www.wuj.pl
TURECKIE_LUSTRO_OKLADKA_DRUK.indd 1
książki
TURECKIE LUSTRO
Patroni medialni
Viktor Horváth
Będziesz trzymał w dłoniach moją opowieść, gdy ja, Isa, syn Jusufa, już od stuleci znów będę martwy, tak jak umarły byłem przed moimi narodzinami. Żyjemy bowiem w bardzo późnych czasach, mój przyjacielu! Piszę dla ciebie te wersy w 1007 roku hidżry lub – jak to liczą wyznawcy krzyża – w 1599 roku narodzin proroka Jezusa. Piszę ci o szczęśliwych czasach, kiedy ludzie spełnili swe pragnienia już tu, na ziemi, poprzez modlitwy, lub też czynili przerażające cuda swoimi zaklęciami. Wówczas panował pokój, teraz trwa wojna. Wówczas było lato, a teraz nastała zima. Wówczas pragnąłem wojny i Allah na to przyzwolił, teraz tęsknię za pokojem, lecz Allah go nie zsyła. Wojska ciągną błotnistymi drogami na północ i południe, wschód i zachód, dowódcy ślą swym panom zabalsamowane głowy nieprzyjaciół, powstają piekielne machiny burzące i atakują nas pogańscy rycerze całego Frengistanu. Opowiem ci o młodzieńczym wieku świata, o historii moich przodków, tak jak to słyszałem od mojej piastunki Halimy; historię wielkich wojen i moich narodzin, moje dzieciństwo, o którym słyszałem od naszego sługi Sejfiego, i o wspaniałych rzeczach, których strzeże już moja własna pamięć; te rzeczy są potworne, jednakże powiew Raju czyni je miłymi, bo byłem wówczas młody i początki też były młode. Dawne dzieje są mi drogie – nawet jeśli wiem, że wówczas byłem okrutny i szalony – bo pozbyłem się już wszelkiej nieprawości. Pokój z nią!
Viktor Horváth
TURECKIE LUSTRO
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
2014-10-07 14:30:59
www.wuj.pl
TURECKIE_LUSTRO_OKLADKA_DRUK.indd 1
książki
TURECKIE LUSTRO
Patroni medialni
Viktor Horváth
Będziesz trzymał w dłoniach moją opowieść, gdy ja, Isa, syn Jusufa, już od stuleci znów będę martwy, tak jak umarły byłem przed moimi narodzinami. Żyjemy bowiem w bardzo późnych czasach, mój przyjacielu! Piszę dla ciebie te wersy w 1007 roku hidżry lub – jak to liczą wyznawcy krzyża – w 1599 roku narodzin proroka Jezusa. Piszę ci o szczęśliwych czasach, kiedy ludzie spełnili swe pragnienia już tu, na ziemi, poprzez modlitwy, lub też czynili przerażające cuda swoimi zaklęciami. Wówczas panował pokój, teraz trwa wojna. Wówczas było lato, a teraz nastała zima. Wówczas pragnąłem wojny i Allah na to przyzwolił, teraz tęsknię za pokojem, lecz Allah go nie zsyła. Wojska ciągną błotnistymi drogami na północ i południe, wschód i zachód, dowódcy ślą swym panom zabalsamowane głowy nieprzyjaciół, powstają piekielne machiny burzące i atakują nas pogańscy rycerze całego Frengistanu. Opowiem ci o młodzieńczym wieku świata, o historii moich przodków, tak jak to słyszałem od mojej piastunki Halimy; historię wielkich wojen i moich narodzin, moje dzieciństwo, o którym słyszałem od naszego sługi Sejfiego, i o wspaniałych rzeczach, których strzeże już moja własna pamięć; te rzeczy są potworne, jednakże powiew Raju czyni je miłymi, bo byłem wówczas młody i początki też były młode. Dawne dzieje są mi drogie – nawet jeśli wiem, że wówczas byłem okrutny i szalony – bo pozbyłem się już wszelkiej nieprawości. Pokój z nią!
Viktor Horváth
TURECKIE LUSTRO
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
2014-10-07 14:30:59
TURECKIE LUSTRO
Viktor Horváth
TURECKIE LUSTRO Tłumaczenie Anna Butrym
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Projekt okładki Agnieszka Kucharz-Gulis Na okładce: fragment ryciny z drugiej połowy XVI wieku, autor nieznany.
Copyright © Horváth Viktor 2009 Published by agreement with the Sárközy & Co. Literary Agency sarkozyandco.com © Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved W książce znajdują się fragmenty z: Koranu w przekładzie Józefa Bielawskiego (zmodyfikowane na życzenie autora powieści); Boskiej komedii Dantego w przekładzie Juliana Korsaka; Odysei Homera w przekładzie Lucjana Siemieńskiego oraz Biblii w przekładzie Jakuba Wujka. Przekłady wierszy i piosenek – własne tłumacza. Konsultacja turkologiczna Słownika terminów tureckich – dr Barbara Podolak
Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.
zrealizowa przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja odProjekt został zrealizowany zwierciedla jedynie poglądy autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczone w niej treści.
ISBN 978-83-233-3771-3
www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-81, tel./fax 12-663-23-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325
Otwarcie W Imię Boga Miłosiernego i Litościwego! Czyż nie otwarliśmy twego serca? Czy nie zdjęliśmy z ciebie brzemienia, które przytłaczało twoje ramiona? Czy nie rozgłosiliśmy twego imienia? Obok trudności jest łatwość! Zaprawdę, obok trudności jest łatwość! Przeto kiedy masz czas na chwilę skupienia, Do twego Pana skieruj swe westchnienia! (dziewięćdziesiąta czwarta sura)
Prześwietny efendi! Ukochane dziecię moich dzieci! Z pewnością otworzyłeś strony tej księgi oparty o stos wypchanych poduszek, pośród pokrytych dywanami ścian swojej komnaty, sącząc gorący napitek przy miłym ogniu. Dla ciebie to piszę, czytaj więc z przychylnością! Sam nie lubiłem czytać i nie przepadałem za pisaniem. Wolałem ogiery szlachetnej krwi, pióra zdobiące koniec strzały, rabunki, zasadzki, wspaniałe kobiety i machiny; interesowało mnie raczej to, jak z dziesięciu kroków trafić kogoś w głowę buzdyganem. Teraz jednak piszę, by wreszcie uciszyć w sobie walkę i z wielkiej mozaiki złotego wieku ocalić dla ciebie kilka kolorowych kamyków, nim wszystko pokryje popiół. Będziesz trzymał w dłoniach moją opowieść (jeśli Allah zechce, by tak się stało), gdy ja, Isa, syn Jusufa, już od stuleci znów będę martwy, tak jak umarły byłem przed moimi narodzinami. Żyjemy bowiem w bardzo późnych czasach, mój przyjacielu! Piszę dla ciebie te wersy w 1007 roku hidżry lub – jak to liczą wyznawcy krzyża – w 1599 roku narodzin proroka Jezusa (niech szczęście nie opuszcza go u stopni tronu Allaha!). Piszę ci o szczęśliwych czasach, kiedy ludzie spełnili swe pragnienia już tu, na ziemi, poprzez modlitwy, lub też czynili przerażające cuda swoimi zaklęciami. 5
Wówczas panował pokój, teraz trwa wojna. Wówczas było lato, a teraz nastała zima. Wówczas pragnąłem wojny, i Allah na to przyzwolił, teraz tęsknię za pokojem, lecz Allah go nie zsyła. Wojska ciągną błotnistymi drogami na północ i południe, wschód i zachód, dowódcy ślą swym panom zabalsamowane głowy nieprzyjaciół, powstają piekielne machiny burzące i atakują nas pogańscy rycerze całego Frengistanu. Szatan zesłał na nas Walonów, Niemców, Francuzów i Kozaków; nawet w Peczu obawiamy się gnających między puszczonymi z dymem wsiami najeźdźców z Kanizsy. Straszne wieści dochodzą z Budy, która wytrzymała potworne oblężenie, ale gdy zarządca prowincji budańskiej, jej obrońca, wyjechał konno z obróconego w perzynę miasta i ujrzał trawioną zarazą, spustoszoną okolicę, wybuchł płaczem. Żyjemy w okrutnych czasach, ale ty, mój czytelniku, będziesz się cieszył tą historią w ponownie szczęśliwym okresie, kiedy to wiara już dawno przyniosła pokój krajom całego świata. Niech Allah pozwoli, by tak się stało! On czyni to, co zechce. Raduj się, efendi, bo kimkolwiek jesteś i w którymkolwiek z bożych krajów żyjesz, z pewnością jesteś muzułmaninem, jak to przepowiada sto dziesiąta sura Świętego Koranu: Kiedy pomoc i zwycięstwo zsyła Bóg, Kiedy widzisz tłumnie przystępujący do religii Boga lud, Głoś chwałę twego Pana i proś go o przebaczenie! Zaprawdę, ufaj jego przebaczeniu! Będziemy się dobrze bawić! Choćby bardzo wył wiatr w tej mroźnej prowincji i huczała burza, ja będę opowiadał o wiośnie, o radosnych początkach, potem o lecie, o smacznych owocach dojrzewającego czasu, o szczęściu i pięknie, młodości, stworzeniu i przygodzie. Opowiem ci o młodzieńczym wieku świata, o historii moich przodków, tak jak to słyszałem od mojej piastunki Halimy; historię wielkich wojen i moich narodzin, moje dzieciństwo, o którym słyszałem od naszego sługi Sejfiego, i o wspaniałych rzeczach, których strzeże już moja własna pamięć; te rzeczy są potworne, jednakże powiew Raju czyni je miłymi, bo byłem wówczas młody i początki też były młode. Dawne dzieje są mi drogie – nawet jeśli wiem, że wówczas byłem okrutny i szalony – bo pozbyłem się już wszelkiej nieprawości. Pokój z nią! Amin.
Część pierwsza
1526
Jak pokłócili się szaleni sułtani frengijscy Sejfi, mój wychowawca, opowiedział mi o tym tak, jak zanotowali świętej pamięci osmańscy dziejopisarze. Dziwiłem się jego historiom, on jednak z pełną powagą mówił i mówił, przystając niekiedy z uśmiechem. Lubiłem Sejfiego. A mówił tak: W tych czasach zaślepieni złudną wiarą bałwochwalców sułtani krajów zachodnich hołdowali koronie cesarskiej, tym samym niezmiernie jej pożądając. Miał ją jednak Laus (którego poddani mu giaurzy zwali królem Ludwikiem II), zatem tę tak zwaną koronę miał w posiadaniu ów nierozumny Laus, sułtan państwa Alemanów i Ungarusów. Owe wilajety bałwochwalczy innowiercy zwą Niemcami i Węgrami. Sułtan Ludwik, ów Laus, w swych nieczystych rękach dzierżył zatem wielką potęgę. Niezmierzona była wielkość jego sandżaków i mnogość zamków, piesze i konne wojska były niczym gwiazdy na niebie, włości i uprawiający ziemię rajowie jak kłosy traw na łąkach i ziarnka piasku na pustyni. A jego armia! Każdy z jego świńskich wojów był rosły i straszliwy, jakby pochodził od dżinnów, ich konie ziały ogniem niczym smoki i były wzrostu ptaka Rucha, który siał przerażenie w baśniach tysiąca i jednej nocy. Rycerze konni i piechota byli od stóp do głów zakuci w żelazo, a bronią władali srodze jak sam diabeł; dowódcy znali się na formowaniu wojsk i na sztuce wojny jak Asaf, dowódca armii Salomona Mądrego, a ich odwagę można by porównać do dzielności Tusa, największego perskiego bohatera dawnych czasów. To jednak nie wszystko, Ludwik nie był bowiem jedynym sułtanem frengijskim. Żył też wtedy jego podły krewniak, sułtan Ferendus, który zwał się cesarzem Ferdynandem. Ów Ferendus zdawał się największym chciwcem spośród chciwców. Co się zatem stało? W Galii rządził głupi i pyszałkowaty Francisco, zwany Franciszkiem. Ten kraj jest powszechnie nazywany Francją. Ów Franciszek także pragnął korony i tak się wymądrzał: „Wydam wojnę Ludwikowi, żeby pozyskać koronę”. Ludwik był jednak silny, ponieważ z niemieckim Ferdynandem jechali w jednej karawanie. W dodatku Ferdynand miał rodzonego brata, Karlo, zwanego Karolem, sułtana 9
Iberii. Tenże Karol, który również brodził w cuchnących moczarach niewiary, był bardzo potężnym sułtanem i gdy posłyszał, że Franciszek napadł na Ferdynanda, wielce się rozgniewał, bo Ferdynand był jego rodzonym bratem. Natychmiast rozpoczął wojnę, atakując od tyłu sułtana Franciszka, francuskiego psa. W ten sposób Franciszek prowadził już dwie wojny. Jednocześnie walczył z Ferdynandem i Ludwikiem, których sam zaatakował, i z Karolem, który przyszedł z pomocą Ferdynandowi, swemu młodszemu bratu. Szybko się też okazało, że król Franciszek nie może sprostać siłom Ludwika, Ferdynanda i Karola. Kiedy ci w trzech zajęli część zamków Franciszka oraz przynależących do nich wsi i kiedy król zobaczył, że nie pokona ich wszystkich, bardzo się przeraził. Zaczął rozmyślać, jak mógłby pokierować powozem swego konceptu, zrodzonym w rozumie skażonym zarazą pychy, ku dziedzińcowi pałacu urzeczywistnienia. Gdy tak się biedził, w jego obłąkanym umyśle z nagła zapłonął drobny płomyczek oświecenia. Zażądał papieru, pióra oraz atramentu i zasiadł do pisania listu do Padyszacha (niech będzie szczęśliwy w blasku Allaha!), do Sulejmana Wspaniałego, on to bowiem był podówczas kalifem strzegącym wiary, mężnym potomkiem Proroka Mahometa (błogosławiony niech będzie on i jego rodzina!). List zaś brzmiał tak:
List podłego króla Franciszka Wspaniały Sulejmanie, który bronisz prawdziwej wiary przed chrześcijanami, tymi świniożercami, co sami są niczym świnie! Ja, poddany Ci, acz złej natury Franciszek, w głupocie swego rozumu, wedle pomysłu zrodzonego na gnojowisku nieroztropności, zaatakowałem Lausa, nieczystego i rozpustnego sułtana Alemanii i Ungarii, oraz Ferendusa, by zagarnąć ich marną i bezwartościową koronę. Jednakże rodzony brat Ferendusa, nikczemny i zasługujący na stos król Karlo, sułtan krainy Iberii, tak samo napadł na mnie i teraz we trzech z dwóch stron plądrują mój odrażający kraj, na który okropność nawet popatrzeć. Razem pustoszą i niszczą Francję, tę jakże wielką kloakę uwielbienia pogańskich bożków, której każdy przeklęty mieszkaniec spłonie po śmierci w najgłębszych czeluściach Piekieł wraz ze mną. 10
O światły umyśle, potężny Padyszachu! Ja, Francisco, czołgając się na brzuchu i ocierając swą niegodną twarzą o podnóże Twego tronu, błagam, byś na wschodzie dał nauczkę tym pijanym winem pychy niemieckim i węgierskim psom, wyznawcom Jezusa, a wówczas moje wojska będą mogły pokonać nikczemnego króla Karlo na zachodzie. Jeśli pomożesz mi w mej wielkiej niedoli, stanę się najszczęśliwszym z Twoich najmarniejszych rajów i będę Ci służył do końca mego życia, a także potem, wszyscy bowiem moi giaurscy potomkowie straszliwej natury i nikczemni sukcesorzy będą Ci hołdować aż po koniec czasów. Składam Ci u stóp słońce i księżyc. Obdarzony anielską łagodnością Padyszach ulitował się nad Franciszkiem. Taki był tego początek.
Wielka wyprawa wojenna W 932 roku hidżry Sulejman Wspaniały rozwinął jedwab świętej chorągwi Boga. U giaurów był to 1526 rok. W Stambule, który giaurzy zwą Konstantynopolem, Sulejman, cień Allaha na tej ziemi, rozpostarł proporzec i uniósł w górę tug, swój znak bojowy z siedmioma końskimi ogonami, i z niezliczonymi wojskami ruszył na północ, by wyzwolić ludy Węgier i Niemiec z okowów bolesnej niewiary. Wyruszył jedenastego dnia miesiąca radżab, w wielce pomyślny dzień poniedziałkowy. Była wiosna, sułtan kwitnienia ustroił pola tyloma białymi kwiatami i źdźbłami zielonych traw, ilu wiernych chwyciło za broń, by podążać za sławetnym szachem. – I co, wyzwolił ich? Wyzwolił? – pytałem Sejfiego. – Nie. – Jak to nie? – Wiele waży kamień na swoim miejscu.
11
Od tłumacza Zdecydowana większość powieści, opisujących okres panowania Osmanów na ziemiach węgierskich, przedstawia bohaterską walkę Węgrów z tureckim najeźdźcą. Taki obraz jest znany i polskiemu czytelnikowi, głównie dzięki Gwiazdom Egeru Gézy Gárdonyiego (przeł. Ella Maria Sperlingowa, Czytelnik, 1962), uznanym przez bratanków w 2005 roku za najpopularniejszą w dziejach powieścią węgierską. Historia, jaką opowiada Viktor Horváth, przenosi czytelnika niejako na drugą stronę lustra, do świata widzianego oczami osmańskich zwycięzców. Jest to perspektywa niecodzienna, zważywszy na znaczenie, jakie dla każdego Węgra ma data będąca punktem wyjścia Tureckiego lustra. Bitwa pod Mohaczem, rozegrana 29 sierpnia 1526 roku, to jeden z najważniejszych momentów w historii Węgier, dzień wielkiej klęski, którego konsekwencją stał się podział kraju na trzy części: prowincję turecką ze stolicą w Budzie, Siedmiogród zależny od imperium osmańskiego oraz część zachodnią pod panowaniem Habsburgów. Sto pięćdziesiąt lat panowania Osmanów na Węgrzech pozostawiło niezatarty ślad w architekturze, kulturze i języku bratanków. Jako Polacy nie mamy tożsamych doświadczeń historycznych z Turkami, choć niewątpliwie nasuwa nam się paralela z zaborami ziem polskich. Nawet świadomość znaczenia klęski pod Mohaczem nie pozwala jednak na pełne, lustrzane odbicie tureckich wpływów na kulturę Węgier w przekładzie literackim ze względu na uboższą reprezentację tekstów źródłowych w języku polskim, a co za tym idzie – zasobu zadomowionych pojęć. Viktor Horváth, pisząc Tureckie lustro, posiłkował się licznymi dokumentami historycznymi w języku węgierskim, jakie pozostały z tamtych czasów (defterami administracyjnymi, księgami spadkowymi, spisami majątkowymi, wykazami ceł i podatków, umowami dzierżawy) oraz tekstami spisanymi przez ówczesnych tureckich i węgierskich dziejopisarzy, zbiorami tureckich przysłów i powiedzeń, opisami podróży, baśniami oraz legendami, a także pieśniami kronikarskimi minstrelów. Historię Węgier znamionują znaczne zmiany terytorialne: wiele obszarów położonych dziś na Słowacji, w Chorwacji, na Ukrainie czy w Rumunii to niegdysiejsze tereny Wielkich Węgier. W związku z tym w tekstach węgierskich konsekwentnie jest stosowane geograficzne nazewnictwo węgierskojęzyczne. O ile w rozprawie historycznej ten fakt nie nastręcza trudności, o tyle w powieści tłumacz może wybierać jedynie po425
między większym i mniejszym złem – zatraceniem charakteru oryginału (w którym autor stosował nazewnictwo współczesne) lub nieuchronnym zwodzeniem czytelnika na manowce jego wiedzy geograficznej (przez utrzymanie nazewnictwa węgierskiego i okazjonalne wprowadzanie nazewnictwa tureckiego). Biorąc pod uwagę wszelkie „za” i „przeciw” i chcąc zachować ducha powieści, tłumacz postanowił konsekwentnie stosować trzecie, pośrednie rozwiązanie: używać nazw polskich (o ile istnieją – historycznych) dla miejscowości, krain i rzek, które posiadają polskie odpowiedniki, zaś nazw węgierskich dla tych, które tych odpowiedników nie mają, a są położone na Węgrzech lub w ich niegdysiejszych granicach. W Tureckim lustrze pojawiają się zarówno postaci historyczne, jak i fikcyjne. Autor czerpie wątki z Gwiazd Egeru, nawiązuje do miejscowych podań (legenda o Kőlyuk) i bajania z Tysiąca i jednej nocy oraz bogato inkrustuje tekst cytatami z Koranu. Spośród postaci i wątków powieści Gézy Gárdonyiego spotkamy tu przede wszystkim głównego bohatera Gwiazd Egeru Gergelya Bornemisszę i jego żonę Évę, a także Jadżudża (u Gárdonyiego – Jurmudżaka), okrutnego Turka ogarniętego żądzą odzyskania amuletu – pierścienia, którego wygląd jest tożsamy w obu historiach. Nazwisko Gergelya Bornemisszy („niepijący”) zyskuje nowy smaczek w odniesieniu do umiłowania wina, jakie w powieści Horvátha charakteryzuje jego ojca, kowala Gáspára. To nie jedyna zabawa słowna, jaką stosuje Viktor Horváth, w dodatku często opierając się na grze kilku języków, co w przekładzie powoduje kolejne zawirowania. Koronnym przykładem jest historia dwóch zamków – Szentgyörgyváru na Węgrzech, położonego nad Zalą, nazywanego również Békávárem (Żabim Zamkiem), i Szentgyörgyváru w dzisiejszej Chorwacji, leżącego nad Drawą, zwanego też przez Węgrów Szentgyörgy lub Gyurgyevác (chor. Đurđevac). Kiedy do tej mnogości nazw doda się kaleczącą ich brzmienie wymowę turecką i alternatywny zapis węgierskiego, nieoczywistego „gy”, tłumacz już wie, że polski czytelnik może się pogubić w tych zawiłościach, musi zatem z ciężkim sercem zrezygnować z kilku misternych gier i aluzji słownych. Tłumaczowi w takiej sytuacji pozostaje tylko mieć nadzieję, że mimo tych komplikacji czytelnik będzie mógł w pełni cieszyć się odkrywaniem fragmentu historii Węgier wraz z dorastającym osmańskim chłopcem, zafascynowanym odmiennością podbitego kraju.
Spis treści Prześwietny efendi!....................................................................................
5
CZĘŚĆ PIERWSZA 1526 Jak pokłócili się szaleni sułtani frengijscy .................................................... List podłego króla Franciszka ..................................................................... Wielka wyprawa wojenna........................................................................... Na przedpolach Davuda Paszy.................................................................... Pasza Ibrahim i Begoglu............................................................................. Obóz ........................................................................................................ W seraju stambulskiego Topkapi ................................................................ Na ulicach ................................................................................................. Edirne ...................................................................................................... Dziecięce lata Sejfiego ................................................................................ Nisz .......................................................................................................... Bej Bali .................................................................................................... Belgrad ..................................................................................................... Petrovaradin ............................................................................................. Dyszel władzy ........................................................................................... Przed Drawą ............................................................................................. Na przeklętej ziemi ................................................................................... Sejfi i giaurzy............................................................................................. Pál Tomori ................................................................................................ Potyczka pod Mohaczem ........................................................................... Prawdziwe starcie pod Mohaczem .............................................................. Bitwa pod Mohaczem wedle opowieści Sejfiego ........................................... Śmierć zbuntowanych świniożerców ...........................................................
9 10 11 12 12 13 14 16 17 21 23 25 27 28 31 34 38 41 44 47 49 52 54
CZĘŚĆ DRUGA RODZINA ISY Płomień .................................................................................................... Askeri ....................................................................................................... Nikczemny Ferdynand ............................................................................... Archaniołowie ........................................................................................... Podróż Jusufa ............................................................................................ Przebudowa .............................................................................................. Korona ..................................................................................................... Wyprawa wojenna 1532 roku ..................................................................... Wojna perska ............................................................................................ Rachunek .................................................................................................. Narodziny ................................................................................................. Przodkowie Aminy .................................................................................... Ibrahim .................................................................................................... Śmierć Jusufa ............................................................................................ Dżebrail .................................................................................................... Bej Derwisz ..............................................................................................
427
59 59 63 64 65 67 69 72 74 75 77 81 91 92 95 98
CZĘŚĆ TRZECIA PECZ Segedyn, lato 1544 roku ............................................................................. Białogród – zima 1545 roku ....................................................................... Przyjazd do Peczu...................................................................................... Sudabe ...................................................................................................... Marija ....................................................................................................... Serbowie ................................................................................................... Madonna .................................................................................................. Strop......................................................................................................... Wiosna 1548 roku ..................................................................................... Cztery strony świata .................................................................................. Płótno pokoju ........................................................................................... Łańcuchy siły ............................................................................................ Zamek ...................................................................................................... Świątynie .................................................................................................. Lewa ......................................................................................................... Szachy ...................................................................................................... Rozgrywka ................................................................................................ Galopujące ................................................................................................ Siostra Katalin ........................................................................................... Za górą ..................................................................................................... Kara .........................................................................................................
101 106 109 111 114 114 116 119 121 122 125 126 129 131 135 139 141 145 148 151 152
CZĘŚĆ CZWARTA WTAJEMNICZENIE Co jest za górą? ......................................................................................... Skarb króla Macieja ................................................................................... Osada trędowatych .................................................................................... Węgierski patriarcha .................................................................................. Winorośle ................................................................................................. Defter ....................................................................................................... Przeklęta panna z zamku............................................................................ Nic ........................................................................................................... Kryjówka rozbójników, brama Piekieł i boginki........................................... Miecze wiosny ........................................................................................... Pajęczaki ................................................................................................... Chemik..................................................................................................... Zbierają się chmury ................................................................................... Moja mała wioska...................................................................................... Dante........................................................................................................ Pierścień przodków ................................................................................... Oddalona miłość ....................................................................................... Hammam ................................................................................................. Zasadzka Iskandera ................................................................................... Ogień ....................................................................................................... Pożyczony kaftan ....................................................................................... Noc Wniebowstąpienia ..............................................................................
428
157 158 160 163 164 166 169 173 177 179 182 184 186 187 189 191 199 204 207 210 210 211
W Niebie .................................................................................................. W Piekle ...................................................................................................
215 215
CZĘŚĆ PIĄTA UCIECZKA Wojna i pokój ............................................................................................ Nyírbátor .................................................................................................. Wyswobodzenie ........................................................................................ Posłannictwo ............................................................................................ U Sudabe .................................................................................................. Wymarsz................................................................................................... Żabi Zamek............................................................................................... Przeklęta panna z zamku............................................................................ Woda ........................................................................................................ Sellye ........................................................................................................ Intryga ...................................................................................................... Kąpiel ....................................................................................................... Kryjówka .................................................................................................. Sędzia dworski Batory................................................................................ Dżinnowie pogan ...................................................................................... Ucieczka ...................................................................................................
221 222 226 235 238 239 242 249 250 253 258 259 260 263 266 268
CZĘŚĆ SZÓSTA WYGNANIE Czerwone Jabłko ....................................................................................... Kurczę ...................................................................................................... Poranek we wsi Ürög ................................................................................. Za górą Feravą........................................................................................... Kantavár ................................................................................................... Trzydzieści srebrników .............................................................................. Gog .......................................................................................................... Boże heble................................................................................................. Huaraka .................................................................................................... Skarb donżonu i potwór ............................................................................. Zlecenie .................................................................................................... Spowiedź .................................................................................................. Klasztor .................................................................................................... Pojednanie ................................................................................................
273 275 275 277 279 280 282 284 291 294 295 298 304 309
CZĘŚĆ SIÓDMA KODEKS ATLANTYCKI Żywot Świętego Rocha ............................................................................... Cmentarz chrześcijan ................................................................................ Rachunek .................................................................................................. Młyn prochowy ......................................................................................... Leonardo .................................................................................................. Główny budowniczy miasta ....................................................................... Tekke ........................................................................................................ Pendżik.....................................................................................................
429
315 317 321 323 326 328 332 335
Osadnicy .................................................................................................. Kto dał uzdę, powinien darować też wielbłąda ............................................. Unitarianin i goniec ................................................................................... Orbán ....................................................................................................... Pasterz wiary ............................................................................................. Ariusz ....................................................................................................... Elementy ................................................................................................... Cztery bramy ............................................................................................ Plan .......................................................................................................... CZĘŚĆ ÓSMA CZTERDZIESTU ROZBÓJNIKÓW Sułtański ferman ....................................................................................... Mozga trzcinowata .................................................................................... Niedziela................................................................................................... Dysputa .................................................................................................... Olej .......................................................................................................... Czterdziestu rozbójników .......................................................................... Dzielenie................................................................................................... Po ataku .................................................................................................... Trzech rabinów ......................................................................................... Przemarsz ................................................................................................. Chwila ...................................................................................................... Kismet ...................................................................................................... Oblężenie.................................................................................................. Brytany apokalipsy .................................................................................... Nim nadejdzie koniec ................................................................................ Po oblężeniu ............................................................................................. Tamten poranek ........................................................................................ Miłość ...................................................................................................... Péter Gyulai .............................................................................................. Noc przeznaczenia..................................................................................... CZĘŚĆ DZIEWIĄTA KISMET Mleko matki.............................................................................................. Jezus, ten szaleniec .................................................................................... Skryptor Gergely ....................................................................................... Bektaszyta i czas ........................................................................................ Dwie wielkie Księgi ................................................................................... Dżamila .................................................................................................... Pierścień ................................................................................................... Podatnicy ze wsi Pajęczaki ......................................................................... Ameryka ................................................................................................... Al-Fatiha – Początek .................................................................................. Sklep ........................................................................................................
337 339 341 344 348 352 353 354 356
363 368 370 372 382 383 387 387 390 393 395 395 396 398 400 400 403 404 405 406
411 411 414 415 417 417 418 419 419 420 420
Słownik terminów tureckich ......................................................................
421
Od tłumacza .............................................................................................
425
Redaktor inicjujący Olaf Pietek Redaktor prowadzący Jadwiga Makowiec Adiustacja językowo-stylistyczna Patrycjusz Pilawski Korekta Izabela Bilińska-Socha Skład i łamanie Katarzyna Mróz-Jaskuła Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-81, tel./fax 12-663-23-83