Online periodiko 3

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015 – ΤΕΥΧΟΣ 3 – www.defencenews.gr

Ο πόλεμος των Υποβρυχίων σε Αιγαίο & Ανατολική Μεσόγειο!

Επισκόπηση των εξελίξεων

στο Συριακό ζήτημα

Συνδιασμένες Ναυτικές Επιχειρήσεις & Τακτικές Ο Στόλος απέναντι στην τουρκική απειλή!

Ενδεχόμενη επαναπροσέγγιση Τουρκίας-Ισραήλ, το διεθνές περιβάλλον και οι θέσεις της Ελλάδος

• Δομή Δυνάμεων & Αναδιοργάνωση Ελληνικού Στρατού!

• Νυχτερινές Επιχειρήσεις & Ελληνικός Στρατός • Στρατιωτικές Επιχειρήσεις Αστικού Εδάφους: Ο πόλεμος των αστικών κέντρων!

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΕ ΑΙΓΑΙΟ & ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ!

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

4

Ενώ το υποβρύχιο μπορεί να χαρακτηριστεί στρατηγικό όπλο, εντούτοις δεν εκλαμβάνεται ως τέτοιο, εκτός και εάν φέρει πυρηνικά όπλα. Η επιχειρησιακή αξία των υποβρυχίων είναι δεδομένη και αναμφισβήτητη, γι’ αυτό και όλες οι ναυτικές δυνάμεις, μικρές ή μεγάλες, διατηρούν σε υπηρεσία υποβρύχια.

ΣΥΝΔΙΑΣΜΕΝΕΣ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ & ΤΑΚΤΙΚΕΣ: Ο ΣΤΟΛΟΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ!

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ!

54

Οι επιχειρήσεις σε αστικές περιοχές είναι διαφορετικές, σε σχέση με τις επιχειρήσεις σε ανοιχτό πεδίο, τόσο σε τακτικό όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Και μόνο το γεγονός ότι το αστικό περιβάλλον συμπεριλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό άμαχου πληθυσμού, προσδίδει στις επιχειρήσεις σε κατοικημένες περιοχές μια ιδιαίτερη βαρύτητα.

ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥΡΚΙΑΣΙΣΡΑΗΛ, ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 62

16

Τα σύγχρονα «ξύλινα τείχη» αποτελούν τον καθοριστικό παράγοντα διατήρησης Εθνικής κυριαρχίας. Ειδικά για μια χώρα με εκτεταμένα θαλάσσια σύνορα όπως η Ελλάδα, θα ήταν ΑΔΥΝΑΤΟΝ χωρίς ένα ισχυρό Πολεμικό Ναυτικό, να αντιμετωπιστεί η διαρκής απειλή επέκτασης της Τουρκίας, η οποία έχει τη μόνιμη θεώρηση ότι το Αιγαίο θα πρέπει να γίνει μια «λίμνη ειρήνης»

Έχουν πυκνώσει την τελευταία εβδομάδα τα δημοσιεύματα που αναφέρονται σε μια επικείμενη επαναπροσέγγιση της Τουρκίας με το Ισραήλ. Ως αίτια της πιθανής εξομάλυνσης των σχέσεων αναφέρονται τα ενεργειακά ζητήματα και η ενεργός εμπλοκή της Ρωσίας στη Συρία, εξελίξεις που αμφότερες δημιουργούν νέα δεδομένα στις ισορροπίες της περιοχής.

ΔΟΜΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ & ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ!

32

Εδώ και αρκετά χρόνια οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης προαναγγέλλουν ριζικές μεταβολές στην οργάνωση και δομή των Ενόπλων Δυνάμεων με απώτερο σκοπό πάντοτε τη δημιουργία ενός μικρότερου, οικονομικότερου, πλέον ευέλικτου αλλά και περισσότερο αξιόμαχου αποτρεπτικού αμυντικού μηχανισμού.

ΝΥΧΤΕΡΙΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ & ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΣΤΟ ΣΥΡΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

70

Το πρώτο εξάμηνο του 2014 η έκρυθμη κατάσταση στην περιοχή της Ουκρανίας και οι συνέπειες της μεσουρανούσαν στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Η ουκρανική κρίση, η προσάρτηση της Κριμαίας και οι συγκρούσεις στις εξεγερμένες ουκρανικές ρωσόφωνες επαρχίες βύθισαν στο ναδίρ τις προβληματικές σχέσεις Δύσεως-Ρωσίας.

46

Εκ φύσεως το σκοτάδι είναι φίλος του στρατιώτη, αν και ο φόβος για το σκοτάδι είναι έμφυτος στον άνθρωπο. Μπορεί όμως να υπερνικηθεί με την εκπαίδευση και την εξάσκηση.

Το περιοδικό «ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ» είναι ιδιοκτησία και συντάσσεται από την δημοσιογραφική ομάδα της ιστοσελίδας www.defencenews.gr. Διανέμεται ΔΩΡΕΑΝ και δεν ΠΩΛΕΙΤΑΙ. Τα ενυπόγραφα άρθρα δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του περιοδικού. Φωτογραφία εξώφυλλου: Ηλίας Νταλούμης 2

3

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Υποβρυχιακός πόλεμος

ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ

Ενώ το υποβρύχιο μπορεί να χαρακτηριστεί στρατηγικό όπλο, εντούτοις δεν εκλαμβάνεται ως τέτοιο, εκτός και εάν φέρει πυρηνικά όπλα. Σε κάθε περίπτωση, τα υποβρύχια είναι σημαντικά επιχειρησιακά μέσα, τα οποία μπορούν να συνεισφέρουν τα μέγιστα σε όλο το φάσμα των ναυτικών επιχειρήσεων: θαλάσσιος έλεγχος, άρνηση πρόσβασης στη θάλασσα και προβολή ναυτικής ισχύος. Η επιχειρησιακή αξία των υποβρυχίων είναι δεδομένη και αναμφισβήτητη, γι’ αυτό και όλες οι ναυτικές δυνάμεις, μικρές ή μεγάλες, διατηρούν σε υπηρεσία υποβρύχια.

Το υποβρύχιο στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο Του Ευθυμίου Λάζου

4

5

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Ο ρόλος των υποβρυχίων στον πόλεμο Το στρατηγικό επίπεδο του πολέμου αφορά στη διεξαγωγή του πολέμου, στα μέσα που διατίθενται και στο μέγεθος και την ένταση της πολεμικής προσπάθειας που θα καταβληθεί. Κάτω από το στρατηγικό, βρίσκεται το επιχειρησιακό επίπεδο, το οποίο αφορά και απαντά στο πώς θα επιτευχθεί ο αντικειμενικός σκοπός, πάντα σε σχέση με τα διαθέσιμα μέσα. Το επιχειρησιακό επίπεδο είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ του στρατηγικού και του τακτικού επιπέδου, που είναι το βασικό επίπεδο πολέμου, εκεί δηλαδή που οι δύο αντίπαλες δυνάμεις συγκρούονται επί του πεδίου της μάχης, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην περίπτωση του εντοπισμού και της βύθισης ενός πλοίου. Σήμερα, στον τομέα της τεχνολογίας υποβρυχίων παρατηρείται μια τριπλή τάση: Ανάπτυξη νέων και τεχνολογικά προηγμένων υποβρυχίων, ανάπτυξη νέων, ποιο ικανών και αθόρυβων τορπιλών και ανάπτυξη μη επανδρωμένων υποβρύχιων συστημάτων (Unmanned Underwater Vehicle : UUV). Είναι γενικότερη η εκτίμηση ότι το μελλοντικό υποθαλάσσιο πεδίο μάχης θα χαρακτηρίζεται από την ευρεία χρήση UUV, κυρίως για δύο λόγους: μείωση των απωλειών σε ανθρώπινο δυναμικό και χαμηλότερα κόστη απόκτησης, συντήρησης και χρήσης των συστημάτων UUV. Βέβαια τα UUV δεν πρόκειται να υποκαταστήσουν τα επανδρωμένα υποβρύχια, τουλάχιστον όχι στο προσεχές μέλλον, αλλά αναμένεται να έχουν έναν αυξημένο συμπληρωματικό και επικουρικό ρόλο. Ομοίως, τα υποβρύχια δεν πρόκειται να αντικαθιστούν της μονάδες επιφανείας αλλά θα συνεχίζουν να τις συμπληρώνουν και τις υποστηρίζουν σε διάφορες αποστολές προσβολής, περιπολίας και επιτήρησης θαλάσσιων συνόρων, τόσο εν καιρώ ειρήνης, όσο και εν καιρό πολέμου. Σε επίπεδο συμβατικών υποβρυχίων, εκτός από την ανάπτυξη προηγμένων και ικανότερων ηλεκτρονικών συστημάτων και αισθητήρων, ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην προσπάθεια διεύρυνσης του φακέλου εμπλοκής τους, δηλαδή στην αύξηση της ικανότητας μεταφοράς οπλισμού. Σήμερα τα περισσότερα συμβατικά υποβρύχια μεταφέρουν τορπίλες, βλήματα κατά πλοίων ή στόχων εδάφους και νάρκες. Στο μέλλον αναμένεται να εφοδιαστούν και με βλήματα εγγύς αντιαεροπορικής άμυνας. Ήδη η γερμανική εταιρία Diehl BGT Defence αναπτύσσει το σύστη6

μα IDAS (Interactive Defence and Attack System for Submarines) για τον εξοπλισμό των υποβρυχίων U-212 (το σύστημα IDAS βασίζεται στο βλήμα IRIS-T), ενώ και το Αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό σχεδιάζει ένα αντίστοιχο του IDAS σύστημα με βάση το βλήμα AIM-9X Sidewinder. Μια άλλη τεχνολογική και επιχειρησιακή καινοτομία αφορά στην ανάπτυξη συρόμενων ιστών με ενσωματωμένο πυροβόλο για την προσβολή στόχων επιφανείας ή στόχων στο έδαφος χωρίς το υποβρύχιο να είναι αναγκασμένο να επιχειρεί από την «αφιλόξενη» και επικίνδυνη επιφάνεια της θάλασσας, ιδιαίτερα της παράκτιας θάλασσας. Ομοίως, η νέα τάση στον τομέα του ναρκοπολέμου είναι οι «κινούμενες» νάρκες, δηλαδή νάρκες που θα εκτοξεύονται από το υποβρύχιο και θα κατευθύνονται αυτόνομα προς μια προεπιλεγμένη περιοχή. Εκεί, είτε θα «περιπολούν» και θα εκρήγνυνται σε προεπιλεγμένη χρονική στιγμή, είτε θα εκρήγνυνται άμεσα, είτε θα αυτό-αδρανοποιούνται. Σε κάθε περίπτωση, το υποβρύχιο δεν θα είναι αναγκασμένο να προσεγγίσει επικίνδυνες περιοχές, όπως είναι οι παράκτιες ή οι περιοχές με χαμηλό βάθος ή οι στενές θαλάσσιες διαβάσεις κ.ά. Όλες αυτά τα επιχειρησιακά «θέλω» αποτελούν αντικείμενο επιστημονικής και τεχνολογικής μελέτης και έρευνας, τουλάχιστον για τα τελευταία δέκα χρόνια. Ωστόσο, η «καρδιά» της μαχητικής ισχύος του υποβρυχίου παραμένει η τορπίλη, η οποία αποτελεί το πλέον αξιόπιστο και αποτελεσματικό όπλο πολλαπλού ρόλου του υποβρυχίου, δεδομένου ότι ενδείκνυται τόσο για τη χρήση κατά υποβρυχίων, όσο και για τη χρήση κατά πλοίων επιφανείας (τορπίλες βαρέως τύπου). Από την άλλη, οι τορπίλες ελαφρού τύπου επιτρέπουν στα πλοία επιφανείας, στα αεροσκάφη και τα ελικόπτερα ναυτικής συνεργασίας να προσβάλουν τα υποβρύχια από απόσταση. Ως προς τις τορπίλες, ένας από τους κύριους στόχους της τεχνολογικής έρευνας και του επιχειρησιακού ενδιαφέροντος είναι η εξάλειψη του μειονεκτήματος που έχουν οι τορπίλες όταν επιχειρούν στα ρηχά νερά των παράκτιων περιοχών. Στις παράκτιες περιοχές επικρατούν έντονες συνθήκες ακουστικής αντήχησης, κακής μετάδοσης του ήχου, έντονης παρουσίας εμπορικών πλοίων και πολλαπλών ψευδών στόχων. Σ’ αυτό το θορυβώδες και ακουστικά «κορεσμένο» περιβάλλον η λειτουργία της τορπίλης επη-

ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ

Η «καρδιά» της μαχητικής ισχύος των υποβρυχίων είναι η τορπίλη, η οποία αποτελεί το πλέον αξιόπιστο και αποτελεσματικό όπλο πολλαπλού ρόλου του υποβρυχίου, δεδομένου ότι ενδείκνυται τόσο για τη χρήση κατά υποβρυχίων, όσο και για τη χρήση κατά πλοίων επιφανείας.

ρεάζεται αρνητικά. Άρα υπάρχει ανάγκη για ανάπτυξη πιο ικανών συστημάτων καθοδήγησης και ελέγχου, συστημάτων επεξεργασίας σημάτων και τακτικών δεδομένων και συστημάτων τα οποία βελτιώνουν τη διασύνδεση και την επικοινωνία του υποβρυχίου με την τορπίλη, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της πλεύσης (για τη συγκεκριμένη εφαρμογή χρησιμοποιείται η τεχνολογία των οπτικών ινών). Ένα άλλο ζητούμενο είναι η ενσωμάτωση τεχνολογίας απόκρυψης (stealth) με στόχο την αδυναμία ή την καθυστέρηση εντοπισμού της επερχόμενης απειλής. Η ενσωμάτωση της τεχνολογίας απόκρυψης στις τορπίλες θα επιτρέψει στο υποβρύχιο, που θα επιφέρει το πρώτο πλήγμα, να κυριαρχήσει στο υποθαλάσσιο πεδίο μάχης αφού ο εχθρός δεν θα έχει τη δυνατότητα να εκτελέσει την αντεπίθεση του. Η λύση στο πρόβλημα «θόρυβος» βρίσκεται στο τρίπτυχο: παθητική τεχνική καθοδήγησης, κεκαλυμμένες ενεργητικές μορφές κυμάτων με ενσωματωμένη ικανότητα χαμηλής πιθανότητας υποκλοπής (Low Probability of Intercept : LPI) και χαμη-

λής πιθανότητας αναγνώρισης (Low Probability of Recognition : LRP) και συστήματα ταχύτερης επεξεργασίας σημάτων. Η πλήρης αξιοποίηση αυτών των τεχνολογιών προϋποθέτει την υιοθέτηση νέων συστημάτων πρόωσης τορπιλών μειωμένου ή πολύ χαμηλού θορύβου (σε εξέλιξη βρίσκονται προγράμματα ανάπτυξης ηλεκτρικών ή υβριδικών συστημάτων πρόωσης με τη μορφή ενός ολοκληρωμένου κλειστού κυκλώματος, όπου η εφαρμογή τεχνικών απομόνωσης θορύβου είναι και εφικτή και αποτελεσματική). Η μεγαλύτερη ταχύτητα πλεύσης μιας τορπίλης είναι και αυτή αντικείμενο έρευνας, με στόχο τον πολλαπλασιασμό την μέγιστης ταχύτητας της τορπίλης από τα 50 χιλιόμετρα/ώρα περίπου που είναι σήμερα (μέση τιμή τορπιλών βαρέως τύπου) στα 200250 χιλιόμετρα/ώρα. Η τεχνική η οποία χρησιμοποιείται και δοκιμάζεται στα εργαστήρια στηρίζεται στη δημιουργία, μπροστά και πέριξ της τορπίλης, ενός κενού αέρος ή μιας «κοιλότητας» με τη μέθοδο της εξάτμισης του νερού. Η κίνηση μέσα σ’ αυ7

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

τό το κενό αέρος πρακτικά εκμηδενίζει την οπισθέλκουσα και αυξάνει δραματικά την μέγιστη ταχύτητα (επί της ουσίας η τορπίλη αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός πυραύλου). Πρόκειται για μια φουτουριστική τεχνολογία με αμφίβολα αποτελέσματα, η οποία όμως αποκαλύπτει την γενική τάση που επικρατεί, δηλαδή την προσπάθεια για την σημαντική αύξηση την μέγιστης ταχύτητας πλεύσης της τορπίλης. Ανάλογες προσπάθειες καταβάλλονται και για την ανάπτυξη νέων και ισχυρότερων πολεμικών κεφαλών. Η προσπάθεια ανάπτυξης νέων, ισχυρότερων και ταχύτερων τορπιλών, εκ των πραγμάτων δημιουργεί την ανάγκη ανάπτυξης εξίσου ικανών και αποτελεσματικών συστημάτων αυτοπροστασίας υποβρυχίων. Μια νέα τάση αφορά στην εφαρμογή, στο υποθαλάσσιο πεδίο μάχης, της αρχής που διέπει τα συστήματα εγγύς προστασίας RAM (Rolling Airframe Missile), δηλαδή της αρχής «πύραυλος χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσει πύραυλο». Η βασική σκέψη είναι να χρησιμοποιούνται τορπίλες με διάμετρο 150-200mm για να αντιμετωπίσουν τορπίλες διαμετρήματος 533mm (είναι το τυπικό διαμέτρημα για τις

τορπίλες βαρέως τύπου), ως έσχατη γραμμή άμυνας, στην περίπτωση που τα συμβατικά συστήματα αυτοπροστασίας αποτύχουν στην αποστολή του. Τα συμβατικά υποβρύχια παραμένουν δημοφιλή μεταξύ ναυτικών δυνάμεων περιφερειακής ισχύος, όπως είναι η Ελλάδα και η Τουρκία, διότι τα συμβατικά υποβρύχια μπορούν να προσφέρουν σε μια χώρα «στρατηγικό βάρος» αφού έχουν την ικανότητα προσβολής πάσης φύσεων εμπορικών και πολεμικών πλοίων. Με άλλα λόγια, για ναυτικές δυνάμεις οι οποίες δεν μπορούν να ναυπηγήσουν πυρηνοκίνητα υποβρύχια, τα συμβατικά υποβρύχια είναι η κατάλληλη λύση, τόσο σε επίπεδο κόστους, όσο και σε επίπεδο επιχειρησιακής απόδοσης. Η επιχειρησιακή αξία των υποβρυχίων καθιστά μικρές ναυτικές δυνάμεις αξιόπιστες και αξιόμαχες, ιδιαίτερα σε παράκτιο περιβάλλον (όπως είναι το Αιγαίο) ή σε περιβάλλων κλειστών θαλασσών (όπως είναι η Ανατολική Μεσόγειος). Μολονότι από το 1991 και μετά (έτος διάλυσης της πρώην Σοβιετικής Ένωσης) ο συνολικός αριθμός των εν υπηρεσία υποβρυχίων, σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει μειωθεί, εντούτοις η επι-

Για τις ναυτικές δυνάμεις, οι οποίες δεν μπορούν να ναυπηγήσουν πυρηνοκίνητα υποβρύχια, τα συμβατικά πετρελαιοκίνητα υποβρύχια είναι η κατάλληλη λύση, τόσο σε επίπεδο κόστους, όσο και σε επίπεδο επιχειρησιακής απόδοσης.

8

ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ

χειρησιακή αξία και η μαχητική ισχύς των υποβρυχίων έχει αυξηθεί σημαντικά (επιτυγχάνουν μεγαλύτερη εμβέλεια, είναι περισσότερο αθόρυβα, μεταφέρουν περισσότερα και φονικότερα όπλα κ.ά.). Σήμερα έχει υπολογιστεί ότι σε παγκόσμιο επίπεδο υπηρετούν περί τα 500 υποβρύχια (συμβατικά και πυρηνοκίνητα) σε περισσότερες από 40 χώρες. Η επιχειρησιακά αξία των υποβρυχίων δεν αφορά μόνο στα όπλα που διαθέτουν και μπορούν να εκτοξεύσουν. Στηρίζεται επίσης και στο γεγονός ότι η τεχνολογική πρόοδος έχει αυξήσει σε σημαντικό βαθμό την μαχητική ικανότητα των σύγχρονων υποβρυχίων και τα έχει καταστήσει έναν πολύ δύσκολα αντιμετωπίσιμο αντίπαλο. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη του συστήματος ΑΙΡ (Air Independent Propulsion) έφερε πραγματική επανάσταση στον τομέα του υποβρυχιακού πολέμου, διότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90 τα υποβρύχια έπρεπε να ανεβαίνουν συχνά σε περισκοπικό βάθος ώστε να «αναπνέουν». Με το σύστημα ΑΙΡ η ανάγκη αυτή εκμηδενίζεται, άρα το υποβρύχιο μπορεί να παραμείνει σε κατάδυση για μεγάλα χρονικά διαστήματα, συνεπώς να παραμείνει «αόρατο» για τις εχθρικές δυνάμεις. Τα βασικά και κύρια επιχειρησιακά χαρακτηριστικά των υποβρυχίων είναι η απόκρυψη, η διάρκεια, η ελευθερία κίνησης, η ευελιξία και η φονικότητα τους. Η ιδιότητα της απόκρυψης αφορά στα υποβρύχια, στο μέτρο και στο βαθμό που αυτά επιχειρούν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η απόκρυψη επιτρέπει στα υποβρύχια να έχουν κάλυψη, να διατηρούν την πρωτοβουλία των κινήσεων και να επιβιώνουν σε ένα σύνθετο και απαιτητικό περιβάλλον μάχης. Η κάλυψη επιτρέπει στο υποβρύχιο να επιχειρεί από προωθημένες θέσεις ή πέριξ της περιοχή όπου εκτυλίσσετε μια κρίση ή μια ναυμαχία, χωρίς όμως ή φίλια πολιτική και στρατιωτική ηγεσία να «χρεώνεται» με την «κατηγορία» της κλιμάκωσης της έντασης. Ομοίως, η αποχώρηση ενός υποβρυχίου από την περιοχή που εκτυλίσσεται η κρίση ή η ναυμαχία, μπορεί να γίνει αθόρυβα, άρα χωρίς πολιτικό κόστος. Σε κάθε περίπτωση, το υποβρύχιο διατηρεί την πρωτοβουλία των κινήσεων, άρα διατηρεί το πλεονέκτημα του πρώτου πλήγματος και του αιφνιδιασμού. Το υποβρύχιο μπορεί να επιχειρεί σε εχθρικό περιβάλλον με μικρό ρίσκο, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι βρίσκεται σε κατάδυση και όχι στην επιφάνεια της θάλασσας.

Σε επίπεδο διάρκειας τα υποβρύχια μπορούν να παραμείνουν στη θάλασσα για αρκετές μέρες χωρίς την ανάγκη για ανεφοδιασμό. Για παράδειγμα τα υποβρύχια τύπου U-209/-214, το οποία εξοπλίζουν αποκλειστικά τους στόλους υποβρυχίων της Ελλάδας και της Τουρκίας, μπορούν να επιχειρούν για 50+ ημέρες, ενώ μια φρεγάτα έχει καύσιμα και εφόδια για ταξίδι 12 ημερών ή 30 ημερών εάν συνοδεύεται από πλοία υποστηρίξεως. Τα υποβρύχια διατηρούν σημαντικό πλεονέκτημα και στον τομέα της ελευθερία κινήσεων, αφού έχουν την ικανότητα να μετακινούνται από περιοχή σε περιοχή και από θέση ενέδρας σε θέση ενέδρας σχεδόν απαρατήρητα και χωρίς να επηρεάζονται από την κατάσταση της θάλασσας ή του καιρού, ανάλογα με την εξέλιξη της κρίσης ή των επιχειρήσεων σε τακτικό ή σε επιχειρησιακό επίπεδο. Η ενσωμάτωση προηγμένων αισθητήρων και οπλικών συστημάτων επιτρέπει στο υποβρύχιο να επιχειρεί ως σύστημα «πολλαπλών ρόλων» και να προσαρμόζει τη δράση του ανάλογα με το επίπεδο εμπλοκής (τακτικό, επιχειρησιακό ή στρατηγικό). Για παράδειγμα, ένα υποβρύχιο μπορεί να έχει ως αποστολή τη μεταφορά μιας δύναμης υποβρυχίων καταστροφών στην εχθρική ακτή. Με το πέρας της αποστολής αυτής, και όντας κοντά στην εχθρική ακτή, μπορεί να αναλάβει αποστολές συλλογής πληροφοριών, επιτήρησης, αναγνώρισης και ναρκοθέτησης. Στη συνέχεια μπορεί να διαταχθεί να εντοπίσει και να προσβάλει εχθρικά υποβρύχια ή πλοία επιφανείας. Η ισχύς του υποβρυχίου (τορπίλες και βλήματα κατά πλοίων) επιτρέπουν τη συγκέντρωση πολύ μεγάλου όγκου πυρός σε μια συγκεκριμένη περιοχή, για την προσβολή μιας εχθρικής ναυτικής δύναμης. Οι τορπίλες βαρέως τύπου, οι οποίες φέρουν ισχυρή εκρηκτική πολεμική κεφαλή, είναι ιδανικές για χρήση κατά εχθρικών υποβρυχίων και μεγάλων πλοίων επιφανείας (επιπέδου φρεγάτας ή κορβέτας). Τα βλήματα κατά πλοίων προσδίδουν στα υποβρύχια τη δυνατότητα πλήγματος από απόσταση (StandOff), αλλά μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικότερα, λόγω της διάθεσης πολλαπλών και προηγμένων συστημάτων αυτοπροστασίας και εγγύς προστασίας που διαθέτουν σήμερα τα μεγάλα πλοία επιφανείας (RAM, Phalanx κ.ά.). Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά και τις δυνα9

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

τότητες το υποβρύχιο μπορεί να αναλάβει να εκτελέσει τους επιχειρησιακούς ρόλους του θαλάσσιου ελέγχου, της άρνησης πρόσβασης στη θάλασσα και της προβολής ναυτικής ισχύος. Με τον όρο θαλάσσιος έλεγχος εννοείται εκείνη η συνθήκη κατά την οποία μια ναυτική δύναμη έχει την ελευθερία να δράσει σε μια συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή και, εφόσον αυτό απαιτηθεί, να αρνηθεί στις εχθρικές ναυτικές δυνάμεις την ίδια ελευθερία κινήσεων στη συγκεκριμένη περιοχή. Σ’ αυτό το πλαίσιο τα υποβρύχια συμμετέχουν με σειρά δράσεων και αποστολών όπως: παραμονή σε μια περιοχή για συλλογή πληροφοριών, επιτήρηση, αναγνώριση και προσβολή στόχων επιφανείας ή εδάφους. Η ικανότητα του υποβρυχίου να επιτίθεται σε τόπο και χρόνο της επιλογής του μπορεί να αποδειχθεί κρίσιμη παράμετρος του πολέμου, συν το γεγονός ότι η καταδίωξη ενός υποβρυχίου απαιτεί τη δέσμευση πολλών και διαφορετικών μέσων. Για παράδειγμα, το 2004 ένα παλαιό και θορυβώδες κινεζικό πυρηνοκίνητο υποβρύχιο κλάσης «Han» (Type-091) κινήθηκε για δύο ημέρες σε ιαπωνικά χωρικά ύδατα. Για τον εντοπισμό του κινητοποιήθηκαν περί των 20 αεροσκαφών ναυτικής συνεργασίας τύπου P-3 Orion (αμερικανικά και ιαπωνικά) και σημαντικός αριθμών αμερικανικών και ιαπωνικών υποβρυχίων, πλοίων επιφανείας και πλοίων επιτήρησης! Η άρνηση πρόσβαση στη θάλασσα αφορά σε κινήσεις των φίλιων δυνάμεων οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα την αδυναμία των εχθρικών ναυτικών δυνάμεων να προσεγγίσουν μια θαλάσσια περιοχή. Για παράδειγμα, η παρουσία του αμερικανικού 6ου Στόλου στις παράκτιες θαλάσσιες περιοχές της Λιβύης, τον Απρίλιο του 1986, ανάγκασε το καθεστώς του Καντάφι να διατηρήσει τα έξι σοβιετικής προέλευσης υποβρύχια του ναυτικού της Λιβύης στις κρύπτες τους, για λόγους ασφαλείας. Εφόσον επιτευχθεί ο θαλάσσιος έλεγχος και η άρνηση πρόσβαση στη θάλασσα, τότε έχουν δημιουργηθεί οι κατάλληλες συνθήκες για προβολή ναυτικής ισχύος επί της ξηράς, διότι οι ναυτικές δυνάμεις θα είναι σε θέση να επηρεάσουν και να ελέγξουν το θαλάσσιο περιβάλλον και να εξασφαλίσουν την ασφαλή απόβαση χερσαίων δυνάμεων στην εχθρική ακτή. Αυτή η δυνατότητα ονομάζεται προβολή ναυτικής ισχύος (ή προβολή ισχύος από τη θάλασσα) και μπορεί να σημαίνει την απόβαση αμφίβιων δυ10

ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ

νάμεων ή την προσβολή χερσαίων στόχων. Σε τέτοιας μορφής επιχειρήσεων τα υποβρύχια μπορούν να συμμετάσχουν με τη μεταφορά και την αποβίβαση ειδικών δυνάμεων ή με την προσβολή χερσαίων στόχων, εάν βέβαια φέρουν βλήματα της αυτής ικανότητας. Εναλλακτικά μπορούν να συμμετάσχουν με έναν ποιο έμμεσο τρόπο, περιπολώντας και προστατεύοντας τις αποβατικές δυνάμεις ενώ αυτές είναι εν πλω προς την εχθρική ακτή. ΠΝ vs. TDK Σε περίπτωση πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το Αιγαίο θα αποτελέσει πεδίο αεροναυτικής αντιπαράθεσης. Στην κλειστή θάλασσα του Αιγαίοι υποβρύχια, πλοία επιφανείας και αεροσκάφη θα εμπλακούν σε σειρά επιχειρήσεων όπως περιπολίες, ενέδρες, απαγόρευση πρόσβασης σε συγκεκριμένες θαλάσσιες περιοχές, προσβολές εχθρικών μονάδων κ.ά. Η γεωγραφία του Αιγαίου καθιστά τα υποβρύχια και την ισχύ τους σημαντικό παράγοντα της αμυντικής ικανότητας, τόσο της Ελλάδας, όσο και της Τουρκίας. Η αξία τους αυξάνει ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι σε κλειστές θάλασσες τα μεγάλα πλοία επιφανείας είναι ευάλωτα σε επιθέσεις, ιδιαίτερα σε επιθέσεις κορεσμού, σε αντίθεση με το υποβρύχιο που είναι δυσκολότερος στόχος. Ο ελληνικός στόλος υποβρυχίων διαμορφώθηκε κατόπιν τριών διαδοχικών ναυπηγικών προγραμμάτων και δύο προγραμμάτων αναβάθμισης. Η σύμβαση για τη ναυπήγηση τεσσάρων υποβρυχίων τύπου U-209.1100 κλάσης «Γλαύκος», εκτοπίσματος 1.100 τόνων, της γερμανικής HDW, υπογράφηκε το 1967 (τα U-209 είναι μια μεγεθυμένη έκδοση των U-205 και σχεδιάστηκαν για χρήση σε βαθύτερα νερά απ’ αυτά της Βαλτικής Θάλασσας). Όλα τα υποβρύχια κλάσης «Γλαύκος» ναυπηγήθηκαν στο Κίελο της Γερμανίας την περίοδο 1968-1972. Τον Δεκέμβριο του 1988 αποφασίστηκε η εφαρμογή του προγράμματος εκσυγχρονισμού μέσης ζωής και γενικής επισκευής («Neptune I»), κόστους 69 δισεκατομμυρίων δραχμών (το σχετικό συμβόλαιο υπογράφηκε το Φεβρουάριο του 1989). Πρώτα αναβαθμίστηκε, στο Κίελο, το S-112 «Τρίτων» (Αύγουστος 1991-Αύγουστος 1993) και ακολούθησαν το S-113 «Πρωτεύς» (Ιανουάριος 1993-Μάρτιος 1996), το S-110 «Γλαύκος» (Μάρτιος 1996-Αύγουστος 1998) και το S-111 «Νηρεύς» (Φεβρουάριος 1998-Φεβρου-

Έχοντας εξασφαλίσει θαλάσσιο έλεγχο και άρνηση πρόσβασης στη θάλασσα, τότε έχουν δημιουργηθεί οι κατάλληλες συνθήκες για προβολή ναυτικής ισχύος επί της ξηράς, διότι οι ναυτικές δυνάμεις θα είναι σε θέση να εξασφαλίσουν την ασφαλή απόβαση χερσαίων δυνάμεων στην εχθρική ακτή.

άριος 2000), τα οποία εκσυγχρονίστηκαν στο Ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Σήμερα, σε υπηρεσία παραμένουν τρία υποβρύχια, μετά τον παροπλισμό του S-110 «Γλαύκος», τον Ιούνιο του 2011. Ακολούθησε η σύμβαση για τη ναυπήγηση τεσσάρων υποβρυχίων τύπου U-209.1200 κλάσης «Ποσειδών», εκτοπίσματος 1.200 τόνων, η οποία υπογράφηκε το 1975. Και αυτά τα υποβρύχια ναυπηγήθηκαν στο Κίελο της Γερμανία την περίοδο 1976-1980. Τον Μάιο του 2002 υπογράφηκε σύμβαση, ύψους € 826.173.947, για τον εκσυγχρονισμό μέσης ζωής και γενικής επισκευής (πρόγραμμα «Neptune IΙ»). Οι εργασίες αναβάθμισης του S-118 «Ωκεανός» ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 2004 και το αναβαθμισμένο υποβρύχιο καθελκύστηκε τον Φεβρουάριο του 2009. Με τη σύμβαση του Μαρτίου του 2010, το πρόγραμμα «Neptune II» ακυρώθηκε (αντί του εκσυγχρονισμού των υπολοίπων υποβρυχίων συμπεριλήφθητε προαίρεση για τη ναυπήγηση δύο επιπλέον υποβρυχίων τύπου U-214.1700 AIP, η ενεργοποίηση της οποίας δεν έχει πραγματοποιηθεί). Έτσι, στο πλαίσιο της υλοποίησης της σύμ-

βαση του 2010 το S-118 «Ωκεανός» καθελκύστηκε, οριστικά αυτή τη φορά, τον Οκτώβριο του 2014. Τα τρία μη αναβαθμισμένα υποβρύχια της κλάσης «Ποσειδών» θα παραμείνουν σε υπηρεσία ως έχουν μέχρι να παροπλιστούν (ο παροπλισμός τους αναμένεται περί το έτος 2020). Τον Φεβρουάριο του 2000 υπογράφηκε η σύμβαση, ύψους 430 δισεκατομμυρίων δραχμών, για τη ναυπήγηση τριών υποβρυχίων τύπου U-214.1700 AIP, εκτοπίσματος 1.700 τόνων, ενώ τον Μάρτιο του 2002 ασκήθηκε το δικαίωμα προαίρεσης για τη ναυπήγηση ενός ακόμα υποβρυχίου με κόστος € 409 εκατομμύρια. Το πρώτο υποβρύχιο (S-120 «Παπανικολής») ναυπηγήθηκε στο Κίελο της Γερμανίας, ενώ τα S-121 «Πιπίνος», S-122 «Ματρώζος» και S-123 «Κατσώνης» ναυπηγήθηκαν στην Ελλάδα. Το S-120 «Παπανικολής» παραλήφθηκε τον Οκτώβριο του 2010, ενώ το S-121 «Πιπίνος» καθελκύστηκε τον Οκτώβριο του 2014. Τα S-122 «Ματρώζος» και S-123 «Κατσώνης» καθελκύστηκαν το 2015 και βρίσκονται σε διάφορες φάσεις εκτέλεσης δοκιμών. Οι εργασίες ναυπήγησης του S-120 «Πα11

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Από τα έξι υποβρύχια τύπου U-209.1200 κλάσης «Atilay», τα οποία εντάχθηκαν σε υπηρεσία τμηματικά (ανά δύο) την περίοδο 1976-1989΄, απομένουν πέντε, μετά τον παροπλισμό του S-348 «Saldiray» τον Νοέμβριο του 2014.

πανικολής» ξεκίνησαν τον Φεβρουάριο του 2001. Το υποβρύχιο καθελκύστηκε τον Απρίλιο του 2004, ενώ, τον Οκτώβριο του 2002, ξεκίνησε η ναυπήγηση του S-121 «Πιπίνος», το οποίο καθελκύστηκε τον Απρίλιο του 2007. Η ναυπήγηση του S-122 «Ματρώζος» ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2003 και του S-123 «Κατσώνης» τον Απρίλιο του 2004 (τα δύο τελευταία υποβρύχια καθελκύστηκαν στις αρχές και τα τέλη του 2008 αντίστοιχα). Τον Φεβρουάριο του 2004 ξεκίνησαν, στο Κίελο, οι προβλεπόμενες δοκιμές αποδοχής εν όρμω του S-120 «Παπανικολής». Ακολούθησε, τον Ιανουάριο του 2005, η έναρξη των δοκιμών εν πλω και τον Μάρτιο του 2005, ξεκίνησαν οι δοκιμές βαθέων υδάτων. Κατά τη διάρκεια των δοκιμών διαπιστώθηκαν σοβαρά τεχνικά προβλήματα όπως εισροή θαλασσινού νερού, αστάθεια του περισκοπίου, αυξημένος θόρυβος εκτός προδιαγραφών, μειωμένη απόδοση του συστήματος ΑΙΡ, προβλήματα στο σύστημα μάχης ISUS-90 και προβλήματα ευστάθειας του υποβρυχίου. Η ύπαρξη αυτών των προβλημάτων αποτέλεσε την αιτία της καθυστερημένης παραλαβής του S-120 «Παπανικολής», η οποία θα έπρεπε να είχε πραγματοποιηθεί τον Ιανουάριο του 2006 (η καθυστέρηση στην παραλαβή του πρώτου υποβρυχίου συμπαρέσυρε σε μεγάλη καθυστέρηση όλο το πρόγραμμα). Μετά από 12

πολυετείς διαπραγματεύσεις επήλθε συμφωνία (την άνοιξη του 2008) και αποφασίστηκε να επαναληφθούν οι δοκιμές, κάτι που έγινε το δεύτερο μισό του 2008. Κατά τη διάρκεια των νέων δοκιμών διαπιστώθηκε ότι τα προβλήματα είχαν επιλυθεί, αλλά η ελληνική πλευρά αρνούνταν να παραλάβει τα υποβρύχια και να καταβάλει τις προβλεπόμενες πληρωμές, προβάλλοντας διάφορα επιχειρήματα, με αποτέλεσμα, τον Σεπτέμβριο του 2009, να επέλθει νέα ρήξη. Ακολούθησαν νέες διαπραγματεύσεις, οι οποίες ολοκληρώθηκαν με επιτυχία, τον Μάρτιο του 2010, οπότε και υπογράφηκε η δεύτερη σύμβαση, η οποία προέβλεπε την παραλαβή των τεσσάρων υποβρυχίων κλάσης «Παπανικολής» και του ενός αναβαθμισμένου υποβρυχίου S-118 «Ωκεανός» κλάσης «Ποσειδών». Από τουρκικής πλευράς, το 1972 η Άγκυρα προχώρησε στην παραγγελία δύο υποβρυχίων τύπου U-209.1200 (κλάση «Atilay») εκτοπίσματος 1.200 τόνων, τα οποία εντάχθηκαν σε υπηρεσία τον Μάρτιο του 1976 (S-347 «Atilay») και τον Νοέμβριο του 1977 αντίστοιχα (S-348 «Saldiray», παροπλίστηκε τον Νοέμβριο του 2014). Ακολούθησε δεύτερη παραγγελία, το 1975, για δύο επιπλέον υποβρύχια της ίδιας κλάσης, τα οποία εντάχθηκαν σε υπηρεσία τον Νοέμβριο του 1978 (S-349 «Batiray») και τον Ιού-

ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ

νιο του 1981 (S-350 «Yildiray») αντίστοιχα. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, πραγματοποιήθηκε και τρίτη παραγγελία για δύο επιπλέον υποβρύχια κλάσης «Atilay», τα οποία εντάχθηκαν σε υπηρεσία τον Νοέμβριο του 1984 (S-351 «Doganay») και τον Ιούλιο του 1989 (S-353 «Dolunay») αντίστοιχα. Τα δύο τελευταία υποβρύχια (S-351 «Doganay» και S-353 «Dolunay») έχουν υποβληθεί σε ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού, το οποίο ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2011 και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2015. Το πρόγραμμα αναβάθμισης αφορούσε στην αντικατάσταση όλων των περισκοπίων, του συστήματος ESM (Electronic Support Measures) και του συστήματος αδρανειακής πλοήγησης. Για λόγους κόστους τελικά δεν υιοθετήθηκε η πρόταση αντικατάστασης του συστήματος επικοινωνιών, του συστήματος ECM (Electronic Counter-Measures), του συστήματος μάχης και της τροποποίησης τεσσάρων από τους οκτώ τορπιλοσωλήνες των υποβρυχίων ώστε να μπορούν να βάλλουν τις τορπίλες βαρέως τύπου Mk.48 ADCAP Mod.6AT. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, το TDK προχώρησε στη ναυπήγηση τεσσάρων υποβρυχίων τύπου U-209.1400 (κλάση «Preveze») εκτοπίσματος 1.400 τόνων. Τα υποβρύχια εντάχθηκαν σε υπηρεσία τον

Ιούλιο του 1994 (S-353 «Preveze»), τον Σεπτέμβριο του 1995 (S-354 «Sakarya»), τον Ιούνιο του 1998 (S-355 «18 Mart») και τον Ιούλιο του 1999 (S-356 «Anafartalar») αντίστοιχα. Λίγο πριν την ολοκλήρωση του προγράμματος ναυπήγησης των υποβρυχίων κλάσης «Preveze», η Τουρκία προχώρησε στην παραγγελία τεσσάρων επιπλέον υποβρυχίων τύπου U-209.1400 Mod.0 (τον Ιούλιο του 1998, κλάση «Gur»), τα οποία εντάχθηκαν σε υπηρεσία τον Ιούλιο του 2003 (S-357 «Gur»), τον Ιούλιο του 2005 (S358 «Canakkale»), τον Φεβρουάριο του 2006 (S359 «Burakreis») και τον Ιούλιο του 2007 (S-360 «Birinci Inonu») αντίστοιχα. Το συμβόλαιο ύψους € 2,2 δισεκατομμυρίων, για τη ναυπήγηση έξι υποβρυχίων τύπου U-214.1700 AIP υπογράφηκε τον Ιούλιο του 2009. Το αρχικό χρονοδιάγραμμα προέβλεπε την εκκίνηση του προγράμματος το 2011, αλλά τελικά το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2014. Ομοίως, σύμφωνα με το αρχικό χρονοδιάγραμμα το πρώτο υποβρύχιο θα έπρεπε να είχε παραδοθεί το 2015, αλλά σοβαρά τεχνικά προβλήματα, τα οποία οφείλονται στη δυσκολία ολοκλήρωσης των τουρκικής προέλευσης συστημάτων και αισθητήρων στα υποβρύχια, έχουν επιφέρει σημαντική χρονική καθυστέρηση και με-

Το υποβρύχιο S-113 «Πρωτεύς», ένα από τα τέσσερα υποβρύχια τύπου U-209.1100 κλάσης «Γλαύκος» τα οποία ναυπηγήθηκαν την περίοδο 1968-1972. Αναβαθμίστηκαν την περίοδο 1991-2000, ενώ σήμερα σε υπηρεσία παραμένουν τρία υποβρύχια, μετά τον παροπλισμό του S-110 «Γλαύκος», τον Ιούνιο του 2011.

13

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

γάλη υπέρβαση κόστους (είδη το συνολικό κόστος έχει φτάσει τα € 2,8 δισεκατομμύρια). Έτσι το πρώτο υποβρύχιο αναμένεται να ενταχθεί σε υπηρεσία το 2019 ή το 2020, ενώ το τελευταίο το 2024 ή το 2025 (με ρυθμό παράδοσης ένα υποβρύχιο ανά έτος. Επίλογος Σήμερα, το Πολεμικό Ναυτικό (ΠΝ) διατηρεί σε υπηρεσία 11 υποβρύχια, ενώ το Τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό (TDK) διατηρεί σε υπηρεσία 13 υποβρύχια, ενώ έξι υποβρύχια τελούν υπό ναυπήγηση και αναμένεται να αντικαταστήσουν τα πέντε υποβρύχια τύπου U-209.1200 κλάσης «Atilay». Από τα 11 υποβρύχια του ΠΝ, τα πέντε διαθέτουν σύστημα AIP, ενώ από τα 14 υποβρύχια του TDK σύστημα ΑΙΡ θα διαθέτουν έξι. Για το ΠΝ το ζητούμενο είναι η ολοκλήρωση του προγράμματος ναυπήγησης των υποβρυχίων κλάσης «Παπανικολής» και ο προγραμματισμός των μελλοντικών κινήσεων, πάντα στο πλαίσιο των δύσκολων οικονομικών συνθηκών. Το θετικό είναι ότι το ΠΝ έχει χρόνο μπροστά του, δεδομένου ότι το πρώτο τουρκικό U-214.1700 AIP αναμένεται να

ενταχθεί σε υπηρεσία το 2020. Άρα μιλάμε για ένα «παράθυρο» χρόνου πενταετίας. Το αρνητικό για το ΠΝ είναι το γεγονός ότι από το 2020 και μετά θα πρέπει να αντικαταστήσει έξι υποβρύχια, δηλαδή τα τρία αναβαθμισμένα μεν, αλλά ηλικίας 50 ετών (το 2020), υποβρύχια κλάσης «Γλαύκος» και τα τρία μη αναβαθμισμένα, αλλά ηλικίας 45 ετών (το 2020), υποβρύχια κλάσης «Ποσειδών». Με δεδομένη την πρόθεση διατήρησης της οροφής των υποβρυχίων στα δέκα πλοία, το όποιο πρόγραμμα αναμένεται να αφορά σε πέντε υποβρύχια. Βέβαια, καλό θα ήταν πριν γίνει η οποιαδήποτε σκέψη για ναυπήγηση νέων υποβρυχίων να λυθεί επιτέλους το χρόνιο και μείζων πρόβλημα την προμήθεια σύγχρονων τορπιλών βαρέως τύπου. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα απολύτως απαραίτητο και εντός των οικονομικών δεδομένων της χώρας. Υπενθυμίζουμε ότι τον Μάρτιο του 2002 η τότε ηγεσία του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης επέλεξε τις ιταλικές τορπίλες τύπου IF/21 Black Shark για τον εξοπλισμό των U-214.1700 AIP (το πρόγραμμα αφορούσε σε 51 τορπίλες). Οι Γερμανοί ωστόσο ενημέρωσαν ότι για να ολοκληρώσουν τις τορπίλες στα υποβρύχια θα πρέπει η ελληνική πλευ-

Ακόμα και εάν το πρόγραμμα ναυπήγησης των έξι U-214.1700 AIP ολοκληρωθεί κανονικά, το 2025 η Τουρκία θα πρέπει να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού μέσης ζωής και γενικής επισκευής για τα οκτώ υποβρύχια κλάσης «Preveze» και «Gur».

14

ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ

Μετά από πολυετή καθυστέρηση το S-120 «Παπανικολής», το πρώτο από τα τέσσερα υποβρύχια τύπου U-214.1700 AIP της ομώνυμης κλάσης, έχει ενταχθεί στο ΠΝ. Τα υπόλοιπα τρία υποβρύχια αναμένεται να ενταχθούν σε υπηρεσία εντός του 2016

ρά να καταβάλει το ποσό των € 70 εκατομμυρίων. Έτσι οι IF/21 Black Shark θα κόστιζαν ακριβότερα στην Ελλάδα σε σχέση με τις DM-2A4 (€ 130 εκατομμύρια έναντι € 98 εκατομμυρίων). Στη συνέχεια η απόφαση ακυρώθηκε και έκτοτε το πρόγραμμα παραμένει σε εκκρεμότητα. Πάντως, με τα σημερινά οικονομικά δεδομένα, και τις πιεστικές αμυντικές ανάγκες της χώρας, είναι πρακτικά αδύνατο να «τρέξει» ένα πρόγραμμα ναυπήγησης πέντε νέων υποβρυχίων, το οποίο μπορεί να κοστίσει περί τα € 2 δισεκατομμύρια! Εναλλακτικά, μπορεί να επιλεγεί η λύση της άσκησης της προαίρεσης της συμφωνίας του 2010 για τη ναυπήγηση δύο επιπλέον υποβρυχίων τύπου U-214.1700 AIP και να αναζητηθούν μεταχειρισμένα υποβρύχια στη διεθνή αγορά (κάτι πολύ δύσκολο, διότι τα υποβρύχια που αποσύρονται είναι μεγάλης ηλικίας). Μια άλλη εναλλακτική λύση θα μπορούσε να είναι η ναυπήγηση πέντε νέων υποβρυχίων (ή έξι εάν αποφασιστεί και η απόσυρση του αναβαθμισμένου S-118 «Ωκεανός»), σε βάθος δεκαετίας και με τη μέθοδο της χρηματοδότησης ώστε η δαπάνη να επιμεριστεί σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Μια άλλη εναλλακτική λύση, αν και επιχειρησιακά προβλη-

ματική, είναι η μείωση της οροφής των υποβρυχίων στα οκτώ, αλλά κάτι τέτοιο θα ήταν ολέθριο για την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή, δεδομένου ότι η Τουρκία έχει ανακοινώσει ότι θα συνεχίσει, τουλάχιστον για το προσεχές μέλλον να διατηρεί οροφή 14 υποβρυχίων. Σε κάθε περίπτωση η διατήρηση της οροφής των δέκα υποβρυχίων, με δεδομένη την παλαιότητα των έξι υποβρυχίων των κλάσεων «Γλαύκος» και «Ποσειδών», σημαίνει ναυπήγηση νέων υποβρυχίων! Από την άλλη και η Τουρκία έχει μπει σε ένα «σπιράλ» καθυστερήσεων, το οποίο της ανατρέπει τον προγραμματισμό. Ακόμα και εάν το πρόγραμμα ναυπήγησης των έξι U-214.1700 AIP δεν αντιμετωπίσει άλλες καθυστερήσεις και ολοκληρωθεί κανονικά, τότε το 2025 η Τουρκία θα διαθέτει 14 υποβρύχια, εκ των οποίων τα έξι θα είναι νέα, τέσσερα θα είναι ηλικίας 18-22 ετών (κλάση «Gur») και τέσσερα θα είναι ηλικίας 26-31 ετών (κλάση «Preveze»). Αυτό σημαίνει ότι το 2025 η Τουρκία θα πρέπει να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού μέσης ζωής και γενικής επισκευής για οκτώ συνολικά υποβρύχια, με κόστος το οποίο θα προσεγγίσει τα € 2 δισεκατομμύρια. ◼ 15

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

Προάσπιση κυριαρχίας στο Αιγαίο απέναντι σε αυξανόμενες απειλές Του Απόλλωνα Γ. Λεονταρίτη

Τα σύγχρονα «ξύλινα τείχη» αποτελούν τον καθοριστικό παράγοντα διατήρησης Εθνικής κυριαρχίας. Ειδικά για μια χώρα με εκτεταμέναα θαλάσσια σύνορα όπως η Ελλάδα, θα ήταν ΑΔΥΝΑΤΟΝ χωρίς ένα ισχυρό Πολεμικό Ναυτικό, να αντιμετωπιστεί η διαρκής απειλή επέκτασης της Τουρκίας, η οποία έχει τη μόνιμη θεώρηση ότι το Αιγαίο θα πρέπει να γίνει μια «λίμνη ειρήνης» .Το βάρος που σηκώνει αυτή τη στιγμή το ΠΝ είναι τεράστιο καθώς καλείται σε περίοδο παρατεταμένης οικονομικής κρίσης να ανταποκριθεί στις κατευθύνσεις της πολιτικής Εθνικής Άμυνας, απέναντι σε μια διαρκώς διογκούμενη απειλή από άποψη μεγέθους και ποιότητας, αδυνατώντας να προχωρήσει ταυτόχρονα στις προμήθειες νέων μονάδων που απαιτούνται.

16

17

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Με συνολικά 13 Φρεγάτες, 16 Πυραυλακάτους , 8 (+3 υπό παραλαβή) Υποβρύχια,5 Αρματαγωγά, 3 Πλοία Ταχείας Μεταφοράς, 3 Πλοία Γενικής Υποστηρίξεως, 4 πετρελαιοφόρα, 6 Παράκτια Περιπολικά, 4 Ναρκοθηρευτικά, 19 ανθυποβρυχιακά ελικόπτερα και πλήθος βοηθητικών πλοίων, το Πολεμικό Ναυτικό είναι αναμφισβήτητα μια ισχυρή δύναμη στη Ν.Α Μεσόγειο με πρωταρχικό καθήκον την προάσπιση της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο και την προστασία ελληνικών ναυτικών συμφερόντων σε οποιοδήποτε σημείο απαιτηθεί. Το ΠΝ διαθέτει σήμερα απολύτως αξιόμαχες μονάδες με σημαντικές ικανότητες και ικανά πληρώματα υψηλής επιχειρησιακής κατάρτισης με αποστολή την διεξαγωγή των αναγκαίων αεροναυτικών επιχειρήσεων και έργων στην ειρήνη και τον πόλεμο για την εξασφάλιση Εθνικών αντικειμενικών σκοπών της αρμοδιότητος του. Την αποστολή του την φέρνει σε πέρας σε συνεργασία με τους άλλους Κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων με απώτερο στόχο την αποτροπή εχθρικής επιθέσεως, την διατήρηση της ακεραιότητας της χώρας, την προάσπιση των Εθνικών συμφερόντων

και την επίτευξη των επιδιώξεων της εν ισχύει Πολιτικής Εθνικής Αμύνης γενικότερα. Πρέπει να σημειωθεί ότι το ΠΝ έχει καταφέρει ακόμη και στη δύσκολη περίοδο της κρίσης να διατηρεί με πολύ κόπο υψηλούς δείκτες διαθεσιμότητας, συνεχίζοντας να εκτελεί με προσήλωση την αποστολή του. Βρίσκεται όμως αντιμέτωπο με την διογκωμένη απειλή του Τουρκικού Ναυτικού όσο και την αυξανόμενη ηλικία των πλοίων που έχει σε υπηρεσία. Δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε ότι το 2025 θα διαθέτει πλοία ηλικίας περίπου 40 ετών! Βεβαίως το όλο ζήτημα συνδέεται στενά με το δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας που καθιστά απαγορευτικές τις προσπάθειες ανανέωσης του Στόλου, με φωτεινές εξαιρέσεις τη λύση στο χρόνιο πρόβλημα των υποβρυχίων (με σταδιακή ένταξη 3 κλάσης 214HN) και την απόκτηση των νέων ΤΠΚ κλάσης «ΡΟΥΣΣΕΝ» που ενισχύουν καθοριστικά το ΠΝ σε ιδιαίτερα δύσκολες εποχές. Ο Στόλος απέναντι στην τουρκική απειλή Οι φρεγάτες τύπου Kortenaer (αναφέρονται και ως

Οι 4 φρεγάτες τύπου ΜΕΚΟ 200HN είναι ουσιαστικά οι νεότερες φρεγάτες του Στόλου, διατηρώντας μεν αξιόλογες επιδόσεις, όμως βάσει του επιχειρησιακού σχεδιασμού, απαιτείται η υλοποίηση προγράμματος ΕΜΖ.

18

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

Standard ή τύπου S) αποτελούν την πολυπληθέστερη κλάση φρεγατών και ραχοκοκαλιά του Στόλου του ΠΝ. Κατασκευάστηκαν ως γενικής χρήσης φρεγάτες, ικανές για αντιαεροπορικό, ανθυποβρυχιακό πόλεμο και πόλεμο επιφανείας ενώ από ναυπηγικής πλευράς χαρακτηρίζονται από έμπειρα στελέχη του ΠΝ ως «εξαιρετικές» Από τις 10 φρεγάτες που απέκτησε συνολικά το ΠΝ, παραμένουν σε υπηρεσία οι 9 από τις οποίες τελικά εκσυγχρονίστηκαν οι 6, στο πλαίσιο προγράμματος ΕΜΖ που περιλάμβανε την εγκατάσταση Συστήματος Διαχείρισης Μάχης (CMS) τύπου TACTICOS. Το νέο CMS βελτίωσε κατακόρυφα τη μαχητική ισχύ των φρεγατών “S” με αυτοματοποιημένες λειτουργίες αξιολόγησης απειλών, ανάθεσης όπλων και κατανομής αισθητήρων. Μεταξύ άλλων το πρόγραμμα ΕΜΖ περιλάμβανε την εγκατάσταση και ολοκλήρωση τερματικού ζεύξης δεδομένων Link 11 τύπου MDM 2002 της Rockwell Collins. Δυστυχώς όμως διατηρήθηκαν αμετάβλητα τα οπλικά συστήματα των πλοίων γεγονός που περιόρισε την αξία του εκσυγχρονισμού και φυσικά τις επιχειρησιακές δυνατότητες που θα μπορούσαν να ενισχυθούν για αντιμετώπιση σεναρίων υψηλής απειλής. Οι 4 φρεγάτες τύπου ΜΕΚΟ 200HN είναι ουσιαστικά οι νεότερες φρεγάτες του Στόλου, διατηρώντας μεν αξιόλογες επιδόσεις, όμως βάσει του επιχειρησιακού σχεδιασμού, απαιτείται η υλοποίηση προγράμματος ΕΜΖ, ώστε να επεκτείνουν το όριο επιχειρησιακής ζωής τους τουλάχιστον μέχρι το 2030. Πρόκειται για ένα από τα πλέον κρίσιμα προγράμματα του ΠΝ που δυστυχώς παρέμειναν σε εκκρεμότητα καθώς αλλεπάλληλες καθυστερήσεις (και τελικά η παρατεταμένη δημοσιονομική κρίση), δεν επέτρεψαν μέχρι σήμερα την υλοποίηση του. Ενδεικτικό της καθυστέρησης που έχει σημειωθεί είναι ότι με βάση τον αρχικό σχεδιασμό η διάρκειά του ΕΜΖ, είχε εκτιμηθεί αρχικά ότι θα καλύψει τα έτη 2008-2013! Αποτελεί δυστυχώς τραγική διαπίστωση ότι εν έτη 2016, το ΠΝ δεν έχει καν σχέδιο για ένα νέο ναυπηγικό πρόγραμμα φρεγατών σε βάθος 10ετιας προκειμένου να αντικαταστήσει μονάδες επιφανείας που μοιραία απαξιώνονται λόγω ηλικίας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ναυπήγηση νέων μονάδων απαιτεί σημαντικό χρονικό ορίζοντα υλοποίησης, είναι αναπόφευκτή η πλήρης αδυναμία προγραμματισμού και

αντικατάστασης των παλαιότερων πλοίων σε μεσοπρόθεσμο διάστημα. Η κατάσταση επιδεινώνεται δυστυχώς από την αναπόφευκτη εμπλοκή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας που αποδεδειγμένα αδυνατεί να κατανοήσει – πόσο μάλλον να επιλύσει – το όλο ζήτημα. Αντιθέτως στην απέναντι όχθη του Αιγαίου, η τουρκική ηγεσία επενδύει βάσει μακρόπνοου σχεδίου στις ναυτικές δυνάμεις προκειμένου να εξυπηρετήσει στρατηγικές επιδιώξεις στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α Μεσογείου. Ως αποτέλεσμα το 40% του αμυντικού προϋπολογισμού της Άγκυρας, διοχετεύεται στο Τουρκικό Ναυτικό με έμφαση στη ναυπήγηση νέων μονάδων που περιλαμβάνει πρόγραμμα Νέων Φρεγατών, Κορβετών, Αποβατικών Πλοίων, πετρελαιοφόρων με απώτερο στόχο την καθέλκυση ακόμη και ενός Πλοίου Αμφίβιων Επιχειρήσεων που θα αναβαθμίσει καθοριστικά την ικανότητα προβολής ισχύος . Σε πλήρη αντιδιαστολή με το ελληνικό τοπίο μαρασμού της ναυπηγοεπισκευαστικής ικανότητας, ο κύριος παράγοντας που καθορίζει τις εξελίξεις στη γείτονα χώρα είναι εν μέρει η ανεπτυγμένη βιομηχανική υποδομή, η οποία με δεδομένη την στρατηγική απόφαση για πλήρη αυτονομία στην εγχώρια παραγωγή, πρέπει να συντηρεί ναυτικά προγράμματα, καλύπτοντας πρωτίστως τις απαιτήσεις του Τουρκικού Ναυτικού . Η πολιτική αυτή η οποία αποτελεί προϊόν συστηματικής προσπάθειας βάθους 15ετίας, έχει συνεισφέρει καθοριστικά στο ΑΕΠ της χώρας και χαρακτηρίζεται από μακρόπνοο σχεδιασμό ανεξαρτήτως των κυβερνήσεων που εναλλάσσονται στην εξουσία. Κατά συνέπεια μέχρι το 2025 υπάρχει ο αναπόφευκτος κίνδυνος ποιοτικής και αριθμητικής υπεροχής έναντι του ΠΝ. Τα νούμερα άλλωστε είναι αμείλικτα. Τα ποσοτικά μεγέθη της Τουρκίας είναι πολύ μεγαλύτερα, με ασύγκριτα μεγαλύτερη δυναμική με αποτέλεσμα η πρόκληση αποτροπής για την Ελλάδα να γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι τα Εθνικά Κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας να περιορίζονται εκ των πραγμάτων από το μέγεθος της δυνητικής απειλής. Ενδεικτική είναι η ανάλυση των επιχειρησιακών απαιτήσεων σε μέσα που απαιτούνται προκειμένου το ΠΝ να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στην προάσπιση του Δόγματος Ενιαίου Αμυντικού χώρου.

19

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Με δεδομένη την ενίσχυση των δυνατοτήτων των τουρκικών ΕΔ σε μέσα και δυνατότητες, απαιτούνται αντίστοιχες επενδύσεις από την πλευρά της Ελλάδας σε νέα υποβρύχια, μονάδες επιφανείας, πλοία εφοδιασμού της τάξεως των 5-10 δις. που φυσικά είναι αδύνατον να δρομολογηθούν υπό τις παρούσες οικονομικές συνθήκες. Συνεπώς με δεδομένη την γενικότερη «ύπνωση» της κοινωνίας και την ευθυνόφοβη στάση της πολιτικής ηγεσίας σε ότι αφορά Εθνικά Θέματα και την προάσπιση γεωστρατηγικών συμφερόντων, σε συνδυασμό με τις δραστικές περικοπές στις αμυντικές δαπάνες (τόσο σε ανελαστικά λειτουργικά έξοδα όσο και νέα εξοπλιστικά που πρακτικά είναι σχεδόν ανύπαρκτα για παραπάνω από 10 χρόνια), οι Ε.Δ δίνουν μάχη για να εξασφαλίσουν τα στοιχειώδη! Η «γεωμετρία» της εμπλοκής ναυτικών μονάδων Το Αιγαίο αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση πεδίου δράσεως ναυτικών δυνάμεων καθώς χαρακτηρίζεται από μια γεωγραφική περιοχή με στοιχεία κλειστής θάλασσας με πλήθος μεγάλων και μικρότερων

νήσων καθώς και βραχονησίδων που συνθέτουν μια τεράστια πρόκληση για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων μονάδων επιφανείας και υποβρυχίων. Το Πολεμικό Ναυτικό είναι πλήρως εξοικειωμένο με τις απαιτήσεις αυτού του πεδίου διεξαγωγής ναυτικών επιχειρήσεων, έχοντας αφομοιώσει στο «DNA» του όλα τα δεδομένα που επηρεάζουν τη δράση πολεμικών μονάδων σε όλα πλάτη και τα μήκη του Αιγαίου. Η αναμφισβήτητη υπεροχή που προσδίδει η γεωγραφία του αρχιπελάγους στο ΠΝ, βοηθάει στο σχεδιασμό επιχειρήσεων με δεδομένα εμπλοκής σε μέσες-μεγάλες αποστάσεις όσο και σε εμπλοκές σε μικρές αποστάσεις από θέσεις απόκρυψης. Η ιδιαιτερότητα αυτή προκύπτει από την άμεση γειτνίαση πολλών ελληνικών νήσων με τα μικρασιατικά παράλια, γεγονός που προσφέρει συνθήκες άμεσου ελέγχου κινήσεων ναυτικών μονάδων του Τουρκικού Ναυτικού όταν επιχειρούν έξοδο στο Αιγαίο, όσο και δυνατότητες αιφνιδιαστικών πληγμάτων. Πρακτικά το Τουρκικό Ναυτικό έχει να αντιμετωπίσει με το «καλημέρα» σε περίπτωση πολεμικής ανάπτυξης στο Αιγαίο, ένα εξαιρετικά εχθρικό και «αβέβαιο» περιβάλλον που αναμένεται ότι θα κρύβει

Τα στελέχη του ΠΝ έχουν αποδείξει στη πράξη ότι είναι σε θέση να επιφέρουν το μέγιστο αποτέλεσμα σε όλα τα είδη των αποστολών.

20

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

πλήθος απροσδιόριστων απειλών από την επιφάνεια και το βυθό που είναι πάρα πολύ δύσκολο να επισημανθούν εγκαίρως. Επιπλέον δεν υπάρχει ο κατάλληλος χώρος και οι αποστάσεις για λήψη αμυντικών μέτρων με αποτέλεσμα οποιαδήποτε ανάπτυξη να εμπεριέχει εξ αρχής υψηλό ρίσκο. Θεωρείται φυσικά επίσης βέβαιο ότι για τους παραπάνω λόγους το Τουρκικό Ναυτικό θα έχει πλήρη κάλυψη της Τουρκικής Αεροπορίας, προκειμένου να έχει αυξημένες πιθανότητες τοπικής αεροπορικής υπεροχής με δυνατότητα επιθετικών ενεργειών απέναντι σε εχθρικές μονάδες (του ΠΝ). Αντίθετα η γεωγραφία του Αν. Αιγαίου συνιστά ένα τακτικό πλεονέκτημα για την Τουρκία από πλευράς αποστάσεων των κύριων ελληνικών νήσων και βραχονησίδων από τα μικρασιατικά παράλια σε ενδεχόμενες αποβατικές και αεραποβατικές ενέργειες, διευκολύνοντας σημαντικά την κατάληψη τους. Αυτό είναι και το κύριο αμυντικό πρόβλημα των Ε.Δ που έχουν προσανατολιστεί στην αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων με κατάλληλο δόγμα και τακτικές. Η ενεργός αποτροπή που εξασφαλίζει το ΠΝ Το ΠΝ είναι σε θέση ανά πάσα στιγμή διασπείρει δυνάμεις σε καίριες θέσεις εξασφαλίζοντας την απαραίτητη τακτική εικόνα. Στόχος είναι να εντοπιστούν όσο το δυνατόν νωρίτερα οι εχθρικές μονάδες επιφανείας και να γίνει η σύνθεση της εικόνας τακτικής κατάστασης επιφανείας (SURPIC) ώστε να υπάρχει σαφής εικόνα της θέσης και του μεγέθους του αντιπάλου. Το ίδιο αναμένεται να επιδιώξει και το Τουρκικό Ναυτικό καθώς η παραπάνω διαδικασία είναι αυτονόητη σε επιχειρήσεις επιφανείας και αποτελεί διαχρονικό αξίωμα που ισχύει φυσικά μέχρι τις μέρες μας. Ο σχεδιασμός του ΠΝ περιλαμβάνει κατάλληλα μέτρα ώστε ο αντίπαλος να βρεθεί άμεσα στοχοποιημένος και κατά συνέπεια άμεσα ευάλωτος σε πυρά, εξασφαλίζοντας καίριο τακτικό πλεονέκτημα σε περίοδο κρίσης ή πολεμικής αναμέτρησης. Με δεδομένο το ιστορικό προηγούμενο της κρίσης των Ιμίων το 1996 (όπου ο τουρκικός στόλος είχε εγκλωβιστεί στους ναυστάθμους του ενώ το ΠΝ βρισκόταν σε καίριες θέσεις μάχης), είναι σαφές ότι και σε ενδεχόμενη μελλοντική σύρραξη το Τουρκικό Ναυτικό θα πρέπει να «πολεμήσει» για να βγει στο Αιγαίο.

Ο σχεδιασμός του ΠΝ περιλαμβάνει κατάλληλα μέτρα ώστε ο αντίπαλος να βρεθεί άμεσα στοχοποιημένος και κατά συνέπεια άμεσα ευάλωτος σε πυρά, εξασφαλίζοντας καίριο τακτικό πλεονέκτημα

Αυτή η διαδικασία είναι δεδομένο ότι θα εμπεριέχει οδυνηρές απώλειες για τον επιτιθέμενο που ενδεχομένως θα είναι δυσβάσταχτες και καθοριστικές από ψυχολογικής πλευράς για την συνέχιση των επιχειρήσεων. Αποτελεί δε ιστορικό παράδοξο ότι ενώ το ΠΝ είχε αναμφισβήτητο τακτικό πλεονέκτημα στην κρίση των Ιμίων, εντούτοις δεν έγινε δυνατό το στοιχείο αυτό να καταστεί εκμεταλλεύσιμο από πλευράς πολικής ηγεσίας. Η επικέντρωση των γεγονότων σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο και η χρήση δυνάμεων Ανορθόδοξου Πολέμου ορμώμενων από τουρκική φρεγάτα για κατάληψη εθνικού εδάφους, οδήγησε στην δημιουργία τετελεσμένων που λειτούργησαν εις βάρος της ελληνικής πλευράς, η οποία διοικούμενη από άβουλή και διστακτική ηγεσία, υπέπεσε θύμα του εκβιασμού της Άγκυρας που πέτυχε τελικά εικονική «νίκη» καθαρά σε ψυχολογικό επίπεδο.

21

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Αν υπάρχει ένα δίδαγμα από εκείνη την περίοδο, αυτό είναι ότι ακόμα και αν παρασχεθούν οι καλύτερες συνθήκες για νίκη, το πρόβλημα έγκειται στην αποφασιστικότητα της ηγεσίας (στρατιωτικής και πολιτικής) να το αξιοποιήσει σε δεδομένο χρόνο και χώρο. Δυναμικές επιχειρήσεις Η ανάπτυξη ναυτικών μονάδων είναι μια δυναμική διαδικασία περισσότερο ίσως απ ότι φαντάζονται οι περισσότεροι. Ο Ναυτικός Πόλεμος είναι από τη φύση του δυναμικός και προϋποθέτει ευελιξία στο σχεδιασμό και εκτέλεση επιχειρήσεων. Ενδιαφέρουσα είναι η άποψη ανώτατου στελέχους του ΠΝ που παρομοιάζει τις ναυτικές επιχειρήσεις με το σκεπτικό των πιλότων αναχαίτισης της ΠΑ που εκ των προτέρων δε γνωρίζουν πως θα εξελιχθούν οι παράμετροι κατά τη διάρκεια μιας αποστολής αναχαίτισης – αεροπορικής υπεροχής, σε αντίθεση με τους χειριστές μαχητικών κρούσης που επικεντρώνονται εναντίον συγκεκριμένου στόχου. Ο Στόλος αναπτύσσεται σε ομάδες μάχης επιφα-

νείας με τους αντίστοιχους τακτικούς Διοικητές (πρακτικά τον Διοικητή της Διοίκησης Φρεγατών και τους Διοικητές των Μοιρών Φρεγατών, με την ευθύνη συντονισμού των πολεμικών πλοίων στα οποία περιλαμβάνονται φρεγάτες, πυραυλάκατοι, πετρελαιοφόρα καθώς και αποβατικά πλοία. Το ΠΝ διαθέτει τεράστια εμπειρία σε όλο το φάσμα των επιχειρήσεων επιφανείας καθώς κάθε χρόνο φέρνει εις πέρας μεγάλο αριθμό προγραμματισμένων ασκήσεων που συμβάλλουν τα μέγιστα στην επίτευξη ομαλής συνεργασίας μεταξύ των πληρωμάτων ναυτικών μονάδων διαφορετικών κατηγοριών τα οποία «μιλάνε» μια κοινή γλώσσα και να είναι σε θέση να επιχειρούν αποτελεσματικά οπουδήποτε διαταχθούν - είτε εντός του Αιγαίου αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη θαλάσσια περιοχή κληθούν να μεταβούν στο πλαίσιο Εθνικών ή Νατοϊκών επιχειρήσεων. Ιδιαίτερα όσον αφορά το ΠΝ έχει γίνει αντιληπτό ότι βρίσκεται σε μια από τις κορυφαίες θέσεις όσον αφορά τη μαχητική ικανότητα, καθώς το γενικότερο επίπεδο τόσο του προσωπικού αλλά και της σημερι-

Όπως και σε πραγματικές συνθήκες, έτσι και στις ADEX εφαρμόζονται όλες οι διαδικασίες εμπλοκής (πλην πυρών φυσικά), όπως οι απαιτούμενες πορείες ταχύτητες, θέση πυροβόλων σε σχέση με την κατεύθυνση απειλής.

22

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

νής διάρθρωσης του ελληνικού στόλου δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές ναυτικές δυνάμεις. Απεναντίας μάλιστα τα ελληνικά πολεμικά πλοία είναι επανδρωμένα από ικανά και έμπειρα στελέχη τα οποία έχουν πλήρη συνείδηση του έργου που επιτελούν τις περισσότερες φορές υπό αντίξοες συνθήκες λόγω της επιχειρησιακής δράσης μακριά από τη βάση τους σε ασκήσεις και περιπολίες. Αναμφισβήτητα τα στελέχη του ΠΝ έχουν αποδείξει στη πράξη ότι είναι σε θέση να επιφέρουν το μέγιστο αποτέλεσμα σε όλα τα είδη των αποστολών. Ειδικότερα τα πλοία του ΠΝ υλοποιούν στο πλαίσιο ασκήσεων ΑΣΤΡΑΠΗ, ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ, ΑΙΓΙΑΛΟΣ κ.α ρεαλιστικά σενάρια με τεχνικά αντικείμενα σε συνθήκες παρόμοιες αυτών που συναντάμε και σε πραγματικές επιχειρήσεις. Διευκρινίζεται ότι με τον όρο «τεχνικά αντικείμενα» νοούνται στο ΠΝ όλα τα ενδεχόμενα που μπορεί να αντιμετωπίσει μια ομάδα πλοίων εν πλω ( ξεχωριστά ή ταυτόχρονα) σε συνδυασμό με πολλαπλές απειλές εν καιρό πολέμου. Ο καιρός αποτελεί πάντοτε υπολογίσιμο παράγοντα στις ναυτικές επιχειρήσεις -ιδίως κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών – οπότε πληρώματα και πλοία δοκιμάζονται σε δύσκολες συνθήκες θάλασσας. Δεν αποτελεί πλεονασμό να αναφέρουμε ότι τα στελέχη του ΠΝ έχουν αποδεδειγμένα μεγάλη προσαρμοστικότητα και έχουν επιδείξει ότι μπορούν να εκτελέσουν το έργο τους όποτε τους έχει ζητηθεί ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες. Αυτή είναι και μια από τις ιδιαιτερότητες του Ναυτικού επαγγέλματος που δύναται να γίνει αντιληπτό μόνο από όσους έχουν υπηρετήσει σε μονάδες επιφανείας – ιδιαίτερα σε πλοία της Διοίκησης Ταχέων Σκαφών που δοκιμάζονται περισσότερο σε τέτοιες συνθήκες λόγω του μικρότερου μεγέθους τους σε σχέση με τα μεγαλύτερα πλοία. Επιχειρήσεις Αεράμυνας Γνωστές και ως ADEX από τα αρχικά Air Defense Exercises, τα γυμνάσια αεράμυνας αποσκοπούν στην εξάσκηση των πληρωμάτων για την αντιμετώπιση αεροπορικών προσβολών από εχθρικά βλήματα, αεροσκάφη και ελικόπτερα που θα επιχειρήσουν να βάλλουν εναντίον τους από διαφορετικές συνήθως κατευθύνσεις.

Τα συστήματα Phalanx των 20mm με βεληνεκές 1.5 km και την εντυπωσιακή ταχυβολία 3,000 rds/min. σχηματίζουν την τελευταία γραμμή άμυνας εναντίον βλημάτων επιφάνειας - επιφάνειας SSM.

Όπως και σε πραγματικές συνθήκες, έτσι και στις ADEX εφαρμόζονται όλες οι διαδικασίες εμπλοκής (πλην πυρών φυσικά), όπως οι απαιτούμενες πορείες ταχύτητες, θέση πυροβόλων σε σχέση με την κατεύθυνση απειλής, καθώς επίσης και η ενεργοποίηση των συστημάτων εγκλωβισμού εναέριων στόχων και αυτοπροστασίας. Στην περίπτωση της Φ/Γ «ΣΠΕΤΣΑΙ» όλα αυτά μεταφράζονται σε ετοιμότητα των 16 (!) βλημάτων ESSM Evolved Sea Sparrow που εκτοξεύονται από τον κατακόρυφο εκτοξευτή Mk 48 Mod 2 με βεληνεκές 14.6 km (8 νμ), ταχύτητα 2.5 Mach και συνθέτουν τον εξωτερικό «δακτύλιο» άμυνας. Ακολουθεί το πυροβόλο Mk 45 Mod 2A των 5in (127mm) με βεληνεκές 14 km (7,7 νμ) εναντίον στόχων αέρος και ταχυβολία 20 βλ. ανά λεπτό, σε συνδυασμό με τα δύο αντιπυραυλικά συστήματα Phalanx των 20mm με βεληνεκές 1.5 km και την εντυπωσιακή ταχυβολία 3,000 rds/min. Τα Phalanx σχηματίζουν άλλωστε και την τελευταία γραμμή άμυνας εναντίον βλημάτων επιφάνειας - επιφάνειας SSM. Σημειωτέον ότι το βλήμα ESSM που διαθέτουν οι 23

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

φρεγάτες ΜΕΚΟ παρέχει πλήρεις αντιβληματικές – αντιαεροπορικές ικανότητες όπως επίσης και το Sea Sparrow στις “S”. Στο ESSM τα κινηματικά στοιχεία είναι πολύ βελτιωμένα σε σχέση με το Sea Sparrow με ιδιαίτερα υψηλές επιταχύνσεις και αριθμό G που εξασφαλίζουν αξιόπιστη ασπίδα προστασίας για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε εναέριας απειλής Ο βέλτιστος σχηματισμός πλεύσης για την αντιμετώπιση αεροπορικών απειλών είναι η τοποθέτηση στο μέσον του πιο ευάλωτου (ή του πλέον σημαντικού πλοίου αντίστοιχα) και η τοποθέτηση των υπολοίπων περιφερειακά, ώστε να καλύπτουν εύρος τομέα 360 μοιρών. Σε ότι αφορά τις ικανότητες Αεράμυνας Περιοχής, αποτελούν ένα ζήτημα που είχε απασχολήσει και στο παρελθόν το ΠΝ. Με δεδομένη την αύξηση της εναέριας απειλής που έχει να αντιμετωπίσει σε μια πιθανή σύρραξη το ΠΝ, το ζήτημα βρίσκεται υπό εξέταση στο πλαίσιο μελλοντικών αναβαθμίσεων ή στο πλαίσιο απόκτησης νέων ή μεταχειρισμένων σκαφών με ανάλογες δυνατότητες.

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

Η δράση των υποβρυχίων Αντίθετα τα υποβρύχια του Στόλου λειτουργούν σε ανεξάρτητο πλαίσιο, αναλαμβάνοντας τομείς επιθετικής περιπολίας – επιτήρησης με στόχο το ναυτικό αποκλεισμό στρατηγικών περιοχών, καθιστώντας απαγορευτική τη πρόσβαση σε εχθρικά πλοία. Η παρουσία τους είναι εντελώς άγνωστη στον αντίπαλο που πρακτικά εικάζει σε ποια σημεία μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος με τα υποβρύχια του ΠΝ. Ενδεχομένως σε περίοδο επιχειρήσεων η γνώση της παρουσίας τους γίνεται γνωστή μόνο εφόσον έχει προηγηθεί επίθεση από αυτά, συνήθως με καταστρεπτικά αποτελέσματα για τα πλοία που θα έχουν την ατυχία να στοχοποιηθούν από τα υποβρύχια κλάσης 209 και 214 του ΠΝ. Ειδικά όσον αφορά τα υποβρύχια κλάσης 214HN είναι σήμερα χωρίς αμφιβολία τα κορυφαία συμβατικά Υ/Β λόγω της υπεροχής τους στους δύο σημαντικότερους τομείς για την επιβίωση ενός σύγχρονου Υ/Β που είναι: α) αύξηση εμβέλειας και διάρκειας αποστολής σε κατάδυση και β) αύξηση του επιΤο S-70B-6 μπορεί να αναμεταδώσει την εικόνα τακτικής κατάστασης στο μητρικό πλοίο μέσω ασφαλούς ζεύξης δεδομένων, ώστε να γίνει έμμεση προσβολή στόχων με βλήματα RGM-84 Harpoon.

Οι ασκήσεις ανθυποβρυχιακού πολέμου (Α/Υ), αλλιώς γνωστές και ως CASEX, περιλαμβάνουν ομάδες επιφανείας αποτελούμενες από φρεγάτες και πλοία ανεφοδιασμού που θα πρέπει να προστατευτούν από «εχθρικές» Πυραυλακάτους και υποβρύχια.

24

χειρησιακού βάθους που δυσχεραίνει τον εντοπισμό και καταστροφή του Υ/Β αλλά επιτρέπει και στον κυβερνήτη του να έχει μεγαλύτερα περιθώρια εκτέλεσης ελιγμών. Τα 4 υποβρύχια κλάσης 214HN διαθέτουν οκτώ τορπιλοσωλήνες των 533mm με συνολικό απόθεμα 16 τορπιλών. Οι τέσσερις τορπιλοσωλήνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για βλήματα UGM-84D Block 1C με εμβέλεια που υπερβαίνει τα 120 χλμ. Η χρήση του UGM-84 παρέχει σημαντικές δυνατότητες επίτευξης πλήγματος εναντίον σκαφών επιφανείας σε αποστάσεις που δεν είναι δυνατό με την χρήση τορπιλών. Η «καρδιά» του υποβρυχίου κλάσης 214HN είναι το ολοκληρωμένο σύστημα ISUS-90-15 που ολοκληρώνει το σύνολο των αισθητήρων (σόναρ, περισκόπια), το σύστημα ESM/ELINT, την ζεύξη δεδομένων, τα ραντάρ και το σύστημα πλοήγησης. Στις λειτουργίες του περιλαμβάνεται η διαχείριση ιχνών, η ανάλυση των απειλών και «συγχώνευση» της εικόνας των αισθητήρων (multi-sensor fusion) Στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον πέραν των τυπικών επιχειρήσεων των Υ/Β εναντίον υπο-

βρυχίων και σκαφών επιφανείας δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στο τρίπτυχο ISR (Intelligence, Surveillance, Reconnaissance). Για την κάλυψη των ανωτέρω απαιτήσεων τα υποβρύχια κλάσης 214HN εφοδιάστηκαν με ένα σύγχρονο σύστημα ESM/ELINT Εκτός των διαδικασιών συλλογής πληροφοριών (ELINT)καθοριστικής σημασίας είναι η δυνατότητα των 214ΗΝ να παρέχουν δεδομένα στόχου (target data relay) σε άλλη μονάδα επιφανείας ή Υ/Β ή εναέριο μέσο όπως τα ελικόπτερα S-70B6. Ανθυποβρυχιακός πόλεμος Οι ασκήσεις ανθυποβρυχιακού πολέμου (Α/Υ), αλλιώς γνωστές και ως CASEX, περιλαμβάνει ομάδες επιφανείας (φίλια κυανή δύναμη) αποτελούμενες από φρεγάτες και πλοία ανεφοδιασμού που θα πρέπει να προστατευτούν κατά μήκος μιας διαδρομής στην οποία βρίσκονται ανεπτυγμένες εχθρικές πυραυλάκατοι και υποβρύχια (ερυθρά δύναμη). Απώτερος στόχος της κυανής δύναμης είναι η ασφαλής διέλευση της δύναμης από την επικίνδυνη θαλάσσια περιοχή. Παράγοντας που εξασφαλίζει το ρεαλισμό είναι ότι η θέση της ερυθράς δύναμης δεν 25

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

είναι γνωστή στην ομάδα πλοίων της κυανής δύναμης και το αντίστροφο. Όπως ακριβώς συμβαίνει και σε πραγματικές συνθήκες. Τα πλοία μετά την έκδοση εκτελεστικού αναλαμβάνουν ετοιμότητα και παίρνουν θέσεις σε σχηματισμό κατάλληλο για την αντιμετώπιση της απειλής. Προκειμένου να τηρήσει όσο το δυνατόν πιο διακριτική τη παρουσία της, η δύναμη των πλοίων της κυανής δύναμης εκτελεί έλεγχο Η/Μ εκπομπών ενώ οι συσκευές sonar όλων των πλοίων σαρώνουν το βυθό για την αποκάλυψη του εχθρικού υποβρυχίου. Την αποστολή της κυανής δύναμης υποστηρίζουν εφόσον είναι διαθέσιμα και ΑΦΝΣ που εκτελούν περιπολία στην περιοχή διέλευσης του φίλιου σχηματισμού προς ανέυρεσιν των εχθρικών ΤΠΚ και υποβρυχίων. Ανάλογο ρόλο έχουν τα οργανικά ελικόπτερα τύπου S-70B6 Aegean Hawk και AB-212 ASW της Διοίκησης Ελικοπτέρων Ναυτικού, τα οποία ορμώμενα από τα καταστρώματα των φρεγατών καλύπτουν τα πλοία της φίλιας δύναμης μέσω Α/Υ έρευνας με το ποντισόμενο σόναρ που διαθέτουν. Εφόσον πετύχουν

επαφή με τον αντίπαλο, εκτελούν τη διαδικασία προσβολής του με τορπίλες Mk 46 Mod 5. Το S-70B-6 μπορεί να αναμεταδώσει την εικόνα τακτικής κατάστασης με τις ακριβείς θέσεις των εχθρικών πλοίων στο μητρικό πλοίο μέσω ασφαλούς ζεύξης δεδομένων, ώστε να γίνει έμμεση προσβολή με βλήματα RGM-84 Harpoon. Όμως και το ίδιο το ελικόπτερο έχει τη δυνατότητα προσβολής υποβρυχίων και στόχων επιφανείας με τορπίλες και βλήματα ASM τύπου Penguin αντίστοιχα. Στη δεύτερη περίπτωση η προσβολή μπορεί να διεξαχθεί αυτόνομα ή και συντονισμένα με τα βλήματα του πλοίου φορέα για την επίτευξη επιθέσεων κορεσμού. Η συνδυασμένη άφιξη δύο και παραπάνω βλημάτων στο στόχο αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχούς πλήγματος και μειώνει την αποτελεσματικότητα των αντιπυραυλικών συστημάτων. Σε κάθε περίπτωση το υποβρύχιο αποτελεί το μεγαλύτερο κίνδυνο για οποιοδήποτε ναυτικό σχηματισμό μονάδων επιφανείας καθώς είναι το πλέον δύσκολο να εντοπιστεί. Επιπλέον εφόσον βρεθεί σε παραμέ-

Στις αποστολές των εκσυγχρονισμένων P-3B Orion που θα παραλάβει το ΠΝ την περίοδο 2017-2019, περιλαμβάνεται επίσης η προστασία πλοίων σε περίοδο επιχειρήσεων αλλά και η υποστήριξη έρευνας-διάσωσης με τα αεροσκάφη να είναι σε θέση να περιπολούν συνεχώς κατά μήκος θαλάσσιων οδών σε Ιόνιο Αδριατική και Αιγαίο.

26

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

τρους βολής μπορεί να χτυπήσει απροειδοποίητα το στόχο του με τορπίλες. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων που πετυχαίνουν όλα τα πλοία του ΠΝ κατά τη διάρκεια γίνεται στην Σχολή Εξάσκησης Ναυτικής Τακτικής. Το σύστημα αξιολόγησης αποτελεσμάτων βασίζεται σε χρόνους και πορείες που καταγράφονται από το πλήρωμα κάθε ναυτικής μονάδας που συμμετέχει σε μια άσκηση (συμπεριλαμβανομένων φυσικά και των χρόνων που επετεύχθησαν οι πρώτες επαφές με τα αντίπαλα πλοία ή υποβρύχια). Συνεπώς μετά την επεξεργασία των δεδομένων διαπιστώνεται με σαφήνεια ποιός ήταν αυτός που κατάφερε πρώτος να βρεθεί σε παραμέτρους βολής και να αξιολογηθούν τα ποσοστά επιτυχίας. Ταχέα Σκάφη Η αντιμετώπιση του συνδυασμού ΤΠΚ και υποβρυχίων αποτελεί από τους δυσκολότερους στις ναυτικές επιχειρήσεις καθώς πρόκειται για μονάδες που διακρίνονται για την χαμηλή παρατηρησιμότητας σε συνδυασμό με δυνατότητα εκδήλωσης αιφνιδιαστικής επίθεσης από μη αναμενόμενη κατεύθυνση με τορπίλες η βλήματα επιφάνειας - επιφάνειας (SSM). Ειδικότερα όσον αφορά τις ΤΠΚ (όπως και τα υποβρύχια) ο τρόπος δράσης τους βασίζεται στον αιφνιδιασμό τον οποίο επιτυγχάνουν με αποτελεσματική απόκρυψη προτού εκδηλώσουν την επίθεση εναντίον ενός κύριου στόχου των αντίπαλων ναυτικών μονάδων. Ο συγκεκριμένος τρόπος δράσης καθίσταται ιδιαίτερα αποτελεσματικός από τη στιγμή που υπάρχουν διαθέσιμα πλήθος από νησιά και βραχονησίδες με κολπίσκους και όρμους τους οποίους τα πληρώματα της Διοίκησης Ταχέων Σκαφών γνωρίζουν άριστα, προκειμένου να τα εκμεταλλεύονται αναλόγως της τακτικής κατάστασης. Από την άλλη πλευρά οι ΤΠΚ είναι μονάδες μικρού εκτοπίσματος και ως εκ τούτου δεν διαθέτουν την αυτονομία και τις ενδιαιτήσεις των μεγαλύτερων κλάσεων, ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν επί μακρόν αναπτύξεις σε περιοχές ενδιαφέροντος. Παρ όλα αυτά είναι σε θέση να επιφέρουν ισχυρότατα πλήγματα στον αντίπαλο με πυραυλικές επιθέσεις κορεσμού βλημάτων SSM τύπου ΜΜ-38 Exocet, Penguin Μκ2 και RGM-84 Harpoon Block 1C αλλά και με πυρά πυροβόλων τα οποία είναι κατάλληλα για προσβολή στόχων επιφανείας και αέρος.

Δραματική αναβάθμιση αποτέλεσε η ένταξη στον Στόλο των 5 νέων ΤΠΚ κλάσης «Ρουσσέν», τα οποία ενσωματώνουν δυνατότητες που πλησιάζουν σε πολλά σημεία αυτές των φρεγατών, με υπερσύγχρονο ΚΠΜ, 4 εκτοξευτές MM.40 Block 2, Exocet, 1 Α/Α και αντιπυραυλικό σύστημα RAM με 21 βλήματα, 1 πυροβόλο ΟΤΟ Breda Super Rapido, 2 πυροβόλα ΟΤΟ Breda. Οι επιχειρησιακέ δυνατότητες τους αναβάθμισαν τη διατιθέμενη ισχύ πυρός της Διοίκησης Ταχέων σκαφών πλαισιώνοντας τις φρεγάτες στο πλαίσιο επιχειρήσεων σε μικτούς σχηματισμούς ομάδων επιφανείας. Αποβατικές επιχειρήσεις Η διεξαγωγή μιας αμφίβιας επιχείρησης είναι κατά γενική ομολογία ένα από τα δυσκολότερα στρατιωτικά εγχειρήματα, καθώς προϋποθέτει τον αποτελεσματικό συντονισμό ενός μεγάλου αριθμού πλοίων, αεροσκαφών σε συνδυασμό με ένα άρτιο δίκτυο τηλεπικοινωνιών και πληροφόρησης για τον αποτελεσματικό συντονισμό μιας αποβατικής δύναμης. Τα πλοία της Διοίκησης Αμφίβιων Δυνάμεων (ΔΑΔ) λόγω της ιδιομορφίας της αποστολής τους τίθενται υπό της διαταγές του Διοικητή Αποβατικών Δυνάμεων, ο οποίος διοικεί τον αποβατικό στόλο με τις μεταφερόμενες δυνάμεις Πεζοναυτών καθώς και όποια άλλα μέσα υποστήριξης μιας αποβατικής επιχείρησης (στο πλαίσιο ενίσχυσης νήσου) όπως πλοία συνοδείας και εναέρια μέσα (μαχητικά αεροσκάφη και επιθετικά ελικόπτερα) διατεθούν από την ΠΑ και το ΠΝ. Βεβαίως για την εκτέλεση των παραπάνω προβλέπεται αεροπορική κυριαρχία σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο σε συνδυασμό με την επίτευξη ναυτικού αποκλεισμού. Μόνο υπό αυτές τις προϋποθέσεις είναι εφικτή η πραγματοποίηση μιας κύριας αποβατικής ενέργειας καθώς σε αντίθετη περίπτωση οι πιθανότητες επιβίωσης των αμφίβιων δυνάμεων μειώνονται δραματικά. Για το λόγο αυτό είναι άρρηκτη η συνεργασία της ΠΑ τόσο με τη ΔΑΔ του ΠΝ όσο και με την 32η ΤΑΞΠΝ σε επιτελικό και σε τακτικό επίπεδο. Στην πράξη θα πρέπει να λειτουργήσει ένα κεντρικό σύστημα ελέγχου με επικεφαλής τον διοικητή των αποβατικών δυνάμεων στη δικαιοδοσία του οποίου θα υπάγονται όλα τα μέσα υποστηρίξεως από όποιο κλάδο και αν προέρχονται. Μόνο έτσι εξασφαλίζεται η αποτελεσματική εκ27

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Για την εκτέλεση αποβατικής επιχείρησης προβλέπεται μεταξύ άλλων αεροπορική κυριαρχία από την ΠΑ σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο σε συνδυασμό με την επίτευξη ναυτικού αποκλεισμού.

μετάλλευση των αεροπορικών και ναυτικών δυνάμεων που θα κλιθούν να συνδράμουν με πυρά υποστηρίξεως, καθώς ο διοικητής αποβατικών δυνάμεων είναι εκ των πραγμάτων πιο κοντά στην εξέλιξη των επιχειρήσεων και γνωρίζει άμεσα τη διάταξη μάχης των φίλιων και εχθρικών μονάδων. Σήμερα οι δυνατότητες του ΠΝ βασίζονται στα 5 αρματαγωγά κλάσης «ΣΑΜΟΣ» και τα 3 Πλοία Ταχείας Μεταφοράς ZUBR. Τα παραπάνω σκάφη είναι τα μοναδικά που θεωρούνται αξιόμαχα και χάρις αυτά κατέστη εφικτός ο παροπλισμός πεπαλαιωμένων κλάσεων στα τέλη της δεκαετίας του 90. Για τα μεν αρματαγωγά επιβάλλεται η τοποθέτηση ενός αντιπυραυλικού συστήματος (Phalanx, SEA RAM) και συστημάτων παραπλάνησης. Τα συστήματα αυτά με δεδομένη την ανυπαρξία πλοίων αεράμυνας περιοχής στο ΠΝ και με μικρό συγκριτικά κόστος θα εξασφαλίσουν υψηλά επίπεδα επιβιωσημότητας για τα αρματαγωγά. Άλλωστε λόγω του μικρού αριθμού τους και του μεγέθους των δυνάμεων που μεταφέρουν κρίνονται αναντικατάστατα ενώ το ενδεχόμενο κόστος (επιχειρησιακό-ψυχολογικό) από την απώλεια τους θα είναι δυσβάσταχτο.

28

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η τυχόν αιφνιδιαστική ανάπτυξη του εχθρικού στόλου σε θέσεις μάχης. Ο τακτικός διοικητής έχει σε κάθε περίπτωση στοιχεία από την εικόνα τακτικής κατάστασης από τον καιρό της ειρήνης τα οποία επικαιροποιεί στην περίοδο κρίσης συνδυαστικά από τα πλοία του στόλου και τις προωθημένες δυνάμεις που προαναφέραμε. Στο σημείο αυτό είναι που γίνεται άμεσα αντιληπτή η κρισιμότητα ύπαρξης Αεροσκαφών Ναυτικής Συνεργασίας (ΑΦΝΣ) τα οποία προσφέρουν ικανότητα αποτελεσματικής επιτήρησης μεγάλων θαλάσσιων περιοχών σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Δεδομένου ότι πρωταρχική επιδίωξη για το σχεδιασμό οποιασδήποτε ναυτικής επιχείρησης είναι η σύνθεση εικόνας τακτικής κατάστασης στην περιοχή επιχειρήσεων, η έλλειψη αεροσκαφών αυτής της κατηγορίας περιορίζει σημαντικά την επιχειρησιακή ικανότητα του ΠΝ. Η διαδικασία αυτή γίνεται σήμερα με χρήση κυρίως των αισθητήρων που διαθέτουν οι μονάδες επιφάνειας (φρεγάτες, πυραυλάκατοι, πλοία υποστηρίξεως) και ελικόπτερα. Τα παραπάνω μέσα

όμως διαθέτουν συγκεκριμένες επιδόσεις σε τομέα κάλυψης στην περιοχή που επιχειρούν ενώ προϋποθέτουν υψηλό κόστος χρήσης και επαρκή διαθέσιμο χρόνο μέχρι να αναπτυχτούν στην επιθυμητή θέση. Αντιθέτως ένα ΑΦΝΣ μπορεί να «σηκωθεί» από τη βάση του και να καλύψει ολόκληρη την περιοχή της ΝΑ. Μεσογείου πετώντας επί 6 ώρες – τουλάχιστον - συλλέγοντας πλήρως την εικόνα τακτικής κατάστασης επιφανείας, την οποία και αποστέλλει ΆΜΕΣΑ τόσο σε καράβια όσο και σε κέντρα λήψης αποφάσεων. Στις αποστολές των εκσυγχρονισμένων P-3B Orion που θα παραλάβει το ΠΝ την περίοδο 20172019, περιλαμβάνεται επίσης η προστασία πλοίων σε περίοδο επιχειρήσεων αλλά και η υποστήριξη έρευνας-διάσωσης με τα αεροσκάφη να είναι σε θέση να περιπολούν συνεχώς κατά μήκος θαλάσσιων οδών σε Ιόνιο Αδριατική και Αιγαίο. Σε κάθε περίπτωση οι απαιτήσεις αφορούν ένα αεροσκάφος μακράς εμβέλειας με «δυνατότητα επιχειρήσεων πάνω από ανοικτή θάλασσα και στεριά με αισθητήρες μεγάλης ακρίβειας και διακριτικότητας που θα είναι διασυνδεμένοι όπως SAR Radar,

Απαραίτητη σε αυτές τις επιχειρήσεις είναι η ικανότητα διέλευσης μέσα από ναρκοθετημένη θαλάσσια περιοχή. Την δύσκολη αυτή ικανότητα εξασφαλίζουν τα Ναρκαλιευτικά που εισέρχονται ως επικεφαλής των σχηματισμών, ώστε να οδηγήσουν με ασφάλεια τα φίλια πλοία έξω από την ναρκοθετημένη περιοχή, εκτελώντας το λεγόμενο κατά την ναυτική ορολογία «Lead Through». Στις περιπτώσεις αυτές ένα ναρκαλιευτικό προπορεύεται πάντοτε μιας νηοπομπής ώστε να εξουδετερώσει τις νάρκες που υπάρχουν στην πορεία του δημιουργώντας έναν “εκκαθαρισμένο” δίαυλο πλάτους 600μ από τον οποίο διέρχονται όλα τα πλοία με ασφάλεια Προωθημένες δυνάμεις και Ο κρίσιμος ρόλος των ΑΦΝΣ Οι κανονιοφόροι αποτελούν τις πλέον προωθημένες δυνάμεις του ΠΝ που θα δώσουν εικόνα από το Ανατολικό Αιγαίο. Στο έργο τους συνδράμουν και τα ναυτικά παρατηρητήρια που έχουν καίριο ρόλο στην έγκαιρη προειδοποίηση του ΓΕΕΘΑ σε περίοδο κρίσης έχοντας υπό την εποπτεία τους κρίσιμα σημεία με

Η παρουσία των υποβρυχίων κλάσης 209 και 214 του ΠΝ, θα γίνει γνωστή μόνο εφόσον έχει προηγηθεί επίθεση (συνήθως με καταστρεπτικά αποτελέσματα) στα πλοία που θα έχουν την ατυχία να στοχοποιηθούν.

29

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

EO/IR, ESM, EW/ELINT, ASW/ACINT, MAD, AIS, INS, GPS, Ζεύξεις Δεδομένων (Link 11, Link 16). Σε ότι αφορά τα εχθρικά υποβρύχια, αυτά αποτελούν πάντα την μεγαλύτερη απειλή για το Πολεμικό Ναυτικό καθώς δρουν αθέατα, είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Για το λόγο αυτό είναι σε θέση να επιφέρουν καίριο πλήγμα σε μια ή περισσότερες μονάδες επιφανείας με ολέθρια αποτελέσματα. Συγκεκριμένα είναι γνωστό ότι ένα υποβρύχιο εντοπίζεται ακουστικά πολύ δύσκολα καθώς η διάδοση του ήχου (ειδικά τους θερινούς μήνες) προσφέρει σημαντικές δυνατότητες απόκρυψης. Αυτό ισχύει τόσο για τα σόναρ των πλοίων όσο και για τα ανθυποβρυχιακά ελικόπτερα που έχουν δύσκολο έργο στον έγκαιρο εντοπισμό της υποβρύχιας απειλής. Ένα ΑΦΝΣ μπορεί να προηγηθεί μιας φίλιας Ομάδας Μάχης πλοίων, ελέγχοντας τη διαδρομή με άφεση ηχοσημαντήρων (Sonobuoys) σε πιθανές θέσεις καθώς αναμεταδίδουν σε πραγματικό χρόνο, ακουστικά σήματα. Συνεπώς για να εξασφαλιστεί πλήρως η ασφάλεια των πολύτιμων μονάδων επιφανείας (φρεγατών, αρματαγωγών, Πλοίων Υποστηρίξεως) κρίσης ή πολέμου απαιτείται η δημιουργία πολλαπλών επιπέδων ανθυποβρυχιακής άμυνας, με τα ΑΦΝΣ να έχουν τον εξωτερικό με χρήση Sonobuoys.

Με τον τρόπο αυτό η διεξαγωγή έρευνας που γίνεται αντιληπτή και από μεγάλη απόσταση από το υποβρύχιο, ασκεί ψυχολογική πίεση και μόλις ένα ΑΦΝΣ βρεθεί από πάνω του, ξεκινάει άμεσα αμυντικές τακτικές. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι πρωταρχικός σκοπός δεν είναι απαραίτητα η καταστροφή του υποβρυχίου. Οι μονάδες επιφανείας θα έχουν πετύχει την αποστολή τους, αν καταφέρουν τελικά να περάσουν αλώβητες με τα πλοία που συνοδεύουν από μια διαδρομή, μέχρι τον τελικό προορισμό τους . Διαπιστώσεις που φυσικά είναι γνωστές και δεν αποτελούν τίποτα περισσότερο από το δόγμα ανθυποβρυχιακού πολέμου που συναντάμε στις περισσότερες ανεπτυγμένες ναυτικές δυνάμεις ανά την υφήλιο. Επίλογος Αν θα θέλαμε να εκλογικέψουμε τις αιτίες σε ότι αφορά την συστηματική αποδυνάμωση των ΕΔ την ώρα που η Ελλάδα αντιμετωπίζει συνεχή και υπαρκτή απειλή που διογκώνεται, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οφείλεται -κατ’ αρχήν- στην αδυναμία κοινωνίας (και κατ επέκταση πολιτικής ηγεσίας) να κατανοήσει τους κινδύνους και να βρει τα απαραίτητα σημεία ισορροπίας ως προς το τι ζητάει από τον ίδιο της τον εαυτό.

Οι ΤΠΚ του ΠΝ είναι σε θέση να επιφέρουν ισχυρότατα πλήγματα στον αντίπαλο με πυραυλικές επιθέσεις κορεσμού βλημάτων SSM τύπου ΜΜ-38 Exocet, Penguin Μκ2 και RGM-84 Harpoon Block 1C.

30

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

Το ΠΝ έχει καταφέρει ακόμη και στη δύσκολη περίοδο της κρίσης να διατηρεί με πολύ κόπο υψηλούς δείκτες διαθεσιμότητας, συνεχίζοντας να εκτελεί με προσήλωση την αποστολή του. Βρίσκεται όμως αντιμέτωπο με την διογκωμένη απειλή του Τουρκικού Ναυτικού όσο και την αυξανόμενη ηλικία των πλοίων που έχει σε υπηρεσία.

Η πρόκληση εύρεσης σημείου ισορροπίας για την χώρα μας σε όλα τα επίπεδα είναι χαρακτηριστική (οικονομία, κοινωνία, μόρφωση) ενώ σε ότι αφορά την αμυντική προσπάθεια, την κατάσταση επιβαρύνει επιπλέον η παθογένεια της διαστρεβλωμένης αντίληψης που έχει αποκτήσει η κοινωνία, σε ότι αφορά τις εξοπλιστικές δαπάνες. Δυστυχώς ούτε λίγο ούτε πολύ η πλειοψηφία των πολιτών αυτής της χώρας, θεωρεί ότι τα εξοπλιστικά υφίστανται αποκλειστικά για να εξυπηρετούν συμφέροντα μεσαζόντων. Άποψη που είναι αποτέλεσμα της αντίληψης που έχουν καλλιεργήσει οι εκάστοτε πολιτικοί ταγοί, στην προσπάθεια τους να εκμεταλλευτούν καταστάσεις για να αποπροσανατολίσουν τη κοινή γνώμη και να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα που συντελέστηκαν με ευθύνη των προκατόχων τους. Είναι προφανές ότι η συνολική θεώρηση του όλου ζητήματος από την κοινωνία και την πολιτική ηγεσία είναι εντελώς λανθασμένη καθώς οι αμυντι-

κές δαπάνες ενός κράτους, υφίστανται προκειμένου ένα Έθνος να είναι σε θέση να προασπίσει την νόμιμη κυριαρχία του. Τόσο στα υφιστάμενα Εθνικά σύνορα όσο και σε περιοχές ζωτικών συμφερόντων έναντι απειλών από τρίτες χώρες που επιβουλεύονται τα νόμιμα κυριαρχικά δικαιώματα. Ας μην ξεχνάμε ότι η ιστορία διδάσκει ότι το δίκαιο εφαρμόζεται κατά την άποψη του ισχυρότερου, κάτι που ισχύει και στις απαράδεκτες διεκδικήσεις της Άγκυρας σε Αιγαίο και Ν.Α Μεσόγειο από τις οποίες φυσικά δεν πρόκειται με κανέναν τρόπο να παραιτηθεί, χάριν μιας – αόριστης - έννοιας δικαίου που επικαλούνται διαχρονικά οι εκάστοτε ευθυνόφοβες Ελληνικές κυβερνήσεις.. Η δρομολόγηση λοιπόν εκείνων των εξελίξεων που θα έχουν στόχο την ανάκτηση ισχύος της χώρας μέσω ανόρθωσης της οικονομίας και της ενίσχυσης των ΕΔ συνολικά, είναι το μεγάλο στοίχημα που αναζητά ικανούς ηγέτες προκειμένου να το φέρουν εις πέρας. ◼ 31

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

Αναδιοργάνωση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη Υποστράτηγος (εα)

Εδώ και αρκετά χρόνια οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης προαναγγέλλουν ριζικές μεταβολές στην οργάνωση και δομή των Ενόπλων Δυνάμεων με απώτερο σκοπό πάντοτε τη δημιουργία ενός μικρότερου, οικονομικότερου, πλέον ευέλικτου αλλά και περισσότερο αξιόμαχου αποτρεπτικού αμυντικού μηχανισμού.

32

33

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Οι παραπάνω καλοδεχούμενες εξαγγελίες συνοδεύονται και συνήθως περιστρέφονται γύρω από τις συνήθεις λαϊκίστικες αναφορές για άμεση μείωση του πραγματικά εξωπραγματικού για τα ελληνικά δεδομένα αριθμού των ανωτάτων αξιωματικών και το κλείσιμο μονάδων και στρατοπέδων. Αμφότερα τα μέτρα κινούνται –επί της αρχής – στη σωστή κατεύθυνση. Δυστυχώς όμως, οι εξαγγελίες περί εξορθολογισμού του αριθμού των στρατηγών και αναδιάρθρωσης των Ενόπλων Δυνάμεων που θα οδηγήσουν σε ένα ολιγάριθμο, ευέλικτο και περισσότερο αποτελεσματικό στράτευμα έχουν αρχίσουν να θυμίζουν τις αντίστοιχες διακηρύξεις περί καταπολέμησης της φοροδιαφυγής. Στο χορό αυτών των εξαγγελιών και των σπασμωδικών κινήσεων αναδιαρθρώσεων συμμετέχουν όμως, με περισσότερο ή λιγότερο ενθουσιασμό και οι στρατιωτικές ηγεσίες. Όλες αυτές οι ασυντόνιστες, πρόχειρες, βιαστικές, άνωθεν επιβαλλόμενες και συνήθως υποκινούμενες από προσωπικές φιλοδοξίες προσπάθειες και οι οποίες εν συνεχεία προσκρούουν σε δεκάδες εμπόδια κάθε είδους, είναι καταδικασμένες να αποτύ-

χουν καθόσον στερούνται εξ αρχής των εχεγγύων επιτυχίας. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε την επαναλαμβανόμενη πρόθεση μείωσης του αριθμού των ανωτάτων στελεχών η οποία αφενός μεν δεν αποτελεί πανάκεια και αφετέρου αδυνατεί να παρέξει αποτελέσματα καθόσον οι εξωθεσμικές επιστροφές και παρεμβάσεις τείνουν να διατηρήσουν αμετάβλητο τον αριθμό. Να τονίσουμε όμως ότι η διατήρηση των ήδη αναχρονιστικών δομών και γραφειοκρατικών διαδικασιών με απλή «υποβίβαση» των υπηρετούντων στελεχών κατά ένα ή και δύο βαθμούς στην κλίμακα της ιεραρχίας δεν αποτελεί λύση του προβλήματος αλλά μάλλον πολιτική επικοινωνιακή προπαγάνδα. Απαιτείται μια πλήρης και σε βάθος αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων που θα αντιμετωπίζει συγκεντρωτικά σημαντικά ζητήματα όπως: θέματα προσωπικού (εισαγωγή, εκπαίδευση, σταδιοδρομία στελεχών, αξιοκρατία, θητεία κληρωτών), οργάνωση και συγκρότηση (αριθμός, επάνδρωση και λειτουργία μονάδων), δομή διοικήσεως, διακλαδικότητα και κυρίως δυνατότητες οικονομικής υπο-

Απαιτείται μια πλήρης και σε βάθος αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων που θα αντιμετωπίζει συγκεντρωτικά σημαντικά ζητήματα όπως: θέματα προσωπικού (εισαγωγή, εκπαίδευση, σταδιοδρομία στελεχών, αξιοκρατία, θητεία κληρωτών), οργάνωση και συγκρότηση (αριθμός, επάνδρωση και λειτουργία μονάδων), δομή διοικήσεως, διακλαδικότητα και κυρίως δυνατότητες οικονομικής υποστήριξης του προτεινομένου σχήματος.

34

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

στήριξης του προτεινομένου σχήματος. Για να προχωρήσει όμως μια παρόμοια αναδιοργάνωση η πολιτική ηγεσία θα πρέπει να έχει καταλήξει σε ορισμένες κρίσιμες αποφάσεις για την εθνική στρατηγική, τις απειλές, τους στόχους, τα διαθέσιμα κονδύλια και τα θέματα θητείας. Εξυπακούεται δε ότι πρέπει να έχει επιτευχθεί ένας ελάχιστος βαθμός πολιτικής συναίνεσης ώστε να αποφευχθεί η σύνηθης ανατροπή του σχεδιασμού της αναδιοργάνωσης ένεκα αλλαγής του κυβερνώντος κόμματος ή του Υπουργού Εθνικής Αμύνης ή ακόμη και της στρατιωτικής ηγεσίας. Επανειλημμένες καλοπροαίρετες και κοπιαστικές προσπάθειες αναδιάρθρωσης των Ενόπλων Δυνάμεων έχουν ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια αλλά έχουν εκφυλιστεί μέσω πολιτικών, κομματικών, θρησκευτικών, τοπικών παρεμβάσεων, προσωπικών φιλοδοξιών και συντεχνιακής νοοτροπίας και των συνεπακόλουθων αλλαγών πλεύσεως. Κύριο χαρακτηριστικό των προσπαθειών αποτελεί η ασυνέχεια, η προχειρότητα και η νοοτροπία επιβολής της προσωπικής σφραγίδας της εκάστοτε πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας που διεκδικούν το «αλάθητο» και «σωτήριο» των επιλογών τους. Η αναδιάρθρωση των Ενόπλων Δυνάμεων πρέπει να αποτελέσει μια συντονισμένη και μεθοδική προσπάθεια απαλλαγμένη από όλες τις παθογένειες του παρελθόντος και βασισμένη σε στέρεες προϋποθέσεις. Η προσπάθεια αυτή φυσικά δεν θα προέλθει από «παρθενογένεση» αλλά θα πρέπει να βασιστεί στις υπάρχουσες μελέτες, εμπειρίες και να αποτελέσει το επιστέγασμα ανάλογων προσπαθειών. Ο σχολιασμός των προτάσεων, η εμπλοκή και η μεταφορά της εμπειρίας απελθόντων Αρχηγών του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Αμύνης (ΓΕΕΘΑ) και των Γενικών Επιτελείων (ΓΕ) της τελευταίας πενταετίας κρίνεται σκόπιμος καθόσον οι άνθρωποι αυτοί, κατά κανόνα, απαλλαγμένοι πιέσεων και φιλοδοξιών εξέλιξης δύναται να συνεισφέρουν εποικοδομητικά και χωρίς υστεροβουλίες. Εξυπακούεται ότι πολιτικές, κομματικές, θρησκευτικές, τοπικές, συντεχνιακές παρεμβάσεις και σκοπιμότητες πρέπει να εξοβελιστούν με αμφίπλευρη και αποφασιστική δέσμευση πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Συγχρόνως κάθε αναδιοργάνωση πρέπει να προβλέπει θεσμοθετημένες διαδικασίες περιοδικού ελέγχου της εφαρμογής, αξιολόγησης των αποτελεσμάτων και τρόπο

λήψεως των διορθωτικών ενεργειών. Επιπρόσθετα, η αναδιοργάνωση πρέπει να αναζητήσει και καταγράψει τις ιδέες και προτάσεις όλων των στελεχών και ιδίως των μεσαίων βαθμίδων, τα οποία συνήθως απαλλαγμένα σκοπιμοτήτων, μακρύτερα συντεχνιακών αγκυλώσεων, βιώνοντας την καθημερινή πραγματικότητα και κυρίως με την ευρύτητα του νεανικού πνεύματος θα τολμήσουν να αρθρώσουν τις πραγματικά ρηξικέλευθες προτάσεις που επιβάλουν οι σημερινές και μελλοντικές ανάγκες. Η συνεξέταση της δομής και οργάνωσης των ενόπλων δυνάμεων άλλων χωρών, με παραπλήσια μεγέθη και ανησυχίες, σίγουρα θα απέδιδε χρήσιμα συμπεράσματα. Έχοντας εξετάσει την αναγκαιότητα αλλά και το περιβάλλον εντός του οποίου καλούμαστε να προχωρήσουμε σε μια ριζική αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας θα προσπαθήσω εν συνεχεία να περιγράψω ορισμένες προς εξέταση βασικές κατευθύνσεις για αυτήν την προσπάθεια. Επιδιωκόμενος στόχος των ριζικών αλλαγών είναι η συγκρότηση ενός αμυντικού μηχανισμού που εκμεταλλευόμενος το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό και τους υπάρχοντες οικονομικούς πόρους θα εξασφαλίζει αποτελεσματικά την εθνική εδαφική ακεραιότητα και ασφάλεια της χώρας και του πληθυσμού. Εξυπακούεται ότι οι δραστηριότητες του αμυντικού μηχανισμού λαμβάνουν χώρα στο ασταθές διεθνές περιβάλλον όπου οι συμμαχίες, τα συμφέροντα και λοιποί παράγοντες επηρεάζουν τις ισορροπίες ισχύος άρα και την αποτελεσματικότητα και αξιοπιστία των ενόπλων δυνάμεων. Αναφέρομαι γενικότερα σε αμυντικό μηχανισμό υπονοώντας ένα ευρύτερο σύνολο που περιλαμβάνει πλέον των ενεργών ενόπλων δυνάμεων και των δυνάμεων εθνοφυλακής όλους τους θεσμούς και όργανα χάραξης και εφαρμογής της αμυντικής πολιτικής (συμπεριλαμβανομένης και της οικονομικής της διάστασης) αλλά και τις αμυντικές βιομηχανίες της χώρας. Διακρίνουμε δηλαδή την ανάγκη παρεμβάσεων σε επίπεδο αξιοποιήσεως προσωπικού, οργάνωσης των μονάδων των ενόπλων δυνάμεων και δομής διοικήσεων, προμήθειας και υποστήριξης των διαθέσιμων μέσων και λειτουργίας των θεσμικών οργάνων και διαδικασιών του ευρύτερου αμυντικού χώρου. Θεμέλιος λίθος της αναδιάρθρωσης του χώρου της αμύνης είναι η κατάρτιση ενός πολιτικού κειμένου (συνήθως επικαλείται «Λευκή Βίβλος») όπου θα περι35

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

οργάνωση εμπεριέχει πολλαπλές δυνατότητες ενίσχυσης της ισχύος και ετοιμότητος των ενόπλων δυνάμεων αλλά και προσφοράς σε περίπτωση φυσικών καταστροφών και ασύμμετρων απειλών. Ευνομούμενα κράτη της Ευρώπης με παραπλήσιου μεγέθους πληθυσμό έχουν υποδειγματική οργάνωση των εφέδρων με εμπλοκή τους μέχρι και σε υψηλού κινδύνου πολεμικές αποστολές στο εξωτερικό (σκανδιναβικά κράτη, Ελβετία, Ισραήλ). Σε επίπεδο θεσμικών λειτουργιών συχνά προβάλλεται η ανάγκη ύπαρξης ενός μονίμου και υψηλού επιπέδου και επαγγελματικής αναγνώρισης συμβουλευτικού οργάνου για θέματα αμύνης και εξωτερικής πολιτικής (όπως τα Συμβούλια Εθνικής Ασφαλείας άλλων χωρών). Ομολογουμένως το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ) στερείται παραπλήσιου συμβουλευτικού οργάνου και καταφεύγει κατά περίπτωση σε μεμονωμένες κυβερνητικές υπηρεσίες πλημμελώς συνεργαζόμενες και περιορισμένης στόχευσης. Το έργο αυτό δεν δύναται να καλυφθεί από τις χαλαρά λειτουργούσες

ομάδες κοινοβουλευτικού ελέγχου των τομέων Εξωτερικής και Άμυνας ή του Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής. Αυτό έχει ως συνέπεια την αδυναμία ουσιαστικής κατάρτισης προτάσεων ολοκληρωμένης και μακροχρόνιας πολιτικής και συνεχούς υποστήριξης της. Απαιτείται λοιπόν η αναγκαία θεσμική ρύθμιση για την απόκτηση αυτής της δυνατότητος από ένα αναβαθμισμένο υπάρχον σήμερα όργανο ή δημιουργία ενός νέου. Σε κάθε περίπτωση η ξεκάθαρη περιγραφή των καθηκόντων και αρμοδιοτήτων είναι αυτή που θα ενισχύσει το ρόλο και την ουσιαστική προσφορά αυτού του οργάνου. Παράλληλα θα πρέπει να αναθεωρηθούν όλα τα θεσμικά κείμενα των εμπλεκομένων φορέων (συναρμόδιων Υπουργείων, Γενικών Επιτελείων, Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας και λοιπόν κρατικών φορέων). Σκοπός της αναθεώρησης είναι η επικαιροποίηση, η απλοποίηση των διαδικασιών, η μείωση της πολυνομοθεσίας και αλληλοεπικάλυψης αρμοδιοτήτων και καθηκόντων, η διαφάνεια, η αξιοκρατία, η μείωση της γραφειοκρατίας, η ελαχιστο-

Επανειλημμένες καλοπροαίρετες και κοπιαστικές προσπάθειες αναδιάρθρωσης των Ενόπλων Δυνάμεων έχουν ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια αλλά έχουν εκφυλιστεί μέσω πολιτικών, κομματικών, θρησκευτικών, τοπικών παρεμβάσεων, προσωπικών φιλοδοξιών και συντεχνιακής νοοτροπίας και των συνεπακόλουθων αλλαγών πλεύσεως.

γράφεται σε αδρές γραμμές η αμυντική πολιτική σε βάθος ικανού χρόνου και θα συγκεντρώνει μια ευρύτερη κομματική αποδοχή (ευκταίο). Το κείμενο αυτό θα είναι σε συνάφεια με την εξωτερική πολιτική και δεσμεύσεις της χώρας, τις υπάρχουσες απειλές, τους δημογραφικούς παράγοντες και τις οικονομικές δυνατότητες χωρίς να αγνοεί και τις κοινωνικές ισορροπίες. Στο κείμενο αυτό αναφέρονται και αξιολογούνται οι υπάρχουσες κατά της χώρας απειλές και περιγράφονται οι στόχοι της πολιτικής της εθνικής άμυνας ενώ ζωγραφίζονται και οι τρόποι αντιδράσεως των ενόπλων δυνάμεων σε αχνές γραμμές. Πιθανόν επίσης να περιγραφούν και ενέργειες οι οποίες αυτόματα θα προκαλέσουν τη δική μας αντίδραση (επικαλούμενες «κόκκινες γραμμές»). Επιπλέον θα αναλύονται συνοπτικά οι επιμέρους πολιτικές στο θέματα της εθνικής αμυντικής πολιτικής. Μείζον θέμα αποτελεί το είδος και η διάρκεια της στρατιωτικής θητείας με τη στράτευση των γυναικών να αποτελεί ένα «ταμπού» που θα πρέπει επιτέλους να ξεπεραστεί ώστε αφενός να ενισχυθεί η επάνδρωση των μονάδων και αφετέρου αποκατασταθεί και η έννοια της ισότητας των δύο φύλλων.

36

Πιθανόν να επιλεγεί θητεία «διαφορετικών ταχυτήτων» ως συνάρτηση του βαθμού δυσκολίας αλλά και των πραγματικών κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων. Επιβάλλεται να επαναπροσδιοριστεί η αναλογία επαγγελματιών και κληρωτών στο σύνολο του στρατεύματος αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα της γήρανσης (μη αντικατάστασης στην ουσία) των πρώτων. Αναμφισβήτητα η θητεία πρέπει να επανασχεδιαστεί ώστε αφενός να επιτρέπει την πλήρη (ή τουλάχιστον την επιχειρησιακά αποδεκτή) επάνδρωση του απαιτουμένου αριθμού των Μονάδων και αφετέρου να προάγει –σε όσο βαθμό είναι αυτό δυνατόν- την προσωπικότητα, γνώσεις και δεξιότητες των στρατευσίμων. Πρόνοια θα εξακολουθήσει να λαμβάνεται για τους αντιρρησίες συνειδήσεως σε συνδυασμό με τις διεθνείς υποχρεώσεις αλλά και τις επιταγές ισότητος του Συντάγματος μας. Η σημερινή πραγματικότητα μάλλον μας οδηγεί στην ανάγκη αύξησης της διάρκειας της θητείας. Δυστυχώς και παρά τις κατά επανάληψη εξαγγελίες περί «παλλαϊκής άμυνας» ουδέποτε επιτεύχθηκε η ουσιαστική αξιοποίηση του θεσμού της εφεδρείας. Ο θεσμός της εφεδρείας με την κατάλληλη

Επιδιωκόμενος στόχος των ριζικών αλλαγών είναι η συγκρότηση ενός αμυντικού μηχανισμού που εκμεταλλευόμενος το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό και τους υπάρχοντες οικονομικούς πόρους θα εξασφαλίζει αποτελεσματικά την εθνική εδαφική ακεραιότητα και ασφάλεια της χώρας.

37

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ποίηση του χρόνου αντίδρασης, η ενίσχυση της πρωτοβουλίας, η οικονομία κλίμακος, ο περιορισμός των λειτουργικών δαπανών και η καταπολέμηση της ανευθυνότητος, της κακώς εννοούμενης «δημοσιοϋπαλληλικής νοοτροπίας» και της ανύπαρκτης και ουδέποτε καταλογιζόμενης «συλλογικής συστημικής ευθύνης». Η πρόβλεψη εξέτασης και έγκρισης από τη Βουλή (εμπλοκή της αρμόδιας επιτροπής Εξωτερικών και Άμυνας) διαφόρων σημαντικών θεμάτων εξασφαλίζει τη διαφάνεια και δύναται να επεκταθεί και σε άλλες περιπτώσεις (πχ επιλογή Αρχηγών Γενικών Επιτελείων). Αντίθετα όμως πρέπει να υπάρχουν και οι ασφαλιστικές δικλείδες για επείγουσες περιπτώσεις καθώς και περιπτώσεων εξαιρετικής σημασίας αλλά και να διασφαλίζεται η αποφυγή του ολέθριου άκρατου κομματικού ανταγωνισμού. Θετική κρίνεται και η εξέταση όλων των διαδικασιών προμηθειών αλλά και της γενικότερης εκτέλεσης του αμυντικού προϋπολογισμού από τα αρμόδια και τα θεσμικά καθορισμένα όργανα με δεσμευτικά χρονοδιαγράμματα και με αυστηρά προκαθορισμένες διαδικασίες.

Ερχόμαστε τώρα στον πυρήνα της αναδιάρθρωσης των ενόπλων δυνάμεων. Ο ρεαλιστικός προσδιορισμός της οροφής των ενόπλων δυνάμεων (βάση απειλών, εθνικών συμφερόντων, έμψυχων κα άψυχων πόρων αλλά και δυνατοτήτων υποστήριξης) σε προσωπικό και μέσα αποτελεί βασικότατο στοιχείο της αναδιάρθρωσης. Οι αριθμοί που θα προκύψουν σε συνδυασμό και με τις επιχειρησιακές και τακτικές ανάγκες και πάντα σε συναρτήσει με τις απειλές, θα οδηγήσουν στην αντίστοιχη διαμόρφωση και ανασυγκρότηση των μονάδων και τμημάτων όλων των κλάδων και στον επανακαθορισμό των δομών διοικήσεων. Η ορθή δομή διοικήσεως αποτελεί πολλαπλασιαστή ισχύος και εξασφαλίζει την άμεση, ανάλογη και αποτελεσματική αντίδραση σε κάθε είδους απειλή. Η απλοποιημένη και κάθετη διοίκηση εκτιμάται ως η πλέον κατάλληλη για τις αμυντικές μας ανάγκες με προσπάθεια μείωσης των ενδιάμεσων επιπέδων. Άρα επιβάλλεται να διατηρηθεί και ενισχυθεί η δομή της πλήρους και κάθετης επιχειρησιακής διοικήσεως. Για μία αποτελεσματική δομή διοικήσεως απαιτείται

Θεμέλιος λίθος της αναδιάρθρωσης του χώρου της αμύνης είναι η κατάρτιση ενός πολιτικού κειμένου (συνήθως επικαλείται «Λευκή Βίβλος») όπου θα περιγράφεται σε αδρές γραμμές η αμυντική πολιτική σε βάθος ικανού χρόνου και θα συγκεντρώνει μια ευρύτερη κομματική αποδοχή (ευκταίο).

38

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

τροποποίηση και συμπλήρωση του Ν 3883/2010 και εν συνεχεία και του Διακλαδικού Δόγματος, κατά τρόπο ο οποίος να παρέχει στον Α/ΓΕΕΘΑ την Πλήρη Διοίκηση του συνόλου των Ενόπλων Δυνάμεων εκχωρώντας από τον καιρό της ειρήνης στους Αρχηγούς των Γενικών Επιτελείων των Κλάδων την Διοικητική Διοίκηση των Κλάδου τους, καθώς και τον Επιχειρησιακή Έλεγχο των σχηματισμών υποστήριξης Διοικητικής Μερίμνης. Στο επίπεδο του ΓΕΕΘΑ επιβάλλεται να εξεταστεί ο διαχωρισμός των στρατηγικών και επιχειρησιακών καθηκόντων με τη θεσμοθέτηση ενός διακλαδικού επιχειρησιακού επιτελείου ως μοναδικού υπεύθυνου για την εκτέλεση των επιχειρήσεων στο ευρύτερο θέατρο επιχειρήσεων. O Α/ΓΕΕΘΑ, υποβοηθούμενος από το κατάλληλα αναδιοργανωμένο επιτελείο του και άμεσους συμβούλους τους Αρχηγούς των Γενικών Επιτελείων (μέσω του Συμβουλίου Αρχηγών Γενικών Επιτελείων-ΣΑΓΕ), να εστιασθεί στα σημαντικά στρατηγικά του καθήκοντα. Το Διακλαδικό Επιτελείο του Α/ΓΕΕΘΑ, χωρισμένο σε 6 κλάδους (Επιχειρήσεων, Προσωπικού, Υποστήριξης, Οργάνωσης και Αμυντικής Πολιτικής, Στρατηγικών Πληροφοριών και Μετεξέλιξης) θα παράγει στρατιωτική στρατηγική σχεδίαση, σκέψη, κατευθύνσεις, συντονισμό και έλεγχο στους προαναφερθέντες τομείς εξασφαλίζοντας την εύρυθμη λειτουργία των κλάδων. Το διακλαδικό επιχειρησιακό στρατηγείο, υπαγόμενο απ’ ευθείας στον Α/ΓΕΕΘΑ, θα σχεδιάζει και θα διεξάγει επιχειρήσεις σε ολόκληρο το ενιαίο θέατρο επιχειρήσεων σε καιρό ειρήνης, κρίσεως και πολέμου. Επιπλέον θα είναι υπεύθυνο και για την παρακολούθηση των εκτός Ελλάδος και σε διεθνείς αποστολές αναπτυγμένων δυνάμεων. Στο Διοικητή του διακλαδικού επιχειρησιακού στρατηγείου, ο Α/ΓΕΕΘΑ θα εκχωρήσει την Επιχειρησιακή Διοίκηση των Μειζόνων Διοικήσεων (Δ’ Σώμα Στρατού, Ανωτάτη Στρατιωτική Διοίκηση Επικρατείας Νήσων, Αρχηγείο Στόλου, Αρχηγείο Τακτικής Αεροπορίας, Διοίκηση Εσωτερικού, Διοίκηση Στρατηγικών Εφεδρειών). Η στελέχωση του εν λόγω στρατηγείου, αποτελούμενου από 2 κλάδους (Επιχειρήσεων – Πληροφοριών και Προσωπικού-Υποστήριξης), θα προέλθει από το προσωπικό που θα αποδεσμευθεί (μετά από κατάλληλη αναπροσαρμογή σύμφωνα με τα νέα καθήκοντα), από τα τρέχοντα επιτελεία ΓΕΕΘΑ, ΓΕΣ, ΓΕΝ,

ΓΕΑ. Θα απαιτηθεί συγχρόνως να επανακαθοριστεί ο ρόλος των Αρχηγών των Γενικών Επιτελείων ως απλών «παρόχων δυνάμεων» (force providers) και εκτός της επιχειρησιακής αλυσίδας διοικήσεως αλλά με τη σημαντικότατη αποστολή της κατάλληλης προς πόλεμο προετοιμασίας (σε κάθε επίπεδο και τομέα) των δυνάμεων τους. Μετά τον αποκλειστικό προσανατολισμό του επιτελείου του Α/ΓΕΕΘΑ σε στρατηγικό επίπεδο, το επιτελείο του ΥΕΘΑ δυνατόν να περιορισθεί ή και τμήμα του να συγχωνευθεί με το επιτελείο ΓΕΕΘΑ, προς αποφυγή πολλαπλασιασμού της προσπάθειας, πιθανών συγχύσεων και εξοικονομήσεως πόρων και προσωπικού. Το επιτελείο του ΥΕΘΑ δυνατόν να αποτελείται από κατάλληλο προσωπικό συμβούλων επί θεμάτων κυρίως υψηλής στρατηγικής. Παράλληλο ανάλογο συμβουλευτικό ρόλο προς τον ΥΕΘΑ δυνατόν να παρέχουν οι γραμματείες του Συμβουλίου Αμύνης (ΣΑΜ) και ΚΥΣΕΑ. Παράλληλα θα πρέπει να διασφαλιστεί και η ορθολογιστική συγκρότηση και ο ορθός καταμερισμός των αποστολών μεταξύ των Μειζόνων Διοικήσεων (Σώματα Στρατού και ισοδύναμα σε ΠΝ και ΠΑ) ώστε να αποφεύγεται η σύγχυση και η αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων. Παρακάτω παρατίθενται ορισμένες ιδέες προς εξέταση χωρίς να διαφεύγει της προσοχής μας ότι τη σημερινή περίοδο ακόμη και το κόστος μεταστάθμευσης πιθανόν να είναι δυσβάστακτο. Η Ι Στρατιά ίσως πρέπει να μετασχηματιστεί σε μια Διοίκηση επιπέδου Σώματος Στρατού και να αναλάβει την ασφάλεια του εσωτερικού χερσαίου χώρου με εξαίρεση την περιοχή ευθύνης του Δ’ Σώματος Στρατού. Παράλληλα το Γ’ Σώμα Στρατού θα πρέπει να αφοσιωθεί σε διεθνή καθήκοντα και αποστολές (ΝΑΤΟ-ΕΕ) απαλλασσόμενο από εθνικά σχέδια και υποχρεώσεις. Η συγκεντρωτική διοίκηση των στρατηγικών εφεδρειών είναι απαραίτητη όπως και ο προσανατολισμός τους στα θέατρα επιχειρήσεων που κατά προτεραιότητα θα δράσουν και εγγύς των μέσων-δρομολογίων μεταφοράς τους. Η εγγύτητα μιας τουλάχιστον Μονάδος Πεζοναυτών με τα πλοία αμφιβίων επιχειρήσεων του ΠΝ είναι απαραίτητη όπως και μιας αερομεταφερόμενης Μονάδος με τα (περισσότερο ευέλικτα είναι η αλήθεια) ελικόπτερα. Στο χώρο του στόλου πρέπει να προχωρήσει η από του καιρού της ειρήνης επιχειρησιακή αναβάθμιση του ναυστάθμου Κρήτης με το 39

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

ζόμενα «διακλαδικά» στρατηγεία. Μάλιστα σε θέματα προμήθειας και συντήρησης διαφόρων μέσων (πχ οχήματα γενικής χρήσεως) η διακλαδικότητα (με τη μορφή της κοινής προμήθειας, υποστήριξης, συντήρησης, εκπαίδευσης κλπ) πρέπει να διευρυνθεί και σε άλλους τομείς του Δημοσίου. Ειδικότερα τα θέματα προσωπικού πρέπει να αποτελέσουν την κορωνίδα των προσπαθειών μας καθόσον η υπεροχή του έμψυχου υλικού μας αποτελεί το βασικό πολλαπλασιαστή της ισχύος μας. Θέματα σταδιοδρομίας, εξέλιξης, υπηρεσιακών σχέσεων, αξιολόγησης και αξιοκρατίας επηρεάζουν τα μέγιστα την απόδοση του προσωπικού. Ο συνδυασμός μιας κακώς εννοούμενης συντεχνιακής νοοτροπίας αποφυγής συγκρούσεων και η έλλειψη και απροθυμία εφαρμογής προκαθορισμένων διαδικασιών ελέγχου, δοκιμασιών και αξιολογήσεων οδηγεί σε αναξιοκρατικές επιλογές και στη μη ορθή αξιοποίηση του προσωπικού. Ομοίως η συνολική στρατιωτική εκπαίδευση των στελεχών χρήζει συνολικής αναδιαμόρφωσης από το κατώτερο (βασική στρατιωτική εκπαίδευση) μέχρι το ανώτατο επίπεδο (Ανωτάτη Σχολή Εθνικής Αμύνης και απόκτηση πανεπιστημια-

κών τίτλων σπουδών) βάσει προκαθορισμένων και σπονδυλωτών ανά κλιμάκιο-επίπεδο στοχεύσεων. Η εκπαίδευση, κινούμενη παράλληλα με τη συνεχή αξιολόγηση και την ύπαρξη συχνών κόμβων επιλογής κατεύθυνσης σταδιοδρομίας θα εξασφαλίζουν την αξιοποίηση αλλά και εξέλιξη του κάθε στελέχους ανάλογα με τις ικανότητες του και τις ανάγκες της υπηρεσίας εξασφαλίζοντας την εξειδίκευση και την τοποθέτηση του κατάλληλου ανθρώπου στην κατάλληλη θέση. Με τον τρόπο αυτό θα περιοριστούν και τα φαινόμενα εξωθεσμικών αλλά και εσωτερικών συντεχνιακών παρεμβάσεων στην εξέλιξη των στελεχών με θετικά αποτελέσματα στο τομέα του ηθικού του προσωπικού και της εξέλιξης των αρίστων. Ομοίως θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της αναγκαστικής ή μη, πρόωρης απομάκρυνσης (αποστρατείας) του μονίμου προσωπικού σε αποδοτικές ηλικίες μη προσφερόμενες όμως για συνθήκες εκστρατείας. Η διαρκώς αυξανόμενη απειλή αντιμετωπίσεως ασύμμετρων απειλών ειδικά στο εσωτερικό της χώρας επιβάλλουν τη συγκρότηση κατάλληλης κρατικής υποδομής αντιμετώπισης τους με παράλληλη τη

Ο ρεαλιστικός προσδιορισμός της οροφής των ενόπλων δυνάμεων (βάση απειλών, εθνικών συμφερόντων, έμψυχων κα άψυχων πόρων αλλά και δυνατοτήτων υποστήριξης) σε προσωπικό και μέσα αποτελεί βασικότατο στοιχείο της αναδιάρθρωσης.

μόνιμο ελλιμενισμό περισσοτέρων πολεμικών σκαφών. Ίσως δε πρέπει να εξεταστεί η γενικότερη αναβάθμιση και χρήση της Κρήτης ως βάσης υποστήριξης-επιχειρήσεων για κάλυψη του ευρύτερου ελλαδικού χώρου. Μονάδες «φαντάσματα» του ηπειρωτικού χώρου πρέπει να καταργηθούν καθόσον επί της ουσίας δε δύνανται να εκτελέσουν τις αμφιλεγόμενες αποστολές δικαιολόγησης της ύπαρξης τους. Η ασφάλεια των συνόρων πρέπει να αποτελέσει αποστολή μιας συνοριοφυλακής, (όπως αναφέρεται και παρακάτω) θεσμικά συγκροτημένης, κατάλληλα εξοπλισμένης, στελεχωμένης και εκπαιδευμένης και με δυνατότητα ενίσχυσης των Ενόπλων Δυνάμεων σε επιχειρήσεις εντός κατοικημένων τόπων. Τελικό επιστέγασμα είναι η διατήρηση αριθμού πραγματικών ενεργών μονάδων που θα δικαιολογούν το χαρακτηρισμό και την αποτελεσματικότητα τους σε αναλογία με την απειλή, το επιζητούμενο μέγεθος της αποτρεπτικής ικανότητος και το ρεαλιστικό και υποστηριζόμενο κόστος της όλης προσπάθειας. Όλα τα υπόλοιπα κινούνται στο χώρο του μη 40

υλοποιήσιμου με τον κίνδυνο της διασπάθισης των προσπαθειών και των διαθέσιμων ανεπαρκών πόρων. Το θέμα της διακλαδικότητος έχει απασχολήσει επί εικοσαετία τον χώρο της άμυνας χωρίς όμως να επιτευχθούν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα κυρίως στο χώρο της διακλαδικής υποστήριξης και προμηθειών. Η διακλαδικότητα πρέπει να επιδιωχθεί από τα κατώτερα επίπεδα μέσω της συνεκπαίδευσης, της συνεργασίας και της δημιουργίας των κατάλληλων οργάνων (επιχειρήσεων και υποστήριξης) όπου αυτά χρειάζονται. Ο ιδανικός χώρος για την υλοποίηση των αποφασιστικών βημάτων της διακλαδικότητος είναι ο χώρος της διοικητικής μέριμνας των Ενόπλων Δυνάμεων. Στο χώρο της υποστήριξης υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες υλοποίησης της αρχής των «οικονομιών κλίμακος». Πιθανόν η εμπέδωση της διακλαδικότητος στα θέματα της υποστήριξης να επιτρέψει την εν συνεχεία διάχυση της και στα επιχειρησιακά κλιμάκια επιφέροντας περισσότερα αποφασιστικά αποτελέσματα από πολυδιαφημι-

Δυστυχώς και παρά τις κατά επανάληψη εξαγγελίες περί «παλλαϊκής άμυνας» ουδέποτε επιτεύχθηκε η ουσιαστική αξιοποίηση του θεσμού της εφεδρείας.

41

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

δυνατότητα χειρισμού καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και φυσικών καταστροφών. Οι ένοπλες δυνάμεις διαθέτουν σε μεγάλο βαθμό την υποδομή και ικανότητες αλλά θα πρέπει να διαμορφωθεί και το ανάλογο νομοθετικό πλαίσιο και να εξασφαλισθεί η αρμονική συνεργασία-υπαγωγή όλων των κρατικών φορέων με την ανά περίπτωση εμπλοκή, καθοδήγηση και επίβλεψη του πλέον εξειδικευμένου και έχοντος τις ικανότητες οργάνου. Ως παράδειγμα αναφέρεται η απειλή της κυβερνοεπίθεσης κατά ζωτικών εγκαταστάσεων και υποδομών της χώρας (μη αναγκαία στρατιωτικών). Η αντιμετώπιση της απειλής του κυβερνοπολέμου προϋποθέτει την ενιαία κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού υπό την καθοδήγηση ενός κεντρικού φορέα. Επανερχόμενοι όμως στο θέμα της αντιμετωπίσεως ασύμμετρων απειλών που εκτιμάται ότι δύναται να αποσταθεροποιήσουν το εσωτερικό της χώρας (σε συνδυασμό ή μη με εξωτερική απειλή), προβάλει το ερώτημα (παγκοσμίως) της εμπλοκής των Ενόπλων Δυνάμεων και ενίσχυσης των Σωμάτων Ασφαλείας. Η εμπλοκή των Ενόπλων Δυνάμεων σε περί-

πτωση φυσικών καταστροφών έχει επαρκώς θεσμοθετηθεί και επιζητείται εναγωνίως ως η «φθηνή» λύση που παράγει και αποτελέσματα εντυπωσιασμού για τους ανησυχούντες πολιτικούς. Ευτυχώς η εμπειρία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, ενίσχυσε ορισμένες διαδικασίες για την αντιμετώπιση των ασύμμετρων απειλών και τη συνεργασία Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας. Ο πολιτικός κόσμος, υπό τα φαντάσματα του παρελθόντος, αρνείται να αντιμετωπίσει το υπαρκτό πρόβλημα της απευκταίας αλλά πιθανόν απαραίτητης πιο ενεργής εμπλοκής των Ενόπλων Δυνάμεων σε θέματα εσωτερικής ασφαλείας. Η εμπειρία άλλων -εξίσου δημοκρατικών χωρών όπως η Γαλλία- έχει αποδείξει την ανάγκη περιορισμένης στρατιωτικής εμπλοκής σε θέματα αντιμετώπισης τρομοκρατίας. Αμφότερες οι ηγεσίες, πολιτική και στρατιωτική και για διαφορετικούς λόγους, εξορκίζουν μια τέτοια πιθανότητα. Επειδή όμως με τους εξορκισμούς και τις ad-hoc λύσεις δεν αντιμετωπίζονται τα προβλήματα καλό θα είναι να υπάρξει μια συναινετική εξεύρεση νομοθετικής λύσεως στα δημοκρατικά πλαίσια μιας ευ-

Στο επίπεδο του ΓΕΕΘΑ επιβάλλεται να εξεταστεί ο διαχωρισμός των στρατηγικών και επιχειρησιακών καθηκόντων με τη θεσμοθέτηση ενός διακλαδικού επιχειρησιακού επιτελείου ως μοναδικού υπεύθυνου για την εκτέλεση των επιχειρήσεων στο ευρύτερο θέατρο επιχειρήσεων.

42

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

νομούμενης κοινωνίας. Αναφέρομαι δηλαδή στη νομοθετική κατοχύρωση των αναγκαίων προϋποθέσεων και συνθηκών για την εμπλοκή των Ενόπλων Δυνάμεων και ενίσχυση των Σωμάτων Ασφαλείας όταν το μέγεθος και η φύση των απειλών δεν είναι αντιμετωπίσιμες από τα τελευταία. Συγχρόνως όμως πρέπει να υπάρχει ανάλογη και εκ μέρους των Ενόπλων Δυνάμεων σχεδίαση και προετοιμασία εμπλοκής-ενίσχυσης με προεπιλεγμένες μονάδες και για συγκεκριμένες αποστολές. Σημείο ιδιαίτερης προσοχής είναι η προσήλωση των Ενόπλων Δυνάμεων στη βασική αποστολή της εξασφάλισης της άμυνας της χώρας καθόσον οποιαδήποτε άλλη εμπλοκή ενέχει τον κίνδυνο μείωσης της αποτελεσματικότητος εκτέλεσης της. Σε τελευταία ανάλυση, ακόμη και η ανεπαρκής επιτήρηση των συνόρων (σε περιοχές που τα θεσμικά μας κείμενα δεν προβλέπουν στρατιωτική απειλή) από ανεπαρκώς εκπαιδευμένα, στελεχωμένα, εξοπλισμένα και θεσμικά «ακατάλληλα» τμήματα δεν αποτελεί την ενδεδειγμένη λύση. Ίσως η θέσπιση μιας πραγματικής συνοριοφυλακής θα πρέπει να εξεταστεί όπως και η πλήρης ανάληψη του ελέγχου επιτήρησης των θαλασσίων κυριαρχικών μας δικαιωμάτων από ένα αναβαθμισμένο Λιμενικό Σώμα-Ελληνική Ακτοφυλακή. Η ανάπτυξη μιας βιώσιμης πολεμικής βιομηχανίας ικανής να υποστηρίζει τις βασικές ανάγκες των ενόπλων δυνάμεων αλλά και να διαθέτει εξαγωγικό προσανατολισμό είναι απαραίτητη. Προϋπόθεση είναι η επανασχεδίαση της συνολικής διαδικασίας προμηθειών, η κάλυψη των υφισταμένων νομοθετικών κενών με παράλληλη απλούστευση των διαδικασιών και η μεταφορά τεχνολογίας με την υιοθέτηση προγραμμάτων συμπαραγωγής πολεμικού υλικού ή συμμετοχής σε πολυεθνικά προγράμματα. Απαιτείται να ολοκληρωθεί η ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών κανονισμών που αφορούν τις αμυντικές βιομηχανίες και τις προμήθειες αμυντικού υλικού στο εθνικό δίκαιο (με την πρόβλεψη των εθνικών εξαιρέσεων όπου υφίσταται αυτή η δυνατότητα και είναι επωφελής για την ελληνική αμυντική βιομηχανία) και η εναρμόνιση των εθνικών διαδικασιών με την έκδοση και εφαρμογή των κατά περίπτωση νομοθετικών διατάξεων και Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων ώστε να εξασφαλιστεί η έγκαιρη υλοποίηση των προγραμμάτων και η αποφυγή καθυστερήσεων. Η κάλυψη των αναγκών σε μέσα πρέπει να

σχεδιάζεται σε οικονομίες κλίμακος λαμβάνοντας υπόψη τις παραπλήσιες ανάγκες του ευρύτερου δημοσίου τομέα αλλά και ιδιωτικές απαιτήσεις όπου αυτό είναι δυνατόν. Επιβάλλεται επίσης η ενίσχυση της εγχώριας επιχειρηματικότητας με την κατάλληλο εκμετάλλευση των κοινοτικών οδηγιών και η συνεργασία με ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και φορείς. Εξυπακούεται ότι απαιτείται και η ανάληψη λελογισμένου επιχειρηματικού και ερευνητικού ρίσκου. Ειδικά η αναζήτηση τεχνολογικών καινοτομιών και η στροφή σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας που συνήθως δεν προϋποθέτουν υψηλής αξίας βιομηχανική υποδομή πρέπει να αποτελεί στόχο. Έχει διαχρονικά αποδειχθεί ότι η συμμετοχή μας σε πολυεθνικά προγράμματα ανάπτυξης, συμπαραγωγής και υποστήριξης με άλλες συμμαχικές και μη χώρες είναι επιχειρησιακά αποτελεσματική και οικονομικά επωφελής σε βάθος χρόνου και πρέπει να επιδιωχθεί ανάλογη στόχευση. Φυσικά θα απαιτηθεί και η αναβάθμιση (κατάλληλο προσωπικό, μέσα, διαδικασίες) του κεντρικού φορέα (Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Εξοπλισμών-ΓΔΑΕ) που είναι υπεύθυνος για την παρακολούθηση, σχεδίαση, υλοποίηση και υποστήριξη των αμυντικών προμηθειών και για το συντονισμό της εθνικής βιομηχανίας. Καθόσον όμως η ιστορία αποδεικνύει ότι η επικράτηση στο πεδίο της μάχης δεν συνδέεται, ως επί το πλείστον με τη μαζική διάθεση καινοτόμων προϊόντων, αλλά περισσότερο με την καινοτόμο χρήση των, επιβάλλεται η τακτική πρωτοποριακή σκέψη και το επαναστατικό στρατιωτικό πνεύμα. Αμφότερα αποτελούν αποτέλεσμα μιας συνεχώς σε εγρήγορση στρατιωτικής σκέψης και πειραματισμού στο πεδίο των ασκήσεων. Αναφερόμενοι στο τομέα των ασκήσεων πρέπει να επισημάνουμε την ανάγκη αφενός χρήσεως σύγχρονων εξομοιωτών εκπαιδεύσεως στο μέγιστο βαθμό παράλληλα με τη ρεαλιστική εκπαίδευση (δυστυχώς κοστοβόρα αλλά και πολλάκις αιματηρή) στο πεδίο των ασκήσεων. Η απόκτηση όμως άρτιας στρατιωτικής προετοιμασίας νομοτελειακά και παρά τη λήψη μέτρων αποφυγής, συνεπάγεται και την αποδοχή δυσάρεστων συμβάντων. Η δογματική υιοθέτηση θεωριών περί «μηδενικών απωλειών» σε περίοδο ειρήνης εύκολα μπορεί να οδηγήσει σε αδρανοποίηση της εκπαίδευσης σε κλειστές και ασφαλείς αίθουσες διδασκαλίας. Εκτιμούμε ότι η υιοθέτηση των προαναφερθέντων 43

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

προτάσεων θα επιφέρει μια κοσμογονία στο χώρο των ενόπλων δυνάμεων αντιμετωπίζοντας όμως τις αντιδράσεις του πελατειακού κομματικού συστήματος, των οργανωμένων συμφερόντων αλλά και μιας αδρανειακής νοοτροπίας και «αντιδραστικής» συμπεριφοράς μέρους των στελεχών. Η πλειονότητα των προτάσεων έχει αναπτυχθεί στο παρελθόν από αξιόλογους μελετητές ενώ υφίσταται και το κατάλληλο και έμπειρο προσωπικό για το λεπτομερή σχεδιασμό και υλοποίηση των. Απομένει η βούληση (κυρίως πολιτική) για την υλοποίηση ενός πραγματικά «επαναστατικού» προγράμματος και την εφαρμογή του άνευ αποκλίσεων. Ο σχεδιασμός, νομοθέτηση και εφαρμογή όλων αυτών των μέτρων θα απαιτήσουν τον προσεκτικό συντονισμό αριθμού προπαρασκευαστικών ομάδων υπό κεντρική καθοδήγηση και έλεγχο. Συγχρόνως θα πρέπει να εξασφαλίζεται και η τήρηση των συνταγματικών υποχρεώσεων, ο πολιτικός (κοινοβουλευτικός) έλεγχος και έγκριση των

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

προτάσεων και η τελική εναρμόνιση των αναγκαίων νομοθετικών ρυθμίσεων με τις προτεινόμενες αλλαγές. Η μέγιστη δυσκολία του εγχειρήματος ευρίσκεται στην ορθό συντονισμό των προτάσεων μέσω πολυεπίπεδων και παράλληλων ενεργειών και εργασιών διαφόρων ομάδων και έπεται η επίπονη σταδιακή εφαρμογή των διαδικασιών υλοποίησης τους σε όλα τα επίπεδα. Η πολιτική ηγεσία πρέπει να εξασφαλίσει την πολιτική καθοδήγηση και κοινοβουλευτική έγκριση σε αγαστή συνεργασία με τις ένοπλες δυνάμεις. Μέσω μιας συνεχούς και έγκαιρης ανατροφοδότησης όλων των πλευρών πρέπει να αποφεύγονται άσκοπες καθυστερήσεις, παλινδρομήσεις και τυχόν εκτροχιασμοί από την επιδιωκόμενη πορεία. Συγχρόνως, η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, μακράν συντεχνιακών νοοτροπιών και προσωπικών επιδιώξεων, πρέπει με επαγγελματικό τρόπο να υιοθετήσει ρηξικέλευθες προσεγγίσεις και τομές στα φλέγοντα θέματα. Μόνο όμως ο ειλικρι-

Η διακλαδικότητα πρέπει να επιδιωχθεί από τα κατώτερα επίπεδα μέσω της συνεκπαίδευσης, της συνεργασίας και της δημιουργίας των κατάλληλων οργάνων (επιχειρήσεων και υποστήριξης) όπου αυτά χρειάζονται. Ο ιδανικός χώρος για την υλοποίηση των αποφασιστικών βημάτων της διακλαδικότητος είναι ο χώρος της διοικητικής μέριμνας των Ενόπλων Δυνάμεων.

Παράλληλα θα πρέπει να διασφαλιστεί και η ορθολογιστική συγκρότηση και ο ορθός καταμερισμός των αποστολών μεταξύ των Μειζόνων Διοικήσεων (Σώματα Στρατού και ισοδύναμα σε ΠΝ και ΠΑ) ώστε να αποφεύγεται η σύγχυση και η αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων.

44

νής διάλογος, η ανταλλαγή απόψεων αμφοτέρων των πλευρών (πολιτικής, στρατιωτικής), η αλληλοκατανόηση και ο σεβασμός της αποστολής και εξειδίκευσης εκάστου εγγυώνται την πιθανή επιτυχία του εγχειρήματος. Επιβάλλεται ο αμυντικός επανασχεδιασμός να προέλθει κατόπιν μιας ώριμης απόφασης και κοπιώδους συνεργατικής προσπάθειας και όχι κατόπιν μιας εθνικής αποτυχίας ή χειρότερα συντριβής όπως πολλάκις συνέβηκε στο παρελθόν. Μόνο με την υλοποίηση των παραπάνω σκέψεων ευελπιστούμε να προχωρήσουμε σε μια ουσιαστική και αποτελεσματική αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων. Η αναδιοργάνωση αυτή αποτελεί μια αναγκαιότητα την οποία οφείλουμε στον ελληνικό λαό ο οποίος αγόγγυστα μας εμπιστεύεται τις οικονομίες του αλλά κυρίως τα παιδιά του. Οι αντίξοες συνθήκες δεν πρέπει να αποτελούν τροχοπέδη σε μια ριζική αλλαγή αλλά αντίθετα τον επιταχυντή για μια εκ βάθρων αναδιοργάνωση δομών αλλά και νοοτροπίας. Ας μη ξεχνάμε ότι διαχρονικά οι επιτυχη-

μένες αλλαγές δομών υποδαυλίζονται από τις επιτακτικές ανάγκες σε περιβάλλον έντονων απειλών. Πιθανόν να έχουμε ήδη καθυστερήσει αλλά πρέπει να δράσουμε επιτέλους συντονισμένα και με μακροπρόθεσμε προοπτική. Άλλως, θα συνεχίσουμε να διαθέτουμε Αρχηγούς Γενικών Επιτελείων με χρονικό ορίζοντα θητείας κληρωτού οπλίτου και να εξαγγέλλουμε μειώσεις του αριθμού των ανωτάτων αξιωματικών συγκροτώντας νέες διευθύνσεις και επιτροπές ανωτάτων για να εξετάζουν διαρκώς το βέλτιστο τρόπο ενέργειας μείωσης του αριθμού τους! Επίσης δεν πρέπει να λησμονούμε ότι την τελευταία πενταετία (μετά από μια πρόσκαιρη μικρή πτώση), οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας εξακολουθούν και με συντριπτική διαφορά, να καταλαμβάνουν την πρώτη θέση της εμπιστοσύνης του ελληνικού λαού μεταξύ όλων των θεσμών της πολιτείας. Την εμπιστοσύνη αυτή των συμπολιτών μας πρέπει να διαφυλάξουμε και τιμήσουμε ειδικά σε μια περίοδο εσωτερικής ανησυχίας και εξωτερικής αστάθειας. ◼ 45

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Ο στρατιώτης στις νυχτερινές επιχειρήσεις Η τέχνη της συμβίωσης με το «άγνωστο» Του Ευθυμίου Λάζου

Εκ φύσεως το σκοτάδι είναι φίλος του στρατιώτη, αν και ο φόβος για το σκοτάδι είναι έμφυτος στον άνθρωπο. Μπορεί όμως να υπερνικηθεί με την εκπαίδευση και την εξάσκηση. Η εκπαίδευση στις νυχτερινές επιχειρήσεις έχει ως σκοπό να εξοικειώσει τον στρατιώτη στην κίνηση μέσα στο σκοτάδι και να τον κάνει να κατανοήσει ότι η απόκρυψη που του παρέχει είναι πλεονέκτημα.

46

47

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Αισθήσεις Σε αντίθεση με την ημέρα, κατά τη νύχτα η όραση αντικαθίσταται, ως η κύρια αίσθηση αντίληψης, από την ακοή. Τη νύχτα τα αντικείμενα είναι ορατά μόνο στον ορίζοντα (δηλαδή με τον ορίζοντα ως φόντο), ενώ η δυσκολία τήρησης της αρχικής κατεύθυνσης καθιστά την αναγνώριση κατά την ημέρα ιδιαίτερα σημαντική. Από την άλλη πλευρά, η δυσκολία στη διοίκηση και των έλεγχο των νυχτερινών επιχειρήσεων καθιστά αναγκαία τη διάθεση και δέσμευση πυκνών σχηματισμών, κάτι που με τη σειρά του αυξάνει τις πιθανότητες απωλειών. Οι ήχοι είναι πηγή πληροφοριών και γι’ αυτό θα πρέπει ο στρατιώτης να είναι σε θέση να αναγνωρίζει του ήχους του πεδίου της μάχης, τουλάχιστον σε γενικές γραμμές. Ο ήχος σε συνδυασμό με την αντίληψη της κατεύθυνσης απ’ όπου προέρχεται μπορεί

να δώσει στον στρατιώτη μια γενική εικόνα του τι υπάρχει μπροστά του, πίσω του, πλάι του ή πάνω του. Για παράδειγμα, το σπάσιμο κλαδιών ή ο χαρακτηριστικός ήχος του κλείστρου ή κάποιος άλλος μπορεί να σημαίνει πολλά. Σε κάθε περίπτωση θα δώσει τον ελάχιστο, πλην όμως απαραίτητο χρόνο στον στρατιώτη να πέσει στο έδαφος, να καλυφθεί και από θέση ασφαλείας να εκτιμήσει καταλλήλως την κατάσταση. Με την κατάλληλη εκπαίδευση ο στρατιώτης μπορεί να υπολογίσει την κατεύθυνση και την απόσταση της πηγής που παράγει τον ήχο. Σε γενικές γραμμές, οι ήχοι ακούγονται καθαρότερα τη νύκτα και μεταδίδονται στον αέρα με αρκετά σταθερή ταχύτητα. Αυτό κάνει εύκολη την εκτίμηση της αποστάσεως, εάν βέβαια η πηγή είναι ακουστή ή ορατή. Για παράδειγμα, από τη στιγμή της λάμψης που πα-

Σήμερα η τεχνολογία προσφέρει μια σειρά ολοκληρωμένων λύσεων στον τομέα της νυχτερινής όρασης όπως είναι οι θερμικοί αισθητήρες όρασης με ενσωματωμένη δυνατότητα μεγέθυνσης αντικειμένου, θερμικά σκοπευτικά, κιάλια θερμικής απεικόνισης με ενσωματωμένα χαρακτηριστικά μέτρησης απόστασης κ.ά.

48

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

ράγει η εκπυρσοκρότηση ενός όπλου, αν αρχίσει κάποιος να μετρά αμέσως και γρήγορα «1, 2, 3…» και σταματήσει όταν ακούσει τον ήχο, τότε ο τελευταίος αριθμός είναι η κατά προσέγγιση απόσταση σε εκατοντάδες μέτρα (αν δηλαδή η αρίθμηση σταματήσει στον αριθμό «3», τότε η κατά προσέγγιση απόσταση είναι 300 μέτρα). Φυσικά χρειάζεται εξάσκηση ως προς την ταχύτητα μετρήσεως και διαρκής μνήμη του γεγονότος ότι το αποτέλεσμα είναι κατά προσέγγιση και όχι 100% ακριβές. Εκτός από την ακοή και η όσφρηση μπορεί επίσης να αποδειχθεί χρήσιμη. Για παράδειγμα, η έντονη οσμή βενζίνης στο χώρο ή πυρίτιδας, προειδοποιούν για την παρουσία εχθρού. Για την μέγιστη αξιοποίηση της αίσθησης της όρασης τη νύκτα, απαιτείται η εφαρμογή των τεχνικών της προσαρμογής, της έκκεντρης όρασης και της επισκόπησης. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι όλες αυτές οι τεχνικές αφορούν σε περιπτώσεις όπου δεν γίνεται χρήση αισθητήρων. Σε περίπτωση χρήσης αισθητήρων τότε οι παραπάνω τεχνικές περνούν στη σφαίρα της «αρχαιολογίας», διότι η σημερινή τεχνολογία έχει να προσφέρει ολοκληρωμένες λύσεις στον τομέα της νυχτερινής όρασης: θερμικοί αισθητήρες όρασης με ενσωματωμένη δυνατότητα μεγέθυνσης αντικειμένου, θερμικά σκοπευτικά, κιάλια θερμικής απεικόνισης με ενσωματωμένα χαρακτηριστικά μέτρησης απόστασης, ακόμα και πυξίδας κ.ά. Σήμερα η τεχνολογία προσφέρει μια σειρά λύσεων για την «κατάκτηση» της νύχτας. Το μειονέκτημα ωστόσο είναι το υψηλό κόστος απόκτησης τέτοιων συστημάτων, ιδιαίτερα για χώρες με σοβαρά οικονομικά προβλήματα, όπως είναι η Ελλάδα. Επανερχόμενοι στο ζήτημα της νυχτερινής όρασης, προσαρμογή είναι η εξοικείωση των ματιών στην παρατήρηση, με συνθήκες περιορισμένης ορατότητας (σκοτάδι). Έχει υπολογιστεί ότι απαιτείται χρόνος προσαρμογής 30 δευτερολέπτων για να μπορέσει το άτομο να διακρίνει τα αντικείμενα στο αμυδρό φως (ο χρόνος αυτός αυξάνει εάν μεσολαβήσει απότομη μεταβολή από το φως στο σκοτάδι). Έκκεντρη όραση είναι η τεχνική τήρησης της προσοχής συγκεντρωμένης σε ένα αντικείμενο χωρίς όμως αυτό να προσβλέπεται απευθείας, αλλά λίγο αριστερά, δεξιά, πάνω ή κάτω. Αυτό οφείλεται στο ότι η

Κατά τη νύχτα, οι αισθήσεις της όρασης και της ακοής μπορούν να αποκαλύψουν σημαντικές πληροφορίες για τον περιβάλλοντα χώρο.

ευαίσθητη περιοχή του οφθαλμού, δηλαδή εκεί όπου σχηματίζεται η εικόνα ή το είδωλο, συνήθως βρίσκεται 6-10 μοίρες έκκεντρα. Επισκόπηση είναι η χρησιμοποίηση της έκκεντρης όρασης για την παρατήρηση μιας περιοχής ή ενός αντικειμένου. Μερικές φορές η παρατήρηση ενός αντικειμένου στο σκοτάδι επιφέρει μια συσκότιση διάρκειας 4-10 δευτερολέπτων, οπότε και το παρατηρούμενο αντικείμενο εξαφανίζεται. Όταν συμβεί αυτό, θα πρέπει να μεταβληθεί ελαφρά η θέση των ματιών, έτσι ώστε να επαναληφθεί η παραπάνω διαδικασία. Έτσι τα μάτια κινούνται γύρω από το αντικείμενο με μικρές, απότομες και ακανόνιστες κινήσεις, ενώ η προσοχή συγκεντρώνεται στο στόχο, χωρίς όμως να προσβλέπεται απευθείας. Απόκρυψη και παραλλαγή Το μέγιστο της αποκρύψεως επιτυγχάνεται κατά τις 49

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

σκοτεινές νύκτες (χωρίς πανσέληνο ή φεγγάρι), αλλά όταν η νύκτα είναι φωτεινή (πανσέληνος), ο στρατιώτης θα πρέπει να είναι εξίσου προσεκτικός όπως την ημέρα. Μεγάλη προσοχή, πρέπει να δίδεται στη χρήση ξερών κλαδιών γιατί το τρίξιμο μπορεί να τραβήξει την προσοχή του εχθρού. Επίσης πρέπει να αποφεύγονται οι κορυφογραμμές γιατί προβάλλεται ζωηρά το σώμα στον ορίζοντα. Σε περιπτώσεις εκρήξεως φωτιστικών βλημάτων φίλιων ή εχθρικών, πρέπει ο στρατιώτης να πέφτει κάτω αμέσως εκμεταλλευόμενος την πρώτη λάμψη που είναι εκτυφλωτική και εμποδίζει την παρατήρηση. Φυσικά αν ακουσθεί ο κρότος εκτοξεύσεως ο στρατιώτης θα πρέπει να πέσει κάτω πριν ακόμα το βλήμα εκραγεί.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Η χρήση παραλλαγής για την απόκρυψη στο σκοτάδι είναι επιβεβλημένη και αναγκαία. Η εξάρτηση, ο οπλισμός και κάθε άλλο μεταλλικό αντικείμενο που μπορεί να λάμψει στο σεληνόφως θα πρέπει να καλύπτεται επαρκώς. Το πρόσωπο, ο λαιμός και τα χέρια παραλλάσσονται με χρώματα παραλλαγής (το χειμώνα μπορεί να επιλεγεί η λύση της κουκούλας προσώπου στα χρώματα της παραλλαγής και γάντια για τα χέρια). Το πίσω περιβάλλον (φόντο) παίζει σπουδαίο ρόλο τη νύχτα, όπως άλλωστε και την ημέρα. Η εξωτερική παραλλαγή προσαρμόζεται ανάλογα με το περιβάλλον τοπίο. Αν το τοπίο είναι χιονισμένο τότε η παραλλαγή θα πρέπει να είναι λευκή, εάν το τοπίο είναι γαίας, τότε η παραλλαγή προσαρμόζεται στα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά

Τη νύχτα, χαρακτηριστικά σημεία του εδάφους, όπως είναι οι λόφοι, τα ρέματα και οι σειρές δένδρων βοηθούν στην τήρηση του αρχικού δρομολογίου, αλλά η κίνηση δεν θα πρέπει να γίνεται κοντά τους διότι είναι πιθανό να είναι παγιδευμένα ή να οδηγούν σε παγίδα. Σε κάθε περίπτωση, οι συχνές στάσεις ενδείκνυται, για να γίνεται επανέλεγχος της θέσης και της κατεύθυνσης.

του περιβάλλοντος (δάσος, πεδιάδα, βραχώδη περιοχή, έρημος κ.ά.). Εκτός της παραλλαγής του σώματος, του προσώπου και των άνω άκρων, μέριμνα θα πρέπει να υπάρξει για την ορθή παραλλαγή κάθε μεταλλικού αντικείμενου, για να αποφευχθεί η παραγωγή λάμψης και η δημιουργία θορύβου.

Η χρήση παραλλαγής για την απόκρυψη στο σκοτάδι είναι επιβεβλημένη και αναγκαία. Εκτός της παραλλαγής του σώματος, του προσώπου και των άνω άκρων, μέριμνα θα πρέπει να υπάρξει και στην ορθή παραλλαγή κάθε μεταλλικού αντικείμενου, για να αποφευχθεί η παραγωγή λάμψης και η δημιουργία θορύβου.

50

Κίνηση Η κίνηση κατά τη νύκτα απαιτεί σιωπή, ιδιαίτερα η κίνηση με άλματα, τα οποία θα πρέπει να είναι όσο ποιο αφανή, αθόρυβα και σύντομα γίνεται. Χαρακτηριστικά σημεία του εδάφους, όπως είναι οι λόφοι, τα ρέματα, οι σειρές δένδρων κ.ά. βοηθούν στην τήρηση του αρχικού δρομολογίου και εφόσον σηματοδοτηθούν διευκολύνουν την πορεία των φίλιων δυνάμεων που ακολουθούν. Τα σημεία αυτά είναι δυνατό να χρησιμοποιούνται ως «οδηγοί», αλλά η κίνηση δεν θα πρέπει να γίνεται κοντά τους διότι είναι πιθανό να είναι παγιδευμένα ή να οδηγούν σε παγίδα.

Ο θόρυβος που προκαλείται κατά την κίνηση μέσα σε δάσος, ανάμεσα σε θάμνους ή σε χαράδρες μπορεί να προδώσει την κίνηση σε μεγάλες αποστάσεις. Άρα η κίνηση σε ανοιχτό χώρο θα πρέπει να προτιμάται, αφενός για λόγους αύξησης της ασφάλειας, αφετέρου διότι επιτρέπει την αναγνώριση πολλών χαρακτηριστικών σημείων. Ο θόρυβος που παράγεται από τη στρατιωτική δράση (πυρά πεζικού, αρμάτων μάχης ή πυροβολικού), η δυνατή βροχή, ο έντονος αέρας και η υπέρπτηση ελικοπτέρων και αεροπλάνων καλύπτουν την κίνηση, άρα, υπό αυτές τις συνθήκες, μπορεί κάποιος να κινείται με ταχύτητα και σχετική ασφάλεια. Ταχύτητα κατά την κίνηση δεν σημαίνει τροχάδην, διότι έτσι ο θόρυβος πολλαπλασιάζεται. Εφόσον αυτό είναι δυνατό τα εμπόδια θα πρέπει να παρακάμπτονται από δρομολόγιο όσο το δυνατό μακρύτερα. Όταν ο στρατιώτης πλησιάζει συρματόπλεγμα θα πρέπει να το παρατηρεί από τα κάτω προς τα πάνω για να μην φανεί η σιλουέτα του στον 51

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Η νύχτα δεν προσφέρεται για βολές στην τύχη γιατί ο εχθρός ίσως να προσπαθήσει να παρασύρει μια δύναμη να ανοίξει πυρ για να αποκαλύψει τη θέση της.

ορίζοντα. Εάν το συρματόπλεγμα δεν είναι παγιδευμένο και έχει μικρό ύψος το προσπερνά από πάνω. Διαφορετικά, μπορεί να το περάσει τοποθετώντας από πάνω ένα αντικείμενο («γέφυρα»). Πάντως, σε γενικές γραμμές, η κατάλληλη μέθοδος προσπέρασης ενός συρματοπλέγματος είναι από κάτω, διότι εκτίθεται λιγότερο στο πυρ του εχθρού (μια καλή τακτική είναι το συρματόπλεγμα να κοπεί μόνο χαμηλά και όχι ψηλά έτσι ώστε να είναι δύσκολος ο εντοπισμός του κενού). Εάν το δρομολόγιο διακόπτεται από χαντάκια ή χαρακώματα τότε η διάβαση τους γίνεται με αργές και προσεκτικές κινήσεις ή άλματα. Για λόγους ασφαλείας και ταχύτητας διέλευσης, τα δρομολόγια δεν θα πρέπει να περνούν μέσα από έλη ή άλλα «δύσκολα» εδάφη (πάγος, ποτάμι κ.ά.). Εάν πάντως θα πρέπει να γίνει διάβαση ρηχού ποτα52

μιού ή ρέματος θα πρέπει το σημείο διέλευσης να είναι το ποιο θορυβώδες σημείου του ποταμιού έτσι ώστε ο φυσικός θόρυβος της έντονης ροής του νερού να καλύπτει το θόρυβο του περάσματος. Εντός αστικών περιοχών, εάν ο στρατιώτης θα πρέπει να περάσει έναν ψηλό τοίχο, τότε θα πρέπει να προσέξει ιδιαίτερα τις κινήσεις του διότι το σύρσιμο σε τοίχο μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό (εννοείται ότι η στάση πάνω σε τοίχο είναι επικίνδυνη, διότι ξεχωρίζει χαρακτηριστικά η ανθρώπινη σιλουέτα). Προσανατολισμός και τήρηση κατεύθυνσης Τη νύχτα η πυξίδα είναι ο πιο ασφαλής τρόπος προσανατολισμού. Όταν όμως δεν υπάρχει πυξίδα διαθέσιμη, οι αστερισμοί είναι ένας αρκετά ασφαλής τρόπος, εφόσον βέβαια δεν υπάρχουν σύννεφα.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Από την άλλη πλευρά, η τήρηση της κατευθύνσεως είναι δύσκολη. Και σ’ αυτή την περίπτωση ο χάρτης και η πυξίδα είναι η πιο ασφαλής μέθοδος τήρησης της κατεύθυνσης. Και εδώ η χρήση χαρακτηριστικών εδαφικών σημείων είναι ουσιώδης, άρα θα πρέπει να μελετάται η περιοχή κατά τρόπο που να γίνεται τελείως γνωστή σε όποιον κινηθεί. Συνεπώς, η επιλογή του δρομολογίου κίνησης θα πρέπει να στοιχίζεται με χαρακτηριστικά σημεία τα οποία θα διευκολύνουν την τήρηση της κατευθύνσεως (αυτό σημαίνει ότι μπορεί να επιλεγεί όχι το πιο σύντομο, αλλά ίσως ένα μακρύτερο δρομολόγιο). Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να υπάρχει κύριο και εναλλακτικό δρομολόγιο, εξίσου γνωστά και τα δύο. Σε περίπτωση αδυναμίας ακολουθίας του δρομολογίου τα χαρακτηριστικά σημεία που έχουν προεπιλεγεί μπορούν να αναγνωριστούν και με βάση αυτά να υπάρξει εκ νέου προσανατολισμός. Εναλλακτικά, εάν οι φίλιες δυνάμεις είναι κοντά μπορεί να υπάρξει αίτηση πυρών όλμων ή πυροβολικού, είτε συμβατικών είτε φωτιστικών, έτσι ώστε το πρόσκαιρο φως να δώσει τη δυνατότητα αναγνώρισης κάποιου χαρακτηριστικού σημείου επί του δρομολογίου άρα και προσανατολισμού. Σε κάθε περίπτωση, κατά τη νύχτα η κίνηση μιας Ομάδας ή μιας Διμοιρίας θα πρέπει να σταματάει συχνά-πυκνά για να γίνεται επανέλεγχος της θέσης και της κατεύθυνσης, διότι στο σκοτάδι το έδαφος φαίνεται διαφορετικό από ότι πραγματικά είναι. Ένα άλλο σημαντικό σημείο της κίνησης κατά τη νύχτα είναι ο σύνδεσμος μεταξύ των ομάδων που κινούνται, ο οποίος είναι δύσκολος. Εκτός από την επαφή μέσω ασυρμάτου ή ενδοεπικοινωνίας υπάρχουν και άλλοι συμβατικότεροι τρόποι, όπως η χρήση χρωματιστών υφασμάτων. Χρήση οπλισμού Η νύχτα δεν προσφέρεται για βολές στην τύχη γιατί ο εχθρός ίσως να προσπαθήσει να παρασύρει μια δύναμη να ανοίξει πυρ για να αποκαλύψει τη θέση της. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο εχθρός βάλλει άσκοπα για να προκαλέσει τις περιπόλους να εκδηλωθούν, δηλαδή να ανταποδώσουν τα πυρά, να αποκαλύψουν τη θέση τους, με αποτέλεσμα είτε να καθηλωθούν, είτε να εξοντωθούν, είτε να υποχωρή-

σουν και να ακυρώσουν την αποστολή τους στην πράξη. Τα αντικείμενα τη νύκτα παίρνουν παράξενες μορφές και φαίνονται ότι κινούνται. Αυτό είναι ένα φυσικό φαινόμενο της αίσθησης της όρασης του ανθρώπου. Σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει πάντα ο κίνδυνος ένας χαμηλός κορμός δένδρου ή ένας ψηλός θάμνος να εκληφθούν ως εχθροί. Μια τέτοια παρανόηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε εκδήλωση πυρός και αποκάλυψη της θέσης. Εδώ η πειθαρχεία είναι το ζητούμενο μέχρι να διευκρινιστεί ένα αυτό που βλέπει το μάτι είναι πραγματικό ή οπτική οφθαλμαπάτη. Είναι βασική αρχή ότι όπως οι φίλιες δυνάμεις αντιμετωπίζουν περιορισμούς τη νύχτα, έτσι και οι εχθρικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν περιορισμούς (κινούνται αργά και προσεκτικά και δεν γνωρίζουν σε ποιο σημείο βρίσκονται οι φίλιες δυνάμεις, εκτός και εάν οι φίλιες δυνάμεις δεν χρησιμοποιούν αισθητήρες και χρησιμοποιούν οι εχθρικές). Συνεπώς η μάχη κατά τη νύχτα συνήθως λαμβάνει χώρα σε μικρότερες αποστάσεις σε σχέση με τη μάχη που διεξάγετε την ημέρα. Την ημέρα η τυπική απόσταση μεταξύ των αντιμαχόμενων είναι περί τα 300 μέτρα (+/- 100 μέτρα), ενώ τη νύχτα η τυπική απόσταση περιορίζεται στο μισό, ίσως και παρακάτω (100-150 μέτρα). Σε τόσο μικρές αποστάσεις συνήθως επικρατεί ο ψυχραιμότερος, ο καλύτερα εκπαιδευμένος, όποιος έχει μεγαλύτερη πειθαρχεία πυρός και όποιος μπορεί να συνδυάσει, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τον συνδυασμό τυφέκιο εφόδου-χειροβομβίδες. Το σκοτάδι είναι μια επιπρόσθετη ασφάλεια, ένας επιπλέον «φίλος» και «προστάτης» του πεζού στρατιώτη. Γι’ αυτό θα πρέπει ο στρατιώτης να μάθει να το εκμεταλλεύεται. Η απόλυτη εκμετάλλευση της νύχτας έχει ένα και μόνο όνομα: διόπτρες νυχτερινής όρασης και σκόπευσης. Η διόπτρα επιτρέπει στον κατέχοντα όλα τα πλεονεκτήματα της νύχτας, ενώ παράλληλα ελαχιστοποιεί τα όποια μειονεκτήματα της. Εξυπακούεται ότι μεταξύ δύο στρατιωτών όπου ο ένας δεν φέρει διόπτρα νυχτερινής όρασης και σκόπευσης, ενώ ο άλλος φέρει, ο φέροντας την διόπτρα στρατιώτης είναι αυτός που κατά πάσα πιθανότητα θα επικρατήσει στη μάχη, διότι θα μπορεί να δει, να αναγνωρίσει και να προσβάλει τον αντίπαλο του από μακριά. ◼ 53

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΠΕΖΙΚΟ

Επιχειρήσεις σε αστικές περιοχές Τακτική και επιχειρησιακή διάσταση Του Ευθυμίου Λάζου

Οι επιχειρήσεις σε αστικές περιοχές είναι διαφορετικές, σε σχέση με τις επιχειρήσεις σε ανοιχτό πεδίο, τόσο σε τακτικό όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Και μόνο το γεγονός ότι το αστικό περιβάλλον συμπεριλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό άμαχου πληθυσμού, προσδίδει στις επιχειρήσεις σε κατοικημένες περιοχές μια ιδιαίτερη βαρύτητα. Επιπλέον, εκ φύσεως, το αστικό περιβάλλον περιορίζει τη χρήση οπλικών συστημάτων (όπως τεθωρακισμένα οχήματα, άρματα μάχης, πυροβολικό κ.ά.), τα οποία αποτελούν την «αιχμή του δόρατος» των επιχειρήσεων ανοιχτού πεδίου.

54

55

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Οι κατοικημένες περιοχές, όπως είναι οι μικρές ή οι μεγάλες πόλεις και τα χωριά, δεν αποτελούν πρόσφορο έδαφος για τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων, με τη συμβατική έννοια του όρου. Στον αστικό ιστό, ο αμυνόμενος έχει και διατηρεί την πρωτοβουλία των κινήσεων, εξουδετερώνοντας σε μεγάλο βαθμό την ισχύ πυρός του επιτιθέμενου. Κλασσικό παράδειγμα αποτελεί η Μάχη του Στάλινγκραντ (Αύγουστος 1942-Φεβρουάριος 1943) στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Νεότερο παράδειγμα αποτελεί η Μάχη του Γκρόζνυ (Δεκέμβριος 1994-Φεβρουάριος 1995) στη διάρκεια του Α’ Πολέμου της Τσετσενίας. Ακόμα και στην περίπτωση παντελούς έλλειψης σεβασμού προς τον άμαχο πληθυσμό, τα άρματα μάχης, τα τεθωρακισμένα οχήματα και τα αυτοκινούμενα πυροβόλα δεν μπορούν να μετουσιώσουν την ισχύ και την ευελιξία που διαθέτουν σε απτό επιχειρησιακό αποτέλεσμα, διότι είναι πολύ εύκολο να προσβληθούν ανά πάσα στιγμή, από οποιαδήποτε κατεύθυνση με ένα, δύο ή περισσότερα όπλα ταυτόχρονα. Ουσιαστικά, οι επιχειρήσεις σε αστικές περιοχές θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «εξειδικευμένες», δηλαδή να καταταχθούν μεταξύ των συμβατικών και των ειδικών επιχειρήσεων. Σε κάθε περίπτωση, όπως και να χαρακτηριστούν, πρόκειται για επιχειρήσεις που απαιτούν προσεκτικό σχεδιασμό και λεπτομερή οργάνωση. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα η πολιορκία πόλεων και η μάχη μέσα σε αυτές ήταν μια δύσκολη υπόθεση. Ήταν βέβαια και ο απόλυτος αντικειμενικός σκοπός, ιδιαίτερα εάν η αστική περιοχή ήταν η πρωτεύουσα πόλη του εχθρού. Ο πόλεμος ξεκινούσε στα σύνορα, αλλά σχεδόν πάντα τελείωνε στην πρωτεύουσα, διότι η πρωτεύουσα κάθε κράτους ήταν και είναι συνήθως το πολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο μιας χώρας. Συνεπώς η κατάληψη της ουσιαστικά αποτελούσε και το τέλος του πολέμου. Για παράδειγμα η Πρωσία νίκησε τη Γαλλία στον πόλεμο του 1870-1871 και κατέλαβε το Παρίσι. Τον Μάιο του 1945 οι Σοβιετικοί κατέλαβαν το Βερολίνο, τον Απρίλιο του 1975 οι δυνάμεις του Βορείου Βιετνάμ κατέλαβαν τη Σαϊγκόν (πρωτεύουσα του Νοτίου Βιετνάμ), το 2003 οι Αμερικανοί κατέλαβαν τη Βαγδάτη κ.ά. Η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων όπου η απώλεια της πρωτεύουσα σηματοδότησε το τέλος του πολέμου, ακόμα και το τέλος του 56

ίδιου του κράτους (πτώση της Ρώμης το 476, Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 και το 1453 κ.ά.). Σε ένα ποιο πρόσφατο παράδειγμα, στον πόλεμο του Ιράκ, το 2003 οι αμερικανική στρατιωτική ηγεσία δεν ήθελε να δεσμεύσει τις τεθωρακισμένες και μηχανοκίνητες δυνάμεις σε έναν πόλεμο φθοράς εντός της Βαγδάτης ή κάποιας άλλης μεγάλης ιρακινής πόλης για πολλούς λόγους, με κυριότερο το ότι ο Αμερικανικός Στρατός δεν είχε ακόμα εκπαιδεύσει επαρκώς τις δυνάμεις του σ’ αυτή τη μορφή επιχειρήσεων. Κατόπιν πιέσεων της πολιτικής ηγεσίας, τελικά οι αμερικανικές δυνάμεις ενεπλάκησαν σε αστικές επιχειρήσεις τόσο στη Βαγδάτη όσο και αλλού (κύριος στόχος των επιχειρήσεων ήταν η σύλληψη του Σαντάμ Χουσεΐν και άλλων πρώην ανώτερων και ανώτατων ιρακινών αξιωματούχων). Κατά τη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων, οι αμερικανικές δυνάμεις άντλησαν πολλά και χρήσιμα συμπεράσματα με κυριότερο το ότι είναι δυνατή τελικά η συνεργασία αρμάτων μάχης και πεζικού σε αστικές επιχειρήσεις. Διαπιστώθηκε επίσης η αναγκαιότητα ύπαρξης κοινών επιχειρησιακών αντιλήψεων των διαδικασιών. Αποτέλεσμα αυτών των συμπερασμάτων ήταν η γενίκευση της χρήσης ελεύθερων σκοπευτών και δυνάμεων καταδρομών σε τακτικό επίπεδο με τα άρματα μάχης και τα τεθωρακισμένα οχήματα να επιχειρούν υποστηρικτικά. Ο πεζός στρατιώτης επανήλθε ως «αιχμή του δόρατος» σε επιχειρήσεις σε αστικές περιοχές, σε αντίθεση με τις επιχειρήσεις σε ανοιχτό πεδίο όπου η «αιχμή του δόρατος» παραμένει η συνδυαστική χρήση μηχανοκίνητων και τεθωρακισμένων δυνάμεων. Οι αστικές περιοχές, είτε πρόκειται για μικρά ή μεγάλα χωριά ή πόλεις, έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά όπως είναι η ύπαρξη πάσης φύσεως οικιών και κτιρίων (μονοκατοικίες, πολυκατοικίες, μικρά ή μεγάλα δημόσια κτίρια, εργοστάσια κ.ά.) και ακανόνιστη δόμηση. Η ακανόνιστη δόμηση μπορεί να σημαίνει πυκνή οικοδόμηση (δηλαδή με ελάχιστο ή καθόλου ακάλυπτο χώρο μεταξύ των κτιρίων), αραιά οικοδόμηση (δηλαδή με περιορισμένο ακάλυπτο χώρο μεταξύ των κτιρίων) και περιοχές με μεμονωμένα κτίρια (δηλαδή με μεγάλο ακάλυπτο χώρος μεταξύ των κτιρίων ή με μεγάλο ακάλυπτο χώρο γύρω απ’ το κτίριο). Εάν μια πόλη είναι μεγάλη σε

ΠΕΖΙΚΟ

έκταση τότε οι παραπάνω μορφές ακανόνιστης δόμησης συνυπάρχουν στον αστικό ιστό (επίσης ακανόνιστα) ή επαναλαμβάνονται από περιοχή σε περιοχή. Μεταξύ τους μπορεί να παρεμβάλλονται μεγάλης έκτασης άλση ή πάρκα ή εμπορικές περιοχές, «άδειες» από πολίτες κατά τη διάρκεια του πολέμου, άρα ιδανικές για ενέδρες. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι μια αστική περιοχή είναι εκ φύσεων ένα ακανόνιστο και μη γραμμικό πεδίο μάχης. Η αξία μιας αστικής περιοχής είναι συνάρτηση της θέσεως που έχεις, επί του ευρύτερου πεδίου μάχης, και πάντα σε σχέση με τον τελικό Αντικειμενικό Σκοπό. Έτσι μια μικρή ή μεγάλη αστική περιοχή χωρίς ιδιαίτερη στρατηγική σημασία δεν αποτελεί αντικείμενο εισβολής και κατάληψης, αλλά παράκαμψης και απομόνωσης, προκειμένου να μην υπάρξει επιβράδυνση της προέλασης, μείωση της επιθετικής ορμής και απώλεια πολύτιμων δυνάμεων. Εκ φύσεως ή εξ ανθρώπινης παρέμβασης η μάχη εντός αστικών περιοχών προσφέρει αυξημένη κάλυψη και απόκρυψη, τόσο για τον επιτιθέμενο όσο και

για τον αμυνόμενο. Παράλληλα, επιφέρει περιορισμούς στους τομείς της παρατήρησης και των πεδίων βολής, επιτρέπει την εύκολη δημιουργία κωλυμάτων και δυσχεραίνει την κίνηση. Ως εκ τούτου, απαιτεί επιπρόσθετες ανάγκες ασφαλείας και αυξάνει το βαθμό δυσχέρειας εντοπισμού του εχθρικού πυρ αν και οι αντίπαλες δυνάμεις συνήθως βρίσκονται πολύ κοντά στις φίλιες. Η περιορισμένη παρατήρηση συνεπάγετε τον περιορισμό των πεδίων βολής των όπλων ευθυτενούς τροχιάς και την αχρήστευση του μεγαλύτερου μέρους του βεληνεκούς τους (αυτό το μειονέκτημα εξισορροπείτε, εν μέρει, με την εκτεταμένη χρήση ελεύθερων σκοπευτών). Περιορισμένη παρατήρηση σημαίνει και εύκολη απόκρυψη όπλων (τυφέκια, πολυβόλα, αντιαρματικά συστήματα κ.ά.), τμημάτων και κινήσεων πεζικού. Εκ των πραγμάτων, περιορίζει το βαθμό αναγνώρισης και την ικανότητα υποστήριξης του Πεζικού από όπλα καμπύλης τροχιάς, όπως είναι οι όλμοι. Άρα το αστικό περιβάλλον διευκολύνει τον αιφνιδιασμό, δυσχεραίνει τον έλεγχο και τη

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα η πολιορκία πόλεων και η μάχη μέσα σε αυτές ήταν μια δύσκολη υπόθεση, αν και ήταν ο απόλυτος αντικειμενικός σκοπός, ιδιαίτερα εάν η αστική περιοχή ήταν η πρωτεύουσα πόλη του εχθρού.

57

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

διοίκηση των επιχειρήσεων και αυξάνει τις πιθανότητες προσβολής των τεθωρακισμένων οχημάτων και των αρμάτων μάχης. Ακριβώς λόγω της δυσχέρειας στην κίνηση υπάρχει η ανάγκη αποκέντρωσης της διοίκηση, δηλαδή η αύξηση του βαθμού ανεξαρτησίας στη λήψη αποφάσεων και στην ανάληψη πρωτοβουλιών από τα χαμηλότερα κλιμάκια διοίκησης. Αυξημένη ανάγκη υπάρχει και στον τομέα της διάθεσης επαρκώς εφεδρικών δυνάμεων, καθώς και για τήρηση συνεχούς συνδέσμου μεταξύ των φίλιων τμημάτων (συντονισμός και συγχρονισμός). Εξ’ αιτίας των επιχειρησιακών ιδιομορφιών της μάχης σε αστικές περιοχές, οι ανάγκες ασφαλείας είναι αυξημένες. Άρα, απαιτούνται μέτρα ασφαλείας άνω, κάτω, εμπρός, πίσω και στα πλευρά των φίλιων δυνάμεων. Για παράδειγμα, ο επιτιθέμενος συνήθως επιχειρεί να εισέλθει στα οικοδομήματα από τους πάνω ορόφους και να καταλήξει στην είσοδο του κτιρίου, ενώ ο αμυνόμενος καταβάλλει προσπάθειες για να εξασφαλίσει αυτές τις προσβάσεις. Αυτό σημαίνει ότι η δύναμη που θα

ΠΕΖΙΚΟ

αναλάβει μια αποστολή εκκαθάρισης οικίας θα πρέπει να προστατεύεται διαρκώς και από κάθε κατεύθυνση. Η δυσχέρεια στον εντοπισμό του εχθρικού πυρός είναι συνέπεια της ευκολίας του αντιπάλου στους τομείς της κάλυψης και της απόκρυψης, ενώ και ο αυξημένος θόρυβος λειτουργεί υπέρ του αντιπάλου (έχει παρατηρηθεί ότι σε αστικό περιβάλλον η ακουστική ένταση του κρότου και του θορύβου πολλαπλασιάζετε, λόγω της ηχούς και της αντήχησης). Ο θόρυβος συνηγορεί υπέρ της αδυναμίας εντοπισμού του εχθρικού πυρός, το οποίο «καλύπτει» το ηχητικό του ίχνος μέσα στη γενικότερη βοή της μάχης. Ομοίως, και η οπτική ικανότητα περιορίζεται από τη σκόνη που παράγετε από την προβολή κτιρίων, την πρόσκρουση βλημάτων στην άσφαλτο και τους καπνούς από πιθανές εστίες φωτιάς. Στις επιθετικές επιχειρήσεις, δηλαδή όταν οι φίλιες δυνάμεις επιτίθενται σε μια κατοικημένη περιοχή για να την καταλάβουν ή να την εκκαθαρίσουν από εχθρική παρουσία, ο πρώτος και κύριος στόχος Λόγω της δυσχέρειας στην κίνηση υπάρχει ανάγκη για αποκέντρωση της διοίκησης, δηλαδή η αύξηση του βαθμού ανεξαρτησίας στη λήψη αποφάσεων και στην ανάληψη πρωτοβουλιών από τα χαμηλότερα κλιμάκια διοίκησης.

Οι αμερικανική εμπειρία στο Ιράκ από το 2003 και μετά κατέγραψε πολλά και χρήσιμα συμπεράσματα με αποτέλεσμα τη γενίκευση της χρήσης ελεύθερων σκοπευτών και δυνάμεων καταδρομών σε τακτικό επίπεδο με τα άρματα μάχης και τα τεθωρακισμένα οχήματα να επιχειρούν υποστηρικτικά.

58

θα πρέπει να είναι η περικύκλωση της περιοχής ενδιαφέροντος. Στις αμυντικές επιχειρήσεις, ο πρώτος και κύριος στόχος θα πρέπει να είναι η αμυντική τάξη και εγκατάσταση των φίλιων δυνάμεων περιμετρικά της αστικής περιοχής με αποστολή την παρεμπόδιση, τη φθορά και την κάμψη των επιτιθεμένων δυνάμεων. Επίσης, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν και ισχυρά σημεία στήριξης, δηλαδή σημεία υποστήριξης της κύριας αμυντικής προσπάθειας. Τόσο κατά την επίθεση όσο και κατά την άμυνα, τα επιχειρησιακά σχέδια θα πρέπει να είναι απλά και κατανοητά, με γνώμονα την καλύτερη δυνατή συνεργασία όλων των διαθέσιμων οπλικών συστημάτων και την αποκεντρωμένη διοίκηση. Δεδομένων αυτών των περιορισμών, η κίνηση σε ανοικτές περιοχές, όπως είναι οι δρόμοι, τα πάρκα, οι αυλές, οι χώροι στάθμευσης οχημάτων κ.ά. θα πρέπει να αποφεύγονται για λόγους ασφαλείας. Η διάβαση τους μπορεί να γίνει με δημιουργία επαρκούς προπετάσματος καπνού, λαμβάνοντας όμως υπόψη ότι οι θερμικές διόπτρες μπορούν να «δουν»

μέσα από τον καπνό και ότι το προπέτασμα καπνού μπορεί να αποτελέσει σημείο εκτόξευσης συγκεντρωτικών και ανασχετικών πυρών από την πλευρά του εχθρού. Πριν από κάθε κίνηση ο στρατιώτης θα πρέπει να αναγνωρίζει από πριν την επόμενη θέση και το δρομολόγιο της κίνησης και να κινείται στην μικρότερη δυνατή διαδρομή και στον ελάχιστο δυνατό χρόνο, σε κάθε περίπτωση πάντοτε υπό τα πυρά καλύψεως των συναδέλφων του. Η κίνηση εξωτερικά των κτιρίων θα πρέπει να γίνεται ελάχιστα μακριά από τους τοίχους προς αποφυγή του φαινομένου του εξοστρακισμού των βολίδων και των θραυσμάτων. Θα πρέπει να αποφεύγεται το «τρίψιμο» πάνω στον τοίχο ή η πτώση με δύναμη πάνω σ’ αυτόν, διότι κάτι τέτοιο μπορεί να προδώσει τη θέση του στρατιώτη. Στην περίπτωση της κίνησης μπροστά από παράθυρα θα πρέπει να αποφεύγετε η έκθεση του κεφαλιού και των ποδιών, εάν μιλάμε για παράθυρα υπογείων. Τα παράθυρα προσπερνιόνται σκύβοντας, τα δε χαμηλά παράθυρα, προσπερνιούνται με άλμα.

59

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Για την παρατήρηση γύρω από γωνίες (ενός κτιρίου, ενός δωματίου ή ενός διαδρόμου) ο στρατιώτης λαμβάνει θέσει πρηνηδόν και προβάλει μόνο το κράνος και το κεφάλι του, όσο απαιτείται για να παρατηρήσει (συμβατικός και επικίνδυνος τρόπος). Πλέον η τεχνολογία προσφέρει εργαλεία για την ασφαλή παρατήρηση γύρω από γωνίες με οπτικά συστήματα, όπως είναι το CEU (Concealed Engagement Unit) της εταιρίας Aimpoint, ή άλλα συστήματα παρόμοιων δυνατοτήτων. Εναλλακτικά, εάν η ταχύτητα είναι αναγκαία τότε, προηγείται ριπή και ακολουθεί αστραπιαία προβολή της κεφαλής και παρατήρηση (η τακτική αυτή έχει το μειονέκτημα της αποκάλυψης της κατεύθυνσης της επίθεσης στον εχθρό). Οι είσοδοι των κτιρίων (πόρτες και παράθυρα) θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη προσοχή. Ο στρατιώτης, αφού πρώτα επιλέξει την επόμενη θέση του, κινείται με ταχύτητα και από το συντομότερο δρομολόγιο μένοντας όσο το δυνατόν πιο χαμηλά. Η προεπιλογή της επόμενης θέσης μάχης, η

ΠΕΖΙΚΟ

χαμηλή κίνηση και η χρήση πυρών καλύψεως είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την είσοδο σε ένα κτίριο ή ένα δωμάτιο. Εντός του κτιρίου οι στρατιώτες θα πρέπει να κινούνται μαζί καθ’ όλη την διάρκεια της κίνησης, τηρώντας πάντα τον κανόνα της μεταξύ τους απόσταση (3-5 μέτρα). Η είσοδο από το παράθυρο θα πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, λόγω της περίπτωσης παγίδευση του. Εφόσον κριθεί απαραίτητο μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τακτική της διάνοιξης του τοίχους με τη χρήση εκρηκτικών, πυρών πυροβολικού, βολών αντιαρματικών όπλων ή αρμάτων μάχης κ.ά. Σε κάθε περίπτωση η γρήγορη είσοδος στο κτίριο είναι το κύριο ζητούμενο προς εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων της έκρηξης, όπως είναι ο αιφνιδιασμός και η σύγχυση. Είναι προφανές ότι ο στρατιώτης, ο οποίος συμμετέχει σε επιχειρήσεις εντός αστικών περιοχών, θα κληθεί να ενεργήσει σε ένα εξαιρετικά απαιτητικό περιβάλλον, το οποίο ενδέχεται να μεταλλάσετε διαρκώς. Για την καλύτερη δυνατή προετοιμασία του στρατιώτη, ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα πρέπει

Ο στρατιώτης, ο οποίος συμμετέχει σε επιχειρήσεις εντός αστικών περιοχών, θα πρέπει να είναι καλά εκπαιδευμένος σε αρκετά και σημαντικά αντικείμενα εκπαίδευσης (τακτική κίνηση και ευελιξία, εξοικείωση στη χρήση διαφορετικών οπλικών συστημάτων, ασφάλεια και επιβίωση κ.ά.).

Η περιορισμένη παρατήρηση εντός των αστικών περιοχών συνεπάγετε τον περιορισμό των πεδίων βολής των όπλων ευθυτενούς τροχιάς και την αχρήστευση του μεγαλύτερου μέρους του βεληνεκούς τους. Συνεπώς, το αστικό περιβάλλον διευκολύνει τον αιφνιδιασμό και δυσχεραίνει τον έλεγχο και τη διοίκηση των επιχειρήσεων.

60

να περιλαμβάνει αρκετά και σημαντικά αντικείμενα εκπαίδευσης, όπως είναι: (α) Εκπαίδευση στην τακτική κίνηση και ευελιξία (επιλογή και κατάληψη μιας κατάλληλης θέσης μάχης, ορθή κίνηση στον χώρο, κατάλληλη οργάνωση της θέσης μάχης, ασφαλής διέλευση ανοιχτών περιοχών, τεχνικές και τακτικές εισόδου και εξόδου από κτίριο ή δωμάτιο, τακτικές εκκαθάρισης οικίας, προσανατολισμός κ.ά.) (β) Εξοικείωση στη χρήση διαφορετικών οπλικών συστημάτων (χειροβομβίδες, τυφέκια εφόδου, πολυβόλα, φορητά αντιαρματικά όπλα, αυτοσχέδιοι εκρηκτικοί μηχανισμοί κ.ά.). Η διαδικασία εξοικείωσης θα πρέπει να περιλαμβάνει βολές εντός και εκτός κτιρίων, ημέρα και νύκτα, κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες, με διόπτρες νυκτερινής σκοπεύσεως ή χωρίς, με βαρύτητα στις μικρές αποστάσεις και σε ξαφνικά εμφανιζόμενους στόχους (γ) Εκπαίδευση στην ασφάλεια και την επιβίωση (εξουδετέρωση ναρκών

και άλλων εκρηκτικών μηχανισμών, παγίδευση θυρών και άλλων εισόδων, εντοπισμός και αποφυγή παγιδευμένων χώρων κ.ά.). Στο σύγχρονο πεδίο μάχης, η μάχη σε αστικές περιοχές είναι αναπόφευκτη. Ο αγώνας μέσα σε πόλεις, κωμοπόλεις, χωριά, συνοικισμούς και βιομηχανικές περιοχές απαιτεί πολύ προσεκτική σχεδίαση, κατάλληλη και συνεχείς εκπαίδευση και υψηλό δείκτη πειθαρχίας. Συμπερασματικά, οι επιχειρήσεις σε αστικές περιοχές δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ούτε πρόχειρα, ούτε αποσπασματικά. Αντίθετα, θα πρέπει να αποτελούν συστατικό στοιχείο των σύγχρονων στρατιωτικών επιχειρήσεων, όπως εξάλλου φάνηκε κατά τη διάρκεια των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, του εμφυλίου πολέμου της Βοσνίας & Ερζεγοβίνης, των επιχειρήσεων στην Τσετσενία, στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, αλλά και στον πόλεμο κατά της διεθνούς τρομοκρατίας. ◼ 61

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Ενδεχόμενη επαναπροσέγγιση Τουρκίας- Ισραήλ, το διεθνές περιβάλλον και οι θέσεις της Ελλάδος του Ιπποκράτη Δασκαλάκη

Έχουν πυκνώσει την τελευταία εβδομάδα τα δημοσιεύματα που αναφέρονται σε μια επικείμενη επαναπροσέγγιση της Τουρκίας με το Ισραήλ. Ως αίτια της πιθανής εξομάλυνσης των σχέσεων αναφέρονται τα ενεργειακά ζητήματα και η ενεργός εμπλοκή της Ρωσίας στη Συρία, εξελίξεις που αμφότερες δημιουργούν νέα δεδομένα στις ισορροπίες της περιοχής.

62

63

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Φυσικά από τα δημοσιεύματα δεν λείπουν οι ανησυχίες για το μέλλον των τριμερών σχέσεων Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ ενόψει ενός επαναπροσδιορισμού σχέσεων και συμμαχιών. Συγχρόνως όμως και για άλλη μια φορά αναδεικνύεται, η εκ μέρους των ελληνικών ΜΜΕ μονόπλευρη και απλουστευμένη αντιμετώπιση των πολύπλοκων διεθνών ισορροπιών υπό το πρίσμα ενός «παιχνιδιού μηδενικού αθροίσματος-zero-sum game» ή των ακραίων επιλογών «φίλος ή αντίπαλος». Ορθώς τα δημοσιεύματα επισημαίνουν τους παράγοντες ασφάλειας και τα ενεργειακά ζητήματα ως καθοριστικά για τη χάραξη της πολιτικής των δυνάμεων (μικρών, μεσαίων και μεγάλων) στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Την τελευταία πενταετία η ανακάλυψη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες εξερευνητικές προσπάθειες και τα σχέδια μεταφοράς της ενέργειας έχουν αναβαθμίσει τη στρατηγική σημασία της περιοχής. Ορισμένοι όμως αναλυτές, υπερβολικά κατά τη γνώμη μου, αποδίδουν την εντεινόμενη αναταραχή μονομερώς στους ενεργειακούς ανταγωνισμούς αγνοώντας μακροχρόνιες εθνοτικές και θρησκευτικές αντιπαλότητες, ανεπιτυχείς περιφερειακές διευθετήσεις, διλήμματα ασφαλείας και ανακατανομές ισχύος. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τις πληροφορίες περί προσπαθειών επανεκκίνησης των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ. Ως γνωστόν, η κορύφωση της ρήξης επήλθε το 2010 με την ισραηλινή αιματηρή επέμβαση στο τουρκικό σκάφος «Mavi Marmara» που προσπάθησε μαζί με άλλα σκάφη να διασπάσουν τον αποκλεισμό της Γάζας. Ενδείξεις επιδείνωσης των σχέσεων είχαν εμφανιστεί και νωρίτερα ως μέρος της πολιτικής ατζέντας του ΑΚΡ1 και της προσπάθειας προσέγγισης του προς τα μουσουλμανικά κράτη. Με τα επεισόδια του 2010 διερράγησαν οι σχέσεις των δύο χωρών με αποτέλεσμα μέχρι και την επί μακρό χρονικό διάστημα (πενταετία) απόσυρση των πρεσβευτών από τις δύο πρωτεύουσες, γεγονός ασυνήθιστο για χώρες μη ευ-

ρισκόμενες σε εμπόλεμο κατάσταση. Η τουρκική κυβέρνηση συντηρούσε το κλίμα της αντιπαλότητας με συχνές δηλώσεις κατά της πολιτικής του Ισραήλ ενώ οι εμπορικές, τουριστικές και στρατιωτικές συνεργασίες είχαν μειωθεί σε σημαντικό βαθμό και κυρίως ένα «ψυχροπολεμικό» κλίμα επικρατούσε στις μεταξύ τους σχέσεις. Αξίζει να αναφερθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος των συμβάσεων και παρά τα προβλήματα συνέχισε αμοιβαία να εξυπηρετείται γεγονός αυτονόητο σύμφωνα και με το διεθνές δίκαιο. Σε κάθε περίπτωση η όξυνση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ δεν εξυπηρετούσε τις αμερικανικές επιδιώξεις και η Ουάσινγκτον κατέβαλε προσπάθειες διαμεσολάβησης και εύρεσης κοινά αποδεκτής λύσεως. Το 2013 μάλιστα κατά τη διάρκεια επίσκεψης του Αμερικανού Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα στο Ισραήλ, καταβλήθηκε άλλη μια προσπάθεια γεφύρωσης των διαφορών με τηλεφωνική επικοινωνία των ηγετών Ισραήλ και Τουρκίας. Το ίδιο έτος εκφράστηκε και δημόσια συγκεκαλυμμένη ισραηλινή συγγνώμη για το επεισόδιο με μορφή που δεν ικανοποίησε όμως την Άγκυρα. Οι προσπάθειες επαναπροσέγγισης, με ή χωρίς αμερικανική παρέμβαση, συνεχίσθηκαν και μετά την άκαρπη τηλεφωνική επικοινωνία άνευ αποτελέσματος. Στη διάρκεια της πενταετίας που διέρρευσε, η Τουρκία συνειδητοποίησε ότι η αντιϊσραηλίνη τοποθέτηση και ρητορική της εξήντλησε τις προσδοκίες οφέλους χωρίς να αποφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα έναντι των μουσουλμανικών χωρών. Ο αρχικός λαϊκός ενθουσιασμός από τις φτωχογειτονιές της Γάζας μέχρι την πλατεία «Ταχρίρ» στο Κάιρο, δεν μετουσιώθηκε σε πολιτικά οφέλη και μάλλον οι τριβές της Άγκυρας με τις περισσότερες γειτονικές πρωτεύουσες αυξήθηκαν (ως μέρος μιας άκομψης τουρκικής προβολής ισχύος και νεοθωμανικής πολιτικής επικυριαρχίας). Ως εκ τούτου μια περαιτέρω όξυνση ή και συνέχιση της τουρκικοϊσραηλινής διαμάχης είναι αντιπαραγωγική και επιπλέον εκθέτει την Άγκυρα στα όμματα των δυτικών χωρών. Η Άγκυρα έχει αντιληφθεί ότι οι δυτικές πρωτεύουσες έχουν αρχίσει να ανησυχούν διαβλέποντας μια σταδιακή ισλαμοποίηση

1. Στην ελληνική μετάφραση του βιβλίου του Αχμέτ Νταβούτογλου «Το Στρατηγικό Βάθος: Η Διεθνής Θέση της Τουρκίας», εκδόσεις Ποιότητα (11η έκδοση, 2010, σελ 624-637) διακρίνεται ξεκάθαρη η επιφυλακτική θέση του συγγραφέα έναντι της στρατηγικής συνεργασίας των δύο χωρών ένεκα της αρνητικών συνεπειών στις σχέσεις της Τουρκίας με τις υπόλοιπες αραβικές και μουσουλμανικές χώρες αλλά και της επιφυλακτικής έως και καιροσκοπικής πολιτικής του Τελ Αβίβ που εκφράζονταν από τότε με ανοίγματα προς τον ελλαδικό κόσμο. Υπόψη ότι το βιβλίο εκδόθηκε στην Τουρκία το 2002 σε μια εποχή που αναπτύσσονται ομαλά οι μεταξύ τους σχέσεις.

64

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Ως γνωστόν, η κορύφωση της ρήξης επήλθε το 2010 με την ισραηλινή αιματηρή επέμβαση στο τουρκικό σκάφος «Mavi Marmara» που προσπάθησε μαζί με άλλα σκάφη να διασπάσουν τον αποκλεισμό της Γάζας.

της πολιτικής ατζέντας των κυβερνήσεων του ΑΚΡ αλλά ακόμη περισσότερο παρατηρώντας μια ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας. Μία λοιπόν σταδιακή και χαμηλού «προφίλ» επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ θα απομάκρυνε αυτές τις βάσιμες ανησυχίες και θα ικανοποιούσε την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Να μην παραβλέπουμε την ισχυρή και σταθερή υποστήριξη των ΗΠΑ προς το Ισραήλ παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις έως και μια αμοιβαία πολιτική δυσφορία μεταξύ των σημερινών ηγετών τους. Μια μερική επαναπροσέγγιση Τουρκίας και Ισραήλ θα αποτελούσε επιτυχία για τον απερχόμενο αμερικανό Πρόεδρο και ένδειξη καλής θέλησης των ηγετών των δύο χωρών προς τον/την αντικαταστάτη/αντικαταστάτρια του. Αναφέρεται ότι η ενεργός παρουσία της Ρωσίας στη Συρία αποτελεί έναν ακόμη λόγο για να υπάρξει μια επαναπροσέγγιση Τουρκίας και Ισραήλ. Από την τουρκική, αλλά και δυτική πλευρά, διαφαίνονται οφέλη από μια επαναπροσέγγιση. Ειδικά για την τουρκική πολιτική, η σημερινή αντιπαλότητα με τη Μόσχα επιβάλλει την εξομάλυνση των σχέσεων της με γειτονικές δυνάμεις. Κυρίως όμως επιβάλλει την αντιμετώπιση της ως ζωτικού και αξιόπιστου συμμάχου του ΝΑΤΟ, των ΗΠΑ και γενικά της Δύσεως σε μια εποχή όξυνσης πληθώρας προβλημάτων

στην περιοχή (συριακή κρίση, ρωσική επάνοδος, προσφυγικό-μεταναστευτικό, τρομοκρατία, θέματα ενέργειας). Σε αυτήν την κατεύθυνση, η εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ κρίνεται ως ένα σημαντικό και θετικό βήμα της Άγκυρας. Άρα εκτιμάται ότι οι προσπάθειες της Άγκυρας προς αυτήν την κατεύθυνση διακριτικά θα ενταθούν και με τη συμπαράσταση της Ουάσιγκτον. Φυσικά για να ευοδωθεί αυτή η προσπάθεια απαιτείται και η σύμπλευση του Ισραήλ. Η παρουσία των ρωσικών δυνάμεων στη Συρία σίγουρα ανησυχεί τους επιτελείς του Ισραήλ, λαμβανομένων υπόψη όμως των καλών σχέσεων με τη Ρωσία και την ύπαρξη διαύλων επικοινωνίας δεν αποτελούν ύψιστη απειλή για το εβραϊκό κράτος. Η ενδυνάμωση του σιϊτικού τόξου (Ιράν-Ιράκ-Συρία-Λίβανος) και η παρουσία των ιρανικών δυνάμεων και των συμμάχων του εγγύς των συνόρων του Ισραήλ αποτελούν τον κύριο εφιάλτη του. Η πρόσφατη συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα αντιμετωπίζεται με καχυποψία από το Ισραήλ και χαρακτηρίζεται μάλιστα και ως αποτυχία της ισραηλινής πολιτικής. Ο κίνδυνος ενός κτυπήματος με Όπλα Μαζικής Καταστροφής στο εδαφικά περιορισμένο εβραϊκό κράτος αποτελεί έναν υπαρκτό κίνδυνο που επιτείνουν οι κατά καιρούς δηλώσεις σκληροπυρηνικών ιρανών ηγετών. Όσο μάλι65

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Η παρουσία των ρωσικών δυνάμεων στη Συρία σίγουρα ανησυχεί τους επιτελείς του Ισραήλ, λαμβανομένων υπόψη όμως των καλών σχέσεων με τη Ρωσία και την ύπαρξη διαύλων επικοινωνίας δεν αποτελούν ύψιστη απειλή για το εβραϊκό κράτος.

στα και να φανεί αυτό παράδοξο, ο κίνδυνος αυτός για το Ισραήλ προέρχεται από τη σιϊτική ιρανική πλευρά και τους συμμάχους της (Hezbollah) και όχι από τις σουνιτικές εξτρεμιστικές οργανώσεις (ISIS και AlQaeda στο παρελθόν) που ελάχιστα έχουν στραφεί εναντίον του σιωνιστικού κράτους. Δηλαδή ο φόβος του Ιράν κυριαρχεί στις σκέψεις των αναλυτών του Τελ-Αβίβ και δευτερευόντως των σουνιτικών εξτρεμιστικών οργανώσεων καίτοι αναγνωρίζουν ότι ο κίνδυνος από τις δεύτερες μπορεί να αναβαθμιστεί εάν παραμείνουν ανεξέλεγκτες. Πιθανόν μάλιστα να εκτιμούν ότι η παρουσία των ρωσικών στρατευμάτων στη Συρία, μέχρι ενός σημείου, να είναι επωφελής καθόσον αφενός περιορίζουν τις δυνατότητες των δυνάμεων του Ιράν και των συμμάχων τους και αφετέρου αποδυναμώνουν την ισχύ των σουνιτικών εξτρεμιστικών οργανώσεων. Η ρωσική παρουσία στη Συρία, σε αντίθεση με τις τουρκικές δικαιολογημένες ανησυχίες, μάλλον δεν είναι βασικός λόγος που θα παρακινήσει το Ισραήλ να επαναπροσεγγίσει την Τουρκία. Βέβαια, η επαναπροσέγγιση του Ισραήλ με την Τουρκία θα αναβάθμιζε τη θέση αμφοτέρων έναντι του Ιράν. Αναφορικά δε με την ασφάλεια του Ισραήλ, εκτιμάται ότι η επαναπροσέγγιση θα εξασθένι66

ζε τη θέση της υποστηριζόμενης από την Άγκυρα, Hamas, περιορίζοντας το νέο κύκλο βίας που άνοιξε πρόσφατα η τελευταία και δημιουργώντας μια αχνή αισιοδοξία για ενδεχόμενη μερική λύση του παλαιστινιακού προβλήματος. Το Ισραήλ παρά τη συχνή επιλογή δυναμικών και βίαιων στρατιωτικών λύσεων αντιλαμβάνεται τη σημασία των πολυμερών πολιτικών και εμπορικών σχέσεων και ένεκα και της ιδιαιτερότητος του και μοναδικότητας του δεν δεσμεύεται από θρησκευτικές και ιδεολογικές εμμονές και προκαταλήψεις. Ως εκ τούτου, η επανεκκίνηση των σχέσεων με την Τουρκία δεν περιορίζεται από κανένα εμπόδιο και αποτελεί μια κίνηση ενίσχυση της θέσεως του αφενός στον οικονομικό τομέα και αφετέρου στην αντιμετώπιση της ιρανικής απειλής αλλά και μιας πιθανής ασταθούς προοπτικής των γειτονικών με το Ισραήλ αραβικών μουσουλμανικών χωρών. Ζωτικής σημασίας για το Ισραήλ είναι η εξέλιξη των σχέσεων του με την Αίγυπτο, η σταθερότητα της οποίας εξασφαλίζεται επί του παρόντος, από τη δικτατορική επί της ουσίας διακυβέρνηση των ενόπλων δυνάμεων υπό τον στρατηγό Σίσι. Ο άλλος παράγοντας που πιθανόν να επιβάλλει μια επαναπροσέγγιση Τουρκίας και Ισραήλ αναφέ-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ρεται στα ενεργειακά θέματα. Η ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικών αερίου στην θαλάσσια περιοχή Κύπρου (Αφροδίτη)-Ισραήλ (Leviathan) -Αιγύπτου (Zohr) θέτει μια σειρά ζητημάτων και προοπτικών για την εκμετάλλευση τους με τη συμμετοχή και των πολυεθνικών εταιρειών αλλά και την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων. Ειδικά, η προ μηνών ανακοίνωση της ιταλικής εταιρείας Eni για την ανακάλυψη του τεραστίου κοιτάσματος φυσικού αερίου (Zohr) στην αιγυπτιακή υφαλοκρηπίδα οδηγεί σε επανεκτίμηση όλων των λύσεων που είχαν προβληθεί την τελευταία πενταετία. Την παρούσα στιγμή, η αιγυπτιακή και τουρκική αγορά αναζητούν πρόσθετες πηγές ενέργειας, η πρώτη για να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και η δεύτερη για να απεξαρτοποιηθεί από το ρωσικό αέριο (να μη ξεχνάμε ότι μέχρι προ εξαμήνου η Τουρκία με τη Ρωσία σχεδίαζαν μια εντυπωσιακή συνεργασία εκμετάλλευσης του ρωσικού φυσικού αερίου). Το Ισραήλ είναι προβληματισμένο για την εκμετάλλευση των δικών του κοιτασμάτων (εμπορική εκμετάλλευση ή στρατηγική εφεδρεία) και από την αντιπαράθεση

των δύο βασικών εταιρειών (Noble-Delek) σε θέματα ανταγωνισμού και εσωτερικής εμπορικής νομοθεσίας. Οι βασικές επιλογές για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων αναφέρονται σε κατασκευή υποθαλασσίου αγωγού (προς Τουρκία ή μέσω Ελλάδος προς Ευρώπη) ή στην κατασκευή χερσαίων (Αίγυπτος ή Κύπρος) ή πλωτών εγκαταστάσεων υγροποίησης φυσικού αερίου και μεταφοράς με πλοία LNGs. Κάθε λύση περιέχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα με το κόστος κατασκευής να αποτελεί σημαντικό κριτήριο (υποθαλάσσιοι αγωγοί). Επίσης προβληματισμό δημιουργούν και οι ενδεχόμενες διεθνείς νομικές και πολιτικές περιπλοκές που δημιουργεί η ανάγκη καθορισμού μη αμφισβητούμενων ΑΟΖ από τις περιοχές διέλευσης των αγωγών. Πιθανόν όμως η συνολική κατάσταση αστάθειας της περιοχής και των αναδυομένων οικονομικών συμφερόντων να δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την επίλυση των πολύπλοκων ζητημάτων ειδικά των θαλασσίων ζωνών μέσω μιας πολιτικής πιέσεων, «συμμαχιών» και αμοιβαίων παραχωρήσεων. Στα πλαίσια μιας τέτοιας πιθανής εξέλιξης εντάσσονται και οι προσπάθειες της επανεκκίνησης των σχέ-

Η Άγκυρα έχει αντιληφθεί ότι οι δυτικές πρωτεύουσες έχουν αρχίσει να ανησυχούν διαβλέποντας μια σταδιακή ισλαμοποίηση της πολιτικής ατζέντας των κυβερνήσεων του ΑΚΡ αλλά ακόμη περισσότερο παρατηρώντας μια ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας.

67

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

σεων Τουρκίας-Ισραήλ. Αμφότερες οι πλευρές αντιλαμβάνονται ότι η «ηρωική» απομόνωση οδηγεί σε αδυναμία προώθησης των συμφερόντων μέσω της ελάττωσης των εναλλακτικών λύσεων και των ενδεχόμενων συνεργασιών. Συμπερασματικά αμφότερες οι πλευρές (αλλά και οι δυτικές δυνάμεις) έχουν συμφέρον από μια σταδιακή ομαλοποίηση των σχέσεων τους. Σε αυτήν την κατεύθυνση αναμένεται να κινηθούν αμφότερες, επινοώντας λύσεις για να ξεπεράσουν ανώδυνα προηγούμενες σκληροπυρηνικές δηλώσεις και τοποθετήσεις τους χωρίς όμως να αποκαταστήσουν –έστω και μεσοπρόθεσμα– το «ζεστό» κλίμα της προηγηθείσας στρατηγικής συνεργασίας. Στην ελλαδική πλευρά δεν χρειάζεται η παρουσία πανικού για τυχόν επανεκκίνηση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ. Η παροδικότητα και η εναλλαγή περιόδων ενίσχυσης της συνεργασίας και απομάκρυνσης έως και αντιπαλότητας χαρακτηρίζουν τις σχέσεις σε χώρες ευρισκόμενες σε ασταθή περιβάλλοντα και που διακρίνονται από διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο, προσωποπαγείς ηγεσίες και αντικρουόμενα συμφέροντα. Βέβαια, το τραύμα της

τουρκικοϊσραηλινής, «αφύσικης» μέχρι ενός σημείου ειδικής σχέσεως, είναι βαθύ και η αμοιβαία καχυποψία θα παραμείνει επί μακρόν χρονικό διάστημα ασχέτως της αποκατάστασης της (ειδικά όσο το ΑΚΡ και ο «σουλτάνος Ταγίπ Ερντογκάν» ευρίσκονται στην εξουσία). Η ενίσχυση των σχέσεων και της συνεργασίας Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ και Αιγύπτου πρέπει να συνεχιστεί επιδιώκοντας και τη συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσοτέρων κρατών της περιοχής. Ορθά η συνεργασία αυτή πρέπει να αποφύγει τη στοχοποίηση οποιοδήποτε άλλου μέρους και τη δημιουργία διλημμάτων ασφαλείας. Συγχρόνως η ενεργειακή προσπάθεια πρέπει να ενταχθεί κάτω από την ομπρέλα του ευρωπαϊκού South Corridor και της απεξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης από μια και μοναδική πηγή προμήθειας ενέργειας, οποιαδήποτε και αν είναι αυτή (επί του παρόντος η Ρωσία κατέχει τη μεγαλύτερη μερίδα). Σε κάθε δε περίπτωση πρέπει να τονίζεται (χωρίς να υπερπροβάλλεται) η στρατηγική σημασία της πολύπλευρης διασύνδεσης του Ισραήλ με την Ευρώπη (Δύση) μέσω του μοναδικού αξιόπιστου άξονος Κύπρου-Ελλάδος.

Το Ισραήλ παρά τη συχνή επιλογή δυναμικών και βίαιων στρατιωτικών λύσεων αντιλαμβάνεται τη σημασία των πολυμερών πολιτικών και εμπορικών σχέσεων και ένεκα και της ιδιαιτερότητος του και μοναδικότητας του δεν δεσμεύεται από θρησκευτικές και ιδεολογικές εμμονές και προκαταλήψεις.

68

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

H επαναπροσέγγιση του Ισραήλ με την Τουρκία θα αναβάθμιζε τη θέση αμφοτέρων έναντι του Ιράν. Αναφορικά δε με την ασφάλεια του Ισραήλ, εκτιμάται ότι η επαναπροσέγγιση θα εξασθένιζε τη θέση της υποστηριζόμενης από την Άγκυρα, Hamas, περιορίζοντας το νέο κύκλο βίας που άνοιξε πρόσφατα η τελευταία και δημιουργώντας μια αχνή αισιοδοξία για ενδεχόμενη μερική λύση του παλαιστινιακού προβλήματος.

Η ελλαδική πλευρά πρέπει να ευρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα καθόσον οι εποχές αστάθειας όπως προαναφέραμε προσφέρονται για τη δρομολόγηση λύσεων «πακέτων» που προσπαθούν να ξεπεράσουν τις αστοχίες του παρελθόντος και να αντιμετωπίσουν τις σημερινές ανάγκες πάντα λαμβάνοντας υπόψη τις ισορροπίες ισχύος και τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων. Επειδή η χώρα μας σήμερα αντιμετωπίζει μια βαθύτατη πολυσύνθετη κρίση και δεν διαθέτει επαρκή χρόνο και πόρους για την αποκατάσταση της σε βάρος της διαταραχθείσης στρατιωτικής ισχύος (και μάλλον η πλάστιγγα θα συνεχίσει να κινείται σε βάρος μας), πρέπει να εστιάσουμε στις κατάλληλες «συμμαχίες», πολιτικές και οικονομικές, ώστε να διασφαλίσουμε με τον τρόπο αυτό κατά τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα μας. Ίσως μάλιστα να πρέπει –δυστυχώς υπό πίεση και σε περιβάλλον δυσμενών συνθηκών– να λάβουμε σημαντικές αποφάσεις, συνεξετάζοντας τα περιθώρια των ελιγμών μας σε συνάρτηση με τις δυνατότητες μας, τα επιδιωκόμενα οφέλη αλλά και ενδεχόμενες παραχωρήσεις μας. Πιθανόν να φαίνεται υποχωρητική και συμβιβαστι-

κή η παρατήρηση μου αλλά η κατανόηση του διεθνούς περιβάλλοντος και η οικοδόμηση ρεαλιστικής πολιτικής σε συνάρτηση με τον παράγοντα χρόνο, αποτελούν τις βάσεις του επιτυχημένου εθνικού σχεδιασμού και αποφυγής καταστροφικών ανέφικτων επιδιώξεων. Είναι απολύτως επιθυμητή και κατανοητή η εσωτερική και εξωτερική πολιτική της διακήρυξης και επιδίωξης πολλαπλών και «μαξιμαλιστικών» στόχων αλλά όταν πλησιάσει η «ώρα του λογαριασμού» οι αποφάσεις πρέπει να χαρακτηρίζονται από την ισορροπία μέσων με στόχους και λελογισμένου ρίσκου. Σίγουρα η επιδίωξη κέρδους χρόνου και η πρόκριση του κατευνασμού είναι υπό ορισμένες περιστάσεις επωφελείς αλλά αποτελούν αναγκαστικές επιλογές περιορισμένου συνήθως χρόνου, υψηλού ρίσκου και πρέπει να υποκαθίστανται το συντομότερο δυνατόν με περισσότερο ενεργητικές πολιτικές. Ενίοτε δε οι παραπάνω άτολμες πολιτικές οδηγούν σε ουσιαστική παράλυση, εγωκεντρική απομόνωση, στείρα προσκόλληση σε ανεδαφικούς στόχους, έλλειψη οράματος και στρατηγικής και απόρριψη ευκαιριών με μακροπρόθεσμα πολλαπλά αρνητικά αποτελέσματα. ◼ 69

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΚΗΝΗ

Το συριακό ζήτημα, οι αντικρουόμενες επιδιώξεις των εμπλεκομένων και οι πιθανότητες εξεύρεσης λύσεως του Ιπποκράτη Δασκαλάκη

Το πρώτο εξάμηνο του 2014 η έκρυθμη κατάσταση στην περιοχή της Ουκρανίας και οι συνέπειες της μεσουρανούσαν στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Η ουκρανική κρίση, η προσάρτηση της Κριμαίας και οι συγκρούσεις στις εξεγερμένες ουκρανικές ρωσόφωνες επαρχίες βύθισαν στο ναδίρ τις προβληματικές σχέσεις Δύσεως-Ρωσίας. Σύντομα όμως, οι φλόγες της συριακής κρίσης αλλά και της ευρύτερης αναταραχής στη Μέση Ανατολή που είχαν αναζωπυρωθεί από το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης, το 2011, απέσπασαν και πάλι την προσοχή μας.

70

71

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Στα μέσα λοιπόν του παρελθόντος έτους, μια άγνωστη ισλαμιστική οργάνωση, η Islamic State of Iraq and Syria-ISIS ή Islamic State in Iraq and the Levant-ISIL που ξεπήδησε στο Ιράκ από μια απρόσμενη συνεργασία σουνιτικών καταπιεσμένων στοιχείων και υπολειμμάτων τρομοκρατικών οργανώσεων και ανδρώθηκε στη Συρία, υπήρξε ο πρωταγωνιστής των γεγονότων. Ο ISIS γιγαντώθηκε χάρη στην ρεβανσιστική και διεφθαρμένη πολιτική της Βαγδάτης και την απερίσκεπτη πολύπλευρη βοήθεια αρκετών χωρών προς τις συριακές αντικαθεστωτικές ομάδες. Η δυναμική επανεμφάνιση του ISIS (2014) και η ταυτόχρονη κατάρρευση του ιρακινού στρατού αιφνιδίασε όλους αυτούς που επί χρόνια βασίζουν τις αναλύσεις τους σε «δυτικά ορθολογιστικά μοντέλα» και αδυνατούν να αντιληφθούν την πολυπλοκότητα των προβλημάτων και τη διαφορετικότητα της ψυχοσύνθεσης και κουλτούρας των λαών της περιοχής. Η οργάνωση αυτή διαδοχικά μεταλλασσόμενη και δρώσα για μια περίοδο και ως al-Qaeda in Iraq, αφού ανασυγκροτήθηκε στα πεδία των μαχών της Συρίας, επανεμφανίστηκε αιφνιδιαστικά και κυριάρχησε στις σουνιτικές επαρχίες του Ιράκ. Τελικά επεξέτεινε τη δράση της σε όλη την περιοχή δίδοντας έμφαση στην εμπλοκή της στο συριακό εμφύλιο πόλεμο συγκρουόμενη όχι μόνο με τις δυνάμεις του αιμοσταγούς καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσσαντ αλλά και με τις υπόλοιπες αντικαθεστωτικές ομάδες. Η δομή, οργάνωση, εξοπλισμός, πολεμικές και επικοινωνιακές τακτικές και κυρίως ο φανατισμός σε συνδυασμό με την απόλυτη χρήση της τρομοκρατίας ως στρατηγικό όπλο, επέτρεψαν την επέκταση της εδαφικής κυριαρχίας της οργάνωσης που πλέον υπό την ονομασία «Ισλαμικό Κράτος» κήρυξε την επανίδρυση του «Χαλιφάτου». Όπως συμβαίνει πάντα, οι φλόγες της νέας εστίας, επισκίασαν την προηγούμενη ρωσικο-ουκρανική κρίση παρά την περιοδική επανάληψη χαμηλής έντασης συγκρούσεων και τη θέσπιση σημαντικών οικονομικών μέτρων από τη Δύση σε βάρος της Ρωσίας. Το 2015 οι επιπτώσεις της συριακής κρίσης κορυφώνονται και διαχέονται όχι μόνο εξαιτίας της αγριότητας και επιτυχιών του ISIS, όσο ένεκα των τεράστιων προσφυγικών ρευμάτων που συρρέουν στην Ευρώπη αλλά και των τρομοκρατικών επιθέσεων που εξτρεμιστές ισλαμιστές προκαλούν σε ευρωπαϊκές και μη χώρες. Οι προσφυγικές ροές (όχι 72

μόνο από τη Συρία) θέτουν σε δοκιμασία τις αντίστοιχες υπηρεσίες των χωρών διέλευσης και υποδοχής ενώ συνοδεύονται από χιλιάδες λιγότερο «προνομιούχους» οικονομικούς μετανάστες. Σημειωτέον ότι το 60% των Σύρων προσφύγων προέρχεται από περιοχές ελεγχόμενες από τις καθεστωτικές δυνάμεις. Το κύμα των μετακινουμένων πληθυσμών προκαλεί τριγμούς και δικαιολογημένες αντιδράσεις και ανησυχίες στις κοινωνίες των παραπάνω χωρών. Τα κράτη πλέον αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τους πρωτοφανείς αριθμούς των εισερχομένων και καταφεύγουν σε ασυντόνιστα και μάλλον αναποτελεσματικά και μεμονωμένα μέτρα με βασικό γνώμονα την παροδική εκτόνωση του προβλήματος, τη μεταφορά του σε άλλους δρώντες, την ικανοποίηση των ψηφοφόρων και την τήρηση πολιτικών ισορροπιών. Συγχρόνως, η ανάγκη αντιμετώπισης των τρομοκρατικών ενεργειών οδηγεί τις χώρες στη λήψη εκτάκτων μέτρων ασφαλείας με τους συνεπαγόμενους περιορισμούς ορισμένων ελευθεριών. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη καθόσον οι εμπλεκόμενες δυνάμεις (μεγάλες, περιφερειακές, γειτονικές) διαθέτουν αντικρουόμενες και εναλλασσόμενες προτεραιότητες, προσεγγίσεις, στόχους και τακτικές. Παράλληλα η βαρύτητα της κάθε δύναμης επανακαθορίζεται ανάλογα με τις εξελίξεις και τις συμμαχίες. Ζωτικά συμφέροντα αντιπαρατίθενται σε διαχρονικές αντιπαλότητες και οικονομικές συναλλαγές γεφυρώνουν ετερόκλητες εθνοτικές, φυλετικές και θρησκευτικές διαφορές. Συγχρόνως πλήθος πρωταγωνιστών καθοδηγούνται από ιδιοτελή προσωπικά κίνητρα επιβίωσης, πολιτικής κυριαρχίας και πλουτισμού. Σε αυτό το νεφελώδες περιβάλλον των μεταβαλλόμενων ισορροπιών και πληθώρας ξένων μαχητών είναι τελείως φυσικό φαινόμενο η εναλλαγή των ρόλων μεταξύ καθεστωτικών και αντικαθεστωτικών, μετριοπαθών και εξτρεμιστών. Παράλληλα, η ύπαρξη δεκάδων αντιπάλων φυλετικών εθνοτήτων, αλληλομισούμενων σεχτών, συγκρουόμενων θρησκευτικών ομάδων, φανατισμένων αιρετικών υποομάδων, εγκληματικών οργανώσεων και μεμονωμένων προσώπων πυροδοτεί έναν ανελέητο αγώνα όλων εναντίον όλων όπου η τρομοκρατία έχει αντικαταστήσει τη στρατηγική. Αυτή η πολύπλοκη κρίση γίνεται οξύτερη καθώς η πλευρά των ισλαμιστικών εξτρεμιστικών ομάδων διέπεται από την επαναστατική προδιάθεση της παγκόσμιας

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΚΗΝΗ

Το 2015 οι επιπτώσεις της συριακής κρίσης κορυφώνονται και διαχέονται όχι μόνο εξαιτίας της αγριότητας και επιτυχιών του ISIS, όσο ένεκα των τεράστιων προσφυγικών ρευμάτων που συρρέουν στην Ευρώπη αλλά και των τρομοκρατικών επιθέσεων που εξτρεμιστές ισλαμιστές προκαλούν σε ευρωπαϊκές και μη χώρες.

εγκαθίδρυσης μιας ακραίας μορφής του σουνιτικού ισλαμισμού. Στόχος μαξιμαλιστικός που αναπόφευκτα οδηγεί σε ολοκληρωτική ρήξη και περιορίζει, ίσως και εξαλείφει, τα όρια ευρέσεως κοινά αποδεκτής λύσεως. Στο μεταξύ, η πρότινος άγνωστη οργάνωση και αυτοαποκαλούμενη τώρα ως «Ισλαμικό Κράτος» διαθέτει πλέον εδαφική επικράτεια και γνωρίσματα κρατικής κυριαρχίας. Αυτή όμως ακριβώς η γιγάντωση της προκαλεί την ανησυχία και συσπείρωση των αντιπάλων και των χθεσινών υποστηρικτών της. Από το τέλος του καλοκαιριού του 2014 αρχίζει να δέχεται αυξανόμενα διαδοχικά πλήγματα από ένα ετερόκλητο συνασπισμό δυτικών (της Ρωσίας συμπεριλαμβανομένης) και αραβικών κρατών. Σε απάντηση αυτών ακριβώς των πιέσεων και του διαφαινόμενου περιορισμού της δυνάμεως της, εξαπολύει τυφλά τρομοκρατικά κτυπήματα στρεφόμενα κατά αμάχων στη Συρία αλλά και στις χώρες που συγκροτούν τον πολεμικό μηχανισμό ανάσχεσης της. Οι εξελίξεις αυτές λαμβάνουν χώρα σε μια περιοχή όπου οι ισορροπίες είναι ευμετάβλητες, τα διλλήματα ασφαλείας έντονα και οι συνδυασμοί συμ-

μαχιών και συμφερόντων περίεργοι, πολλαπλώς διαπλεκόμενοι έως και αφύσικοι. Η αναμενόμενη επιστροφή του Ιράν (μετά την επίτευξη συμφωνίας για το πυρηνικό του πρόγραμμα) στην κανονικότητα προκαλεί αμηχανία έως και ανησυχία. Τα ρωσικά στρατεύματα ενισχύονται στη Λατάκεια της Συρίας (2015) και ρωσικά αεροσκάφη επιχειρούν πλέον κατά των αντιπάλων του Άσσαντ (από τις 30 Σεπτεμβρίου 2015). Η πύκνωση των πτήσεων στρατιωτικών αεροσκαφών πάνω από το συριακό έδαφος οδηγεί στην ανάγκη τήρησης διαύλων επικοινωνίας για αποφυγή εμπλοκών (μεταξύ ρωσικών και δυτικών δυνάμεων) ενώ αχνά διαφαίνεται η πιθανότητα προσέγγισης των κυρίων εξωτερικών πρωταγωνιστών για δρομολόγηση μιας πολιτικής λύσεως. Δύο τα βασικά ερωτήματα που πλανώνται: ποιος θα επιβάλλει αυτή τη λύση και ο μελλοντικός ρόλος του καθεστώτος του Άσσαντ στη Συρία. Το συμβάν της προαναγγελθείσας ίσως και αναμενόμενης (από ρωσικής πλευράς) και μάλλον προσχεδιασμένης (από τουρκικής πλευράς) κατάρριψης του ρωσικού αεροσκάφους Su-24 από τουρκικό F-16 στις 24 Νοεμβρίου 2015 υπό αντικρουόμενες συνθή73

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Οι εξελίξεις αυτές λαμβάνουν χώρα σε μια περιοχή όπου οι ισορροπίες είναι ευμετάβλητες, τα διλλήματα ασφαλείας έντονα και οι συνδυασμοί συμμαχιών και συμφερόντων περίεργοι, πολλαπλώς διαπλεκόμενοι έως και αφύσικοι.

κες και αμφιλεγόμενες προθέσεις κυριαρχεί στην επικαιρότητα και οδηγεί σε μια ραγδαία επιδείνωση των σχέσεων των δύο χωρών. Το συμβάν αυτό έλαβε χώρα σε μια περίοδο όπου έχουν αρχίσει να αυξάνονται οι φωνές για την ανάγκη άμεσης επίτευξης μιας διεθνούς συμφωνίας ειρήνευσης της περιοχής με προσέγγιση Δύσης και Ρωσίας. Κάτω υπό αυτές τις πολύπλοκες συνθήκες θα προσπαθήσουμε μια ανάλυση των επιδιώξεων των εμπλεκομένων βασικών μερών λαμβάνοντας υπόψη τα πρόσφατα γεγονότα, τα διαφαινόμενα αντικρουόμενα και αναπροσδιοριζόμενα συμφέροντα, τις γενικότερες ισορροπίες αλλά και τα διδάγματα της ιστορίας. Βέβαια δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής και το γεγονός ότι τα κράτη ως ορθολογικοί δρώντες αποτυγχάνουν ενίοτε να λειτουργήσουν ορθολογικά. Ας εξετάσουμε πρώτα την στρατιωτική υπερδύναμη, τις ΗΠΑ. Οι δύο θητείες του Αμερικανού Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα χαρακτηρίζονται από μια προσπάθεια απεμπλοκής από τις προγενέστερες επεμβάσεις των ΗΠΑ στο χώρο της ευρύτερης Μέσης Ανατολής και υπό την κάλυψη της αντιτρομοκρατικής εκστρατείας. Αντίστοιχη διστακτικότητα πα74

ρατηρείται και στην ανάληψη του ρόλου του παγκόσμιου σταθεροποιητή και εγγυητή της ασφάλειας και ειρήνης. Ρόλο που αυτόβουλα, με τη λήξη του ψυχρού πολέμου, ανέλαβαν οι ίδιοι οι Αμερικανοί ως μέρος της «μεσσιανικής» αποστολής τους σε συνδυασμό με την προώθηση των εθνικών συμφερόντων τους. Τελικά, οι ΗΠΑ μάλλον αντιλήφτηκαν ότι όχι μόνο το κόστος της περαιτέρω επέκτασης αλλά ακόμη και της διατήρησης της θέσεως τους στο παγκόσμιο σύστημα αρχίζει να μην αντισταθμίζεται από τα ανταποδοτικά οφέλη. Υπό το βάρος αυτού του αυξανόμενου αβάστακτου κόστους επέλεξαν τη σταδιακή και υπολογισμένη αναδίπλωση και επικέντρωση στα αυστηρά περιορισμένα ζωτικά τους συμφέροντα. Η πολιτική αυτή εκτιμούν ότι θα τους επιτρέψει τη διατήρηση της αναγκαίας οικονομικής ευρωστίας και τεχνολογικής υπεροχής που αποτελούν τη βάση της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας σε ένα πολυπολικό και πολύπλοκο κόσμο. Στα πλαίσια αυτής της στρατηγικής επιλογής, η αποχώρηση από την περιοχή της Μέσης Ανατολής αποτελεί αναμενόμενη εξέλιξη. Επιζητούμενος στρατηγικός στόχος σε κάθε αναδίπλωση μεγάλης δυνάμεως είναι η μη αντικατάσταση του

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΚΗΝΗ

κενού από μια αντίπαλη (ή δυνητικά αντίπαλη) μεγάλη δύναμη ή ακόμη και από μια ενδεχομένως ανεξέλεγκτη υποψήφια περιφερειακή δύναμη. Ως γνωστόν, ο κατακερματισμός της ισχύος σε πολλούς τοπικούς αδύναμους και εξαρτώμενους παίκτες αποτελεί την καλύτερη εγγύηση για τη διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας αποφεύγοντας έτσι το κόστος της τοπικής εμπλοκής. Η αμερικανική πολιτική της τήρησης αποστάσεων και μη επέμβασης επιλέχθηκε στη διάρκεια της «αραβικής άνοιξης» δεχόμενη αμφίπλευρες επικρίσεις από παραμέληση των εθνικών συμφερόντων και μη στήριξη παραδοσιακών συμμάχων μέχρι και διστακτικότητα καταδίκης των καταπιεστικών καθεστώτων. Η εμπλοκή στην λιβυκή κρίση μάλλον ήταν μια αναγκαστική επιλογή μεταξύ δράσεως και αδράνειας και ένας απρόθυμος εφελκυσμός υπό την πίεση μιας διστακτικής συμπαράστασης σε ευρωπαϊκές εμμονές. Τα συμπεράσματα της λιβυκής κρίσης, αλλά και των προηγουμένων εμπλοκών σε Ιράκ και Αφγανιστάν, έκριναν εν πολλοίς την αμερικανική στάση στη συριακή κρίση. Οι αρχικοί αισιόδοξοι υπολογισμοί για πτώση του καθεστώτος του Άσσαντ διαψεύστηκαν και η αντικαθεστωτική εξέγερση μεταβλήθηκε σε μια αδυσώπητη εμφύλια σύγκρουση με θρησκευτικούς και εθνοτικούς διαχωρισμούς αλλά και εμπλοκή γειτονικών και μη δυνάμεων. Το καθεστώς του Άσσαντ επέδειξε σθεναρή αντίσταση και εκμεταλλευόμενο την αιματηρή τρομοκρατία του ISIS πέτυχε να καταστήσει κύριο αντίπαλο του το «Ισλαμικό Κράτος». Στην πολιτική αυτή βρήκε πρόθυμο συμπαραστάτη, για τους δικούς του λόγους το «Ισλαμικό Κράτος», με αποτέλεσμα το 2015 η σύγκρουση να εστιάζεται μεταξύ δύο εξίσου καταπιεστικών καθεστώτων και εναλλακτικών λύσεων. Δυστυχώς ο ενδιάμεσος μετριοπαθής χώρος μεταξύ των δύο «κακών» έχει εξασθενίσει υπερβολικά και κατά ορισμένους αναλυτές έχει εξαϋλωθεί. Σε αυτήν την κατάσταση η αμερικανική πολιτική προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ του «ελάχιστου κακού» χωρίς να προκαλέσει τριβές στους φίλους και συμμάχους της στην περιοχή. Η ρωσική επέμβαση στη Συρία μάλλον δεν εξέπληξε τις ΗΠΑ που επιθυμούν την ανάληψη του κόστους μιας λύσεως από τον ευρύτερο δυνατόν συνασπισμό δυνάμεων. Ακόμη η προοπτική μιας ισχυρής ρωσικής βάσεως στη Συρία και στην αυξανόμενης σημασίας Ανατολική

Μεσόγειο δεν τρομοκρατεί τους αναλυτές της Ουάσινγκτον. Η αμερικανική ηγεσία γνωρίζει τις σχετικά περιορισμένες δυνατότητες της ρωσικής πολεμικής μηχανής (παρά την πρόσφατη «αμερικανικού» τύπου προβολή της ρωσικής ισχύος στη Συρία) μακράν της ρωσικής ενδοχώρας και ειδικά τις σχετικά με τις ΗΠΑ υποδεέστερες ικανότητες αεροναυτικών επιχειρήσεων. Η μεγαλύτερη ανησυχία των ΗΠΑ δεν απορρέει από μια συμβολική ή ακόμα και σημαντική ρωσική παρουσία στα παράλια της Συρίας όσο από μια απρόβλεπτη σιϊτική σφήνα από τον Περσικό Κόλπο μέχρι την Μεσόγειο (Ιράν-Ιράκ-Συρία). Ο μάλλον υπερβολικός αυτός φόβος κυριαρχεί και στις σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου και στο Ισραήλ. Οι δυνατότητες όμως επέκτασης του Ιράν (πολιτικές-στρατιωτικές-οικονομικές-ιδεολογικές) ίσως υπερπροβάλλονται καθόσον η ιρανική σιϊτική ταυτότητα αποτελεί σημαντική μειοψηφία εκτός του Ιράν και του Νοτίου Ιράκ. Ακόμη και η φιλοσιϊτική κυβέρνηση της Βαγδάτης τρέφει επιφυλάξεις έναντι της Τεχεράνης. Βλέπετε δεν αρκεί η θρησκευτική προσέγγιση για να ξεπεραστούν οι μακροχρόνιες αντιπαλότητες που οι εθνοτικές ομαδοποιήσεις (Ιρανοί/ Πέρσες-Άραβες) προκαλούν. Θα ήταν όμως παράλειψη να μην αναφερθούμε στις ιδιαίτερες αμερικανοϊσραηλινές σχέσεις και δεσμεύσεις των ΗΠΑ για την ασφάλεια του Ισραήλ και την ανησυχία (εν μέρει δικαιολογημένη) του τελευταίου για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αλλά και τη διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής. Επιπλέον η απεξάρτηση των ΗΠΑ από τους υδρογονάνθρακες του Περσικού Κόλπου αποτελεί εξίσου κομβικό σημείο για τη διαφαινόμενη αλλαγή της πολιτικής της Ουάσινγκτον. Το αμερικανικό όμως ενδιαφέρον παραμένει σημαντικότατο εξαιτίας των τεραστίων οικονομικών συμφερόντων των αμερικανικών εταιρειών πετρελαίων αλλά και εταιρειών αμυντικού υλικού. Η τελευταία παρατήρηση έχει ισχύ και για τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες και τη Ρωσία καθόσον οι εμπορικές συναλλαγές με τις χώρες του Κόλπου είναι αμοιβαία οικονομικά επωφελείς. Στην Αραβική Χερσόνησο, οι σουνιτικές μοναρχίες αρχίζουν να ανησυχούν για την ανεξέλεγκτη γιγάντωση του «Ισλαμικού Κράτους» και των άλλων εξτρεμιστικών ομάδων που μέχρι πρόσφατα (ίσως ακόμη και σήμερα) λάμβαναν την πλουσιοπάροχη υποστήριξη τους. Μια αμφιλεγόμενη πολιτική που 75

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

συνεχίζεται εδώ και χρόνια μέσω της ενίσχυσης σουνιτικών εξτρεμιστικών οργανώσεων, κυρίως από τη Σαουδική Αραβία, παρά τη δεδηλωμένη αντίθεση των πρώτων προς όλες τις «άπιστες» και διεφθαρμένες μοναρχίες του Κόλπου. Στο σημείο αυτό ίσως ο δυτικός ορθολογισμός αδυνατεί να κατανοήσει όλα αυτές τις συμπεριφορές που απορρέουν από θεολογικές αντιπαραθέσεις, τύποις ομόδοξων αλλά ταυτόχρονα συγκρουσιακών δογμάτων, που περιπλέκονται από οικονομικά συμφέροντα και έναν ανηλεή αγώνα επιβίωσης των οικογενειακών καθεστώτων, μέλη των οποίων ευρίσκονται σε όλες τις πλευρές των δυνητικών ανταγωνιστών. Η Ρωσία από την έναρξη της συριακής κρίσεως υποστηρίζει το καθεστώς του Άσσαντ πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Μία δύσκολη επιλογή που έφερε τη Ρωσία σε αντιπαράθεση όχι μόνο με τη Δύση αλλά και με το σύνολο των σουνιτικών αραβικών χωρών και δημιούργησε τις προϋποθέσεις της επαναστοχοποίησης της από την ισλαμιστική τρομοκρατία και την αναζωπύρωση του τσετσενικού εφιάλτη. Εύλογα προβάλει το ερώτημα για τους στόχους της Ρωσίας και το μέγεθος των διακυ-

βευόμενων ρωσικών συμφερόντων στην περιοχή. Η δυναμική ρωσική επαναφορά στην περιοχή σε συνάρτηση με τους αναλαμβανόμενους κινδύνους δεν στοιχειοθετείται μόνο με στόχους πολιτικής και στρατιωτικής επιστροφής και επικυριαρχίας στη Μέση Ανατολή. Ούτε μια ρωσική προσπάθεια ελέγχου των περιορισμένων στη Συρία κοιτασμάτων υδρογονανθράκων και οδών διέλευσης τους δικαιολογεί το μέγεθος της εμπλοκής. Φυσικά και η Συρία προβάλλει ως έδαφος διέλευσης αγωγών ενέργειας από την περιοχή του Κόλπου, του Ιράν και της ευρύτερης Κασπίας. Η σταδιακή όμως πύκνωση των δικτύων ενέργειας, των εναλλακτικών διαδρομών, λύσεων και πηγών και η αλληλεξάρτηση παραγωγού-καταναλωτή μάλλον δεν δικαιολογούν την ένταση της ρωσικής εμπλοκής. Βέβαια με τη δυναμική της επέμβαση η Ρωσία επιβεβαιώνει το status της ως μεγάλης δύναμης και αφοσιωμένης αποφασιστικής συμμάχου και προστάτριας, αμφότερα όμως είχαν προαναδειχθεί και με τις περιπτώσεις Γεωργίας και Ουκρανίας. Η Ρωσία εκτιμάται ότι με την κίνηση αυτή επιδιώκει την ανάδειξη της ως πρωταγωνιστικού ρυθμιστή στην εξεύρεση λύσεως

Σε αυτήν την κατάσταση η αμερικανική πολιτική προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ του «ελάχιστου κακού» χωρίς να προκαλέσει τριβές στους φίλους και συμμάχους της στην περιοχή. Η ρωσική επέμβαση στη Συρία μάλλον δεν εξέπληξε τις ΗΠΑ που επιθυμούν την ανάληψη του κόστους μιας λύσεως από τον ευρύτερο δυνατόν συνασπισμό δυνάμεων.

76

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΚΗΝΗ

στην ευρύτερη περιοχή. Με τον τρόπο αυτό φιλοδοξεί ως αντάλλαγμα των «υπηρεσιών» της, να επιτύχει τη δρομολόγηση λύσεων «πακέτων» στο σύνολο των ανοικτών προβλημάτων που τα τελευταία χρόνια αναδείχθηκαν στις σχέσεις της με τη Δύση και αφορούν την εγγύς περιοχή των ζωτικών συμφερόντων της. Η Μόσχα εκτιμά ότι ο σημερινός συνδυασμός προσφυγικού-μεταναστευτικού προβλήματος και τρομοκρατίας καθιστά εφικτή αυτή τη στόχευση. Ακόμη και το πολυδιαφημιζόμενο άνοιγμα της Ρωσίας προς την Κίνα αποτελεί συμπληρωματικό μέρος αυτού του σχεδίου πίεσης προς τη Δύση αλλά παράλληλα και εναλλακτικό σχέδιο σε περίπτωση μη ευόδωσης του κυρίου στόχου. Η προσέγγιση Ρωσίας προς το Πεκίνο πιθανόν να είναι οικονομικά συμφέρουσα για αμφότερες τις δυνάμεις παρά τις σκληρές διαπραγματευτικές θέσεις της τελευταίας. Βέβαια η Μόσχα δεν παραγνωρίζει τη νομοτελειακή σύγκρουση δύο συνορευουσών δυνάμεων όταν μάλιστα η μια εξ’ αυτών αναζητά ζωτικό χώρο για τον υπερπληθυσμό της και η ετέρα παρουσιάζει δημογραφική γήρανση και πλεόνασμα ανεκμετάλλευτου εδάφους. Η Ρωσία αναγνωρίζει ότι το μέλλον της είναι συνδεδεμένο με τη Δύση και την Ευρώπη για μια πληθώρα λόγων. Η ενεργός συμμετοχή της σε μια κοινή λύση στο συριακό ζήτημα εκτιμά ότι θα προσφέρει για αντάλλαγμα την κατοχύρωση των κερδών της στα ζωτικά σημεία (Κριμαία-Ουκρανία-Γεωργία) και την αναστολή των οικονομικών κυρώσεων που έχουν πληγώσει την οικονομία της. Εκτιμάται ότι οι παραπάνω επιδιώξεις ώθησαν τη Ρωσία να προχωρήσει στο ριψοκίνδυνο άλμα της εμπλοκής στη συριακή κρίση. Συγχρόνως μέχρι σήμερα έχει πετύχει να προωθήσει την εικόνα μιας πολιτικής και στρατιωτικής υπερδύναμης προβάλλοντας τη στρατιωτική ισχύ της χρησιμοποιώντας τις πολυδιαφημισμένες τα τελευταία χρόνια δυτικές μεθόδους. Μια άλλη περιφερειακή δύναμη με φιλόδοξους στόχους στην περιοχή είναι η Τουρκία. Ορθολογική η τουρκική επιδίωξη απόκτησης της πρωτοκαθεδρίας στην περιοχή καθόσον οι συντελεστές ισχύος της φαίνεται ότι μπορούν να υποστηρίξουν την προσπάθεια που ενισχύεται και από μια προβολή ήπιας ισχύος και ιστορικής και πολιτιστικής επίδρασης. Μάλλον όμως η υπερβολική προβολή του στόχου και της δυναμικής επιστροφής της Οθωμανικής Αυ-

τοκρατορίας αφενός ενεργοποίησε τις εθνοτικές μνήμες και διαφοροποιήσεις των λαών της περιοχής και αφετέρου ανησύχησε τους υπόλοιπους διεκδικητές και κυρίως τις μεγάλες δυνάμεις. Επιπλέον, πυκνώνουν οι αναφορές και ανησυχίες για μια «ισλαμοποίηση» της τουρκικής κοινωνίας με απρόβλεπτες συνέπειες (η περίπτωση της ριζοσπαστικοποίησης του Ιράν 36 χρόνια μετά ακόμη στοιχειώνει τους αναλυτές). Η Τουρκία αντιλήφθηκε ότι τα σχέδια της αντιμετωπίζονται με επιφύλαξη ενώ οι επιλογές της υποστήριξης στους «αδελφούς μουσουλμάνους» της Αιγύπτου και στις αντικαθεστωτικές δυνάμεις Λιβύης και Συρίας δεν ευοδώθηκαν. Αντίστοιχα οι χειρότεροι εφιάλτες της λαμβάνουν χώρα στα ανατολικά, νότια σύνορα της και στο εσωτερικό της. Φόβοι που ίσως οδηγήσουν σε υπερβολικές αντιδράσεις και σε μια «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» ενώ υπάρχει ακόμη η δυνατότητα της προσέγγισης και συνεργασίας με το κουρδικό μετριοπαθές και ομόδοξο σουνιτικό στοιχείο. Σε αυτό το περιβάλλον η Τουρκία αποφάσισε να προχωρήσει σε μια επίδειξη ισχύος και αποφασιστικότητας με μια μάλλον προσχεδιασμένη κατάρριψη «λελογισμένου» ρίσκου. Το μήνυμα που προσπάθησε να στείλει η Άγκυρα -ενόψει μιας ενδεχόμενης προσπάθειας λύσεως του συριακού ζητήματος- είναι η υπενθύμιση της σημασίας της, των συμφερόντων της και του ρόλου της ως προστάτριας των μουσουλμανικών χωρών και πληθυσμών. Συγχρόνως έσπευσε και να καλυφθεί υπό τη συμμαχική ομπρέλα λαμβάνοντας τις από τις συνθήκες επιβαλλόμενες χαλαρές εγγυήσεις και δηλώσεις υποστήριξης αλλά δεχόμενη και σφοδρή υπόγεια κριτική για την ενέργεια της. Ψύχραιμη η Ρωσία αποφεύγει κάθε πρόκληση προς τη Συμμαχία και καταφεύγει σε σημαντικές οικονομικές κυρώσεις προς την Τουρκία. Κυρώσεις που έχουν αρνητικό αντίκτυπο και στις δύο χώρες καθόσον οι μεταξύ τους εμπορικές σχέσεις ανέρχονται στο ποσό των 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως με προσδοκώμενο (στο παρελθόν) στόχο τα 100 δισεκατομμύρια για το 2023. Εδώ επανέρχεται το ερώτημα της σκοπιμότητας της τουρκικής ενέργειας αλλά και της διακινδύνευσης των ρωσικών οικονομικών στόχων σε περίοδο μάλιστα σημαντικής οικονομικής ύφεσης (εξαιτίας των δυτικών μέτρων) της τελευταίας. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι αμφότερα τα κράτη 77

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Η Ρωσία από την έναρξη της συριακής κρίσεως υποστηρίζει το καθεστώς του Άσσαντ πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά.

διαθέτουν αυταρχικά προσωποπαγή καθεστώτα με έλλειμμα δημοκρατικής θεσμικής λειτουργίας όπως τουλάχιστον αυτή είναι γνωστή στη Δύση. Σε αυτό το περιβάλλον είναι εφικτή η λήψη αποφάσεων υψηλού πολιτικού ρίσκου που καλλιεργούν κλίμα αντιπαράθεσης (ειδικά όταν προϋπάρχουν μακροχρόνιες συνθήκες αντιπαλότητος) και αποσκοπούν σε εξαναγκασμό συντριπτικής υποχώρησης του αντιπάλου με δυνατότητα όμως και άμεσης επανεκκίνησης των πληγωμένων αλλά κερδοφόρων σχέσεων. Βέβαια και στην περίπτωση αυτή δεν πρέπει να ξεχνάμε τη μακροχρόνια διαδρομή των προβληματικών ρωσικοτουρκικών σχέσεων ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα της γειτνίασης δύο μεγάλων επεκτατικών δυνάμεων. Επανερχόμενοι στη συριακή κρίση διακρίνουμε την εξάντληση των εμπλεκομένων και την αδυναμία επίτευξης στρατιωτικής νίκης παρά την εμπλοκή ξένων δυνάμεων και ενισχύσεων σε προσωπικό, μέσα, υποστήριξη και χρήματα. Επιπλέον, τα αποτελέσματα της κρίσεως έχουν αρχίσει να καθίστανται πιεστικά στη πολιτικά αδρανοποιημένη Ευρώπη και επιζητείται η εξεύρεση πολιτικής λύσεως. Πιθανόν το δυσκολότερο σημείο της λύσεως είναι η επιβολή της ειρήνευσης καθόσον θα απαιτηθεί η στρατιωτική-πολιτική-οικονομική και ιδεολογική συντριβή του 78

«Ισλαμικού Κράτους» (ίσως και άλλων ισλαμιστικών εξτρεμιστικών οργανώσεων) μέσα σε συνθήκες που δεν θα διαταράξουν τις ευαίσθητες ισορροπίες που οποιαδήποτε λύση θα προβλέπει. Η επίτευξη αυτού του στόχου αναπόφευκτα θα απαιτήσει τη διεξαγωγή και χερσαίων επιχειρήσεων για αντιμετώπιση αυτών των οργανώσεων αλλά παράλληλα και για την απεμπλοκή των αντιπάλων και την εξασφάλιση της εσωτερικής ασφάλειας. Το κύριο λοιπόν θέμα εστιάζεται στην εξεύρεση των κατάλληλων πρόθυμων αλλά και ικανών δυνάμεων που θα επιτύχουν το στόχο αυτό στα πλαίσια μιας συνολικής πολιτικής λύσης. Η μερική ή ακόμη και πλήρης απόσυρση/ αντικατάσταση του καθεστώτος Άσσαντ δύναται να επιτευχθεί με κατάλληλες ενέργειες, διασφαλίσεις και πιέσεις εφόσον υπάρξει σύμπλευση των μεγάλων δυνάμεων. Το παράδειγμα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και των συνθηκών του Dayton αποτελεί μια περίπτωση μη πλήρους λειτουργικής λύσης η οποία όμως πέτυχε να σταματήσει την εμφύλια διαμάχη μεταφέροντας σε ένα αβέβαιο μέλλον την επιτυχή λειτουργική ολοκλήρωση της προβληματικής συνομοσπονδίας των ορκισμένων αντιπάλων. Επιπλέον, οι συνθήκες του Dayton δεν επέβαλαν την άμεση απομάκρυνση ή και τιμωρία των σκληροπυρηνικών ηγετών των Σερβοβοσνίων Radovan Karadžić και

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΚΗΝΗ

Ratko Mladić αλλά ορθά έδωσαν προτεραιότητα στην ειρήνευση της περιοχής προβλέποντας ορθά, τη σε δεύτερη φάση αναίμακτη απομάκρυνση τους με πρωτοβουλίες των πρώην υποστηρικτών τους. Ανάλογη προνοητικότητα πρέπει να δοθεί και για το καθεστώς του Άσσαντ το οποίο, ορθά για σημαντική μερίδα του πληθυσμού, αποτελεί την εγγύηση της ασφάλειας του αλλά και των συμφερόντων ορισμένων σημαντικών κρατικών δρώντων. Στα όμματα των στρατηγικών αναλυτών Ρωσίας και ΗΠΑ η εύρεση μιας συνολικής επαναπροσέγγισης (με λύση «πακέτο» για τα ανοικτά προβλήματα) καθίσταται καθημερινά πιο ελκυστική και εφικτή. Η αποσταθεροποίηση του κοινωνικού ιστού της Ευρώπης και μια επανεμφάνιση της οικονομικής ύφεσης θα συμπαρασύρει όλες ανεξαρτήτως τις χώρες με άγνωστες συνέπειες. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία έχουν αρκετούς λόγους (διαφορετικούς) να είναι ευχαριστημένες από την παρούσα ισορροπία και μάλλον η προσοχή τους στρέφεται στη Άπω Ανατολή και στην οικονομική τους εξασφάλιση και ενδυνάμωση. Φυσικά σε κάθε πλευρά υπάρχουν οι δυνάμεις εκείνες οι οποίες επιθυμούν την περαιτέρω όξυνση των

σχέσεων για διαφόρους λόγους αλλά μάλλον αποτελούν μη κυρίαρχη τάση. Παρατηρήσατε ότι δεν αναφέρθηκα παρά κατ’ ελάχιστον στο ρόλο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως αλλά και των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία) καίτοι συμμετέχουν πλέον ενεργά στις επιχειρήσεις κατά του ISIS. Η αντίδραση της Ευρώπης, μάλλον παρακινήθηκε περισσότερο από τις συνέπειες της προσφυγικής-μεταναστευτικής κρίσης και τρομοκρατίας παρά από το ενδιαφέρον για την περιοχή και την επιθυμία μιας ενεργούς συμβολής στην εξεύρεση λύσεως. Καίτοι οι προαναφερθείσες χώρες ετάχθησαν υπέρ της απομάκρυνσης του καθεστώτος Άσσαντ και μάλιστα προχώρησαν και σε ενέργειες υποστήριξης των αντικαθεστωτικών δυνάμεων (με μάλλον ανεπιθύμητα αποτελέσματα) δεν κατέστει δυνατή μια πιο αποφασιστική ευρωπαϊκή δράση (πλην κοινών δηλώσεων) ή αποφασιστική πρωτοβουλία. Σήμερα, οι χώρες της Ευρώπης έχουν ταχθεί αναφανδόν κατά του ISIS οι ενέργειες τους όμως δε συντονίζονται στα πλαίσια της ΚΕΠΠΑ αλλά περισσότερο από την υπό αμερικανική εποπτεία μιας low profile «συμμαχίας» κατά των

Μια άλλη περιφερειακή δύναμη με φιλόδοξους στόχους στην περιοχή είναι η Τουρκία. Ορθολογική η τουρκική επιδίωξη απόκτησης της πρωτοκαθεδρίας στην περιοχή καθόσον οι συντελεστές ισχύος της φαίνεται ότι μπορούν να υποστηρίξουν την προσπάθεια που ενισχύεται και από μια προβολή ήπιας ισχύος και ιστορικής και πολιτιστικής επίδρασης.

79

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Το τετράγωνο αστάθειας της Μέσης Ανατολής οριοθετείται αλλά και προεκτείνεται και πέραν αυτού, από τέσσερις χώρες-κορυφές. Την Τουρκία, Αίγυπτο, Σαουδική Αραβία και Ιράν. Άπασες, μουσουλμανικές χώρες με περιφερειακές ηγεμονικές φιλοδοξίες που τις φέρνουν μεταξύ τους σε αντιπαράθεση.

εξτρεμιστών ισλαμιστών. Προφανείς ενδείξεις της αδυναμίας της Ευρωπαϊκής Ενώσεως να συντάξει και να εφαρμόσει συνεπή πολιτική σε παγκόσμια θέματα που απαιτούν πολιτική αποφασιστικότητα, προβολή στρατιωτικής ισχύος και ανάληψη ανάλογου κόστους και ρίσκου. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι ο προνομιακός χώρος δραστηριοποίησης της Ευρώπης μάλλον παραμένει το eurogroup ενώ όταν εμφανίζονται θέματα ασφαλείας προτιμάει να αναδιπλωθεί στους χώρους της πιο έμπειρης και αμερικανοκίνητης Ατλαντικής Συμμαχίας. Ενίοτε η ενηλικίωση είναι μια βασανιστικά αργή διαδικασία και χωρίς εγγύηση ολοκλήρωσης. Το τετράγωνο αστάθειας της Μέσης Ανατολής οριοθετείται αλλά και προεκτείνεται και πέραν αυτού, από τέσσερις χώρες-κορυφές. Την Τουρκία, Αίγυπτο, Σαουδική Αραβία και Ιράν. Άπασες, μουσουλμανικές χώρες με περιφερειακές ηγεμονικές φιλοδοξίες που τις φέρνουν μεταξύ τους σε αντιπαράθεση. Δύο βασικές και διαχρονικά αντίπαλες εθνοτικές ταυτότητες (Άραβες, Ιρανοί/Πέρσες) συνυπάρχουν 80

με δύο βασικές αντιμαχόμενες μουσουλμανικές ομάδες (Σουνίτες, Σιίτες) παράλληλα και με εκατοντάδες άλλες εθνότητες, φυλές, σέχτες, ομάδες, θρησκείες και αιρέσεις. Κάθε χώρα διαθέτει τις δικές της ιδιομορφίες, χαρακτηριστικά, αδυναμίες και πλεονεκτήματα. Όλες όμως επιδιώκουν για τον εαυτό τους ένα ιδιαίτερο δεσπόζοντα ρόλο στην περιοχή. Συγχρόνως σουνίτες και σιίτες προσπαθούν με κάθε μέσο να εμπεδώσουν την κυρίαρχη παρουσία τους και να προσηλυτίσουν τους κατοίκους των περιοχών αυτών. Υπό αυτές τις συνθήκες αναπτύσσονται αντιπαλότητες σε πολλά επίπεδα υποκείμενες σε ραγδαίες ανακατατάξεις και με τους λαούς να καθοδηγούνται και να χειραγωγούνται από ισχυρούς μηχανισμούς (κρατικούς-θρησκευτικούς). Επιπλέον, οι λαοί της ευρύτερης περιοχής, βασιζόμενοι στην πολιτιστική καταβολή τους αδυνατούν να κατανοήσουν και να αποδεχθούν τα δυτικά πρότυπα και τρόπο σκέψεως όπως ακριβώς συμβαίνει και αντίθετα. Ίσως μάλιστα αυτή η πολιτιστική τους καταβολή, προερχόμενη από μια θρησκεία που δεν

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΚΗΝΗ

περιορίζεται στο λατρευτικό τομέα αλλά αποτελεί και τον οδηγό της καθημερινής κοινωνικής συμβίωσης και πολιτικής εξουσίας τους, τους καθιστά δύσκολα προσεγγίσιμους από τη δυτική νοοτροπία και τροφοδοτεί μια αντιπαλότητα που ενίοτε εξελίσσεται σε αντιπαράθεση όταν συνυπάρχουν και άλλες προϋποθέσεις. Στο περιγραφέν τετράγωνο της αστάθειας, παρατηρούμε ότι η Σαουδική Αραβία, μαζί και με τις άλλες χώρες του Κόλπου, αποτελούν το βασικό χρηματοδότη κάθε σουνιτικής προσπάθειας εστιασμένες κυρίως στην αντιμετώπιση της ιρανο-σιϊτικής απειλής. Βέβαια συχνά οι χρηματοδοτούμενες ομάδες-κράτη ευρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους ή ακόμη αμφισβητούν και τις επιλογές και θρησκευτική ορθότητα/καθαρότητα του χρηματοδότη τους. Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα που κατάφερε επιτυχώς (σε αντίθεση με το Ιράν του Σάχη που απέτυχε) να δημιουργήσει μια κοσμική προδιάθεση και θεσμούς αλλά τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει κλυδωνισμούς που εγείρουν το ερώτημα και την ανησυχία περί μιας ενδεχόμενης «ισλαμοποίησης» της κοινωνίας και του καθεστώτος ή μιας απλής τακτικής κίνησης του κυβερνώντος κόμματος χωρίς βαθύτερο λαϊκό έρεισμα και συνέχεια. Η Αίγυπτος σχοινοβατεί μεταξύ ενός προσωρινού κοσμικού στρατιωτικού καθεστώτος που ανέτρεψε την ισλαμική ανερμάτιστη κυβέρνηση των «αδελφών μουσουλμάνων» και της ανησυχίας για ένα αβέβαιο μέλλον και μια πιθανή εμφύλια σύγκρουση στα βήματα της Συρίας. Το Ιράν εμφανίζεται ενισχυμένο μετά την πρόσφατη συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα αλλά αντιμετωπίζει σειρά εσωτερικών οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων που επέτεινε η μακροχρόνια απομόνωση και τα οποία ευελπιστεί να ξεπεράσει με την άρση των περιορισμών. Για όλα αυτά τα καθεστώτα η συριακή κρίση έχει εξελιχθεί όχι μόνο σε ένα σημείο σύγκρουσης των αντικρουόμενων συμφερόντων τους αλλά στο πεδίο όπου πιθανόν να είναι εφικτή η μείωση της ισχύος των αντιπάλων μέσω μιας έμμεσης σύγκρουσης δια «αντιπροσώπων» (proxy war). Η διαιώνιση όμως της σύγκρουσης χωρίς ορατά αποτελέσματα και η ενδυνάμωση του ISIS πιθανόν να οδηγήσει σε δεύτερες σκέψεις περί εξεύρεσης ενός αναγκαστικού συμβιβασμού. Μια ανάλογη εξέλιξη υπήρξε και στον εμφύλιο του Λιβάνου (1975-1991) οπότε η ειρήνευση

προήλθε -αρχής γενομένης από την Taif agreement (1989)- από τη συνειδητοποίηση όλων των πλευρών ότι δεν υπήρχε δυνατότητα επικράτησης στο πόλεμο αυτό που είχε εξελιχθεί σε ατελέσφορο αγώνα φθοράς. Η κατανόηση εκ μέρους όλων των εμπλεκομένων περιφερειακών δυνάμεων, οντοτήτων και ομάδων ότι η συριακή κρίση δεν αφήνει περιθώρια ανάδειξης νικητού σε συνδυασμό με τις προερχόμενες από τις μεγάλες δυνάμεις πιέσεις είναι δυνατόν να οδηγήσει στην εξεύρεση μιας πολιτικής λύσεως που θα επιτρέψει την ειρήνευση της περιοχής και τη σταδιακή επανεγκατάσταση των προσφύγων. Σε πρώτη φάση προέχει η ειρήνευση μέσω μιας εκεχειρίας και διαχωρισμού των αντιπάλων ενώ θα ακολουθήσει η σταδιακή εφαρμογή μιας πολιτικής λύσεως (σημεία της οποίας έχουν ήδη αναφερθεί). Η λύση αυτή εκτιμάται ότι τελικά (προ του αδιεξόδου) θα είναι αποδεκτή από τους αντιμαχόμενους αλλά θα πρέπει να επιβληθεί στρατιωτικά στο ISIS και πιθανόν και σε ορισμένες άλλες εξτρεμιστικές οργανώσεις. Φυσικά το βάρος της σύγκρουσης πέφτει στις γειτονικές χώρες που θα πρέπει να συντρίψουν την εξτρεμιστική αυτή οργάνωση στο ενιαίο θέατρο επιχειρήσεων Συρίας-Ιράκ. Η προσπάθεια αυτή θα τύχει της αεροπορικής, λογιστικής, πληροφοριακής, επικοινωνιακής, οικονομικής υποστήριξης των μεγάλων δυνάμεων με πιθανή και τη διεξαγωγή και στοχευμένων ειδικών επιχειρήσεων. Ο αγώνας όμως θα πρέπει να αναληφθεί από τις μουσουλμανικές δυνάμεις οι οποίες σε τελευταία ανάλυση έχουν και μερίδιο της ευθύνης αλλά κυρίως εμφανίζονται πλέον ευάλωτες στον κίνδυνο του ισλαμικού εξτρεμισμού. Το βάρος της αντιμετώπισης του ISIS στα πεδία των μαχών δεν μπορεί να αναληφθεί από δυτικά στρατεύματα ένεκα του κινδύνου εμφάνισης της εμπλοκής αυτής ως μιας νέας «σταυροφορίας» και θρησκευτικής και πολιτισμικής σύγκρουσης. Σίγουρα όμως η Δύση (της Ρωσίας συμπεριλαμβανομένης) θα κληθεί να αντιμετωπίσει τα βίαια τρομοκρατικά ξεσπάσματα μιας υποχωρούσης τρομοκρατικής δύναμης. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι για αντιμετώπιση του ISIS δεν επαρκεί η στρατιωτική αντιπαράθεση αλλά απαιτείται μια συνεχής και συνεπής πολιτική «ανάσχεσης» σε όλα τα πεδία (πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πληροφοριακό, ιδεολογικό και στρατιωτικό). Την δε στρατιωτική υποχώρηση των εξτρεμι81

ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

στών πρέπει να συμπληρώσει μια πολιτική αποφυγής αντιποίνων, αμνήστευσης απλών μαχητών και οικοδόμησης βασικών κρατικών θεσμών (state building) για αντιμετώπιση των αναγκών των κατοίκων. Οπωσδήποτε πρέπει να εμποδιστεί το ISIS να εγκαθιδρύσει μια «παράλληλη δομή» που θα καλύπτει τις βασικές ανάγκες των κατοίκων στις πληγείσες περιοχές. Οποιαδήποτε συμφωνία ειρήνευσης θα έχει να αντιμετωπίσει και τα προβλήματα που θα προκύψουν από το de facto σχηματισμό οντοτήτων, τις τριβές τους με τις αποδυναμωθείσες χώρες και τις πολιτικές εθνοκάθαρσης. Επίφοβη ακόμη και η συνέχιση της εφαρμογής από τους νέους δρώντες, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, παραπλήσιων καταπιεστικών μέτρων με αυτά που εφήρμοζαν επί δεκαετίες τα προηγούμενα καθεστώτα, σε βάρος των νέων πλέον μειονοτήτων. Αναμφίβολα η χάραξη των συνόρων των κρατών της περιοχής ήταν αφύσικη και προϊόν πολιτικών συμβιβασμών των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων. Η επαναχάραξη τους περικλείει κινδύνους συνολικής αποσταθερο-

ποίησης και δεν εγγυάται την ειρήνευση. Ενίοτε οι μετασεισμικές δονήσεις είναι ισχυρότερες και πλέον καταστροφικές του αρχικά εκτιμώμενου ως κυρίου σεισμού. Η διεθνής όμως εμπειρία έχει αποκτήσει την τεχνογνωσία δημιουργίας ουσιαστικά νέων κρατών-εθνών στα πλαίσια χαλαρών έως και ανύπαρκτων συνομοσπονδιακών δεσμών ώστε να αποφύγει λύσεις μεταβολής των υπαρχόντων και «ιερά» θεσμοθετημένων συνόρων. Τη στιγμή που γράφεται το παρόν κείμενο (μέσα Δεκεμβρίου 2015) έχουν εμφανιστεί ορισμένα ενθαρρυντικά σημάδια για τη σταδιακή δρομολόγηση μιας εκεχειρίας η οποία θα επιτρέψει την ανακούφιση των αμάχων και πιθανόν να οδηγήσει στην εξεύρεση μιας πολιτικής λύσεως. Όπως προαναφέρθηκε, η εξάντληση των εμπλεκομένων και η συνειδητοποίηση του αδιεξόδου και των αρνητικών για όλα τα μέρη συνεπειών, καθιστούν ρεαλιστική την προσπάθεια πολύπλευρων πιέσεων για την έναρξη μιας σταδιακής ειρηνευτικής διαδικασίας. Ήδη στις αρχές Δεκεμβρίου, στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας, αντιπρόσωποι ομάδων της αντιπολιτεύσεως (από τη με-

Αναπόφευκτα η Μέση Ανατολή ένεκα πολλών ιδιαιτεροτήτων θα συνεχίσει να παράγει περιοδικά εστίες αστάθειας και ανάφλεξης.

82

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΚΗΝΗ

τριοπαθή μέχρι και την εξτρεμιστική πλευρά) πέτυχαν τη συγκρότηση κοινού διαπραγματευτικού μετώπου για τις συνομιλίες υπό την αιγίδα του συνασπισμού των 17 κρατών για την ειρήνευση στη Συρία (17 nation International Syria Support Group). Στις συνομιλίες, που θα επαναληφθούν στη Βιέννη τον προσεχή Ιανουάριο, θα συμμετέχουν και αντιπρόσωποι του καθεστώτος του Άσσαντ. Ενδεχομένως, η πρόσφατη ενδυνάμωση των καθεστωτικών, ένεκα κυρίως της εξωτερικής βοήθειας, να περιορίσει τους ανεδαφικούς στόχους της αντιπολίτευσης και να καταστήσει πιθανή μια συμφωνία. Βεβαίως, υφίσταται και ο κίνδυνος της σκλήρυνσης των θέσεων των καθεστωτικών λόγω της προσωρινή τους ενίσχυσης στα πεδία των μαχών. Η πρόσφατη εκεχειρία στη πόλη Homs (09 Δεκεμβρίου) και η απόλυτα επιτυχημένη εκκένωση της συνοικίας Waer από τους εγκλωβισμένους και τις δυνάμεις των αντικαθεστωτικών δημιουργούν ελπίδες για μια μελλοντική αποδυνάμωση των εχθροπραξιών. Μια παροδική ύφεση των εχθροπραξιών πιθανόν να δώσει ώθηση στις συνομιλίες της Βιέννης. Υπαρκτός όμως και ο κίνδυνος ενδυνάμωσης των συγκρούσεων σε μια προσπάθεια των αντιπάλων μερών να ενισχύσουν τις θέσεις του ενόψει των διαπραγματεύσεων. Οποιαδήποτε πρόοδος των διαπραγματεύσεων σίγουρα θα συνοδευθεί από την εξαπόλυση τρομοκρατικών και προβοκατόρικων επιθέσεων, εντός και εκτός Συρίας, από το «Ισλαμικό Κράτος» και άλλες εξτρεμιστικές ισλαμιστικές ομάδες με στόχο τον εκτροχιασμό των ειρηνευτικών προσπαθειών. Αναπόφευκτα η Μέση Ανατολή ένεκα πολλών ιδιαιτεροτήτων θα συνεχίσει να παράγει περιοδικά εστίες αστάθειας και ανάφλεξης. Η προσοχή μας πλέον πρέπει να εστιαστεί στην παρεμπόδιση δημιουργίας «αποτυχημένων κρατών-failed states» στην ευρύτερη Μέση Ανατολή αλλά και στην αφρικανική ήπειρο. Ο μείζων κίνδυνος δεν είναι το «Ισλαμικό Κράτος» αλλά η δημιουργία «failed states» και κατά επέκταση των συνθηκών που δημιουργούν αυτά, όπου θα κυριαρχεί η τυφλή βία όλων εναντίον όλων και η απελπισία θα είναι ο μοναδικός οδηγός των ανθρώπων. Άρα μονίμως θα υφίστανται ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης της κάθε είδους τρομοκρατίας. Σαν τη Συρία όμως υπάρχουν αρκετά άλλα υποψήφια «failed states» και επείγει η σταθεροποίηση τους πριν καταστεί μη αναστρέψιμη η διαδικα-

σία κατάρρευσης τους και δημιουργίας συνθηκών εμφυλίου πολέμου άρα και γιγάντωσης προσφυγικών-μεταναστευτικών ρευμάτων και τρομοκρατίας. Η ανεξέλεγκτη προσπάθεια μετακίνησης απελπισμένων ανθρώπων από τα «failed states» σίγουρα θα αποσταθεροποιήσει όχι μόνο τις γειτονικές χώρες αλλά θα επιφέρει μια βίαιη και ανεξέλεγκτη μεταβολή της εθνοτικής-θρησκευτικής-φυλετικής-πολιτιστικής ταυτότητας και άλλων περιοχών με απρόβλεπτες συνέπειες σε μια αναπόφευκτη λογική δράσης-αντίδρασης. Ας μη ξεχνάμε τις συνέπειες της αναγκαστικής μετανάστευσης λαών στην ανθρώπινη ιστορία. Άρα απαιτείται συνεχής παρακολούθηση, πληροφόρηση, αξιολόγηση, πρόβλεψη, διάγνωση και έγκαιρη επέμβαση με διεθνή συνεργασία ώστε να προληφθεί η δημιουργία «failed states» μέσω μείωσης των ανισοτήτων και οικοδόμησης θεσμών και παροχής στοχευμένης βοήθειας. Σε αυτή τη διαρκή προσπάθεια η ειρήνευση της Συρίας αποτελεί ένα σημαντικό πρώτο βήμα και οι συνθήκες έχουν πλέον ωριμάσει. Το βάρος της προσπάθειας πρέπει να αναληφθεί από τη διπλωματία έχοντας όμως επίγνωση ότι η επιβολή της ειρήνευσης επιβάλει περιορισμό των επιδιώξεων όλων των εμπλεκομένων (μάλλον έχει επιτευχθεί σε σημαντικό βαθμό) αλλά και τη δέσμευση στρατιωτικής χερσαίας εμπλοκής με τις αναμενόμενες και αναπόφευκτες απώλειες και κόστος. Η αισιοδοξία μου βασίζεται και στο γεγονός ότι το κόστος αντιμετώπισης των συνεπειών της συριακής κρίσεως, για όλους τους παίκτες, αρχίζει να γίνεται μεγαλύτερο του πιθανού κόστους επίλυσης της, η δε εκταμίευση πιθανών κερδών αβέβαιη. Ίσως η τραγικότερη επισήμανση του κειμένου είναι η μη αναφορά στον βασικό θύμα της συριακής κρίσεως: το συριακό λαό, ανεξαρτήτως θρησκείας, εθνότητος, σέχτας κλπ. Δυστυχώς ο λαός αυτός παγιδευμένος στις επιδιώξεις εξωτερικών δυνάμεων και στην ένταση των συγκρούσεων του εμφυλίου πολέμου υφίσταται τα δεινά της σύγκρουσης χωρίς ουσιαστικά να δύναται να επιβάλλει ή τουλάχιστον να προβάλλει τις επιθυμίες του. Η σύγκρουση υποκριτικά διεξάγεται για αυτόν με την όλο και μεγαλύτερη εμπλοκή ξένων αλλά το μέγιστο κόστος της σφαγής πληρώνεται από τον ίδιο και χωρίς να μπορεί πλέον να αντιδράσει. ◼ 83

Η εξέλιξη των απειλών δεν σταματά ποτέ.

Ούτε αυτή των F-16. Στη Lockheed Martin δημιουργούμε ένα καλύτερο αύριο. Με 14 εκατομμύρια ώρες πτήσης, το F-16 Fighting Falcon έχει αποδείξει ότι υπερέχει έναντι οποιουδήποτε αντιπάλου, τόσο στον αέρα όσο και στους συνεχώς συρρικνούμενους αμυντικούς προϋπολογισμούς. Με την αναβάθμιση και ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών από τη Lockheed Martin, οι οποίες συνεχίζουν να επεκτείνουν τις δυνατότητες του, το καλύτερο μαχητικό των τελευταίων δεκαετιών προχωρά δυνατό στο μέλλον.

© 2015 LOCKHEED MARTIN CORPORATION