Ari Shavit, Moja Ziemia Obiecana. Triumf i tragedia IzraelaZiemia obiecana fragment1 by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Franklin Foer, „The New Republic” „Moja Ziemia Obiecana to niewątpliwie jedna z najważniejszych książek o Izraelu i syjonizmie, jakie zdarzyło mi się czytać. Wzruszająca i inspirująca, a momentami dojmująco smutna, opowiada historię państwa żydowskiego w sposób, w jaki jeszcze nigdy jej nie opowiadano, ukazując zarówno triumf, jak i udrękę izraelskiego doświadczenia i izraelskiej duszy. Jest to dzieło, które może nadać zupełnie nowy wymiar dyskusji o tym, w jaki sposób skomplikowana przeszłość Izraela powinna kształtować jego wciąż niepewną przyszłość”.

Ari Shavit

MOJA ZIEMIA OBIECANA

H I S T O R I E

„Izrael zasługuje na tę epicką historię – pięknie napisaną, pełną dramatyzmu, ukazującą dylematy moralne w całej ich złożoności. Ari Shavit podjął się bardzo odpowiedzialnego zadania: wyjaśnienia Izraela Izraelczykom, a teraz dzieli się swymi niesamowitymi, pogłębionymi przemyśleniami z nami wszystkimi. Od lat nie ukazała się równie dobra książka poświęcona tej tematyce”.

Triumf i tragedia Izraela

Daniel Gordis, autor Saving Israel oraz członek honorowy Shalem College w Jerozolimie

Daphne Merkin, autorka Dreaming of Hitler oraz Enchantment

www.wuj.pl

Mundus_Izrael_Ziemia_Obiecana_okladka137x205_36_5.indd 1

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

„Pełna pasji, a zarazem bezstronna opowieść o tym, jak powstawał współczesny Izrael. Trudno się oderwać od tej doskonale napisanej książki, niezależnie od tego, czy zgadzamy się z jej założeniami i wnioskami, czy też nie. Dzieło Ariego Shavita – lirycznie osobiste, a przy tym zdyscyplinowane i wierne faktom – w najbliższych latach będzie niewątpliwie nadawać ton dyskusji na temat kraju, o którym wszyscy mówią, choć znają go tylko nieliczni”.

2014-10-03 16:33:48

MOJA ZIEMIA OBIECANA

Ari Shavit

MOJA ZIEMIA OBIECANA 7ULXPI L WUDJHGLD ,]UDHOD

7誰XPDF]HQLH %DUEDUD *XWRZVND 1RZDN

:\GDZQLFWZR 8QLZHUV\WHWX -DJLHOOR単VNLHJR

Seria: MUNDUS Projekt okładki

Agnieszka Winciorek

Zdjęcie na okładce:

david star©r-o-x-o-r-Fotolia.com

Tytuł oryginału:

My Promised Land: The Triumph and Tragedy of Israel

Copyright © 2013 by Ari Shavit Map copyright © 2013 by Mapping Specialists Ltd. This translation is published by arrangement with Random House, an imprint of Random House, a division of Random House LLC. © Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3756-0

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12 663-23-81, 12 663-23-82, fax 12 663-23-83 Dystrybucja: tel. 12 631-01-97, tel./fax 12 631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Timnie, mojej miłości

SPIS TREŚCI

Wstęp Znaki zapytania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Od pierwszego wejrzenia, 1897 W dolinę, 1921 Gaj pomarańczowy, 1936 Masada, 1942 Lidda, 1948 Osiedle, 1957 Projekt, 1967 Osiedle na Zachodnim Brzegu, 1975 Plaża w Gazie, 1991 Pokój, 1993 J’Accuse, 1999 Seks, narkotyki i kondycja Izraelczyków, 2000 W Galilei, 2003 Zderzenie z rzeczywistością, 2006 Okupacja Rothschilda, 2011 Zagrożenie egzystencjalne, 2013 Nad morzem

9 17 41 67 89 119 157 201 229 259 271 307 337 353 367 381 411 433

Podziękowania

475

Noty źródłowe

477

Indeks

479

Źródła fotografii

495

Wstęp ZNAKI ZAPYTANIA

Odkąd sięgam pamięcią, czułem lęk. Lęk egzystencjalny. Izrael, w którym dorastałem – Izrael połowy lat sześćdziesiątych – był dynamiczny, żywiołowy i pełen nadziei. Ale ja zawsze czułem, że za solidnymi domami i zadbanymi trawnikami zamożnej klasy średniej mego rodzinnego miasta leży mroczny ocean. Lękałem się, że pewnego dnia jego ciemne wody podniosą się i zaleją nas wszystkich. Że mityczne tsunami uderzy w nasze wybrzeża i zmiecie mój Izrael z powierzchni ziemi. Że stanie się on kolejną Atlantydą zaginioną w morskich odmętach. Pewnego ranka w czerwcu 1967 roku, kiedy miałem dziewięć lat, podszedłem do ojca, który golił się w łazience. Spytałem go, czy Arabowie zwyciężą. Czy Arabowie podbiją Izrael? Czy naprawdę zepchną nas wszystkich do morza? Kilka dni później rozpoczęła się wojna sześciodniowa. W październiku 1973 roku zaczęły wyć syreny zwiastujące nieuchronną klęskę. Tamtego cichego popołudnia w dniu święta Jom Kippur leżałem w łóżku z grypą, gdy nagle niebo rozdarły myśliwce F-4. Przelatywały 150 metrów nad naszym dachem w drodze nad Kanał Sueski, aby odeprzeć siły egipskie, które zaatakowały Izrael z zaskoczenia. Wiele z nich nie wróciło. Miałem wtedy szesnaście lat i zamarłem ze zgrozy na wieść o załamaniu się naszej obrony na pustyni Synaj oraz na wzgórzach Golan. Przez dziesięć straszliwych dni wydawało się, że mój

pierwotny lęk jest uzasadniony. Izrael był w niebezpieczeństwie. Drżały mury trzeciej świątyni żydowskiej. W styczniu 1991 roku wybuchła pierwsza wojna w Zatoce. Na Tel Awiw spadały irackie rakiety SCUD. Istniały obawy, że może dojść do ataku bronią chemiczną. Przez wiele tygodni Izraelczycy nie rozstawali się z maskami gazowymi. Od czasu do czasu, kiedy rozlegał się alarm przeciwlotniczy, zamykaliśmy się w uszczelnionych pomieszczeniach z maskami na twarzach. Chociaż, jak się okazało, w rzeczywistości nic nam nie groziło, w tym surrealistycznym rytuale było coś głęboko przerażającego. Nasłuchiwałem wycia syren i patrzyłem z trwogą w pełne strachu oczy moich najbliższych ukryte za szkłami wyprodukowanych w Niemczech masek gazowych. W marcu 2002 roku Izraelem wstrząsnęła fala terroru. Setki ludzi straciły życie podczas ataków palestyńskich zamachowców samobójców na autobusy, nocne kluby i galerie handlowe. Byłem już wtedy dziennikarzem. Pewnego wieczoru w Jerozolimie pisałem coś w swoim gabinecie, kiedy nagle usłyszałem głośny huk. Zdałem sobie sprawę, że wybuch musiał nastąpić w pobliskim pubie. Chwyciłem notes i wybiegłem na ulicę. Przy barze, nad opróżnionymi do połowy kuflami piwa, siedziało trzech przystojnych młodych mężczyzn. Wszyscy nie żyli. W kącie leżała drobna młoda kobieta, również martwa. Ranni krzyczeli i płakali. Kiedy patrzyłem na tamto piekło w zgliszczach wysadzonego pubu, zadałem sobie pytanie, co z nami będzie? Jak długo wytrzymamy to szaleństwo? Czy nadejdzie czas, gdy nasza słynna izraelska witalność ugnie się w końcu pod naporem sił śmierci, które pragną nas unicestwić? Zdecydowane zwycięstwo w 1967 roku rozproszyło przedwojenne lęki. Ożywienie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zaleczyło głęboką ranę z 1973 roku. Proces pokojowy w latach dziewięćdziesiątych złagodził traumę 1991 roku. Okres prosperity pod koniec pierwszej dekady XXI stulecia przesłonił grozę 2002 roku. Właśnie dlatego, że my, Izraelczycy, jesteśmy pogrążeni w niepewności, niezachwianie wierzymy w siebie, w państwo narodowe i w naszą przyszłość. Jednak przez te wszystkie lata mój tłumiony lęk nigdy mnie nie opuszczał. Wyrażanie tego lęku lub dyskutowanie o nim było tabu, lecz on wszędzie mi towarzyszył. Nasze miasta wydawały się wznosić na ruchomych

piaskach. Nasze domy nigdy nie robiły wrażenia całkowicie stabilnych. Nawet kiedy mój naród rósł w siłę i stawał się coraz bardziej zamożny, czułem, że jest wciąż wystawiony na ciosy. Zdawałem sobie sprawę, jak bardzo jesteśmy odsłonięci i nieprzerwanie zastraszani. Owszem, prowadzimy intensywne, bogate i pod wieloma względami szczęśliwe życie. Fizyczny, gospodarczy i militarny sukces Izraela sprawia, że kraj emanuje poczuciem bezpieczeństwa. Nasza witalność jest doprawdy zdumiewająca. A jednak nie opuszcza nas lęk, że pewnego dnia nasze zwykłe, codzienne życie zastygnie jak życie Pompejów. Moja ukochana ojczyzna legnie w gruzach, kiedy arabskie masy albo potężne siły islamu przełamią jej obronę i położą kres jej istnieniu. Odkąd sięgam pamięcią, widzę okupację. Zaledwie tydzień po mojej rozmowie z ojcem, podczas której spytałem, czy narody arabskie podbiją Izrael, to Izrael podbił zamieszkane przez Arabów rejony Zachodniego Brzegu i Gazy. Miesiąc później moi rodzice, mój brat i ja wybraliśmy się na pierwszą rodzinną wycieczkę do okupowanych miast Ramallah, Betlejem i Hebronu. Wszędzie natykaliśmy się na spalone jordańskie jeepy, ciężarówki i pojazdy wojskowe. Na większości domów wywieszono białe flagi. Niektóre ulice były zablokowane pogruchotanymi, sczerniałymi wrakami eleganckich mercedesów, zmiażdżonych gąsienicami izraelskich czołgów. Palestyńskie dzieci w moim wieku i młodsze miały oczy pełne strachu. Ich rodzice wyglądali na zdruzgotanych i upokorzonych. W ciągu paru tygodni potężni Arabowie zamienili się w ofiary, podczas gdy zagrożeni do tej pory Izraelczycy stali się zdobywcami. Państwo izraelskie, dumne i upojone poczuciem władzy, triumfowało. Kiedy byłem nastolatkiem, wszystko było jeszcze w porządku. W powszechnym przekonaniu nasza okupacja militarna miała dobroczynny charakter. Nowoczesny Izrael zapewnił okupowanym regionom Palestyny postęp i dobrobyt. Nasi zacofani sąsiedzi mieli teraz elektryczność, bieżącą wodę i lepszą niż kiedykolwiek opiekę medyczną. Musieli rozumieć, że nigdy wcześniej nie powodziło się im tak dobrze. Z pewnością byli wdzięczni za wszystko, co im ofiarowaliśmy. Kiedy nastanie pokój, zwrócimy im większość okupowanych terytoriów. Na razie jednak dobrze się działo na Ziemi Izraela. Arabowie i Żydzi żyli pospołu, ciesząc się obfitością i spokojem.

Dopiero kiedy byłem żołnierzem, dotarło do mnie, że coś jest nie w porządku. Po sześciu miesiącach od rozpoczęcia służby w elitarnej brygadzie spadochronowej IDFa* zostałem wysłany do tych samych miast, które zwiedzałem z rodzicami dziesięć lat wcześniej. Teraz przydzielono mi brudną robotę: służbę w punktach kontrolnych, aresztowania, brutalne rozpędzanie demonstracji. Najgłębszy uraz psychiczny wywołało u mnie włamywanie się do prywatnych domów i mieszkań i wywlekanie młodych mężczyzn z łóżek na nocne przesłuchania. Zadawałem sobie pytanie, co się u diabła dzieje. Dlaczego bronię ojczyzny, tyranizując cywilów, którzy zostali pozbawieni praw i wolności? Dlaczego mój Izrael okupuje i zniewala inny naród? Zostałem więc pacyfistą. Z pasją przeciwstawiałem się okupacji najpierw jako młody aktywista, a potem jako dziennikarz. W latach osiemdziesiątych protestowałem przeciwko budowie osiedli na terytoriach palestyńskich. W latach dziewięćdziesiątych opowiadałem się za ustanowieniem państwa palestyńskiego pod przewodnictwem OWP. W pierwszej dekadzie XXI stulecia gorąco wspierałem jednostronne wycofanie się Izraela ze Strefy Gazy. Ostatecznie jednak wszystkie kampanie przeciwko okupacji, w które się angażowałem, poniosły klęskę. Niemal pół wieku po naszej pierwszej rodzinnej wycieczce Zachodni Brzeg nadal jest okupowany. Okupacja wraz z całym złem, jakie za sobą pociąga, stała się integralnym elementem istnienia państwa żydowskiego. Stała się też integralnym elementem mojego życia jako Izraelczyka. Jestem odpowiedzialny za okupację, mimo że się na nią nie godzę. Mój naród stał się narodem okupantów – to fakt, któremu nie da się zaprzeczyć i od którego nie można uciec. Dopiero kilka lat temu pojąłem nagle, że mój egzystencjalny lęk o przyszłość mego narodu oraz moralny sprzeciw wobec jego polityki okupacyjnej są z sobą powiązane. Izrael jest jedynym państwem zachodnim, które okupuje inny naród. Jednocześnie też to jedyne państwo na Zachodzie, którego istnienie jest stale zagrożone. Za sprawą okupacji z jednej strony i zastraszenia z drugiej, sytuacja Izraela jest jedyna w swoim rodzaju. Zastraszenie i okupacja to dwa filary naszej kondycji. * Armia Obrony Izraela (ang. Israel Defense Forces) (przyp. tłum.).

INDEKS

Abbas Mahmud 286 Abu Ala 283 Abu Kabir 27, 31 Abu Rass 89 Abu Szusza 27, 29, 31, 38, 298, 301, 415, 443 Adenauer Konrad 384 Agencja Żydowska 93, 108, 176, 180–182, 190, 309 Agnon Szmuel Josef 295 Aharon Icchak Ben 294 Akka 172, 174 Akselrod Abrasza 198 aktywizm 59 Al-Dżazira, stacja telewizyjna 364 Al-Husseini Haj Amin 110 Al-Kassam Izz Abd al-Qadir Mustafa Jusuf ad-Din 77–79 Alija młodych (Magdiel) 176 Allon Jigal 129, 142, 146, 147, 205, 218, 223 Alterman Natan 295 amerykańscy Żydzi 23, 24, 436 Jascha Heifetz 63–65 populacja 436 Amir Jigal 286 anarchia 454 anarchiści 55, 349, 370, 408, 474 anglo-żydowska wyprawa do Palestyny (1897): i agencja Thomasa Cooka 25, 28, 30, 33, 34, 442 idealizm 47 niedostrzeganie rdzennych mieszkańców Palestyny 48, 442 pierwsza do Izraela podjęta przez brytyjskich Żydów 17, 443 podróże autora śladami 438, 450 powitana przez Hillela Yoffee 25, 26 uczestnicy 477

w Jaffie 23, 25, 38, 67, 94, 473 w Jerozolimie 35 w Mikwe Jisra’el 26, 27, 438 w Ramli 27, 28 w Riszon le-Cijjon 439 wycieczka koleją Jaffa–Jerozolima 29 wykorzystywane przewodniki i encyklopedie 26, 28–30 Zangwill 31, 32, 94 antysemityzm 18, 19, 23, 43, 122, 159, 167, 171, 434, 437, 444, 446 Appelfeld Aharon (Erwin) 162, 163, 165, 169, 171, 177–180, 184, 187, 199, 329, 477 a Holokaust 162, 179, 477 jako imigrant w Izraelu 171, 177 służba wojskowa 178, 179 twórczość 162, 180, 184 Arabowie palestyńscy 127 arabska wiosna 462 arabski nacjonalizm 28, 127, 204, 326, 452, 462 al-Kassam 77–79 wobec podziału 297 arabsko-izraelski konflikt 186, 204 intifady przeciwko Izraelowi 250, 259, 263, 411, 470 Iran jako zagrożenie 207, 411–413, 419, 452, 464 kampania synajska (1956) 177, 183, 192 powstanie palestyńskie (1987–1992) 282, 295 rozwiązanie dwupaństwowe 13, 291, 295, 355, 356, 361 wojna domowa 1936–1939 (Wielka Rewolucja Arabska) 97, 216, 376, 382 wojna Jom Kippur (1973) 222, 229, 233, 237, 272, 275, 276, 282, 285, 287, 369, 370, 372, 401, 416

480 wojna libańska (1982–1985) 282, 287, 291, 347, 414 wojna libańska (druga, 2006) 364, 372, 374, 375, 414, 478 wojna o niepodległość (wojna arabsko-izraelska, 1948) 194, 208, 236, 331, 374, 384, 452 wojna sześciodniowa (1967) 9, 215, 229, 232, 233, 236, 245, 272, 274, 276, 287, 290, 295, 304, 308, 374 Arafat Jasir 240, 284–286 Aran Zalman 205 Argov Zohar 327, 328 Aszkenazi Gabi 420, 422, 429 Auerbach Efraim 205 Avnery Uri 287, 294 Aynachi Louise 169, 171, 181, 184, 199, 477 dzieci 183, 184, 199 jako imigrantka w Izraelu 171, 182–184 jako Żydówka w Iraku 169, 182 Aynachi Naim 182, 183 Ba’al Hatsor, góra 238–240, 251, 451, 454 Bajt Nabala 124 Balad, partia 363 Balfoura deklaracja 37, 45, 46, 63, 285, 463 list Balfoura do lorda Rothschilda 37 odrzucenie przez Arabów 285 Banda Sterna 236, 446 Barak Aharon 165, 169, 171, 181, 184, 187, 199, 291, 477 a Holokaust 477 jako genialny prawnik 165, 181, 199 jako imigrant w Izraelu 171, 181 studia 181, 184 Barak Ehud 339, 346, 421, 422, 428, 429, 440 koalicja z Netanjahu 421 Barenboim Daniel 225 Barnaby Frank 203 Baruch Elijahu Icchak 183 Bat Jam 310, 311, 318, 320, 327, 328, 333, 376, 438 Beer Szewa 202, 330, 334 Begin Menachem 194, 243, 245, 275, 277, 327, 328, 415, 418, 420, 425, 430 wobec ruch osadniczego 194, 275 wycofanie z półwyspu Synaj 245 Beilin Jossi 279–287, 291, 292, 303, 478 Beit Szemesz 444 Belkind Izrael 120–122 Belldegrun Arie 199, 477 Ben David Dan 401, 402, 406, 407, 465, 478 Ben Dow Szabtaj 245, 247

Ben Gurion Dawid 55, 59, 79, 93, 108, 127, 129, 146, 175, 179, 180, 188, 194, 199, 204, 206, 217, 218, 220, 236, 248, 272, 280, 297, 347, 368, 369, 374, 375, 384, 408, 446 a Beilin 280 a podział i przymusowy transfer (1937) 92–94 a reaktor nuklearny w Dimonie 206, 272 monolityczny etatyzm 175, 369 podbój Liddy i wypędzenie Arabów 127, 129 wobec broni atomowej 218 wobec niemieckich reparacji 384 ben Jair Elazar 109, 112, 113, 115, 117 Ben Josef Szlomo 456 Ben Szoszan Jehoszua 245 Benn Aluf 214 Bennett Naftali 464 Bentwich Herbert 17, 18, 20–38, 41, 47, 48, 56, 59, 67, 70, 93, 94, 129, 142, 271, 301, 434–438, 440, 442, 443, 445, 447, 449, 451, 454–457, 459, 461, 472, 473, 477 emigracja rodziny do Palestyny 38 jako Żyd w Anglii 20–22, 37, 38, 434–436 motywacje 17, 18, 23 niedostrzeganie rdzennych mieszkańców Palestyny 28, 48 podróż do Palestyny (1897) 25–28, 32–34, 37, 47, 67, 70, 94, 129, 440, 451, 454– 457, 459, 461, 473, 477 podróże autora po Izraelu jego śladami 41, 301, 438, 449, 451, 456, 459 posiadłość w Tel Gezer 93, 142, 301, 443 romantyczny syjonizm 18 wiktoriańska mentalność 21, 22, 28, 37, 56 wygląd zewnętrzny 21 życie i śmierć w Izraelu 38 Bentwich Norman 271 Bergmann Ernst David 201, 210, 211 Bernard Claude 117 Bernstein Leonard 184 Bet El 34, 246, 450 Beth Horon 31 Betlejem 11, 93 Bettelheim Bruno 397 Bezalel, akademia sztuk pięknych (Jerozolima) 121 Bin Nun Joel 232–236, 239, 478 Bisozky Eliezer 90, 97 Biszara Azmi 363, 364 Bizaron, osiedle mieszkaniowe 190, 192–199, 395, 477 a Partia Pracy 193, 194

481 dzieci 193, 195 instytucje 194 jako kolebka elity merytokratycznej 199 jako odzwierciedlenie charakteru Izraela z 1957 r. współcześnie 192 jako wspólnota 192, 193 mieszkańcy jako ocaleni z Holokaustu 192 numer 14 196, 199 przedsiębiorcy 193 rodzina Spieglów 190 Bohr Niels 184 Brik Leah (Erik) 165, 180, 181, 184, 195 Brik Zvi 181, 195 Brinker Menachem 290–292, 303, 478 Brit Szalom (Przymierze Pokoju) 271 broń nuklearna 207, 218, 411, 412, 424, 453 a Iran 207, 222, 375, 411–415, 420, 424, 453 doktryna Begina 415, 418, 420, 425, 430 izraelskie bombardowanie reaktora atomowego w Dajr az-Zaur 415, 417 izraelskie bombardowanie reaktora atomowego w Osirak 415 izraelskie działania przeciwko irańskiemu projektowi nuklearnemu 207, 412– 415, 419–421, 423–426, 428, 429 jako parasol ochronny dla Izraela 203, 204, 219, 414 kraje dysponujące 412 libijska 417 moralne uzasadnienie 205 osiągnięcie potencjału przez Izrael 204, 206, 222 pomoc Francji dla Izraela 206, 211–213 reaktor atomowy w Dimonie 202, 203, 206, 207, 211, 212, 224, 272, 280, 375 w Syrii 417 Brygada Pracy 44, 46, 48, 49, 54, 57, 62, 63 jako buntownicy 48 Buber Martin 122, 136, 179 Bush George W. 414, 420 Centrum Prawne na rzecz Obrony Praw Mniejszości Arabskiej (Adalah) 355 Chadera, jesziwa 174, 311, 327, 443 Chamenei Ali 414 Children of the Ghetto (Zangwill) 31 Chirbet Chizeh (Smilański) 271 Cippori (Saffurija) 359, 361, 362 Cohen Avner 206, 207, 209, 213–215 Conder Claude Reignier 98, 111 cytrusy 67, 68, 73, 81, 83, 84, 86, 87, 440 arabska siła robocza 68, 76 odmiana Jaffa 67, 68, 75, 101

pierwsza skrzynka pomarańczy po Wielkim Powstaniu Arabskim wysłana do pałacu Buckingham 82, 469 produkcja 68, 83, 87, 101 zob. także Rechowot Czupi (Szaron Friedlich) 339, 340, 342, 345, 349 Dagan Meir 417, 419–422, 426, 429 Dajan Mosze 128, 138, 218, 220, 221, 230, 275, 278, 281, 294, 303, 304 przemówienie na pogrzebie Roya Rotenberga 303 wobec wojny Jom Kippur 275 Dajr az-Zaur 415, 417 Dajr Jasin 447–449 Daharija 124, 128, 132, 146 Dahla Mohammed 353–355, 358–362, 364 Danijal 124, 128, 142, 146, 186 Dannenberg Zvi 89 „Davar”, gazeta 193, 280, 281, 295 Degania zob. kibuc Degania Deir Tarif 124, 128 Der Judenstaat (Państwo żydowskie) (Herzl) 18 Deri Arie Machluf 307, 309, 311–328, 330, 331, 333–335, 339, 346, 478 Deri Elijahu 307–311 Deri Estera 307–311 Deri Jehuda 310 Dimona, reaktor nuklearny (Nuklearne Centrum Badawcze Negew) 202, 203, 206, 207, 211–220, 222–226, 272, 280, 368, 371, 375, 376, 414, 425, 430, 461, 478 a cenzura 203 a Instytut Nauki Weizmanna 216, 280 a wojna Jom Kippur (1973) 222 artykuł autora 223–225 doktryna 425, 430 doprowadzenie do stanu gotowości 223 opowieść inżyniera 212–226, 425 pierwsza bomba atomowa 207, 419 postęp techniczny 218 rola w kulturze 219, 220 sprzeciw de Gaulle’a 213, 214 Stany Zjednoczone 213, 216 typ reaktora 203, 206, 207, 212 wpływ na bezpieczeństwo 220, 280, 430 wsparcie Francji 211–214 wybór lokalizacji 211 zdjęcia autorstwa inżyniera 221, 224 Dir-el-Hawa 29 Diskin Juwal 422, 429 dolina Ajalon 31

482 dolina Charod 41–43, 46–48, 50, 57, 58, 60, 62–65, 70, 71, 79, 91, 95, 96, 99, 104, 122, 194, 243, 252, 271 Gutman 99, 104 mokradła i malaria 42, 46, 56, 57, 61, 104, 122, 194 posiadłości rodziny Sarsouk 42, 43, 45, 47 przesiedlenie arabskich mieszkańców 62, 64, 71 rozkwit i mieszkańcy 48, 49, 53, 54, 58, 60 Specjalne Jednostki Nocne 96 strumień 46, 48, 65 transakcja z Sarsoukami 43, 46, 47 turecko-niemiecka linia kolejowa 42 wieśniacy z Szatty i Nuris 45, 61, 64, 79 zob. także kibuc En Charod dolina Hula 131, 457, 459 jezioro 36, 184, 192 wypędzenie Arabów 131, 457 zob. także Galilea dolina Liddy 119–121, 123, 127, 128, 135, 146, 149, 150, 153, 155 arabskie wsie 124, 128, 146 eksperyment rolniczy Wilkańskiego 121 ewakuacja 127, 129, 132 fabryka Atid 119–122, 125, 126, 130, 150, 154, 155 Herzl-Wald (las Herzla, gaj oliwny) 120, 121, 155, 296, 297, 299, 300, 302, 304 kolonia rzemieślników 121, 125 posiadłość Ben Szemen 119–125, 127–132, 138, 145, 148–155, 206, 296 sieroty z Kowna 122 szkoła rolnicza Kirjat Sefer 120–122, 125 wioska młodzieżowa Ben Szemen 123–125, 127, 129–131, 147, 150, 154, 155, 206 wioska robotnicza 125 Dostrowski Izrael 201, 209, 210, 217 Dowrowski Wolf 197 Dreyfus Alfred 73 druga wojna światowa 99, 101, 232, 383 a rozkwit Naharijji 383 a zagłada Żydów 20, 114, 116, 166, 215, 359, 446 Afrika Korps Rommla i groźba inwazji 102 El Alamejn 116 masakra w Rafałówce 273, 279 Ostateczne Rozwiązanie 102 plan Masada na Karmelu 89, 100, 104–108, 112–117, 125, 140, 271 sojusz arabsko-nazistowski 110 syjonistyczni przywódcy 101, 114, 115 zob. także Holokaust

Eban Abba 294 Ecjon Jehuda 236–246, 248–251, 253, 255, 256, 283, 478 edukacja 21, 147, 232, 243, 313, 322, 400–402, 406 Egipt 17, 30, 101, 113, 114, 127, 196, 222, 230, 244, 247, 320, 363, 371, 392, 412, 455, 462 rewolucja na placu Tahrir 462 wojna Jom Kippur (1973) 9, 229 wojna sześciodniowa (1967) 215, 229 Ein al-Zeitun 133, 134 Ein Jaloud 45, 52, 61, 239, 240, 242, 256 Ein Karem 29, 178 Einstein Albert 24, 63, 122, 390 Eliot George 22 Epsztajn Icchak 456 Eszkol Lewi 205, 220, 274, 294 europejscy Żydzi 20, 24, 28, 42, 46, 51, 60, 71, 73, 87, 115, 116, 186, 221, 331, 383 a Holokaust 116, 161, 186, 326, 391 a pogromy 19, 29, 43–45, 73, 103, 111, 114, 116, 120, 155 a syjonizm 20 antysemityzm 18, 19, 23, 43, 122, 159, 167, 434, 437 asymilacja 20 Aszkenazyjczycy 83, 313, 314, 320–323, 330, 333 eksterminacja 103, 116, 331 imigracja do Izraela 162, 171, 172, 370, 394, 396 imigracja do Wielkiej Brytanii 435 Niemcy i nazizm 71, 73, 74, 103, 116, 122, 158, 166, 263 pogrom w Kiszyniowie (1903) 43, 120, 155 wschodnioeuropejscy 46, 221 złoty wiek 20, 24 zniknięcie 116 zob. także Holokaust Felix Menachem 233 Fischer Eliezer 197, 198 Fischer Jehudit 199, 477 Fischer Stanley 399–401, 406, 407, 478 Ford Gerald 240 Francja 18, 29, 160, 161, 184, 204–206, 211–213, 216, 217, 278, 307, 309, 392, 400, 421, 463 a Kanał Sueski 30, 184 a Maroko/marokańscy Żydzi 307 kolonializm 206 reaktor atomowy w Marcoule 212 rządy w Syrii 77 sojusz z Izraelem 184, 205

Redaktor inicjujący

Olaf Pietek

Redaktor prowadzący

Mirosław Ruszkiewicz

Adiustacja

Antoni Henryk Stachowski

Korekta

Izabela Bilińska-Socha

Skład i łamanie

Katarzyna Mróz-Jaskuła

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12 663-23-81, 12 663-23-82, fax 12 663-23-83

Ari Shavit

MOJA ZIEMIA OBIECANA

H I S T O R I E

Triumf i tragedia Izraela

Daniel Gordis, autor Saving Israel oraz członek honorowy Shalem College w Jerozolimie

Daphne Merkin, autorka Dreaming of Hitler oraz Enchantment

www.wuj.pl

Mundus_Izrael_Ziemia_Obiecana_okladka137x205_36_5.indd 1

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

2014-10-03 16:33:48