Huseyn Hagverdiyev / The Stone / Solo Exhibition Catalogue / 2014 / Baku MoMA by Fa-Design

DAS, /

DAŞ bədii layihə İncəsənət həqiqət axtarışlarına əsaslanır, axtarış ustalığı elə incəsənətin özüdür...

İncəsənət, müəyyən tarixi mərhələdə həyatı olduğu kimi əks etdirərək, tarixdə əbədi qalır. O, eyni zamanda insanların həyəcanlarını, həm də onların həyatında olan müxtəlif hadisələri əks etdirən güzgüdür. Mədəniyyət, yuxarıda göstərilən təzahürləri özündə təcəssüm etdirən əsərləri qoruyur və bizə çatdırır, amma o həmişə özünü pozitiv tərənnüm etmir. Mədəniyyətin yoxluğu - həmçinin mədəniyyət əlamətidir və konkret mərhələdə onun inkişaf səviyyəsini xarakterizə edən mədəniyyət tarixinin ayrılmaz hissəsidir. Başqa sözlə, incəsənət real vəziyyəti əks etdirir, bu, müxtəlif geosiyasi məkanların nümayəndələrinin görünən və görünməyən mənəvi həyəcanlarının vizuallaşdırılması üçün bir sahədir.

İncəsənət əsərləri sənətkar tərəﬁndən onun dünyagörüşünü və duyğularını başqa insanlarla bölüşmələri üçün yaradılır. O, hissləri və ﬁkirləri ifadə etməyə imkan yaradan qeyri-adi bir ünsiyyət vasitəsidir. Müasir həyatda baş verən hadisələr olduqca həssas və emosiyalarla doludur. Onlar, bəzən insanların şüurlarını o qədər zəbt edirlər ki, müəyyən mərhələdə incəsənət əsərlərinə ehtiyac qalmır. Yeni hadisələr, sonuna kimi dərk edilməmiş keçmiş hadisələrin fraqmentlərini arxada qoyaraq hədsiz sürətlə bizim həyatımızdan ötüb keçir. İncəsənət real həyatda baş verənləri vaxtında əhatə edib təhlil etməyə və onlara lazımi reaksiya verməyə macal

“ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 73 x 52 “ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 73 x 100

tapmır. Beləliklə, tarix sanki keçmişin yığıldığı yer, arxiv kimi xidmət göstərir. O elə bir məlumat bazasıdır ki, orada həqiqət və yalan, şəxsiyyət və cəmiyyət, şüurluluq və avamlıq yanaşıdırlar. Avamlıq, bizim gündəlik həyatımızın reallıqlarında qismən üstünlük təşkil etsə də, mədəniyyət ona tabe olmur... Müasir mədəniyyət anlayışı nədir? “Müasir” termini mədəniyyəti başqa dövrlərin mədəniyyətindən fərqli və özəl etmir. Müasir mədəniyyət, bütün zamanlarda müasir olaraq qalacaq, fərq yalnız ondadır ki, müxtəlif tarixi dövrlərin prioritetləri bir-birindən fərqlənir. Mədəniyyət azadlığa bənzərdir. Onun inkişafı üçün şərait yaratmaq lazımdır və bunun üçün hazır çıxış yolları mövcud

HÜSEYN HAQVERDİ

deyil. Öz mahiyyətinə görə tənqidi olan müasir incəsənət həqiqət üçün bir “mayak”dır və onun sayəsində cəmiyyət poetik-analitik formada neqativ və pozitiv təzahürlərini görmək şansına malikdir. Burada tənqid anlayışına tərif vermək lazımdır. Tənqid, yalnız emosiyaların subyektiv-neqativ coşması deyil, o, pozitiv meyilli obyektiv analitik ﬁkirlər məcmusudur. Hazırki zamanda real həyat hadisələrini özündə əks etdirməyən incəsənətə, məntiqi olaraq tələbat ola bilməz. Əgər bu və ya digər əsər real həyatla bağlı deyilsə, onun daxilində həyat da ola bilməz və o unudulmağa məhkumdur. Müasir həyatın kontekstində aktual ﬁkirləri ifadə etmək və onu real vəziyyətə

tətbiq etmək çox əhəmiyyətlidir. Hər bir ideya real həyatdan götürülmüş müxtəlif incəlikləri özündə daşıyaraq, hər hansı problemin həlli olmadan və yalnız bu və ya digər məsələnin vizual formulasını geniş müzakirəyə çıxarır. Beləcə, hansısa bir dialoq başlayır, daha doğrusu, cəmiyyət və ayrıca götürülmüş şəxsiyyət səviyyəsində cəmiyyətə tamamilə başqa tənqidi baxış yaranır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, reallıqda hadisələr elə sürətlə cərəyan edir ki, incəsənət nə tarixi, nə də siyasi formatda onları anlamağa macal tapmır. Fakt və emosiyaların incəsənət əsərlərinə transformasiyası üçün isə zaman tələb olunur. Müasir incəsənətdə sənətkarlıq öz yerini incə zəkaya güzəşt edib və bununla müxtəlif incəsənət layihələrinin həyata keçirilməsi üçün qeyri-məhdud və çoxmənalı imkanlar açıb. Burada, real həyatda olduğu kimi hiyləgərlik dürüstlüyü və əxlaqsızlıq əqidə təmizliyini əvəz edir. Cəmiyyət və əqidə təmizliyi insanda yaradıcılığa təkan verir və onu işığa doğru aparır. Bəlkə də o heç zaman işığa çatmayacaq, amma işığa doğru hərəkət etmək özü də həyatı dərk etmək prosesidir. İncəsənət əsərlərini yaradan insan sənətkar adlanır. Bu əsərləri yaradarkən, bütün peşəkarlar kənardan qəbul edilən səsləri, formaları, rəngləri və hərəkətləri interpretasiya edirlər. Amma burada ziddiyyətli suallar yaranır. Bu halda sənətkar termini nə qədər münasibdir? Axı insan özü Yaradanın mükəmməl əsəridir və onda necə olur ki, yaradılan – yəni insan, öz fəaliyyətini yaradıcılıq və özünü yaradıcı hesab edir? Yaradıcılığa istisna müəlliﬂik hüququ ona nə dərəcədə

DAŞ bədii layihə ...daş ən qədim minerallardan biridir. Daş, Yer kürəsinin genetik kodu saxlanmış tarixin “sərt yaddaşıdır”.

aid ola bilər? Məncə, həyata və incəsənətə açıq nəzərlə baxmağı bacarmaq üçün stereotiplərdən azad olaraq, real həyata ilk addımı atmaq lazımdır. Rəssam öz imkanlarının hüdudlarını dərk etmək iqtidarında deyil və bununla belə, şüuraltı, həmişə öz idrakının inkişafı üçün yeni məkanlar açmağa davam edir. Müəlliﬁn şüur və hisslərinin arasında əlaqənin qırılması onun yaratdığı əsərdə əks edilir. Bu real həyatla müəllif arasındakı məsafədir. Bəzən bu məsafə həyatı olduğu kimi hiss etməyə, onu təhlil etməyə, prosesi göstərməyə, olanı yekunlaşdırmağa cəhd etməyə imkan vermir. Bu həyatda baş verən mürəkkəb proseslərin bizim müasir adlandırdığımız mədəniyyət səviyyəsinə transformasiyası cəhdidir! Cəmiyyətin tərəqqisi real həyatın gedişatında bilavasitə yaranmış aparıcı konseptual ideyalar və fəlsəfə ilə birbaşa bağlıdır. Sənətkarın, istər rəssam, heykəltəraş, rəqqas, şair, rejissor və ya başqa yaradıcı xadim olsun, əsərlərində təcəssüm olunan həyatla dolğun ideyalarla öz nöqteyi-nəzərini ümumi müzakirəyə çıxardıb ictimaiyyəti dialoqa çağıraraq aktual ola bilər. Belə səviyyədə müzakirələrdə mədəniyyətin, həm də xüsusilə incəsənətin, gələcək istiqaməti üçün oriyentirlər yaranır. Bu oriyentirlər və ya prioritetlər incəsənətin inkişafının əsas istiqamətini verir və faktiki olaraq mədəniyyətin uzunmüddətli inkişafının əsasını qoyur. Bizim hamınıza məlumdur ki, müxtəlif müasir texnologiyalar sayəsində hadisələr onların dərk edilməsini sürətlə qabaqlayır. Hər yerdə kütləvi simasızlığın müdaxilə

etdiyi kataklizmlər fonunda orijinal mədəniyyətlərlə baş verənlər neqativ və qarşısıalınmaz qlobal prosesin nəticəsidir. Dünya xalqlarının mədəniyyətlərinin varlığının simasızlaşdırılması, həm ayrıca götürülmüş mədəniyyət üçün, həm də bütovlükdə dünya mədəni irsi üçün itkisiz keçmir. Uydurulmuş, yabançı, saxta – kütləvi mədəniyyətin ümumi tətbiq edilməsi yolu ilə yerli mədəniyyətlərin zorakı assimilyasiyası baş verir. İrs milli xüsusiyyəti müəyyən edir. Kütləvi mədəniyyət, mədəniyyətin orijinallığını silir. İnsanlar kütləvi mədəniyyəti şüurlu və ya şüursuz olaraq dəstəkləyirlər və beləliklə, potensial olaraq öz orijinallıqlarının unudulmasının təməlini qoyurlar. Orijinallığın silinməsi nəticəsində, insanların mənəvi həyatında nəsə bir əvəzedilməz boşluq yaranır. Soyuq səssiz divarla əhatə olunan boşluq və bizim dünyamızı əks hissələrə bölən çarəsizliklər. Divarın bir tərəﬁ ziddiyyətli dünya KİV-nin bizə göstərmək istədiyi kimi, digər tərəﬁ isə reallıqda olduğu kimi görünür. Görünməyən divarın konsepsiyası çoxdan mövcuddur və əsasən ətrafdan, qəbul edilməyən dünyadan təcrid edilməyə xidmət göstərir. Divar, əlbəttə, təhlükəsizliyin və sığınacağın illüziyasıdır, amma bu mükəmməl təbiətin real gücünə qarşı nə dərəcədə istifadə oluna bilər? Süni surətdə özünü mühitdən təcrid edərək təhlükəsizlik illüziyasını yaradan insan, faktiki olaraq, özündən gizlənir və ünsiyyətin çatışmamazlığı problemini həll etməkdənsə, onu daha da ağırlaşdırır.… Axı dünya birdir və təbiətdə hasar və divarlar yoxdur.

“DAXİLDƏN BAXIŞ” silsiləsindən, daş From “GLANCE FROM INSIDE” series, stone из серии “ВЗГЛЯД ИЗНУТРИ”, камень 2014 / H 44, D 18

DAŞ bədii layihə İnsan əlaqəni itirməmək və sadəcə yaşamağı öyrənməyi davam etmək üçün fasiləsiz onunla, yani təbiətlə təmasda olmalıdır. İnsanın əsas səhvi – daim təcrid olunmağa, təbiətdən uzaqlaşmağa can atmasıdır. Amma burada təcrid olunmaqla tənhalıq arasında fərqi görmək lazımdır. Özünə qapanma yox, daxili aləminə nəzər yetirmək lazımdır. Çünki, tənhalıq ruhun xeyrinədir və yaradıcılıqla birbaşa bağlıdır. Yaradıcılıq isə fərdi prosesdir, beləliklə, yaradıcı insan şüurlu olaraq və ya təhtəlşüur olaraq daimi tənhalıq axtarışındadır. Tarixən insan özünü ifadə etmək üçün təsviri incəsənət, musiqi, rəqs və başqa vasitələrdən istifadə edib. Yaradıcılığın ən qədim formaları ayin mərasimləriylə və

bizim günlərədək gəlib çatmış heykəltotemlərlə bağlıdır. İnsanlar müxtəlif təbii materiallardan istifadə edirdilər ki, onların da arasında daş xüsusi yer tuturdu və hətta müəyyən tarixi dövr belə adlandırılmışdır.

qurbangah olan sitayiş obyektləritotemlər ucaldırdılar. İnsan daşda müxtəlif obrazları əbədiləşdirib. Onların arasında o zaman müqəddəs hesab edilən heyvanların heykəlləri praktiki olaraq insanların həyatında xüsusi yer tutub.

Bu gün biz indiyə qədər qalmış, insan tərəﬁndən daşdan yaradılmış mənəvi və texniki təyinatlı müxtəlif tikililər görmək imkanına malikik. Yer kürəsində insanın yaranması anından, onun fəaliyyətinin bütün sferalarına ona xidmət edən daş ən qədim minerallardan biridir. Daş, Yer kürəsinin genetik kodu saxlanmış tarixin “sərt yaddaşıdır”.

Amma o vaxtdan çox şey dəyişib və indi məbədlər çoxalsa da, inam azalıb. İnsanlar daha az sevirlər və sevginin yoxluğu onların həyatında təcavüz, pislik, heyvani instinktlərin üstünlük təşkil etməsinə səbəb olub. Bununla yanaşı, hələ də sevən və yaradan insanlar qalıb. Onların yaratdığı əsərlər bizi bu dünyada çox şey haqqında düşünməyə vadar edir.

İnsanlar həmişə daşdan istifadə edərək əmək alətləri yaradır, məbədlər, evlər, həmçinin müqəddəs hesab etdikləri

Belə yaradıcı şəxsiyyətlərindən biri Hüseyn Haqverdidir. Onun əsərləri tamaşaçıların qarşısında forma və

“ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 52 x 73 “ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 20 x 30

HÜSEYN HAQVERDİ

DAŞ bədii layihə

“ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии “РИТМ ГОРОДА”, масляная пастель, бумага 2014 / 73 x 52

HÜSEYN HAQVERDİ

rənglərin çoxmənalı dünyasını açır. Ali klassik rəssamlıq təhsilinə və çoxillik təcrübəyə malik olaraq Hüseynin yaratdığı əsərlər bizim qarşımızda onun zəngin çoxmənalı daxili dünyasını açır. Heykəl, qrafika və rəngkarlıq – bu sənətkarın geniş ideyalarını təcəssüm etdirməsi üçün istifadə etdiyi hələ bütün alətlər deyil. Hüseyn Haqverdi yaradıcılığının çox hissəsini möcüzəli materiala – daşa həsr edən heykəltəraşlardan biridir. Daşa məxsus mahiyyətin təbiiliyinə və keyfiyyətinə peşəkar vurğunluğu səbəbindən rəssamı “daş heykəltəraşı” adlandırmaq olar. Sənətkar, sanki hər dəfə daşın yeni sirlərini açaraq bu materialla qırılmaz dialoqda olur. Hüseynin dediyinə görə, həyatın özü onun əsas ilham mənbəyidir. Həyat haqqında düşüncələr müəllifi onun paradoksları haqqında fikrə yönəldir. Beləcə, qrafika və heykəltəraşlıq əsərləri silsiləsi meydana çıxır. Burada müəllif, iki müxtəlif subyekti birləşdirib, nəsə arxitektonik yeni orqanizm yaratmağa çalışır. İnsana oxşadılmış arxitektura və ya arxitektonik insan obrazlarında insanın böyük meqapolisin gündəlik ritmlərinin təzyiqi altında qalması və insan tənhalığı probleminin müəllifin dərindən düşündürdüyü əyani görünür. Rəssam, sanki insan təbiətini həssaslıqla dərk edərək ona böyük şəhərin atmosferinin yad olduğunu anlamışdır. İnsanın təbiətdən uzaqlaşması prosesi çox əsrlər əvvəl başlamışdı. Paradoks ondadır ki, müxtəlif texnologiyaların mənimsənməsiylə, insan tədricən ona məxsus təbii mühitdən uzaqlaşmağa başlayaraq, nəticədə, hələ də tənhalıq dilemmasının üzərində düşünərək öz

təkəbbürlü ideyalarının girovu olaraq qalır. Həyatın gündəlik reallıqlarına məhəl qoymayaraq, Hüseyn insanın daxili dünyasının gerçəkliyinə üstünlük verir və həyat prosesinin mahiyyətinə dərindən nüfuz edir. O kəskin çevrələrlə və sərt siluetlərlə müxtəlif heykəllər yaradır və beləliklə, insana zorla qəbul etdirilən yolverilməz ümumi kütləvi saxtamədəniyyətə qarşı öz etirazını vizuallaşdırır. Bunda müəlliﬁn xarakterinin fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri – üsyankarlığı görünür və onun bədii obrazının ətrafında xarizmatik şəxsiyyətinin sirri yaranır. Yaratdığı obrazlar vasitəsilə müəllif bizə öz əhvalruhiyyəsini və həyəcanlarını çatdırır. Onlar, sanki rəssamın ruhunun avtoportretləri kimi bizim qarşımıza çıxır. Heykəltəraş, daşın təbiətindən istifadə edərək, sanki zərif, yüngül zərbələrlə onun təbii bütövlüyünü pozur və xəyalən tamaşaçıya əsas ideyanı inkişaf etdirmək imkanı yaradır. Yaradılmış obyektlə interaktiv əlaqədə olarkən tamaşaçı sənətkarın məxvi yaradıcı prosesində iştirak etmək fürsəti əldə edir. Beləliklə də, yaradıcılıq prosesini, müəlliﬁ və tamaşaçını birləşdirən unikal bir anın şahidi oluruq.

ÇİNGİZ layihənin kuratoru

PORTRET / daş PORTRAIT / stone ПОРТРЕТ / камень 2014 / 92 x 80 x 40 cm

DİALOQ Hüseyn Haqverdi və Fariza Babayeva

başa düşdüm ki, bu saray, bu məkan demək olar ki, mənim bütün əsərlərimdə mövcuddur. İçəri Şəhərin tamamilə aydın, dəqiq və qraﬁk silueti beynimdə sanki möhürlənmiş bir halda mövcud olaraq, müxtəlif sonsuz konbinasiyalar halını alır. O, sanki mənim mövzularımı inkişaf etdirməyimə təkan verən gizli bir şifrədir. F.B.: Müşahidə etmək başqa , təbiətin quruluşuna, materialla (burda söhbət daşdan gedir) işə başladıqda müdaxilə etmək isə tam fərqli bir şeydir.

F.B.: Biz, ömrümüzü yaradıcı bir aləmdə sürdürürük. Dünya bizim tərəfimizdən təkcə dərk deyil, həm də şərh edilir. Bəs sizcə, heykəltəraşın interpritasiyasında əsas olan nədir? H.H.: Əsas olan materialdır. Material öz-özlüyündə hadisələrin gedişatını diktə edir və material hiss etmək qabiliyyəti bu və ya digər heykəlin plastik ideyası ilə bağlı inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirir. F.B.: Plastik fikir necə yaranır? H.H.: O, yaranmır, bizdən asılı olmadan mühitdə mövcuddur. Hər bir kəs onu yaşadığı mühitin dəryasına bənzər biçimdə qırmağa düşən bir balıq kimi tutur və anlamağa çalışır. Plastik fikrin formalaşması nəyə bağlıdır? O, əsrlərlə toplanan təcrübəyə, süzgəcdən keçirilən səriştə ilə fərdi biliyə əsaslanaraq,özünü mühitdən seçib çıxartmaq qabiliyyətindən yaranır. F.B.: Özünü mühitdən seçib çıxartmaq nə deməkdir? H.H.: Bu müşahidə etmək və müşahidələrin arasından özünü tanıyıb tapmaqdır. Eyni mühit içərisində olarkən tamamilə müxtəlif şeyləri müşahidə etmək və fərqli təəssüratlar əldə edərək, cürbəcür emosiyalardan yaranmış olan özünü əldə edə bilərsən. Axır 20 il ərzində mən hər gün pəncərəmdən İçəri Şəhəri və Şirvanşahlar Sarayını görürəm. Bir gün isə bu sarayı əsərlərimdə heç vaxt canlandırmadığımı düşündüm. Lakin sonra

H.H.: Müdaxilə etmək? Mən bunu başqa cür adlandırıram: “Dialoq” qurmaq. Daşlarla dolu bir həyətə daxil olduqda əvvəlcədən nə edəcəyimi təsəvvür edə bilərəm, ancaq mənim təsəvvürümdəki iş prosesi özünü doğrultmaya da bilər. Daşa toxunduğum andan etibarən hadisələrin gedişatı tamamilə başqa tərzdə cərəyan edə bilər. Bu, mənim daşa əllərim dəyərkən onun təbii halını qoruyub-saxlamağa cəhdimlə bağlıdır. Beləcə, mən daşın təbii arzularını anlamaya, onu ortaya çıxartmağa çalışıram. F.B.: “Daşın arzularını hiss etmək”... Bu ifadədə, sanki, ədəbi bir qəlizlik var... H.H.: Razıyam, bu ifadəmdə bir qədər fantaziya, xəyalpərəstlik var sanki. Ancaq mənə elə gəlir ki, hər bir daş öz daxilində yalnız rəssamın görə biləcəyi bir gizli məna daşıyır. Bu mənanı hər bir rəssam fərqli şəkildə görür. Mən daşın bir, başqası isə digər xüsusiyyətini açmağa qadirdir. Bu materialdır, lakin təbiətin bir parçasıdır. İnsan isə təbiətdən çox şey öyrənir. F.B.: Bəs,Hüseyn Haqverdinin təbiətdən öyrəndiyi nədir? H.H.: Kainatı yaratmağı öyrənirəm. Dialoqa girərkən mən “öz mühitimi” yaratmaq oyununa başlayıram. Ətrafımda hər birinin öz məramı olan müxtəlif daş kəsimləri var. Bu məramları anlamağı çox istəyirəm. Daşlardan birinin üzərində kəsik açan kimi digərinə keçirəm. Beləcə, daşlarla söhbətim baş tutur və kiçik bir daş kainatı peyda olur. Bu daşlar bir-birilərini tamamlayıb bütövü yaradırlar. Onların təmaslarını, ünsiyyətlərini gördükcə başa düşürəm ki, dialoq baş tutub. F.B.: O anda da kainat yaranır? H.H.: Bəli, məhz o anda yaranır... F.B.: Bu məqamda Ken Uilberin sözləri yada düşür: “Böyük partlayış onun haqqında ﬁkir irəli sürən hər bir kəsi idealistə

HÜSEYN HAQVERDİ

H.H.: Rəsm elə özü də bir fəaliyyətdir. O, həm də sonrakı bir fəaliyyətin başlanğıcıdır. Məncə, bu proses bir- biriylə sıx şəkildə bağlıdır. Qrafik əsərlər silsiləsi daşla işdən xəbər verir. Qrafikadakı tapıntılar daşda özünü büruzə verir və irəlidə təkrar qrafik çalışmalara yol açır. Məncə, “fikir” və “fəaliyyət” məfhumlarını bir-birindən ayırmaq olmaz. Biri digərini törədir, tamamlayır və eksperimentlərə yeni imkanlar açır. Buna görə də hansının nə “zaman” başlayıb, hansınınsa “bitdiyini” düşünmək mənasızdır. Bu proses tükənməzdir. F.B.: Deməli, sərgini yaradıcı prosesin nəticəsi kimi qiymətləndirmək düzgün deyil?

çevirir. Əvvəl heç bir şey yox idi, sonra isə Partlayış baş verdi. Beləcə də varlıq peyda oldu”. Əslində, bu dərk ediləsi çox qəliz bir şeydir. Boşluqdan forma necə yarana bilər? Fikir harada yekunlaşır və fəaliyyət hansı məqamda başlayır? H.H.: Bu məqamı, yəni hərəkətin təkan aldığı anın nə zaman baş verdiyini tutmaq çox çətindir. Ancaq elə bir an var ki, o zaman sən materialı görür və onunla söhbətə başlayırsan. Məhz bu məqamda sən nəyisə dərk etməyə doğru açılırsan. Bu sanki, qısa bir qapanma anıdır. Materialın və sənin iştirak edəcəyin zəncirvari hadisələr gedişatında bir qısa qapanma anı. Daş təbiətin bir parçasıdır. O da insan kimi uzun bir inkişaf və intibah dövrü yaşayır. Məhz buna görə də onun oxuyub anlamağa layiq olan bir tarixçəsi var. Bu tarixçəni anlamağa çalışarkən onun təbii məğzini zədələmədən qorumağı bacarmaq lazımdır. Sən daşı hiss etməyə başladıqca, onun keçmişi, indisi və gələcəyi üzə çıxmağa başlayır. Və bu əsnada sən yalnız sənə məxsus bir əsər yaradıb, improvizasiya edib, eksperimentlər həyata keçirdə bilərsən. F.B.: Yəni, sən Martin Heideggerin “Varlıq və zaman” fəlsəfəsində vurğuladığı “insanın özü özünün varlığında mövcud olma fikrinə” əməl edirsən? Bu axı birdən-birə baş verə bilməz və eksperiment uzun bir hazırlıq mərhələsi keçməlidir. Mən son qrafik işlər silsiləsini nəzərdə tuturam. Demək olar ki, onların hamısı daş haqqında mülahizələrdən ibarətdir. Belə olan halda səncə, biz deyə bilərik ki, qrafik işlər fikrin özü, daş üzərində iş isə fəaliyyətdir?

H.H.: Əlbəttə! Sərgi uzun proseslər toplusunun içindən qoparılan bir mərhələdir. Bu, öz konsepti olan,müəyyən kuratorlar, sənətşünaslar tərəﬁndən dəyərləndirilən bir şou, təqdimat proqramıdır. Lakin bunlar heç biri bütün prosesi əks etdirmə iqtidarında deyil. Sərgini, müəyyən mənada, qapıda olan kiçik bir qıfıl dəliyinə oxşatmaq olar. Bu dəlikdən biz böyük bir prosesin yalnız kiçik bir fraqmentini müşahidə edə bilərik. F.B.: Bəs incəsənət həqiqətini harada axtarmalıyıq? H.H.: Nəyisə tam deməməkdə, gizli məqamların qalmasında. Məhz qəti müəyyənliklərdən qaçdığın zaman, sənin şəxsi dialoqun üçün yol açılır. Həqiqəti uyduran bizik, təbiət deyil. Biz isə haqqında çox az şey bildiyimiz bu təbiətin bir hissəsiyik. Məncə, incəsənət bu biliyin daimi axtarışı naminə bizə bəxş edilmişdir. Məhz buna görə də incəsənətdə həqiqət cavab deyil, bu cavabın axtarışında yaranan yeni və yeni suallardır.

FARİZA BABAYEVA

THE STONE/ HUSEYN HAGVERDI exhibition catalogue November 1 - December 1, 2014 curator: CHINGIZ

THE STONE the art project Art is based on the search for truth; the art of searching is the essence of art...

While reflecting life, art is preserved in history, like life is preserved in historical eras. It is a mirror, reflecting both feelings of human beings and different events occurring in their life. Culture preserves and delivers to us works where all the actions mentioned above are reflected; however, it doesn't always display its presence positively. Absence of culture is, at the same time, an indicator and an inseparable part of cultural history, characterizing its level of development at specific stages. In other words, art reflects the actual state; it is an area for the visualization of visible and invisible spiritual experiences, by representatives of various geopolitical spaces. Art is created by people to share their world outlook. It allows humans to express their feelings and thoughts, and it serves as a means for unusual dialogue. Events occurring in modern life can be rather sensual and strong emotionally, in many cases it fills the consciousness of people to such an extent, that at some point the need for works of art ceases. Events fly through our life with extreme speed, leaving fragments of situations not realized until the end. Art is lagging behind to embrace, analyze and respond in due time to occurred events. Thus history serves as an archive, a place for storing the past. It is namely that space, that database, where truth and lie, individuality and of mass character, rationality and ignorance get along together. And though ignorance partly dominates realities of our humdrum life too, nevertheless, culture is not subjected to it... Thus, what does this concept of modern culture mean? The term "modern" does

not make culture exclusive and distinct from the culture of other eras. Modern culture was, is and will be modern at all times; the diﬀerence is that priorities of diﬀerent historical periods are distinguished from each other. Culture is similar to freedom. For its development it is necessary to create the right conditions, and there are no ready recipes for this. Being critical in its essence, modern art is a kind of beacon directed towards that truth; thanks to it society has a chance to notice negative and positive developments in poetic and analytical form. Criticism is necessary; it is more of a positively adapted, objective and analytical meditation, rather than a subjective and negative surge of emotions. Art that does not possess any common factor with real, vital processes may not be logically claimed by present time. If this or that work is not connected with actual life, then it can't be alive and it is doomed to oblivion. It is very important to state actual ideas and its application in actual situations within the context of modern life. Each idea embodies in itself various subtleties taken from actual life, and without settling any problem just formulates this or that issue for broad discussion. Thus, some dialogue or, rather, quite another critical look at society, on the level of the same society and individual is created. As is mentioned above, events occur in reality with such speed that art isn't in time to realize both historical and political formats. And after all, for the transformation of facts and emotions into

“ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии “РИТМ ГОРОДА”, масляная пастель, бумага 2014 / 100 x 73

HÜSEYN HAQVERDİ

THE STONE the art project works of art, time is required. In contemporary art skill gives place to wit, thereby disclosing simultaneously unrestricted and ambiguous possibilities for the realization of various art projects. Honesty replaces slyness here and purity of idea replaces debauchery, as this occurs in a real life. Sincerity and purity of idea motivate a person to create, leading them to the light. Evidently, they may not reach this light, but the movement towards it; itself is the process of life cognition. The enlightenment has no limit; the enlightenment process is a meaning of cognition. The artist is frequently not fair to their own works. They cannot simply create something; instead they expect recognition for their view point or declaration of a represented idea as their own property. When one or another idea to create the next work comes to the artist's mind, then it is at ﬁrst the execution of an idea that the artist ponders; how to draw it technically, from which material and in which technique to realize it. Thus, a large part of time and energy is spent on embodiment, that is to say, on the idea of presentation. So, the idea becomes secondary in relation to its physical embodiment. By the signing of the work the artist supposes thereby that they put their resolution on their authorship. The “privatized” idea is submitted for consideration by society, where the artist dictates his /her/ view point and, actually, does not leave the spectator any chance to be with him in equal dialogue. The creator is a human, executing works

of art. By creating them, all professionals interpret sound, form, paint and movement accepted from the outside. However, contradictory issues arise here: what is the extent of the creator term in this case? After all a human themself is created, and in such a case, how the creation, that is to say, how may a human consider their activity as a creative activity and themselves as a creator? What is the extent of exclusive copyright for creativity? I presume, to be able to observe with sensible view of life and art, one must take the first step towards freedom from stereotypes into actual life. The artist is not in a condition to realize the limits of their possibilities and, nevertheless, subconsciously, continues opening new open spaces for the development of consciousness. Separation between consciousness and feelings of the artist are reflected in the work they create. This makes a distance between actual life and the artist. Frequently, it does not allow feeling a life as it is, hence, analyzing it, while reflecting on the process and attempting to summarize an occurring event. Namely, these are attempts of transformation of the most complex processes occurring in life, to a level of culture, called by us contemporary! The progress of society is directly connected with leading conceptual ideas and philosophy directly generated through life. Only ideas filled with life, which are embodied in the works of the artist, whether a painter, a sculptor, a dancer, a poet, a director or any other creative figure, may be actual, calling upon a community for dialogue where an artist

brings up their view point for general discussion. In discussions at such level those reference points are created for future directions, both for culture and art in particular. These reference points or priorities set the main direction for development of art and actually put a basis for long-term progress of culture. It is commonly known, that thanks to modern technologies of any kind, events drastically surpass their understanding. Whatever occurs with original cultures with the background of cataclysms of mass intervention of ubiquitous facelessness is a result of negative and irreversible global processes. Depersonalization of entity, of individual cultures of world nations is going painfully, both for each culture taken separately and, as a whole, for world cultural heritage. The assimilation of aboriginal cultures by means of total introduction of invented and extrinsic pseudo-mass culture is violent. Heritage deﬁnes national characteristics. Mass culture erases the originality of independent cultures. People support mass culture consciously and subconsciously, and thus, potentially put the basis for the possibility of oblivion of their own originality. As a result of the deleting of originality, emptiness is created, some irreplaceable gap in people's spiritual life - the emptiness, which is surrounded by the cold wall of silence and hopelessness, dividing our world into two opposite halves. From one side of the wall, the world looks as it does dictated to us by world mass-media, and from the other side it is its reality. The concept of the invisible wall has existed for a long time, and it

HÜSEYN HAQVERDİ

serves mainly the purpose of isolation from surroundings and being not accepted in the world. Undoubtedly, the wall is an illusion of safety and refuge, but to what extent is this position applicable against the actual force of perfection of nature? Artificially isolating themselves from the environment and creating an illusion of security, humans actually hides from themselves, without solving a problem of a deficiency in dialogue at all, on the contrary, aggravating it. … Indeed, the world is uniform and there are no fences and walls in nature. To be human is to be in incessant dialogue with it, with the aim not to lose communication, and to continue learning from nature in order to live. The most important error of a human is continuous aspiration to be isolated from nature and to be separate from it. But, one must see a difference between isolation and seclusion. It is seclusion in oneself, and not from oneself: because seclusion in oneself is beneficial for the sake of soul, and is directly connected with creative activity. Creativity is an individual process; hence, a creative person is consciously and subconsciously in constant search of seclusion. Historically, humans used all possible means for self-expression, such as fine arts, music, dance and so on. The most ancient forms of creative activity are connected with ritual ceremonies and sculptures, totems, which exist until today. People used various natural materials, among which a stone occupies a special place, there is even a certain historical period is called after stone. Today, we have the possibility to observe

the preserved up until today, structures of all kinds of spiritual and technical purposes, made by humans from stone. From the point of the appearance of a human on the earth, stone has been one of the most ancient minerals, serving humankind in all areas of activity. A stone is a ”bona memoria” of history, where the genetic code of the earth is preserved. People always used stone, creating instruments of labor, erecting temples, shelters, and also objects of worship – totems, to which they brought sacriﬁces and considered sacred. Humans immortalized various images in stone, including sculptures of animals, occupying a special place in the practical life of people, which were considered sacred at that time. But since then much has changed and the number of temples is increasing, but belief is decreasing. People began loving less and the absence of love aﬀected their life, where aggression, harm and animal instincts dominate. However, there are still people, who continue loving and generating, creating works, making humankind ponder on many things in life. One such creative person is Huseyn Hagverdi, whose works reveal for spectators multi-faceted world of forms and colors. Having received higher classical art education and with great experience, Huseyn has created numerous works, disclosing for us his rich and multiple-valued private world. Sculpture, graphics and painting are several tools, applied by the artist for an embodiment of multi-faceted ideas. Huseyn Hagverdi is one of the few sculptors who devote most of their creativity to a mysterious material with

THE STONE the art project common stone. Due to the nature of his character and professional obsession with the qualities inherent in stone, the artist may be called «a stone sculptor». As if he stays in an inseparable dialogue with this material, each time revealing for him new secrets. According to Huseyn's words, life is his main source of inspiration. Reﬂections on life suggest an idea to the artist about its paradoxes. Thus, a series of graphic and sculptural works appear where the artist, joining two diﬀerent subjects, tries to create a new organism, something of an architectonic one. The humanized architecture or architectonic human images, where a human remains under the pressure of humdrum daily rhythms of a huge metropolis, visually represent the author's deep concern with the problem of human loneliness. As if the artist gets into the subtle feeling of an understanding of human nature, which is alien to the atmosphere of large city.

This is the rebellious spirit of the artist, one of the distinctive features of his character, which creates the mystery and charisma around his artistic image. By means of created images, the artist transmits to us his state and emotional experiences. They appear in front of us, as if self-portraits of artist's soul. Applying stone features, the artist, tenderly, with easy taps, slightly breaks its integrity, leaving for the audience the possibility to continue his idea mentally. Thus, being in interactive connection with the created object, spectators have the possibility to participate in the secret action of the creator. This is a unique moment, when the mysteries of action unite nature, artist and spectator.

CHINGIZ project curator

The process of human separation from nature began many centuries ago. The paradox is that with the development of technologies of any kind, humans gradually began detaching themselves from an environment peculiar to them, and as a result, became hostage to ambitious ideas and continuous pondering on the dilemma of seclusion. Ignoring daily realities of life, Huseyn prefers the spiritual realism of the internal life of a human being and gets profoundly into the process of the essence of life. He creates diﬀerent sculptures with sharp outlines and rigid silhouettes, thus visualizing his protest against unacceptable total mass pseudo–culture imposed on humans.

“DÖRD HAL” silsiləsindən, daş, fraqment From “FOUR CONDITIONS” series, stone, detail Из серии “ЧЕТЫРЕ СОСТОЯНИЯ” камень, фрагмент 2014

A DIALOGUE Huseyn Hagverdi and Fariza Babayeva

me that I hadn't drawn its image, and then I realized it is represented practically, in all my works. The absolutely distinct, clear, graphic and constructive silhouette of the ancient city Icheri sheher and Shirvanshah's Palace is reﬂected in my brain, as a stamp, which is transformed in endless combinations. It is some kind of a code, from the basis of which I can develop my own topics. FB: One point is to observe and another is to intervene into natural structures, as when the work starts with material, in this case with stone.

FB: We exist in a world of creative formation. The world is not only perceived by us, but it is also interpreted. What is the primary concern for the sculptor's interpretation? HH: It is the material which is primary. The material dictates interpretation; the perception of a material prompts the developmental direction for the concrete idea of any sculpture. FB: How is the concrete idea is formed? HH: It is not subject to formation. It exists in space. And every human catches it, like a small fish from the ocean of the surrounding environment; as a fisherman throws a hook, a human makes the attempt to come closer to nature and to learn about himself. How is a concrete idea formed? It is formed from experience accumulated by centuries, the individual selection of knowledge and experience, and finally, from the ability to snatch himself out of space. FB: What does it mean to “snatch someone out of space”? HH: It means to observe and to learn about himself in the observed environment. Being in the same space humans may observe completely different things and get different impressions, composing themselves from various reflective emotions. For the last 20 years I have been observing the Shirvanshah's Palace through my window. Once it occurred to

HH: Intervention? I would call it in a diﬀerent way: A dialogue … I may have a preconceived idea of what I will do when I enter into a yard ﬁlled up with stones, but these assumptions might be realized and might not be realized; may change guide or to go in an absolutely opposite direction after I touch the stone. I will try to feel and preserve it, that perhaps casual, but natural point. That is, I will try to detect its essence, the essence of this part of nature. FB: “to hear the desire of a stone» … That is some selfconscious writing … HH: I agree, it may be a fairy tale, and there is some imagination, but it seems each stone has something inside itself, something which may be seen by the artist. And each artist will see their own essence. I will reveal this essence of a stone; another artist will reveal another essence. This is a material, but it is a part of nature and a human learns from nature. FB: and what does Huseyn Hagverdi learn? HH: He learns to form a galaxy. While entering into a dialogue, I start a session of simultaneous game – formation of "own environment”. Various stone cuts and everything have their “intention”, which one would like to learn. After cutting a line in one stone, I start immediately observing another one and move to it, proceeding from the previous one and so on. Thus, simultaneously a conversation with all stones is developed, and gradually an atmosphere of a small galaxy of stones, complementing each other with my own and their own sensations. When I see that they talk with each other, have a general gravity, and co-exist jointly with one wave and wind, and that they are not strangers, I understand that a dialogue

has taken place. FB: And is a galaxy formed then? HH: Then it is formed... FB: I'm recollecting Ken Wilber's words: “The Big Bang makes every human, thinking of it, as an idealist. First, there was nothing and then Bang. Also something appeared”. Actually, it is beyond understanding. How is Form created from Emptiness? At which point does an idea come to end and action start? HH: It is diﬃcult to detect this distinction, where idea comes to an end and an action starts. But there is a point, when you see a material and enter into dialogue with it. Then some discernment occurs. This may be imagined as a short circuit in chain of consecutive events, which are relating not only to me, but to a material, as well. A stone is a part of nature, like a human being, it travels a long journey of transformation. Thus it has its own history, which one must be able “to read”, dividing into part signals and tips to approach it, and to treat delicately so as not to destroy it and to manage to preserve this natural element. When you start feeling a stone, some bright moment of its past, present and future is disclosed, inside of which one may create something of his own improvisation, vision and experiment. FB: Thus, you bring to mind Heidegger's "event" which gives to the human, “demanding it for himself, to get realized in his own essence”. But after all it does not occur in itself and there is a long preparatory stage of experiment. I mean, for example the last series of graphic works. Practically all of them "brood over" a stone. Then is it possible to state that graphic work is an idea itself, and work in a stone is an action? HH: But drawing is also an action. It is also an introduction to the following action. I think that this process is connected, and it is inter-convertible process. A cycle of graphic works predicts work in stone; discoveries in graphic art are reﬂected in stone, which allows a retreat to graphic art with the sensation of stone. I do not think that one may consider concepts of “idea" and "action" independent of each other. One generates the other; they supplement each other and provide possibilities for new experiment. Therefore it is useless to argue what a “start” point and what an “end” point are. This process is endless.

HÜSEYN HAQVERDİ

FB: Thus, is it impossible to call an exhibition the final result of a creative process? HH: Certainly, by no means! An exhibition is just an intermediate stage, pulled out from the context of the wider process. This show is indicative of a program of works, which may have its own concept and may be treated definitively by viewers and art critics, but whom, in no case, can reflect on the whole process completely. The exhibition is a keyhole, where by peeping one may observe just a small pattern of the big process. FB: So, where to search for the truth? HH: Innuendo. A space for your own dialogue is disclosed, when there are no any distinct definitions and statements. The truth is invented by us, and not by nature. And we form part of nature, which is not much learned, deep down, by us. I think art is presented to us as an eternal search for this knowledge. Therefore, truth in art is not an answer, but it is a question, generating new questions in response.

FARİZA BABAYEVA

КАМЕНЬ /ГУСЕЙН

ХАГВЕРДИ каталог выставки 1 ноября - 1 декабря, 2014 куратор: ЧИНГИЗ

КАМЕНЬ художественный проект Искусство основано на поисках истины, искусство поиска и есть само искусство...

Искусство, отражая жизнь, остаётся в истории таким, как и сама жизнь на данном историческом этапе. Оно является зеркалом, одновременно рефлектирующим, как переживания людей, так и различные события, происходящие в их жизни. Культура хранит и доносит до нас произведения, в которых отражаются вышеупомянутые явления, но она не всегда позитивно проявляет своё присутствие. Отсутствие культуры также является ее признаком и неотъемлемой частью истории культуры, характеризующая уровень её развития на конкретном этапе. Иными словами искусство отражает реальное положение вещей, это сфера для визуализации видимых и невидимых духовных переживаний представителями различных геополитических пространств. Искусство, творится людьми для того, чтобы поделиться своим мироощущением и видением жизни. Оно даёт возможность выразить чувства и мысли и служит средством для необычного общения. События, происходящие в современной жизни весьма чувственны и сильны эмоционально. Они, зачастую, заполняют сознания людей настолько, что на некотором временном этапе отпадает потребность в произведениях искусства. События с неимоверной скоростью пролетают через нашу жизнь, оставляя фрагменты неосознанных до конца ситуаций. Искусство не успевает своевременно охватить, проанализировать и отреагировать на свершившееся события. Таким образом, история служит неким

архивом, местом для складирования прошлого. Она, то самое пространство, та база данных, где уживаются бок о бок правда и ложь, индивидуальность и массовость, разумность и невежество. И хотя невежество, отчасти, и доминирует в реалиях нашей повседневности, культура ему не подвластна... Так, что же такое понятие “современная культура”? Термин “современная” не делает культуру какой-то исключительной и отличной от культуры других эпох. Современная культура была, есть и будет во все времена современной, разница лишь в том, что приоритеты различных исторических периодов отличаются друг от друга. Культура сродни свободе. Для её развития нужно создавать условия и не существует готовых рецептов для этого. Будучи критичными, по своей сущности, современное искусство является неким маяком для той истины, благодаря которой общество имеет шанс увидеть свои негативные и позитивные проявления в поэтическианалитической форме. Здесь нужно определиться с таким понятием, как критика. Критика, это скорее позитивно настроенные объективные аналитические размышления, нежели субъективнонегативные всплески эмоций. Искусство, не имеющее ничего общего с реальными жизненными процессами, логически не может быть востребовано данным временем. Если, то или иное произведение не связанно с реальной жизнью, то в нём

не может быть жизни и оно обреченно на забвение. Изложить актуальную мысль и применить ее к реальной ситуации очень важно в контексте современной жизни. Каждая идея носит в себе различные тонкости, взятые из реальной жизни, не являясь решением какой либо проблемы, а всего лишь формулирует ту или иную задачу для широкого обсуждения. Так возникает некий диалог или, скорее, совершенно иной критический взгляд на общество, на уровне того же общества и отдельно взятой личности. Как упоминалось выше, события, в реальности, происходят с такой стремительностью, что искусство не успевает разобраться, как в историческом, так и в политическом форматах. А ведь, для трансформации фактов и эмоций в произведения искусства требуется время. В современном искусстве мастерство уступило своё место остроумию, тем самым открыв неограниченные и, одновременно, неоднозначные возможности для осуществления различных арт-проектов. Здесь, лукавость приходит на смену честности, а чистоту мысли заменяет разврат, как это происходит и в реальной жизни. Искренность и чистота мысли, побуждающая человека творить, ведёт его к свету. Он может никогда не достичь этого света, но само движение к нему и есть процесс познания жизни. Просветлению нет предела, процесс просветления является смыслом познания. Часто художник необъективен к

HÜSEYN HAQVERDİ

собственным произведениям. Он не может просто создать что-либо, он ожидает взамен признания его точки зрения или провозглашения изображаемой идеи своей собственностью. Когда возникает та, или иная задумка сделать очередную работу, исполнитель идеи, т.е. художник, прежде всего задумывается, как изобразить её технически, из какого материала и в какой технике сделать это. Таким образом, большая часть времени и энергии уходит на воплощение, т.е. на презентацию идеи. Так, идея становится вторичной по отношении к ее физическому воплощению. Художник, подписывая работу своим именем считает, что, тем самым, ставит резолюцию на её авторство. “Приватизированная” идея выносится в общество, где автор диктует свою точку зрения и, фактически, не оставляет зрителю никакого шанса быть с ним в равнозначном диалоге. Творец - так называется человек, исполняющий произведения искусства. Создавая их, все профессионалы интерпретируют принятые извне звуки, формы, краски и движения. Но здесь возникают противоречивые вопросы. Насколько приемлем термин творец в данном случае? Ведь сам человек сотворён, и как тогда может творение - т.е. человек, считать свою деятельность творчеством, а себя творцом? Насколько может принадлежать ему исключительное авторское право на творчество? Думаю, чтобы суметь посмотреть трезвым взглядом на жизнь и на искусство необходимо

сделать первый шаг к свободе от стереотипов в реальную жизнь. Художник не в состоянии осознать пределы своих возможностей и тем не менее, подсознательно, продолжает всегда открывать новые просторы для развития своего сознания. Разрыв между сознанием и чувствами автора отражаются на создаваемым им произведением. Эта дистанция между реальной жизнью и автором. Зачастую она не даёт возможность прочувствовать жизнь, как таковую, следовательно, проанализировать её, показав процесс, попытаться резюмировать происходящее. Это и есть попытки трансформации сложнейших процессов, происходящих в жизни, на уровень культуры, которую мы называем современной! Прогресс общества напрямую связан с ведущими концептуальными идеями и философией, непосредственно рождённой в ходе реальной жизни. Только наполненные жизнью идеи, воплощенные в произведениях художника, будь то живописец, скульптор, танцор, поэт, режиссер или иной творческий деятель, могут быть актуальны, призывая общественность к диалогу, где художник выносит свою точку зрения на всеобщее обсуждение. В дискуссиях на таком уровне и возникают те самые ориентиры для будущего направления, как культуры, так и искусства, в частности. Эти ориентиры или приоритеты задают основное направление развития искусства и фактически закладывают основу долгосрочному прогрессу культуры. Всем нам известно, что благодаря

КАМЕНЬ художественный проект

всевозможным современным технологиям события стремительно опережают их осмысление. То, что происходит с оригинальными культурами, на фоне катаклизмов массовой интервенции вездесущей безликости является результатом негативного и неотвратимого глобального процесса. Обезличивание данности отдельных культур народов мира проходит не безболезненно, как для каждой отдельно взятой культуры, так и в целом для мирового культурного наследия. Происходит насильственная ассимиляция аборигенных культур путём тотального внедрения придуманной инородной псевдо – массовой культуры. Наследие определяет национальную особенность. Массовая культура стирает самобытность культуры. Люди

сознательно или подсознательно поддерживают массовую культуру, и, таким образом, потенциально закладывают возможность забвения своей самобытности. В результате стирания самобытности возникает пустота, некий невосполнимый пробел духовной жизни людей. Пустота, окружённая холодной стеной молчания, безвыходности, которая делит наш мир на две противоположные половины. По одну сторону стены мир выглядит так, как нам его хотят навязать противоречивые мировые СМИ, а по другую, как она есть на самом деле. Концепция невидимой стены существует давно и служит в основном, для того чтобы изолироваться от окружающего, не принятого мира. Стена - это,

несомненно иллюзия безопасности и убежища, но насколько эта позиция применима против реальной силы совершенства природы? Искусственно изолировав себя от окружения и создав иллюзию защищённости, человек, фактически, прячется от самого себя, вовсе не решая проблему дефицита общения, а наоборот усугубляя её.… Ведь мир един и в природе нет заборов и стен. Человеку необходимо быть в непрерывном общении с ней, чтобы не потерять связь и продолжать учиться у природы просто жить. Самая главная ошибка человека - это постоянное стремление к изоляции, к отдалению от природы. Но здесь нужно видеть разницу между изоляцией и уединением. Уединение в себе, а нет от себя. Поскольку уединение в себе идет на благо души и напрямую связанно с творчеством. Творчество же является процессом индивидуальным, следовательно, творческий человек сознательно или не сознательно в постоянном поиске уединения. Исторически человек использовал всевозможные средства для самовыражения, таких, как изобразительное искусство, музыка, танцы и другие. Наиболее древние формы творчества связанны с ритуальными обрядами и скульптурами-тотемами, которые дошли до наших дней. Люди использовали различные природные материалы среди которых особое место занимал камень, которым даже назван определённый исторический период. Сегодня, мы имеем возможность видеть, сохранившиеся

до наших дней, всевозможные сооружения духовного и технического предназначения, созданные человеком из камня. С момента появления человека на земле, камень является одним из немногих древнейших минералов, который, служит ему во всех сферах его деятельности. Камень это «твердая память» истории, где сохранен генетический код земли. Люди всегда использовали камень, создавая орудия труда, воздвигая храмы, жилища, а также объекты поклонения-тотемы, которые они свято чтили и приносили им жертвоприношения. Человек увековечил в камне различные образы, среди которых скульптуры, животных, имевших особое место в практической жизни людей и считавшиеся в то время святыми. Но с тех пор многое изменилось и теперь храмов стало больше, а веры меньше. Люди стали любить меньше и отсутствие любви сказалось в их жизни, где стали доминировать агрессия, зло, животные инстинкты. Но всё же ещё остались люди, которые продолжают любить и творить, создавая произведения, заставляющие задуматься над многим в этой жизни. Одним из таких творческих личностей является Гусейн Хакверди, произведения которого раскрывают перед зрителями его многозначный мир форм и цветов. Имея за спиной высшее классическое художественное образование и многолетнюю практику Гусейн создал ряд произведений, открывающих перед нами его богатый многозначный внутренний мир. Скульптура, графика

HÜSEYN HAQVERDİ

и живопись – это еще не все инструменты, используемые художником для воплощения своих многогранных идей. Гусейн Хакверди является одним из немногих скульпторов, который посвятил большую часть своего творчества таинственному материалу с простым названием камень. В силу натуральности своей природы и профессиональной влюбленности в качества, присущие камню, художника можно назвать «каменным скульптором». Он словно пребывает в неразрывном диалоге с этим материалом, каждый раз открывая для себя его новые тайны. По словам Гусейна сама жизнь является его основным источником вдохновения. Размышления о жизни, наводят автора на мысли о ее парадоксах. Так появляется серия графических и скульптурных работ, где автор, объединив два разных субъекта, пытается создать новый организм, нечто архитектоническое. Очеловеченная архитектура или архитектонические человеческие образы, где человек остаётся под давлением повседневных ритмов огромного мегаполиса, наглядно выдают глубокую озабоченность автора проблемой человеческого одиночества. Художник словно проникся тонким чувством понимания человеческой натуры, которой чужда атмосфера большого города. Процесс отдаления человека от природы начался много веков тому назад. Парадокс в том, что с освоением всевозможных технологий, человек постепенно стал удаляться от

свойственной ему природной среды и в результате оказался заложником своих амбициозных идей, всё ещё продолжая размышлять над дилеммой одиночества. Пренебрегая повседневными реалиями жизни, Гусейн отдаёт предпочтение духовному реализму внутреннего мира человека и глубоко проникается в сущность процесса жизни. Он создаёт различные скульптуры с резкими очертаниями и жесткими силуэтами, таким образом, как бы, визуализируя свой протест против навязываемой человеку неприемлемой тотальной массовой псевдо - культуры. В этом проявляется бунтарство автора, одна из отличительных черт его характера, которая создаёт вокруг его художественного образа тайну харизматичной личности. Через созданные образы автор передает нам свое состояние и переживания. Они предстают перед нами, словно автопортреты души художника. Художник, используя природу камня, как будто с нежностью, легкими ударами едва нарушает его целостность, оставляя зрителю возможность мысленно продолжить свою идею. Таким образом, находясь в интерактивной связи с созданным объектом у зрителей появляется возможность участвовать в сокровенном действии творящего. Это уникальный момент, когда таинство действия одновременно объединяет природу, автора и зрителя.

ЧИНГИЗ куратор проекта

В ДИАЛОГЕ Гусейн Хагверди и Фариза Бабаева

то я поймал себя на мысли, что до сих пор его не нарисовал, а потом понял, что он присутствует практически во всех моих работах. Совершенно четкий, ясный, графичный и конструктивный силуэт Ичери шехера и Дворца Ширваншахов отпечатался в моем мозгу, как штамп, который трансформируется в бесконечных комбинациях. Он является своего рода кодом, на основе которого я могу развивать свои темы. Ф.Б.: Одно дело наблюдение, и совсем другое – вмешательство в природную структуру, когда начинается работа с материалом, в данном случае с камнем.

Ф.Б.: Мы живем в мире творческого возникновения. Мир нами не только воспринимается, но и интерпретируется. А что первично в интерпретации скульптора? Г.Х.: Материал первичен. Материал диктует трактовку, ощущение материала подсказывает, в каком направлении будет развиваться пластическая идея той или иной скульптуры. Ф.Б.: Как возникает пластическая мысль? Г.Х.: Она не возникает. Она существует в пространстве. И каждый вылавливает ее как рыбку из океана окружающей среды, забрасывая, как крючок, попытку приблизится и познать себя в природе. Из чего формируется пластическая мысль? Из накопленного веками опыта, индивидуального отбора знаний и опыта, и наконец, из способности выхватывать из пространства себя самого. Ф.Б.: Что означает «выхватывать из пространства самого себя»? Г.Х.: Это означает: наблюдать и узнавать себя в наблюдаемом. Находясь в одном и том же пространстве, можно наблюдать совершенно разные вещи и черпать для себя разные впечатления, складывая себя из различных кубиков эмоций. На протяжении последних 20-ти лет я каждый день наблюдаю из окна Дворец Ширваншахов. Как-

Г.Х.: Вмешательство? Я бы назвал это по-другому: Диалог… Я могу предполагать, что я буду делать, когда войду во двор заваленный камнями, но мои предположения могут и не сбыться, изменить вектор или вовсе пойти в обратном направлении, после того, как я прикоснусь к камню, попытаюсь его почувствовать и сохранить тот, быть может случайный, но природный момент. То есть попытаюсь выявить суть его, суть этой части природы. Ф.Б.: «Услышать желание камня»… Есть в этом какая-то литературщина… Г.Х.: Согласен, это может казаться сказкой, и есть там надуманность, но мне кажется, каждый камень имеет внутри нечто свое, что художник может увидеть. Причем каждый художник увидит свое. Я раскрою эту суть камня, иной - другую. Это материал, но он – часть природы, а человек учится у природы. Ф.Б.: А чему у нее учится Гусейн Хагверди? Г.Х.: Учится создавать галактику. Вступая в диалог, я начинаю сеанс одновременной игры - создания «собственной среды». Вокруг меня различные каменные срезы и у каждого свое «намерение», которое хотелось бы познать. Прорезав линию в одном камне, я тут же смотрю на другой и перехожу к нему, отталкиваясь от предыдущего и так далее. Таким образом, получается разговор со всеми камнями одновременно, и постепенно создается атмосфера маленькой галактики камней, которые своимимоими ощущениями начинают друг друга дополнять. Когда я вижу, что они разговаривают друг с другом, имеют общее притяжение, живут вместе одой волной, ветром, что они не чужие, я понимаю, что Диалог состоялся.

HÜSEYN HAQVERDİ

Ф.Б.: Тогда и возникает галактика?

«начинается» и «заканчивается». Этот процесс бесконечен.

Г.Х.: Тогда и возникает...

Ф.Б.: То есть выставку нельзя назвать конечным результатом творческого процесса?

Ф.Б.: На память приходят слова Кена Уилбера: «Большой Взрыв делает идеалистом каждого, кто о нем размышляет. Сначала не было ничего, а затем Взрыв. И появилось нечто». На самом деле, это выше понимания. Как из Пустоты возникает Форма? Где заканчивается мысль и начинается действие? Г.Х.: Трудно найти эту грань, где заканчивается мысль и начинается действие. Но существует момент, когда ты видишь материал и вступаешь с ним в диалог. Тогда происходит некое прозрение, инсайт. Это можно представить, как короткое замыкание в цепи последовательных событий. Причем событий, относящихся не только ко мне, но и к материалу. Камень это часть природы, также как и человек, он проходит долгий путь преобразования. Потому у него есть своя история, которую надо уметь «прочесть», вычленить сигналы и подсказки как к нему подойти, и как, деликатно обращаясь не уничтожить, а суметь сохранить этот элемент природы. Когда ты начинаешь ощущать камень, раскрывается некий просвет его прошлого, настоящего и будущего, внутри которого можно создать что-то свое, импровизацию, свое видение и свой эксперимент. Ф.Б.: То есть ты провоцируешь то самое хайдеггеровское «событие», что дает человеку, «требуя его для себя, сбыться в его собственном существе». Но ведь оно не происходит само по себе и существует долгий подготовительный этап эксперимента. Я имею в виду последние серии графических работ. Практически все они «размышляют» о камне. В таком случае можно ли сказать, что графические работы и есть мысль, а работа в камне – действие? Г.Х.: Но рисунок это тоже действие. Также он еще и прелюдия к следующему действию. Я думаю, что этот процесс связан и взаимообратим. Цикл графических работ предвещают работу в камне, находки в графике проявляются в камень, что в дальнейшем дает возможность вернуться к графике с ощущением камня. Не думаю, что можно рассматривать понятия «мысль» и «действие» вне зависимости одного от другого. Одно рождает другое, дополняет друг друга и дает новые возможности для эксперимента. Потому бессмысленно рассуждать о том, что

Г.Х.: Безусловно, нет! Выставка – всего лишь промежуточный этап, выдернутый из контекста большого процесса. Это шоу, показательная программа работ, которые могут иметь свой концепт, трактоваться определенным образом кураторами, искусствоведами, но которые никоим образом не будут отражать всего процесса полностью. Выставка – это замочная скважина, заглянув в которую можно увидеть лишь малый фрагмент большого процесса. Ф.Б.: Так, где же искать правду? Г.Х.: В недосказанности. Там, где не дается никаких четких определений и утверждений, раскрывается пространство для твоего собственного диалога. Правда придумана нами, а не природой. А мы – часть природы, о которой по большому счету мало что знаем. Думаю, искусство нам дано как вечный поиск этого знания. Потому правдой в искусстве будет не ответ, а вопрос, рождающий в ответе все новые и новые вопросы.

ФАРИЗА БАБАЕВА

“ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии “РИТМ ГОРОДА”, масляная пастель, бумага 2014 / 100 x 70 -

< “ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии “РИТМ ГОРОДА”, масляная пастель, бумага 2014 / 100 x 70

HÜSEYN HAQVERDİ

AİLƏ / daş FAMILY / stone СЕМЬЯ / камень 2014 / 80 x 67 x 55 cm -

< “ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 52 x 73

HÜSEYN HAQVERDİ

QUCAQLAŞMA / daş EMBRACING / stone ОБЪЯТИЯ / камень 2014 / 74 x 37 x 35 cm DAĞLARDA YAY / daş SUMMER IN THE MOUNTAINS / stone> ЛЕТО В ГОРАХ / камень 2014 / 120 х 15 х 25 cm

HÜSEYN HAQVERDİ

“ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 73 x 52

“ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 52 x 73

HÜSEYN HAQVERDİ

“ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 100 x 73

HÜSEYN HAQVERDİ

“ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 73 x 100

HÜSEYN HAQVERDİ

TORS / daş TORSO / stone ТОРС / камень 2014 / 90 х 60 х 28 -

> “ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 73 x 52

HÜSEYN HAQVERDİ

“DÖRD HAL” silsiləsindən, daş From “FOUR CONDITIONS” series, stone Из серии “ЧЕТЫРЕ СОСТОЯНИЯ” камень 2014 / 120 х 15 х 25 “ŞƏHƏR RİTMİ” silsiləsindən, yağlı pastel, kağız From “RHYTHM OF THE CITY” series, oil pastel on paper из серии «РИТМ ГОРОДА», масляная пастель, бумага 2014 / 52 x 73

HÜSEYN HAQVERDİ

ZAHİD / daş HERMIT / stone АСКЕТ / камень 2014 / 100 x 76 x 45

HÜSEYN HAQVERDİ

İNİLTİ / daş MOAN / stone СТОН / камень 2014 / 110 x 60 x 45

HÜSEYN HAQVERDİ

BAŞ / daş HEAD / stone ГОЛОВА / камень 2014 / 30 x 25 x 20 SONSUZLUQ / daş, silsilə INFINITY / stone, series БЕСКОНЕЧНОСТЬ / камень, серия 2014 / 25 x 18 x 50

HÜSEYN HAQVERDİ

YUXU / daş DREAM / stone СОН / камень 2014 / 58 x 80 x 60 ADSIZ / daş UNTITLED / stone БЕЗ НАЗВАНИЯ / камень 2014 / 180 х 70 х 50

HÜSEYN HAQVERDİ

SAKİNLƏR / daş, silsilə INHABITANTS / stone, series ЖИТЕЛИ / камень, серия 2014 / 46 x 75 x 3

SAKİNLƏR / daş, silsilə INHABITANTS / stone, series ЖИТЕЛИ / камень, серия 2014 / 60 x 41 x 3

HÜSEYN HAQVERDİ

“DÖRD HAL” silsiləsindən, daş From “FOUR CONDITIONS” series, stone Из серии “ЧЕТЫРЕ СОСТОЯНИЯ” камень 2014 / 120 х 15 х 25

“DÖRD HAL” silsiləsindən, daş, fraqment From “FOUR CONDITIONS” series, stone, detail Из серии “ЧЕТЫРЕ СОСТОЯНИЯ” камень, фрагмент 2014

HÜSEYN HAQVERDİ

XƏTLƏR / daş LINES / stone ЛИНИИ / камень 2014 / 147 x 37 x 37

HÜSEYN HAQVERDİ

ТОТЕМ / daş ТОТЕМ / stone ТОТЕМ / камень 2014 / 157 x 77 x 41

İNSAN-ŞƏHƏR / daş HUMAN-CITY / stone ЧЕЛОВЕК-ГОРОД / камень 2014 / 100 x 80 x 45

HÜSEYN HAQVERDİ

NAMƏLUM / daş ANONYMOUS / stone НЕИЗВЕСТНЫЙ / камень 2014 / 130 x 50 x 37

HÜSEYN HAQVERDİ

REKVİYEM / daş, kompozisiya REQUIEM / stone, composition РЕКВИЕМ / камень, композиция 2014 / 124 x 250 x 250

HÜSEYN HAQVERDİ

HÜSEYN HAQVERDİ 1956-cı ildə Bakıda doğulmuşdur. Bakıda yaşayır və işləyir 1971-1975 Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbi, heykəltaraşlıq fakültəsi 1975-1980 V.İ.Muxina adına ali bədiiistehsalat məktəbi, memarlıq-dekorativ plastika fakültəsi 1980-ci ildən Sərgilərin və simpoziumların fəal iştirakçısıdır, qraﬁka, rəsm və heykəltəraşlıq əsərləri yaradır 1981-1984 SSRİ Rəssamlıq Akademiyası, aspirantı 1983 Azərbaycan Rəssamlar İttifaqinin üzvü 1985 Beynəlxalq heykəltaraşlıq simpoziumu, Şəhər Parkı, Bişkek, Qırğızıstan

HUSEYN HAGVERDI Born in 1956, Baku. Lives and works in Baku 1971-1975 Named after A.Azimzadeh Azerbaijan State Art school, Sculpture faculty

1987-1992 Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının vitse-prezidenti

2010 “USSR-remix”, grup sərgi, ”Two Scene” Müasir İncəsənət Mərkəzi, Stavanqer, Norvec

1988 Beynəlxalq heykəltaraşlıq simpoziumu təşkilatçısı, Qubernator bağı, Bakı, Azərbaycan

2011 ”Метамоrfoz”, fərdi sərgi, Yeni Qalereyası, Bakı, Azərbaycan

1995 Beynəlxalq heykəltaraşlıq simpoziumu, Universitet Kanada və Lalit Kala Akademiyası, Xampi, Hindistan 1998 “Azərbaycanın Müasir incəsənəti”, grup sərgi, Beynəlxalq Bank, Vaşington, Kolumbiya dairəsi, ABŞ 1999 “Qaçqınlar”, fərdi sərgi, L.I.P.A. Qalereyası, Vaşington, Kolumbiya dairəsi, ABŞ 2004 “Kim?”, fərdi sərgi, Qiz Qalası Qalereyası, Bakı, Azərbaycan 2005 Azərbaycanın Əməktar Xadimi adı verilmişdir

2014 Fərdi sərgi, İncəsənət Festivalı, CEH, Daşkənd, Özbəkistan 2012 “012“ Baku Public Art Festival, “YARAT” müasir incəsənət məkanı 2011 - 2014 “Fly to Baku” beynəlxalq sərgilər silsiləsi 2014 “Başqa Şəhər”, YAY Qalereyası, Bakı, Azərbaycan 2014 “Küknar”, “Səməni” bədii layihələr, Heydər Əliyev Mərkəzi 2014 “Art-Kokteyl”, beynəlxalq incəsənət sərgisi, Brugge, Belçika

2008 “Steps of Time”, grup sərgi, Drezden, Almaniya

1988 Organizer of the International Symposium on Stone Sculpture, City Park “Gubernator's park”, Baku, Azerbaijan

Azerbaijan, Tou Scene Art Centre, Beer Halls, Stavanger, Norway 2011 Personal exhibition “Metamorphoses” Yeni Gallery, Baku, Azerbaijan

1995 International Symposium on Sculpture, Kannada University and Lalit Kala Akademi, Hampi, India

2014 Personal exhibition, Festival of Fine Arts, CEH, Tashkent, Uzbekistan

Since 1980 An active participant of exhibitions and symposiums, working in the graphics, paintings, sculptures

1998 “Contemporary Art of Azerbaijan”, World Bank, Washington, D.C., USA

2012 “012 Baku Public Art Festival”, “YARAT” Contemporary Art Space

1999 Solo exhibition “Refugee People”, L.I.P.A. Gallery, Washington D.C., USA

2012-2014 “Fly to Baku” Exhibitions project

1981-1984 USSR Academy of Arts, Postgraduate student

2004 Solo exhibition “Who?” Qız Qalası Gallery, Baku, Azerbaijan

1983 Member of the Azerbaijan Artists Union

2005 Awarded the title "Honored Artist of Azerbaijan”

1975-1980 Named after V.İ. Mukhina Leningrad Higher School of Art and Industry, architecture-decorative faculty

1985 International Symposium on Sculpture, Bishkek, Kyrgyzstan 1987-1992 Vice-Chairman of the Union of Artists of Azerbaijan

2008 “Steps of time” Contemporary Art from Azerbaijan, Residenzschloss, Dresden, Germany 2010 “USSR-remix” Contemporary art of

2014 “Küknar”, “Səməni” projects, Heydar Aliyev Center 2014 “The other city”, YAY Gallery, Baku, Azerbaijan 2014 “Art-Coktail”, international art exhibition, Brügge, Belgium

HÜSEYN HAQVERDİ

ГУСЕЙН ХАГВЕРДИ родился в 1956 г. в Баку, живет и работает в Баку 1971-1975 Бакинское Художественное училище им. А.Азимзаде. Факультет скульптуры

скульптуре, Городской парк, Бишкек, Кыргызстан 1987-1992 Заместитель председателя Союза Художников Азербайджана 1988 Организатор международного симпозиума по скульптуре, Парк «Губернаторский сад», Баку, Азербайджан

1975-1980 Ленинградское высшее художественно-промышленное училище им. В.И.Мухиной. Факультет архитектурнодекоративной пластики

1995 Международный симпозиум по скульптуре, Университет Каннада и Лалит Кала Академия, Хампи, Индия

С 1980-го Активный участник выставок и симпозиумов, работает в графике, живописи, станковой и монументальной пластике

1998 «Современное искусство Азербайджана», групповая выставка, Всемирный банк, Вашингтон, округ Колумбия

1981-1984 Аспирант Академии художеств СССР

1999 Персональная выставка «Беженцы», L.I.P.A. Галерея, Вашингтон, округ Колумбия

1983 Член Союза Художников СССР и Азербайджана.

2004 Персональная выставка «Кто?», галерея Qiz Qalasi, Баку

1985 Международный симпозиум по

2005 Награжден званием «Заслуженный

деятель Азербайджана» 2008 «Steps of Time» групповая выставка, Дрезденский Музей, Германия 2010 «USSR-remix» групповая выставка, Центр Современного Искусства «Tou Scene», Ставангер, Норвегия 2011 Персональная выставка «Метаморфозы», галерея Yeni, Баку, Азербайджан 2012 «012 Baku Public Art Festival», Организация современного искусства «Yarat» 2011-2014 «Fly to Baku», международная выставка современного искусства Азербайджана 2014 Проекты «Küknar», «Səməni», Центр Гейдара Алиева, Баку, Азербайджан 2014 «Другой город», галерея YAY, Баку, Азербайджан

HÜSEYN HAQVERDİ “DAŞ”, fərdi sərgi Müasir İncəsənət Muzeyi, Bakı, Azərbaycan 1 noyabr – 1 dekabr 2014 www.mim.az 2014-cü ildə sərgi üçün çap olunub. Bütün haqqlar qorunub. Bu kitabın heç bir hissənin surəti çıxara bilinməz və ya digər anlamda olan hansı bir formaya rəqəmli, mexaniki və ya sürətçıxarma üsulu ilə yazılı icazə olmadan çevrilə bilməz.

Xüsusi təşəkkürlər / Special thanks to Aida Mahmudova Bakı Müasir İncəsənət Muzeyi / Baku Museum of Modern Art Sərgi Təşkilatçı: MİM Bakı Texniki dəstək: MİM Bakı Ustalar: Mübariz Əsədov, Fazil Bəşirov Kataloq Mətn: ÇİNGİZ, Fariza Babayeva Tərcümə: Aydan Handan, Sarah Knill-jones, ÇİNGİZ Üz qabığının dizaynı: Həsən Haqverdi Foto, dizayn: Fəxriyyə Məmmədova Tiraj 500 ədəd Video Rejissor: Həmid Əmin www.huseynhagverdi.com