GMINA KOŚCIELISKO. Informator turystyczny by yen

Ladies and Gentleman, Recalled, laconic description presents neither the character of Kościelisko community nor its beauty. It is surely not encouraging enough to come and spend the attractive time here. We open our gates widely and share with you with everything which is the most precious for us. Thanks to the cultivation of traditions, care for the nature and the environment and respect for the landscape, we still can look from the Tatra glades at the original beauty and majesty of the mountains like the first discoverers of the Tatras. We can find the admiration of the people of art in their music pieces, plastic arts works, poetry and literature and we can also find the truth about this land told with a sound, word and picture by the native promoters of the highlanders’ culture.

We may also feel the emotions accompanying the legions of tourists who have been walking for ages through the rocky wilderness and reaching the peaks of the mountains, defeating their own weakness. Kościelisko Community gives today a possibility of practicing the active forms of relax which can give you the highlanders’ strength of spirit and body. You can do it in every season of the year. I hope that this information brochure will encourage you to get to know Kościelisko area better, it enchants with the beauty of the Tatra landscape and with the live tradition and authentic folk art. It also gives a possibility of comprehensive recreation. Try the taste of this land. You are cordially invited! Head of the Commune and the inhabitants of Kościelisko Community

Szanowni Państwo, Nawet najlepszy opis nie odda charakteru Gminy Kościelisko ani jej piękna, ale niech będzie wystarczającą zachętą do przyjazdu i atrakcyjnego spędzenia czasu. Otwieramy szeroko wrota i dzielimy się z Wami tym, co dla nas najcenniejsze. Dzięki kultywowaniu tradycji, dbałości o przyrodę i środowisko oraz szacunek dla pejzażu nadal możemy spoglądać z podtatrzańskich polan na pierwotne piękno i majestat gór oczyma pierwszych odkrywców Tatr, odnajdywać zachwyt ludzi sztuki w utworach muzycznych, dziełach plastycznych, poezji i literaturze oraz prawdę o tej ziemi opowiedzianą nutą, słowem i obrazem rodzimych piewców góralskiej kultury. Możemy też doznawać wzruszeń i emocji, jakie towarzyszyły rzeszom turystów, którzy pokonując własną słabość, od wieków przemierzali skalne bezdroża i zdobywali górskie szczyty. Gmina Kościelisko daje dzisiaj możliwość korzystania o każdej porze roku z aktywnych form wypoczynku, które pozwalają nabyć góralski hart ducha i ciała. Mam nadzieję, że ten informator zachęci do bliższego poznania kościeliskiej dziedziny, która zachwyca pięknem tatrzańskiego krajobrazu oraz żywą tradycją i autentyczną sztuką ludową, a także daje możliwość wszechstronnego wypoczynku. Poznajcie smak tej ziemi.

Piyknie Wos pytomy

Wójt i mieszkańcy Gminy Kościelisko

Bohdan Pitoń

Wójt Gminy Kościelisko

CONTENTS

SPIS TREŚCI

The Introduction

WSTĘP

The Tatra Mountains and Nature

TATRY I PRZYRODA

HISTORY CULTURE MONUMENTS 12 HISTORIA, KULTURA, ZABYTKI Kościelisko Village Witow Village Dzianisz Village Pastoralism - Shepherding A shepherd’s hut Oscypek – smoked sheep cheese Sheep and crocuses Wooden Architecture Folk Art and Handicraft Music, Dance and Singing Dialect and Poetry

13 17 21 24 25 26 27 28 30 32 35

Kościelisko Witów Dzianisz Pasterstwo Szałas Tajemnica oscypka Owce i krokusy Budownictwo drewniane Tradycyjne rękodzieło i sztuka ludowa Muzyka, taniec i śpiew Gwara i poezja

SPORT RECREATION TOURISM 36 SPORT, REKREACJA, TURYSTYKA Traditions of winter sports Masters of winter sports Biathlon center Skiing Gazda parade Tourism and recreation

37 38 39 41 44 45

Tradycja sportów zimowych Mistrzowie sportów zimowych Ośrodek biathlonowy Narciarstwo Parada Gazdowska Turystyka i rekreacja

TOURISTIC TRAILS 46 SZLAKI TURYSTYCZNE Trails in the western tatra mountains Kościeliska valley Chochołowska Valley Trails on Gubałówka Foothills

47 Szlaki w Tatrach Zachodnich 47 Dolina Kościeliska 49 Dolina Chochołowska 53 Szlaki Pogórza Gubałowskiego

RECREATION 54 REKREACJA Horse riding and playgrounds Sport pitches Open-air gyms

54 55 56

Jazda konna i place zabaw Boiska sportowe Siłownie na wolnym powietrzu

NEIGHBOURS 57 SĄSIEDZI Tvrdosin Oravsky Podzamok Oravice Zakopane

58 59 60 61

Tvardošin Oravský Podzámok Oravice Zakopane

Practical information 65 INFORMATOR PRAKTYCZNY The Schedule of Regular Events 67 Kalendarium cyklicznych imprez Important addresses 74 Ważne adresy Restaurants and Inns 77 Restauracje i karczmy Resorts, guesthouses, 77 Ośrodki wypoczynkowe, pensjonaty, guest rooms pokoje gościnne

Gmina Kościelisko położona jest u podnóża Tatr Zachodnich, na południu Polski, w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim. Zajmuje powierzchnię ok. 137 km2. Należą do niej trzy sołectwa: Dzianisz, Kościelisko i Witów, które zamieszkuje ponad 8 tys. osób. Większą część obszaru gminy stanowi Tatrzański Park Narodowy. Gmina graniczy z miastem Zakopane i ze Słowacją. Kraków położony jest w odległości ok. 120 km, a do położonego u stóp Pasma Gorców Nowego Targu jest ok. 30 km. Sąsiednie krainy geograficzne to: oparta o zbocza Babiej Góry Orawa i Spisz z przełomami Dunajca w Pieninach.

Województwo Małopolskie

Gmina Kościelisko Witów Dzianisz Kościelisko Tatrzański Park Narodowy

Zakopane

Słowacja

Kościelisko Community It is located at the feet of the Western Tatra mountains , in the south of Poland, in malopolskie voivodeship (province), in the Tatra district. It covers the area of 137 square kilometers. Three villages: Dzianisz, Kościelisko and Witów belong to it. There live more than 8 thousand people. Most of the area of the community is the Tatra National Park.

Powiat Tatrzański

The community borders with the town of Zakopane and with Slovakia. Cracow is located in the distance of about 120 km and the distance to Nowy Targ, located at the feet of the Gorce range, is about 30 km. Neighbouring geographic lands are Orawa (leaned against the slopes of Babia Góra mountain) and Spisz with the Dunajec river Gorge in the Pieniny mountains.

Tatry i Przyroda The Tatra Mountains and Nature

TATRY I Przyroda

ańcuch Karpat od wieków łączy środkowoeuropejskie państwa, stanowiąc dziedzictwo przyrodnicze Europy. Tatry są jego istotną częścią i w wielu miejscach zachowują pierwotny charakter. To tutaj, w ostatnim i najważniejszym mateczniku występowania dużych europejskich drapieżników, krzyżują się główne korytarze migracyjne zwierząt i wielowiekowa obecność człowieka. Znaczenie tego obszaru dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego jest fundamentalne z uwagi na obecność pierwotnych siedlisk wielu rzadkich i zagrożonych gatunków, jak np. orzeł przedni, niedźwiedź brunatny, kozica, świstak, niepylak apollo, szafran spiski. Tatry mają orogenezę alpejską. Zbudowane są ze skał krystalicznych, jak np. granity, gnejsy, łupki metamorficzne, i osadowych, jak np. wapienie, dolomity, piaskowce. Tatry dzielą się na Bielskie, Wysokie, Zachodnie i masyw Siwego Wierchu. Do Polski należy wycinek północnych stoków Tatr pomiędzy Wołowcem a Rysami. Z grzbietów tatrzańskich opadają liczne doliny. Za najpiękniejszą dolinę po stronie polskiej uznaje się Dolinę Kościeliską. Piękną doliną Tatr Zachodnich jest Dolina Chochołowska, obie położone na terenie Gminy Kościelisko.

Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego ok. 175 km² (22,3%) leży w granicachPolski, a ok. 610 km² (77,7%) na terytorium Słowacji.

 Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na ich obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego (1954 rok) i słowackiego TANAP-u (1949 rok) oraz przynależności do Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO. Tatry chronione są również w ramach europejskiej sieci Natura 2000.  Najwyższym szczytem Tatr jest znajdujący się po słowackiej stronie Gerlach (2654 m n.p.m.), a najwyższym szczytem polskich Tatr są Rysy (wierzchołek północno-zachodni, którym biegnie granica Polski i Słowacji ma 2499 m n.p.m.).  Najwyższym szczytem znajdującym się w całości w Polsce jest Kozi Wierch (2291 m n.p.m.).  Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich jest Bystra (2248 m n.p.m.), a najwyższym polskim szczytem Tatr Zachodnich jest Starorobociański Wierch (2176 m n.p.m.). Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich znajdującym się w całości w Polsce jest Giewont (1894 m n.p.m.).

The Tatra Mountains and Nature The Carpathian mountain range connects the Middle-european countries for ages, being the natural heritage of Europe. The Tatra mountains are its significant part and in many places they retain the primeval character. Here, in the last and the most important lair of the big European predators, cross the main animal migration corridors

and the presence of the man for many centuries. The meaning of this area for preserving the natural heritage is fundamental because of the primeval habitats of many rare and endangered species, like for example the golden eagle, a brown bear, a chamois, a marmot, Apollo butterfly, crocus.

TATRY I Przyroda

Klimat tatrzański ma charakter wysokogórski i cechują go: niska średnia temperatur w roku, duża zmienność temperatur w ciągu doby, częste opady i zamglenia, długo utrzymująca się pokrywa śnieżna, zachodnie i południowo-zachodnie wiatry, zwane orawskimi. Z południa wieje ciepły wiatr typu fenowego – halny, nieraz powodujący katastrofalne zniszczenia lasów i mający niekorzystny wpływ na samopoczucie.

Widmo Brockenu

 W wyższych partiach gór można zaobserwować w horyzontalnym położeniu słońca tzw. widmo Brockenu – własny, wyolbrzymiony cień na ekranie z mgieł. Zaobserwowanie tego zjawiska traktowane bywa jako zapowiedź nieszczęścia, jednak widziane trzykrotnie, jest już swoistym „zabezpieczeniem” w dalszych wędrówkach po górach.  Występującym zjawiskiem jest halo – świetlisty, biały lub tęczowy pierścień widoczny wokół słońca lub księżyca. W dolinach tatrzańskich płyną liczne potoki o wodach zimnych, przejrzystych i wartkich. Osobliwością są wielkie źródła o silnym wypływie wód podziemnych – wywierzyska, np. Źródło Lodowe w Dolinie Kościeliskiej.

The Tatra mountains are divided into Bielskie Tatras, High Tatras, Western Tatras and the massif of Siwy Wierch. The part of the northern slopes of the Tatra mountains between Wołowiec and Rysy belongs to Poland. A lot of valleys go down from the ridge of the mountains. Kościeliska valley is considered to

be the most beautiful valley on the Polish side. A beautiful valley in Western Tatra mountains is Chochołowska valley, both of them are located in the area of Kościelisko community. The Tatra mountains are protected by law because of establishing Tatra National Park (in 1954) and Slovakian TANAP (in 1949) there and also due to belonging to UNESCO World Network of

TATRY I Przyroda

Flora Tatr jest bogata. Charakterystycznym zjawiskiem jest selekcja gatunków w miarę wzrostu wysokości nad poziomem morza, która spowodowała wyodrębnienie 6 pięter roślinnych:  pogórza (pól uprawnych) do 1000 m n.p.m.,  jodłowo bukowych lasów dolnego regla do 1200-1250 m n.p.m.,  świerkowych lasów górnego regla do 1500 m n.p.m.,  kosodrzewiny do 1800 m n.p.m.,  hal – niegdyś intensywnie wypasanych łąk górskich złożonych z traw i kwitnących ziół,  turni (od 2300 m n.p.m.) z roślinnością wysokogórską, z gatunkami endemicznymi takimi jak: skalnica tatrzańska, warzucha tatrzańska, pszonak Wahlenberga, oraz reliktami epoki lodowej np. ostróżka tatrzańska, goździk lśniący.

Klejnoty flory tatrzańskiej:  szarotka  szafran spiski  lilia złotogłów  dziewięćsił bezłodygowy

Szarotka, szafran spiski, lilia złotogłów czy dziewięćsił bezłodygowy to klejnoty flory tatrzańskiej, które stały się podstawowymi motywami zdobniczymi w podhalańskiej sztuce ludowej. Z Tatrami nieodmiennie kojarzą się szlachetne gatunki drzew iglastych, jak np. limba, jodła, świerk oraz kosodrzewina, uwieczniane w poezji i malarstwie.

Biosphere Reserves . The Tatras are also protected by European network Nature 2000. In the Tatra valleys there flow numerous creeks with cold, clear and fast flowing water. The curiosity of this area are big sources with the strong flowing out of underground waters – rising springs, for example Lodowe (Icy) source in Kościeliska valley.

The flora of the Tatra mountains is rich. The characteristic feature is the selection of species together with the increasing altitude above the sea level. It caused the separation of 6 plant floors Edelweiss, crocus, Turk’s cap lily or stemless carline thistle are the jewels of Tatra flora. They have become the basic ornamental motifs in Podhale folk art. The quality species of coniferous trees

TATRY I Przyroda Piętro lasów reglowych zamieszkują jelenie, sarny, a spośród drapieżników niedźwiedzie, rysie i wilki. Faunę wyższych pięter stanowią kozice, świstaki oraz drobne gryzonie, np. darniówka tatrzańska, polnik tatrzański. Licznie reprezentowany jest w Tatrach świat ptaków. Do najważniejszych należą: orzeł przedni, orlik krzykliwy, pomurnik, puchacz, sowy, głuszec i jarząbek. W tatrzańskich potokach i jeziorach występuje pstrąg tęczowy.

such as Swiss pine, fir, spruce and dwarf mountain pine are associated with the Tatras and are immortalized in poetry and paintings. The floor of subalpine forest is inhabited by deer, roes, also predators like bears, lynxes (bobcats) and wolves. Fauna of the higher floors includes mountain goats, marmots and small rodents , for example Tatra pine vole and Tatra snow vole.

The world of birds is numerously represented in the Tatra mountains. The most important are: golden eagle, lesser spotted eagle, wall creeper, eagle owl, other owls, capercaillie and hazel grouse. In the Tatra lakes there lives the rainbow trout.

Historia • Kultura • Zabytki HISTORY • CULTURE • MONUMENTS

KOŚCIELISKO drzewiej... downo...

…Drzewiej… downo… Jesce nie było tej płani chałup na dole (…). Jesce ludzie pod reglami nie zyli, pól oranych nie było jak dziś, a wsędyj rósł stary las. Pustać. I tu na ubocy Gubałówki, i hań w dolinie, ka dziś ozłozyło sie całe Zokopane i Kościelisko: …wsędyj las, cierny bór, urodzoł buk z jedlicom. Smereki dzierżyły wtór. Dźwierz dziki zył w huściawie. Niedźwiedzie gazdowały, ryś ostry i wilk siwy gazdówki pilnowały. Gwarzył las, sumiała woda – niebieski śklił się dak, włócył się borem smętek – królowoł zimny strak... Ale z czasem i człowiek się zjawił na tym pustkowiu. Najprzód śmiały myśliwiec, zagnawszy się za zwierzyną, przedzierał się przez gęściawę boru z łukiem cisowym i kołczanem pełnym strzał, na ramieniu a z ostrym oszczepem w dłoni (…). Zwierzyny tu było dosyć i łów był znakomity. Za łowcą z biegiem czasu pojawił się pasterz. Mieszkańcy gorczańskich dziedzin, Obidowej i Ochotnicy, potomkowie pasterskich Wołochów i na ich prawie osiadli w Polsce, szukali soczystych pastwisk w Tatrach, które były widne z daleka i każdą wiosną, gdy śniegi w górach stajały, gnali tam swoje stada na wypas. Stary las napełniał się gwarem. Zburczały kłapacze zawieszone na szyjach bydląt i owiec; szczekały białe, kudłate psy, stróże stada (…). Kierdel prowadzili juhasi, wałaskim obyczajem odziani w kożuchy obrócone do góry włosem, lniane koszule czarne i błyszczące od wygotowania w owczym maśle, sukienne portki i kierpce z wyprawnej krowiej skóry. Uzbrojeni byli tak samo jak myśliwi (…). Na przedzie jechał konno stary baca, przywódca pasterzy, prowadząc swoją gromadę na Halę Pyszną czy Tomanową, gdzie mieli przebywać do twardej jesieni. Jadąc oglądał się wokół, aby nie zmylić leśnej ścieżki, a jednocześnie mruczał starodawne zaklęcia do mocnych bogów, by lato było pogodne i żeby można było stado szczęśliwie wypaść. Z tyłu szły konie, prowadzone przez kobiety, a objuczone pasterskim sprzętem. Do drewnianych wysokich siodeł były przyczepione miedziane kotły, okrągłe obonie na mleko, gielety do dojenia i inny sprzęt potrzebny pasterzowi. (…) I znowu upłynęło sporo czasu, zanim podtatrze zobaczyło nowy rodzaj ludzi (…). Ostrymi oskardami zaczęli hawirze wkopywać się w głąb gór i z głębokich bani wydobywać śrebelną i żelazną rudę. W dolinach Kościeliskiej, Chochołowskiej oraz w dolinie Potoku Bystrego zapłonęły liczne gwarkowskie piece do wytopu metali. Za hawirzami i gwarkami przybyli uhlorze dla wytopu węgla z drzewa, rębacze drewna oraz woźnice rudy. Puszcza jęknęła stokro- tnym głosem pod uderzeniem siekier, upadły, zdawało się dotąd, nieprzeżyte olbrzymy leśne i wyniosłymi czubami uderzyły o ziemię. Do puszczy wdarł się z żelazem człowiek i zaczął w niej po swojemu, niszczycielsko gazdować (…). I puszcza kurczyła się w stronę Tatr coraz bardziej, łysiały słoneczne grapy, a chłop, wydarłszy spod lasu nowinę, uprzątnąwszy z ziemi kamienie i korzenie drzew i spaliwszy butwiejący chrust, zasiewał ją jarcem lub rychlikiem. Czasem siał żyto – ikrzycę. Stanisław Nędza Kubiniec „Sabałowe czasy”, 1959

rys. Stanisław Witkiewicz

KOŚCIELISKO

Gwarowa saga o zasiedlaniu Podtatrza opowiedziana przez kościeliskiego poetę i pisarza Stanisława Nędzę Kubińca oparta została o szereg autentycznych zdarzeń i faktów związanych z historią osadnictwa. Artefakty pionierskich dziejów obecne są do dziś w pejzażu, architekturze i kulturze materialnej. Z legendą Tatr wiąże się zbójnictwo, nierozerwalnie wpisane w dzieje i kulturę Karpat. Zbójnictwo było jedną z form ruchów chłopskich uwarunkowanych historycznie, osadniczo, gospodarczo i społecznie. Kanwą dla powstania legendy o tatrzańskim herosie Janosiku była historyczna postać słowackiego zbójnika Juraja Janosika straconego w Liptowskim Mikulaszu w 1713 roku. Polska legenda przypisuje Janosikowi sprawiedliwość, odwagę, honor, nadprzyrodzoną siłę, spryt – cechy idealnego herosa. Mit takiego zbójnika jest tematem pieśni, gawęd i przedstawień ludowych, które stały się inspiracją dla dzieł literackich, muzycznych, plastycznych, teatralnych i filmowych. W Dolinie Kościeliskiej zachowały się nazwy form skalnych związane ze zbójnicką historią, np. Zbójnickie Okna, Zbójnickie Turnie, Zbójnicki Stół. Legendy o skarbach ukrytych w górach od wieków towarzyszyły poszukiwaczom i pierwszym eksploratorom tatrzańskich turni, doprowadzając do przemysłowego wydobycia i przetwórstwa rud żelaza i srebra, m.in. w Dolinie Kościeliskiej. Natomiast pierwszym polskim badaczem Tatr i jednym z pierwszych taterników był Stanisław Staszic, który bywał w Tatrach latach 1802- 1805, a wyniki swoich obserwacji naukowych zawarł w książce „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski”, do której dołączona była jedna z pierwszych map geologicznych Karpat i panorama Tatr. Okres eksploracji górniczej Tatr Zachodnich przyczynił się do rozwoju wsi Kościelisko.

KOŚCIELISKO VILLAGE Kościelisko, located on the southern slopes of Gubałówka range since XVIIth century, consists of a dozen or so former shepherd settlements, so called “polany” (glades). The name Polany ,used to the half of XIXth century, was coming from these settlements.

The legend of the Tatra mountains is connected with the highland robbery which is inseparably included in the history and culture of the Carpathians. The names of rocky formations connected with the highland robbery history and the small “robber’s” shrine remained in Kościeliska valley. The legends about the treasures hidden in the

czasy odkrYwców

Wieś Kościelisko od XVII wieku rozłożona na południowych zboczach

Pasma Gubałowskiego, składa się z kilkunastu osiedli, dawnych osad pasterskich, tzw. polan, od których pochodziła nazwa miejscowości używana do połowy XIX wieku – Polany. W dokumentach późniejszych pojawia się nazwa „Kościeliska” bądź „Kościelisko” która albo oznacza „miejsce, gdzie był kościół”, albo została utworzona od nazwy geograficznej - „Dolina Kościeliska”. Dolina Kościeliska była też celem coraz liczniejszych wycieczek odbywanych przez pierwszych turystów i kuracjuszy, które przyczyniły się do turystycznego rozwoju Podtatrza. W Tatrach Zachodnich gościły legendarne postaci, które wydatnie przyczyniły się do spopularyzowania turystyki górskiej. Bywali tutaj m.in.: malarz Walery Eljasz Radzikowski, warszawski lekarz Tytus Chałubiński, zwany „królem Tatr”, razem z góralskim gawędziarzem Sabałą oraz przewodnikami, muzykantami i tragarzami, poeta Wincenty Pol, pierwszy proboszcz zakopiański ksiądz Józef Stolarczyk, malarz i pisarz Stanisław Witkiewicz, generał i podróżnik Mariusz Zaruski. W ślad za nimi Tatry odwiedzali liczni kuracjusze szukający pod Giewontem antidotum na choroby płuc i nerwów. Uzdrowiskowy rozwój Zakopanego i Kościeliska zaznaczył się budową obiektów sanatoryjnych i pensjonatowych. W Kościelisku do dziś odpoczywać można w sanatorium w stylu witkiewiczowskim, które wybudowane zostało na początku XX wieku przez Bronisławę i Kazimierza Dłuskich, (od 1928 roku Sanatorium Wojskowe w Zakopanem, obecnie Wojskowy Dom Wypoczynkowy w Kościelisku). W wybudowanej obok murowanego sanatorium, drewnianej „Dyrektorówce”, będącej mieszkaniem Dłuskich gośćmi byli: Prezydenci II RP Ignacy Mościcki, Józef Wojciechowski oraz Marszałek Józef Piłsudski.

mountains accompanied the searchers and the first explorers of the Tatra peaks for centuries. They led to the industrial mining and processing of the iron and silver ores, also in Kościeliska valley. Kościeliska Valley was also the destination of more and more numerous excursions made by the first tourists and patients. These excursions

contributed to the touristic development of Podtatrze region. Following them, a lot of patients looking for the antidote against the lungs and nerves diseases were visiting the Tatra mountains. Development of Zakopane and Kościelisko as health resorts was marked with building health-care facilities (sanatoriums) and boarding houses (pensions).

WITÓW

Inaczej toczyła się historia wsi Witów, która jest największą, pod względem powierzchni (65 km²), wsią w Gminie Kościelisko. Większa jej część położona jest w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego, w obrębie Tatr Zachodnich. Do Witowa należy największa i najdłuższa dolina Tatr Polskich – Dolina Chochołowska. W granicach wsi leży także najwyższy szczyt polskich Tatr Zachodnich – Starorobociański Wierch (2176 m n.p.m.), a w pozatatrzańskiej części wsi najwyżej wznosi się Magura Witowska (1231 m n.p.m.), która jest najwyższym szczytem polskiego Podtatrza. Przez Witów przepływa potok Czarny Dunajec, największa rzeka Gminy Kościelisko, należąca do zlewni rzeki Wisły i Morza Bałtyckiego. Czarny Dunajec powstaje z połączenia wypływającej z Doliny Kościeliskiej – Kirowej Wody i wypływającej z Doliny Chochołowskiej - Siwej Wody. Kształt i szerokość doliny Czarnego Dunajca zmienia się wraz z jego biegiem. W rejonie Kojsówki rzeka ma charakter naturalny, bieg głównego nurtu jest zmienny, tworzą się rozgałęzienia, bystrza i progi na widocznych w korycie warstwach fliszu podhalańskiego. Rzeka, na odcinkach poza progami skalnymi, tworzy kamieniec, który układa się pasowo wzdłuż koryta. Kamieńce złożone z otoczaków porastają miejscami zarośla łozowe z wrześnią pobrzeżną, miejscami widoczne są płaty olszynki karpackiej. Za przełomem w Kojsówce dolina rzeki poszerza się i spłyca. Wzdłuż jej dalszego biegu rozciąga się zwarta zabudowa wsi. Pierwsza wzmianka o istnieniu osady w gór- nym biegu Czarnego Dunajca, pochodzi z 1606 roku, a jej nazwa bezpośrednio wiąże się z nazwiskiem wielkorządcy krakowskiego, starosty nowotarskiego – Stanisława Witowskiego, który prowadził największą akcję osadniczą na Podhalu, a wsi nadał przywilej lokacyjny. Za czasów starosty nowotarskiego Mikołaja Komorowskiego prowadzącego wyniszczającą ekonomicznie politykę wobec poddanych doszło do wyludnienia i zubożenia wsi podhalańskich. Zaowocowało to licznymi protestami i buntami, a wreszcie procesami i walką

WITOW VILLAGE The history of Witów village was going another way. Witów is the biggest village in Kościelisko community – the area of 65 square km. The bigger part is located within the borders of Tatra National Park, in the area of the Western Tatra

mountains. The biggest and the longest valley in Polish Tatras – Chochołowska Valley – belongs to Witów. The highest peak in Polish Western Tatras – Starorobocianski Wierch (2176 m above sea level) – also lies within the boundaries of the village. Magura Witowska (1231m above sea level) is the highest elevation in the part of the

WITÓW z wojskiem starosty, w której zginął m.in. Jan Szczypta z Witowa (1631 rok). Gdy w 1638 roku urząd przejmował kolejny starosta Adam Kozanowski, wieś liczyła zaledwie „trzech zarębników i czterech nowaków”. Dwa wieki później górale występowali przeciwko baronowi Kajetanowi Borowskiemu ograniczającemu przywilej wypasu owiec i bydła w górach. W potyczkach z wojskiem i służbą dworską koło leśniczówki w Witowie zginęły 2 osoby, a wiele zostało rannych (1830 rok). W dzieje wsi wpisany jest też udział ok. 33 witowian w wystąpieniu zbrojnym górali przeciwko władzom austriackim z roku 1846 – poruseństwie chochołowskim. Powstańcy zdobyli podstępem m.in. posterunki graniczne w Witowie, Chochołowie i Suchej Horze oraz zarekwirowali broń z nadleśnictw w Witowie i w Kościelisku. Powstańcy walczyli z przekonaniem, że biorą udział w ogólnonarodowym powstaniu. Powstanie zostało szybko stłumione przez oddziały straży z Nowego Targu oraz górali z Czarnego Dunajca. Dziś Witów to duża rozwijająca się wieś, do której należy kilka malowniczych przysiółków: Kojsówka, Płazówka i Roztoki, oraz najwięcej pasterskich polan z szałasami, które zachowały pierwotny charakter: Biały Potok, Siwa Polana, Baligówka, Cicha, Zdychałówka, Hawryłówka, Molkówka, Kosarzyska.

village which lies beyond the Tatra mountains. It is the highest peak of Polish Podtatrze. Czarny Dunajec (Black Dunajec), the biggest river of Kościelisko Community flows through Witów. The first information about the existence of the settlement in the upper part of the Czarny Du-

najec river comes from the year 1606. Its name is directly connected with the name of the Cracow ruler, Nowy Targ starost (head of the county) – Stanislaw Witowski who was leading the biggest settlement action in Podhale and who gave the location privilege to the village.

WSPÓLNOTA 8 UPRAWNIONYCH WSI W WITOWIE Zabór austriacki spowodował włączenie starostwa nowotarskiego do Galicji w 1773 roku. Dawne dobra królewskie na Podhalu i w Tatrach zostały włączone do cesarskich dóbr kameralnych, podzielone na sekcje i w 1819 roku wystawione na sprzedaż. Sekcję witowską zakupił hrabia Jan Zajączkowski i odsprzedał ją w 1821 roku księdzu Szczurowskiemu, który zakupu dokonać miał na rzecz 83 górali, ale „zaintabulował” ją na swoje nazwisko, co dało początek trwającym niemal pół wieku sporom i procesom sądowym. Proces wygrany został w 1867 roku przez górali, którzy otrzymali zakupione dobra jako majątek wspólny. W sprawie tej Sejm Krajowy podjął specjalną uchwałę o następującej treści: celem zabezpieczenia majątku służącego wielkiej ilości ludności obecnie i na przyszłość bronić Gminy i utrzymać je nadal w intabulacji, gdyż w przypadku wygrania procesu przez chłopów i intabulacji majątku na poszczególnego gospodarza – mogą się znaleźć jednostki, które przez spekulatywne skupienie części idealnych i wniesienie procesu o zniesienie współwłasności – mogłyby przez to doprowadzić do ruiny. Takie obciążenie hipoteki przetrwało do 1956 roku. Wszystkie udziały we wspólnocie były równe. Początkowo do Wspólnoty należało siedem wsi: Ciche, Czarny Dunajec, Chochołów, Dzianisz, Witów, Wróblówka, Podczerwone, a po wyodrębnieniu Koniówki ze wsi Podczerwone ukształtowała się wspólnota ośmiu wsi. Każda wieś ma okopcowany teren z widocznymi wizurami granicznymi. Właściciele Wspólnoty gospodarują na 3080 hektarach lasów, z czego ponad 2200 hektarów znajduje się w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Siedziba Wspólnoty w Witowie

Na terenie wsi Witów zachowała się archaiczna forma gospodarowania lasami. Od 1867 roku las stanowi wspólną własność mieszkańców wsi, którzy posiadają w niej określone udziały.

Today Witów is a big, developing village with some picturesque hamlets: Kojsówka, Płazówka and Roztoki and with the biggest number of shepherd’s glades with the huts which have kept their primeval character: Biały Potok (White Creek), Siwa Polana, Baligówka, Cicha, Zdychałówka, Hawryłówka, Molkówka, Kosarzyska.

Community of Eight Entitled Villages in Witów. In the territory of Witów there remained an archaic form of forest management. Since 1867 the forest has been the shared property of the villagers who have the certain interests in it.

DZIANISZ

Wieś Dzianisz położona jest u stóp magicznego Ostrysza w Paśmie Gubałowskim. Nazwa wsi etymologicznie wywodzi się z języka wołoskiego – Dzea-nysz, co w wolnym tłumaczeniu oznacza rzekę w dolinie. (...) przywilej starosty nowotarskiego Stanisława Witkowskiego zezwolił „urodzonemu” Walentemu Pietrzykowskiemu na osadzenie wsi i cyrklowanie pustych lasów i borów: „Począć ma takową wieś z wierzchu Góry Butorowej na dół rzeką nazwaną Dzianysz, aż do rzeki Czarnego Dunajca”. Pierwszy sołtys i następcy dzielnie wykorzystali dwadzieścia lat przyrzeczonej wolnizny. Lasy i bory zamieniali w park, chroniący domostwa od ognia, burzy i śniegów. Rzadko już można napotkać taką cichą i zjednoczoną z naturą wieś, nie zdradzającą na zewnątrz okrutnych przeżyć i bólów, jakie przypadły w udziale jej mieszkańcom (...) fragment książki Hanny Pieńkowskiej i Tadeusza Staicha, „Drogami skalnej ziemi”, Kraków 1956

Dzianisz powstał na początku XVII wieku, a zezwolenie na założenie wsi Walentemu Pietrzykowskiemu wydał 17 lipca 1619 roku starosta nowotarski Stanisław z Popowa Witowski. We wsi znajdowały się: młyn, folusz, karczma i tartak przy ujściu potoku. Od 1765 roku wieś, wraz z wójtostwem dzianiskim, była w posiadaniu Józefa i Barbary Wojnarowskich, którzy sprzedali ją baronowi Borowskiemu, zwanemu „Krwawym diabłem dzianiskim”, który „według swego widzimisię i absolutnie na licach żelaznych wodził i ujeżdżał. (…) Pan Baron przebiegły i chytry mąż miał sposób, środki i różne fortele, sztucznie i zręcznie Urzędy oszukiwał i w pole wyprowadzał, (...)” - jak czytamy w Historia Ecclesiae Chocholoviensis. W październiku 1840 roku sąd górniczy w Wieliczce nadał baronowi 10 sztolni dla eksploatacji rudy żelaza w pobliżu Doliny Chochołowskiej. Za sprawą księdza Józefa Wilczka z Chochołowa trafił do więzienia w Wiśniczu i pozbawiony został swojego majątku oraz usunięty z państwa czarnodunajeckiego. Kopalnie kupił w 1849 roku kapitan wojsk austriackich Karol Hauber. W 1852 roku Dzianisz liczył ok. 1000 mieszkańców. Od połowy wieku XIX aż do 1930 roku szlacheckie grunty przechodziły w ręce górali.

DZIANISZ VILLAGE Dzianisz village is located at the feet of magical Ostrysz in Gubałówka Range. The name of the village etymologically comes from Walachian language Dzea-nysz and freely translated means a river in a valley.

Dzianisz came into being at the beginning of XVIIth century. In the village there were situated: the mill, the fuller, the inn and the timber mill at the mouth of the creek. In 1852 Dzianisz had about 1000 of inhabitants. Since the half of XIXth century up to 1930 the

DZIANISZ Dla pejzażu wsi charakterystyczne są drewniane dzwonnice. O jednej z nich czytamy w książce „Drogami skalnej ziemi”: „Na rozstaju dróg zatrzymuje nas dzianiska dzwonnica. Sygnaturka zawieszona w najwyższej kondygnacji, widoczna przez przeźrocza otwartej konstrukcji łuków, odstrasza burze i wichury, wzywa na pomoc w razie pożaru. Dzwonnica silnie rozszerzona ku dołowi o pochyłych ścianach szalowanych deskami, nabiera właściwych proporcji dzięki przerwaniu ścian daszkami okapowymi. Ukryta wewnątrz konstrukcja słupowa wspiera się na zaledwie czterech kamiennych słupkach narożnikowych fundamentów. Wysmukła sylweta i czterospadowy daszek gontowy wychylają się do nas często zza domostw i drzew wielu wsi Podhala (...) . Obecnie na Podhalu dzwonnice są już rzadkością, w Dzianiszu zachowały się trzy, w tym opisana. W Dzianiszu możemy też jeszcze dziś oglądać kilka wspaniałych przydrożnych figur kamiennych. Najstarsza, św. Barbary z 1772 roku ufundowana została przez mieszkających w dzianiskim dworze Wojnarowskich ; fundatorem pełnego wyrazu „Ukrzyżowania”, był w 1886 roku Jan Gruszka. Również z tego okresu, pochodzą drugie „Ukrzyżowanie” i figura św. Józefa i Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Ostrość cięcia piaskowcowych figur już się zatarła, ale wciąż jeszcze możemy ulegać sile wyrazu tych rzeźb i podziwiać kunszt dawnych artystów.

nobility’s lands were coming to the highlanders’ hands. The wooden bell towers are characteristic for the village landscape. Nowadays the bell towers are rare in Podhale region. In Dzianisz there still remained three ones.

In Dzianisz we still can see some wonderful roadside stone figures. The oldest one is of St Barbara from 1772. Crucifixion and St Joseph and Holy Mother with a Child are later, from\ the second half of XIXth century. The sharpness of cutting the sandstone figures has already wiped out but we still can see the power of

Doskonale wpisują się w krajobraz przydrożne murowane i pobielone kapliczki z gontowymi daszkami oraz drewniany kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, zbudowany przez dzianiskich cieśli w 1932 roku, wg projektu krakowskiego konserwatora zabytków i architekta Bohdana Tretera oraz zakopiańskiego inżyniera Stefana Meyera. Architektonicznie nawiązuje on do grupy jednowieżowych drewnianych kościołów obronnych z charakterystycznymi izbicami (np. w Dębnie, Łopusznej, Harklowej) i jednocześnie posiada elementy charakterystyczne dla góralskiej ciesiołki, np. podtrzymujące okap rysie czy ozdobne kołkowania.

expression of these sculptures and admire the art of the old masters. The perfect completion of the landscape are roadside brick and and whitewashed shrines with a shingle roof and the wooden Our Lady’s of Częstochowa church, built by the carpenters from Dzianisz in 1932, according to the project of

a Cracow monuments restorer and an architect Bohdan Tretaer and an engineer from Zakopane, Stefan Meyer.

Pasterst wo

Pasterstwo na Podhalu pojawiło się w XV wieku wraz z migrującymi Wołochami, którzy pędzili swoje stada Karpatami w poszukiwaniu terenów do wypasu. Wykorzystywali oni tereny niezasiedlone, niemal niedostępne, górskie i wysokogórskie. Miejscowa ludność przejmowała od Wołochów kulturę wypasu i hodowlę, dostosowując ją do lokalnych uwarunkowań klimatycznych (np. osod i redyk). Taki sposób wypasu owiec jest reliktem panującego niegdyś powszechnie w Karpatach pasterstwa transhumancyjnego , które polega na sezonowych, stałych przegonach stad z pastwisk letnich (górskich) na pastwiska zimowe (na równinach podgórskich, w dolinach etc.), jednak jego ośrodkiem pozostaje stała osada – wieś, gdzie część ludności trudni się uprawą roli. W tradycyjnej kulturze i sztuce Podhala do dziś czytelne są pierwiastki wołoskiej kultury pasterskiej. Odnajdujemy je w wielu zwyczajach, nazwach przedmiotów, nazwach własnych czy czynności związanych z pasterstwem i hodowlą, w muzyce i zdobnictwie. Etymologię wołoską mają np. słowa: cyrhla, magura, przysłop, kierdel, watra, ferula, polana, kiczora, oraz nazwiska Fudala, Piczura, Bachleda, Berbeka. Redyk – uroczyste wyjście bacy z juhasami i z zebranymi od gazdów owcami na pastwiska na górskich halach, zazwyczaj w 24. tygodniu po Bożym Narodzeniu (tradycyjnie nie w piątek i nie w sobotę). Ceremoniał poprzedzony jest poświęceniem stada wodą i okadzeniem święconym zielem zachowanym ze święta Matki Boskiej Zielnej. Jesienny uroczysty powrót owiec z hal zwany jest gwarowo uosod. Nazwa wywodzi się od słowa „uozchod”, tj. rozchód, rozejście się owiec do poszczególnych gospodarstw. Wtedy też gazdowie wynagradzali bacę i juhasów za ich pracę.

Pastoralism - Shepherding Shepherding in Podhale appeared in XVth century together with migrating Walachians who were driving their herds in the Carpathians, looking for the areas for pasturing. They were using not settled areas, nearly inaccessible, in the mountains and in the high mountains. The local people were taking the culture of pasturing and breeding from the Wallachians, adjusting it to local climate conditions (for

example the return from pastures and driving the sheep). Such way of sheep pasturing is the relic of transhumance shepherding, once commonly ruling in the Carpathians. Transhumance pasturing consists in seasonal, steady drive of the herds from the summer mountain pastures to the winter pastures (on the submountainous plains, in the valleys etc.) , however, a settlement remains its center – it is a village where part of the population cultivates the soil.

szałas

Szałas pasterski jest obiektem magicznym, w którym zawiera się sedno prawdziwego góralskiego budownictwa; gdzie nierozerwalny, doskonały związek funkcji i formy tworzy piękno idealnie wpisane w krajobraz. Osmolone wnętrze szałasu wraz z wysłużonymi sprzętami ma wciąż jeszcze niepowtarzalny archaiczny smak, odwiecznego rytuału, przywołującego archetypy kultury pasterskiej. (...) wchodzimy do wnętrza. Są tu dwa pomieszczenia. W pierwszym tli się bacowska watra, dymiąc „scypami” i smolonym wykrotem. Pełno tutaj szałaśnych sprzętów – gielety, puciery, warzechy, rajtoki, a na jadwidze – wisi miedziany kocioł, w którym warzy się mleko. Jadwiga jest to drążek, zawieszony na poziomej belce „ozwodnicy”. Ta zaś z kolei zaparta jest w płatwi dachu. Na półce, czyli na policy – zwanej w szałasie podysarem – widzimy smakowite oscypki i drewniane formy do ich wyrobu. Drugie pomieszczenie to komora, gdzie zgromadzono pasterski dobytek. Wszystko chcemy zobaczyć, choć dym gryzie w oczy, a baca zaprasza do czerpaków napełnionych żętycą (…) (...) gwarzymy z bacą o wyrobie oscypków; jest to jedna z takich właśnie pełnych wyrazu i treści scen. Oto przychodzi pora dojenia. Honielnicy wyganiają do strągi owczy kierdel, wyglądający z góry jak olbrzymi ruchomy kożuch. Juhasi siedzą na wykrotach – siedokach przy oknach czyli przepustach,

In the traditional culture and art of Podhale region you can still see the elements of Walachian (Vlach) pastoral culture. We can find them in many customs, the names of items, proper nouns or activities connected with pasturing and breeding, in music and ornamenting. The words like: cyrhla, magura, przysłop, kierdel, watra, ferula, polana, kiczora have Vlach etymology. The same is with the names: Fudala, Piczura, Bachleda, Berbeka.

A shepherd’s hut is a kind of a magical object in which you can find the essence of authentic highlanders’ architecture, where the inseparable, perfect connection of function and form creates the beauty, ideally included into the landscape. Cerpak (ladle, scoop) – made of sycamore wood with an ornamented handle, serving to scooping up milk or whey. Oscypek – smoked sheep cheese.

tajemnica oscypka

Cerpak jest absolutną syntezą formy i funkcji

ustawiają skopce – gielety. Honielnik pilnuje dokładnego przechodu owiec. Wpędzoną owcę zatrzymuje juhas, przystawiając jej tylne nogi do ścian skopca. Teraz trzeba przemyć dojki i „zburzyć w skurłaty”, a więc wstrząsać wymiona; zaczyna się dojenie. Wszystko to dzieje się szybko i z ogromną wprawą. Wydojone mleko cedzi się przez płótno, na którym baca kładzie „bazickę”. Jest to poświęcona w Palmową Niedzielę wiązka wierzbiny, niekiedy z gałązką jałowca lub smreczyny. Zatrzymuje ona nieczystości mleka. Teraz – lekko się podgrzewa mleko, dodając podpuszczki z cielęcego źołądka, czyli tzw. klagu. „Zaklaganie” – to wywołanie procesu fermentacyjnego, zakwaszenie i zsiednięcie mleka. Ten mleczny skrzep, dokładnie roztrzepany drążkiem zwanym ferulą, zmieszany następnie z gorącą wodą gotowy jest już do „pucenia”, do urabiania sera. Przy urabianiu odpływa żętyca i warzy się później w kotle. Z części masy zwanej buncem, roztartej dokładnie w palcach robi baca kule, które trzeba sparzyć gorącą wodą. Wreszcie ser idzie do „wyzdajanych” w jaworowym drzewie form. Są to dwie składanki, ślicznie od wewnętrznej strony cyfrowane, w różnych postaciach „kacek” i owiec. Częściej jednak składanki te wyglądają jak obrączka, którą zakłada się na środek walca ugniecionego z sera. Oba końce walca urabia baca w dłoniach na kształt stożków. Po odpuszczeniu reszty wody końce stożków trzeba ozdobić gwiazdkami wyciskanymi przy pomocy stempli. Baca gładzi oscypek, myje i zestala w zimnej wodzie. Teraz ser wędruje do gęstego roztworu soli. I oto zbliża się koniec zachodów: wytrawiony w soli oscypek znajduje swoje miejsce na półce, gdzie wędzi się w smolnym dymie przez pół miesiąca (...). fragment książki H. Pieńkowskiej i T. Staicha, „Drogami skalnej ziemi”, Kraków 1956

Cerpak (czerpak) – kubek toczony z jaworu, z ozdobną rączką, służący do nabierania mleka, zyntycy. Odmierza się nim ilość bundzu, wyciska w nim serwatkę i po wyciśnięciu wyjmuje ser do parzenia. Jest jednym z najstarszych zachowanych w tradycyjnej formie naczyń związanych z kulturą pasterską Karpat. Jego wygląd jest zawsze wyjątkowy i indywidualny przez połączenie cylindrycznej formy z finezyjnym, bogato zdobionym uchwytem, którego kształt zależy od inwencji i wrażliwości twórcy, dla którego natchnieniem jest świat roślin, zwierząt i ludzi, legend, obrzędów i wierzeń, niekiedy ujęty w geometryczną strukturę rytmu i ornamentu.

Crocus (Crocus scepusiensis) – species belonging to iridaceous plants family. It appears in the largest numbers in the Tatra mountains and Spisz and Gubałówka Foothills. This species is characteristic for the harvestable or pastured meadows. The fields of crocuses bloom in such early spring that snow often covers them during blooming. Not pollinated flowers close tightly in buds and open again when the snow melts. It also happens

that they come out of the snow because of the warmth they emit and they bloom in the snow. Pollinated flowers covered with the snow die but ovules develop in an ovary and they grow into seeds . It is the species strictly protected by law which is threatened by plowing the meadows and pastures and also by resignation from harvesting and grazing the meadows. Sheep in the Tatra mountains were pastured up

OWCE i Krokusy

Oscypek – ser owczy, przeważnie wędzony, którego nazwa pochodzi od otwieranych objemek jaworowych (rozczepki) służących do formowania wrzecionowatego kształtu sera. Wnętrze objemek ryzowane jest negatywowo w rytmy geometryczne. Szafran spiski, krokus spiski „Crocus scepusiensis” – gatunek należący do rodziny kosaćcowatych. W Polsce najliczniej występuje w Tatrach i na Pogórzu Spisko-Gubałowskim. Gatunek ten jest charakterystyczny dla łąk kośnych lub wypasanych. Łany krokusów zakwitają tak wczesną wiosną, że często w czasie ich kwitnienia przysypuje je śnieg. Niezapylone kwiaty zwijają się wówczas ciasno w pąki i rozwijają ponownie, gdy śnieg stopnieje. Zdarza się też, że przebijają śnieg wydzielanym ciepłem i kwitną w śniegu. Zapylone kwiaty po zasypaniu śniegiem marnieją, ale zalążki w zalążni rozwijają się i dojrzewają w nasiona. Jest to gatunek objęty ochroną ścisłą, dla którego zagrożeniem jest zaorywanie łąk i pastwisk oraz zaprzestanie koszenia i wypasania łąk. Owce w Tatrach wypasane były do lat 60. Od tego czasu krokusy skazane były na wyginięcie. Aby temu zapobiec, w 1981 roku, na niektórych polanach wprowadzono systematyczne koszenie polan i przywrócono wypas owiec. Ważnym powodem przywrócenia wypasu była też konieczność zachowania liczącej sobie kilkaset lat kultury pasterskiej. Obecnie wypas prowadzony jest na 30 polanach, m.in. Chochołowskiej, Lejowej, Wyżniej Kirze Miętusiej w Dolinie Kościeliskiej. W taki sposób niewielki fioletowy kwiat spowodował powrót owiec na górskie hale i przyczynia się do zachowania tradycji i kultury.

Na terenie Gminy Kościelisko funkcjonuje kilka bacówek oferujących szereg tradycyjnych wyrobów z sera i mleka: najbardziej znane to te w Dolinie Chochołowskiej, na Siwej Polanie, na Baligówkach i na Polanie Biały Potok.

to the 60-ties. Since that time crocuses were fated to dying out. To prevent it, in 1981 on some glades there was introduced systematic mowing of the glades and grazing the sheep was restored. An important reason of restoring pasturing was also the necessity of preserving a few hundredyears-old pastoral culture. Nowadays pasturing takes place on 30 glades, among others in Chochołowska Valley, in Lejowa Valley, Wyżnia Kira

Miętusia in Kościeliska Valley. This way the small purple flower has caused the return of the sheep to the mountain glades and contributes to preserving the tradition and culture. On the premises of Kościelisko Community there function some shepherd’s huts offering traditional products made of cheese and milk. The best known are these in Chochołowska Valley, on Siwa Glade.

Budownictwo drewniane Domy Chałupa góralska doskonale wpisana jest w podtatrzański krajobraz i posiada cechy wyróżniające ją wśród innych typów domów. Budowana była z miejscowych materiałów – drewna (iglastego), na podmurówce z piaskowca, i przybierała prostą formę dostosowaną do surowych warunków klimatycznych (parterowa z dachem dwuspadowym o kącie nachylenia ok. 49o, bez otwarć połaci dachu, kryta gontem). Takie budynki zastali tutaj „odkrywcy Podhala”, którzy pojawili się pod Tatrami w 2. połowie XIX wieku – przede wszystkim Władysław Matlakowski, który je opisał i w rysunkach uwiecznił, oraz Stanisław Witkiewicz, który „wyprowadził” z nich stylowe formy willi zakopiańskich. W zamyśle Witkiewicza miały one stać się wzorem dla ogólnopolskiej – narodowej formy architektonicznej, ale przede wszystkim były odpowiedzią na kosmopolityzm w architekturze gwałtownie rozwijającego się w tym czasie Zakopanego (wille szwajcarskie i tyrolskie). Obecnie, choć współczesna zabudowa zdominowała krajobraz, to wędrując kościeliskimi wsiami, możemy jeszcze zobaczyć chałupy z końca XIX wieku i 1. połowy XX wieku. Wnętrze chałupy góralskiej i Willi Witkiewiczowskiej obejrzeć można w Zakopanem przy Drodze do Rojów 6 i ulicy Kościeliskiej 18 (Oddziały Muzeum Tatrzańskiego).

Wooden Architecture Houses A highlanders’ cottage is perfectly included in the local landscape and it has the features distinguishing it from other types of houses. It was being built of the local materials – timber (coniferous) on the sand stone foundation and it was taking the simple form adjusted to the harsh climate conditions.

Nowadays, although the landscape is dominated by modern buildings, wandering in the villages in the vicinity of Kościelisko we can still see the cottages from the end of XIXth century and the first half of XXth century. The interior of a highlanders’ cottage and a villa in Witkiewicz style can be seen in Zakopane in 6 Droga do Rojów street and in 18 Kościeliska street (Departments of the Tatra Museum)

domy, kościoły, kaplice Czas oraz nowe potrzeby wynikające z rozwoju turystycznego i uzdrowiskowego Podtatrza, a także zwiększona dostępność materiałów budowlanych, spowodowały zmiany w wyglądzie góralskich domów. Do dwuizbowej chałupy dostawiony został ganek lub weranda, gdy na cele mieszkalne adaptowane było poddasze. Taki typ domu góralskiego z ozdobnymi elementami balustrad i stolarki okiennej stał się bardzo powszechny i jeszcze dziś jest dość licznie reprezentowany w zabudowie Witowa, Dzianisza i Kościeliska. Tradycja budowania z drewna jest wciąż żywa na Podhalu. Drewniane domy wznoszone są w Gminie Kościelisko. Można także zamówić wykonanie domu z płazów, wtedy będzie on wykonany przez miejscowych „budorzy”, a następnie przewieziony i złożony we wskazanym miejscu w Polsce lub za granicą. Ciesielskie tradycje wznoszenia domów z płazów kultywują firmy budowlane z Dzianisza: Władysława Kukulaka i Władysława Pająka, oraz z Kościeliska rodzinne firmy budowlane: Szczepaniaków, Trzebuniów i Stopków.

Kościoły i kaplice

Z krajobrazem Podtatrza nierozłącznie związane są drewniane kościółki oraz kapliczki i krzyże przydrożne. W Witowie, Dzianiszu i Kościelisku znajdują się drewniane kościoły parafialne, które choć budowane w XX wieku, mają formę nawiązującą do dawnych kościołów budowanych na Podhalu, Spiszu i Orawie. Powściągliwa forma zewnętrzna kontrastuje z bogatym snycerskim wykończeniem wnętrza.

Tradition of timber construction is still alive in Podhale region. Wooden houses are built in Kościelisko Community. You can also order the construction of the house made of logs (log cabin). It will be made by the local builders and then transported and put together at the pointed site in Poland or abroad.

Churches and shrines Wooden churches and roadside shrines and crosses are inseparably connected with Podtatrze region landscape. In Witów, Dzianisz and Kościelisko there are wooden parish churches which have the form referring to the old churches built in Podhale, Spisz and Orawa, although they are built in XXth century. Plain external form makes the contrast with the rich woodcarver decor of the interior.

tradycyjne Rękodzieło

sztuka ludowa

Muzyka Charakterystyczne krótkie i ostre dźwięki góralskiej nuty opowiadają o emocjach i życiu ludzi gór, towarzysząc im przy pracy i odpoczynku. Są różne: radosne, poważne, bałamutne i uroczyste, nieodmiennie prawdziwe i zachwycające. W czasach Chałubińskiego i Sabały sformułował się klasyczny skład góralskiej kapeli tanecznej z prymem, I i II sekundem oraz trzystrunowymi basami. Grano starą nutę ozwodną, wierchową i sabałową oraz krzesane i marsze, takie jak ten powszechnie znany, a skomponowany dla „Króla Tatr” przez Bartusia Obrochtę, ze słowami Kazimierza Przerwy-Tetmajera:

Sabała (ur. 1809 - zm. 1894 w Zakopanem, pochowany na Pęksowym Brzyzku), najsłynniejszy góral – Homer Tatr, jak nazywał go Stanisław Witkiewicz, gawędziarz, muzykant i przewodnik tatrzański. Towarzysz górskich wędrówek Tytusa Chałubińskiego, Walerego Eljasza, Stanisława Witkiewicza i innych. W młodości zbójnik, kłusownik i uczestnik powstania chochołowskiego. Stał się bohaterem wielu utworów literackich i przedstawień artystycznych. Był też ojcem chrzestnym Stanisława Ignacego Witkiewicza „Witkacego”. Melodie grane przez niego na złóbcokach, będących odmianą gęśli, zwane są sabałowymi nutami i są wykonywane do dziś. Sabała grywał sam, nie w kapeli, a jego muzyka była formą osobistej wypowiedzi. Chałupa, w której mieszkał, Sabała zachowała się na Krzeptówkach 17 w Zakopanem i jest udostępniana turystom.

Hej! idem w las – piórko się mi migoce Hej! Idem w las – dudni ziemia, kie kroce! Ka wywiniem ciupazeckom – krew cerwonom wytoce! Ka obyrtem siekiereckom – krew mi spod nóg bulkoce! Ten motyw został rozwinięty w wielu wariacjach muzycznych słynnego baletu „Harnasie” z Karola Szymanowskiego. Balet opowiada historię dziewczyny porwanej przez zbójników, która zakochała się w ich przywódcy – harnasiu. Wbrew woli dziewczyna została wydana za mąż za bogatego gazdę, ale z wesela uprowadził ją ukochany. Dr Tytus Chałubiński chodził na kilkudniowe wycieczki w góry z góralami, w tym także muzykantami. Nocowano zwykle przy ognisku. Chałubiński był podobno na wszystkich wówczas zwiedzanych przez turystów przełęczach i szczytach tatrzańskich, a poza tym odkrywał też i nowe drogi albo jako pierwszy turysta przechodził drogi dotąd znane jedynie kłusownikom. Muzyka góralska szybko zyskiwała popularność i liczba kapel rosła. Kościelisko słynie z muzycznych tradycji. Tu, z rodzinnych kapel powstał zespół regionalny Maśniaków, który odegrał istotną rolę w zachowaniu dawnej góralskiej nuty. Od 1967 roku zespół prowadził Marian Styrczula-Maśniak, który główny nacisk kładł na wierność przekazu i zgodność z tradycją. Z tym zespołem związanych było wielu znakomitych muzykantów, m.in. Stanisław Nędza Chotarski, Jan Nędza Chotarski, Władysław Obrochta, Bolesław Karpiel Bułecka, Stanisław Wawrytko, Józef Frączysty, Andrzej Krzeptowski, Henryk Krzeptowski. Był to reprezentacyjny zespół miasta Zakopanego odnoszący liczne sukcesy w kraju i za granicą.

taniec i śpiew

Od 1978 roku przy związku Podhalan w Kościelisku działa grupa folklorystyczna Polaniorze. Zespół ma bogaty repertuar tańców, śpiewek i przedstawień opowiadających w sposób niemal autentyczny o życiu, zwyczajach i obrzędach góralskich. Zespół zdobył wiele cennych nagród i wyróżnień.

Przy każdej szkole w Gminie Kościelisko działają młodzieżowe zespoły regionalne, co pozwala mieć nadzieję, że tradycja tonecników nie zaginie.

Folk Art and Handicraft Music, Dance and Singing The world of Podhale culture, with its rhythm, colour, richness of forms and variety of shapes was the main source of inspiration for handicrafts and folk art. This art developed from ascetic and plain ornaments into the richness of forms and shapes appealing to us in full artistic language. Characteristic short and sharp sounds of highlander

tunes tell about the emotions and life of mountaineers, accompanying them in work and rest. They are various: joyful, serious, flirtatious and solemn, unchangeably authentic and enchanting. Folk group „Polaniorze” has been working at Highlanders Alliance in Kościelisko since 1978. The group has a rich repertory of dances, songs and performances telling about life, customs and highlander ceremonies in nearly authentic way.

Muzyka, taniec i śpiew

Tradycją na Podhalu są posiady – spotkania w chałupach, z opowieściami, śpiewem i muzyką. Dziś mają formę zorganizowaną i są jedną z proponowanych atrakcji turystycznych, m.in. w Domu Ludowym w Kościelisku.

Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem jest najstarszym (1968 rok) i największym na świecie festiwalem prezentującym folklor ludzi gór. Zespoły z Kościeliska wielokrotnie zdobywały najwyższe laury, w tym „Złotą Ciupagę” w ekskluzywnej kategorii zespołów autentycznych.

Gwara I poezja

Gwara podhalańska jest barwnym i wciąż żywym językiem. Dzięki takim pisarzom jak Władysław Orkan i Kazimierz Przerwa-Tetmajer ta archaiczna i surowa mowa została podniesiona do rangi literatury i poezji. Rdzenni mieszkańcy Podhala z dumą posługują się nią na co dzień i od święta. Organizowane są konkursy poezji i konkursy recytatorskie, w których udział biorą dzieci z całego Podhala. Od 1996 roku, corocznie, w Kościelisku odbywa się konkurs recytatorski im. Stanisława Nędzy Kubińca, wybitnego miejscowego, piszącego gwarą, poety i pisarza. W formie książkowej ukazały się zbiory jego wierszy: „Na nową perć” (1936), „Wybór wierszy” (1950), „Mity halne” (1968), „Uroczysko” (1977), „Poezje wybrane” (1982) oraz poematy „Janosik” (1947) i „Na czorsztyńskim zamku” (1954), a także „Wiersze i poematy” (1973) oraz wydany przez Oficynę Podhalańską w Krakowie po śmierci poety w 1997 roku wybór wierszy pt. „Do braci moik”. W jego domu, przy ulicy Strzelców Podhalańskich 20 w Kościelisku, powstało prywatne, rodzinne muzeum. W obszernej izbie zobaczyć można, m.in. biurko poety, zbiór jego dzieł, sprzęty związane z codziennym życiem oraz jego warsztat stolarski .

Dialect and Poetry The Podhale dialect is a colourful and still living language.

Native inhabitants of Podhale region speak this dialect proudly every day and on holidays. Poetry and recitation competitions for children from all over Podhale region are organized there.

Sport Rekreacja Turystyka SPORT RECREATION TOURISM

tRADYCJA SPORTÓW ZIMOWYCH

ieloletnie tradycje sportów zimowych oraz niezwykle korzystne naturalne warunki mikroklimatu i ukształtowania terenu spowodowały, że Gmina Kościelisko stała się istotnym i bardzo atrakcyjnym ośrodkiem sportów zimowych w rejonie Tatr Zachodnich. To dzięki zapałowi następców Mariusza Zaruskiego i społecznikowskiej pasji pierwszych miłośników nart i sportów zimowych powstały na tym terenie pierwsze trasy zjazdowe, biegowe, skocznie i stadion biathlonowy w Kirach – obecnie ośrodek imprez sportowych o randze międzynarodowej, z poważnymi olimpijskimi aspiracjami. W ostatnich latach obiekt w Kirach był gospodarzem mistrzostw świata, Polski i Europy oraz zmagań uniwersjadowych i młodzieżowej olimpiady w sportach zimowych. Na bazie tych obiektów miejscowe kluby sportowe wychowały całe pokolenia narciarskich talentów na miarę olimpijską. Spośród 38 olimpijczyków, mistrzów świata i kraju pochodzących z Gminy Kościelisko wielu przeszło do historii polskiego sportu, a w szczególności: Andrzej Krzeptowski, który był trzynasty w biegu na 50 km na olimpiadzie w Saint Moritz w 1928 roku, Stanisław Gąsienica Sieczka, Stanisław Karpiel, Jan Staszel, brązowy medalista Mistrzostw Świata w konkurencjach klasycznych z Falun w 1974, na dystansie 30 km.

SPORT  RECREATION  TOURISM

Long lasting traditions of winter sports and extremely convenient natural conditions of microclimate and landform features caused that Kościelisko has become an important and very attractive centre of winter sports in the area of the Western Tatras. Thanks to Mariusz Zaruski’s followers’ enthusiasm and the first ski lovers’ social activity and passion the first downhill routes,

cross-country skiing routes , ski jumps and biathlon stadium in Kiry were established. Nowadays there is an international sports centre with the serious olympic aspirations. During the last years this sport facility was the host of the World, Polish and European Championships, as well as the Universiade and youth olympic games in winter sports. On the basis of this facilities , local sports clubs raised

Mistrzowie i olimpijczycy Biegacze, którzy brali udział w olimpiadach: Stanisław Bukowski, Józefa Pęksa-Czerniawska, Helena Lewandowska, Zofia Gąsienica Bukowa, Tadeusz Kwapień, Andrzej Mateja, Józef Rysula i Małgorzata Ruchała, trzykrotna olimpijka z 1992, 1994, 1998 roku. W konkurencjach alpejskich startowali: Jan Gąsienica Ciaptak (olimpijczyk z lat 1948, 1952, 1956), jego syn Maciej, którzy zdobyli 50 złotych medali na Mistrzostwach Polski, Maria Kowalska i Maria Gąsienica Daniel-Szatkowska oraz Jan Zarycki. W kombinacji klasycznej i skokach laury zdobywali: Kazimierz Długopolski, Józef Gąsienica Daniel, Józef Karpiel, Roman Gąsienica Sieczka, którego syn Bartłomiej zdobył dwa medale podczas Zimowej Uniwersjady 1993 roku w Zakopanem. Do historii biathlonu przeszli: czterokrotny olimpijczyk i trzykrotny medalista Mistrzostw Świata w biathlonie Józef Gąsienica Sobczak, Stanisław Szczepaniak, który był czwarty w Grenoble w 1968 roku i medalista Mistrzostw Świata, Andrzej Rapacz, pięciokrotny medalista Mistrzostw Świata, Jan Szpunar, Wojciech Truchan i Jan Ziemianin, olimpijczyk z lat 1992, 1994, 1998, i trzykrotna olimpijka Halina Pitoń.

the entire generations of skiing talents capable to start at the Olympics. Except for the biathlon, the skiing potential of the community consists of perfectly located and maintained cross-country skiing routes on Chotarz, in Kiry and on White Creek Glade. They have various length and the difficulty scale. The lovers of skitouring and cross-country skiing

can traverse the routes in Tatra scenery, participating among others in the cross-country skiing run „On the Traces of John Paul II” or an integrative run on the “Trail without the Frontiers” from Witow to Orawice. The distance is still lengthened and the slogan “Kościelisko for ski runners” is a priority in the promotion of winter sports and is more and more significant in the touristic and sport offer of the community.

oŚRODEK bIATHLONOWY

Obecnie trwają prace projektowe nad przywróceniem świetności i dostosowaniem do norm i wymogów olimpijskich stadionu oraz infrastruktury sportowej. Oprócz biathlonu, potencjał narciarski gminy to doskonale położone i utrzymane pośród polan trasy biegowe na Chotarzu, w Kirach i na Polanie Biały Potok, o różnej długości i skali trudności. To doskonała przestrzeń do aktywnych form wypoczynku rodzinnego i narciarstwa rekreacyjnego, ale również organizowane są tutaj zawody o randze pucharowej. Miłośnicy skitouringu i biegów narciarskich mogą przemierzać trasy pośród tatrzańskiej scenerii, uczestnicząc m.in. w biegu narciarskim „Śladami Jana Pawła II” w Dolinie Chochołowskiej czy biegu integracyjnym na „Szlaku bez granic” z Witowa do Orawic. Długość tras stale ulega wydłużeniu, a hasło „Kościelisko dla biegaczy” jest priorytetem w promocji sportów zimowych i coraz mocniej zaznacza się w ofercie turystycznej i sportowej gminy.

SKIING CROSS-COUNTRY SKIING, NORDIC SKIING AND SKITOURING Well prepared and signed, free of charge cross-country ski trails on Chotarz and in Kościelisko Kiry Chotarz  Ski trail for advanced skiers 5 km long  Ski trail for the beginners 2 km long  At the entrance to the trails there is a ski rental and a car park Kiry  Ski trail on the eastern side of the biathlon stadium, accessible for the individual skiers without the limitations, 2,8km long  Ski trail around the biathlon stadium , accessible after the earlier arrangement with the manager of the stadium, 3km long

ALPINE SKIING

A complement of the winter offer are ski stations and ski lifts with a various length and various difficulty level. Polana Szymoszkowa (Szymoszkowa Glade) – upper station on the top of Gubałówka hill in Kościelisko, lower station in Zakopane with a beautiful view of the Tatra mountains. Skiers and snowboarders can use two cable cars. At the upper station there is a gastronomic complex in highlander style. Big chair lift with seats for six persons, with the dome, protecting from rain and snow and the ski trail for advanced skiers:  the length of the trail – 1342 m  difference in altitude: 261m  the average gradient of the slope: 20%  capacity: 3000 people per hour  driving time – 6 minutes The smaller cable car, to the half of the slope altitude is the ideal proposal for the beginners in winter sports who appreciate safety.  the length of the trail – 400 m  difference in altitude – 60 m  the average gradient of the slope – 10%  capacity – 2000 people per hour  driving time – 3,5minutes

nARCIARSTWO NARCIARSTWO BIEGOWE, ŚLADOWE I SKITOURING Urządzone i oznakowane, bezpłatne trasy narciarskie na Chotarzu i w Kirach w Kościelisku. Chotarz  trasa dla narciarzy zaawansowanych o długości 5 km  trasa dla narciarzy początkujących o długości 2 km Przy wejściu na trasy znajduje się wypożyczalnia nart biegowych oraz parking. Kiry  trasa o długości 2,8 km po zachodniej stronie stadionu dostępna jest bez ograniczeń dla narciarzy indywidualnych  trasa wokół stadionu biathlonowego o długości 3 km dostępna jest po wcześniejszym uzgodnieniu z zarządcą stadionu biathlonowego

NARCIARSTWO ZJAZDOWE

Dopełnieniem zimowej oferty są stacje i wyciągi narciarskie o różnej długości i różnym stopniu trudności. Polana Szymoszkowa Stacja górna na szczycie Gubałówki w Kościelisku, stacja dolna w Zakopanem z przepiękną panoramą na Tatry. Przy górnej stacji znajduje się kompleks gastronomiczny w stylu regionalnym. Narciarze i snowboardziści mogą korzystać z dwóch kolei linowych. Duża kolej – sześcioosobowe krzesełka z kopułą chroniącą przed deszczem i śniegiem. Trasa dla wprawnych narciarzy.  długość trasy – 1342 m  różnica wysokości – 261 m  średnie nachylenie – 20%  zdolność przewozowa – 3000 os./godz.  czas jazdy – 6 min Mniejsza kolej, do połowy wysokości stoku, to idealna propozycja dla adeptów sportów zimowych, którzy cenią bezpieczeństwo.  długość trasy – 400 m  różnica wysokości – 60 m  średnie nachylenie – 10%  zdolność przewozowa – 2000 os./godz.  czas jazdy – 3,5 min

SKIING „Witow-Ski” in Witów is the biggest ski station in Kościelisko Community  chair lift for 4 people with the length of 1000 m and capacity 2400 people per hour  drag lift (T-Bar lift) with the length of 120m and capacity 1000 people per hour  Jagna Marczułajtis’ Skiing and Snowboarding School  Skiing Centre Fun-Ski  snow park  „Witowianka” restaurant  accomodation  free ski-bus  free car park Ski Resort (Station) “ Polana Biały Potok” („White Creek Glade”) in Witów  3 drag ski lifts on a gentle slope with small elevation  length of trails: 350m, 250m, 220m  ski equipment rental  cross-country skiing trail about 2 km long  free car park  gastronomic points Ski lift „Uboc” in Witów  2 drag ski lifts on a gentle slope  length of trails: 385m and 100m  ski equipment rental  skiing school  free car park  gastronomic points Ski lift „U Wacka” in Witów  drag ski lift on a gentle slope  length of trail: 300m  ski equipment rental  free car park Ski lift „Pod Butorowym” in Kościelisko  drag ski lift on a gentle slope  length of trail: 240m  the slope is lit, artificially snowed  ski equipment rental  skiing school Ski lift on Chotarz in Kościelisko  2 drag ski lifts on a gentle slope  length of trail: 150m  the slope is lit, artificially snowed

nARCIARSTWO „Witów-Ski” w Witowie – największa stacja narciarska w Gminie Kościelisko  wyciąg krzesełkowy, czteroosobowy, o długości 1000 m i przepustowości 2400 os./godz.  wyciąg orczykowy o długości 120 m i przepustowości 1000 os./godz.  Szkoła Narciarstwa i Snowboardu Jagny Marczułajtis  Centrum Narciarskie Fun-Ski  snowpark  restauracja „Witowianka”  baza noclegowa  bezpłatny ski-bus  bezpłatny parking Stacja Narciarska „Polana Biały Potok” w Witowie  3 wyciągi orczykowe na łagodnym stoku o niewielkim przewyższeniu  długość tras: 350 m, 250 m, 220 m  wypożyczalnia sprzętu  szkółka narciarska  narciarska trasa biegowa długości ok. 2 km  bezpłatny parking  gastronomia Wyciąg narciarski „Uboc” w Witowie  2 wyciągi orczykowe-talerzykowe na łagodnym stoku  długość tras: 385 m i 100 m  wypożyczalnia sprzętu  szkółka narciarska  bezpłatny parking  gastronomia Wyciąg „U Wacka” w Witowie  wyciąg orczykowy na łagodnym stoku  długość trasy: 300 m  wypożyczalnia sprzętu  bezpłatny parking Wyciąg „Pod Butorowym” w Kościelisku  wyciąg orczykowy na łagodnym stoku  długość trasy: 240 m  stok oświetlony, sztucznie śnieżony  wypożyczalnia sprzętu  szkółka narciarska Wyciąg na Chotarzu w Kościelisku  2 wyciągi orczykowe na łagodnym stoku  długość trasy: 150 m  stok oświetlony, sztucznie śnieżony

Parada gazdowska

Unikatową i malowniczą syntezą góralskiej tradycji i sportów zimowych są doroczne Parady Gazdowskie. Widzowie mogą podziwiać konkurencje konne rozgrywane na śniegu, w trakcie których odziani po góralsku zawodnicy, na nartach lub saniach demonstrują maestrię techniki narciarskiej i sztuki powożenia, w kategoriach: skiring, skiskiring i kumoterki.

GAZDA PARADE (HIGHLAND FARMER’S PARADE) Completely unique and picturesque synthesis of highlander tradition and winter sports are annual Gazda Parades. The spectators can admire horse competitions on the snow. During them the competitors in highlan

der outfits show the mastery of skiing technique and the art of carriage driving, on the skis or in a sleigh in such categories as: skiring, skiskiring and sleigh for two people.

TURYSTYKA i REKREACJA

SPORT I WYPOCZYNEK W GMINIE KOŚCIELISKO WIOSNĄ, LATEM I JESIENIĄ

Dużym zainteresowaniem dorosłych i młodzieży cieszą się pieszo-rowerowe rajdy integracyjne, a szczególnie polsko-słowacki rajd ze startem i metą na stadionie w Kirach. Amatorzy wędrówek rowerowych mają do dyspozycji blisko 40 km tras rowerowych o różnym stopniu trudności, od rekreacyjnych np. w Dolinie Chochołowskiej poprzez trasy górskie z podjazdami, aż po trasy ekstremalne dla wyczynowców na Gubałówce i Ścieżce pod Reglami. Miłośnicy pieszych wycieczek mogą przemierzać szlaki turystyczne położone na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego i Pogórza Gubałowskiego oraz wędrować licznymi leśnymi i polnymi drogami.

SPORT AND RECREATION IN KOŚCIELISKO COMMUNITY IN SPRING, SUMMER AND AUTUMN Hiking and biking integrative races (raids) are very popular among adults and youth, especially PolishSlovakian raid with the start and finish at the stadium in Kiry. The amateurs of biking rides can use about 40km of

cycling routes with a various levels of difficulty, from recreational ones (for example in Chochołowska valley), through the mountain routes with uphill rides, to extreme routes for demanding riders on Gubałówka hill and on Ścieżka pod Reglami (Path under the Tatra nappe). Lovers of hiking can traverse touristic trails located in Tatra National Park and Gubałówka Range or wander on numerous forest and field roads.

Szlaki turystyczne TOURISTIC TRAILS

Szlaki w tatrach zachodnich Dolina Kościeliska Ta duża dolina o długości ok. 8 km uważana jest za najciekawszą i najpiękniejszą z tatrzańskich dolin i z tego powodu cieszy się niezwykłą popularnością. Dolną i środkową część doliny otaczają strzeliste skały wapienne o stromych i ciekawych formach będących efektem działalności wód podziemnych, w których znajdują się liczne jaskinie. W nazewnictwie tych skał i jaskiń przetrwały echa legend o zbójnikach, których historie nierozerwalnie wpisane są w dzieje i kulturę Karpat: Zbójnickie Okna, Zbójnicki Stół, Zbójnickie Turnie. Jaskinie mają różną długość i niektóre udostępnione są dla turystów. Najbardziej znane to Jaskinia Mroźna, Smocza Jama, Jaskinia Mylna, Jaskinia Raptawicka i Jaskinia Obłazkowa. Z uwagi na tajemniczy labirynt przejść i korytarzy za najciekawszą uważana jest Jaskinia Mylna, uznawana też za siedzibę Janosika. Jaskinia ma długość ok. 1630 m, deniwelację 46 m i jest położona w Raptawickiej Turni, z panującą temperaturą 50C. Osobliwością doliny jest wywierzysko Lodowe Źródło, z którego woda bije z wydajnością 500-800 l/s, i niezwykle malowniczy wąwóz Kraków. Wędrując ścieżką biegnącą dnem doliny, którą płynie Potok Kościeliski, mija się wrota skalne, zwane Bramą Kantaka, polany Wyżnią Kirę Miętusią i Stare Kościeliska, ciasny wąwóz skalny Brama Kraszewskiego i otoczoną stromymi zboczami rozległą Halę Pisaną. Dolina posiada liczne boczne odgałęzienia, największe z nich to Dolina Miętusia, Dolina Tomanowa i Dolina Pyszniańska (Pyszna). Na końcu doliny, na Hali Ornak, położone jest schronisko (ok. 80 miejsc noclegowych), niedaleko którego znajduje się piękny Smreczyński Staw. W 1. połowie XIX wieku w dolinie wydobywano metale kolorowe, a w Starych Kościeliskach przetapiano rudę żelaza. Pamiątką tamtych czasów są zachowane fundamenty urządzeń metalurgicznych oraz hawiarska (górnicza) kapliczka, zwana też zbójnicką. Popularny dziś szlak spacerowy Ścieżka pod Reglami, zwany też Hawiarską Drogą, dawniej służył celom transportowym i łączył Dolinę Kościeliską z hutą w Kuźnicach. Z Doliny Kościeliskiej i przez nią, prowadzą liczne szlaki turystyczne, o różnej długości i skali trudności. Na Halę Pisaną można dojechać dorożką lub saniami. Szlak zielony: Dolina Kościeliska długość ok. 6 km, czas przejścia 1 godz. 20 min Szlak czerwony: na Czerwone Wierchy (Ciemniak) przez Upłaziańską Kopkę długość ok. 6,3 km, czas przejścia 3 godz. 15 min Szlak zielony i czerwony: na Czerwone Wierchy (Ciemniak) z Hali Ornak przez Dolinę Tomanową długość ok. 7 km, czas przejścia 4 godz. 15 min

TOURISTIC TRAILS IN THE WESTERN TATRA MOUNTAINS

Kościeliska valley This big valley 8km long is considered to be the most interesting and the most beautiful of the Tatra valleys and that is why it is extremely popular. The lower and middle parts of the valley are surrounded by soaring limestone rocks with steep and interesting forms , resulting from the activity of underground waters. Inside the rocks there are many caves. In the names of these rocks and caves you can find the echo of the legends about highlander robbers whose stories are inseparably included into Carpathian history and culture: Robber’s Windows, Robber’s Table, Robber’s Peaks. The caves have different length and some of them are accessible for tourists. The valley has numerous side branches, the biggest of them are Miętusia Valley, Tomanowa Valley and Pyszna Valley. At the end of the valley there is a shelter (about 80 sleeping places) located on Ornak Glade. Not far from there is a beautiful Smreczynski Pond. In the first half of XIXth century non-ferrous metals were mined in the valley and in Old Kościeliska iron ore was smelted. A token of those times are remaining foundations of metallurgic facilities and the miner shrine , also called the robber’s shrine. Numerous touristic trails, with the different length and the level of difficulty go from Kościeliska Valley and through it. You can get to Hala Pisana by a horse carriage or a sleigh.

Szlaki w tatrach zachodnich Szlak czarny: Ścieżka nad Reglami przez Dolinę Kościeliską długość ok. 16 km, czas przejścia 3 godz. 15 min Szlak czarny: do Jaskini Mroźnej z Doliny Kościeliskiej długość ok. 1 km, czas przejścia 30 min Szlak żółty: do Smoczej Jamy z Doliny Kościeliskiej przez Wąwóz Kraków długość ok. 2 km, czas przejścia 1 godz. 15 min Szlak niebieski: na Halę Stoły z Doliny Kościeliskiej długość ok. 4,3 km, czas przejścia 1 godz. 20 min Szlak czerwony: do Jaskini Mylnej z Doliny Kościeliskiej długość ok. 1km, czas przejścia 15 min Szlak czarny: nad Smreczyński Staw z Hali Ornak długość ok. 1,5 km, czas przejścia 30 min Szlak żółty, czerwony, niebieski: na Starorobociański Wierch z Hali Ornak przez grzbiet Ornaku długość ok. 9 km, czas przejścia 4 godz. 20 min Szlak żółty: do Chochołowskiej z Hali Ornak przez Iwaniacką Przełęcz długość ok. 4,9 km, czas przejścia 1 godz. 30 min

Dolina Chochołowska To największa dolina Tatr Polskich o długości ok. 10 km i powierzchni ok. 35 km2. Dnem doliny spływa Chochołowski Potok, który w dolnej części nazywa się Siwa Woda. Najpiękniejszą częścią doliny jest Polana Chochołowska, największa, aż 23-hektarowa hala tatrzańska. Wzdłuż przecinającej ją drogi stoją szałasy i szopy pasterskie, przypominające o wypasaniu tu dużych stad owiec i bydła od XVI wieku, oraz kaplica pasterska pw. św. Jana Chrzciciela, w której odpust odbywa się w ostatnią niedzielę czerwca, a msze święte odprawiane są od końca czerwca do września oraz w czasie Świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Obecnie wypas dopuszczony jest tylko w ograniczonym zakresie. Szałasy, chociaż nie pełnią już swojej funkcji, są konserwowane i utrwalana jest forma tej zabudowy. W jednej z bacówek można kupić regionalne wyroby z mleka owczego i krowiego. Na polanie położone jest największe schronisko tatrzańskie, dysponujące 185 miejscami noclegowymi, doskonała baza wypadowa w Tatry Zachodnie. Warta uwagi jest architektura tego obiektu wybudowanego w latach 50. XX wieku, realizująca z sukcesem idee wpisania dużego obiektu w krajobraz górski poprzez prawidłową lokalizację, zastosowanie miejscowego materiału (kamień i drewno) i formę architektoniczną będącą interpretacją elementów budownictwa ludowego (arch. Anna Górska).

TOURISTIC TRAILS IN THE WESTERN TATRA MOUNTAINS

Chochołowska Valley It is the biggest valley in Polish Tatras, 10 km long , with the surface of 35 square km. The most beautiful part of the valley is Chochołowska Glade, the biggest (23 hectares) Tatra glade. Along the road which goes through the valley there stand highlanders’ huts and shepherd’s sheds, reminding about grazing of big herds of sheep and cattle there since XVI century. There is also a shepherd’s chapel named after St John the Baptist , where the church fete takes place on the last Sunday of June and church services are held from the end of June to September and also at Christmas and Easter. Nowadays pasturing is allowed to the limited extent. The huts are maintained and this form of construction is preserved, although they do not play their role. In one of the shepherd’s huts you can buy regional products made of sheep and cow milk. On the glade there is located the biggest Tatra shelter, offering accomodation for 185 people, the perfect base for the excursions to the Western Tatras.

In winter the highest parts of Chochołowska Glade and some of its branches are the perfect terrains for ski-alpinism. The road for the cars finishes at the big car park in front of the entrance to Siwa Glade. You can rent a bike here and ride to the shelter through Siwa Glade. The route is not difficult but can be tiring for the beginners , however, downhill ride is exciting. You can also cover this distance by a horse carriage or a sleigh. A stretch from Siwa Glade to Huciska Glade can be covered by a touristic funicular rail “Rakoń”, converted from a tractor, which can take up to 50 persons. Chochołowska Valley is extremely attractive in early spring when the crocuses bloom and in autumn, when the plants change their colours and Western Tatras enchant with the fabulous yellow and red colours . You can hear the roar of deer from the subalpine forests then. The numerous touristic trails and the Pope trail lead from the valley to the mountains.

Szlaki w tatrach zachodnich Obecnie wszystkie schroniska tatrzańskie modernizowane są w oparciu o proekologiczne rozwiązania technologiczne. Jednak tutaj, niedaleko schroniska, już w roku 1955 wybudowano pierwszą w Tatrach elektrownię wodną, wykorzystującą wody Jarząbczego Potoku, dzięki której zniknęły głośne, spalinowe agregaty prądotwórcze. W schronisku znajduje się restauracja, a specjalnością szefa kuchni jest deser chochołowski, pstrąg z patelni oraz kotlet chochołowski. W zimie najwyżej położone partie Polany Chochołowskiej oraz niektóre jej odnogi stanowią doskonałe tereny do uprawiania ski-alpinizmu: Dolina Starorobociańska, Dolina Jarząbcza (bez górnych pięter), Dolina Iwanicka, Grześ – Rakoń długości ok. 3,5 km, różnicy poziomów 277 m, czy Rakoń – Dolina Wyżnia Chochołowska – Polana Chochołowska (szlak oznakowany tyczkami) o długości ok. 4,5 km i różnicy poziomów 750 m. Droga dla samochodów kończy się na dużym parkingu przed wejściem na Siwą Polanę. Można tu wypożyczyć rower i przez Siwą Polanę dojechać do schroniska. Trasa nie jest trudna, ale dla niewprawnych może być męcząca, natomiast zjazd jest emocjonujący. Można też przemierzyć ten dystans dorożką lub sankami. Odcinek od Siwej Polany do Polany Huciska w sezonie można pokonać kolejką turystyczną „Rakoń” – ciuchcią przerobioną z traktora, mogącą pomieścić do 50 osób. Chochołowska jest niezwykle atrakcyjna wczesną wiosną, w okresie kwitnienia krokusów, i jesienią, kiedy przebarwiają się rośliny i bajecznymi kolorami czerwieni i żółci urzekają Tatry Zachodnie, a z reglowych lasów słychać ryk jeleni. Z doliny prowadzą liczne szlaki turystyczne oraz szlak papieski. Szlak zielony: z Siwej Polany na Polanę Chochołowską długość ok. 7 km, czas przejścia 1 godz. 40 min Szlak czerwony i zielony: na Trzydniowiański Wierch i Kończysty Wierch z Trzydniówki długość ok. 4,8 km, czas przejścia 2 godz. 30 min Szlak czerwony i zielony: na Trzydniowiański Wierch i Kończysty Wierch z Polany Chochołowskiej długość ok. 6,8 km, czas przejścia 2 godz. 45 min Szlak zielony: z Polany Chochołowskiej na przełęcz Zawracie długość ok. 7,2 km, czas przejścia 2 godz. 10 min Szlak żółty i niebieski: z Polany Chochołowskiej na Grzesia, Rakoń i Wołowiec długość ok. 7,2 km, czas przejścia 2 godz. 45 min Szlak żółty i niebieski: z Polany Chochołowskiej na Przełęcz Bobrowiecką długość ok. 1,5 km, czas przejścia 50 min Szlak czerwony: granią od Starorobociańskiego Wierchu do Wołowca długość ok. 5,05 km, czas przejścia 2 godz. 45 min

TRAILS ON GUBAŁÓWKA FOOTHILLS Yellow trail: The Pope trail in Western Tatras From Chochołowska Glade to Jarząbcza Valley, 2 km long On 23rd of June 1983, during one of the pilgrimages to his homeland, the Pope John Paul II made an excursion in Jarząbcza Valley. To commemorate this event, the touristic trail was marked out there. At the place which the Pope reached there is a cross and a commemorative plaque.

TRASY v GUBALOVSKOM POHORÍ Yellow trail: The Pope Pilgrimage Route From Krzeptówki to Ludźmierz, 24 km long The trail leads from the Sanctuary of Fatima Holy Mother at Krzeptówki in Zakopane through the ridge of Gubałówka Foothills to the Sanctuary of Holy Mother in Ludźmierz. It is the memorial of a historical ride of St John Paul II. A pilgrimage Sursum Corda, counting several thousand of people, walks there annually on the first Saturday of June. Red trail: Red Trail of Chochołów Uprising From Chochołów to Poronin, 22 km long Blue trail : Zakopane Polana Szymoszkowa - Gubałówka From Zakopane to Kościelisko, 5 km long On Szymoszkowa Glade there is a lower station of a chair lift which works all year round. It takes tourists and skiers on the ridge of Gubałówka hill. At Butorowy Wierch there works a chair cable car . The walk on Gubałówka hill and downhill ride by the cable car offers unforgettable views to Western Tatras. Tourists may also go uphill to the top of Gubałówka or go downhill by a funicular train. Green trail: Kiry – Butorowy Wierch Kościelisko, 6 km long The trail connects Kiry at the mouth of Kościeliska Valley with Butorowy Wierch. On the trail there is a biathlon centre located. Black trail: Zakopane – Magura Witowska Zakopane – Witów, 17 km long The trail leads from the centre of Zakopane (lower part of Krupówki street) through Gubałówka hill, Butorów , Palenica Kościeliska, Mietłówka, Płazówka, Hurchoci Wierch and Witowski Przysłop. The part of the trail within Magura area runs through the picturesque forest glades.

Szlaki pogórza gubałowskiego Szlak zielony i żółty: z Polany Chochołowskiej na Halę Ornak długość ok. 7,7 km, czas przejścia 2 godz. 35 min Szlak zielony, czerwony i czarny: z Siwej Polany przez Siwą Przełęcz na Starorobociański Wierch długość ok. 12,5 km, czas przejścia 4 godz. 15 min Szlak żółty: Szlak Papieski w Tatrach Zachodnich Polana Chochołowska – Dolina Jarząbcza, długość: 2 km Dnia 23 czerwca 1983 roku, podczas jednej z pielgrzymek do ojczyzny papież Jan Paweł II odbył wycieczkę Doliną Jarząbczą. Na pamiątkę tego wydarzenia poprowadzono tu szlak, a w miejscu, do którego dotarł papież, postawiono krzyż i pamiątkową tablicę.

SZLAKI POGÓRZA GUBAŁOWSKIEGO Szlak żółty: Papieska trasa pielgrzymkowa Krzeptówki – Ludźmierz, długość 24 km Szlak prowadzi z Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej na Krzeptówkach w Zakopanem grzbietem Pogórza Gubałówskiego do Sanktuarium Matki Bożej w Ludźmierzu i jest pamiątką historycznego przejazdu św. Jana Pawła II. Corocznie w pierwszą sobotę czerwca przechodzi tędy wielotysięczna pielgrzymka Sursum Corda. Szlak czerwony: Czerwony Szlak Powstania Chochołowskiego Chochołów – Poronin, długość 22 km Szlak niebieski: Zakopane Polana Szymoszkowa – Gubałówka Zakopane – Kościelisko, długość 5 km Na Polanie Szymoszkowej znajduje się dolna stacja czynnej cały rok kolei krzesełkowej, która wywozi turystów i narciarzy na grzbiet Gubałówki. Na Butorowym Wierchu działa kolej linowo-krzesełkowa. Spacer Gubałówką i zjazd kolejką oferują niezapomniane widoki na Tatry Zachodnie. Turyści mogą również wjechać na szczyt Gubałówki lub zjechać kolejką linowo-terenową. Szlak zielony: Kiry – Butorowy Wierch Kościelisko, długość 6 km Szlak łączy Kiry u wylotu Doliny Kościeliskiej z Butorowym Wierchem. Na trasie ośrodek biathlonowy. Szlak czarny: Zakopane – Magura Witowska Zakopane – Witów, długość 17 km Szlak prowadzi z centrum Zakopanego (dolne Krupówki) przez Gubałówkę, Butorów, Palenicę Kościeliską, Mietłówkę, Płazówkę, Hurchoci Wierch i Witowski Przysłop. Część szlaku w obrębie Magury biegnie malowniczymi polanami śródleśnymi.

JAZDA KONNA I PLACE ZABAW Trasy konne – Ośrodek jeździecki U wylotu Doliny Kościeliskiej amatorzy jazdy konnej mogą skorzystać z oferty „Stajni Konsul”, która proponuje naukę jazdy konnej, wycieczki krajoznawcze, wycieczki powozami i kuligi.

Aktywny wypoczynek rodzinny Z myślą o najmłodszych dzieciach na terenie gminy powstały atrakcyjne place zabaw. Przy scenie plenerowej w Kościelisku znajduje się nowoczesny plac zabaw wykonany w stylu regionalnym. Pozostałe znajdują się przy szkołach i boiskach sportowych w Witowie i Dzianiszu.

Horse riding trails – Horse-riding centre At the mouth of Kościeliska Valley horse riding lovers can use the offer of „Konsul Stable” which offers teaching of horse riding, horse excursions , horsedrawn carriage trips and rides in the horse-drawn sleigh (kulig).

Active Family Recreation The attractive playgrounds for the youngest children are created within the community. At the open-air stage in Kościelisko there is a modern playground in regional style. The others are situated near the schools and sport pitches in Witów and Dzianisz.

BOISKA SPORTOWE

Uprawianie sportów zespołowych Przy szkołach udostępniane są zespoły boisk sportowych Orlik o sztucznej nawierzchni: w Kościelisku  boisko do piłki nożnej o wymiarach 62 m x 30 m  wielofunkcyjne boisko o wymiarach 32 m x 19 m, z urządzonymi boiskami do gry w piłkę siatkową i koszykówkę w Witowie  wielofunkcyjne boisko o wymiarach 48 m x 25 m, z urządzonymi boiskami do gry w piłkę nożną, koszykówkę, siatkówkę i tenisa ziemnego w Dzianiszu  wielofunkcyjne boisko sportowe o wymiarach 40 m x 24 m, z urządzonymi boiskami do gry w piłkę nożną, koszykówkę, siatkówkę

Horse riding trails – Horse-riding centre At the mouth of Kościeliska Valley horse riding lovers can use the offer of „Konsul Stable” which offers teaching of horse riding, horse excursions , horse-drawn carriage trips and rides in the horse-drawn sleigh (kulig).

SIŁOWNIE na wolnym powietrzu

Miejsca ćwiczeń na wolnym powietrzu We wsi Kościelisko udostępnione są dwie siłownie zewnętrzne: przy szkole i na placu rekreacyjnym przy scenie plenerowej. Znajdują się tu takie urządzenia do ćwiczeń, jak: narciarz/surfer, trenażer ramion, trenażer nóg i rąk, wioślarz z rowerkiem, krzesełko do podnoszenia ciała, urządzenie do masażu bioder i pleców, twister i stoper, orbitek eliptyczny.

Places for exercising in the open-air V Kościelisku sa nachádzajú dve vonkajšie posilňovne: pri škole a v rekreačnom stredisku pri vonkajšej scéne. K dispozícii sú cvičné zariadenia ako: stroj lyžiar/sur

fér, posilňovač ramien, posilňovač rúk a nôh, stroj na veslovanie, bicykel, hrazda, zariadenie na masáž pliec a chrbta, twister, stepper a eliptický orbitrek.

SÄ&#x2026;siedzi NEIGHBOURS

t v r d oŠin Na wycieczkę do naszego miasta partnerskiego Tvrdošína i do Oravic na Słowacji Miasto Tvrdošín położone jest w kraju żylińskim, w historycznym regionie Orawa. Tvrdošín leży w dolinie rzeki Orawa, między pasmami górskimi Magury Orawskiej i Skoruszyńskich Wierchów. Ślady osadnictwa pochodzą ze starożytności. W średniowieczu przebiegał tędy szlak handlowy - bursztynowy prowadzący od Bałtyku do Adriatyku, i znajdował się tu urząd celny. Dziś miasto leży na trasie międzynarodowej łączącej Polskę z krajami Europy Południowej. Pierwsza pisemna wzmianka o Tvrdošínie pochodzi z 1265, a prawa miejskie nadane zostały przez króla Ludwika I Andegaweńskiego w 1369 roku. Miasteczko stało się ośrodkiem rzemiosła – wyrabiano tu płótno i garnki, a także garbowano skóry. Miasto ma atrakcyjne położenie – u zbiegu dwóch rzek, i jest pełne zieleni. Można tu o każdej porze roku odpocząć, jest też wiele ciekawych miejsc Reliktem przeszłości wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jest drewniany gotycki kościół pw. Wszystkich Świętych wzniesiony w 2. połowie XV wieku. Został on przebudowany w XVII wieku w stylu renesansowym. We wnętrzu zachowane są elementy oryginalnego wyposażenia: kasetonowy strop z malowanymi rozetami, ambona, chór i malowidła ścienne oraz barokowy ołtarz z końca XVIII wieku.

Excursion to our partner town Tvrdosin and Oravice in Slovakia The town of Tvrdosin is located in Zilina county, in historic region of Orava. Tvrdosin is situated in the valley of the Orawa river , between the mountain ranges of Magura Orawska and Skoruszynskie Wierchy. The traces of settlement come from the ancient times. In the medieval ages the trade amber trail ran there. It ran

from the Baltic sea to the Adriatic sea and the customs office was situated there. The relic of the past, the UNESCO World Heritage Site, is a wooden gothic All Saints’ church, built in the second half of XVth century. The town has attractive location – at the junction of

oravskÝ PodzÁmok

związanych z przeszłością miasta oraz kilka obiektów rekreacyjnych i sportowych. Są tu otwarte przez cały rok hale tenisowa i sportowa, stadion piłkarski oraz boiska ze sztuczną nawierzchnią. Orawski Podzamok z 2. połowy XIII wieku i rozbudowany w następnych stuleciach uważany jest za jeden z piękniejszych zamków na Słowacji, góruje nad miejscowością o nazwie Orawskie Podzamcze. Wznosi się na skale, 112 m nad lustrem rzeki Orawy. Najstarszą częścią jest zamek górny z wyniosłą wieżą posadowioną na surowej skale, niedostępny z zewnątrz. Patrząc na zamek od wschodu, wydaje się że budowla przeczy prawom fizyki, gdyż skała, na której go zbudowano, jest wygięta w kierunku południowym. Dziś zamek jest obiektem muzealnym.

Położone niemal w centrum miasta, czynne w sezonie zimowym, sztuczne lodowisko daje możliwość amatorskiego uprawiania łyżwiarstwa figurowego oraz przeprowadzania treningów hokejowych i meczów. Zwolennicy jazdy konnej docenią możliwość zorganizowania przejażdżek konnych po okolicy. Kapitalną propozycją dla uprawiających żeglarstwo jest możliwość pływania po rzece na trasie Tvrdošín – Orawski Podzamok – Kralowany. Turyści mogą wędrować mniej lub bardziej trudnymi szlakami turystycznymi Magury Orawskiej i Skoruszyńskich Wierchów.

two rivers and it is full of green. You can take a rest here at any time of the year, there are also lots of interesting sites connected with the past of the town and a few recreational and sport facilities. A wonderful offer for sailors is the possibility of sailing on the river on the route Tvrdosin – Oravsky Podzamok – Kralovany.

Tourists can hike on less or more difficult trails of Magura Oravska and Skoruszynskie Wierchy. In the administrative area of the town there is situated a locality Oravice (23 km from Tvrdosin). It has the direct borderline with Witow located in Kościelisko Community. The dirt road connects these two localities.

Oravice W administracyjnych granicach miasta położona jest miejscowość Oravice (23 km od Tvrdošina), która bezpośrednio graniczy z Witowem położonym na terenie Gminy Kościelisko. Miejscowości te łączy droga gruntowa. Oravice to liczący się ośrodek rekreacyjny i sportowy, a także turystyki pieszej i rowerowej, dający szereg możliwości aktywnego odpoczynku w górach oraz w leczniczych wodach geotermalnych. Baseny geotermalne i kompleks narciarski Meander Park Oravice Baseny napełniane są naturalną geotermalną wodą – siarczanowo-wapniowomagnezową z dużą zawartością żelaza, która ma właściwości lecznicze. Wspomaga leczenie chorób układu mięśniowo-szkieletowego, układu moczowego i nerek. Jest też doskonałym relaksem po górskiej wycieczce czy nartach. Kapitalne wrażenia daje kąpiel w odkrytych basenach termalnych zimą. Górskie krajobrazy w zimowej szacie kontrastują z ciepłą parującą wodą. Woda termalna ma temperaturę od 34°C do 38°C. Baseny są czynne przez cały rok. Można tu wyczynowo uprawiać pływanie. Sportowo-rekreacyjny basen oferuje wiele atrakcji, takich jak: ławki do masażu, dysze do masażu, duży grzybek wodny, jeż wodny i wodospad. Jest też część basenu ze sztucznymi falami, gdzie pływanie jest trudniejsze. Ski Park Oravice W odległości kilkuset metrów od basenów znajduje się narciarska trasa zjazdowa i wyciąg narciarski z czteroosobowymi podgrzewanymi krzesełkami. Kompleksom narciarskim i basenowym towarzyszy oferta noclegowa i gastronomiczna.

Geothermal swimming pools and skiing complex Meander Park Oravice The swimming pools are filled with natural geothermal water – sulfur-calcium-magnesium water with plenty of iron, which has medicinal properties. Bathing in the open-air thermal swimming pools in winter gives unforgettable impressions. The mountain landscapes in winter contrast with the warm, evapora-

ting water. Thermal water has a temperature from 34 to 38 C. The pools are open all year round.

Ski Park Oravice

A few hundred metres from the pools there is a downhill skiing slope and a ski lift with the four-seat heated chairs. Skiing and pool complexes are accompanied by accommodation and gastronomical offers.

ZAkopane

Spacer po Zakopanem Kościelisko sąsiaduje z miastem Zakopane, które proponuje wiele atrakcji kulturalnych i turystycznych oraz wydarzeń sportowych. Kalendarz stałych, znanych imprez i festiwali obejmuje wiele dziedzin, bogata jest również oferta okazjonalna. Dawne Zakopane Historia Zakopanego, choć w zasadzie dość krótka, jest niezwykła i łączy się z pobytem wielu wybitnych artystów i osobowości, co zaznacza się w dzisiejszej tkance miasta licznymi placówkami kultury. Przeszłość Zakopanego poznać można dzięki muzeom urządzonym w zabytkowych obiektach: Zespole Dworsko-Parkowym Tatrzańskiego Parku Narodowego w Kuźnicach oraz Muzeum Tatrzańskim przy ul. Krupówki 10, z jego oddziałami „Kolibą” przy ul. Kościeliskiej 18, „Okszą” przy ul. Zamoyskiego 25, Koziniec 8, i innych.

Walk around Zakopane

Kościelisko is a neighbour of Zakopane which offers a lot of cultural and touristic attractions and sport events. The calendar of permanent, well-known events and festivals cover many fields, temporary offer is also very rich. You can get detailed information at Zakopane Promotion Office which is located in 7 Kościeliska street

and at the Centre of Touristic Information in 17 Kościuszki street or on the website www.zakopane.pl The Old Zakopane The history of Zakopane, although quite short, is unusual and is connected with the stay of many outstanding artists and personalities which can be seen in today’s picture of the town with numerous cultural institutions.

Szczegółowe informacje można uzyskać: w Biurze Promocji Zakopanego, ul. Kościeliska 7, w Centrum Informacji Turystycznej, ul. Kościuszki 17 oraz na stronie www.zakopane.pl

ZAkopane Warto też przejść zakopiańską starówką ul. Kościeliską z zachowanymi chałupami góralskimi i drewnianym kościółkiem oraz odwiedzić najsłynniejszą nekropolię na Pęksowym Brzyzku – miejsce spoczynku wielu wybitnych Polaków. Przy tej ulicy mieści się też słynna szkoła sztuk plastycznych im. Antoniego Kenara. Warto poznać twórczość znanych, dawnych i współczesnych artystów, która prezentuje różne dyscypliny i kierunki sztuki i jest eksponowana jest w wielu zakopiańskich galeriach. Koneserzy muzyki mogą uczestniczyć w koncertach organizowanych w zabytkowych wnętrzach „Atmy” – muzeum Karola Szymanowskiego przy ul. Kasprusie 19. W Zakopanem odbywają się też liczne koncerty i festiwale muzyczne, muzyki klasycznej, współczesnej i ludowej. W Zakopanem przy ul. Chramcówki działa Teatr Witkacego, mający w swoim repertuarze wiele inscenizacji sztuk swojego patrona i innych dramaturgów. Spektakle te cieszą niezwykłą popularnością z uwagi na specyficzną, ekspresyjną konwencję przekazu i są jednym z najciekawszych osiągnięć teatru współczesnego.

You can get to know the past of Zakopane thanks to the museums established in historical objects. It is worth walking in Zakopane Old Town in Kościeliska street where you can see remained highlander’s houses and a wooden church. You can also visit the most famous necropolis at Pęksowy Brzyzek – the place of rest of many outstanding Polish people. The works of well-known, old and contemporary artists which present various disciplines and art trends

are worth getting to know. They are displayed in many Zakopane art galleries. In Zakopane in Chramcówki street there works Witkacy Theatre which has a lot of performances of its patron’s and other drama writers’ plays in its repertory. The performances are extremely popular because of specific, expressive way of acting and they are one of the most interesting achievements of contemporary theatre.

ZAkopane

Przyroda, turystyka, rekreacja Świat tatrzańskiej przyrody poznać można poprzez edukacyjne ekspozycje stałe i czasowe w Centrum Edukacji TPN przy ul. Chałubińskiego 42a i w Muzeum Tatrzańskim. W Zakopanem zaczynają się liczne piesze szlaki turystyczne Tatr i Pogórza Gubałowskiego. Obsługę ruchu turystycznego zapewniają biura podróży i koła przewodnickie. Amatorską i kwalifikowaną turystykę można uprawiać na trasach narciarskich, biegowych i rowerowych; niektóre łączą Zakopane i Kościelisko. Rozległą panoramę tatrzańskich grani podziwiać można z Kasprowego Wierchu (1987 m n.p.m.), na który wyjechać można kolejką linową wybudowaną w latach 1935-1936. Z Kasprowego prowadzą szlaki piesze oraz nartostrady na Halę Gąsienicową i Goryczkową. Na Gubałówkę kursuje nowoczesna kolej linowo-terenowa. W partii grzbietowej Gubałówki zlokalizowanych jest wiele atrakcji, szczególnie zimowych (lodowisko, snowpark, trasa freestyle) oraz wiedzie tu popularny, widokowy szlak spacerowy. Zakopane oferuje również rekreację wodną w basenach geotermalnych Aquaparku, który zlokalizowany jest przy ul. Jagiellońskiej 31. Baseny pływackie dostępne są również w Centralnym Ośrodku Sportu ul. Bronisława Czecha 1 oraz wielu obiektach hotelowych.

Nature, tourism, recreation

The world of the Tatra nature can be acknowledged by permanent or temporary educational exhibitions in the Educational Centre of Tatra National Park in 42a Chałubińskiego street and in the Tatra Museum. Amateur and qualified tourism can be practised on skiing routes, cross-country skiing routes and cycling routes, some of them connect Zakopane with Kościelisko. The vast panoramic view of the Tatra ridge can

be admired from Kasprowy Wierch (1987m above the sea level) where you can get by the cable car built in 1935-1936. Hiking trails and downhill skiing routes to Hala Gasienicowa and Goryczkowa run from Kasprowy Wierch. The modern funicular train goes up to Gubałówka hill. Zakopane offers also water recreation in geothermal swimming pools.

SPORT  REKREACJA  TURYSTYKA

Sport Zakopane oferuje liczne wyciągi oraz trasy narciarskie i stoki o zróżnicowanym stopniu trudności. Dla początkujących proponowane są stoki na Pardałówce, Antałówce, Kozińcu, górnej partii Gubałówki, na Lipkach i u podnóża Wielkiej Krokwi. Dla bardziej zaawansowanych kompleksy: na Polanie Szymoszkowej, Harendzie i na Nosalu. W okresie zimowym w Zakopanem odbywa się szereg imprez sportowych. Należą do nich: Puchar Świata w Skokach Narciarskich, Mistrzostwa Polski – The North Face Polish Freeskiing Open, Red Bull Zjazd na Krechę, Puchar Europy w Slalomie Kobiet, Międzynarodowe Zawody w Łyżwiarstwie Szybkim „Tatra Cup”, World Snow Day, Zawody w Narciarstwie Wysokogórskim, Bieg Gąsieniców czy Zawody o Wielkanocne Jajo (obowiązują stroje z epoki). Najstarszą imprezą sportową, cieszącą się niesłabnącą popularnością, są zawody narciarskie i łyżwiarskie dzieci i młodzieży o puchar Koziołka Matołka. Nieodmiennie atrakcją Zakopanego o każdej porze roku są Krupówki – najsłynniejszy deptak ze sklepami i restauracjami, gdzie spotykają się wszyscy niezależnie od pory dnia i pogody.

Sport

Zakopane offers numerous ski lifts and slopes with the various level of difficulty. A lot of sport events take place in winter time in Zakopane. The oldest and extremely popular sport event are skiing and skating competitions for children and youth, so called Koziołek-Matołek Cup (Matołek the

Billy-goat – a character from an adventurous story for children). An unchangeable attraction of Zakopane in every season is Krupówki street – the most famous promenade, main pedestrian zone with shops and restaurants where everybody meets no matter what time of the day and the weather is.

Informator praktyczny Practical information

Ja nuary

February

The Schedule of Regular Events

Winter holidays with folklore – Open meetings during which the family festival s, concerts, exhibitions, workshops and other cultural events are organised. Polana Carol Singing – Common singing of Polish carols and highlanders’ Christmas songs. Witów Cup – Amateur competitions in alpine skiing – giant slalom on the slope of ski resort Witów-Ski. Division into a few age categories, skiing in regional outfits with a special bonus. Highlanders’ folk band plays live.

Gazda(Highlander Farmers ’) Parade The ride of highla nders’ horse teams (with music) and competitio ns in following categories:  the race of “kumo – the horse sleighs for two terki” people  skiring – the ski er following the horse with a horseman  ski-sk iring – the skier following the horse. The Stanisław Bukowski (fa ther) Memorial Sport Even t – Youth competitions in cross-country skiing in cla ssic style, commemorating the trainer and educator (coming from Kościelisko) of many wonderful cross-cou ntry skiers, the medalists of Polish and World Champio nships.

Family Run – Cross-countr y skiing in classic or free sty le on Droga Wierchowa to the of Witów-ski resort. Both ad top station ults and children with paren ts can take part in the compet ition. Valentine Cross-country Skiing Competition for Co uples – the event is held on the cross-country Kościelis ko-Chotarz runs. Contest „ Smart Highland er Farmers’ Housewives from Polana Community” Choosing the best traditional and contemporary dishes, ma de of regional products. The Trail without the Fro ntiers – Mass, integrative Polish-Slovakian cross-coun skiing run on the distance of try 13 km on Magura Witowska , from Witów to Oravice. The Presidents of Poland an d Slovakia participate in it.

March

untry skis owa – school competitions on cross-co Memorial of Bronislawa Staszel-Polank l skier from e) in Witów. It commemorates an unusua Glad k Cree ite (Wh k Poto y Biał na Pola on the World nd for 8 times and unofficial Champion of Pola of on mpi Cha the was who sko cieli Koś owa – AK). and belonged to Home Army (Armia Kraj in 1929. She took part in Warsaw Uprising pilgrimage er - Chochołowska Valley – Traditional Wandering on the traces of Holy Fath June 1983. 23rd n Paul II in Chochołowska Valley on commemorating the stay of Holy Father Joh mass in the in Chochołowska Valley and finishes with It starts at the Pope Cross on Siwa Glade the ka Glade. Then the pilgrims are invited for St John the Baptist’s chapel on Chochołows refreshments to the mountain shelter.

Ferie z folklorem – otwarte spotkania, w ramach których organizowane są festyny , koncerty, wystawy, warsztaty i inne wydarzenia o tematyce kulturalnej.

Polaniarskie Kolędowanie – wspólne śpiewanie polskich kolęd i góralskich pastora łek. Puchar Witowa – amatorskie zawody w narciarstwie alpejskim – slalom gigant na stoku stacji narciarskiej Witów-Ski. Podział na kilka kategorii wiekowych, dodatko wo premiowane przejazdy w strojach regionalnych. Przygrywa kapela góralska.

LU T Y

yce, góralskich zaprzęgów konnych Parada Gazdowska – przejazd, przy muz wyścigi dwuosobowych sań  skiring i zawody w kategoriach:  kumoterek – cy za koniem.  ski-skiring – narciarz jadą – narciarz jadący za koniem z jeźdźcem – młodzieżowe zawody w narciarstwie Memoriał Stanisława Bukowskiego Ojca jące osiągnięcia pochodzącego biegowym w stylu klasycznym upamiętnia u znakomitych narciarzy biegowych, z Kościeliska trenera i wychowawcy wiel medalistów mistrzostw świata i kraju. owych w stylu klasycznym lub dowolnym Bieg Rodzinny – przejazd na nartach bieg ki w Witowie. W zawodach uczestniczyć Drogą Wierchową do górnej stacji Witów-S icami. mogą zarówno dorośli, jak i dzieci z rodz Walentynkowy bieg narciarski parami Chotarz. zawody na trasach biegowych Kościeliskoaw iny – konkurs z wyborem najlepszych potr Sykowne Gaździny z Polaniarskiej Gm produktów regionalnych. tradycyjnych i współczesnych z użyciem koPolski i Słowacji, masowy, integracyjny pols Szlak bez Granic z udziałem prezydentów ic. Orav do wa Wito z ą 13 km Magurą Witowsk -słowacki bieg narciarski na trasie o długości

Kalendarium cyklicznych imprez

St yc z eń

M ARZEC

Memoriał Bronisławy Staszel Polankowej – szkolne zawody na nartach biegowych odbywające się na Polanie Biały Potok w Witowie, upamiętniające niezwykłą narciarkę z Kościeliska, ośmiokrotną mistrzynię Polski, nieoficjalną mistrzynię świata z 1929 roku, która brała udział w Powstaniu Warszawskim i należała do Armii Krajowej. Wędrowanie śladami Ojca Świętego – Dolina Chochołowska – tradycyjna pielgrzymka upamiętniająca pobyt Ojca Świętego Jana Pawła II w dniu 23 czerwca 1983 roku w Dolinie Chochołowskiej. Rozpoczyna się przy Krzyżu Papieskim na Siwej Polanie w Dolinie Chochołowskiej, a kończy mszą świętą w kaplicy św. Jana Chrzciciela na Polanie Chochołowskiej, po której pielgrzymi zapraszani są do schroniska na poczęstunek.

April

Easter Fair It is organised in Community Centre of Reg ional Culture (GOKR) in Kościelisko. You can buy there dyed eggs, Easter card s, lambs made of pastry, pottery, crochet napkins, Easter decorations and other ornaments. Community Overview of Children’s Folk Groups Overview of children’s regional groups from Dzianisz – “Mali Dzianiszanie”, from Witów – “Mali Witowianie”, from Koś cielisko - “Polany”.

M ay

Preharvest period in Polany rd Two-days overview of music folk bands and family bands, the contests of shephe singing, playing instruments and others which aim to show the traditions being passed from generation to generation in highlander families. The contests are accompanied by exhibitions and occasional concerts and also by a dancing party. al May picnic in Dzianisz – It starts every year on the last Sunday of May with a tradition Dzianisz Upper in St Mary’s church service – May service – at the “Chapel near Marta” village. Afterwords there is a festive horse parade , going through the village to the open-air stage in Borki in Lower Dzianisz where regional folk groups perform.

JunE J u ly

The Schedule of Regular Events

Children’s Day on the open-air stage in Nędza-Kubiniec Street in Kościelisko. A lot of contests and attractions organized for children, performances of music bands, tasting of regional dishes.

Highland Sweets – a cake baking competition where taste, visual appeal and cake’s to name are judged. The Cake Queen wins a spoon-sceptre, which is then passed on the next-year champion.

Open Biathlon Nordic Walking Polish Championship – he competition is held in the biathlon centre in Kościelisko; event for four age categories, includes shooting small calibre rifles and a 3 or 4,5-kilometre run.

Around the Tatras in One Day – The Tatra Courriers Race – a 200-kilometre cycling race along a route stretching in Poland and Slovakia. Both start and finish lines are located in Kiry, Kościelisko.

KWIECIEŃ

Kiermasz Wielkanocny organizowany jest w GOKR w Kościelisku, w czasie którego można nabyć wykonane przez dzieci i młodzież szkolną pisanki, kartki świąteczne, baranki z ciasta, ceramikę, serwetki szydełkowe, stroiki świąteczne i inne ozdoby. Gminny Przegląd Dziecięcych Zespołó w Regionalnych przegląd dziecięcych zespołów regionalnyc h z Dzianisza „ Mali Dzianiszanie”, z Witowa” Mali Witowianie”, z Kościeliska zespół „ Polany”.

MAJ

Przednówek w Polanach dwudniowe przeglądy kapel i zespołów rodzinnych, konkursy śpiewu pasterskiego, gry na instrumentach i inne mające na celu pokazanie tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie, w góralskich rodzinach, którym towarzyszą wystawy i koncerty okolicznościowe oraz zabawa taneczna.

Kalendarium cyklicznych imprez

Majówka w Dzianiszu rozpoczyna się co roku w ostatnią niedzielę maja tradycyjnym nabożeństwem ie maryjnym – majówką przy „Kapliczce koło Marty” w Dzianiszu Górnym, następn scenie na czym po wieś, przez uroczystą paradą konną uczestnicy przejeżdżają plenerowej w Borkach w Dzianiszu Dolnym występują zespoły regionalne.

CZERWIEC

lipiec

Dzień Dziecka na scenie plenerowej przy ul. Nędzy Kubińca w Kościelisku szereg zorganizowanych konkursów i atrakcji dla dzieci, występy zespołów, degustacja regionalnych potraw.

Góralskie słodkości – konkurs ciast, w czasie którego oceniany jest smak, wygląd oraz nazwa ciasta. Wybierana jest Królowa Wypieków, która otrzymuje „berło-łyżkę”, przekazywaną w roku następnym kolejnej zwyciężczyni konkursu. Biathlonowy Nordic Walking Otwarte Mistrzostwa Polski – zawody, które odbywają się w ośrodku Biathlonowym w Kościelisku, w czterech kategoriach km. wiekowych ze strzelaniem z karabinku małokalibrowego i biegiem na 3 km lub 4,5 W jeden dzień dookoła Tatr – Rajd Kurierów Tatrzańskich – rowerowy rajd na trasie o długości 200 km biegnącej po terenie Polski i Słowacji. Start i meta w Kirach w Kościelisku.

J u ly

The Schedule of Regular Events

Bonfire in Witów – It takes place on the last Sunday of July.

the The celebrations start with the mass in St Ann’s chapel at Płazówka, afterwards festive ride of the horse carriages to a fire brigade’s station in Witów is held. A big highlander’s bonfire (watra) is lit there. The performances of the local and invited regional groups, contests and dancing party take place at the fire brigade’s station.

Summer in Kościelisko – eries of cultural and sport events, with the presentations ns of brass bands, regional folk groups, highlanders’ music bands and other formatio acting in the community and also folk craftsmen.

„The Holiday of Forest – The Tatra Bonfire” (Tatrzańska Watra) – It takes place on 15th August

Au gu st

on Siwa Glade in Chochołowska Valley. After lighting the bonfire the competitions connecte d with the forest and woodworking are held, for example the contest of lumberjacks (cutting the wood or screwing together the parts of a motor saw as fast as possible). A contest for the biggest king bolete mushroom (cep) for mushroom pickers is also organized. During the festival you can admire the traditional outfits, highlander’s dances and songs or dance in the open-air.

Football Tournaments for the Cup of Commune Head and Village Leader (Sołtys They are organized for the school youth and take place on the pitch “Orlik” near the school in Kościelisko.

International Dog Show – It takes place at the biathlon stadium in Kościelisko – Kiry, on the first

Saturday of August. The attraction of the show are the presentations of shepherd’s dogs – Podhale sheepdogs and Slovakian sheepdogs.

Potatoe Harvests in Dzianisz

Se p te mb er

of picking It reminds about the field works commonly done by Podhale inhabitants. The contest contests are The out. carried are dish potatoe best the for the turnips and potatoes and the contest groups. folk regional of ances perform celebrated with the highlander’s music and the

Return of the Sheep from the Mountain Pastures (Polaniorski Osod) – It is

the ending of returning of of tradition the the shepherd’s summer. The folk name of this event is connected with shepherd’s the of g the head shepherd with sheep from the mountain pastures. Its aim is remindin presents rituals. During this show the highlander’s assembly “Polaniorze” from Kościelisko nts like instrume d’s shepher of sound the to listen also the shepherd’s customs. You can milk. sheep of made products al bagpipes and pipes and taste the tradition

has sheep, Inter-commune Contest for the Dishes made of Sheep Milk – The contest “Who

prepare the dishes cooks what he wants” is the part of Polaniorski Osod (as above). The participants milk whey), bryndza (sheep’s ” containing traditional products coming from a sheep, it means “zyntyca of sheep milk). (soft ewe’s cheese), oscypek (smoked sheep cheese) or bundz (fresh cheese made

)

Lato w Kościelisku – różne imprezy kulturalne i sportowe, w czasie których prezentują się orkiestry dęte, zespoły regionalne, kapele góralskie i inne formacje działające na terenie gminy, a także twórcy ludowi.

Święto Lasu – Watra Tatrzańska – odbywa się 15 sierpnia na Siwej Polanie w Dolinie Chochołowskiej. Po rozpaleniu watry przeprowadzane są konkurencje związane z lasem i obróbką drewna, jak np. konkurs drwali polegający na cięciu drewna czy skręcaniu piły motorowej na czas. Organizowany jest też konkurs dla grzybiarzy na największego prawdziwka. W czasie festynu można podziwiać tradycyjne stroje, tańce i śpiewy góralskie oraz tańczyć pod gołym niebem. Turnieje piłki nożnej o Puchar Wójta i Sołtysa – organizowane są dla młodzie ży szkolnej i odbywają się na boisku „Orlik” przy szkole w Kościelisku.

Kalendarium cyklicznych imprez

Witowiańska Watra – odbywa się w ostatnią niedzielę lipca. Obchody rozpoczyna msza św. w kaplicy pw. św. Anny na Płazówce w Witowie, następnie uroczysty przejazd powozami konnymi pod budynek remizy strażackiej w Witowie, gdzie rozpalana jest góralska watra (ognisko). Odbywają się występy miejscowych i zaproszonych zespołów regionalnych, konkursy, a także zabawa taneczna.

Międzynarodowa Wystawa Psów Rasowych – odbywa się w pierwszą sobotę sierpnia na stadionie biathlonowym w Kirach, w Kościelisku. Atrakcją wystawy są pokazy psów pasterskich – owczarków podhalańskich i słowackich.

wr z e sie Ń

sie rp ie Ń

lipiec

Wykopki w Dzianiszu – przypominają o wspólnie wykonywanych przez ia mieszkańców Podhala pracach polowych. Przeprowadzane są konkursy zbieran ia uświetn Całość ków. ziemnia z rzepy czyli ziemniaków, i na najlepszą potrawę góralska oprawa muzyczna i występy zespołów regionalnych. a Polaniorski Osod – to zakończenie pasterskiego lata. Nazwa imprezy związan jest z tradycją powrotu bacy z owcami z hal, a jej celem jest przypominanie pasterskich obrzędów. W czasie tego widowiska góralski zespół „Polaniorze” z Kościeliska przedstawia „pasterskie zwyki”. Można także usłyszeć brzmienie w instrumentów pasterskich, jak dudy i piscołki, i skosztować tradycyjnych wyrobó z mleka owczego. co fce” Międzygminny Konkurs na Potrawy z Mleka Owczego – „Kto mo owce, warzy potraw odbywa się w ramach Polaniorskiego Osodu i polega na przygotowaniu zawierających produkty tradycyjne pochodzenia owczego, tj. zyntycy, bryndzy, oscypka czy bundzu.

October

Inter-commune Recitation Contest named after Stanisław Nędza-Kubiniec It is organized for the pupils of grammar schools and lower secondary schools in Podhale, Spisz and Orawa. The contestants recite the poems written by Stanisław Nędza-Kubiniec, a poet from Kościelisko and by other poets from Podhale. Tastes of Indian Summer – the contest of homemade liqeurs is accompanied by recitations of poems illustrating the effects of alcohol overdose.

we Granie) tion “Majowe Maya Music Playing (Majo other actions of the Founda d an es sag nis ver s, ert nc aya) They are co Łabunowicz called “Maja” (M rek Ma ko. elis ści Ko in y Kir cue Granie” from mentalist), a scout and a res tru iins ult (m ian sic mu a s wa (1972 – 2001) died together with scue Services (TOPR) who worker in Volunteer Tatra Re untains under rescue action in the Tatra mo Bartek Olszański during the December 2001. Szpiglasowa Pass on 30th carried out every ielisko Community – It is śc Ko t ou ab ge led ow Kn parations to Contest of ko community. Thanks to pre elis ści Ko of l oo sch er oth phy, history, year in an dge of topography, ethnogra wle kno t ge nts de stu the the contest y live. t the community where the nature and information abou ” – For the school mn in the Tatra mountains utu „A st nte Co ts Ar c sti Pla lture (GOKR). unity Centre of Regional Cu mm Co by d ize an org th, you

No v e m b e r

The Schedule of Regular Events

Dece m ber

Christmas Fair It is organised in Community Centre of Regional Culture (GOKR) in Kościelisko. You can buy there Christmas decorations and cards made by children, folk craftsmen and folk artists. The opening of winter season – Kościelisko Cup is a cross-country skiing competition held on the cross-country Kościelisko-Chotarz runs.

Community Centre of Regional Culture invites constantly for temporary exhibitions presenting the achievements of folk artists and a wide range of occasional and thematic expositions. Moreover, within the whole year in Kościelisko Community there are organized meetings and cultural, sport and recreational events. The current information about planned events is available on the website www.koscielisko.com.pl

paŹDZIERNIK

cytatorski Międzygminny Konkurs Re ińca ala, im. Stanisława Nędzy-Kub owych i gimnazjalnych Podh aw dst po ół szk ów zni uc dla organizowany jest o poety Stanisława ytują wiersze kościeliskieg rec cy tni zes Uc . wy Ora i a Spisz alańskich poetów. Nędzy Kubińca i innych podh Smaki Babiego Lata opowiadających az z deklamacjami wierszy wr ch wy mo do ek lew na s konkur ia alkoholu. o skutkach przedawkowan

l i sto pa d

Majowe Granie to koncerty, wernisaże i inne przedsięwzięcia, które odbywają się w Kościelisku. Marek Łabunowicz „Maja” (1972-2001) był muzykantem (grał na wielu instrumentach), harcerzem i ratownikiem TOPR, który zginął razem z Bartkiem Olszańskim podczas akcji ratunkowej w Tatrach pod Szpiglasową Przełęczą 30 grudnia 2001 roku.

Kalendarium cyklicznych imprez

Konkurs Wiedzy o Gminie Kościelisko co roku odbywa się w innej szkole na terenie gminy. Dzięki konkursowym przygotowaniom uczniowie zdobywają wiedzę z zakresu topografii, etnografii, historii, przyrody oraz informacje o gminie, w której mieszkają. Konkurs Plastyczny „Jesień w Tatrach” – dla młodzieży szkolnej.

g r u d z ie Ń

Kiermasz Bożonarodzeniowy organizowany jest w GOKR w Kościelisku i umożliwia zakup świątecznych ozdób i kartek wykonanych przez dzieci, twórców ludowych i rzemieślników. Otwarcie sezonu zimowego zawody w narciarstwie biegowym o Puc har Kościeliska rozgrywane na trasach biegowych Kościelisko-Chotarz .

Gminny Ośrodek Kultury Regionalnej stale zaprasza na wystawy czasowe prezentujące osiągnięcia artystów i twórców ludowych, ekspozycje okazjonalne i tematyczne o szerokim zakresie.

Ponadto, w trakcie całego roku w Gminie Kościelisko organizowane są spotkania i imprezy kulturalne oraz rekreacyjne i sportowe. Bieżąca informacja o planowanych wydarzeniach www.koscielisko.com.pl

WAŻNE ADRESY IMPORTANT ADDRESSES Urząd Gminy Kościelisko Commune Office in Kościelisko  Kościelisko, ul. Strzelców Podhalańskich 44 tel. 18 20 79 100 - 103, www.koscielisko.com.pl e-mail: gmina@koscielisko.com.pl Straż Gminna Community Police  Kościelisko, ul. Strzelców Podhalańskich 44 tel. 18 20 79 100 – 104 wewn. 55  komendant tel. 668 300 518 e-mail: straz@koscielisko.com.pl Straż Pożarna Fire Brigade  tel. alarmowy straży pożarnej 998 lub 112  Kościelisko, Rysulówka 2, tel. 0 18 70 988  Dzianisz Górny 271a, tel. 0 18 20 725 89  Dzianisz Górny 184  Witów 106 b, tel. 018 20 717 27 Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe Volunteer Tatra Rescue Service

 Zakopane, ul. Piłsudskiego 63a sekretariat tel. 18 20 14 731  tel. ratunkowy: (+48) 601-100-300, tel. +48 18 20 63 444 Straż graniczna Border Guard Service  Zakopane‎, ul. Przewodników Tatrzańskich 3, tel. 18 202 25 00 Pogotowie ratunkowe Emergency Medical Service (Ambulance Service)  tel. alarmowy 999 lub 112 ośrodki zdrowia, apteki, szpitale Healthcare Centres, Pharmacies, Hospitals  Ośrodek Zdrowia, Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 140, tel. 18 20 70 722  Ośrodek Zdrowia, Witów 190, tel. 18 20 71 720  Ośrodek Zdrowia, Dzianisz 184, tel. 18 20 72 577  Apteka, Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 140, tel. 18 20 70 784  Punkt Apteczny, Witów 188, tel. 18 20 714 14  Szpital Powiatowy, Zakopane, ul. Kamieniec 10, tel. 18 20 12 021

 Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny, Zakopane, ul. Ciągłówka 9, tel. 18 20 68 066  Klinika Ortopedii, Zakopane, ul. Balzera 15, tel. 18 20 22 100 Policja Police  tel. alarmowy 997 lub 112  Komenda Rejonowa Policji w Zakopanem, ul. Jagiellońska 32, tel. 18 20 23 400 Poczta Post Office  Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 76a Kody pocztowe Postal codes  34-511 Kościelisko  34-512 Witów  34-514 Dzianisz  34-500 Zakopane Punkty Informacji Turystycznej Tourist Information Points  Gminy Ośrodek Kultury Regionalnej w Kościelisku, ul. Nędzy Kubińca 76, tel./fax. 18 20 700 51 e-mail: kultura@koscielisko.com.pl gokr@koscielisko.com.pl GOKR Kościelisko w ramach swojej działalności udostępnia salę o powierzchni ok. 25 m2, do 40 miejsc siedzących, z przeznaczeniem na spotkania, prezentacje, prelekcje. Do dyspozycji: rzutnik, ekran.  MSiT, Witów 239a, tel. 18 20 71 898 Informacja o pogodzie Weather information  http://www.twojapogoda.pl/polska/malopolskie/koscielisko  http://www.imgw.pl/ Przewodnicy Tourist Guides  Klub Przewodników Tatrzańskich PTTK–TPN, Zakopane, ul. Chałubińskiego 42a, tel. 18 20 632 03, www.klub-przew.home.pl  Wycieczki PTTK z przewodnikiem, Zakopane, ul. Krupówki 12, tel. 18 20 124 29, http://www. pttkzakopane.pl/przewodnik_tatrzaski

Practicalinformation PRAKTYCZNEINFORMACJE Schroniska górskie Mountain Shelters  Schronisko PTTK na Polanie Chochołowskiej, 34-500 Zakopane, skrytka pocztowa 195, tel. 18 20 705 10, www.chocholowska.zakopane.pl/kontakt.html  Schronisko PTTK na Hali Ornak, 34-500 Zakopane, skrytka pocztowa 11, tel. 18 20 705 20, www.schronisko-ornak.pl/kontakt.html Polskie Koleje Linowe S.A. Polish Cableway Company S.A.  ul. Krupówki 48, Biuro Obsługi Klienta, tel. 22 444 66 66, bilety on line: http://www.pkl.pl/pl/home Stacje narciarskie i wyciągi Ski-resorts and Lifts  Biathlonowy Klub Sportowy Wojsko Polskie Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 101, tel. 18 20 790 90, bkswp@wp.pl  Uczniowski Klub Sportowy „Regle” Kościelisko, Szeligówka 11, Jerzy Leśnik, tel. 607 331 371, lesnikjurek@wp.pl  Stacja narciarska Witów-Ski Witów 205c, tel. 18 20 713 30, http://www.witow-ski.pl/  Szkoła Narciarstwa i Snowboardu Jagny Marczułajtis, tel. 505 505 101  Centrum Narciarskie Sun-Ski wypożyczalnia/serwis/sklep, tel. 505 425 219  Stacja narciarska Polana Szymoszkowa Stacja narciarska, kąpielisko geotermalne, tel. 18 20 172 30, http://szymoszkowa.pl/  Stacja narciarska Biały Potok Witów 320, tel. 692 269 568, http://www.tatryzachodnie.com/  Wyciąg narciarski „Uboc” w Witowie Witów 123, tel. 694 458 720  Wyciąg narciarski „U Wacka” w Witowie Witów 75, tel. 509 032 471  Wyciąg narciarski „Pod Butorowym” w Kościelisku Kościelisko, Czajki, tel. 20 639 41  Wyciąg narciarski na Chotarzu w Kościelisku Kościelisko, tel. 501 737 333  Ośrodek Biathlonowy Kościelisko, Groń 11, tel. 18 20 790 90

Przewóz osób na terenie gminy Passenger Transport in the area of Community Na terenie Gminy Kościelisko działają regularne linie bus: Within Kościelisko Community there work regular bus lines:  56 Zakopane – Dzianisz – Zakopane  57 Zakopane – Dolina Kościeliska Kiry przez WDW, Szeligówkę, Rysulówkę  58 Zakopane rejon „FIS” – Dolina Chochołowska przez Roztoki i Rysulówkę  59 Zakopane rejon „FIS” – Dolina Chochołowska przez Krzeptówki  64 Zakopane rejon „FIS” – Dolina Chochołowska (Siwa Polana)  72 Dolina Kościeliska – Zakopane Kuźnice  98 Zakopane – Dolina Chochołowska przez Krzeptówki i Dolinę Kościeliską  105 Zakopane – Dolina Kościeliska przez Wojdyłówkę  110 Zakopane – Dolina Chochołowska Siwa Polana – Zakopane  113 Zakopane – Witów Dolny  114 Zakopane – Dzianisz przez Gubałówkę – Zakopane  119 Zakopane – Dolina Kościeliska- Zakopane  121 Zakopane Rejon Dworców – Witów Dolny W lipcu i sierpniu linią autobusową z Zakopanego przez Kościelsko można dojechać do Liptowskiego Mikulasa (Tatralandia) tel. 18 20 62 700 In July and August you can get to Liptovsky Mikulas (Tatralandia) by bus from Zakopane through Kościelisko, tel. 18 20 62 700 Dorożkarze Horse-drawn carriage drivers którzy mają podpisane umowy na przewóz osób pojazdem konnym na trasie Kiry – Hala Pisana: who have signed the contract for the transport of passengers by a horse-drawn carriage on the route from Kiry to Hala Pisana (Pisana Glade)  Kazimierz Bochnak, tel. 697 474 601  Kazimierz Gąsienica, tel. 661 182 699  Jan Krzeptowski Sabała, tel. 697 066 080

PRAKTYCZNEINFORMACJEPracticalinformation  Wojciech Krzeptowski Sabała, tel. 603 850 120  Stanisław Nędza, tel. 606 933 297  Andrzej Nędza Kubiniec, tel. 609 714 765  Kazimierz Różak, tel. 696 001 615  Tadeusz Różak, tel. 18 20 70 108  Józef Sobczyk, tel. 607 875 960  Stanisław Stopka, tel. 607 568 584  Henryk Szwab, tel. 694 882 425  Władysław Zapotoczny, tel. 694 800 951  Krzysztof Grzech, tel. 602 713 771  Michał Fatla, tel. 607 865 284 Jazda konna Horse riding Stajnia „Konsul”, Kościelisko, Groń 2  jazda konna: tel. 603 579 476  kuligi: tel. 887 976 956 Stacja benzynowa Fuel Station  BP, Kościelisko, ul. Strzelców Podhalańskich 24b tel. 18 20 708 07 Myjnia samochodowa Car wash  Kościelisko, ul. Strzelców Podhalańskich 33 tel. 600 441 850 Biblioteki publiczne Public Libraries  Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 76, tel. 18 20 70 988  Dzianisz 194, tel. 18 20 80 180  Witów 239a, tel. 18 20 71 700 Dom Ludowy im. Bronisławy i Kazimierza Dłuskich Związku Podhalan Community Folk House of Polish Highlander’s Alliance named after Bronisława and Kazimierz Dłuski, Kościelisko Department Oddział Kościelisko Kościelisko Department Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 229, tel. 18 20 70 306, www.koscieliska.pl Usługi turystyczne i gastronomiczne. Organizacja: konferencji, zjazdów, „zielonych szkół”, wesel, bankietów i innych uroczystości, w tym przejażdżek konnych, kuligów i ognisk z muzyką góralską. Wielka sala ze sceną może pomieścić do 130 osób. Przy Domu Ludowym

od lat działa karczma „Polany” dysponująca 120 miejscami i serwująca dania regionalne i inne. Ponadto w Domu Ludowym odbywają się spotkania z twórcami i ich sztuką, koncerty zespołów regionalnych, posiady. ZWIĄZEK PODHALAN Polish Highlander’s Alliance  Oddział Kościelisko prezes Andrzej Bobak Grapny, tel. tel. 604 433 928  Oddział Dzianisz prezes Anna Bąk, tel. 602 213 737  Oddział Witów prezes Piotr Kopeć, tel. 660 390 004 Prywatne muzeum rodzinne Private Family Museum Izba pamięci Stanisława Nędzy Kubińca, Kościelisko, ul. Strzelców Podhalańskich 20 prowadzi Mateusz Nędza Kubiniec, tel. 601 565 565 Fundacja Majowe Granie Foundation „Maya Music Playing” Kościelisko, Kiry 12, http://majowegranie.pl/ prezes Sylwia Bobak Grapna tel. 606 296 216 koniknabiegunach@wp.pl Koło Gospodyń Wiejskich Farmer’s Housewives Association Kościelisko, ul. Rysulówka 14, przewodnicząca Ewa Słodyczka, tel. 781 627 441 kgw.koscielisko@gmail.com Stowarzyszenia Społeczno - Kulturalne Social and Cultural Association  Stowarzyszenie Rozwoju Turystyki w Gminie Kościelisko, Kościelisko, ul. Królewska 41, prezes Halina Olejniczak, tel. 606 131 296  Stowarzyszenie wARTko, Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 326, prezes Joanna Glista, tel. 504 859 086, stowarzyszenie@wartko.org  Towarzystwo Seniorów św. Anny, Kościelisko, prezes Maria Zięba, tel. 698 494 916

Practicalinformation PRAKTYCZNEINFORMACJE Restauracje i karczmy Restaurants and Inns  Butorowy Dwór, Kościelisko, ul. Salamandra 31B, tel. 18 20 15 923  Gazdówka u Zająca, Witów 306B, tel. 18 44 75 180  Gazówka Pod Lasem, Kościelisko, ul. Strzelców Podhalańskich 56, tel. 18 20 702 28  Good Food, Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 47, tel. 18 20 01 356  Gospoda Harnaś, Kościelisko, Dolina Kościeliska 1, tel. 18 20 703 54  Góralski Dwór, Kościelsko, ul. Salamandra 2, tel. 18 20 70 053  Górski Pałacyk, Kościelisko, ul. Salamandra 16, tel. 18 20 79 009  Hajduk, Kościelisko, Kiry 4, tel. 18 20 70 075  Halit, Kościelisko, Groń 1, tel. 18 20 79 282  Jano, Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 92, tel. 18 334 61 25  Karczma Dujawica Maria Bukowska, Kościelisko, ul. Polana Pająkówka 3, tel. 506 444 814  Karczma Honielnik, Kościelisko, ul. Polana Pająkówka 5g, tel. 604 717 181  Karczma Polany, Kościelisko, ul. Nędzy Kubińca 229, tel. 18 20 70 434  Karczma Sywor, Kościelisko, ul. Sywane, tel. 600 256 978  Karczma Witowianka, Witów 205d, tel. 18 20 76 036  KPTW Natura Tour (OW Siwarna), Kościelisko, ul. Sywarne 32, tel. 18 20 14 683  Leśniczówka u Zięby, Witów 306, tel. 18 20 717 70  Marymont, Kościelisko, Kiry 1, tel. 18 20 703 17  Pizzeria Pełna Chata (dowóz po uzgodnieniu), Witów 228, tel. 604 512 020  Pod Sosnami, Kościelsko, ul. Strzelców Podhalańskich 54, tel. 606 603 553  Restauracja Ziębówka, Witów 304A, tel. 533 11 34  Rewita (WDW Kościelisko), Kościelisko ul. Nędzy Kubińca 10, tel. 18 20 79 300  Szałas Pod Smrekami – Kościelisko, Gubałówka  Willa Miodula, Kościelisko, ul. Mocarni 16, tel. 18 20 70 347  Zajazd Józef, Witów 322, tel. 18 20 70 238

ośrodki wypoczynkowe, pensjonaty, pokoje gościnne Resorts, guesthouses, guest rooms KOŚCIELISKO  ul. Budzówka 5, tel. 18 20 70 164  ul. Budzówka 10, tel. 18 20 70 261  ul. Budzówka 16, tel. 18 20 79 046  ul. Budzówka 17, tel. 18 20 79 444  ul. Budzówka 18, tel. 18 20 70 149  Pod Limbą, ul. Budzówka 26, tel. 18 20 70 148  Willa Kapiszorówka, ul. Budzówka 28, tel. 502 470 657  Dom Gościnny Kowalskich, ul. Budzówka 39, tel. 18 20 70 151  ul. Butorowy 2  ul. Chotarz Bór 4A, tel. 781 472 358  ul. Chotarz Bór 8, tel. 18 20 79 400  Feniks, ul. Czajki 1, tel. 18 20 14 638  Szafir, ul. Czajki 3, tel. 18 20 70 401  ul. Czajki 4, tel. 18 20 70 404  ul. Czajki 16, tel. 18 20 70 987  ul. Czajki 28, tel. 18 20 70 418  ul. Czajki 31B, tel. 602 796 959  Willa Aleksandra, ul. Czajki 47A, tel. 18 20 70 415  ul. Czajki 48, tel. 18 20 70 054  ul. Czajki 59, tel. 18 20 70 551  ul. Czajki 61, tel. 18 20 70 422  Willa Grań, ul. Czajki 6, tel. 18 20 70 283  ul. Czajki 65, tel. 18 20 70 422  ul. Czajki 71, tel. 18 20 70 424  ul. Czajki 74, tel. 18 20 70 055  ul. Czajki 84, tel. 18 20 19 052  Domek Klaudii, ul. Czajki 90, tel. 905 598 892  Gospoda Harnaś, ul. Dolina Kościeliska 1, tel. 18 20 70 354  ul. Droga na Wierch 3, tel. 665 379 557  ul. Droga na Wierch 12/2, tel. 18 20 79 167  Dom pod Giewontem, ul. Droga na Wierch 12A, tel. 601 533 560  Tatrzańska Panorama, ul. Droga na Wierch 12A, tel. 604 474 656  Zakątek pod Giewontem, ul. Droga na Wierch 17, tel. 502 043 981  Pokoje Gościnne Na Wierchu, ul. Droga Na Wierch 19A, tel. 601 844 105  Willa w Dolinie Małej Łąki, ul. Gronik 2, tel. 18 54 16 007

PRAKTYCZNEINFORMACJEPracticalinformation  ul. Gronik 7, tel. 18 20 15 213  ul. Gronik 8C, tel. 18 20 00 068  Apartamenty Gronik, ul. Gronik 12/7, tel. 698 485 295  ul. Gronik 15, tel. 18 20 79 268  ul. Groń 26A, tel. 18 20 70 499  Willa Cordial, ul. Karpielówka 2, tel. 18 20 70 153  ul. Karpielówka 51, tel. 18 20 70 763  Jasiowe Turnie, ul. Karpielówka 54, tel. 600 910 855  Willa Limba, ul. Karpielówka 68, tel. 18 20 70 647  ul. Karpielówka 113, tel. 18 20 70 643  ul. Karpielówka 121, tel. 18 20 70 656  Twój domek, ul. Karpielówka Boczna 11A, tel. 692 417 713  Shanta, ul. Karpielówka Boczna 21A, tel. 601 241 904  ul. Karpielówka Boczna 28, tel. 855 337 244  Willa Sobczykówka, ul. Karpielówka Boczna 30, tel. 18 54 24 414  ul. Kierpcówka 22, tel. 18 20 79 493  ul. Kierpcówka 26, tel. 18 20 70 174  ul. Kierpcówka 51, tel. 18 20 70 490  ul. Kierpcówka 57, tel. 18 20 70 394  ul. Kierpcówka 62, tel. 18 20 79 012  ul. Kierpcówka 62A, tel. 18 20 79 050  Maria i Józef Michniak, ul. Kierpcówka 88, tel. 18 20 70 178  Marymont, ul. Kiry 1, tel. 18 20 70 317  ul. Kiry 3, tel. 18 20 70 227  Hajduk, ul. Kiry 4, tel. 18 20 70 075  Przy Dolinie Kościeliskiej, ul. Kiry 5, tel. 18 20 70 234  ul. Kiry 9, tel. 18 20 70 231  Pisana, ul. Kiry 26, tel. 18 20 70 225  ul. Królewska 2, tel. 600 010 298  ul. Królewska 21, tel. 18 20 70 671  ul. Królewska 21A, tel. 604 577 272  ul. Królewska 25, tel. 18 20 70 750  Willa Maria, ul. Królewska 30, tel. 18 20 70 060  Cztery Pory Roku, ul. Królewska 41, tel. 18 20 70 207  U Gąsieniców, ul. Królewska 42, tel. 18 20 70 557  ul. Królewska 45, tel. 18 20 70 156  Ekoplast, ul. Królewska 53, tel. 18 20 70 158  ul. Królewska 71, tel. 18 20 79 017  ul. Królewska 78, tel. 18 20 70 188  Sopalówka, ul. Mocarni 1A, tel. 18 20 79 278  Willa Anka, ul. Mocarni 6, tel. 18 20 70 680

 Willa Miodula, ul. Mocarni 16, tel. 18 20 70 347  Willa Jawor, ul. Mocarni 19A, tel. 18 20 70 390  Willa Helena, ul. Mocarni 26, tel. 18 20 70 700  Apartamenty Cztery Pory Roku, ul. Mocarni Boczna 3, tel. 18 20 70 207  Willa Velvet, ul. Nędzy Kubińca 10A, tel. 606 888 822  ul. Nędzy-Kubińca 35, tel. 18 20 70 515  ul. Nędzy Kubińca 42, tel. 18 20 70 767  ul. Nędzy Kubińca 46, tel. 602 814 838  Butorowy Residence, ul. Nędzy Kubińca 51/42, tel. 18 52 13 850  EFKA, ul. Nędzy Kubińca 57, tel. 18 20 70 245  ul. Nędzy Kubińca 57A, tel. 18 20 70 429  ul. Nędzy Kubińca 57B, tel. 602 841 138  Dom Gościnny Goryccy, ul. Nędzy Kubińca 69, tel. 18 20 70 621  Straszny Dwór, ul. Nędzy Kubińca 71, tel. 725 999 222  Willa Pod Sosnami, ul. Nędzy Kubińca 82, tel. 608 386 597  Apartamenty Arka, ul. Nędzy Kubińca 83, tel. 18 20 70 316  Sosna, ul. Nędzy Kubińca 89A, tel. 18 20 70 343  ul. Nędzy Kubińca 95A, tel. 18 20 70 312  ul. Nędzy Kubińca 97, tel. 18 20 071  WDW, ul. Nędzy Kubińca 101, tel. 18 20 79 300  Harnaś II, ul. Nędzy Kubińca 105A i 105B, tel. 18 20 70 531  ul. Nędzy Kubińca 107, tel. 18 20 70 340  Kwatery u Kucharskich, ul. Nędzy Kubińca 119, tel. 18 20 70 257  ul. Nędzy Kubińca 114, tel. 501 485 581  ul. Nędzy Kubińca 127, tel. 18 20 79 411  ul. Nędzy Kubińca 135, tel. 18 20 70 782  Willa Toni, ul. Nędzy Kubińca 139, tel. 18 20 70 082  ul. Nędzy Kubińca 156, tel. 18 20 70 459  Janosik – Pokoje Gościnne, ul. Nędzy Kubińca 159, tel. 18 20 70 715  Ośrodek Wypoczynkowy Krokus, ul. Nędzy Kubińca 169, tel. 18 20 70 729  Pensjonat Reymontówka, ul. Nędzy Kubińca 170, tel. 18 20 70 181  Apartamenty pod Słońcem, ul. Nędzy Kubińca 177, tel. 784 147 852  Willa Tatry, ul. Nędzy Kubińca 182 i 182A, tel. 18 20 79 151  ul. Nędzy Kubińca 185, tel. 604 952 469

Practicalinformation PRAKTYCZNEINFORMACJE  Rakoń, ul. Nędzy Kubińca 187, tel. 18 20 70 797  ul. Nędzy Kubińca 188A, tel. 18 20 70 599  ul. Nędzy Kubińca 190, tel. 18 20 70 307  ul. Nędzy Kubińca 197, tel. 18 20 70 536  ul. Nędzy Kubińca 207, tel. 669 718 085  ul. Nędzy Kubińca 208, tel. 501 339 173  Willa Saltaria, ul. Nędzy Kubińca 217, tel. 18 20 00 707  ul. Nędzy Kubińca 221, tel. 18 20 70 449  Solaris, ul. Nędzy Kubińca 222, tel. 18 20 70 728  ul. Nędzy Kubińca 266, tel. 18 20 702 78  ul. Nędzy Kubińca 243, tel. 18 20 70 270  Malwa, ul. Nędzy Kubińca 258, tel. 794 353 531  Villa Kamińska, ul. Nędzy Kubińca 262, tel. 18 20 79 028  ul. Nędzy Kubińca 276, tel. 18 20 70 303  Zakątek pod Smrekami, ul. Nędzy Kubińca 268, tel. 18 20 70 838  Halinka, ul. Nędzy Kubińca 281, tel. 18 20 70 300  ul. Nędzy Kubińca 291, tel. 18 20 70 294  Limba, ul. Nędzy Kubińca 292, tel. 18 20 70 296  Chata u Geologa, ul. Nędzy Kubińca 296, tel. 18 20 70 747  ul. Nędzy Kubińca 305, tel. 18 20 70 301  ul. Nędzy Kubińca 324, tel. 18 20 70 287  Tysina, ul. Nędzy Kubińca 330B/1, tel. 600 181 018  Górski Dworek, ul. Pająkówka 5B, 5E, 5F,5H, tel. 601 533 560  ul. Pitoniówka 9, tel. 18 20 70 385  Willa Taterka, ul. Pitoniówka 21, tel. 694 830 213  Willa Baciarka, ul. Pitoniówka 22A, tel. 18 20 70 383  Willa u Wieśka, ul. Pitoniówka 25, tel. 18 20 70 381  ul. Pitoniówka 28, tel. 698 539 893  ul. Pitoniówka 30A, tel. 18 20 79 387  Willa pod Smrekami, ul. Pitoniówka 45A, tel. 602 432 804  ul. Pod Blachówką 9, tel. 18 20 79 185  Tatrzański Domek, ul. Pod Blachówką 38, tel. 604 434 646  Smrekowa Chata, ul. Polana Pająkówka 1A, tel. 608 405 210  U Pająka, ul. Polana Pająkówka 1  ul. Polana Pająkówka 15, tel. 18 20 70 484  ul. Polana Pająkówka 28, tel. 18 20 79 381  Góralska Chatka, ul. Rysulówka 5C, tel. 18 44 76 903

 Willa Litwor, ul. Rysulówka 16, tel. 18 20 70 142  Sykowny Dworek, ul. Rysulówka 18A, tel. 604 350 303  U Słodyczków, ul. Rysulówka 22, tel. 18 20 70 144  Willa Izydor, ul. Rysulówka 32, tel. 18 20 79 111  ul. Rysulówka 32, tel. 18 20 70 128  ul. Rysulówka 36, tel. 18 20 70 126  Willa Krystyna, ul. Rysulówka 38, tel. 18 20 70 121  Willa Krzesanica, ul. Rysulówka 40A, tel. 18 20 79 141  ul. Rysulówka 53, tel. 18 20 15 574  ul. Rysulówka 62, tel. 18 20 70 993  ul. Rysulówka 81, tel. 608 550 081  ul. Rysulówka 88, tel. 18 20 70 133  ul. Rysulówka 132, tel. 694 669 508  Willa Hawrań, ul. Rysulówka 140, tel. 604 344 792  ul. Rysulówka 143, tel. 18 20 70 758  U Czyszczoniów, ul. Rysulówka 155, tel. 502 126 634  Góralski Dwór, ul. Salamandra 2, tel. 18 20 70 053  ul. Salamandra 9A, tel. 18 20 70 370  Michałówka, ul. Salamandra 12, 18, 18A, tel. 18 20 70 328  Górski Pałacyk, ul. Salamandra 16, 16A, tel. 18 20 70 059  ul. Salamandra 26, tel. 18 20 70 364  Butorowy Dwór, ul. Salamandra 31B, tel. 18 20 15 932  Pensjonat Ewa, ul. Salamandra 23, tel. 18 20 70 006  ul. Salamandra 33, 44, tel. 604 322 667  ul. Sobiczkowa 4, tel. 502 670 600  ul. Sobiczkowa 7, tel. 18 20 79 222  Apartamenty Convallis, ul. Sobiczkowa 22-24, tel. 600 258 825  ul. Sobiczkowa 37, tel. 691 382 511  ul. Sobiczkowa 45, tel. 18 20 70 538  ul. Sobiczkowa 56, tel. 18 20 70 982  ul. Sobiczkowa Bór 7, tel.18 20 70 764  Pokoje Gościnne Pod Giewontem, ul. Sobiczkowa Bór 12, tel. 18 20 79 161  ul. Sobiczkowa Bór 24, tel. 18 20 79 252  Borowy, ul. Sobiczkowa Bór 26, tel. 18 20 70 743, tel. 663-591-621  Piomis, ul. Sobiczkowa Bór 34, tel. 18 20 70 955  Willa Irenka, ul. Sobiczkowa Bór 61, tel. 18 20 66 688  ul. Staszelówka 29, tel. 18 20 70 792

 80

PRAKTYCZNE INFORMACJE Practical information  Liliowy Dwór, ul. Strzelców Podhalańskich 6, tel. 18 20 79 401  ul. Strzelców Podhalańskich 11, tel. 18 20 70 708  Parzenica, ul. Strzelców Podhalańskich 15A, tel. 18 20 79 438  ul. Strzelców Podhalańskich 23, tel. 18 20 70 785  Marysia, ul. Strzelców Podhalańskich 25 tel. 18 20 70 431  Kościelisko Resort, ul. Strzelców Podhalańskich 54, tel. 606 603 553  Gazdówka Pod Lasem, ul. Strzelców Podhalańskich 56, tel. 0 18 20 70 228  ul. Sywarne 12, tel. 18 20 70 378  ul. Sywarne 13, tel. 18 20 70 369  Domek Leśny, ul. Sywarne 24, tel. 18 20 70 280  KPTW Natura Tour, ul. Sywarne 32, tel. 18 20 14 683  Janówka, ul. Sywarne 34, tel. 18 20 00 042  Domek pod Lasem, ul. Sywarne 35A, tel. 18 20 70 801  Chata u Woźniaka, ul. Sywarne 43A, tel. 18 20 71 188  Domek Gościnny, ul. Sywarne 51, tel. 18 20 79 046  ul. Szeligówka 1, tel. 18 20 70 440  ul. Szeligówka 7, tel. 694 742 868  ul. Szeligówka 9, tel. 602 422 139  Szałas Pod Jaworem, ul. Śmiechówka 6, tel. 607 864 853  Rancho Bachleda, ul. Śmiechówka 19, tel. 662 350 120  ul. Śmiechówka 28, tel.18 20 79 023  ul. Śmiechówka 36, tel. 18 20 70 199  ul. Śmiechówka 66A, tel. 18 20 70 855  ul. Wojdyłówka 9, tel. 18 20 00 957  ul. Wojdyłówka 31, tel. 18 20 79 098  Jaś i Małgosia, ul. Wojdyłówka 33A, tel. 18 20 70 363  Willa Czekan, ul. Zubka 40, tel. 606 756 120 DZIANISZ  Pensjonat Szafran, Dzianisz 14, tel. 728 989 546  Pokoje u Rafała, Dzianisz 21E, tel. 18 20 80 152  Dzianisz 34A, tel. 18 20 72 667  Dzianisz 59A, tel. 18 20 72 692  U Mniszaków, Dzianisz 70  Dzianisz 126B, tel. 885 273 861  Dzianisz 176A, tel. 18 20 72 550

 Dzianisz 190B, tel. 18 20 72 557  Dzianisz 202B, tel. 18 20 80 096  Dzianisz 262C, tel. 509 923 981  Dzianisz 285A, tel. 501 725 881  Dzianisz 285A, tel. 18 20 72 593  Na Klinku, Dzianisz 305A, tel. 18 20 80 149  U Gruszków, Dzianisz 345B, tel. 18 20 72 618  Spanie na Polanie, Dzianisz 355, tel. 694 844 720 WITÓW  Pokoje u Majki, Witów 3A, tel. 888 728 057  U Krysi, Witów 24A, tel. 18 20 71 706  Witów 39A, tel. 18 20 76 178  Witów 75B, tel. 18 20 71 768  Witów 112, tel. 18 20 71 751  Witów 112B, tel. 18 20 76 139  Witów 129, tel. 18 20 76 010  Witów 129, tel. 18 20 76 010  Szwajnosówka, Witów 149C, tel. 18 20 76 023  Pokoje u Ziutki, Witów 167, tel. 18 20 71 803  Witów 182, tel. 608 313 153  Willa Pod Sosnami, Witów 182a, tel. 608 386 597  Witów 186, tel. 18 20 71 772  Witów 194A, tel. 18 20 71 780  Witów 198, tel. 18 20 71 732  Witów 198A, tel. 18 20 71 777  Witów 199, tel. 18 20 71 724  Witów 200  Witów-Ski, Witów 205d, tel. 18 20 76 036  Witów 211, tel. 18 20 718 08  Pod Zielonym Bykiem, Witów 211, tel. 18 20 71 711  Witów 217, tel. 18 20 76 106  Szałas Pod Grapą, Witów 225, tel. 512 120 986  Witów 225B, tel. 18 20 71 760  Witów 245E, tel. 18 20 76 080  Noclegi u Pytlowca, Witów 257, tel. 18 20 76 088  Domek Kojsówka, Witów 264A, tel. 603 688 192  U Papierzy, Witów 264A, tel. 506 103 100  Witów 268, tel. 18 20 70 114  Willa Stokrotka, Witów 268B, tel. 788 633 633  Witów 278, tel. 18 20 71 729  Witów 286, tel. 18 20 70 087  Witów 296D, tel. 18 20 70 668  Witów 320, tel. 18 20 70 235  Witów 322A, tel. 18 20 79 441  Witów Biały Potok 313, tel. 18 20 70 231  Noclegi u Magdusi, Witów 3B, tel. 18 20 76 008  Witów Roztoki 289, tel. 18 20 70 108