FAAR 006 by FAAR Fashion Art Magazine

Olja Ivanjicki (1931-2009.) Spiritus movens Faar-a 006 Photo—Nebojša Babić

Slikanje budućeg lica, budućeg sveta, sveta sutra ili za sto, hiljadu godina. Ko može da predvidi šta će doneti svet sutra? Možda ne mora da pogodi ali je važno dati jednu opciju, neku mogućnost budućnosti. Ako o budućnosti ne razmišljamo, da li će se ona dogoditi? Pogledajmo samo teme umetnosti kroz vreme. Slikari su se uglavnom zadovoljili da konstatuju statično stanje stvari. Ako je to bila vazna

006

sa cvećem, bilo je poželjno da cveće ne otpadne. Ako je bila korpa sa povrćem, bilo je važno da se slučajno jabuka ili dinja ne pokvare. Ako je u pitanju praziluk, da bude svež sve dok je umetniku bilo potrebno da ga gleda, da ga skicira, da ga boji, premerava, da ga oživi, da bude kao pravi. To je sve statično stanje stvari. Žil Vern je napravio napor da smisli neku podmornicu, neku mašinu koja će da stigne do

središta zemlje, do Meseca, u vreme kad o tome niko nije mislio. Neko se usudio da zamisli i one susrete treće vrste, ali niko nije naslikao treću vrstu, ni slučajno. Niko nije hteo da pomeri granicu lepote, nego je samo konstatovao da je ona došla, da se skinula, da je zauzela pozu i da je sedela mirno najmanje dva sata dnevno, dok to nešto nije završeno. Šta je umetnost dala kao ponudu? Slikati svoj trenutak, ali konstato-

Inspiracija—Dnevnik Marsa, 2003.

Photo—NB Styling—Svetlana Proković Make up—Nataša Maljević Hair—Mirjana Jovanović za ID Academy Model— Aleksandra Aleksić Postproduction—Jovana S, Aleksandra Č. 003

vati mogućnost idućeg trenutka, to bi bio cilj. Sagledati sadašnjost a misliti o onome sutra. Možda sam u potrazi za novim licem, licem budućeg vremena ipak nešto postigla. Pre svega, da ono bude lepo na jedan nezemaljski način, na način koji će tek u jednom budućem trenutku biti moguć. Olja Ivanjicki, 2003.

001— OLJA IVANJICKI Intro 007—VLADIMIR VELIČKOVIĆ Intervju 009—NEDA ARNERIĆ Intervju 011—JOVAN ĆIRILOV Intervju

037—MILENA PAVLOVIĆ BARILI Povratak pravim vrednostima Jelica Milojković, kustos Galerije Milena Pavlović Barili 039—ALESSANDRO SARTORI art direktor Z Zegna Intervju Branislav Cerović

159—BELGRADE TIME GATE (a/02) Olja Ivanjicki

050—LEFT TO BE DESIRED Photo: Vladimir Miladinović Styling: Ana Ljubinković (Korišćena originalna garderoba, privatno vlasništvo Olje Ivanjicki)

142—ENGLISH TEXT (a/19)

013—OLJA IVANJICKI OČEKIVANJE NEMOGUĆEG Priredile: Merima Ranković i Suzana Spasić 023—MIODRAG TABAČKI Intervju 025—JELENA BLEČIĆ Intervju 027—BILJANA WILLIMON Na crvenom tepihu sa Oljom 029—PEĐA GAVROVIĆ Hramovi umetnosti

144—SHOPPING LISTA (a/17) 147—BEST OF BELGRADE (a/14) Hoteli, restorani, barovi, klubovi 150—UNITE, UNITE, EUROPE! (a/11) 20 godina od pada Berlinskog zida Danko Runić 152—CRTEŽ KAO KROJ (a/09) Izložba Dragane Ognjenović u galeriji Haos Vladana Spaić, istoričarka umetnosti 156—ZUBUN (a/05) Izložba kolekcije Etnografskog muzeja u Beogradu. mr Mirjana Menković, muzejska savetnica Etnografskog muzeja u Beogradu

031—DAN SA OLJOM Suzana Spasić

058—THE GIRL FROM THE WOOD Photo: Miša Obradović Styling: Dejan Despotović

088—GALACTIC Photo: Miloš Nadaždin Designer: Ana Ljubinković

Jovan Ćirilov

Suzana Spasić

Jelena Blečić

Biljana Willimon

Peđa Gavrović

Branislav Cerović

mr Danko Runić

Spiritus movens: Olja Ivanjicki ad: Slavimir Stojanović design: Marko Samardžija

Intervjue priredio: Branislav Cerović

fotografi: Nebojša Babić, Miša Obradović, Aleksandar Kujučev, Miloš Nadaždin, Milena Rakočević, Marko Sovilj, Vladimir Miladinović, Mirko Nahmijas, Zoran Trifunović, Đorđe Tomić

saradnici: Suzana Spasić, Bojan Šašić, Nataša Višnjić−Todorović, Dragana Galić, Filip Stamenković

CIP - Katalogizacija u publikaciji Narodna biblioteka Srbije, Beograd 64 FAAR : Fashionart Magazine / glavni i odgovorni urednik Nenad Radujević. - 2007, br. 1 - Beograd (Kralja Milutina 34): Modni studio Click, 2007 (Subotica : Rotografika) . - 30 cm

004

lektor: Dragana Nastanović prevod: Public Event

Polugodiπnje ISSN 1452-9351 = FAAR COBISS.SR - ID 141389324

118—DRIVE ME Photo: Vladimir Miladinović Styling: Maria Jelesijević Kreacije Olje Ivanjicki iz kolekcija rađenih za modnu kuću MONA

084—SUPERPRIRODA Photo: Mirko Nahmijas Art Work: Aleksandar Milojević

Neda Arnerić

izvršni urednik: Ivana Bajić

110—100 % ORGANIC Photo: Milena Rakočević Styling: Jovana Božović

074—14122099 Photo: Marko Sovilj Designer: Tatjana Tatalović

Vladimir Veličković

glavni i odgovorni urednik: Nenad Radujević

104—„A...“ Photo & Art Direction: Aleksandar Kujučev

066—ULJE ANĐELA Photo: Miloš Nadaždin Styling: Jovana Božović i Ana Ljubinković

Olja Ivanjicki

FAAR /fashionart magazine

096—COLOR HEAT Photo: Miša Obradović Styling: Ognjena Zekić

izdavač: Modni studio Click Kralja Milutina 34, Beograd tel/ fax: (+381 11) 306 72 97, 306 72 99, 362 99 11 e−mail: faar@click.co.rs www.faarmagazine.com direktor: Nenad Radujević

direktor marketinga: Gordana Hajinović finansije: Slobodanka Stanisavljević public relations: Nataša Višnjić−Todorović sekretar redakcije: Vanja Stefanović

Miodrag Tabački

distribucija: Beokolp d.o.o. Vlajkovićeva 6 11 000 Beograd, Srbija Tel: +381 11 322 7508 štampa: Rotografika d.o.o Segedinski put 72, Subotica tel: 024 63 66 23

TEUTA, ULJE NA PLATNU, 1957.â&#x20AC;&#x201D;FOND OLGE OLJE IVANJICKI

English text on page 142 (a/19)

007

SEOBA MOJE DUŠE PONOVO, KOMBINOVANA TEHNIKA, 1989.—FOND OLGE OLJE IVANJICKI

English text on page 142 (a/19)

009

MADONNA GALACTICA, KOMBINOVANA TEHNIKA, 1988.â&#x20AC;&#x201D;FOND OLGE OLJE IVANJICKI

English text on page 141 (a/20)

011

Olja i anđeo, 1989.

Priredile: MERIMA RANKOVIĆ i SUZANA SPASIĆ „Po meni je stvaranje putokaz za mnoge stvari van nas i u nama. Baveći se kosmosom, htela sam da vidim da li mogu nešto da dokučim preko slikarstva, koje je neka vrsta šifre i odgonetanje te šifre. Postoji kodeks poruka koje treba da budu dešifrovane i

013

obelodanjene. Nijedna stvar ne želi anonimnost, a moja uloga je da između tačaka A, B i C budem posrednik, da ih spojim u jedan simbol. Pošto baratam gomilom simbola, kosmos se sam pojavi. Praveći neke zatamnjene obrise na skafanderima i prskajući beli

English text on page 140 (a/21)

tuš, dobijala sam procese koji su verovatno identični procesima stvaranja velikih maglina u svemiru. To što se pred mojim očima događalo, bilo je za mene kao da na velikom ekranu dobijam galaktičke procese stvaranja ko zna kojih svetova. Ja sam to

dobijala sa tri poteza ruke! Verovatno ću preko slike jednog dana dokučiti tajnu početka stvaranja univerzuma.“ Olja Ivanjicki, 1987.

Leonardova godina, ulje na platnu, 2003.—Fond Olge Olje Ivanjicki

Olja Ivanjicki je rođena u Kraljevini Jugoslaviji, u Pančevu, kao kćerka ruskih emigranata pristiglih iz carske Rusije. U Ruskoj bolnici u kojoj je rođena, rađala su se deca ruskih emigranata koji su posle Oktobarske revolucije našli utočište u Srbiji. Odlukom kralja Aleksandra I Karađorđevića bolnica je postala ruska teritorija, kako bi deca rođena u njoj automatski sticala rusko državljanstvo. Njeni roditelji – Veronika Mihajlovna Piotrovskea i major Vasilije Jakovljevič Vasiljenko-Ivanjicki, pristigli iz carske Rusije, upoznali su se u Kragujevcu gde su i živeli. Otac, vojni inženjer, radio je u Vojnotehničkom zavodu kao stručnjak za balistiku. Majku skoro i da ne pamti. Umrla je mlada od tuberkuloze od koje se lečila skoro pet godina. Posle majčine smrti ostali su sačuvani njeni crteži koje je radila u sanatorijumu. Traganje za njom – prelepom, otmenom, ćutljivom i

014

setnom, jedna je od osnovnih priča Oljinog razvojnog puta. O tome svedoče mnoge Oljine fotograﬁje na kojima ona liči na osobu iz vremena majčine mladosti i Valentinovih ﬁlmova. Dobar deo njenog autoportretskog slikarstva vuče korene iz te potrage za izgubljenom osobom, iz nasušne potrebe da odslika majčin lik. Živeli su u kući sa dve lepo uređene bašte u kojima je cveće bilo zasađeno po pravilima simetrije. Raspored soba je takođe bio simetričan. Sve što je kasnije radila, i u umetnosti i u životu, bilo je bazirano na simetriji. Olja je bila jedinica i usamljeno dete. Sudeći po prvim dečjim crtežima, impresionirale su je jelke, koje je uvek rado crtala, glamurozno okićene leti kao i za Božić. Pesak koji su imali u dvorištu bio je veoma važan za njene kreativne igre iz mašte, za osećaj da sama može nešto da stvori. Imala je

svoje pozorište lutaka sa glumcima, kraljem i kraljicom. Po ceo dan se igrala sama, sve do večeri kada bi se otac vraćao s posla kući, a ona ga s nestrpljenjem očekivala da joj čita „čudesne romane ruske naučne fantastike”. Dok bi joj otac čitao, ona je crtala, nesvesna svojih ruku, papira i olovke. Otac se nije više ženio. Trudio se da njegova kći ima toplinu i osećaj porodične atmosfere, pa su s njima uvek živele i neke stare Ruskinje. „Već u šestoj godini su mi govorili: „Dugme ušij sama“. I ona je to i činila, shvatajući da je sama. Kasnije će izjavljivati: „Sve sam sebi sama.“ U godinama Drugog svetskog rata otac je prodavao sve vredno iz kuće kako bi imali od čega da žive. I pored toga, stalno su bili gladni. U oktobru 1941. g. Nemci su u Kragujevcu streljali sedam hiljada ljudi. Olja se seća dana kada su streljani i kragujevački đaci sa svojim

profesorima jer su tada u njihov stan upali Nemci i hteli da odvedu oca. „Ja sam s nekim životinjskim instinktom osetila opasnost i uspela na nemačkom jeziku da izmolim da mi ostave tatu, govoreći da je on emigrant, beli Rus. Bili su, valjda, fascinirani time što dete govori njihov jezik i nisu ga odveli. To je za mene bila prva dobit od učenja jezika jer je otac insistirao da od četvrte godine, pored ruskog, učim i nemački i francuski.“ Otac je u tim teškim godinama počeo da obrađuje baštu, da gaji povrće. Olja je pomagala. „I danas znam svaku baštensku biljku. To su za mene bića koja žele da se rode, da porastu, da se aﬁrmišu. Strašna je žudnja tog semena da mu se desi život.“ Otac je držao časove matematike i time nastavio da se bavi do kraja života, pa je kasnije i Olja počela da predaje matematiku njegovim malim đacima. Sedeći pored njega,

Olja i Slađana Milošević, Bitef 1989.

Lutka dvojnica sa Oljom, 1964.

mnogo je naučila. „Prenela sam matematiku na svoje slike, kao i simetriju. Svaku sliku započinjem da radim u sredini i svaki detalj na njoj odgovara nečemu u koordinatnom sistemu. I tek kada završim sliku, vidi se taj sistem – precizan i jasan. To je vrhunska matematika, moja matematika“, govorila je Olja. Olja je posle rata krenula u školu slikanja kod gospođe Ljubice Filipović, minhenskog đaka. Leti su svi slikali u jednom karakterističnom kragujevačkom dvorištu. Zimi je u malu skromnu sobicu dolazila samo Olja. Ona nije odustajala. Nakon završene gimnazije upisuje vajarstvo na Akademiji likovnih umetnosti Univerziteta u Beogradu. ,,Vajanje je kao stvaranje sveta jer je Bog prvo izvajao čoveka po svom obličju“. Njeno prvo tematsko opredeljenje u skulpturi bila je mitologija i u tom periodu su nastali mitovi o Sizifu, Edipu, egipatskim

015

Kontaktori, 1966.

Škola crtanja kod Ljubice Filipović, Kragujevac 1946.

pisarima, faraonima, Ikaru i sl. Bila je opčinjena Egiptom. Diplomirala je na Akademiji likovnih umetnosti u klasi prof. Sretena Stojanovića. Iako je krenula u to s velikom ljubavlju, njeno nezadovoljstvo je sprečava da se angažuje kao vajar. „Darovite generacije su radile godinama sitnu plastiku i narodne heroje iz Drugog svetskog rata. Sve je bilo nadgrobno, ništa što veliča život, lepotu – sve socrealizam.“ Izložba Henrija Mura u Beogradu je bila kapitalni događaj u njenom životu. Sa Leonidom Šejkom (1932–1970), slikarem i diplomiranim arhitektom, koga je poznavala još iz studentskih dana, zbližila se u toku rada na konkursu za skulpturu i uređenje Trga Marksa i Engelsa u Beogradu. Budući da je živela u veoma skromnoj sobici, posle završene Akademije više nije imala prostor u kojem bi vajala. ,,Šta da vajam, kome da vajam? Počela sam

Trkač, 1987.

Olja vozi kroz Beograd, 1984.

da slikam gledajući kako to radi Leonid Šejka i s kakvom strašću slika. Viđali smo se svaki dan.“ Prvi put izlaže svoja platna na XX izložbi Udruženja likovnih umetnika Srbije u Beogradu (ULUS). Postdiplomske studije na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu završava 1957. g. U susretima sa Šejkom rađa se Društvo prijatelja Baltazara koje postaje Mediala, koju čini grupa mladih intelektualaca, prevashodno slikara kao svojevrsna opozicija vladajućoj struji na tadašnjoj jugoslovenskoj likovnoj sceni. Vodila ih je tragalačka žudnja za preispitivanjem umetnosti, dotada nepominjane duhovnosti, ka saznanjima preko granica etabliranog a ne vremena u kome su živeli – sve što nije odgovaralo „ideji proleterijata“. Mediala je počela slavno, velikim nastupom ove grupe – izložbom u Domu omladine. U oktobru 1958. g. obilazi južnu

Italiju i Pompeju. Kupajući se u Tirenskom moru, Oljin prijatelj nestaje u iznenadnoj oluji i davi se u dramatičnim okolnostima. Depresivno stanje sanjive budnosti pratiće je neko vreme. Ovaj događaj je nagoni da veruje da godine koje se na kraju završavaju osmicom donose loš ishod. I to će joj se u životu ponavljati. Ovakvo stanje duše prizvalo je tugu iz detinjstva i sve je, na neki način, stalo u dva rana platna: autoportret u liku Mona Lize i Seansa kod Leonarda. „Te slike su bile izraz kompletnog očajanja. One su tu da me podsećaju na ono vreme, kao neki zapis mudrosti i meditacije. Od njih se nikada i ni po koju cenu ne bih odvojila.“ I odjednom pravi sebi „ekstravagantan“ podsetnik u koji zapisuje: „Kako živeti otmeno – malo govoriti, činiti poklone, posedovati lepotu, izgledati odsutno, imati gavrana, pozivati samo na ručkove, nositi somot i prozirne tkanine crne, bele i

Adam i Eva, 1991.

srebrnastozlataste boje, krzna i nojevo perje, pomagati siromahe, ubediti pčele, gljive i trave da rade za mene, voleti što duže Albinonija, Leonarda, pingvine i svoj put usavršavanja i sve to beležiti.“ Te 1958. g. Olja beleži i prve ideje o „Građevini sinteze“, svom budućem muzeju. Tokom studijskog boravka u Parizu aktivno vodi dnevnik o tamošnjim umetničkim prilikama. U atelje na Kosančićevom vencu useljava se 1960. g. Za njen atelje je rečeno da je školjka s biserom i da su njeni projekti stalno „u toku“. Tu je Olja ostala do kraja, nikada ne želeći da se odvoji od pogleda na reku i najlepše zalaske sunca. Olja Ivanjicki je prvi jugoslovenski umetnik koji se sa stranom stipendijom uputio na američki kontinent. Odlazi u SAD kao stipendista Fordove fondacije, čime joj se otvaraju vrata najvažnijih muzeja. U to vreme stasava najbolja gener-

016

acija koja lansira pop-art u Americi. „Pop-art je za mene bio jedan predah, ispitivanje jednog područja koje mi je bilo nadohvat ruke, moj smisao za humor. Taj proces se pojavio kod nas već 1958. g. na izložbi Mediale i trebalo je samo usvojiti novo ime i sačekati sedam godina da se konstatuje da mi ne zaostajemo za zapadnim kolegama iz 1960–1962. g.“ Po povratku u zemlju počinje da pakuje svoje prve „kofere“, u koje ređa odabir starudije i otpadaka sadašnjosti, detalje uglavnom odbačene i neupotrebljive. Mediji su sa čuđenjem objavljivali da je najvrednija nedeljom kada đubretari imaju slobodan dan. Oformljuje svoja prva „skladišta“ u koja smešta nasumice odabrane časopise, plakate, postere, isečke iz novina i sve što joj dopadne pod ruku iz Gutenbergove galaksije. Izjavljuje da ima čitavu istoriju sveta u svojim ﬁokama. Roba iz „ﬁoka“

ostaje joj baza inspiracije do danas. Izaziva pravi mali skandal izložbom pop-arta u Galeriji graﬁčkog kolektiva, organizujući javne rasprave s publikom na temu šta sve može da bude umetnost, pozivajući pri tom i kritičare na „dvoboj“. Dok je izložba podelila Beograd na dva tabora, „Njujork tajms“ je aﬁrmativno pisao o prvom jugoslovenskom pop-art umetniku. Olja Ivanjicki je bila prva koja je pravila izuzetne i „hrabre“ hepeninge u Beogradu. Napravila je lutku, svoju dvojnicu u prirodnoj veličini i obukla je u svoju haljinu. Lutka je smeštena u kolica, stavljen joj je šlem na glavu i jedan mladić ju je provozao kroz ceo grad. Kada je pristigla u galeriju, ljudi su počeli da joj daju poklone, što hepeningom nije bilo predviđeno. „U to vreme je vođen rat u Vijetnamu i u znak protesta sam poželela da je spalimo, kao što se jedan budista spalio. Pred galerijom smo je polili

benzinom i zapalili.“ Usledili su novi hepeninzi. U vreme „dece cveća“ Olja prekriva cvećem lutku iz izloga nađenu na otpadu; Mamutski hepening s amebom – srebrnim najlonom u obliku amorfnog kruga u koji se ulazilo s električnim lampama, a u kome su pravljeni pokreti koji su od kruga činili amebu; ljudi-šnitovi, Mona Liza, senke, svetlo; Tajna večera, koju je servirala na srebrnim stolnjacima u svom dvorištu; Neronove svetkovine i sl. Performans je za Olju bio određena vrsta sinteze u umetnosti. Prilikom otvaranja prvog Bitefa u Beogradu pripremila je performans Pet tona mraka. Bila je to instalacija od velikih mekih tuba koje su visile u mraku, a pod je bio „tapaciran“. Publika u tami nije znala kuda se kreće, u šta udara. Za jedan od Bitefa spakovala je u velike tegle sve što može da klija i raste, predviđajući velika zagađenja i život u staklenim baštama. „Oljini

Olja pozira na Kosančićevom vencu, 1999.

Olja kao kosmonaut, u ateljeu, 1988.

Olja sa maskom u ateljeu, 2000.

Olja pozira za kolekciju Njegoš za Modnu kuću MONA, 2007.

umetnički podvizi odigrali su se pre no što je vreme sazrelo da ih razume i prihvati. Malo je njih reklo da viziju i senzibilnost Olje Ivanjicki moramo tražiti na nešto drugačijoj talasnoj dužini! ... gde je dosledno iskorišćeno načelo jedinstva suprotnosti.“(Josip Depolo, 1969). Olja se povukla i sledećih sedamnaest godina Beograđani su bili uskraćeni za njene izložbe i hepeninge. U zamenu su dobili veliki broj njenih intervjua. „To je takva količina reči da je to zastrašujuće. I, hoću da kažem – ja sam preko intervjua – opstala! Trajala sam tako što me je uvek neko nešto pitao i slikala sam neumorno.“ Tokom boravka u Njujorku 19661967. g. vođena stopama Leonardove inženjerije, počinje da se bavi mašinama budućnosti. Radi na projektu Kontaktori, koji su pored crteža mahom rađeni u kombinovanoj tehnici. Kontaktori su multidimenzionalne projekcije forme koje

017

deluju na proširenje mogućnosti ljudskih čula. Kontaktorima je Olja do kraja ostala verna i nadala se da će novo tehnološko vreme doneti i mogućnost da se oni ostvare. Prelomni trenutak u Oljinoj kosmogoniji i simetriji mitova svakako je spuštanje Apola 11 na Mesec 1969. g. Bilo je to otelotvorenje njenog desetogodišnjeg opredeljenja za astronautiku. Bila je veoma euforična i kao slikar, i kao čovek. Trajno je fascinirana elementima tehnike, očarana velikim mehaničkim konstrukcijama, kinetičkom realnošću sveta. Prepisuje prognoze i hipoteze o lečenju još neizlečivih bolesti. Iste godine slika Nila Armstronga. Od 1970. g. Olja Ivanjicki počinje rad na slikama koje su prepune ličnostima, kao što su Mantenjin Hrist, Mao, Kisindžer, Ču En Laj, Tito, Direr ... Formati su sve veći, teme sve angažovanije, uglavnom vezane za političke događaje sveta. Olja postaje hroničar svoga

Prvi nastup na BITEF-u „Pet tona mraka“, 1961.

vremena. „Ima dve vrste publike – jedna je neobaveštena, sve joj je novo i nepoznato, a druga je razmažena, pa je može uzbuditi samo nešto izuzetno“, zaključuje Olja. Znatiželju čaršije za njenim privatnim životom preusmeravala je ka svom radu: „Intimni život ću srediti kad uradim kapitalno delo“. Oduvek je smatrala da umetnik mora da preduzima sve što je u njegovoj moći da bi osigurao život i trajanje svome delu. Ona je prva, znatno pre svojih kolega, shvatila da umetnik sam sebi mora da bude menadžer i dokazala da nepogrešivo precizno osluškuje i prepoznaje vreme u kom živi – vreme marketinga. Povodom samostalne izložbe u Galeriji Heriteidž u Torontu, gde je izložila i slike Kisindžer i leto 72 i Trkač, kritičar časopisa „Toronto star“ Lota Dempsi izjavljuje da „Olja Ivanjicki pripada najbriljan-

tnijim umetnicima Evrope. Ostvarila je svoj sopstveni neorealizam na grupi očaravajućih mističnih slika izloženih u Torontu”. („Toronto star“, 22. oktobar 1974.) Prvi deo triptiha Dvadeseti vek počinje da slika 1975. g. Ličnostima koje su obeležile vek baviće se narednih dvadeset pet godina. Crta mnogo i svakodnevno. U Njujorku izlaže seriju crteža salamandera. Kao gostujući profesor učestvuje u programu „Artist in Residence“ Fulbrajtove fondacije na Rhode Island School of Design u SAD, 1979. g. Boraviće u SAD mnogo puta, gde je prisutna kao umetnik više nego na bilo kom drugom mestu, a njeni radovi će se naći i u Njujorku – jedan u Metropoliten muzeju, drugi u Muzeju moderne umetnosti, kao i u mnogim muzejskim i privatnim kolekcijama širom Sjedinjenih Država. Početkom osamdeseth godina slika Hrist novog milenijuma i novo

Anđeo za Peto carstvo, ulje na platnu, 2008.—Fond Olge Olje Ivanjicki

Raspeće, predstavljajući Hrista kao ženu, kao znak mobilizacije ženskog elementa. Izjavljuje da se „mora nadoknaditi ono što je prvenstveno u religiji propušteno – nerešeno žensko pitanje. Bog je bio sam i veruje se da je ostao sam, veliki je usamljenik. Imao je sina koji se rodio na čudan, nezemaljski način. A religija poštuje ženu samo kao majku. I to je jedina uloga koja joj je data.“ . Iako smatra da su u svetu slike muškaraca slikara uvek skuplje, njena slika je najskuplje prodata slika na aukciji nad Atlantikom u avionu JAT-a. „Inače, nikada se ne zna koliko će jedna slika vredeti u budućnosti. Tako fantastičnu cenu ne mogu da postignu ni dijamanti, ni automobili, ni avioni ... I nema kriterijuma koji bi mogao da potvrdi da li će jedna slika biti u rangu Mona Lize.“ Odlučuje da je potrebno napraviti i „svoju“ bitku, te tokom 1988–1989.

018

g. slika veliki triptih Boj na Kosovu. „Šeststo godina od bitke je veliki datum. Datumi određuju našu sudbinu. Bitka koju sam naslikala može da se odigra i sutra, a ne samo juče. Ljudi i konji su simboli za sva vremena. Jedino što ostaje iza nas je krv.“ Ratno okruženje, sankcije i raspad Jugoslavije zadržavaju je duže u Beogradu. Slika ciklus Zalivski rat u Iraku, a potom veliko platno Simetrija rata, koje se odnosi na rat u Jugoslaviji. Učestvuje u preko sto pedeset humanitarnih aukcija slika, objavljuje antiratne tekstove, podržava proteste, ali izostaje njena politička angažovanost. I umetničke klanove je uvek izbegavala jer su i oni politika u malom. Vraća se proučavanju Sﬁnge i slika drugi deo triptiha Dvadeseti vek. Veliki povratak skulpturi dokazala je skulpturom Merkur od četiri metra, u bronzi, koju je radila za poslovni centar u Beogradu.

Leonardova godina, ulje na platnu, 2003.—Fond Olge Olje Ivanjicki

Olji je pisana reč, kao gradivni materijal, bila bliska od njene rane mladosti – pisala je dnevnike, vodila petogodišnju prepisku sa Šejkom, dopisivala se s onima koje je odabrala, ostavljala zapise i beleške u raznim periodima i na različite teme, i sve vreme „slikala“ poeziju. Prvi put je njena poezija objavljena u knjizi Videla sam pre i posle, Interpress, Beograd. Pred kraj milenijuma, po istraživanjima biografskog instituta u Kembridžu, proglašena je za jednu od hiljadu ličnosti veka, a zatim i za jednu od pet stotina žena veka kao i za jednog od dve hiljade intelektualaca koji su promenili čovečanstvo i svet. Bombardovanje Srbije provodi u Beogradu, u svom ateljeu, sa prijateljicom i saradnicom Suzanom Spasić. Tokom ta tri meseca slika treći deo triptiha Dvadeseti vek. Tokom 2003. i 2004. g. Olja je napravila i nekoliko arhitektonskih

projekata. Prvi za novi trgovinski centar u Njujorku, pod nazivom Big Apple Twins – Ground and Sky Zero Memorial. Svemirska agencija NASA je imena Olje Ivanjicki i Suzane Spasić upisala u vremensku kapsulu koju su, potom, sonde položile na tlo planete Mars, te je Olja predložila NASI i projekat dve građevine za Mars, mušku i žensku zgradu Matrimonial Buildings. Olja Ivanjicki je učestvovala i u konkursu za memorijalni centar u Njujorku, projektom Memorial Sphere. Tokom 2004. g. napravila je projekat mosta preko Dunava za Beograd, Belgrade Time Gate. To je trokraki most koji asocira na tri prsta, kao simbol odnosa Svetog trojstva. Most ima svoje Vremenske kapije sa kristalima velikih dimenzija. „Beograd treba da napravi kapiju Evrope koja bi bila svetionik novog doba kome stremimo, a to je ka novoj Evropi. Tako bi i ovde postojala vremenska kapija. Prema nekim

Body art hepening sa Šejkom, Beograd, 1964.

Olja kao beba, Kragujevac, 1931.

Olja u Rovinju, 1982.

Olja, Kragujevac 1936.

Olja, portret, 1990.

Olja kao kosmonaut, Beograd, 1989.

saznanjima te kapije se nalaze na sledećim mestima. jedna u Bagdadu, tri u Sibiru, dve na Aljasci, na Rtu Ognjene zemlje i u Australiji“, izjavljuje Olja. Arhitektura je donela novo stvaralačko uzbuđenje za Olju, tako da je 2005. g. učestvovala i na svetskom konkursu Nasca Observatory Lodge u Peruu, a 2008. g. je uradila i projekat univerzitetskog grada Blue Diamond. Takođe, učestvovala je na Trećem Pežoovom konkursu za projekat automobila bliske budućnosti, a 2005. g. oprobala se i kao kostimograf u Narodnom pozorištu u Beogradu, u opereti Slepi miš Johana Štrausa. Krajem 2005. g. sa modnom kućom Mona je osmislila modnu reviju Tesla povodom 150. godina rođenja velikana Nikole Tesle, a 2007. g. modnu kolekciju Njegoš povodom 160 godina od objavljivanja Gorskog vijenca. Za Oljom je stala još jedna revija u pripremi, takođe za modnu

019

kuču Mona, i još jedan neizvedeni arhitektonski projekat. Uzimajući godinama časove filozofije, predano iz nedelje u nedelju, i proučavajući Hegela, Platona, Sloterdika i druge, Olja proglašava slikarskim putem Peto istorijsko carstvo, ambiciozno nastavljajući Hegelovu postavku istorije sveta, smišljajući Peto beogradsko istorijsko carstvo. Olja je bila i jedan od osnivača Niš Art fondacije koju pomaže Philip Morris International u aktivnostima na afirmaciji umetnosti, prevashodno mladih umetnika. Kao što je još 1958. g. započela svoj put kroz umetnost osmišljavajući jednu građevinu za budućnost, „Građevinu sinteze“, koja bi bila njen muzej, Olja Ivanjicki je 2007. g. osnovala svoj FOND OLGE OLJE IVANJICKI, koji za ciljeve ima zaštitu imena i dela Olje Ivanjicki, brigu o njenom delu i zaostavštini, a krajnji cilj i stvaranje Muzeja Olje

Olja ispred slike Moj život po Vazariju, 1981.

Olja – ciklus Osluškivanje vasione, 1989.

Olja, portret, 1992.

Ivanjicki. Objavila je zbirku poema Večni uslov, Kompanija Novosti, 2008. g., koja postaje najtiražnija knjiga poezije u Srbiji. „Ovde je reč o događaju ravnom objavi jedne nove poezije. Lucidnom ironijom, raspusnom imaginacijom i originalnom misli, Olja se osvedočuje kao savremeni ženski Faust“. (Srba Ignjatović, 2008). U svom umetničkom opusu Olja Ivanjicki spojila je nespojivo – kosmonaute i renesansu, Ruse i Amerikance, mitove i holivudske dive, medialna istraživanja i humor pop-arta, Zemljane i vanzemaljce, sve zajedno u velikoj hronologiji vremena i trajanja. Govorila je da je umetnost pre svega promišljanje, beleženje, življenje svog doba i da pravi mislilac mora da vidi više, da upozori, konstatuje, klasiﬁkuje. U junu 2009. g. objavljena je monograﬁja Očekivanje nemogućeg, PWP, London, Gayo, Podgorica i Službeni glasnik, Beograd. Olja je dugi niz godina bila ne-

zaobilazni deo društvenog života Beograda, njegova pop-ikona. Bila je mudrac u krhkom telu žene, renesansni uomo universale novog doba i savremenog društva, snažna ﬁgura evropske savremene umetnosti, veliki radnik i stvaralac, neumorni znak pitanja čitavom svetu, pomalo egzotična, mistična, ali humana i beskrajno dobra osoba, profet sakriven u ličnosti umetnika, koja je videla i pre i posle i unapred. Olja Ivanjicki je Ruskinja i Srpkinja, Beograđanka i Njujorčanka, a za sebe je govorila i da je najbolji izvozni srpski brend. Jedan kosmopolitski duh i jedna i jedinstvena pojava našeg vremena. Olja Ivanjicki otišla je 24. juna 2009. g. dostojanstveno i tiho. Na nama je sada da nastavimo ono što je Olja započela i da Beograd što je pre moguće dobije hram umetnosti o kojem je Olja sanjala.

TO, ULJE NA PLATNU, 2003.â&#x20AC;&#x201D;FOND OLGE OLJE IVANJICKI

English text on page 137 (a/24)

023

ONI DONOSE ODLUKU, ULJE NA PLATNU, 14. JUN 2009.â&#x20AC;&#x201D;FOND OLGE OLJE IVANJICKI

024

025

FAAR 006

Ne sećam se kada sam je prvi put srela (kao da je Olja oduvek trajala, pa vreme u tom slučaju nije bitno), ali sam je rado pozivala da gostuje u emisijama koje sam radila na televiziji, u novinama za koje sam pisala. Uvek mi je bila prva. Prilikom jednog gostovanja u “Galeriji tajni”, Olja je predložila neobične kostime od metala i žice. Bili su preteški pa sam se vrtela na stolici, znojila se, dok je Olja bila potpuno mirna. Zavidela sam joj na strpljenju i jedva sam čekala kraj emisije. Na moje zaprepašćenje, ispod šešira i krinoline, Olja je izvadila mnoštvo udobnih jastuka, kojima je svoj kostim provizorno tapacirala. Usledilo je prijateljsko gađanje tim jastucima, njene šale na moj račun, ali i jedna oštra kritika u “Večernjim novostima”, u kojoj me je novinar optuživao da gošću maltretiram modnim ludostima. Niko nije ni pomislio da je sve to smislila i nametnula baš Olja. I inače, kadgod je gostovala u mojoj “Galeriji tajni” ili u “Lagumima”, Olji je bilo bitno da bude dobro odevena. Uvek je imala neku zanimljivu haljinu, mnoštvo raznoraznih detalja i upadljive komade nakita. Pamtim emisiju u kojoj su pored Olje, gostovali i Rade Šerbedžija i Kosta Bunuševac. Olja, Kosta i ja otimali smo se sve vreme o zanimljivu spiralu od kartona koju je smislio i uradio Kosta. Bila je to neka vrsta ekstravagantnog šeširića koji je na kaju šetao između nas troje, dok je Rade strpljivo kazivao neke stihove, gledajući nas kao decu koja se tuku oko omiljene igračke.

027

CRTEŽ PO LEONARDU, OLOVKA, TUŠ, 1957.—FOND OLGE OLJE IVANJICKI

Na modnoj reviji (dodeli nagrade “Zlatni Zmaj” u Jugoslovenskom dramskom pozorištu) nagovorila me je da se odenemo kič i ja sam to prihvatila. Kada smo ugledale jedna drugu smejale smo se do suza. Još glasnije se smejala publika gledajući nas u tako smešnom izdanju. “Macana”, rekla mi je, “minirale smo modnu reviju, svi su gledali u nas”, uživala je dok je prepričavala reakcije prisutnih. Volela sam tu njenu radost, potrebu za igrom, pa sam i sama smišljala razne ludorije kako bih je fascinirala. Na premijeri Kusturičinog ﬁlma “Andergraund” u Sava centru, predložila sam joj da prošetamo crvenim tepihom, iako je to bilo predviđeno samo za aktere ﬁlma. Povukla sam je za ruku, a ona se radovala ovoj našoj drskosti i potrebi da ukrademo deo slave velikom reditelju i njegovim glumcima. Uspele smo, a naslovna strana dnevnih novina “Telegraf” je nakon premijere glasila “Olja i Vilimon zgazile crveni tepih – i protokol!”. Čak i u ovakvim prilikama u njenom društvu nije bilo šanse da proklizaš, zbog toga što je imala stila i osećaj za meru. Pamtim haljinu koju je obukla specijalno za ovu Kustinu premijeru – bila je od belih bisera, iznad kolena. Samo ona je mogla da ponese ovu smelu kreaciju, a da ne deluje estradno. Sećam se i premijere “Seoba” Saše Petrovića u Sava centru, gde smo se opet pojavile zajedno. Olja je bila slojevito odevena, u nekim zelenim, narandžastim i ljubičastim tonovima, sve je to nekako letelo

oko nje i imala sam utisak da će svakog trenutka neki komad garderobe da joj sklizne – a nije. Nikada nisam uspela da dešifrujem te njene izmaštane modele, ali sam sigurna da se sjajno zabavljala dok je sve to uvijala oko sebe, znajući da neće proći nezapaženo. Vest o njenom odlasku primila sam s rezervom. Da mi je neko rekao da su na njen Kosančićev venac toga

dana stigli Vanzemaljci (za koje nas je ubeđivala da postoje), pre bih mu poverovala nego u to što su mediji objavili. Zbog toga mislim da je Olja otišla Tamo, samo da javi kako To izgleda. Jer, kako davno reče (pričajući o svom odnosu prema smrti), ovo Ovde znamo kako je, ovo Drugo nam još niko nije javio. Znajući njenu energiju – verujem da će Olja biti prva koja će to učiniti.

FAAR 006

Olja Ivanjicki je po meni bila i ostala visoka sveštenica stvaranja i uranjanja u sve svetove drevnih i futurističkih energija, vizija svega lepog, telesnog i duhovnog, koliko ovostranog, toliko i onostranog. Bila je i biće sa ovoga sveta, i onoga u ravnostranoj i prostranoj dimenziji kakva je svojstvena samo njoj, čija je Leonardova kćerka i sama bila i pripadala svim svojim bićem oduvek, i kakva im se vratila da bi im pokazala da večnost postoji u nama samima – bićima koja umeju da svoja umeća i ostvarenja svesti manifestuju kroz kult umetničke ljubavi za višim i nadahnutijim svetovima, kojima je oplemenjivala ljude i unosila ih lepotom svog stvaralaštva. Ona nije pravila slike samo da bi je narod voleo, već je stvarala umetnost kojoj bi se i anđeli divili. Kada mi je u nedelju, 30. oktobra davne 1994. g. u Beogradu, u njenom hramu stvaralaštva, domu-ateljeu na Kosančićevom vencu, poklonila tek objavljenu prepisku (velom istine, dugi niz godina skrivane, mistične, ljubavne i stvaralačke), između Leonida Šejke i Olje Ivanjicki “Ogledalo ljubavi”, veoma sam bio obradovan i radošću ispunjen darom njene poruke koju mi je napisala u posveti: “Peđa, rasli smo zajedno u paralelnim svetovima, a došlo je vreme da svetove ujedinimo u hramovima 21. veka.”, Olja. I tako su otpočeli razgovori o hramovima umetnosti između nas troje: Olje Ivanjicki, Milića od

ANĐEO; ULJE NA PLATNU, 1991.—FOND OLGE OLJE IVANJICKI

Mačve i mene, Peđe Gavrovića, svakako, uz prisustvo i duha Leonida Šejke, bez koga tako ozbiljna tema i razgovori nisu mogli da počnu svestrano i sveobuhvatno i nadnaravno po duhu čuvene medijale. Priče i razgovori o projektima hramova su počeli pitanjem zašto se ne bi projektovali i podigli hramovi u 21. veku kao što su se podizali u stara dobra vremena, pa je tako sve i počelo i nikada se nije završilo. Milić od Mačve je predložio kompleks srpske vedante hrama na Ratnom ostrvu, Olja Ivanjicki je u svom izvornom, svemirskom duhu zamislila sebe u vakuumskoj kugli u astronautskom odelu, baš onako kako se pozdravila sa svima nama prilikom odlaska njene duše u više svesfere, duh Leonida Šejke nam je stalno i sve vreme slao metaﬁzičke signale kocke, koji su nam se stalno projektovali na svaku pomisao na njega, a ja sam isfantazirao hramove svetlosti sazdane od hijerarhije svetlosti i tako se stvorio hram za buduća stvorenja koja će u njemu i od njega učiniti kako se misli i živi i stvara i otvara put istinskog postojanja u novom eonu. Hramovi su se sami od sebe stvarali duhom čuvenog arhitekte Leonida Šejke, fantazmagorijom Oljinih vakuumskih kuglastih munja, u kojima se i ona sama projektovala i lebdela belim i crnim magom srpske Vedante, kao i fantastični hramovi svetlosti Peđe Gavrovića, hijerofanta novog eona koji će ponovo doleteti u hram 2012. g. sa

svojom intergalaktičkom svitom. Kao njen prijatelj i mlađi kolega, futuristički slikar, imao sam izuzetnu čast da promišljamo zajedno o vizijama budućnosti i uvek mi je njeno prisustvo bilo dragoceno, ispunjeno širinom mašte, nadrealnih vizija kojima smo se integrisali u hramovima 21. veka. Snaga te energije nas je objedinila u viziji zajedničkog projekta –

njenog MOST ZA BEOGRAD i mog TESLIN TORANJ ZA BEOGRAD. Zahvalan sam što mi je poklonila knjigu “Videla sam pre i posle” i posvetu za sve projekte koje smo zamislili. Potvrdio sam da je ona uzvišeno biće sa darovitim vizijama koje je poklanjala nesebično čovečanstvu i da je ostvarila svoj put istine kroz svoje stvaralaštvo.

FAAR 006

Olja, 2005.

SUZANA SPASIĆ

Jedan običan dan. Prolazi u ispijanju prve kafe i odlasku u kancelariju. Jutro je dosadno, poslovno. Čekam vreme oko podneva – to je vreme kada se Olja i ja čujemo telefonom. Tada uglavnom dogovaramo naš dan. Naš dan ne počinje kada i drugima. Naš dan počinje prvim telefonskim razgovorom. Najčešće oko podne, ali i u deset, jedanaest. Telefon se oglašava pre 12h. Olja kaže: „Znam da ćeš sad da me zoveš, ali ne mogu da iščekam, jesi li gledala vesti? „Ne, šta se desilo?“ I tu počinje neka u nizu svakodnevnih priča, obogaćena Oljinim živopisnim detaljima, komentarima. Slušam, dodajem, zapitkujem. Olja voli da razgovara o važnim vestima, da sklapa kockice mozaika, teorije o tekućoj temi. Ponekad i ona pita nešto. Obećam da ću pretražiti po Internetu. Pitam i kakav je plan za dan, da li se vidjamo. Kaže mi: „Danas sam mirna, kod

031

kuće, taman da radim malo. Dođi kući posle posla.“ Vreme posle razgovora sporo odmiče, osim ako zaista ne pretražujem po Internetu, pa naletim na nešto što je toliko važno u našem poimanju svega i svačega da ne mogu da čekam da joj to ispričam kad se vidimo. I tako, oko 15.30h dan počinje da se odmotava. Kucam na vrata u hodniku zgrade Kosančićevog venca. Imam ključ, ali volim tu našu rutinu – moje svakodnevno kucanje, Oljino otvaranje vrata. Otključava, stoji pored vrata, primičem se i lagano je poljubim za pozdrav, a ona kao neko mače samo podmetne obraz. Prava, živa mačka, tačnije mačak Sova moje kucanje razlikuje od drugih i dolazi, sveže probuđen i negoduje što se prvo njemu nije ukazala pripadajuća čast. Olja mi prepričava šta su sve tokom

prepodnevnih sati radili po kući – prali tepihe, ili sredjivali baštu, ili već nešto, posla uvek ima. I onda insistira da vidim: „Hoćeš da vidiš kako smo sve sredili? Moraš da vidiš, to je herojski posao.“ Zabavlja me to njeno pokazivanje kuće, puštam je da me provede kroz čitav atelje, bez obzira što geograﬁju kuće znam napamet. Olja se hvali kao dete šta su sve tokom dana radili. Konačno, spušta se na ogromni zlatni krevet, ja na fotelju, svako ima svoje mesto. Mačak čeka taj trenutak i namešta se negde između. Za njega je to idealna situacija i uvek negoduje ako se slučajno usudimo drugačije da se namestimo ili sedimo na drugom mestu u ateljeu. Ne dolazi u obzir, mjauče dok se ne premestimo ili dok ga ne izbacimo u dvorište uz ogovaranje njegovog karaktera. Idealna pozicija u kući, dakle, mačak uživa blagodeti

dvostranog maženja, dva televizora uključena istovremeno, na jednom neka od svetskih agencija sa vestima, na drugom može ﬁlm ili serija, bilo šta. Serije su nam dugo bile izgovor da se bar sat i po izležavamo i odmaramo. Teče dan, razgovaramo, razmenjujemo informacije, jer obe smo strastveni kolekcionari svakakvih vesti iz svih krajeva sveta. Povremeno se neko javlja telefonom, neko traži uslugu, neko hoće sliku, neko bi da izađe na večeru, neko da popriča ... I onda odjednom zatišje. Olja kaže: „Hoćemo nešto da radimo?“ Tada počinje najbolji deo dana. To u šali zovemo „kućni vodvilj“. Stilske fotelje, tepisi, stolice, sve se pomera, postavlja se karton, pak papir. Olja je u drugom delu ateljea i bira podloge za slike koje je već pripremila ili slike koje su u izradi, pregleda na brzinu i odlučuje u koje će se uneti. Postavljam paletu, terpentin. Unosim četke

DAN SA OLJOM

koje stoje kao buket u ogromnoj korpi. Dodajem na veliku paletu još poneku boju, unosimo odvojena platna. Olja se namešta uz obaveznu rečenicu „Šta ćemo da čitamo danas?“ To je ritual. Biram jednu u nizu novih knjiga koje su ušle u kuću. Šta god da predložim, Olja hoće, jer knjige su birane, zanimljive i svakako slušaće koju god da čitam. Uvek su to ozbiljne knjige, o naučnim otkrićima, o tajnama sveta, kosmičkim temama, o gralu, templarima, o novom dobu, svetskom poretku ... Olja ume da sluša. Oduvek, još kao dete, umela je da satima sluša dok neko čita i da crta. Nameštam se udobno tako da mogu dugo da čitam, a opet da mogu da vidim i šta će nastajati na platnima. To je najveća čarolija – prisustvovati nastanku dela. Traje to. Olja slika, sluša, ja čitam. Prekidamo samo na trenutak kad nešto pročitam što nas očara, pa komentarišemo. U nekom tre-

032

Olja i Suzana na izložbi u Novom Sadu, 2004.

Olja u ateljeu, 2003.

Olja, 1985.

Olja, 2008.

nutku, već oko jedanaest uveče, kuvam čaj i pravim male sendviče, koje zovemo „ratni“ jer smo ih za vreme bombardovanja često pravile. Kratka pauza u čitanju, ali Olja neumorno radi. Ponovo čitam. Ponekad to traje i do dva, tri ujutro. Sve dok Olja može. Povremeno bacam pogled ka platnu. Olja dozvoljava moje komentare, zapitkuje da li mi je lepo to što vidim. Onda, već i umorna, kaže: „Mogla bih da častim nekog anđela danas, da ga naslikam.“ Uzimam Enciklopediju anđela da pronađem nekog, da vidim ime, boju koja ga određuje. Slikanje anđela za Olju nije puko slikanje lepih lica, uvek im nameni neki misionarski zadatak. Voli da ja izaberem kog će anđela slikati. To je jedna u nizu naših kućnih igara. Onda naglas čitam o anđelima, Olja slika i u nekom trenutku, relativno brzo, anđeo nas gleda sa platna. Lep, savršen. Kažem ponekad: „Gotovo!“ i Olja na taj znak prekida, podiže

ruku sa platna, ustaje, odmiče se da ga bolje vidi. Zadovoljna je i onda uzima cigaretu. Odlazi da opere ruke, to je i najčešće znak da je gotovo sa slikanjem. Ne dozvoljavam joj da sklanja sve to, mada i to ima svoj uobičajeni redosled – prvo četke, pa paleta, pa ostalo. Slike ostavljam unutra dok Olja ne donese još jedan čaj i sedne. Onda ih tek polako iznosim, jednu po jednu, da može da ih vidi, to je kao deﬁle slika, Olja ih posmatra, kontroliše šta je uradila. Sve vraćeno na mesto. Olja na to kaže: „Ko bi rekao da se ovde do malopre radilo, ah?“ Pre nego što krenem, ponovo se uključuju oba televizora, daljinski upravljači se smeštaju na jedan od jastuka, Olja se priprema već za spavanje. Obavezno se tu nešto šalimo, to nam je vreme za smeh. Ako nismo mnogo umorne, uspemo i da snimimo na diktafon neki

Oljin stih, komentar, esej. Ona sve govori iz prve, kad vidi svetlo na uključenom diktafonu, kreće ta reka reči. Onda se pozdravljamo, zaključavam sva vrata i odlazim kući. Reklo bi se, tu je kraj jednog našeg običnog dana, međutim, tom danu pripada i sledeće jutro. Obično već oko deset Olja me zove i kaže: “Sad sam pregledala one slike od sinoć. Jedva sam čekala da se probudim da vidim.“ Pitam je šta misli. „Slušaj“, kaže: „Ono je bila čarolija. Videćeš, neverovatno. Evo, mislila sam, ako možeš i danas da čitamo, ja ću sve otkazati pa da radim. Ide dobro ...“ I tu počinje dogovor za novi dan ...

FAAR 006

JELICA MILOJKOVIĆ, English text on page 137 (a/24)

kustos Galerije Milena Palović Barilli

Hot pink with cool gray 1940—Vogue

Milena Pavlović Barilli slikar, pesnik, kostimograf, rođena je u Požarevcu kao jedino dete u braku ugledne Požarevljanke Danice Pavlović iz porodice Karađorđević i italijanskog kompozitora, pesnika i putopisca Bruna Barillija. Školovala se i diplomirala na beogradskoj Kraljevskoj umetničkoj školi a živela je i radila u Minhenu, Parizu, Londonu, Njujorku... Slikarka za koju su govorili da je gracioznija i lepša od svojih slika, osim što je svojom senzacionalnom pojavom pred pariskom publikom podsticala polemiku pridobila je i naklonost Bretona, Koktoa, De Kirika i uradila niz čarobnih ilustracija za čuvene modne magazine. Najvažniji likovni kritičari pisali su o njenim dekorativnim radovima čistih i mekih linija, eleganciji i inteligenciji njene umetnosti, egzotičnim motivima i novim putevima vizuelnih formi i imaginarnog. Stalnim putovanjima i istraživanjima ali i borbom za egzistencijom i umetničkim statusom, njeno slikarstvo dobija odlike savremene, neobične, intimne ispovesti kroz zračenje aktuelnog i zavodljivog nadrealističkog 037

Dama sa monoklom, 1927.

mišljenja. Zračila je harizmatičnom lepotom i lako osvajala svetske aristokratske krugove. Godine 1943. udala se za Roberta Tomasa Astor Goselina iz Čikaga, mladog američkog oﬁcira avijacije. Osim slikarstvom i modnim dizajnom, tokom celog života bavila se i pesništvom. Umrla je u Njujorku 6. marta 1945. Vest o njenoj smrti preneli su najtiražniji američki listovi i italijanska štampa. ARHITEKTA SNA I SANJARENJA Ličnost bez presedana u srpskoj modernoj umetnosti, Milena Pavlović Barilli jedna je od najavangardnijih i najzanimljivijih ličnosti evropske i američke umetničke scene u četvrtoj i prvoj polovini pete decenije 20. veka, "arhitekta sna i sanjarenja" koja je u svom raskošnom umetničkom opusu neprestano hodala po tananoj niti snoviđenja. Od trenutka prvog posthumnog predstavljanja u Srbiji, u Kulturnom centru Beograda, 1955.godine umetničko delo Milene Pavlović

Model haljine, 1926.

Barilli ne prestaje da zaokuplja pažnju kulturne javnosti. Sud o njemu dali su mnogi eminentni likovni kritičari, teoretičari umetnosti, esejisti. No, najvažnije od svega je to što je ovo nesvakidašnje umetničko delo, nekada rastureno širom sveta, danas najprisutnije u Požarevcu, gradu Mileninog rođenja i njene mladosti, gde je od 1962. godine izloženo pod krovom Milenine kuće. Zahvalnost za ovaj skupoceni poklon dugujemo Mileninim roditeljima, pre svega njenoj majci, Danici koja je kulturnoj baštini naše zemlje darovala instituciju koja značajem svojih fondova i programima koje realizuje, prevazilazi okvire jednog spomen - muzeja. MILENINE MODNE KREACIJE Iz bogatog umetničkog opusa Milene Pavlović Barilli izdvajaju se svojom ljupkošću, suptilnošću i elegancijom, radovi koji pripadaju manje poznatoj, primenjenoumetničkoj oblasti Mileninog stvaralaštva. Milenine rane modne kreacije - na-

Model plave venčanice 1940. Vogue—naslovna strana

crti za pozorišne i ﬁlmske kostime, modeli haljina, reklame i dekorativne ilustracije nisu imale komercijalni karakter, već su realizovane na zadate teme u okviru nastavnog programa. Već u najranijim ostvarenjima ove vrste nastalim u godinama njenog školovanja u Beogradu i Minhenu, naslućuje se jedna posebna umetnička ličnost delikatnog i neobično raﬁniranog ukusa. Nastavak školovanja u Minhenu na Blocherer Bosshardt i Knirr Schule krajem 1926.i početkom 1927.godine, a potom studije na Akademie der bildenden Künste, uneo je u Milenine raskošne modne kreacije i stilizovane dekorativne radove jedan novi duh, toliko prepoznatljiv u nemačkom shvatanju francuske elegancije. Milenini nacrti ljupkih i ukusnih haljina i kostima, rešenja naslovnih strana modnih žurnala Vogue, Life, Jugend, Die mode, suptilne kompozicije sa egzotičnim temama inspirisane literarnim motivima (kakve će Milena raditi i narednih nekoliko godina po odlasku iz Minhena), otkrivaju i elemente romantizma i fantastike što će se

MILENA PAVLOVIĆ BARILI

kasnije, uz modiﬁkacije i sazrevanje, uobličiti u imaginarno i onirično. Linearnost, lelujavost, treperenje i prelivanje tonova na skupocenim tkaninama nagoveštavaju još jednu važnu osobinu Milenine umetnosti: aﬁnitet za pokret koji nenametljivo, sa puno gracioznosti struji u svim njenim delima.

rane italijanske renesanse čiju poetičnost prepliće sa rekvizitima svakidašnjeg, često mondenskog načina života, zbog čega su njene ilustracije bile veoma zapažene i tražene, a sama Milena ubrajana u red umetnika koji su dali značajan doprinos vizuelnoj privlačnosti američkih modnih časopisa. MILENIN JUBILEJ

Deceniju kasnije, u periodu života i rada u SAD-u, Milena se posvetila i radu na komercijalnom dizajnu koji joj je puno značio jer joj je obezbedio egzistenciju, posebno u prvom periodu rada u Njujorku. Posle velikog uspeha koje je postigla njena plava venčanica na naslovnoj strani aprilskog broja časopisa Vogue 1940. godine, Milena je sa direktorom časopisa zaključila ugovor o stalnoj saradnji. Tada je ostvarila veoma uspešnu saradnju sa mnogim modnim žurnalima i časopisima za unutrašnju i spoljašnju arhitekturu, za koje je radila naslovne strane, dizajn ženske odeće i obuće, kao i reklame nakita i kozmetičkih proizvoda najpoznatijih modnih kuća. Sarađujući više godina sa američkim modnim žurnalima, Milena je dala veliki broj veoma uspešnih kreacija, posebno na samom početku saradnje, kada je, nesputana kontrolom naručilaca, svoju maštu koristila sa mnogo umetničke slobode. Milenin dizajn ženske odeće i obuće, kao i graﬁčka rešenja za reklame kozmetičkih proizvoda i nakita koji su objavljivani u časopisima Vogue, Town and Country, Charm, Glamour, Harper's Bazaar, Mc Call's, House Beautiful i drugim, odišu nežnošću i delikatnošću izrade, svežinom boja, bogatstvom detalja. Po nekad je između Milenine čiste umetnosti i komercijalnog dizajna veoma teško povući liniju razgraničenja, budući da ona i u svoje komercijalne ilustracije unosi, osim utilitarnih objekata - ženskih šešira, obuće, rukavica, nakita, bočica skupocenog parfema, i detalje iz čiste umetnosti: portret i autoportret, konje i konjanike, pejzaže sa razvijenom kompozicijom, lepo uređene enterijere. U američki komercijalni dizajn Milena je unela i atmosferu

038

U godini kada naša kulturna javnost brojnim izložbama u zemlji i inostranstvu, publikacijama i kulturnim manifestacijama obeležava stogodišnjicu rođenja Milene Pavlović Barilli, ovom jubileju su se priključile Skupština grada Beograda i manifestacija Beogradska nedelja mode sa revijom svečanih haljina, kostima i odeće za svakodnevne prilike rađenih po originalnim Mileninim ilustracijama, kojom je svečano otvorena 26. Beogradska nedelja mode. Kostime po modnim ilustracijama je izradila kreatorka Vladanka Celić u saradnji sa Jelicom Milojković kustosom Galerije Milena Pavlović Barilli. Modele za ovu reviju nosile su mnogobrojne poznate glumice (Katarina Gojković, Nataša Marković, Jelena Ćuruvija, Lena Bogdanović, Anđelika Simić, Jelena Jovičić, Bojana Stefanović, Ivana Jovanović, Dragana Đukić, Boba Latinović, Milica Milša, Iva Štrljić) koje su dočarale vreme u kome je živela i stvarala mlada umetnica. Originalnu obuću za reviju je kreirala Lidija Jovanović, šešire Nataša Filipović a nakit dizajneri „Dve šmizle“. Čitav prihod sa revije je namenjen Centru za integraciju mladih „Svratište“ za decu ulice. 5. novembra 2009. godine navršilo se 100 godina od rođenja Milene Pavlović Barilli. Njen legat i galerija u rodnom Požarevcu nastoje da što dostojnije obeleže godišnjicu rođenja jedne od naših najistaknutijih umetnica 20. veka. Ali, da li je to dovoljno? Da li samo ova godina treba da bude Milenina godina ili se moramo stalno boriti da zaštitimo od zaborava ono što su istinske vrednosti naše umetničke prošlosti?

revija MPB—autor kostima Vladanka Celić

Dama sa leptirima, 1927.

Dama u crnoj haljini, 1927.

revija MPB—autor kostima Vladanka Celić

Life, 1928.

FAAR 006

Beogradska nedelja mode, kao prvi projakat takve vrste u Istočnoj i Jugoistočnoj Evropi, održava se punih 13 godina i jedan je od najatraktivnijih događaja u gradu. U periodu od 2. do 9. novembra održan je 26. Beogradski Fashion Week posvećen jubileju Milene Pavlović Barilli pod sloganom Povratak pravim vrednostima.

039

Tokom sedam dana modnih dešavanja organizatori su se potrudili da vas podsete na magični lik i delo slikarke Milene Pavlović Barilli. Okupljajući najznačajnije domaće autore i modne kuće, atraktivne inostrane brendove sa domaćeg tržišta, talentovane mlade dizajnere, studente Fakulteta primenjenih umetnosti, zanimljive dizajnere

iz inostranstva, kao i veliki broj domaćih i stranih medija, BFW predstavlja vodeći modni događaj u regionu. Zahvaljujući svom autorskom, maštovitom, edukativnom i često alternativnom pristupu modi Beogradski Fashion Week je izgradio jednu potpuno novu, savremnu viziju mode u Srbiji. Dakle, uzbudljiva Nedelja mode je za nama. Posetioci su bili u prilici

da tokom sedam dana prate zanimljiv kvalitetan i atraktivan program koji nam je doneo uvid u aktuelne trendove najpopularnijih brendova, kao i pogled iz ugla samostalnih autora, koje ćete videti na sledećim stranicama. Naredni Fashion Week sa nestrpljenjem očekujemo u periodu od 16. do 25. aprila 2010. godine.

FAAR 006

Ono što suštinski deﬁniše svaku Nedelju mode jeste učešće samostalnih dizajnera u ovom projektu. Za revije aﬁrmisanih autora koji tradicionalno već godinama učestvuju na Beogradskoj nedelji mode, uvek vlada veliko interesovanje. Mnogi od njih su danas postali vodeći kreativci u svojoj branši, a neki su čak i trajno zarobljeni tajnom i glamurom mode. Na upravo završenoj Nedelji mode svoje kolekcije su prikazali Dragana Ognjenović, Doda Komad, Bata Spasojević, Suzana Perić, Ana Ljubinković, Tijana Pavlov i Tanja Tatalović. 1—Dragana Ognjenović - Precizni krojevi i materijali vrhunskog kvaliteta od početka su potpis ove kreatorke. Na fashion weeku je predstavila Software liniju a na reviji je predstavljen laptop HP Pavilion Dv6 Entertainment Pc jer se za njeno ime uvek „vezuju“ prestižni brendovi. Zato je ova revija predstavila idealan spoj “hardvera” i “softvera”. 2—Doda Komad - Profesor FPU, prikazala je još jednu romantičnu kolekciju ovoga puta pod nazivom „Peščanik" za proleće/leto 2010. Svojim jedinstvenim senzibilitetom još jednom je dokazala da su njene revije prave modne priče. 3—Bata Spasojević - Predstavio je kolekciju futurističkog stila pod nazivom „black and block party“. Prepoznatljiv stil sa retro fazonom doneo je Bati prestižnu nagradu Bazart za najbolju kolekciju na 26. Fashion Weeku. 4—Suzana Perić - Istaknuti diplomac prestižne „Akademie Mode Design” u Dizeldorfu u saradnji sa Nemačkom ambasadom predstavila je kolekciju koju čine tri linije - Be free, In style, Be Berlin. Revija je održana 9. novembra, na dan proslave 20 godina od rušenja Berlinskog zida i dodatno je uveličala proslavu tog značajnog datuma u novijoj istoriji Nemačke. 5—Ana Ljubinković - Prikazala je kolekciju inspirisanu Mlečnim putem, a ograničeno korišćenje boja ostavilo je prostora za igru konstrukcijom i detaljima. 6—Tijana Pavlov - Kolekcija je inspirisana najjačim utiscima u protekloj sezoni: pojavom tj. panikom od H1N1 virusa i odlaskom velikog kralja popa-Michael Jacksona koji je uzrokovao iznenadni povratak stila 80-tih godina. Kreatorka je

040

ovogodišnja dobitnica nagrade Boris Nikolić za najsavremeniji modni izraz. 7—Tatjana Tatalović -prikazala je kolekciju Tata koja se posebno dopala predstavnicima Elle magazina, koji su joj dodelili prvu Elle Fashion Award za najupečatljiviju kolekciju.

7—TATJANA TATALOVIĆ

3—BATA SPASOJEVIĆ

2—DODA KOMAD

5—ANA LJUBINKOVIĆ

4—SUZANA PERIĆ

6—TIJANA PAVLOV

BELGRADE FASHION WEEK—DIZAJNERI

4—SUZANA PERIĆ

1—DRAGANA OGNJENOVIĆ

5—ANA LJUBINKOVIĆ

7—TATJANA TATALOVIĆ

3—BATA SPASOJEVIĆ

SOFTWARE

1—DRAGANA OGNJENOVIĆ

2—DODA KOMAD

Jedan od najatraktivnijih programa Beogradske nedelje mode je prezentacija svetskih brendova zastupljenih na domaćem tržištu ali i domaćih brendovi a koji su se poslednjih godina veoma dobro pozicionirali. U Beogradu postoji sve više radnji koje upotpunju modni izgled grada. Tako su se ovaj put publici predstavili brendovi kao što su: Hugo Boss, Replay, Miss Sixty, Puma, Staff jeans, No excess, Excessive, adidas, Fratteli, Bugatti, TFY kao i brendovi Robnih kuća Beograd. 1—Hugo Boss -Globalni lider u premium segmentu odevanja širom sveta poznat je po svom karakterističnom, inovativnom modnom rukopisu a na Fashion Weeku je prikazao mušku kolekciju u nekoliko linija 2—Replay - „Rockabilly” duh i njegovi nagoveštaji prepliću se u novoj kolekciji ovog brenda sa najnovijim tehnološkim procesima. 3—Miss Sixty -U novoj kolekciji zaranja u osamdesete inspirisane snagom, vitalnošću i optimizmom tog doba 4_5_6_7—N fashion sa svoja četiri brenda Puma, Staff jeans, No excess i Excessive ima velike i ozbiljne ambicije kao i sposobnost da u stopu prati trendove na svetskoj sport-fashion sceni. No excess je ambiciozan muški brend koji se pre svega obraća muškarcu koji voli modu ali joj ne robuje, Excessive je novi ženski brend namenjen samouverenim, mladim, savremenim ženama a Staff Jeans je grčka kompanija koja je fokusirana na proizvodnju džinsa najboljeg kvaliteta i naravno PUMA koja je jedna od vodećih lifestyle brendova u dizajnu sportske obuće, garderobe i asesoara. 8—adidas - Brend koji u svetu slavi autentičnost, individualnost i kreativnost samostalnom revijom je prikazao kolekciju za proleće/ leto 2010. 9—Fratteli -Obzirom da je ove sezone tzv. bajkerski stil u trendu ova kompanija imala je veoma zanimljivu prezentaciju. Izuzetan kvalitet proizvoda, trendy odeća od kože, širok asortiman modela, najbolji materijali i uvek novi modeli neke su od odlika koje karakterišu ovaj brend. 10—Bugatti - Vodeći domaći proizvođač intimnog rublja za muškarce i žene redovni je učesnik Fashion Weeka. Na ovogodišnjem FW Bugatti je prikazao dve kolekcije – muško-žensku kolekciju „New B Collection” za jesen-zimu, kao i posebnu liniju pod nazivom „B Fashion” namenjenu damama. 042

11—TFY - Tim kreatora, koji čine Bata Spasojević, Aleksandra Žiravac i Vladimir Savić kombinuju elegantne i trendy stilove za modni brend TFY, koristeći nove i prirodne materijale. Zahvaljujući tome dobitnici su BAZART nagrade za najbolji styling na reviji. 12—Robne kuće Beograd - Jedan od najpoznatijih domaćih brendova Robne kuće Beograd idealno kombinujući najkvalitetnije brendove naših i stranih proizvođača, pružaju zadovoljstvo dostupne i lagane kupovine a na fashion weeku su se predstavili revijom Opsednuti modom.

12—RK BEOGRAD

10—BUGATTI

9—FRATTELI

4—PUMA

7—N FASHION EXCESSIVE

5—STAFF JEANS

1—HUGO BOSS

8—ADIDAS

2—REPLAY

3—MISS SIXTY

11—TFY

4—EMA BOGDANOVIĆ

Poseban deo programa Beogradskog Fashion Weeka posvećen je mladim autorima, kao i diplomcima Fakulteta primenjenih umetnosti. Promocijom rada mladih kreatora – od njihovih prvih revija, preko autorskih ili revija za određene modne kuće, razvila se dizajnerska ponuda što je omogućilo mnogim kreatorima da pronađu svoje mesto u domaćoj industriji ili da krenu u organizovanje sopstvenog biznisa. Tako su se na 26. Beogradskom Fashion Weeku predstavili: 1—Milica Martić -predstavila je kolekciju Steampunk Hunter koja je inspirisana futurizmom, naučnom fantastikom, gotikom i viktorijanskim periodom 2—Viktorija Džimrevska -kolekcija Viktorijin Svet podseća na graﬁke u kojima je pronašla osnovnu inspiraciju, dok je modernom linijom čizmi, želela da zaokruži priču o jakoj i upečatljivoj ženi. 3—Danka Karović - DNK code by Danka Karović je modna linija koja ima za cilj da pomeri granice u odevanju i to je svakako najveći izazov kada je umetnost bilo kog pravca u pitanju. 4—Diplomci FPU - Studenti Fakulteta primenjenih umetnosti sa odseka za kostim-savremeno odevanje, u klasi profesorke Dode Komad prikazali su svoje inovativne diplomske radove - Dragoslav Rajičić, Ema Bogdanović, Iva Šumulikovski, Kristina Jagodić, Marija Nikolić, Monika Ratković, Senka Kljakić.

3—DANKA KAROVIĆ

4—KRISTINA JAGODIĆ

4—DRAGOSLAV RAJIČIĆ

4—MONIKA RATKOVIĆ 4—MARIJA NIKOLIĆ

4—IVA ŠUMULIKOVSKI

4_SENKA KLJAKIĆ

1—MILICA MARTIĆ

044

2—VIKTORIJA DŽIMREVSKA

Danas modno osvešćeni muškarci lako prepoznaju trendove u dizajnu, gedžetima, materijalima... Nekada je termin biti „moderan“ bar kada je garderoba u pitanju, bio rezervisan samo za pripadnice lepšeg pola. Sadašnjost nas raduje, jer je sve više dizajnera koji kreiraju mušku modu i ne samo to, u pitanju je trendy odeća za različite prilike bilo da se radi o sport/casual stilu ili o večernjem izlasku. Današnji muškarac ima tu privilegiju da bira! Na nedavno završenoj Nedelji mode u Beogradu bili smo u prilici da vidimo nekoliko muških kolekcija od mnogorojnih komercijalnih brendova zastupljenih na domaćem tržištu pa sve do veoma jakih autorskih kolekcija.

7—FRATTELI 1—HUGO BOSS 3—PUMA

9—TFY

2—ADIDAS

4—N FASHION STAFF JEANS

10—RK BEOGRAD

5—N FASHION NO EXCESS

12—TIJANA PAVLOV

13—TATJANA TATALOVIĆ

6—REPLAY

11—BATA SPASOJEVIĆ

045

BRANISLAV CEROVIĆ

Photo—D. Danilović

047

Z Zegna, summer 2010.

048

Z Zegna, summer 2010.

TEMA—ANĐELI

PHOTO—Vladimir Miladinović—Hominid studio STYLING—Ana Ljubinković—Korišćena originalna garderoba, privatno vlasništvo Olje Ivanjicki LOCATION—atelje Olje Ivanjicki, MAKE UP & BODY ART—Branislav Nikić HAIR—Olivera za O’livio hair studio & academy, Baje Pivljanina II deo, 13a/6 MODEL—Marina Đorđević @ CLICK models 050

FAAR 006

Beskonačnost je prividna, ona se vraća na svoj početak. Kada je reč o jednoj želji, njena energija je neograničena. Možda ushićenje pred slikom i nije ništa drugo do energija koju ta slika ima za sebe. Iz knjige Olje Ivanjicki: „Videla sam pre i posle”, 1998.

TEMA—SUPERPRIRODA

THE GIRL FROM THE WOOD

PHOTO—Miša Obradović STYLING—Dejan Despotović SHOES—United Nude i Replay MAKE UP & HAIR—Marko Nikolić MODEL—Zorana Kostić Obradović LOCATION—RAF STUDIO

058

Sako Tamara Radivojević. Košulja i šorc Dejan Despotović

FAAR 006

Jakna Dejana Momčilović

Jakna Dejana MomÄ?iloviÄ&#x2021;

Top Dejan DespotoviÄ&#x2021;

Levo—Odelo i košilja Dejan Despotović Dole—Sako Tamara Radivojević

Haljina Dejana MomÄ?iloviÄ&#x2021;

Pripadati umetnosti, pripadati jednoj savršenoj želji. Ono što je van mene nije umetnost. Ono što je oko mene – to je priroda. JA je najviši oblik manifestovanja prirode. Iz Oljinog autorskog teksta, 1957.

TEMA—ANĐELI

PHOTO—Miloš Nadaždin STYLING—Jovana Božović i Ana Ljubinković ASSISTANT— Milica Mirković MAKE UP—Marko Nikolić za L’Oréal Paris HAIR— Marcello Mura za Metodo Rossano Ferretti, Simina 10a MODELS—Nada Vasiljević, Dragana Lukić i Višnja Filipović @ FOX, Isidora Popović @ CLICK models

066

FAAR 006

Haljina Mima MadĹžarac, kapa privatno vlasniĹĄtvo

Blejzer i suknja Ana LjubinkoviÄ&#x2021;, cipele Zara, kapa privatno vlasniĹĄtvo

Haljina sa predimenzioniranim rukavom Mima MadĹžarac, bolero od ĹĄtrasa studio Prostor

Satenska haljina Alexandar Nikolich

Veš Oysho i privatno vlasništvo, cipele Zara, kape privatno vlasništvo

TEMA—DORUČAK 2099

14122099 PHOTO— Marko Sovilj ASSISTANT— Radojko Maksimović – Rale SCENOGRAPHY— arhitekta Miloš Milivojević

DESIGNER— Tatjana Tatalović MAKE UP— Ana Aćimović HAIR— Đurđica Ivanović - Đuka MODELS— Marko Milanović, Vuk Vukićević, Irena Krstić, Iva Milojević @ CLICK models, Katarina Pavlović @ STAGE agency

074

FAAR 006

TEMA—SUPERPRIRODA

SU PER PRI RO DA PHOTO— Mirko Nahmijas ART WORK— Aleksandar Milivojević MAKE UP & HAIR— Aleksandar Dramićanin MODELS— Lela Radulović, Jovana Zimonjić 084

FAAR 006

TEMA—SUPERPRIRODA

PHOTO— Miloš Nadaždin VISUAL IDENTITY— Milan Damljanović *Redesign

DESIGNER— Ana Ljubinković, kolekcija „Galactic“, proleće / leto 2010.

MAKE UP— Marko Nikolić za L’Oréal Paris HAIR— Olivera za O’Livio hair studio & academy, Baje Pivljanina II deo, 13a/6 MODELS— Andrijana Belović @ CLICK models i Ivana Stanimirović @ FOX

088

FAAR 006

TEMA—ANĐELI

PHOTO—Miša Obradović STYLING—Ognjena Zekić MAKE UP—Marko Nikolić HAIR— Marcello Mura zaMetodo Rossano Ferretti Simina 10a MODELS—Aleksandra Kovač @ FOX i Zorana Kostić Obradović LOCATION—RAF STUDIO

Haljina vintage

096

FAAR 006

Bluza i helanke Ivana RistiÄ&#x2021;, korset Ana Ĺ ekularac, sandale Celyn B (Distante)

Suknja Ivana RistiÄ&#x2021;, marama Zara, torbica vintage

Marama Zara

Haljina Ana Ĺ ekularac

Triko vintage

Na svojim slikama tragam možda za lepotom nekog budućeg sveta. Tražim to buduće lice. Olja, intervju, 2005.

Korset i haljina Ana Ljubinković, cipele Le Silla (Distante)

TEMA—ANĐELI

PHOTO, ART DIRECTION & DOLLS—Aleksandar Kujučev

104

FAAR 006

TEMA—DORUČAK 2099

Nada—košulja i suknja Dolce & Gabbana ( XYZ Fashion Center)

110

Anđela—haljina Ana Šekularac (Supermarket)

Marina—haljina Dolce & Gabbana ( XYZ Fashion Center)

FAAR 006

PHOTO—Milena Rakočević STYLING—Jovana Božović, MAKE UP—Nena Ilić HAIR— Srna & Soﬁja za studio Prostor SCENOGRAPHY— Ivan Ćirović MODELS—Marina Đorđević @ CLICK models, Nada Vasiljević i Anđela Milojković @ FOX

Haljina Ana Ĺ ekularac

KoĹĄulja Alexandar Nikolich (Supermarket), maska Accessorize

Bluza Dolce & Gabbana (XYZ Fashion Center), naoÄ?are Chanel (La Gatta)

Nada—haljina Dolce & Gabbana, sako Escada (XYZ Fashion Center)

Anđela—haljina Ana Šekularac

Marina—haljina Dolce & Gabanna (XYZ Fashion Center)

DĹžemper i haljina Fashion & Friends

TEMA—ANĐELI

118

PHOTO— Vladimir Miladinović— Hominid studio MAKE UP—Branislav Nikić STYLING & HAIR— Maria Jelesijević MODELS—Andrijana Belović i Ana Boltić @ CLICK models

Korišćena garderoba iz kolekcija Olje Ivanjicki rađenih za modnu kuću MONA Kolekcija „Tesla“, saradnik—T.Jovičić Kolekcija „Njegoš“, saradnici—M. Mirković, M. Crnčević, T. Jovičić i Ana Leković (tašne)

FAAR 006

Slika nije kompletna ako nije zahvatila zemlju, ispod zemlje, nad zemljom, do Kosmosa. Iz Oljinog autorskog teksta, 1998.

Moj lični primer je vrlo speciﬁčan. Ja ne idem za uspehom nego trajanjem, ne samo dok sam tu, nego i kad ne budem bila tu. Da sve ostane i traje. To je moj put. Olja, intervju, 1990.

OLJA IVANJICKI—EXPECTING IMPOSSIBLE Olja Ivanjicki – a sculptor, painter, poetess, columnist, costume designer, designer – a renaissance personality „In my opinion a creating process is a signpost for many things inside and outside of us. Having learned about cosmos, I wanted to see whether I could reach for anything through painting which is a kind of a code and decipher it. There is a codex of messages that should be deciphered and solved. Nothing wants to be anonymous, and my role is to be a mediator among points A, B and C, to connect them into one symbol. Since I work with a load of symbols, the cosmos appears by itself. Making some dark marks on the space suits and splashing some white ink, I have created some processes that are probably identical to those of creating great mists in the space. What was happening in front of my eyes, seemed to me as if I received on a large screen some galaxy processes of creating of who-know-what worlds. I could create it in three hand movements! One day I shall probably reach for the secret of the beginning of creating Universe. “ Olja Ivanjicki, 1987. Olja Ivanjicki was born in the Kingdom of Yugoslavia, in Pancevo, as a daughter of Russian emigrants that had come from imperial Russia. In the Russian hospital where she was born, there the children of Russian emigrants, who found their shelter in Serbia after the October revolution, were born. By the Decision of king Alexander I Karadjordjevic the hospital became the Russian territory so that the children that were born there immediately had Russian citizenship. Her parents – Veronika Mihajlovna Piotrovskea and Major Vasilije Jakovljevič Vasiljenko-Ivanjicki, came from the imperial Russia, met in Kragujevac where they stayed to live. Her father, a military engineer, worked in the Military-technical institution as an expert for ballistics. She hardly remembered her mother. She died of tuberculosis very young and she had been cured for almost ﬁve years. After her mother had died there were her drawings she had drawn in the sanatoria left and kept. Searching for her – beautiful, posh, silent and sad, this was one of the basic stories of Olja`s develop-

a/21

ment process. Many Olja`s photographs on which she looked like a person from the mother`s youth and Valentino`s films witnessed the above. A large part of her auto portrait painting had roots in that search for the lost person that came out of her great need to paint mother`s personality. They lived in the house with two nicely arranged gardens where the flowers were planted symmetrically. The rooms were also arranged symmetrically. Everything she did later on, in art, life, everything was based on symmetry. Olja was the only child and very lonely. Judging by the first childish drawings, she was impressed by fir trees which she was glad to draw, they were decorated with glamour during the summer as well as for the Christmas. The sand they had in the yard was very important for her creative fantasy games; it had given her the feeling of having been able to make something by herself. She had her own puppet theatre with actors, a king and a queen. She had been playing the whole day all alone, until her father would have returned home from work in the evening, and she had waited for him eagerly to read her “amazing novels of Russian science fiction”. While her father would have been reading to her she had been drawing, unconscious of her hands, paper and pencil. Her father had never got married again. He had tried hard to make for his daughter warmness and feeling of family atmosphere, so there were always some old Russian ladies living with them. “When I was six they told me: “Sew the button by yourself“. And she did it, having realized that she had been alone. Later she would have said: “I am everything to myself.“ During the years of the Second World War father was selling everything we had in the house so we could have for living. Despite that, they were always hungry. In October in 1941 Germans shot seven thousand people. Olja remembered the day schoolchildren from Kragujevac had been shot together with their teachers because that day Germans got into their flat and wanted to take her father away. “I felt with some animal instinct the danger and succeeded to ask in

German language to let my father stay, I told them he was an emigrant, white Russian. They were, I guess, fascinated by the fact that a child spoke their language and they did not take him away. It was the first benefit from learning language because my father insisted on learning German and French language when I was four, apart from Russian.“ During those hard days father started gardening and growing vegetables. Olja was helping. “Even today I know every garden plant. Those are for me, beings that wish to be born, to grow and affirm. The seed`s desire for life to happen is wonderful.“ Father had given classes in mathematics and continued to do it until the end of his life, so later Olja also started teaching mathematics to his young students. Having sat beside him, she learned a lot. ,”I put mathematics onto my paintings, as symmetry. Each painting I begin to create from the middle and each detail on it suits something in the coordinate system. Only when I have finished the painting could you see the system – precise and clear. It is top mathematics, my mathematics”, said Olja. Olja started going to School of Painting after the war, at Mrs Ljubica Filipović, a Munich student. During the summer they all painted in one characteristic yard in Kragujevac. During the winter Olja was coming alone in a small modest room. She did not quit. After she had finished Grammer school she enrolled the sculpture at the Academy of Fine Arts, University of Belgrade. “Making sculpture is like creating world because God made a man after his own shape“. Her first theme choice in sculpture was mythology, and during that period the myths about Sizif, Edip, Egyptian scribes, faraons, Ikar and similar actually were born. She was fascinated by Egypt. She graduated at the Academy of Fine Arts in the class of professor Sreten Stojanovic. Despite the fact that she had started it with great love, her dissatisfaction prevented her from having engaged herself as a sculptor. “Talented generations had made small things of plastic for years and people`s heroes from the Second World War. Everything was

monumental, nothing to praise life, beauty – everything was socrealism.“ Henry Mur`s exhibition in Belgrade was the capital event in her life. She became closer with Leonid Sejk (1932–1970), a painter and a graduate architect, whom she had known from student days, during their work at the opening for the sculpture and arrangement of Marks and Engels Square in Belgrade. Having lived in a small modest room, after she had ﬁnished the Academy, she no longer had space where she would curve. “What to curve, who to curve for? I started painting watching Leonid Sejk doing it and with what passion he did it. We were seeing each other every day.“ First time she exhibited her paintings was at XX exhibition of Painters Association of Serbia in Belgrade (PAS). She ﬁnished posgraduate studies at the Academy of Fine Arts in Belgrade in 1957. During her meetings with Sejk, a Society of Baltazar`s friends was born, which soon became Mediala, it consisted of a group of young intelectuals, mainly painters as a kind of opposition to a leading stream at the Yugoslav art scene of those times. They were led by a lust for researching and examining art, spirituality, which was not mentioned until then, going towards knowledge beyond borders of future not the time they had lived in – everything that did not suit “ the idea of proletery“. Mediala had a famous start, with a performance of this group – their exhibition at the House of Youth. In October in 1958, she visited south Italy and Pompea. Having swam in the Tirenian Sea, Olja`s friend disapeared in a sudden storm and drowned in a dramatic situation. Depressive dreamy awakeness would have followed her for some time. This event made her believe that years that end in number eight brought bad luck. Those have repeated in her life. This state of spirit called for sadness from her childhood and eveything in a way could be put onto two early paintings: auto portrait in the face of Mona Lize and Seanse at Leonardo. „Those paintings presented the expression of complete desperation. They were there to remind me of those times, like some kind of

inscription of wisdom and meditation. I would not accept to give them away for any price.“ Suddenly she made herself an “extravagant“ reminder where she had written down the following: “How to live with posh – speak a little, give presents, possess beauty, look absent, have a blackbird, call people at dinner, wear velvet and transparent fabrics of black, white and silver golden colors, furs and ostrich feathers, help the poor, make bees, fungus and grass work for you, love as long as you can Albinoni, Leonardo, penguins and your way of perfection and write everything down.“ During 1958 Olja wrote down her first ideas about “Building synthesis“, her future museum. During her studies in Paris she was writing a diary about the art situation there. She moved in the studio at Kosancic wreath in 1960. They said for her studio that it was a shelf with a pearl in it and that her designs were always “in“. Olja stayed there until the end, and she had never wished to apart from the view at the river and the most beautiful sunsets. Olja Ivanjicki is the first Yugoslav artist who had traveled on American continent with a foreign scholarship. She went to the USA with Ford Fondation scholarship, which opened the doors in front of her of the most important museums. During those days, the best generation who launched pop-art in America lived. „Pop-art was for me a kind of break, examination of an area at hand, my sense of humor. That process had appeared at our country already in 1958 at the exhibition of Mediala and the thing we should have done was to accept new name and wait for seven years to make a constatation that we had not fallen behind our colegues from the west in the period 1960 to 1962.“ After she had come back to the country, she began packing her first “suitcases“, where she put chosen old things and garbage of those times, details mostly rejected and useless. Media announced with wonder that she was the bussiest on Sunday when the garbage patrol had a day off. She formed her first “warehouses“ where she put randomly chosen magazines, placards, posters, newspaper cuts and anything that was at hand from

a/22

Gutenberg`s galaxy. She gave a statement that she had a complete history of the world in her drawers. Goods from “drawers“ were the base for her inspiration until today. Her pop-art exhibition in the Gallery of graphic union made a small scandal by organizing public debate with the audience on the theme what art could present, calling for that occasion critics on “a duel“. While the exhibition had divided Belgrade into two groups, “New York Times“wrote about the first Yugoslav pop-art artist in an affirmative way. Olja Ivanjicki was the first who had made extrodinary and “brave“ happenings in Belgrade. She made a doll, her doubler of the naturel size and dressed it in her dress. The doll was put in the wheelchair, with a helmet on her head and a young man drove it through the whole city. When she arrived at the gallery people started giving her presents, which had not been a part of happening. “During that time there was the war in Vietnam and as a sign of protest I wanted to burn it just like a budist had burned himself. We poured it with petrol and burned in front of the Gallery.“ There came new happenings. In the time of “children of the flowers“ Olja covered the doll that she had found on the garbage with flowers; Mamut happening with ameba – silver nylon in the shape of amorph circle that you could enter with electric lamps, where you made movements that made the circle look like ameba; people-like-tailorings, Mona Liza, shadows, light; Secret dinner that she had served on silver table clothes in her yard; Neron`s fiesta and similar. The performance was for Olja a kind of synthesis in art. For the occasion of the opening of the first Bitef in Belgrade she prepared a performance Five tones of darkness. It was an installation made of large soft tubes that were hanging out in the dark, and the floor was covered by “soft cover“. The audience did not know where they walked and what they hit while walking. For one of Bitef manifestations she put in large jugs everything that could sprout and grow, having predicted that way large polution and life in greenhouses. “Olja`s artistic successes had happened before the time was mature to understand and accept them. Few of them said that we should have searched Olja

Ivanjicki`s vision and sensibility at some other frequency! ... where the idea of united opposite things was used as it was meant to.“ (Josip Depolo, 1969). Olja withdrew and in the next seventeen years Belgrade was denyed by her exhibitions and happenings. In return they had large number of her interviews. “That was such a quantity of words that it was frightening.“ I want to say – I survived thanks to interviews! I lasted because there was always someone to ask me something and I was painting without break.“ During her stay in New York 19661967 led by the steps of Leonardo`s engineering, she had begun to deal with machines of the future. She worked on the project Contactors, which were, besides the form of drawing, done mostly in the combined technique. Contactors were multidimensional projections of forms that impact the peoples` senses in the way that they could enlarge them. Olja was faithful to Contactors till the end and she hoped that new time of technology would bring posibility for them to come true. The crucial moment in Olja`s cosmogony and symmetry of myths was for sure landing of Apolo 11 on the Moon in 1969. It was materialization of her ten-year interest in astronautics. She was very euphoric as a painter as well as a human being. She was permanently fascinated by technical elements, large mechanic structures, kynetics reality of the world. She prescribed forcasts and hypothesis about how to cure still uncurable deseases. She painted Nil Armstrong the same year. Since 1970 Olja Ivanjicki had started working on the paintings that were covered with persons like Mantenjin Christ, Mao, Kisinger, Chu En Lai, Tito, Direr ... Sizes were bigger and bigger, themes asked for more engagement, they were mostly related to political events in the world. Olja had become a writer of chronicles of her times. “There were two types of audience – one uninformed, everything was new to them and unknown, the other one was spoilt, so they could be excited only by something extraordinary”, Olja concluded. People`s curiosity about her private life she headed towards her: “I would take care of my intimate life when I have done my capital work“.

She had always thought that an artist should do everything he could to secure his work to live and last. She had been the first, long before her colegues, who realised that an artist should be his own manager and had proved that she could without mistake, precisely hear and recognize the time she had lived in – the time of marketing business. Regarding her independent exhibition at the Gallery Heritage in Toronto, where she had also exhibited the paintings Kisinger and Summer of 1972 and Runner, the critics of the magazine “Toronto star“ Lota Dempsi declared that “Olja Ivanjicki belonges to a group of most brilliant artists of Europe. She realized her own neorealism in the roup of fascinating mystic paintings exhibited in Toronto”. („Toronto star“, 22nd of October, 1974) The first part of the triptych Twentieth century she began to paint in 1975. She had been dealing with persons that had marked the century during the next twenty-five years. She was drawing a lot and every day. In New York, she exhibited a series of drawings of salamander. She took part as a guest in the programe “Artist in Residence“ Fulbrait`s fondation on Rhode Island School of Design in the USA in 1979. She would have stayed in USA many times, where she was present as an artist more than on any other place, and her works would be presented in New York – one at the Metropoliten Museum, the other one in the Museum of modern art as well as in many museums and private collections throughout the Unated States. At the beginning of the eighties, the painting Christ of new milenium and new Crusifiction, having presented Christ like a woman, as a sign of mobilization of women element. She declared that “we should compensate what had been missed in the religion– unsolved women matter. God had been alone and we believe he had stayed alone; he was a great solitary being. He had a son who was born in a very strange, unworldly way. Religion respects a woman only as a mother, and that was the only role that was given to her“. Even if she considered that in the world, paintings of the male painters were always more expensive, her painting was sold as the most

expensive painting at auctions over the Atlantic ocean in the YAT plane. “Actually, one could never know how much some painting would worth in the future. So fantastic price could not be achieved even for dymonds, or automobiles, or airplanes ... and there is no criteria that could confirm whether any painting would be in the rank with Mona Liza. “ She decided that she needed to make her “own“ battle, so during 1988–1989 she painted a large triptych The battle on Kosovo. “Six hundred years since the battle had happened is a great date. Dates create our destiny. The battle I had painted could happen tomorrow not only yesterday. People and horses are eternal symbols. The only thing that stays behind is blood. “ War situation, sanctions and disintegration of Yugoslavia had kept her stay longer in Belgrade. She painted a cycle Bay war in Iraque, and then a large canvas Symmetry of the war, which refered to the war in Yugoslavia. She took part in over than hundred and fifty humanitarian auctions of paintings, edited texts against war, supported demonstrations but she was not engaged in politics. She had always avoided clans of artists since they were politics too. She went back to exploring Sfings and paintings of the second part of triptych Twentieth century. Great comeback to sculpture she had proved with her sculpture Mercury four meters high in bronze, which she made for a business center in Belgrade. Written words, as building material, had been close to Olja since her early youth – she wrote diaries, had five-year-long correspondance with Sejk, wrote to those she had chosen, left some scribes and notes in different periods with different themes, and “painted” poetry all the time. Her poetry was first published in the book I have seen before and after, Interpress, Belgrade. By the end of the millenium, according to research of the Biography Institute in Cambridge, she was announced to be one of a thousand persons of the century and then, for one of five hundred women of the century as well as for the one of two thousand intelectuals that had

a/23

changed the mankind and world. She was in Belgrade during the bombing of Serbia, in her studio with her friend and associate, Suzana Spasic. During those three months she painted the third part of her triptych Twentieth century. During the year of 2003 and 2004, Olja made a few architectural designs. The first one for the shopping center in New York named Big Apple Twins – Ground and Sky Zero Memorial. Space agency NASA wrote the names Olja Ivanjicki and Suzana Spasic in the time capsule which they afterwards, laid down by the sonds on the ground of the planet of Mars, so Olja suggested NASA a design for two buildings for Mars, male and female building Matrimonial Buildings. Olja Ivanjicki took part in the public opening for the memorial center in New York with her design Memorial Sphere. During 2004 she made a design for the bridge across the Danube for Belgrade, Belgrade Time Gate. That was a three-pincer bridge which reminds of three fingers, as a symbol of Holy Trinity. The bridge has its time gates with crystals of large dimensions. “Belgrade should make a Gate for the Europe which would present a lighthouse of the new age that we tend to reach, which is new Europe. That way we would also have a time gate. According to some notions those gates are at the following places; one is in Baghdad, three in Sybiria, two on Alaska, one at the Cape of the country of flames and in Australia“, declared Olja. Architecture had brought new creative excitement for Olja, so in 2005 she took part in the world opening Nasca Observatory Lodge in Peru, and in 2008 she made a project for the Univrsity city, Blue Diamond. She also participated at the Third Peugeot opening for the design of an automobile of the near future, and in 2005 she tried her skills as a costume designer in the National Theatre in Belgrade, in operetta A Bat of Johan Strauss. By the end of 2005, together with fashion house Mona, she designed a fashion show Tesla regarding 150 years since Nikola Tesla, a great man, was born, in 2007 she made a fashion collection Njegoš regarding 160 years since Gorski vijenac was published. There was one more show that Olja began to prepare, also for Mona, and one architectual design.

Having taken classes in phylosophy for years, she was dedicated to studying Hegel, Platon, Sloterdik and others from weeks to weeks, Olja that way announced the Fifth historian empire to be a painting path, continuing with great ambition Hegel`s thesis about the history of the world, conceiving Fifth Belgrade historian Empire. Olja was one of the founders of Nis Art fondation supported by Philip Morris International in its activities in art affirmation, mostly of young artists. As she had started her traveling through art already in 1958, designing a building for the future, “Building of synthesis“, which would be her museum, in 2007, Olja Ivanjicki founded her FUND OF OLGA OLJA IVANJICKI, which aim was to protect names and works of Olja Ivanjicki, to take care of her work and heritage, and the ﬁnal goal is opening of the Museum of Olja Ivanjicki. Her book of epic poems Eternal condition was published by the Company Novosti in 2008 which became the most edited book of poetry in Serbia. “Here we have a situation equal to publishing of new poetry. With her craisy irony, dissolved imagination and original thoughts, Olja proved to be like a modern female Faust“. (Srba Ignjatović, 2008) In her art creations, Olja Ivanjicki brought together unlinkable things – cosmonauts and renaissanse, Russian and American people, myths and Hollywood stars, medial research and pop-art humor, Earthly beings and aliens, everything and everybody into a large chronicle of time and lasting. She said that art is thinking about, recording, living your age and that a real thinker had to see more, to warn, make conclusions, clasify. The monography Expecting impossible was published in June in 2009, PWP, London, Gayo, Podgorica and Official List, Belgrade. Olja had for a long time been an inevitable part of social life in Belgrade, its pop-icon. She was a sage in a fragile body of a woman, a renaissance uomo universale of the new age and modern society, a strong ﬁgure of European modern arts, dilligent worker and creator, tireless question mark to the whole

world, a little bit exotic, mystic but humane and endlessly good person, a prophet hidden in the personality of an artist, who had seen before, after and ahead. Olja Ivanjicki was a Russian lady and Serbian as well, Belgrade and New York citizen as well, and she called herself the best exported Serbian brand. She was a Cosmopolitan spirit and a unique appearance of our time. Olja Ivanjicki passed away on 24th of June in 2009 with dignity and in scilence. We are now about to continue what Olja had started and to make her dream about Belgrade Temple of Arts come true as soon as possible.

MIODRAG TABACKI Do you remember the moment you ﬁrst met Olja? As a student of Academy of the Applied Arts I spent ﬁve years in Kralja Petra Street, only a hundred meters away from Olja`s apartment, and we had never met! I went many times into the building where she had lived at Kosančić wreath, I had some paintings framed there and visited my professor Dušan Ristić. We never saw each other; met, passed by ... We met relatively late, in 1997 in the hall of Yugoslav Drama Theatre at a show and awarding ceremony of “Zlatni zmaj”. Olja was with Biljana Willimon who introduced us.

experience her as a simple human being, as a friend. Even we become closer throughout our professional work, we very soon found joy in personal, friendly relationship and mingling. About our arts and questions about cultural politics we should speak much wider and more. What was Olja Ivanjicki position in modern arts and was her art in any way cherished as a part of city or country cultural politics? I have an impression that Olja was neglected by critics, theoretic and art historians, even by some respectable colleagues. Time shall show whether I was right.

People of different vocations had different experience of her. What way did you experience her?

Did you besides talent for painting recognize some other hidden talents?

We all know that Olja was a unique personality. Coated and rich. You could experience her at many levels; remarkable was the way to

Yes. She was a great performer. Her gift for art disciplines she conﬁrmed many times, a respected architect, designer, poetess, writer...

This is well-known. Her works are in galleries and art museums all around the world. What is your opinion, in what way the city or country could make the project of her art heritage? Olja Ivanjcki`s Art heritage should be exhibited in Olja Ivanjicki Museum, at area on Kosančić wreath which is dedicated to her, according to the Design that had been created during her life. I do not know how the country shall realize it, but I believe it will.

Not only in her work but also in her environment and herself. What are you always going to remember her for? Olja left some wonderful memories that remind me of all levels of her rich personality. Among Olja`s personal characteristics I point out I shall never forget her great optimism. And her positive view! She is a person with the greatest positive view I have ever met. I could not remember whether she had ever said anything bad about anybody, it seems to me that she had never even thought badly!

In some way Olja Ivanjicki was an authentic Belgrade style icon. FAAR is a fashion and art magazine, what was fashionable or what fashion moments could you always recognize in Olja`s work? Olja was simply an AUTHOR but also an AUTHORITY. PERSONALITY. In everything she had done.

MILENA PAVLOVIC BARILI—Back to true values During the year when our cultural public, with numerous shows in the country as well as abroad, with publications and cultural manifestations, celebrate hundred years from Milena Pavlović Barilli birth, The City Assembly of Belgrade and manifestation Belgrade Fashion Week take part in this celebration with a fashion show of ceremonial dresses, costumes and casual clothes made after Milena`s original illustrations which presented a ceremonial opening of the 26th Belgrade Fashion Week. The costumes made after fashion illustrations were done by a designer Vladanka Celic in corporation with Jelica Milojkovic - curator of the Gallery of Milena Pavlović Barilli. Fashion creations for this show were worn by numerous famous actresses (Katarina Gojkovic, Natasa Markovic, Jelena Curuvija, Lena Bogdanovic, Andjelika Simic, Jelena Jovicic, Bojana Stefanovic, Ivana Jovanovic, Dragana Djukic, Boba Latinovic, Milica Milsa, Iva Strljic) that described the time when the young artist lived and created. Shoes for the show were created by Lidija Jovanovic, and

a/24

hats by Natasa Filipovic. The whole revenue from the show was given to Center for Integration of Youth „Hangout“ for the children from streets. Among first donators is the company SAGA d.o.o. which gave a donation to „Hangout” in the amount of 780.000 dinars for food costs during the next 12 months. AN ARCHITECT OF DREAMS AND CONTEMPLATIONS A person unprecedented in Serbian modern arts, Milena Pavlović Barilli married as Gosselin, was one of most avangarda and interesting person of European and American art scene in the fourth and first half of the fifth decade of the 20th century, “an architect of dreams and contemplations” who always walked along a thin thread of contemplations within her rich art creations. Since the first after life presentation of art works of Milena Pavlović Barilli,, in Serbia in Belgrade Cultural Centre in 1955, it has not stopped attracting attention of cultural public. Many eminent art critics gave their opinion, art theo-

retic, essay writers. But, the most important among all is that this unusual art work, once skattered all around the world, is today mostly present in Pozarevac, the town Milena was born in and spent her youth, where since 1962 her work has been exhibited within Milena`s home. Gratitude for this expensive gift we own to Milena`s parents, mostly to her mother Danica who donated an institution to our cultural heritage which, for the importance of its funds and programmes that have been realized, overcomes the frames of a memorial - museum. MILENA`S FASHION CREATIONS In the rich art works of Milena Pavlović Barilli there stand out by their grace, subtlety and elegancy, the works that belong to Milena`s less-known area of applied art creations. Milena`s early fashion creations – sketches for theatre and ﬁlm costumes, dresses, commercials and decorating illustrations did not have any commercial character,

but they were created according to the demanded themes within the learning program. Already in the earliest creations of this kind designed during the years of her schooling in Belgrade and Munich, we could guess an exceptional art personality of a delicate and unusual refined taste. The schooling in Munich at Blocherer Bosshardt and Knirr Schule by the end of 1926 and beginning of 1927, then studies at Akademie der bildenden Künste, brought into Milena`s rich fashion creations and stylized decorating works some new spirit which was so recognizable in German understanding of French elegancy. Milena`s sketches of graceful and tasteful dresses and costumes, ideas for the front pages of fashion magazines VOGUE, LIFE, JUGEND, DIE MODE, subtle compositions with exotic themes inspired by literature motives (which Milena was going to create even few years after she had left Munich), revealed both elements of Romanism and fiction which she would have later form with some modifications into imaginary ones. Linear forms, waving motives, flickering and color

tones overflowing on expensive clothes, give a hint of one more important characteristic of Milena`s art: affinity for movements that in an unimposing way with elegancy flow through all her creations. A decade later, in the period of her life and work in USA, Milena devoted her activities to working on commercial design which meant her a lot because she had earned a living that way, especially during the first part of period while working in New York. After a great success that she had achieved with her blue wedding dress on the front page of April number of magazine VOGUE in 1940, Milena signed an agreement of permanent engagement with

the manager of the magazine. Then she had successful corporation with many fashion journals and magazines for inside and outside architecture for which she created front pages, designed women clothes and shoes as well as created commercials for jewelry and cosmetic product of the most famous fashion houses. Having been in corporation with American fashion journals for many years, Milena had done a great number of very successful creations, especially at the very beginning of work, when she had not been limited by orders but she had used her fantasy with art freedom. Milena`s designing of omen clothes and shoes, as well as graphic solu-

tions for the commercials of cosmetics and jewelry that had been published in magazines VOGUE, TOWN AND COUNTRY, CHARM, GLAMOUR, HARPER’S BAZAAR, MC CALL’S, HOUSE BEAUTIFUL and others, shine with tenderness and delicacy of creating, freshness of colors and richness of details. Sometimes, between Milena`s pure art and commercial design it was hard to put a line to make a border, since she brought into her commercial illustrations, besides utilitarian objects – women hats, shoes, gloves, jewelry, bottles of expensive perfumes, also the details from pure art: portraits and self-portraits, horses and horse riders, landscapes with developed composition, nicely

furnished interiors. Milena brought into American commercial design an atmosphere of early Italian renaissance which poet-like motives over knitted with everyday motives, very often of fashionable way of living, her illustrations were perceived and wanted for that and Milena was put in the line with artists that had given certain contribution to American fashion magazines to become visually attracting to readers.

Jelica Milojković, a curator of Gallery of Milena Palović Barilli

TAILORING AS A DRAWING— Dragana Ognjenovic exhibition at the Haos Gallery The Gallery Haos is a unique gallery specialized for drawings, founded in 1995 and placed in the heart of Belgrade, ﬁrst in Cara Lazara Street, and for almost two years at this address in Dositejeva Street. All these years, an art director Borka Božović, has examined alternations of a drawing which is an essence of a picture, which has been unfairly forgotten and rarely treated as an independent expression of ﬁne arts. It has always been marginalized as a sketch, design, preparatory form of what follows, it has been hidden in the body of a picture, look of a sculpture, fescue, scenery...as if it has waited for a moment to have its own form, to be complete. From author to author, we have different interpretations of this art discipline. All artists that have visited the gallery Haos, and had the honor to exhibit their work there, during the time they became friends and valuable support, having imprinted their thoughts in the nucleus of this small temple of drawings. But, here there are writers, poets, theatre artists, and people from cultural city elite, who are certainly a part of the very important city cultural stage. The very beginning of exhibition activities, expressing their visions, was marked by the authors like Uros Toskovic, Mica Popovic, and then Zoran Pavlovic, Vladimir Velickovic, Cuca Sokic and many oth-

a/25

ers from the country and from the world. For years, many names of great artists has lined in, ours and foreign, most recent exhibitions of Pat Andree, te Gudmundura Gudmundsona Erroa, vitnesses and participants in different world art changes. As the time passed, young people started acting, students that examined their attitude towards drawing. During the time from the beauty of drawing on paper using a pencil, feather, coal, pastel, ink, tracing new notions of the art scene, we have come to a drawing as a linear structure (Dusko Otašević), drawing by a wire (Nada Kažić), drawing as an architectural sketch (Savo Popović), drawing by neon (Čeda Vasić), wool and thread (Brankica Žilović Chauvain), drawing on folia (Maja Obradović), drawing on walls (Marko Marković), eatable drawing (Blažo Kovačević), drawings caught by a camera in nature (Branislav and Ilija Perić), drawing as a tailoring or tailoring as a drawing, i.e. fashion drawing (Dragana Ognjenović). Dragana Ognjenović exhibition ”Tailoring as a drawing” is one of those that particularly marked the previous exhibition season. Since the art Academy where she studied painting, until now, Dragana Ognjenović designs her

own visions in different ways. Her personal artistic event she brought not only to fashion, but to the way she designs living space of everyday way of people living, as well as the elements in it, she has found various alternations for her painting, different directions that lead towards extremely inventive designs that have a sense of humanity. She is able to find a hint for design in each element from real life. This famous designer has given a very specific form of a drawing, a fashion drawing seen as a tailoring form, a map of clothes to be created. Presented tailoring on a rough canvas with a layer of white color as its own signature, then a presentation that brings a path of work that fast fingers go along, the first plan of a particular tailoring „video performance” which cuts the front painting in the upper gallery. Tailoring dolls, gathered into small groups as in a speechless dialogue, colored by the brush in black and white layers, or completely dressed in white dresses of different opening, cutouts...all of this is one more expression, completely innovative that places an alternation of a sculptural segment of the exhibition. This way we have another discovered sensibility of lines, which this time stays within the body of a new alternation, now a drawing on a canvas done by a pencil stands

alone as a ﬁnished painting. The idea in a form of a vision of a modern woman, an idea as new tailoring of on old dress, an idea as an expression of a color that does not exist, an idea as a realized one, new idea but an old one. Beginning with a sketch throughout a girl dressed in a stylized dress from the paper, visions from the theatre where both a positive and negative play, a fashion story, but not only a fashionable one, she keeps on turning her painting pages until she comes to a new chapter. The Gallery Haos continues to be a shelter for all willful people in their search for new drawings, it continues to be the one to provoke new ideas and to initiate hints of the artist’s inventing nerve. To be an artist is a great responsibility, as well as practicing art in any its interpretation. If an artist was a nomad that followed his curiosity, than Dragana Ognjenović is really a special reporter of everyday life, capable of bringing out an idea for design out of each, trivial element. Vladana Spaić, a historian of Arts

ZUBUN— Popular memory sublimated in Serbian dress of the nineteenth and the ﬁrst half of the twentieth century. The zubun chemise is one of the ﬁxed elements of the women’s apparel in the wide Balkan belt of the Dinaric and Central Balkan culture and one of the fundamental, most important and basic garments of the Serbian ethnic dress, especially regarding the structure of the women’s clothing pattern. It is essentially a simple garment made of cloth, without fasteners and sleeves, worn all year round, indispensable for the livestockbreeding population of the broad Balkan area. In the Balkan peninsula, the zubun is the most widespread item of clothing. It is worn with a tunic or in combination with shorter or longer upper-body cloth garments (dress, jelek vest, gunj jacket). Even though it is also part of the men’s assortment of clothes, the zubun is predominantly a garment worn by women.The zubun is also one of the oldest garments in the parts of the Balkans populated by the South Slavs. Besides the fact that it was worn in both summer and winter and that it was indisputably practical, one of its other features attracted the attention of researchers at the end of the nineteenth and in the twentieth century: by the visual and aesthetic impression it makes it is one of the most exemplary garments of the Serbian ethnic dress. It is possible to observe groups of zubuns actually four areas have been singled out by territorial affiliation: the Western Balkan corpus, the Central Balkan corpus, the Transitional Balkan corpus, and the Eastern Balkan corpus areas. The short zubun is characteristic of the areas of the West Balkan corpus, the long zubun, on the other hand, is characteristic of all the parts of the Balkans. The long zubun was also worn in Peloponnesus, Euboea, and Epirus, southern and southwestern Bulgaria, and northwestern Albania. Disputes in scholarly studies over the age of this garment have been settled through cona/26

clusions that take into consideration both Old Slavic and Old Balkan traditions, that is, the possibility that after their settlement in the Balkans, the Slavs found among the Romanized populations a garment that was rather similar to one of their open front chemises. However, both groups had inherited a style of dress that originated in Asia. Another dominant influence that is being pointed out is the Byzantine one, especially in the case of the style of ornaments and their position. All of these were under a strong Western, Mediterranean, predominantly Italian, influence exerted through trade between Serbian lands and the surrounding lands. During the period of Ottoman rule, these elements were reinforced even further. The oldest mention of the zubun in the Balkans is found in the dowry list of Princess Marija Kotromanić of Bosnia from 1352, made when she was getting married to Ulrich of Helfenstein, where two zubuns are listed among other items. In the eighteenth century, on his journey through Dalmatia, an Italian abbot recorded that Morlach women in Bukovica and Vrlika wore the sadak, that is, the zubun, a woolen upper-body garment without sleeves, reaching halfway down the leg and hemmed with scarlet thread. Undoubtedly, the zubun was in existence for over four centuries, from the dowry list of the Bosnian princess to the record made in Dalmatia in 1774. Zubun is one of the most beautifully and carefully ornamented garments of the Serbian ethnic dress in the western and eastern Balkan regions. However, a more careful observation reveals that the predominant ornaments in the area between the westernmost and the eastern boundaries are geometric ones — hooks, spirals, trefoils, circles, wheels, sun wheels, reels, roses (with three and five petals), and reel-like and featherlike shapes. The dress worn by girls and brides was a mediator in the

process of dress modernization and adaptation to new, fashion trends among rural populations. In the late 1880s, besides the Šumadija women’s dress, another alternative style of dress entered Serbian villages through the bridal dress — the Serbian urban dress. These novelties, first in the bridal dress and then in the festive and everyday dress, paved the way to a gradual adoption of the urban dress by rural populations. Another important thing that needs to be stressed is that the zubun as we know it in its developed nineteenth century form was changed only slightly: it just became a little shorter and the ornaments that were used on it reflected a wider variety available from artisans and merchants. Namely, apart from the fact that it is a very old, simple and practical upper-body garment made from cloth, the zubun, with its exceptional visual and esthetic qualities, developed to the full in the nineteenth century, is a showcase of a collection of symbolic and materialized reflections of medieval Serbia. This item of clothing that until the nineteenth century fused in a balanced way East Asian and Byzantine-Serbian influences, established itself as the most important upper-body garment on account of its condensed symbolic value. ZUBUN, the exhibition of Nineteenth to Mid-Twentieth Century collection of the Ethnographic Museum in Belgrade, is open till March 2010 Author of the exhibition: Mirjana Menković MA, Museum consellor, Ethnographic Museum in Belgrade Text processing and choise of illustrations: editorial office of FAAR magazine

Photoâ&#x20AC;&#x201D;NB

Olja Ivanjicki (1931-2009.) Spiritus movens Faar 006 Photo—Nebojsa Babic

Painting of a future face, future world, and world of tomorrow or in a hundred, thousand years. Who is able to predict what the world shall bring tomorrow? Maybe one might not guess, but it is important to give at least one option, any possible form of the future. If we do not think about the future, will it actually happen? Let’s look at the themes in art throughout time. Painters were mostly satisfied to confirm a static situation. If it was a vase with flow-

006

ers, it would have been important that these ﬂowers did not lose petals. If it was a basket with fruit, it would be important that the apple or melon did not go squishy. If it was leeks, it should stay fresh until the artist needed it to observe, make a sketch, color it, measure it, make it alive, and look real. These are static situations of things. Jules Verne had made effort to think up some submarine, some kind of machine that could reach the centre of the Earth, reach the Moon, in the times when nobody had thought

about it. Someone dared imagine those third kinds of encounters, but nobody has ever painted the third kind, by any chance. No one has had a wish to change the borders of beauty, but has only confirmed that she has come, took her clothes off, made a pose and was sitting still for at least two hours a day until the something was finally finished. What has art offered? The opportunity to paint a moment, but confirm that there is a possibility in the following moment that would be the goal. We shall introspect the pres-

Inspiration—Mars Diary, 2003.

Photo—NB Styling—Svetlana Prokovic Make up—Natasa Maljevic Hair—Mirjana Jovanovic for ID Academy Model— Marija Milenkovic Postproduction—Jovana S, Aleksandra C.

ent moment but think about what shall happen tomorrow. Maybe in my process of searching for a new face, the face of the future time, I nevertheless achieved something. Above all, I have achieved that the face shall be beautiful in a nonearthly way, the way that is going to be possible only in some future moment. Olja Ivanjicki, 2003.

FAAR 006

OLJA IVANJICKI 22. jul 2004, 1.10 h Ima više razloga, veoma važnih, da dam predlog za ovaj most. Uvek sam se pitala kako je Beograd izabrao da bude samo sa jedne strane, na jednoj obali svoje velike reke, a da drugu zanemari kao da je nema. Uvek sam govorila: „Kako bi izgledao Pariz, da je bio samo na jednoj obali Sene, kako bi izgledao London da je bio samo na jednoj obali Temze…” Uvek me je čudilo da ta druga obala Dunava ne postoji u svesti. Da bi ta obala oživela, potrebno je doći do nje. Dosad je bilo nemoguće, osim možda čamcem. Ideja mosta se rodila iz potrebe prelaska na drugu obalu, ali prelaska tako da obuhvati više polazišta: jedan iz starog dela grada, negde kod Nebojša kule, gde se premošćava ušće Save i Dunava, ka Ratnom ostrvu, onda od SIV-a ka toj istoj tački - ka Velikom ratnom ostrvu i iz te tačke na drugu

a/02

obalu Dunava, gde ima mnogo rukavaca, mnogo kanala, gde bi u nekoj budućnosti nikao novi deo grada, koji bi po svojoj konﬁguraciji podsećao na novu Veneciju, novi Amsterdam ili novi Peterburg, znači, imao bi osobine gradova koji se pominju upravo po tome što imaju kanale. Ratno ostrvo je jedina bolna tačka, jer je to neko zaštićeno područje u našoj svesti, u odnosu prema prirodi i kao stanište ptica i svega onog što čini prirodu, koju jedino ljudi narušavaju, prljaju, zagađuju, ne poštuju i rade joj sve najgore. Ali sa druge strane, od tog ostrva koristio bi se samo jedan deo za stub, nikako most ne bi imao kontakt sa tlom. Ratno ostrvo pozajmljujemo samo kao tranzitnu tačku u vazduhu. Posle Ratnog ostrva, pored njega, sa dunavske strane, postoji još jedan deo kopna koji bi takođe služio za postavljanje stuba, a i na drugoj obali Dunava

često dešava, da u nekom trenutku jedno ime iskoči i postane simbol za to mesto, pa čak i za istoriju. Kapija Ceo most je zapravo alibi da se napravi Kapija. Kapija sa kristalom velikih dimenzija. Važno je da se napravi kapija, upravo tu, na tom mestu. Mi pravimo u centru Beograda Kapiju Evrope. Tu, na tom mestu je centar Beograda. Godinama sam se pitala zašto se Nebojšina kula ne popravi, ne oživi, makar da se napravi mali muzej, nešto što je lepo, zgodno za posetioce, izdignuto iz tla. Kažu, tu je bio zatvor, ali i od zatvora se da napraviti nešto, od Alkatraza su napravili hotel. Ali to mesto se ne dodiruje, ne prilazi mu se. Tu je centar Beograda, sa tom jednom elegantnom kapijom, koja nije nametljiva, koja je polukristalna, sa velikim energetskim potencijalom, jer obeležava veliko vazdušno i zemaljsko strujanje. Ako je tu bila obala Panonskog mora, a bila je, onda je ona morala da ima i svoj svetionik. Zašto Kapija Evrope ne bi bila svetionik novog doba, kome stremimo. Ako stremimo Novoj Evropi, novom dobu, novim mogućnostima, svaka ta stvar mora da ima svoj simbol, svoju oznaku, svoj svetionik, nešto zbog čega se to uradilo. Nešto na šta bismo mogli da budemo i ponosni, jer do sada se malo uradilo. Poslednja velika stvar su bili Sajam i Sava centar.

bi se koristili elementi kopna za stubove. Taj protok saobraćaja se ne bi spuštao na kopno, odigravao bi se negde u vazduhu. Ali bi to bila veza sa Banatom, Suboticom i u krajnjoj liniji sa istokom Evrope, sve do Moskve i Peterburga jednog dana. Most ne bi bio ono što treba da bude, da nema elemente bitne za njegovo postojanje. To što je on sastavljen iz tri kraka, asocira na tri prsta, koja su u hrišćanstvu jako važna, koja imaju simbol odnosa Svetog trojstva. U centru spajanja ta tri kraka bio bi veliki disk, koji bi u svojoj armaturi, u svojoj konstruk-

a/03

ciji i svojim namenama kao mesta za sedenje, osmatranje, imao simbol ocila, četiri slova „S”, kao onoga što čini suštinu ovog područja, ovog naroda, koji bi noću bio vidljiv sa velike visine. Naglašavam da je to jako važno, jer to mesto, ušće, koridor svih aviona koji idu iz Evrope ka Dalekom istoku, Bliskom istoku, Maloj Aziji. To je koridor koji dnevno verovatno ima ogroman broj preleta, čak i u vreme rata. Tako bi u noćnim letovima oni u avionima koji gledaju na dole videli jedan novi prizor, most koji pulsira, koji ima otkucaje srca u jednoj liniji

svetla koja bi otkucavala svoj tok, svoju misao, svoje biće, kao jedan veliki EKG zapis bića koje živi. Naslovi ta tri mosta: Sa Novog Beograda (od SIV-a) do Ratnog ostrva – Srbija Drugi krak iz centra Ratnog ostrva do Nebojšine kule – Evropa Treći krak koji prelazi preko Dunava, ka budućem gradu – Danubius Rex. Centralni deo za sada nema ime, možda će doći u toku rada na njemu, a možda će ga neko od građana nazvati kasnije, kao što se

Ono što bi Beograd činilo ne metropolom nego nečim većim od toga bila bi ta vremenska kapija. Za te kapije postoje saznanja da je jedna bila u Bagdadu, tri u Sibiru, dve na Aljasci, na Rtu Ognjene zemlje i u Australiji. Beograd bi bio prvi grad koji bi napravio svoju zvezdanu kapiju, vremensku kapiju, za novi susret, za prvi kontakt. Niko do sada nije napravio nijednu kapiju. Francuzi su je napravili na potpuno pogrešnom mestu i kroz nju se ne prolazi. Kroz našu Kapiju mora da se prolazi. Projekt pomirenja religija. Na centralnom stubu nosiocu Mosta, na Ratnom ostrvu planira se veliko pomirenje religija, da se na mostu sretnu predstavnici svih velikih vera, sa istoka, zapada, severa. Ideja mosta mi je odavno bila negde, možda zato što dugo gledam deo Ušća svakodnevno i stalno se pitam kako se most tu dosada nije desio. Pošto se nije desio, imam malu dozu smelosti da ga predložim.

FAAR 006

Izložba traje od 01. maja do 31. oktobra. Ukupna površina Expo lokacije je 360 000 ha. Očekuje se 200 zemalja učesnica (do sada je prijavljena 191 zemlja). Očekuje se oko 100 miliona posetilaca.

REPUBLIKA SRBIJA NA SVETSKOJ IZLOŽBI EXPO 2010 U ŠANGAJU, KINA

Izgled paviljona Republike Srbije na Svetskoj izložbi EXPO 2010 u Šangaju

MILICA ZATEZALO EXPO je tematska izložba, a koncepti i teme izložbe uvek teže da daju odgovore na probleme savremenog čoveka. Život u urbanim, prenaseljenim gradovima i pitanje boljeg života u užurbanoj gradskoj sredini kao tema izložbe je logičan sled u evoluciji Svetskih izložbi. Arhitektonsko nasleđe Svetskih izložbi obuhvata neke od najpoznatijih građevina današnjice među kojima se ističe Ajfelov toranj u Parizu, sagrađen za Svetsku izložbu 1889. godine i Atomijum sagrađen za Svetsku izložbu u Briselu 1958. godine. Kao prva Svetska izložba na temu grada, EXPO 2010 u Šangaju privući će preko 200 zemalja i gradova sveta okupljenih oko teme “Bolji grad, bolji život“ (http:// en.expo2010china.com). Tokom šest meseci, zemlje učesnice će na inovativan način pokušati da predstave svoje viđenje modernog grada, baviće se simbolima, multikulturalnošću, životom i radom u gradovima, naukom i tehnologijom u službi boljeg života. Istovremeno, razmena ideja i a/04

iskustava pokušaće da odgovori i na postavljano pitanje stvaranja kvalitetnijeg i boljeg života u današnjim gradovima, a EXPO 2010 u Šangaju kao najveća izložba do sada biće izuzetno i nezaboravno putovanje svetskim gradovima i idejama. Za Kinu Svetska izložba u Šangaju predstavlja događaj od nacionalnog značaja u rangu prioriteta kao što su bile Olimpijske igre u Pekingu 2008. godine. EXPO 2010 u Šangaju biće najveća Svetska izložba do sada, kako po površini koju pokriva, tako i po broju posetilaca i prijavljenih zemalja učesnica.

Republika Srbija na EXPO 2010 u Šangaju Republika Srbija ima priliku da se po prvi put na EXPO izložbi publici predstavi kao samostalna država. Imajući u vidu ekonomske mogućnosti naše zemlje, odlučeno je da se ovoga puta nastupi sa iznajmljenim paviljonom tipa B, odnosno veličine 1.000 kvadrat-

nih metara, a njegova pozicija na „Evropskom trgu“ i želja da se podstakne interes posetilaca da bolje upoznaju jednu novu Srbiju, čine okosnicu nastupa Srbije na EXPO 2010. Smatramo da u konkurenciji tehnološki naprednijih zemalja Srbija primećenost i pozitivan efekat ne može postići veličinom paviljona, niti impresivnim tehnološkim elementima, već oslanjanjem na univerzalnost ideje i originalnost. Želja nam je da podstaknemo interes posetilaca da bolje upoznaju našu zemlju, a medije da o tome prenesu informaciju. Ovo je izuzetna prilika da se predstave svi aspekti „nove Srbije” koju želimo da predstavimo - kulturni dometi, ali i ekonomski potencijali, kao i turistička ponuda. Očekivana poseta paviljona, prema prognozama organizatora, je do 5 miliona posetilaca u toku 6 meseci, koliko traje izložba. Najveći broj posetilaca biće Kinezi, ali se očekuje i veliki broj internacionalnih gostiju. To će biti

ljudi različitih profesija i funkcija u svojim zemljama, sa različitim nivoima poznavanja i saznanja o Srbiji. Takođe, izložbu će posetiti i zvaničnici mnogih zemalja, uticajni ljudi u kompanijama, predstavnici medija – ljudi koji su donosioci odluka ili imaju uticaja na javno mnjenje u svojim zemljama. Načinom prezentacije, paviljon Srbije će nastojati da obuhvati sve njih i projektuje željenu sliku o sebi koristeći ovu jedinstvenu priliku da se na jednoj prestižnoj manifestaciji promoviše „brend Srbija“. Ako se tome doda i publicitet koji će se u medijima stvoriti, može se uvideti značaj ove manifestacije za budući imidž Srbije u svetu. Vizija nastupa i paviljona Srbije na EXPO 2010 se u najkraćem može opisati sa, a to je i deo projektnog zadatka koji je stavljen pred kreativne timove: „ATRAKCIJA – EDUKACIJA – INTERAKCIJA“. Javnim konkursom za arhitektonsko rešenje paviljona Srbije na EXPO 2010 sprovedenim u periodu april – jun 2008. godine paviljon dobija svoj spoljašnji izgled i obrise

FAAR 006

Dejana Momčilović

enterijera u izabranom arhitektonskom rešenju mladog autorskog tima dia. Natalija Miodragović – Darko Kovačev. Kao lajt motiv ovog zanimljivog arhitektonskog dela, a samim tim i čitavog nastupa Srbije na Svetskoj izložbi u Šangaju pojavljuje se srpsko tkanje, odnosno pirotski ćilim. Ovo tkanje, vešto provučeno i na stilizovan način prikazano u samoj fasadi paviljona, kako je to objašnjeno u eksplikaciji rešenja „simbolizuje simbiozu, harmonično stapanje starog i novog, odavno ukorenjenog i novonasađenog i koristi taj simbol kao metaforu koncepta održivog razvoja, suživota i kreativnosti građana srpskih gradova i njihovog stremljenja ka neprestanom usavršavanju, kako ličnom, tako i grada u kojem žive”. „Srpski grad, plod je vekovnog sudaranja i mešanja kultura jer je ponikao i izrastao na jednom turbulentnom prostoru, prostoru suočavanja i nadmetanja starih evropskih civilizacija. Zato se s pravom može reći da je savremeni srpski grad poput šarenog, ali skladnog ćilima složenog tkanja a/05

i da je to ono što ga čini lepim, raznolikim i privlačnim, i čvrstim u svojoj rešenosti da takav i ostane, pristupačan i široko otvoren promenama i u isto vreme duboko ukorenjen u nitima isprepletenim u davnim vremenima nastanka. Poenta tkanja je u suštinskoj međuzavisnosti modula - niti koje stvore određeni kod koji je utkan u samu bit tkanine kao simbola međusobne povezanosti i neodvojivosti kultura, odnosno modula koji su, ispreplićući se, na prostoru Srbije na sličan način istkale srpski grad”. Paviljon konceptualno i tematski izdvaja iz složenog urbanog tkiva kôdove gradskog života koji deﬁnišu njegov kvalitet. Izdvojeno je osam elemenata koji čine kôd grada (8 je srećan broj u Kini), koji simbolički predstavljaju motive tkanja: razvoj grada, kultura, privreda, građanin, urbani ekosistemi, urbanizam, gradski životni stil i komunikacija. Veoma važan element vizuelnog identiteta paviljona predstavlja

Tamara Radivojević Bošković Dejan Despotović

dizajn i izgled uniforme koju će srpski predstavnici nositi tokom prezentacije, doprinoseći time celokupnom imidžu nastupa i prepoznatljivosti nacionalnog identiteta zemlje. Upravo jedinstvena i prepoznatljiva uniforma, u čiju su se izradu uključili brojni modni dizajneri, treba da predstavi jedan moderan i kreativan pristup u odevanju koji će upotpuniti celokupnu prezentacije Srbije. Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja Republike Srbije raspisalo je konkurs za izradu idejnog rešenja uniforme i u njeno osmišljavanje uložen je veliki trud. Na nedavno završenom Fashion Week-u, u okviru revije “Kod grada”, šest ﬁnalista pomenutog konkursa prikazali su svoje viđenje uniforme. Po odluci žirija koji je radio u sastavu: predsednica žirijaJelena Marjanović, šef Tehničkog tima Srbije EXPO 2010 i pomoćnica ministra u Ministarstvu ekonomije i regionalnog razvoja; članovi žirija - Nenad Radujević, direktor, MS Click; Doda Komad, profesorka, FPU; Ašok Murti, stilista; Igor Todorović, Fashion TV; Dimitrije

Sonja Krstić Snežana Pešić Rajić

Tadić, savetnik za vizuelne umetnosti i multimedije u Ministarstvu kulture; Milica Zatezalo, šef sektora za upravljanje projektima, agencija SIEPA, treću nagradu i iznos od 100 000 dinara osvojila je Medina Honić, a druga nagrada i 150 000 dinara pripali su Tamari Radivojević Bošković i Dejanu Despotoviću, koji su se predstavili kao tim. Čast da baš njenu uniformu ponesu srpski predstavnici u Šangaju, kao i iznos od 200 000 dinara, dobila je poznata beogradska dizajnerka Dejana Momčilović. Nadamo se da će ovako osmišljen nastup Srbije na najvažnijoj svetskoj izložbi doprineti razvoju imidža naše zemlje koji sve više postaje presudan činilac u ekonomskom razvoju i prevazilaženju tranzicionog perioda. Kultura, umetnost, moda, arhitektura, sport... samo su neki od elemenata koji će, sigurni smo, na adekvatan način pomoći realizaciju ovog, tako važnog cilja. www.serbiaexpo.rs

FAAR 006

Zubun, Resava, Republika Srbija, polovina 19. veka

Zubun, Ćuruvija, Južno Pomoravlje Republika Srbija, polovina 19. veka

Zubun je jedan od obaveznih odevnih elemenata ženske odeće na širokom balkanskom pojasu dinarske i centralnobalkanske kulture i jedan od temeljnih, najvažnijih i osnovnih odevnih predmeta u srpskoj narodnoj nošnji, posebno, u strukturi ženskog odevnog obrasca. U osnovi, to je jednostavan sukneni odevni predmet, bez kopčanja i rukava, nošen u toku cele godine, neophodan stočarskom stanovništvu prostranog balkanskog područja. Na Balkanskom poluostrvu, zubun je najrasprostranjeniji odevni element. Nosi se s košuljom, ili u kombinaciji s gornjim kraćim ili dužim suknenim predmetima (haljinom, jelekom, gunjom). Iako se vezuje i za muški odevni asortiman, zubun je, dominantno, ženski odevni predmet. Zubun je i jedan od najstarijih odevnih elemenata na južnoslovenskom bal-

a/06

kanskom prostoru (i šire). Korišćen i leti i zimi, nesporno praktičan, pažnju istraživača s kraja XIX i u XX veku privlači još jednom svojom osobinom: u likovno-estetskom smislu, to je jedan od najreprezentativnijih odevnih predmeta u srpskoj narodnoj nošnji. Po teritorijalnoj pripadnosti, izdvojene su četiri grupe zubuna: oblasti zapadnobalkanskog korpusa, oblasti centralnobalkanskog korpusa, prelazne oblasti balkanskog korpusa i oblasti istočnobalkanskog korpusa. Za oblasti zapadnobalkanskog korpusa karakteristični su kratki zubuni dok su dugi zubuni opet, karakteristični za celokupan prostor Balkanskog poluostrva. Dugi zubuni su nošeni i na Peloponezu, Eubiji i Epiru, južnoj i jugozapadnoj Bugarskoj i severozapadnim

krajevima Albanije. Sporenja u stručnoj literaturi u pogledu starosti ovog odevnog elementa usaglašena su u zaključcima koji uvažavaju i staroslovensku i starobalkansku tradiciju, odnosno, mogućnost u kojoj Sloveni po doseljavanju na Balkansko poluostrvo zatiču kod romanizovanog stanovništva odevni element koji je veoma sličan jednom njihovom napred otvorenom haljetku. A i jedni i drugi zapravo su nasledili kulturu odevanja koja originalno potiče iz Azije. Kao drugi dominantan uticaj ukazuje se vizantijski, posebno, u stilskom oblikovanju ornamenta i poziciji ukrasa. Sve zajedno pod snažnim je zapadnim, mediteranskim, pre svega, italijanskim uticajem i trgovinom koje su srpske zemlje ostvarivale u srednjem veku sa zemljama u okruženju. Ovi

Zubun, Bajina Bašta, Rača, Republika Srbija, izrađen i nošen u 19. veka

Zubun, Čajetina, Užička Crna Gora, Republika Srbija, druga polovina 19. veka

Zubun, Jošanička banja, Kopaonik, Republika Srbija, polovina 19. veka

Zubun, Metohija, Kosovo i Metohija, Republika Srbija, krajem 19. veka

elementi su, u periodu turske vladavine, još više inicirani. Najstariji pomen zubuna na balkanskom prostoru utvrđen je u popisu miraza bosanske princeze Marije Kotromanić iz 1352. godine, prilikom udaje za Ulrika od Hefenštajna, gde se, pored ostalih stvari, pominju i 2 zubuna. U XVIII veku, na putovanju kroz Dalmaciju, italijanski opat Alberto Fortis zabeležiće da žene Morlakinje u Bukovici i Vrlici nose gornju haljinu od vune, koja je bez rukava, dopire do pola noge, opšivena duž rubova skerletom i naziva se sadak/ zubun. Zubun se, nesporno, od miraza bosanske princeze do zapisa sačinjenog u Dalmaciji 1774. godine, održao nešto više od četiri veka. Zubun je jedan od najlepše i najpažljivije ukrašenih odevnih elemenata u srpskoj narodnoj nošnji

a/07

na prostoru od zapadnobalkanskih do istočnobalkanskih oblasti. Pažljivim sagledavanjem, uočava se da od krajnjih zapadnih, do istočnih granica dominira zapravo stilizovana geometrijska ornamentika – kuke, spirale, trolist/troprst/ tri pera, krug, kola, sunčana kola, kotur, ruže (trograne i petograne), koturasti i oblici pera. Devojačka i mladina nošnja, pre svega, biće medijator za proces modernizacije u odevanju i prilagođavanju novim, modnim trendovima seoskog stanovništva. Krajem osamdesetih godina XIX veka, pored šumadijske ženske nošnje u sela u Srbiji i to preko odela neveste, ući će još jedan, alternativni način odevanja, srpski građanski kostim. Pojava tih novina najpre u venčanoj, a potom u prazničnoj i svakodnevnoj odeći ukazivaće i na put postepe-

nog usvajanja građanske nošnje u nošnju seoskog stanovništva. Ono što je takođe važno naglasiti, zubun kakav poznajemo u razvijenoj formi iz XIX veka samo delimično će se prilagođavati promenama, pre svega, postaće kraći i u njegovom ukrašavanju će se koristiti širi zanatski i trgovački asortiman. Osim činjenice da je to veoma star, jednostavan i praktičan sukneni gornji odevni predmet, zubun, izuzetnim likovno-estetskim odlikama razvijenim u punom obimu u XIX veku potvrđuje da se radi o skupu simboličkih i materijalizovanih reﬂeksija srpskog srednjeg veka. Odevni predmet koji u sebi sve do XIX veka balansirano objedinjuje istočnoazijske i vizantijsko-srpske uticaje, svojom zgusnutom simboličkom vrednošću konstituisao se kao najvažniji gornji odevni element.

Izložba ZUBUN, kolekcija Etnografskog muzeja u Beogradu iz XIX i prve polovine XX veka otvorena je do marta 2010. Autor izložbe: mr Mirjana Menković, muzejska savetnica, Etnografski muzej u Beogradu Obrada teksta i izbor ilustracija: Redakcija magazina FAAR

FAAR 006

VLADANA SPAIĆ, istoričarka umetnosti Galerija Haos je jedinstvena galerija specijalizovana za crtež, osnovana 1995. godine i smeštena u srcu Beograda, prvobitno u ulici Cara Lazara, a već skoro dve godine, na novoj adresi, u Dositejevoj ulici. Svih ovih godina, umetnička direktorka Borka Božović, ispituje alternacije crteža koji je kao esencija slike, bio nepravedno zapostavljen i retko tretiran kao samostalni likovni izraz. Uvek je ostajao marginalizovan ili kao skica, nacrt, pripremna varijanta onoga što sledi, krio se u telu slike, izgledu skulpture, freske, scenograﬁje...kao da čeka da dobije svoj oblik, da bude potpun. Od autora do autora, dobijene su raznorodne interpretacije ove likovne discipline. Svi umetnici koji su posetili prostor galerije Haos, i imali tu čast da u njemu i izlažu, vremenom su postali prijatelji i najvrednija podrška, utisnuvši pečat svojih misli u nukleusu ovog

a/09

malog hrama crteža. Ali tu su i pisci, pesnici, pozorišni stvaraoci, ljudi iz kulturne elite grada, koji su ovde svakako deo jednog gradskog veoma bitnog kulturnog punkta. Same početke izlagačke delatnosti, iskazivanjem svojih vizija obeležili su autori poput Uroša Toškovića, Miće Popovića, potom Zorana Pavlovića, Vladimira Veličkovića, Cuce Sokić i mnogih drugih iz zemlje i sveta. Zaista, godinama su se nizala imena velikih umetnika, naših ali i stranih, do najrecentnijih izložbi Pat Andree, te Gudmundura Gudmundsona Erroa, svedoka i učesnika u raznim svetskim umetničkim previranjima. Svoju kreativnu energiju vremenom su počele da ulažu i mlade snage, studenti koji su preispitivali svoj odnos prema crtežu. Vremenom se od lepote crtanja na papiru olovkom, perom, ugljenom, pastelom, tušem, tragom novih

naznaka umetničke scene, došlo do crteža kao linearne konstrukcije (Duško Otašević), crteža žicom (Nada Kažić), crteža kao arhitektonske skice (Savo Popović), crteža neonom (Čeda Vasić), vunom i koncem (Brankica Žilović Chauvain), crtež na folijama (Maja Obradović), crteža na zidu (Marko Marković), jestivog crteža (Blažo Kovačević), crteža uhvaćenih fotografskim aparatom u prirodi (Branislav i Ilija Perić), crteža kao kroja ili kroja kao crteža, odnosno modnog crteža (Dragana Ognjenović). Upravo je izložba Dragane Ognjenović „Kroj kao crtež” jedna od onih koje su posebno obeležile proteklu izlagačku sezonu. Od likovne akademije na kojoj je studirala slikarstvo do danas, Dragana Ognjenović projektuje svoje vizije na razne načine. Svoj lični artistički događaj prenela je ne samo na modu, već i na osmišljavanje životnog prostora svakodnevnog stanovanja ljudi, kao i upotrebnih predmeta u njemu, a svom slikarstvu je našla razne alternacije, razna usmerenja koja dovode do krajnje inventivnih projekata koji poseduju i humanu notu. U stanju je da u svakom elementu iz stvarnosti pronađe priliku za kreaciju. Ova poznata dizajnerka je dala sasvim poseban predlog crteža, modnog crteža sagledanog kao prikazani kroj, mapa nastanka jednog odevnog predmeta. Predstavljeni krojevi na neobrađenom slikarskom platnu sa nanosom bele kao sopstvenim parafom, te

prezentacija koja donosi putanju rada kojom plove brzi prsti, u gro planu svojevrsnog krojačkog „video performansa” koji para čeonu sliku u gornjoj galeriji. Krojačke lutke, u grupicama povezane u kakvom nemom dijalogu, obojene četkom u crnim i belim nanosima, ili potpuno odevene u bele haljine, različitih otvora, izreza...sve je to još jedan iskaz, sasvim inovativan, koji plasira jednu alternaciju skulpturalnog segmenta izložbe. Tako ostaje još jedan otkriveni senzibilitet linije, koja ovoga puta ostaje u telu nove alternacije, sada, crteža olovkom na platnu, koji samostalno stoji, kao gotova slika. Ideja kao vizija savremene žene, ideja kao novi kroj stare haljine, ideja kao izraz boje koje nema, ideja kao realizovana ideja, ideja nova, a stara. Od skice preko odevene devojke stilizovanom haljinom sa hartije, te snoviđenja iz pozorišta u kome igraju i pozitiv i negativ, modna priča, ali nikako samo modna, nastavlja da lista svoje likovne strane, sve do novog poglavlja. Galerija Haos ostaje utočište za sve namernike u potrazi za novim crtežom, ostaje kao provokator nove ideje i inicijator nadražaja umetnikovog inventivnog nerva. Biti umetnik velika je odgovornost, baš kao i baviti se umetnošću u bilo kojoj njenoj interpretaciji. Ako je umetnik nomad koji sledi svoju radoznalost, onda je Dragana Ognjenović zaista jedan specijalni izveštač svakodnevice, sposobna da iz svakog i trivijalnog elementa izvuče priliku za kreaciju.

FAAR 006

DANKO RUNIĆ …pevao je Toto Kotunjo u koncertnoj dvorani Vatroslav Lisinski u Zagrebu, 5. maja 1990. godine i odneo pobedu na 35. takmičenju za Pesmu Evrovizije. Sve što je ubrzo usledilo na ovim prostorima može se okarakterisati kao sve samo ne ujedinjavanje [engl. unite – ujediniti se, udružiti se]. Već u vreme organizovanja Evrovizije 1990. godine, tadašnja SFR Jugoslavija pucala je po svim šavovima. Iako je po mnogima ovo takmičenje ništa drugo do parada lošeg ukusa ili “spomenik besmislu”, kako je to svojevremeno okarakterisao jedan francuski ministar kulture, ne može se poreći da neretko služi i kao poligon za slanje političkih poruka, kako glasanjem, tako i kroz tekstove numera izvođača. Nepunih šest meseci nakon događaja koji je promenio svet, pada Berlinskog zida, Kotunjo u Zagrebu pobedničkom pesmom poziva na ujedinjenje Evrope, raznolike, snažne, pod istom zastavom, jednim nebom, zajedničkih snova i ideala, u kojoj smo sve više slobodni. Berlinski zid, bio je simbol Hladnog rata i tiranije istočnoevropskih režima, deo “Gvozdene zavese”. Izgradnju je 1961. godine predložila istočno nemačka vlada na čelu koje je bio Valter Ulbriht, uz aminovanje sovjetskog lidera Nikite Hruščova. Izgradnja ove barijere, koja je godinama dodatno ojačavana, imala je za cilj da se zaustavi migracija,

a/11

pre svega radno sposobnih, visoko kvaliﬁkovanih stručnjaka iz istočnog u zapadni Berlin, a samim tim i političke i ekonomske posledice po Demokratsku Republiku Nemačku (DDR). Tokom druge polovine osamdesetih godina, veliki broj činilaca, pre svega pad SSSR-a i politička liberalizacija u celom istočnom bloku uticali su da, nakon saopštenja vlade DDR da će prelazak biti dopušten, posle 28 godina, 9. novembra 1989. građani istočnog i zapadnog Berlina krenu jedni drugima u susret uz slavlje, suze radosnice i nevericu.

pripadnosti političkoj, ekonomskoj i kulturnoj zajednici Evrope u trenucima kada se 9. novembra 2009. godine intonira Betovenova “Oda radosti” na platou ispred Brandemburške kapije. Povodom obeležavanja ovog jubileja u Srbiji, Ambasada Savezne Republike Nemačke je upriličila čitav niz događaja – skupova, predavanja, ﬁlmova, koncerata i performansa – koji, po rečima ambasadora Nj.E. Volframa Masa, imaju za cilj da predstave našu zajedničku viziju života u slobodnoj, bogatoj i stabilnoj Evropi bez granica.

ubijaju državljane drugih zemalja ili da ovakvo ponašanje ne osuđuju ili nazivaju pogrešnim imenom. Možda neki od njih na koncertu u Beču, šopingu u Milanu ili skijanju u Poljskoj sretnu grupu vršnjaka sa Kosova, pa se vrate zajedno istim low-cost letom za Niš. Odmrzavanje SSP-a daće šansu našoj ekonomiji da postane konkurentnija, kako kroz podsticanje regionalne saradnje, tako i kroz stvaranje zone slobodne trgovine sa državama članicama EU i pristup dodatnim sredstvima iz predpristupnih fondova.

I danas, dvadeset godina kasnije, Nemci imaju pregršt razloga da slave. U 2009. godini obeležili su dva važna jubileja. Pre 60 godina usvojen je Ustav Savezne Republike Nemačke, koji je četiri godine nakon poraza nacističkog režima toj zemlji dao šansu za novi početak. Tada je društvo u Nemačkoj, poučeno greškama iz prošlosti, postiglo dogovor za budućnost. Pad Berlinskog zida otvorio je put ujedinjenju Nemačke i proširenju Evropske Unije ka istočnoj i jugoistočnoj Evropi. Rezultat ovih procesa je Nemačka kao važan faktor u procesu ujedinjavanja Evrope i stvaranju evropskih institucija.

Veliki korak ka ostvarenju te vizije usledio je nakon ispunjenih obaveza iz tzv. mape puta ka viznoj liberalizaciji. Posle skoro dve decenije, građanima Srbije, Crne Gore i Makedonije od ponoći, 18. na 19. novembar za ulazak u zemljepotpisnice Šengenskog sporazuma potreban je samo pasoš. Svega nekoliko dana nakon ove odluke, Savet ministara EU podržao je odmrzavanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa Srbijom, čije potpisivanje predstavlja prvi ugovorni odnos sa Unijom, a samim tim tačku bez povratka na putu evropskih integracija naše zemlje. Značaj ovih odluka je neizmeran. Bezvizni režim će velikom broju mladih dati priliku da odu, vide, upoznaju druge i drugačije, što će zasigurno uticati da prestanu da pljuju po uluci, tuku homoseksualce, prete novinarima,

Rušenje Berlinskog zida, iako se to tada možda nije moglo zaključiti, ubrzalo je agoniju u kojoj se već tada nalazila SFRJ, produbljavanje krize i otvaranje procesa razjedinjavanja zajedničke države. Danas, 20 godina kasnije, vizna liberalizacija i odmrzavanje SSP-a predstavljaju velike pukotine na ”zidovima” kojima su opasane države zapadnog Balkana. Pred nama je još mnogo obaveza; neophodno je sprovesti reforme, raditi na izgradnji novih vrednosti, menjati društvo. Tek kada sve zemlje regiona postanu članice EU proces koji je započeo u Berlinu 1989. godine će biti završen, a Kotunjovu numeru Insieme ćemo percipirati kao još jednu jeftinu evrovizijsku baladu.

Međutim, rezultat toga je i nešto daleko bitnije, a to su milioni ljudi od Irske do Rusije, od Grčke do Finske, sa istom emocijom i osećanjem

FAAR 006

27 (internacionalna kuhinja) Beograd, Istarska 27 tel: +381 11 2651831

Colonial Sun (internacionalna kuhinja) Beograd, Bul. vojvode Putnika 32, tel: +381 11 3692 156

Čarda stara koliba (internacionalna kuhinja) Novi Beograd, Ušće bb tel: +381 11 3117 666

Dva jelena (nacionalna kuhinja) Beograd, Skadarska 32 tel: +381 11 3234 885

Đorđe (internacionalna kuhinja) Beograd, Moravska 10 tel: +381 11 3441422

Kalemegdanska terasa (internacionalna kuhinja) Beograd, Mali Kalemegdan BB tel: +381 11 3283 011

Kovač (internacionalna i nacionalna kuhinja) Beograd, Bul. oslobođenja 221, tel: +381 11 2462343

Madera (nacionalna kuhinja) Beograd, Bul. kralja Aleksandra 43, tel: +381 11 3231 332

Majic (fanky fusion food), Beograd, Džordža Vašingtona 38, tel: +381 11 3348 690

Mytologia (internacionalna i nacionalna kuhinja) Beograd, Birčaninova 42 tel: +381 62 277 445

Pietro del Oro (italijanska i francuska kuhinja) Beograd, Trnska 2 tel: +381 11 3447 700

Pire Slow Food (internacionalna kuhinja) Beograd, Cara Lazara 11 tel: +381 11 2634 994

Promaja (internacionalna kuhinja), Beograd, Karađorđeva 8a, tel: +381 11 2621 365

Supermarket (internacionalna kuhinja) Beograd, Višnjićeva 10

Zaplet (nacionalna kuhinja) Beograd, Kajmakčalanska 2 tel: +381 11 2404 142

Zira restoran (kombinacija mediteranske i nacionalne kuhinje), Ruzveltova 35, (drugi sprat Hotela Zira), rezervacija: kitchen@zirahotels.com

Movie Bar, Beograd, Kolarčeva 6 tel: +381 11 2621 174

Kontra Bar, Beograd, Strahinjića Bana 59, tel: +381 64 8266 438

Pastis, Beograd, Strahinjića Bana 52b tel: tel: +381 11 3288-188

Udruženje svetskih putnika, Beograd, Bul. despota Stefana 7

a/13

FAAR 006

Kulturni centar GRAD, Beograd, Braće Krsmanovića 4

KGB, Beograd, Vlajkovićeva 28, tel: +381 64 1600 277 www.kgb.beoclick.com

Centrala, Beograd, Simina 6 tel: +381 65 2107 974

MUF, Beograd, Svetogorska 14/1

Plastic, Beograd, ugao Dalmatinske i Takovske tel: +381 64 640 3956

Energija, Beograd, Nušićeva 8, tel: 065 2616 733 email:info@klubenergija.rs www.klubenergija.rs

Magacin, Beograd, Karađorđeva 2-4

Tube, Beograd. Dobračina 17

Wash, Beograd, Nemanjina 4

H2O, Novi Beograd, Kej oslobođenja bb tel: +381 69 699 999

Batler, Beograd, Francuska 12

Fancuska Sobarica, Beograd, Francuska 12

Zira hotel Beograd, Beograd, Ruzveltova 35, tel: + 381 11 331 48 00, e mail: reservations@zirahotels.com, www.zirahotels.com

Hotel Moskva, Beograd, Terazije 20, tel +381 11 2686 255, e mail: info@hotelmoskva.rs www.hotelmoskva.rs

Townhouse, Beograd, Maršala Birjuzova 56, tel. + 381 11 20 22 900, email. hotel@townhouse27.com, www.townhouse27.com

Aleksandar Palas Hotel, Beograd, Kralja Petra 13-15, tel: + 381 11 330-5334, email: aleksandar@legis.co.yu , www.aleksandarpalas.com

Hyatt Regency Belgrade, Beograd, Milentija Popovica 5 tel: +381 11 301 1234, email: belgrade.regency@hyatt.com, www.belgrade.regency.hyatt.com

Hotel Balkan, Beograd, Prizrenska 2, tel: +381 11 36 36 000, email: rezervacije@balkanhotel.net, www.balkanhotel.net

Prezident Hotel, Novi Sad, Futoška 109, tel: + 381 21 4877 444, email: reservations@prezidenthotel.com , www.prezidenthotel.com

Hotel Holiday Inn, Beograd, Španskih boraca 74, Tel: +381 11 3100 000 email: reservations@holiday-inn.rs www.holiday-inn.com/belgrade

a/14

FAAR 006

WOMAN

ACCESSORIES

AVANGUARDIA Bulevar kralja Aleksandra 106 Kolarčeva 4; Delta City Outlet - Bulevar kralja Aleksandra 391 www.avanguardiagroup.com

INSIDE OUT Nikole Spasića4a www.insideout.rs

TFY Trg Nikole Pašića 8 www.tfybrand.com

LUNA Trg Nikole Pašića 1 www.fashion-luna.com

TIME ZONE TC Super Vero TC Markator Supermarket concept shop

ACCESSORIZE Knez Mihailova 47a Delta City Ušće Shopping Center www.accessorize.com

AZZARO Bulevar kralja Aleksandra 80a Knez Mihailova 32 Terazije 35; Delta City Gospodska 2 – Zemun www.azzaroparis.com

MANGO Delta City Ušće Shopping Center www.mango.com

BALAŠEVIĆ Kralja Milana 37; Dečanska 13 Maršala Birjuzova 34 Despota Stefana 41; Čika Ljubina 6

MARELLA Terazije 28 Ušće Shopping Center www.marella.it

BUGATTI Lazara Kujundžića 86 bugatti@sezampro.yu

MEXX TC Mercator, Bulevar umetnosti 4 Ušće Shopping Center Delta City, I sprat www.mexx.com

CORTEFIEL Knez Mihailova 14-16 Ušće Shopping Center www.corteﬁel.com DIESEL Knez Mihailova 26 Delta City www.diesel.com DISTANTE Kralja Petra 50 Kralja Petra 44 ESCADA Knez Mihailova 39 www.escada.com FASHION&FRIENDS Bulevar kralja Aleksandra 28/32 Delta City Ušće Shopping Center www.fashioncompany.rs FRATTELI Lazara Kujundžića 86 fratteli@sezampro.yu GAASTRA Hajduk Veljkov venac 4-6 www.interspeedgaastra.com HUGO BOSS Čika Ljubina 12 www.hugoboss.com ICE FASHION Resavska 3 Ušće Shopping Center www.icefashion.co.yu IVKOVIĆ Kralja Milana 7 Zmaj Jovina 4 www.ivko-knits.com

a/16

MONA Terazije 10 i 43 Knez Mihailova 48 Bulevar kralja Aleksandra 26,132 i 242 www.mona.co.yu NICOLA’S Terazije 39 Nikole Spasića 4a Bulevar kralja Aleksandra 58 Požeška 73 www.nicolas.co.yu N FASHION, Puma, No Excess, Staff Jeans, Excessive Ušće Shopping Center www.n-sport.net P..S.. FASHION Terazije 10 www.ps.co.yu PEDRO DEL HIERRO Knez Mihailova 14–16 Ušće Shopping Center www.pedrodelhierro.com PULL AND BEAR Delta City Ušće Shopping Center www.pullbear.com SALSA Jeans Ušće Shopping Center www.triple-jump.com SPRINGFIELD Knez Mihailova 14-16 Ušće Shopping Center Bulevar kralja Aleksandra 28-32 TC Mercator, TC Immocentar www.spf.com

TODOR Ušće Shopping Center Knez Mihailova 23 Sava centar Sarajevska 41 Bulevar kralja Aleksandra 192 www.todor.rs WOMEN’S SECRET Kolarčeva 6-8 Ušće Shopping Center TC Merkator Bulevar kralja Aleksandra 92 Požeska 67 www.womensecret.com ZARA Knez Mihailova 13-15 Delta City Ušće Shopping Center www.zara.com ZEKSTRA Knez Mihailova 1-3 Glavna 39, Zemun www.zekstra.co.yu XYZ FASHION Center Ušće Shopping Center www.sportina.rs SPORT adidas Knez Mihailova 33 Delta City, I sprat Ušće Shopping Center, I sprat www.adidas.com BUZZ and NIKE SPORTSWEAR Delta City Ušće Shopping Center Knez Mihailova 18 www.nike.com CONVERSE Ušće Shopping Center www.triple-jump.com N SPORT Maršala Birjuzova 1 RK Beograd, Masarikova 5 Delta City Bulevar kralja Aleksandra 44 Glavna 25, Zemun Terazije 10 www.n-sport.net

DESIGN AND DESIREE Janka Veselinovića 3 www.designanddesiree.com DVE ŠMIZLE Bulevar kralja Aleksandra 26 www.dvesmizle.rs IDENTITY Danijela Biškup, Leonora Vekić Kneginje Ljubice 9 FASHION&FRIENDS Bulevar kralja Aleksandra 28/32 Delta City Ušće Shopping Center www.fashioncompany.rs LA GATTA Cara Lazara 15 www.lagatta.rs LIDIJA JOVANOVIĆ TC City Passage www.lidijajovanovic.net MONA Terazije 10 i 43 Knez Mihailova 48 Bulevar kralja Aleksandra 26,132 i 242 www.mona.co.yu OFFICE SHOES Ušće Shopping Center Knez Mihailova 47 Terazije 8 TC Merkator www.officeshoes.co.yu OMERO Extra Fashion, Mekenzijeva 15, Balkanska 3 Delta Internacional, TC Vidikovac Koly, Makedonska 17 Tomato, Kralja Petra I br. 78 adstojak@eunet.yu SWATCH Knez Mihailova 28 www.swatch.com S&L TC Milenium, Knez Mihailova 21a Delta City XYZ FASHION Center Ušće Shopping Center www.sportina.rs

FAAR 006

MAN

BELGRADE DESGNERS

BELGRADE DESIGNERS

AVANGUARDIA Bulevar kralja Aleksandra 106 Kolarčeva 4; Delta City Outlet - Bulevar kralja Aleksandra 391 www.avanguardiagroup.com

NICOLA’S Terazije 39 Nikole Spasića 4a Bulevar kralja Aleksandra 58 Požeška 73 www.nicolas.co.yu

ALEXANDAR NIKOLICH Supermarket concept shop, Višnjićeva 10 info@alexandarnikolich.com

IRENA GRAHOVAC TC Milenium, lokal 34. Knez Mihailova 21a; Uzun Mirkova 5

AZZARO Bulevar kralja Aleksandra 80a Knez Mihailova 32 ; Terazije 35 Delta City; Gospodska 2 – Zemun www.azzaroparis.com BUGATTI Lazara Kujundžića 86 bugatti@sezampro.yu CORTEFIEL Knez Mihailova 14-16 Ušće Shopping Center www.corteﬁel.com DIESEL Knez Mihailova 26 Delta City www.diesel.com FASHION&FRIENDS Bulevar kralja Aleksandra 28/32 Delta City Ušće Shopping Center www.fashioncompany.rs FRATTELI Lazara Kujundžića 86 fratteli@sezampro.yu GAASTRA Hajduk Veljkov venac 4-6 www.interspeedgaastra.com HUGO BOSS Čika Ljubina 12 www.hugoboss.com ICE FASHION Resavska 3 Ušće Shopping Center www.icefashion.co.yu INSIDE OUT Nikole Spasića4a www.insideout.rs MARTINI VESTO TC Piramida – lokal 50 Trg Nikole Pašića 8 RK Beograd, I sprat MASSIMO DUTTI Delta City Ušće Shopping Center www.massimodutti.com MEXX Ušće Shopping Center Delta City, I sprat www.mexx.com

a/17

N FASHION, Puma, No Excess, Staff Jeans, Excessive Ušće Shopping Center www.n-sport.net PEDRO DEL HIERRO Knez Mihailova 14–16 Ušće Shopping Center www.pedrodelhierro.com PULL AND BEAR Delta City Ušće Shopping Center www.pullbear.com SALSA Jeans Ušće Shopping Center www.triple-jump.com SPRINGFIELD Knez Mihailova 14-16 Ušće Shopping Center Bulevar kralja Aleksandra 28-32 TC Mercator, TC Immocentar www.spf.com TFY Trg Nikole Pašića 8 www.tfybrand.com TIME ZONE TC Super Vero TC Markator Supermarket concept shop

ANA LJUBINKOVIĆ Supermarket concept shop, Višnjićeva 10 www.ana-ljubinkovic.com ANA ŠEKULARAC Kralja Petra 54 (by appointment only), Supermarket concept shop, Višnjićeva 10 www.boutique.anasekularac.com BATA SPASOJEVIĆ Salon, Bulevar despota Stefana 1 www.bataspasojevic.com BGD WORKSHOP Gospodar Jovanova 8 www.bgdworkshop.rs

SUZANA PERIĆ Studio SP, Uzun Mirkova 6 www.suzanaperic.de TAMARA RADIVOJEVIĆ Strahinjića Bana 59 www.tamararadivojevic.com TATJANA TATALOVIĆ www.tatjanatat.com

DANKA KAROVIĆ www.dnkcode.com DARKO KOSTIĆ Atelje Skarabey search4darko@b92.net

VERICA RAKOČEVIĆ Delijska 3 www.vrcompany.com

DEJAN DESPOTOVIĆ Supermarket concept shop, Višnjićeva 10 despotovic.dejan@gmail.com

VESNA MATIJEVIĆ TC City Passage Obilićev Venac 18 – 20

DEJANA MOMČILOVIĆ Kokliko, Pop Lukina 1 dejanamo@gmail.com

VIKTORIJA DŽIMREVSKA Modni studio Viktorija Džimrevska Čika Ljubina 7/1 www.viktorijadzimrevska.com

DODA KOMAD dodakomad@gmail.com

SHOPPING CENTERS

DRAGANA OGNJENOVIĆ DO shop, Kneza Sime Markovića 10 www.draganaognjenovic.com DO home, Kneza Sime Markovića 10 www.dohomebeograd.com Software Beograd, Terazije 29 www.softwarebeograd.com

ZARA Knez Mihailova 13-15 Delta City Ušće Shopping Center www.zara.com

DESIGN AND DESIREE Janka Veselinovića 3 www.designanddesiree.com

XYZ FASHION Center Ušće Shopping Center www.sportina.rs

MILICA MARTIĆ milicamartic@yahoo.com

TIJANA PAVLOV No brothers no sisters Svetogorska 14, III sprat www.tijanapavlov.com

TODOR Ušće Shopping Center Knez Mihailova 23 Sava centar Sarajevska 41 Bulevar kralja Aleksandra 192 www.todor.rs

ZEKSTRA Knez Mihailova 1-3 Glavna 39, Zemun www.zekstra.co.yu

KATIA – Katarina Kovačević Bulevar vojvode Mišića 37 www.katia.rs

DRESSING SHOWROOM Katarina Puzić, Ana Grebec, Marija Sinđelić, Ivana Ristić, Katarina Kovačević - Dobračina 37 IDENTITY Svetlana i Jelena Proković, Danijela Biškup, Leonora Vekić Kneginje Ljubice 9 INGRID HULJEV i_huljev@yahoo.com

DELTA CITY Jurija Gagarina 16 www.deltacity.co.rs ROBNE KUĆE BEOGRAD Terazije 15 – 23, Ustanička 64a, Glavna 13 – 15, – Zemun Beograđanka, Masarikova 5 SAVA CENTAR Vladimira Popovića 9 SUPERMARKET concept shop Višnjićeva 10 UŠĆE Shopping Center Bulevar Mihajla Pupina 4 www.usceshoppingcenter.com ZIRA Centar Ruzveltova 33 www.ziracentar.com

FAAR 006

ENGLISH TEXT VLADIMIR VELICKOVIC Do you remember the moment you first met Olja? It was in early fifties. Around the gallery of Graphic union at Obilić wreath, designed according to Peđa Ristić`s plans, gathered together young and middle generation, mostly students of Academy of Fine Arts and Faculty of Architecture. Among them (us) besides Sejk, Glavurdic, Sinisa Vukovic, Sveta Sanmurovic, Branko Protic, Damjan, Miljusa, Djuric and Toskovic, there was Olja, too, a beautiful girl, with dreamy eyes, slim figure, from sculpture course at the Academy. We mingled and exposed our works at the exhibitions of Medijala. People of different vocation had different experience of her. What way did you experience her? She was endlessly talented, at that time she adored Leonardo’s work, the only girl in the “gang” and in great love with Sejk. About our arts and questions about cultural politics we should

speak much wider and more. What was Olja Ivanjicki position in modern arts and was her art in any way cherished as a part of city or country cultural politics? More a part of Belgrade, less a part of country politics. It is surprising that Olja is not present in presentations of our arts in the world. For her authenticity, she deserved much much more. I do not know the reason why the curators and commissar of exhibitions avoided her. Probably she, as well as the same curators and commissar would have not known to explain that. The fact is that her presence in painting and her exhibiting activities were concentrated only on Belgrade. Did you besides talent for painting recognize some other hidden talents? I could not judge about Olja`s hidden talents for the reason that I have been out of the country for more than forty years and cannot say I made much friends with Olja. I only know she was ready to enter

architectural “designs” and I know about them only from some telling. She was a virtuosi drawer, a skilful painter, devoted to her, made of fantasy world of universal-fantastic-ﬁgurative expression. She was a visionary, made friends with stars, and it seems to me that cosmonauts in space suits were more close to her than others. I am sorry she did not share her painting activity with sculpture. I believe she would have made a great surprise. Her works are in galleries and art museums all around the world. What is your opinion, in what way the city or country could make the project of her art heritage?

a whole within some City institutions, maybe in the City Museum, because, unfortunately we know the legates destiny (for now). In some way Olja Ivanjicki was an authentic Belgrade style icon. FAAR is a fashion and art magazine, what was fashionable or what fashion moments could you always recognize in Olja`s work? Fashion was the one she was always attracted by, so she kept on playing with her looks, in a crazy Russian way: shiny spots, scarves, veils, hats, furs ... She was different from others, original, as she also was with her painting.

Belgrade was her love. Not any moment had she thought about to try and see even temporary, how her painting would have been accepted in some other environment,. And she could have. Maybe she was not brave enough to try such an adventure and Belgrade had probably satisﬁed her ambitions. What a pity! Regarding her heritage, maybe we should try to keep it as

What are you always going to remember her for?

for me to graduate at the group for History of Art, late professor Lazar Trifunovic had given me the theme Olja Ivanjicki and Medijala.

Did you besides talent for painting, recognize some other hidden talents?

She was and will be an exceptional ﬁgure, mascot of a society, of a time. It is odd to me that she had stayed till the end not lonely but alone, I suppose you know what I mean. I am going to remember her for that also and, of course, for her huge talent that was her ornament.

NEDA ARNERIC Do you remember the moment you first met Olja? I remember it very well. I was a teenage girl who had just had first steps on film. I spent my summer holiday in Rovinj and I noticed an extravagant beautiful woman wearing a wide hat and long transparent dress holding a huge golden purse, who was entering the boat at the island. Since I was known a little bit for my first film, I set in the boat in order to hear what she was talking about with people around her and at that moment I was afraid that that would be the person I could have never got close to. After some ten days sneaking after her and her company at the island, I was finally accepted as an equal member at the rock, where they all gathered to-

a/19

gether and talked about life, death, universe and philosophy. One day, Zvonimir Golab asked me to come and join them so he could paint me, that is how the mingling begun. People of different vocation had different experience of her. What way did you experience her? When I met her better I realized that she was a versatile woman who was interested in everything and who had her opinion about everything. She had never imposed her opinion. At ﬁrst sight she seemed very cold but actually, I have never met more tender being. She had easily got under my skin, and the fact that nothing happens by chance, when the time had come

About our arts and questions about cultural politics we should speak much wider and more. What was Olja Ivanjicki`s position in modern arts and was her art in any way cherished as a part of city or country cultural politics? She had always been ahead of her time, ahead of art tendencies and had always been herself. She did not follow any directions or different “isms”. She wondered with her painting through the history of this world and dreamed of the one from another world.

She was the only one I had known in person who had been besides incredible painting talent, a great writer, essay writer, poetess, art designer, fashion designer, and an architect and among all of these a friend to those she had loved. Her works are in galleries and art museums all around the world. What is your opinion, in what way the city or country could make the project of her art heritage? In my opinion in a very simple way, but it seems to me it will not be simple to do. If only would we keep

FAAR 006

a modest studio that she turned a small room into a hacienda, made of boards that workers put together and glued, people she liked and had as her permanent fellow workers. Olja`s spirit would be in this way held and kept, because except paintings, drawings and sculptures, each subject, detail in that studio spoke about her maybe even more than works themselves. Her studio is like in the story of “Alisa from the Wonderland”. They should keep it!

In some way Olja Ivanjicki was an authentic Belgrade style icon. FAAR is a fashion and art magazine, what was fashionable or what fashion moments could you always recognize in Olja`s work?

rings, gloves, caps, bags, dresses as if they had been a part of her. She was and she knew she was extravagant, but it belonged to her.

It was impossible to remember the quantity of fashion details that Olja brought from around the world. If someone else should put it on himself he would have looked like a Christmas tree, and she wore her

For her wideness in understanding life and death. For her hidden sentimentality and tenderness that not everyone could have reached because Olja was actually a great solitary person. I am honored to

what she created and she was not interested in world tendencies. The government in our country has changed fast so it is impossible to make any connection between the country and Olja. Even she was Russian by her father, Olja was close to nationally oriented Serbian intellectual circles, but in her own way, which was not freely expressed but clearly patriotic. At Nis Art Foundation there was no opportunity to emphasize the nationality because the foundation has been founded on international principles, but for the beneﬁt of our country and those who live and create in it. She has found herself even there. She was in a way a living oxymoron between national and international matters.

world. What is your opinion, in what way the city or country could make the project of her art heritage?

have broken through her shield and entered her kingdom, even a small part of it. Now I realize that I miss it more and more.

What are you always going to remember her for?

JOVAN CIRILOV Do you remember the moment you ﬁrst met Olja? I met Olja at her earliest phase when she was preparing her happenings in Belgrade. We were same age and both artists, so among us there were neither obstacles nor reasons to consider us friends. We did not mingle a lot, but we had sincere relationship, ﬁrst as individuals who, using their own words and work made effort to present new and modern in arts, which had recently been forbidden and banished. People of different vocations had different experience of her. What way did you experience her? I experienced her as a very picturesque person, really out time. She had her original thought. She always thought what she wore was modern not what the world wore. She knew to be happy about some small things the same way as about some great event. About our arts and questions about cultural politics we should speak much wider and more. What was Olja Ivanjicki`s position in modern arts and was her art in any way cherished as a part of city or country cultural politics? Her painting as well as her clothes were her own and out of time. According to her, modern was

a/20

Did you beside talent for painting, recognize some other hidden talents? Besides painting she was interested in philosophy. She had classes in philosophy and the knowledge she acquired she knew how to use in everyday life. I felt well about it. However, I did not like her tendency towards mystic. But it tells us more about me than about her. She would have talked about secret powers that ruled the world and world politics and our lives that she learned from philosophy. I even asked myself whether she was serious about it. Her works are in galleries and art museums all around the

Our sad story which looks like Nusic comedy „Bereaved Family“, repeats. Fight for heritage! Only those individuals, no matter how greedy they are, they have their real clear personal interests but the goals are purposeful. Country struggle to come to Olja`s heritage leads us into classic sad story about legates who collapse in chaos of our neglect. Instead of making her clearly expressed wish come true to let those who know her work and have taken care of it during her life manage the legate, her legate is in process to collapse and it has already collapsed. It is in the country’s interest, better to say community`s, that such a legate lives and be kept by individuals` care. An admonition to our community is a tragic destiny of a unique book of nadrealism of Marko Ristic, which was lost without return during the long struggle for the fact to whom it may belong. Will the steps of faceless administration repeat, which in that sphere act perfectly “for the beneﬁt of damage“? In some way Olja Ivanjicki was an authentic Belgrade style icon. FAAR is a fashion and art magazine, what was fashionable or what fashion moments could you always recognize in Olja`s work?

Expensive things are those that you did not sometimes notice, but cheap things seemed like a rich detail. She could only be a fashion arbiter, not some world trend follower. Nobody dares nether yesterday or tomorrow to imitate her, since it would have been inappropriate and offensive. Olja was unique in everything she did, as many real artists, childishly pure but wise deep inside like eternity. What are you always going to remember her for? I am going to remember her for her silent need for love, warmness and humanity. I have loved these and her silent living. Sometimes I had an impression that she looked in me for the friendship full of gentleness.