Barent W. Walsh, Terapia samouszkodzeń by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Seria: PSYCHIATRIA I PSYCHOTERAPIA Tytuł oryginału: Treating Self-Injury: A Practical Guide. Second Edition Copyright © 2012 The Guilford Press A Division of Guilford Publications, Inc. © Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved

Redaktor naukowy dr hab. n. med. Agnieszka Gmitrowicz, prof. UM w Łodzi Projekt okładki Marcin Bruchnalski

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3739-3

www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-80, tel./fax 12-663-23-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Dla Benjamina Edwarda Franka Walsha oraz Anny Kim Hwa Yung Walsh z wyrazami miłości

O autorze

Dr Barent W. Walsh sprawuje funkcję Executive Director w The Bridge of Central Massachusetts w Worcester oraz Teaching Associate in Psychiatry w Harvard Medical School. Specjalnością The Bridge jest wdrażanie modelu praktyki medycznej opartej na dowodach zgodnie z protokołem przewidzianym dla instytucji sektora publicznego. The Bridge obsługuje ponad 40 programów, którymi są objęte osoby z problemami zdrowia psychicznego lub niepełnosprawnością rozwojową. Zapewnia także nauczanie specjalne, leczenie w ośrodkach terapii, pomoc dla rodzin w potrzebie oraz osób bezdomnych, mieszkania chronione i świetlicę dla młodzieży LGBT. Dr Walsh otrzymał w roku 2011 nagrodę za całokształt osiągnięć, przyznaną przez The National Association of Social Workers, oddział w Massachusetts. Od ponad 40 lat pracuje z osobami dokonującymi samouszkodzeń, prowadzi badania nad samouszkodzeniami, publikuje i wykłada na całym świecie. Jest konsultantem do spraw samouszkodzeń w wielu szkołach, przychodniach, ośrodkach terapeutycznych, szpitalach psychiatrycznych oraz instytucjach penitencjarnych. Zajmuje się pracą kliniczną i badawczą w The Simmons and Boston College Schools of Social Work.

Współautorzy

Kenneth L. Appelbaum, MD, Professor of Clinical Psychiatry and Director, Correctional Mental Health Policy and Research, Center for Health Policy and Research, Commonwealth Medicine, University of Massachusetts Medical School, Shrewsbury, Massachusetts Amy M. Brausch, PhD, Assistant Professor of Psychology, Western Kentucky University, Bowling Green, Kentucky Leonard A. Doerfler, PhD, Professor and Director, Counseling Psychology Program, Assumption College, and Adjunct Associate Professor of Psychiatry, University of Massachusetts Medical School, Worcester, Massachusetts Gordon P. Harper, MD, Associate Professor of Psychiatry, Harvard Medical School, and Medical Director, Child/Adolescent Services, Massachusetts Department of Mental Health, Chestnut Hill, Massachusetts Michael Hollander, PhD, Day Hospital Director and Director of Training, 3East DBT Program, McLean Hospital, Belmont, Massachusetts Jennifer Muehlenkamp, PhD, Assistant Professor of Psychology, University of Wisconsin – Eau Claire, Eau Claire, Wisconsin Ariana Perry, BA, Outcomes Manager, The Bridge of Central Massachusetts, Worcester, Massachusetts

Przedmowa

Drugie wydanie książki Leczenie samouszkodzeń. Poradnik praktyka znacznie różni się od wydania pierwszego. Obejmuje teksty czterech nowych autorów oraz osiem dodanych rozdziałów na tematy, których w poprzednim wydaniu nie uwzględniono. A oto lista nowych rozdziałów: „Związek między samouszkodzeniami a próbami samobójczymi” (rozdział 2); „Formalna ocena samouszkodzeń” autorstwa Jennifer J. Muehlenkamp (rozdział 8); „Terapia rodzinna” autorstwa Michaela Hollandera (rozdział 13); „Leczenie osób przejawiających różne zachowania autodestrukcyjne” (rozdział 17); „Leczenie samouszkodzeń i zachowań samobójczych u nastolatków w ośrodkach terapii”, którego współautorami są Leonard A. Doerfler i Ariana Perry (rozdział 18); „Ryzykowne zachowania spowodowane asfiksją («zabawa» w duszenie się)” autorstwa Amy M. Brausch (rozdział 22); „Jak rozumieć, kontrolować i leczyć połykanie ciał obcych”, którego współautorką jest Ariana Perry (rozdział 23); „Samouszkodzenia w instytucjach penitencjarnych” autorstwa Kennetha L. Appelbauma (rozdział 24). W rozszerzonym wydaniu pojawia się także model stopniowania opieki, który pomaga stworzyć konkretną listę interwencji dostosowanych do potrzeb pacjenta. Pojawienie się tego modelu jest uzasadnione w poprawionym wydaniu, ponieważ istnieje obecnie szeroka gama interwencji stosowanych w leczeniu samouszkodzeń. Model stopniowania opieki pozwala terapeucie i pacjentowi zdecydować, które interwencje najlepiej odpowiadają potrzebom tego drugiego.



Przedmowa

Model stopniowania opieki opiera się na dwóch podstawowych założeniach: (1) intensywność interwencji musi być dostosowana do potrzeb pacjenta; (2) należy uważnie monitorować postępy pacjenta, co pozwala w razie potrzeby przejść na wyższy stopień leczenia. Zgodnie z tym modelem pacjent przechodzi od mniej do bardziej intensywnych interwencji (jeżeli to konieczne). Przechodzenie na wyższe stopnie opieki zwykle łączy się z większym ryzykiem behawioralnym, większą intensywnością interwencji oraz większymi kosztami świadczenia usług. W nowej edycji wszystkie rozdziały, które wchodziły w skład pierwszego wydania, zostały zaktualizowane o odniesienia do najnowszych badań i stosowanych metod interwencji. W drugim wydaniu wykorzystano więc pierwsze jako podstawę, lecz uwzględniono poczynione tymczasem postępy wiedzy na temat samouszkodzeń. Bardzo się cieszę, że mogę zaproponować tę znacznie rozszerzoną edycję książki Terapia samouszkodzeń profesjonalistom, osobom, które dokonują samouszkodzeń, oraz ich rodzinom. Barent W. Walsh

Spis treści

CZĘŚĆ I. SAMOUSZKODZENIE – DEFINICJA I KONTEKSTY Rozdział 1.

Definicja samouszkodzenia oraz różnice między samouszkodzeniem a samobójstwem ...............................

Związek między samouszkodzeniami a próbami samobójczymi ..................................................................

Pośrednie i bezpośrednie zachowania autodestrukcyjne – przegląd zagadnień ..........................................................

Rozdział 4.

Główne grupy populacyjne, w których występują samouszkodzenia .............................................................

Rozdział 5.

Piercing, tatuaże, wypalanie skóry, skaryfikacje i inne formy modyfikowania ciała ..............................................

Rozdział 6.

Samouszkodzenia – model biopsychospołeczny ...............

Rozdział 2. Rozdział 3.

CZĘŚĆ II. OCENA I LECZENIE – MODEL STOPNIOWANIA OPIEKI LECZENIE: STOPIEŃ 1 Rozdział 7.

Wstępne interwencje terapeutyczne .................................

102

Rozdział 8.

Formalna ocena samouszkodzeń ...................................... Jennifer J. Muehlenkamp

112

Rozdział 9.

Ocena poznawczo-behawioralna ......................................

124

Rozdział 10. Praca z uwarunkowaniami sprawczymi ...........................

162

LECZENIE: STOPIEŃ 2 Rozdział 11. Trening umiejętności zastępczych ....................................

174

Rozdział 12. Terapia poznawcza ...........................................................

200

Rozdział 13. Terapia rodzinna .............................................................. Michael Hollander

215

Rozdział 14. Leczenie psychofarmakologiczne ..................................... Gordon P. Harper

225



Spis treści

LECZENIE: STOPIEŃ 3 Rozdział 15. Praca nad postrzeganiem własnego ciała .........................

236

Rozdział 16. Przedłużona ekspozycja i przeformułowanie poznawcze w leczeniu zaburzenia stresowego pourazowego oraz związanych z nim samouszkodzeń ...........................

258

LECZENIE: STOPIEŃ 4 Rozdział 17. Leczenie osób przejawiających różne zachowania autodestrukcyjne .............................................................. Rozdział 18. Leczenie samouszkodzeń i zachowań samobójczych u nastolatków w ośrodkach terapii ................................... Współautorzy: Leonard A. Doerfler i Ariana Perry

278 287

CZĘŚĆ III. ZAGADNIENIA SPECJALISTYCZNE Rozdział 19. Radzenie sobie z reakcjami na samouszkodzenie .............

307

Rozdział 20. Samouszkodzenie a efekt zarażania .................................

317

Rozdział 21. Protokół postępowania z samouszkodzeniami w szkole ...

331

Rozdział 22. Ryzykowne zachowania spowodowane asfiksją („zabawa” w duszenie się) ................................................................ Amy M. Brausch

344

Rozdział 23. Jak rozumieć, kontrolować i leczyć połykanie ciał obcych ... Współautorka: Ariana Perry

355

Rozdział 24. Samouszkodzenia w instytucjach penitencjarnych ........... Kenneth l. Appelbaum

367

Rozdział 25. Leczenie ciężkich samouszkodzeń ....................................

378

Posłowie ................................................................................................

395

ANEKSY Aneks A.

Podręcznik oddychania ....................................................

398

Aneks B.

Kwestionariusz BAS (Body Attitudes Scale) .......................

406

Aneks C.

Kliniczne skale oceny samouszkodzeń .............................

408

Aneks D.

Przydatne adresy internetowe ..........................................

413

Aneks E.

Karta praw osób dokonujących samouszkodzeń ...............

415

Bibliografia ............................................................................................

419

Indeks ....................................................................................................

437

Część I SAMOUSZKODZENIE – DEFINICJA I KONTEKSTY

WSTĘP Część I niniejszej książki składa się z sześciu rozdziałów. Pierwszy z nich zawiera definicję samouszkodzenia oraz dokładnie określa różnice między samouszkodzeniami a zachowaniami samobójczymi. Rozdział 2 opisuje, jak skomplikowana stała się korelacja pomiędzy samouszkodzeniem a samobójstwem. Choć między tymi dwoma rodzajami zachowań istnieje wiele różnic, to najnowsze badania wykazują, że samouszkodzenia bywają ważnym predyktorem prób samobójczych. Rozdział obejmuje więc także implikacje kliniczne tych wyników badań. W rozdziale 3 przedstawiono pełny zakres zachowań autodestrukcyjnych, bezpośrednich i pośrednich. Podkreślono potrzebę przeprowadzenia dokładnej oceny wszystkich zachowań autodestrukcyjnych u pacjentów dokonujących samouszkodzeń. Rozdział 4 omawia zaskakujące zjawisko samouszkodzeń poza populacjami klinicznymi. Rozmaite formy samouszkodzeń (np. przecinanie i przypalanie skóry, rozdrapywanie ran, uderzanie się) stały się powszechne wśród niektórych grup ogółu społeczeństwa, szczególnie młodzieży w szkołach gimnazjalnych i średnich oraz studentów. W rozdziale 4 dokonano przeglądu najnowszych badań na temat samouszkodzeń w tych grupach oraz rozważono przyczyny tak częstego występowania samouszkodzeń wśród współczesnej młodzieży. Rozdział 5 poświęcono interesującemu zagadnieniu modyfikowania własnego ciała przez wykonywanie tatuaży, zakładanie kolczyków (piercing), wypalanie skóry i skaryfikacje. Wniosek jest taki, że na ogół zachowania te nie mają charakteru samouszkodzeń, lecz wynikają z uwarunkowań kulturowych oraz potrze-

Bibliografia

Abramsky S., Fellner J. i Human Rights Watch. (2003). Ill-equipped: U.S. prisons and offenders with mental illness. New York: Human Rights Watch. Aggarwal N. i Sinha D. (2006). An amazing case of working wrist watch in the esophagus. „Indian Journal of Otolaryngology and Head and Neck Surgery”, vol. 58, s. 105–106. Alderman T. (1997). The scarred soul: Understanding and ending self-inflicted violence. Oakland, CA: New Harbinger. American Association of Suicidology (AAS). (2008). Suicide in the USA. Źródło: http://suicidology.org/c/document_library/get_file?folderId=232&name =DLFE-244.pdf. American Association of Suicidology (AAS). (2011). Survivors of suicide fact sheet. Źródło: http://suicidology.org/e/document_library/get_file?folderId=229& name=DLFE-82.pdf. American Psychiatric Association. (2010). DSM-5 development: Non-suicidal selfinjury. Źródło: www.dsm5.org/ProposedRevisions/Pages/proposed-revision. aspx?rid=443. American Society for Gastrointestinal Endoscopy. (2002). Guideline for the management of ingested foreign bodies. „Gastrointestinal Endoscopy”, vol. 55, s. 802–806. Appelbaum K.L. (2007). Commentary: The use of restraint and seclusion in correctional mental health. „Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law”, vol. 35(4), s. 431–435. Appelbaum K.L., Savageau J., Trestman R.L., Metzner J. i Baillargeon J. (2011). A national survey of self-injurious behavior in American prisons. „Psychiatric Services”, vol. 62(3), s. 285–290. Arnold E.L., Vitiello B., McDougle C., Scahill L.M., Shah B., Gonzalez N.M. et al.(2003). Parent-defined target symptoms respond to risperidone in RUPP autism study: Customer approach to clinical trials. „Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry”, vol. 42, s. 1443–1450. Ashford J.B., LeCroy C.W. i Lortie K.L. (2001). Human behavior in the social environment (wyd. 2). Belmont, CA: Brooks/Cole. Baetens I., Claes L., Muehlenkamp J.J., Grietens H. i Onghena P. (2011). Nonsuicidal and suicidal self-injurious behavior among Flemish adolescents: A websurvey. „Archives of Suicide Research”, vol. 15, s. 56–67.

420 

Bibliografia

Bandura A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. Barley W.D., Buie S.E., Peterson E.W., Hollingsworth A.S., Griva M. i Hickerson S.C. (1993). Development of an inpatient cognitive-behavioral treatment program for borderline personality disorders. „Journal of Personality Disorder”, vol. 7, s. 232–240. Bateman A. i Fonagy P. (2006). Mentalization-based treatment for borderline personality disorder: A practical guide. New York: Oxford University Press. Bayda E. (2002). Being Zen: Bringing meditation to life. Boston: Shambhala. Beck A.T., Freeman A., Davis D.D. et al. (2003). Cognitive therapy of personality disorders (wyd. 2). New York: Guilford Press. Wydanie polskie: Terapia poznawcza zaburzeń osobowości, tłum. Małgorzata Cierpisz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 2005. Beck A.T., Rush A.J., Shaw B.F. i Emery G. (1979). Cognitive therapy of depression. New York: Guilford Press. Beck J.S. (2005). Cognitive therapy for challenging problems: What to do when the basics don’t work. New York: Guilford Press. Beck J.S. (2011). Cognitive therapy behavior: Basics and beyond (wyd. 2). New York: Guilford Press. Beherec L., Lambrey S., Quilici G., Rosier A., Falissard B. i Guillin O. (2011). Retrospective review of clozapine in the treatment of patients with autism spectrum disorder and severe disruptive behaviors. „Journal of Clinical Psychopharmacology”, vol. 31(3), s. 341–344. Bennett D.R., Baird C.J., Chan K., Crookes P.F., Bremner C.G., Gottlieb M.M. et al. (1997). Zinc toxicity following massive coin ingestion. „American Journal of Forensic Pathology”, vol. 18, s. 148–153. Berman A.L., Jobes D.A. i Silverman M.M. (2006). Adolescent suicide: Assessment and intervention (wyd. 2). Washington, DC: American Psychological Association. Berman M.E. i Walley J.C. (2003). Imitation of self-aggressive behavior: An experimental test of the contagion hypothesis. „Journal of Applied Social Psychology”, vol. 33, s. 1036–1057. Best R.R. (1946). Management of sharp pointed foreign bodies in the gastrointestinal tract. „American Journal of Surgery”, vol. 72, s. 545–549. Blake B.L., Muehlmann A.M., Egami K., Breese G.R., Devine D.P. i Jinnah H.A. (2007). Nifedipine suppresses self-injurious behaviors in animals. „Developmental Neuroscience”, vol. 29(3), s. 241–250. Bohus M., Haaf B., Simms T., Limberger M., Schmahl C. i Unckel C. (2004). Effectiveness of inpatient dialectical behavior therapy for borderline personality disorder: A controlled trial. „Behaviour Research and Therapy”, vol. 42, s. 487–499. Bohus M., Haaf B., Stiglmayr C., Pohl U., Bohme R. i Linehan M. (2000). Evaluation of inpatient dialectical-behavior therapy for borderline personality disorder: A prospective study. „Behaviour Research and Therapy”, vol. 38, s. 875–879. Bohus M., Limberger M., Ebner U., Glocker F.X., Schwarz B., Wernz M. et al. (2000). Pain perception during self-reported distress and calmness in patients with borderline personality disorder and self-mutilating behavior. „Psychiatry Research”, vol. 95, s. 251–260. Boiko I. i Lester D. (2000). Deliberate self-injury in female Russian inmates. „Psychological Reports”, vol. 87(3), s. 789–790.

Bibliografia

 421

Bower P. i Gilbody S. (2005). Stepped care in psychological therapies: Access, effectiveness and efficiency. „British Journal of Psychiatry”, vol. 186, s. 11–17. Brausch A.M. (2011). Exploring prevalence and functions of asphyxial risk taking behavior in adolescents. Praca niepublikowana. Brausch A.M., Decker K.M. i Hadley A.G. (2011). Risk of suicidal ideation in adolescents with both self-asphyxial risk taking behavior and non-suicidal selfinjury. „Suicide and Life-Threatening Behavior”, vol. 41(4), s. 424–434. Brenner H.D., Roder V., Hodel B., Kienzle N., Reed D. i Liberman R.P. (1994). Integrated psychological therapy for schizophrenic patients. Cambridge, MA: Hogrefe & Huber. Briere J. i Gil E. (1998). Self-mutilation in clinical and general population samples: Prevalence, correlates, and functions. „American Journal of Orthopsychiatry”, vol. 68(4), s. 609–620. Brown M. (1998). The behavioral treatment of self-mutilation. W: Self-mutilation: Treatment and research. Symposium conducted at the XVI Congress of the World Association for Social Psychiatry, Vancouver, British Columbia, Canada. Brown M. (2002). The impact of negative emotions on the efficacy of treatment for parasuicide in borderline personality disorder. Niepublikowana praca doktorska, University of Washington, Seattle. Brown M., Comtois K.A. i Linehan M.M. (2002). Reasons for suicide attempts and nonsuicidal self-injury in women with borderline personality disorder. „Journal of Abnormal Psychology”, vol. 111(1), s. 198–202. Capello M. (2011). Swallow: Foreign bodies, their ingestion, inspiration, and the curious doctor who extracted them. New York: New Press. Cash T.F. (2004). Body image: Past, present, and future. „Body Image: An International Journal of Research”, vol. 1, s. 1–5. Cash T.F. i Pruzinsky T. (red.). (1990). Body images: Development, deviance, and change. New York: Guilford Press. Cash T.F. i Pruzinsky T. (red.). (2002). Body image: A handbook of theory, research, and clinical practice. New York: Guilford Press. Cassano P., Lattanzi L., Pini S., Dell’Osso L., Battistini G. i Cassano G.B. (2001). Topiramate for self-mutilation in a patient with borderline personality disorder. „Bipolar Disorders”, vol. 3, s. 161. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2008). Unintentional strangulation deaths from the “choking game” among youths aged 6–19 years – United States, 1995–2007. „Morbidity and Mortality Weekly Report”, vol. 57, s. 141–144. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2010). Web-based Injury Statistics Query and Reporting System (WISQARS). Źródło: ww.cdc.gov/injury/wisqars/index.html Chengappa K.N., Ebeling T., Kang J.S., Levine J. i Parepally H. (1999). Clozapine reduces severe self-mutilation and aggression in psychotic patients with borderline personality disorder. „Journal of Clinical Psychiatry”, vol. 60, s. 477–484. Chowanec C.D., Josephson A.M., Coleman B. i Davis H. (1991). Self-harming behavior in incarcerated male delinquent adolescents. „Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry”, vol. 30, s. 202–207. Clark D.M. (1986). A cognitive approach to panic. „Behaviour Research and Therapy”, vol. 24, s. 461–470.

422 

Bibliografia

Clendenin W.W. i Murphy G.E. (1971). Wrist cutting. „Archives of General Psychiatry”, vol. 25, s. 465–469. Cloutier P.F. i Nixon M.K. (2003). The Ottawa Self-Injury Inventory: A preliminary evaluation. Abstracts to the 12th International Congress European Society for Child and Adolescent Psychiatry. „European Child and Adolescent Psychiatry”, vol. 12(Suppl. 1), I/94. Collins W.C. i National Institute of Corrections. (2004). Supermax prisons and the Constitution: Liability concerns in the extended control unit. Washington, DC: U.S. Department of Justice, National Institute of Corrections. Comtois K.A. (2002). A review of interventions to reduce the prevalence of parasuicide. „Psychiatric Services”, vol. 53(9), s. 1138–1144. Connor D.F., Doerfler L.A., Toscano P.F., Volungis A.M. i Steingard R.J. (2004). Characteristics of children and adolescents admitted to a residential treatment center. „Journal of Child and Family Studies”, vol. 13(4), s. 497–510. Connors R.E. (2000). Self-injury. Northvale, NJ: Aronson. Conterio K. i Lader W. (1998). Bodily harm. New York: Hyperion. Cookson M.R. (2003). Pathways to parkinsonism. „Neuron”, vol. 37, s. 7–10. Crabtree L.H. i Grossman W.K. (1974). Administrative clarity and redefinition for an open adolescent unit. „Psychiatry”, vol. 37, s. 350–359. Darche M.A. (1990). Psychological factors differentiating self-mutilating and nonself-mutilating adolescent inpatient females. „Psychiatric Hospital”, vol. 21, s. 31–35. Dartmouth Psychiatric Research Center (grudzień 2008). Integrated illness management and recovery for older adults with SMI. Źródło: http://dins.dartmouth.edu/prc/aging/projects/older_smi/iirnr Davis M., Eshelman E.R. i McKay M. (1982). The relaxation and stress reduction workbook (wyd. 2). Oakland, CA: New Harbinger. Deiter P.J., Nicholls S.S. i Pearlman L.A. (2000). Self-injury and self-capacities: Assisting an individual in crisis. „Journal of Clinical Psychology”, vol. 56(9), s. 1173–1191. Denys D., van Megan H.J. i Westenberg H.C. (2003). Emerging skin-picking behavior after serotonin reuptake inhibitor-treatment in patients with obsessivecompulsive disorder: Possible mechanisms and implications for clinical care. „Journal of Psychopharmacology”, vol. 17, s. 127–129. Dimeff L.A., Koerner K. i Linehan M.M. (2007). Dialectical behavior therapy in clinical practice: Applications across disorders and settings. New York: Guilford Press. Wydanie polskie: Dialektyczna terapia behawioralna w praktyce klinicznej, tłum. Marta Kapera, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012. Drews D.R., Allison C.K. i Probst R. (2000). Behavioral and self-concept differences in tattooed and nontattooed college students. „Psychological Reports”, vol. 86(2), s. 475–481. Dulit R.A., Fyer M.R., Leon A.C., Brodsky B.S. i Frances A.J. (1994). Clinical correlates of self-mutilation in borderline personality disorder. „American Journal of Psychiatry”, vol. 151, s. 1305–1311. Dworkin A. (1974). Woman hating. New York: Dutton. D’Zurilla T.J. i Goldfried M.R. (1971). Problem solving and behavior modification. „Journal of Abnormal Psychology”, vol. 78, s. 107–126.

Bibliografia

 423

D’Zurilla T.J. i Nezu A.M. (2001). Problem solving therapies. W: K. Dobson (red.), Handbook of cognitive-behavioral therapies (wyd. 2). New York: Guilford Press. Earl T. (wrzesień 2010). Talking therapies and the stepped care model. Journal of the New Zealand College of Clinical Psychologists. Źródło: www.tepou. co.nz/knowledge-exchange/research/view/publication/571. Ellis A. (1962). Reason and emotion in psychotherapy. New York: Lyle Stuart. Farber S.K. (2000). When the body is the target: Self-harm, pain, and traumatic attachments. Northvale, NJ: Aronson. Farberow N.L. (red.). (1980). The many faces of suicide: Indirect self-destructive behavior. New York: McGraw-Hill. Favaro A. i Santonastaso P. (1998). Impulsive and compulsive self-injurious behavior in bulimia nervosa: Prevalence and psychological correlates. „Journal of Nervous and Mental Disease”, vol. 186, s. 157–165. Favaro A. i Santonastaso P. (2000). Self-injurious behavior in anorexia nervosa. „Journal of Nervous and Mental Disease”, vol. 188, s. 537–542. Favazza A. (1987). Bodies under siege. Baltimore: Johns Hopkins University Press. Favazza A. (1989). Why patients mutilate themselves. „Hospital and Community Psychiatry”, vol. 40, s. 137–145. Favazza A. (1996). Bodies under siege (wyd. 2). Baltimore: Johns Hopkins University Press. Favazza A. (1998). The coming of age of self-mutilation. „Journal of Nervous and Mental Disease”, vol. 186, s. 259–268. Favazza A. i Conterio K. (1988). The plight of chronic self-mutilators. „Community Mental Health Journal”, vol. 24(1), s. 22–30. Favazza A., DeRosear L. i Conterio K. (1989). Self-mutilation and eating disorders. „Suicide and Life-Threatening Behaviors”, vol. 19(4), s. 352–361. Favazza A. i Rosenthal R.J. (1990). Varieties of pathological self-mutilation. „Behavioural Neurology”, vol. 3, s. 77–85. Fisher S. (1970). Body experience in fantasy and behavior. New York: AppletonCentury-Crofts. Foa E., Hembree E. i Rothbaum B.O. (2007). Prolonged exposure therapy for PTSD: Emotional processing of traumatic experiences: Therapist guide. New York: Oxford University Press. Wydanie polskie: Przedłużona ekspozycja w terapii PTSD. Emocjonalne przetwarzanie traumatycznych doświadczeń. Podręcznik terapeuty, tłum. Marian Leon Kalinowski, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2013. Foa E.B., Keane T.M. i Friedman M.J. (red). (2000). Effective treatments for PTSD. New York: Guilford Press. Foa E.B. i Rothbaum B.O. (1998). Treating the trauma of rape: Cognitive-behavioral therapy for PTSD. New York: Guilford Press. Fontana D. (2001). Discover Zen: A practical guide to personal serenity. San Francisco: Chronicle Books. Freeman A. i Reinecke M.A. (1993). Cognitive therapy of suicidal behavior. New York: Springer. Gardner A.R. i Gardner A.J. (1975). Self-mutilation: Obsessionality and narcissism. „British Journal of Psychiatry”, vol. 127, s. 127–132.

Indeks

agoniści receptorów alfa 228, 234 akty poznawcze: a najczęstsze style myślenia 207, 208, 210, 211, 214 czynniki poprzedzające samouszkodzenie 55, 94, 96, 125, 126, 128, 141, 142, 145–147, 150–152, 159–161, 183, 190, 195, 202, 204 dotyczące subiektywnego bycia ciężarem 40, 42 dotyczące zdarzeń w środowisku 92, 93 karta wdrażania umiejętności 195–197, 199 myśli automatyczne 146, 147, 150, 201– 205, 209, 214, 253, 388 myśli dysfunkcjonalne 93, 204, 206, 275, 388 negatywna triada objawów depresji 33, 147 ocena 146 pesymistyczne 93 proces pięciu kroków 206–208, 210, 211, 214, 273, 275, 311 przekonania kluczowe 146, 149, 150, 200–205, 211, 214, 236, 388, 390, 393 przekonania pośrednie 146, 148, 150, 201–203, 214, 253, 388 przekształcenie zob. przeformułowanie poznawcze tabela obserwacji samouszkodzeń 125– 128, 158–161, 165, 195 w modelu biopsychospołecznym 82, 83, 95, 96, 124, 141 zawężenie 23, 32, 37 związane z traumą 96, 146, 150 amputacja jako forma ciężkiego samouszkodzenia 378, 380, 415 analiza łańcucha zdarzeń w terapii rodzinnej 222

anorexia nervosa 48, 279 zob. też jadłowstręt psychiczny antycypowanie awersyjnych następstw 323 asfiksja 344 atrakcyjność 34, 76, 237, 238, 243, 253– 256, 389 zadania domowe 255 autokanibalizm 131, 380 autokastracja 48, 131, 393, 415 badania mózgu 88, 89 bagatelizowanie samouszkodzenia 103, 105 bezpośrednie zachowania autodestrukcyjne 17, 29, 46–48, 54, 56, 57, 79, 85, 104, 163, 264, 278, 332, 356, 362 a połykanie ciał obcych 28, 99, 280, 285, 305, 355–366 lista zachowań 48 bezradność 33, 35, 216, 230, 308, 312 blizny 20, 61, 72, 77, 105, 130, 136, 157, 193, 259, 269, 302, 309, 324, 340, 341, 392 niezakrywane 302, 340, 341 rozległe i trwałe 20, 105, 130, 269 Bodhidharma 383, 395 body art 75, 76, 79, 80 ból fizyczny 91, 146, 154, 250, 251, 383 a działanie endogennego układu opioidowego 90, 146 przecinanie skóry w poszukiwaniu ulgi 55, 154, 233, 315 zmniejszona wrażliwość 91, 96, 146 ból psychiczny 25, 31, 34, 68, 143, 154, 188, 321 brak nadziei z nim związany 33, 35 jako problem kluczowy 23, 36, 37 nawyk znoszenia bólu 40, 41, 43 ocena pacjenta 25

438 

Indeks

poziom przy samobójstwie i samouszkodzeniu zob. zmniejszenie dyskomfortu przez samouszkodzenie brak współpracy w zażywaniu leków 278, 386 a pośrednie zachowania autodestrukcyjne 278 brzuch jako uszkadzana część ciała 26, 29, 132, 134, 162, 182, 253 buddyzm zen 258, 281, 395 bulimia nervosa zob. żarłoczność psychiczna cechy płciowe a postrzeganie własnego ciała 237, 239, 240, 244, 255, 256, 389 chat-roomy w internecie 329 chęć bycia dostrzeżonym 301 chęć ukarania innych jako motyw samouszkodzenia 301 choroba, wpływ na postrzeganie własnego ciała oraz poczucie obcości ciała 244, 251, 257 choroba dwubiegunowa 29, 88, 89, 145, 232, 233, 294, 358, 361 a leczenie w ośrodku terapii 77, 99, 294 a połykanie ciał obcych 28, 99, 280, 285, 305, 355–366 ciężkie samouszkodzenie 48, 49, 99, 105, 115, 278, 305, 309, 315, 323, 361, 366, 370, 371, 374, 376, 378–383, 385–389, 392, 393, 395, 415 częstość 379 definicja 378, 383 kwestionariusz FASM 115–117, 123, 408 ocena ryzyka 383, 385, 386 oczu zob. oczy jako uszkadzana część ciała okolic genitalnych zob. genitalia jako uszkadzana część ciała opisy przypadków 105, 379, 392, 393 połykanie ciał obcych 28, 99, 280, 285, 305, 355–366 psychofarmakologia 89, 313, 387, 392 psychoterapia 92, 93, 217, 224, 228, 259 różnorodność diagnoz 358, 380, 381 sygnały ostrzegawcze 145, 283–285, 348, 350, 385, 414 terapia poznawczo-behawioralna 175, 261, 280, 281, 308, 388 u osób w wieku studenckim 65 uszkadzane części ciała 155, 178 zakres obrażeń fizycznych 161 zamiar 24, 25, 29, 122, 379 zapobieganie 35, 36, 99, 387, 414 cukrzyca a poczucie obcości ciała 89, 239, 251

częstość występowania samouszkodzeń 22, 27–29, 37, 44, 61, 66, 68, 288, 332, 345, 358, 379 ciężkie samouszkodzenia 379 ryzykowne zachowania asfiktyczne 344–351, 353 u dorosłych 66 u nastolatków 116, 347 u osób w wieku studenckim 65 w instytucjach penitencjarnych 115, 367, 368 w porównaniu z samobójstwem 22, 24, 29 częstotliwość samouszkodzeń 30, 68, 157, 289, 416 a ryzyko samobójstwa 22, 24, 29 kontrakt dotyczący chronienia siebie 165–168, 170, 171 przy nawyku znoszenia bólu 40, 41, 43 tabela obserwacji samouszkodzeń 125– 128, 158–161, 165, 195 u dorosłych 66 u osób w wieku studenckim 65 w instytucjach penitencjarnych 115, 367, 368 czynniki kulturowe 17, 68, 69 w modyfikowaniu ciała 17, 68, 69 czynniki poprzedzające samouszkodzenie 55, 86, 125, 128, 141, 142, 145–148, 150–152, 159–161, 183, 190, 195, 202, 204 a stosowanie umiejętności zastępczych 43, 99, 174, 176, 313, 342, 343, 391–393 behawioralne 82, 94–96, 124, 129, 131, 141, 144–146, 148, 150, 152, 154, 161, 195, 200, 310, 315 biologiczne 82, 83, 88–90, 92, 95, 96, 124, 126, 138, 141, 145, 146, 158, 161, 195, 200, 226, 227, 237, 333 emocjonalne 126, 152, 255 zob. też emocjonalne czynniki poprzedzające karta wdrażania umiejętności 195–197, 199 ocena 141 poznawcze 55, 94, 96, 125, 126, 128, 141, 142, 145–147, 150–152, 159– 161, 183, 190, 195, 202, 204 środowiskowe 71, 82, 83, 87, 90, 92, 93, 95, 96, 124, 126, 138, 141, 146, 147, 158, 161, 162, 195, 200, 260, 310, 333, 368, 372 tabela obserwacji samouszkodzeń 125– 128, 158–161, 165, 195

Indeks

czynniki wyzwalające samouszkodzenie 145, 329, 330 zob. też czynniki poprzedzające samouszkodzenie dbałość opiekunów o siebie 227 definicja samouszkodzenia 17, 19–21, 37, 75, 116, 127, 289, 305, 356, 378, 379 depresja 23, 29, 33, 34, 36, 42, 52, 59, 77, 85, 88, 89, 94, 96, 112, 122, 145– 147, 151, 179, 185, 200, 207, 208, 227, 229–232, 248, 260, 272, 274, 282, 290, 292, 294, 319, 321, 336, 358, 361, 380, 392 farmakoterapia 91, 92, 225, 227, 229, 234, 261, 293, 362, 387, 388 jako problem kluczowy 23, 36, 37 leczenie w ośrodku terapii 77, 99, 294 negatywna triada poznawcza 33, 147 poczucie bezradności i beznadziei 33, 35, 230, 312 połykanie ciał obcych 28, 99, 280, 285, 305, 355–366 poziom serotoniny 89, 96, 146, 227– 229, 232 przeformułowanie poznawcze 99, 144, 259, 272–274, 283, 310, 313, 391 subiektywne bycie ciężarem 40, 42 terapia poznawcza 185, 200 trening uważności 149, 179 dermatillomania 103, 138, 229, 280 mechanizmy biologiczne 229 w hierarchii ryzyka 278–280, 285 determinacja w terapii IMR 283 dialektyczna terapia behawioralna (DBT) 77, 99, 175, 179, 221, 281, 282, 285, 286, 289–300, 303, 365, 404 dla osób z różnymi zachowaniami autodestrukcyjnymi 281, 282 przy zachowaniach samobójczych 175, 282, 289, 290, 297–299 skuteczność 175, 281, 286, 289, 290, 300 standardowa wersja ambulatoryjna 289, 290, 292, 293 trening uważności 149, 179 umiejętności oddychania 342 w ośrodkach terapii 289, 291, 295, 300, 303 w rodzinie 289, 292, 298, 299 dopamina 227 dowody przy ocenie myśli 204, 208, 211, 212 drapanie się 19, 27, 28, 31, 105, 320, 362, 409

 439

DSM-5 114 duchowość 69, 87 dyskomfort psychiczny 20, 21, 23, 33, 34, 76–78, 89, 91, 130, 131, 153, 156, 158, 161, 191, 194, 219, 251, 273, 281, 302, 327, 343, 351, 356, 377, 404 ocena pacjenta 26, 33, 219, 273 przy samobójstwie i samouszkodzeniu, porównanie 21 subiektywne jednostki dyskomfortu 185, 186, 264–266, 268 zmniejszony przez samouszkodzenie zob. zmniejszenie dyskomfortu przez samouszkodzenie dysocjacja 26, 31, 63, 85, 90, 92, 96, 134, 241, 247, 248, 250, 274, 381 a molestowanie seksualne w przeszłości 135, 142, 221, 240, 288 hipoteza bólu dotycząca działania endogennego układu opioidowego 90 dyssocjalne zaburzenia osobowości 59, 358, 376, 392 dzieci 71, 72, 83, 84, 86, 215, 216, 218, 220, 226, 229, 233, 249, 250, 251, 271, 288, 292, 314, 317, 320, 322, 336, 338, 339, 348–350, 360, 385, 390, 392 zob. też nastolatki efekt reaktywności podczas zbierania danych wyjściowych 162–164 ekspozycja 38, 87, 108, 246, 258, 259, 261–263, 267–275, 313, 393 ekspozycja wyobrażeniowa 264–267, 270, 275 emocjonalne czynniki poprzedzające 126, 152, 255 a metoda samouszkodzenia 27, 28, 176, 383 a molestowanie seksualne w przeszłości 135, 142, 221, 240, 288 a nadużywanie substancji psychoaktywnych 27, 44, 46–50, 55, 83, 85, 96, 98, 99, 175, 236, 273, 274, 278, 294, 318, 332, 348, 351, 358, 380, 381 tabela obserwacji samouszkodzeń 125– 128, 158–161, 165, 195 wskazanie ich 152, 255 empatia 108, 110, 143, 170, 193, 204, 205, 219, 220, 222, 254 empiryzm oparty na współpracy 203, 214 endogenny układ opioidowy 90, 91, 96, 146 endorfiny 90, 238 epizody pseudozarażania 329

440 

Indeks

Facebook 329, 345, 348, 349, 352 farmakoterapia 91, 92, 225, 227, 229, 234, 261, 293, 362, 387, 388 a biologia samouszkodzenia 92, 225, 227 brak współpracy pacjenta zob. brak współpracy w zażywaniu leków naltrekson 90, 91, 146, 233 ocena 229 przy ciężkich samouszkodzeniach 387 selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) 89, 146, 227, 229, 232 w dialektycznej terapii behawioralnej 261 filtr mentalny 208, 210, 211 frustracja 25, 142, 144, 151, 169, 230, 231, 253, 308, 311, 312, 359, 361, 405 jako czynnik poprzedzający samouszkodzenie 142, 144, 151 u terapeutów i opiekunów 144, 169, 308, 361 generowanie hipotez na temat samouszkodzenia 92, 93 genitalia jako uszkadzana część ciała 48, 55, 77, 80, 127, 133, 134, 309, 315, 333, 379, 380 gryzienie się 27–29, 31, 333, 362, 393, 408 hierarchia doświadczeń traumatycznych w PTSD 264, 265, 267 hierarchia ryzyka przy różnych zachowaniach autodestrukcyjnych 278–280, 285 hierarchia wpływów rówieśniczych przy społecznym „zarażaniu” 325 hipoteza bólu 90, 91 hipoteza uzależnienia 90 histeryczne reakcje na samouszkodzenie 106, 107, 333 historia: pacjenta 109 rodziny 83 hospitalizacja psychiatryczna 22, 38, 102, 142, 170, 289, 292, 295, 296, 299, 303, 309, 315, 318 a połykanie ciał obcych 28, 99, 280, 285, 305, 355–366 po dialektycznej terapii behawioralnej w ośrodku terapii 289, 290, 295, 296, 299, 300 przy samouszkodzeniach 22, 38, 119, 303, 318, 416 idiosynkratyczny język 105, 111 impulsywność 39, 89, 115, 121

poziom serotoniny 89, 96, 146, 227– 229, 232 próba samobójcza 39, 115 instytucje penitencjarne 7, 73, 115, 287, 305, 355, 357, 358, 367, 368, 370, 371, 374, 375, 377, 378 kontekst samouszkodzeń 367, 368 motywy samouszkodzeń 367, 370 oddział terapeutyczny 373, 374 opisy przypadków samouszkodzeń 367 połykanie ciał obcych 28, 99, 280, 285, 305, 355–366 postępowanie wobec samouszkodzeń 367, 371 przymus (bezpośredni) w opiece psychiatrycznej 375 zachowania samobójcze 368 internet 74, 77, 116, 136, 193, 329, 330, 334 informacje dotyczące ryzykownych zachowań asfiktycznych 344–351, 353 komunikowanie się w sprawie samouszkodzeń 334, 340 samouszkodzenia pokazane w internecie 74, 193, 334 wpływ na częstość występowania samouszkodzeń 193, 329, 330 zasoby dotyczące samouszkodzeń 72, 74, 77, 193, 329, 330, 334 interwencje medyczne 315, 359, 368 przy połykaniu ciał obcych 358 IS PATH WARM, sformułowanie menmotechniczne ułatwiające zapamiętanie sygnałów ostrzegających o ryzyku samobójstwa 44 izolacja społeczna 142, 144, 389 izolatki w instytucjach penitencjarnych 369–371, 373, 374, 376, 417 jako czynnik poprzedzający samouszkodzenie 36, 94, 96, 142, 144 przy niezaspokojonej potrzebie przynależności 40, 43, 144 jadłowstręt psychiczny 48, 55, 279 a zachowania samobójcze 279 język wstępnych interwencji terapeutycznych 104, 105, 111 pełne szacunku zainteresowanie 99, 109–111, 162 stonowane reakcje 99, 108–111, 158, 162, 164, 314, 333, 366 strategiczne zastosowanie sformułowań pacjenta 102, 104, 106 unikanie słownictwa związanego z samobójstwem 102 współczucie bez osądzania 109, 110

Indeks

karta praw osób dokonujących samouszkodzeń 415, 416 karta wdrażania umiejętności 195–197, 199 karty samoobserwacji w dialektycznej terapii behawioralnej 281, 293, 302 kastracja jako poważne samouszkodzenie 378–380, 393 klauzula o braku konsekwencji w kontrakcie dotyczącym chronienia siebie 165, 171 komunikacja elektroniczna 197 epizody społecznego „zarażania” 329, 330 wsparcie drogą mejlową 197 konflikty interpersonalne jako czynniki poprzedzające samouszkodzenie 142, 143, 363 konsekwencje samouszkodzenia zob. następstwa samouszkodzenia kontakt fizyczny terapeuty i pacjenta 135 kontekst społeczny 21, 76, 140, 141, 156, 232, 234 a funkcje komunikacyjne samouszkodzenia 156, 417 a wpływ rówieśników zob. wpływ rówieśników modyfikacja ciała 76 reakcja terapeuty 232 w „zarażaniu” samouszkodzeniem 99, 288, 291, 300–303, 305, 317, 318, 320, 326, 327, 330, 339; zob. też „zarażanie społeczne” w definicji samouszkodzenia 140 w programach leczenia w ośrodkach 168 kontrakty bezpieczeństwa 165, 166, 168– 171, 309 kontrakty dotyczące chronienia siebie 165–168, 170, 171 kontrakty w ramach pracy z uwarunkowaniami sprawczymi 164, 165 kwestie autonomii w instytucjach penitencjarnych 370 kwestie interpersonalne 22, 40, 41, 92, 106, 140, 142, 143, 156, 158, 218, 219, 221, 281, 286, 302, 308, 314, 318–321, 325, 327, 329, 363, 366, 368, 371 a społeczne wzmacnianie samouszkodzeń 320, 329, 366 konflikty 142, 143, 363 przy „zarażaniu” społecznym 321, 327 w doświadczeniu samouszkodzenia 41, 106, 143, 158, 218, 302, 314, 318– 320, 329

 441

w teorii Joinera na temat samobójstw i samouszkodzeń 40 kwestie transseksualne 380, 383, 386 ciężkie samouszkodzenia 383 kwestionariusz ABUSI 119, 122, 123, 411 kwestionariusz BAS 241, 252, 253, 256, 270, 406 formularz 406, 407 kwestionariusz DSHI 118, 119 kwestionariusz FASM 115–117, 123, 408 kwestionariusz ISAS 117 kwestionariusz OSI 116, 123 kwestionariusz SHBQ 117, 118, 123 kwestionariusz SITBI 120–123 kwestionariusze 27, 113–123, 241, 252, 253, 256, 272, 347, 406, 411 leczenie oparte na mentalizacji 222 leczenie samouszkodzeń 287, 289, 291, 341, 342 karta praw osoby dokonującej samouszkodzeń 415, 416 model stopniowania opieki zob. model stopniowania opieki w instytucjach penitencjarnych 287 w ośrodkach terapii 7, 287, 300, 303 w szkole 322, 336, 343 leczenie w ośrodku terapeutycznym 77, 99, 294 kontrakty dotyczące chronienia siebie 165–168, 170, 171 leki zob. farmakoterapia leki przeciwdepresyjne 53, 228, 230, 232 leki przeciwpsychotyczne 53, 54, 228, 230, 231, 233, 387, 393 leki stabilizujące nastrój 53 lęk 25, 31, 32, 44, 54, 55, 68, 71, 94, 96, 145, 146, 151, 152, 166, 183, 186, 197, 200, 207, 208, 220, 230, 232, 248, 260, 261, 263, 264, 268, 269, 272, 274, 292, 308, 310, 312, 359, 369, 371, 376, 401, 402, 405, 417 farmakoterapia 91, 92, 225, 227, 229, 234, 261, 293, 362, 387, 388 techniki oddychania 263, 272 terapia poznawcza 200 liczba jako wzór rany 135 linia pomocowa 413 łamanie kości 27 masturbacja 152, 255 medytacja podczas spaceru 403 metoda sokratejska 206 metody samouszkodzeń 23, 27, 28, 30, 31, 35, 38, 44, 47, 122, 176, 193, 340, 383, 411

Redaktor inicjujący Aleksandra Czyżewska-Felczak Redaktor Renata Włodek Korekta Monika Skowron Skład i łamanie Hanna Wiechecka

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-80, tel./fax 12-663-23-83