ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ 2020
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΓΚΟΛΟΓΟΣ
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
2
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΓΚΟΛΟΓΟΣ
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
2020 3
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
© ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
4
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στο εγχειρίδιο αυτό υπάρχουν μικρές ιστορίες και σκέψεις περισυλλογής της τελευταίας τριετίας μέσα από ταξίδια, δύσκολες χειρουργικές επεμβάσεις, νίκες και ήττες, χαρούμενες και δυσάρεστες στιγμές. Είναι γραπτά στιγμιότυπα που κάποιος άλλος θα φωτογράφιζε με εικόνες αλλά εγώ αποφάσισα να τα φωτογραφίσω με την κάμερα της σκέψης, του μυαλού και της ψυχής, αποτυπώνοντας στο χαρτί το στιγμιαίο, πικρό ή γλυκό αλλά σίγουρα αυθόρμητο.
5
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
6
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός
«Η πλαδαρότητα της διανόησης… υπερτερεί… του αδωνικού φορμαλισμού»
7
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
8
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Εμείς, του ‘60 οι εκδρομείς Ό τίτλος αναφέρεται σε ένα τραγούδι του Νιόνιου από το 1981, όμως αφορμή για το πιο κάτω κείμενο αποτέλεσε η ανάγκη να μοιραστώ τις σκέψεις μερικών συζητήσεων που είχα το τελευταίο τετραήμερο με παρέες της γενιάς μου, της προηγούμενης γενιάς και φυσικά με την επόμενη γενιά. Η γενιά μετά τον πόλεμο, θεωρώ και την ονομάζω γενιά της ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑΣ ολοκληρώνεται κάπου εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ‘70. Η γενιά αυτή έζησε την καταστροφή του πολέμου και ξεκίνησε μέσα από ιδεολογικές αντιπαραθέσεις με την ανάγκη να φτιάξει ένα καινούργιο κόσμο με όνειρα κοινωνικού μετασχηματισμού, με προσήλωση σε ιδεολογικά μοντέλα αλλά και ανάγκη για ειρηνική συνύπαρξη. Υπήρξαν στη γενιά της ιστορικής αναγκαιότητας ηγέτες που... αγιοποιήθηκαν... από τις κοινωνικές συνθήκες αλλά η ιστορική αλήθεια “κόντυνε “ τον μύθο τους, όπως J.F.Kένεντι, Νικίτα Χρουστσόφ, Φιντέλ Κάστρο, Κόνραντ Αντενάουερ, Σαρλ ντε Γκωλ. Τα κοινωνικά κινήματα εκείνης της γενιάς εκφράστηκαν με τον καλύτερο τρόπο και σε μια παράξενη ...παγκοσμιοποίηση...μέσα από τις αναζητήσεις για ΨΩΜΙ, ΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ. Όλα αυτά στην χώρα μας τα ζήτησε η γενιά του 114 αλλά παράλληλα ήταν και παγκόσμια απαίτηση. Την προσπάθεια και τα όνειρα αυτής της γενιάς θα τα συνθλίψουν οι περιφερειακές συγκρούσεις στην Κορέα, Ινδοκίνα και Βιετνάμ, και μέσα από την καταστολή κάτω από τις ερπύστριες των σο-
9
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
βιετικών τανκς στην Πράγα το 68, και από τα καουτσουκένια γκλομπς των γαλλικών ματ τον Μάιο του ‘68 στο Παρίσι. Η λεπτομέρεια του υλικού των γκλομπς, έχει ιστορική αξία γιατί πριν ήταν ξύλινα και με δέκα, δεκαπέντε χτυπήματα έσπαγαν..... Η επόμενη γενιά που παίρνει την σκυτάλη, η δική μου γενιά, την ονομάζω γενιά της ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ. Δομείται πάνω στην αμφισβήτηση, στο ΕΑΝ και το ΙΣΩΣ και αναιρεί τα πρέπει της αναγκαιότητας, ζητά την απελευθέρωση από τα πρότυπα, σεξουαλικά, φυλετικά, παραδοσιακά μοντέλα οικογενειακών σχέσεων και προοπτικών, άθελα της χάνει αργά τη συλλογικότητα στην δράση και σιγά σιγά υφέρπει προς τον ατομισμό. Η γενιά αυτή της ιστορικής συγκυρίας ζει δύο σημαντικά γεγονότα που ενισχύουν την λογική του ΕΑΝ. Το πρώτο είναι η φοβική νεύρωση του ψυχρού πολέμου και του πυρηνικού ολοκαυτώματος. Το δεύτερο σοκ αυτής της γενιάς είναι η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού στις αρχές της δεκαετίας του 90 ενώ η πτώση του τείχους ολοκληρώνει την ανατροπή. Η γενιά αυτή θα βιώσει επίσης, ως κοινωνική και ιστορική συγκυρία, το ξύπνημα της Αφρικής, την πτώση του ρατσιστικού καθεστώτος στην Ν. Αφρική, τη Λατινική εξέγερση στη Ν.Αμερική και την ανάφλεξη στην Μέση Ανατολή με την Αίγυπτο-Ισραηλινή διένεξη και την πρώτη πετρελαϊκή κρίση του ‘73. Τα πολλαπλά ΕΑΝ της αμφισβήτησης γεννούν μια νέα αστική τάξη, και παράλληλα ένα νέο προλεταριάτο, το ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ, που εκφράζεται βίαια στις δυτικές κοινωνίες με την εμφάνιση του Αντάρτικου των πόλεων και την τρομοκρατία. Τυπική ...ψευδοεπαναστατική... προσπάθεια που λόγω της ανυπαρξίας ιδεολογικής καθοδήγησης και συλλογικότητας θνήσκει εύκολα, αν και για μια δεκα-
10
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
ετία ο κρατικός μηχανισμός καταστολής είχε αργήσει να το κατανοήσει και να αντιδράσει. Η γενιά αυτή λοιπόν ολοκληρώνεται με την κατάρρευση των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων κάπου στο τέλος της δεκαετίας του ’90. Η επόμενη γενιά είναι η γενιά της ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΥΒΙΣΤΗΣΗΣ. Έχει κυρίαρχο στοιχείο την ατομική προσέγγιση των προβλημάτων, ζώντας σε μια κοινωνία που κυριαρχεί το life style, και ο συβαριτισμός, δεν υπάρχουν αξιακές προσεγγίσεις στον πολιτισμό, στην τέχνη και στις ανθρώπινες σχέσεις. Υπάρχει ιδεολογική αντιπαράθεση με αρνητικό πρόσημο και φασιστικά αντανακλαστικά. Γιατί όμως; Η γενιά αυτή βρέθηκε αντιμέτωπη με την έλλειψη ιδεολογίας, και το κενό αυτό ΔΥΣΤΥΧΩΣ, καλύφθηκε πάλι με ευθύνη της Δύσης με τις «ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ» της Μ.Ανατολής για το άγιο δισκοπότηρο του πετρελαίου. Τα γεγονότα αυτά δημιούργησαν ένα φαινόμενο θρησκευτικής αντιπαράθεσης με κυρία έκφραση πια την ισλαμική τρομοκρατία. Την κληρονομιά αυτή η γενιά της κυβίστησης την παραλαμβάνει, και εγκλωβισμένη στην οικονομική συγκυρία που δημιουργείται για να κάνει επανεκκίνηση ο καπιταλισμός, αποχαυνωμένη από τον ατομισμό και τον τρόπο ζωής αδυνατεί να απαντήσει ΑΚΟΜΑ ως γενιά στα διλλήματα της εποχής. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός κοινωνικού ΕΚΚΡΕΜΟΥΣ μεταξύ των δυο γενιών για την ανάληψη ευθυνών και επίλυση των αδιεξόδων. Σ’ αυτό το προφανές αδιέξοδο η επιλογή να ενδοσκοπούμε τα δικά μας ΕΑΝ είναι το ίδιο επικίνδυνα με το ΘΑ ΔΟΥΜΕ της νέας γενιάς. Χρειαζόμαστε νέα κοινωνικά αντανακλαστικά και αντιδράσεις όχι απλά μιας μεταρρύθμισης αλλά μιας ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. Απρίλιος 2017
11
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Στοχασμός
«Κάθε μέρα πρέπει να παλεύεις για το απραγματοποίητο που κάνει υποφερτή την πραγματοποιήσιμη μετριότητα.»
12
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός Όσοι προσδοκούν την Άνοιξη, προσδοκούν και την Ανάσταση, προσδοκούν και τη μετά ζωή… όμως στην πραγματική ζωή ποτέ το Φθινόπωρο δεν το ακολούθησε η Άνοιξη αλλά ο βαρύς Χειμώνας. Όμως μετά από κάθε βαρύ Χειμώνα πρώτα ανθίζουν οι αμυγδαλιές, μετά μυρίζει Άνοιξη και ύστερα έρχεται η Ανάσταση. Ας κρατήσουμε στις καρδιές μας τη ζωντανή ανάμνηση των ανθρώπων που έφυγαν γιατί ζούνε μέσα στη μνήμη μας, στη θύμησή μας και παραμένουν έτσι αναστημένοι, ζωντανοί, σύμφωνα με το «καθ’ ομοίωσιν» του Δημιουργού μας. Το «καθ’ εικόνα» και φθαρτό μας, δηλαδή η ύλη, λυτρώνεται από πόνους, βάσανα και αρρώστια. Χαρείτε λοιπόν μαζί με το «καθ’ ομοίωσιν» της ανθρώπινης ύπαρξης που χάσαμε για να μείνει ζωντανή κοντά μας για πάντα. Αφιερωμένο σ’ όλους αυτούς που πονάνε για την απώλεια των αγαπημένων τους.
13
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«Το ένα χώμα έκλεψε το άλλο» Ο τίτλος αυτού του κειμένου αναφέρεται στον άνθρωπο και θα εξηγηθεί στον επίλογό του. Σκοπός της καταγραφής μερικών σκέψεων μου και το μοίρασμα τους είναι να τοποθετηθώ σε ένα από τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας που αφορά το προσφυγικό και είναι αντικείμενο πολλών προσεγγίσεων τα τελευταία δύο χρόνια αλλά και πολλών διχαστικών σκέψεων. Η Ελλάδα από αρχαιοτάτων χρόνων υπήρξε η μόνη κοιτίδα πολιτισμού που πήρε τον άνθρωπο και τον έστησε στα πόδια του, τον δίδαξε να είναι περήφανος (Σοφοκλής), κάτοχος και κυρίαρχος του εαυτού του (Επιτάφιος του Περικλέους), περίεργος και ερευνητής (Σωκράτης) ενώ τον έφτιαξε καλλιεργημένο και φιλότεχνο. Αντίθετα σύγχρονοι της αρχαιότητας πολιτισμοί, όπως Πέρσες, Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι, Ασσύριοι, Ιουδαίοι έβλεπαν τον άνθρωπο ως ένα κατώτερο ον που σερνόταν μπροστά σε δυνάστες ή απολυταρχικά καθεστώτα αλλά και μνησίκακες θεότητες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η χώρα μας είτε ως πόλεις-κράτη, αλλά και αργότερα στην μεταρωμαϊκή περίοδο ως ενιαίο κράτος, να φαντάζει η προσδοκία για ελπίδα και γαλήνη. Το γεγονός αυτό θα προσελκύει πάντα και διαχρονικά τους κυνηγημένους όλους της γης από τη Μέση Ανατολή, τη Μικρά Ασία και τις Βόρειες χώρες. Τυπική είναι η πολυπολιτισμική οντότητα της βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης στα βυζαντινά χρόνια ή η πολυεθνικότητα της Θεσσαλονίκης από τα χρόνια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης μέχρι σήμερα.
14
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Χαρακτηριστικό προσφυγικό κύμα το 1376, των Εβραίων Ασκεναζίμ στη Θεσσαλονίκη, προερχόμενο απ’ την Ουγγαρία αλλά και η εγκατάσταση των είκοσι χιλιάδων Ισπανοεβραίων που εγκατέλειψαν ανάμεσα σε άλλους διακόσιους χιλιάδες την Ισπανία. Οι Εβραίοι αυτοί Σεραφαζίν θα εγκατασταθούν στη Θεσσαλονίκη. Με την άφιξη τους η πόλη θα γνωρίσει οικονομική άνθηση και ανάπτυξη του εμπορίου και των τεχνών. Αντίστοιχα τον 16ο , 17ο και 18ο αιώνα και παρά την Οθωμανική κατοχή στην Ελλάδα συρρέουν πρόσφυγες από Προβηγκία, Ρωσία, Αίγυπτο και Ιταλία, θύματα εμφυλίων ή απελευθερωτικών αντιστασιακών κινημάτων. Εκεί κάπου τον 13ο με 16ο αιώνα παρατηρείται μαζική μεταναστευτική ροή προς την Ήπειρο και την Δυτική Ελλάδα των Αρβανιτών. Πρόκειται για το πρώτο ελλαδικό φύλο Πελασγικής προέλευσης και δεν θα πρέπει να συγχέονται οι Αρβανίτες με τους μουσουλμάνους Αλβανούς που πολεμούν με τον Αλή Πασά. Το 1404 δέκα χιλιάδες Αρβανίτες εμφανίζονται στον Ισθμό της Κορίνθου κυνηγημένοι από τους Τούρκους μετά την κατάληψη της Θεσσαλίας το 1393 και με απόφαση του Θεόδωρου Παλαιολόγου εγκαθίσταντο στο Δεσποτάτο του Μυστρά. Τι αλλοιώσεις έφεραν αυτά τα μεταναστατευτικά ρεύματα στην ελληνική ταυτότητα και πολιτισμό; ΚΑΜΙΑ. Αφομοιώθηκαν γιατί η ελληνική παιδεία έχει την ικανότητα ανά τους αιώνες να μπορεί να προσαρμόσει και να αναμιγνύεται με τις προσφυγικές ροές και να δημιουργεί κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτισμικούς αρμούς χωρίς να αλλοιωθεί η εθνική, κοινωνική και θρησκευτική κληρονομιά. Αργότερα ο αριθμός των προσφύγων, οι οποίοι κατέβηκαν στην Ελλάδα κατά τον 10ο αιώνα δεν είναι πολύ με-
15
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
γάλος. Αντίθετα τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, τα κύματα των προσφύγων που έφτασαν στη χώρα μας ήταν συχνότερα και πολυαριθμότερα. Αίτια ήταν οι πολεμικές συγκρούσεις και η εχθρότητα μεταξύ των κρατών της βαλκανικής χερσονήσου, ως συνέπεια του γενικότερου ανταγωνισμού της περιοχής. Αποκορύφωμα στην όλη κίνηση του πληθυσμού αποτέλεσε ο ξεριζωμός του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης το 1922. Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων και ο μαζικός χαρακτήρας που πήρε η δίωξη από τις πατρογονικές εστίες ανάγκασε την ελληνική πολιτεία να λάβει συστηματικότερα μέτρα για την περίθαλψη και την εγκατάστασή τους στη νέα πατρίδα. Οι πρώτοι Έλληνες που πέρασαν μαζικά τα σύνορα τον 20ο αιώνα ήταν κάτοικοι της Ανατολικής Ρωμυλίας περιοχή της Βουλγαρίας με σημαντικό ελληνικό πληθυσμό. Η αναγκαστική μετανάστευση στην Ελλάδα το 1906 ήταν συνέπεια των βιαιοπραγιών των Βουλγάρων, εξαιτίας του ανταγωνισμού Ελλάδας-Βουλγαρίας για την επικράτηση στην τότε Οθωμανική Μακεδονία (Μακεδονικός αγώνας). Τον ίδιο χρόνο Έλληνες κάτοικοι της Ρουμανίας απελάθηκαν λόγω της έξαρσης που γνώρισε στην ίδια εποχή το κουτσοβλάχικο ζήτημα, το οποίο επηρέασε τις σχέσεις Ελλάδας-Ρουμανίας. Μετά την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου τον Αύγουστο του 1913 με την οποία τερματίζονται οι βαλκανικοί πόλεμοι, Έλληνες από την Βουλγαρία καθώς και από την Δυτική Θράκη και το τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας που είχε παραχωρηθεί στη Βουλγαρία φτάνουν στην Ελλάδα. Την εποχή αυτή φτάνει και το πρώτο μεταναστατευτικό ρεύμα από τη Ρωσία. Έλληνες από την περιοχή του Καυκάσου με την αναγγελία της προσάρτησης της εύφορης Μακεδονίας αρχίζουν να μετανα-
16
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
στεύουν στην Ελλάδα με την ελπίδα ότι θα βρουν μια καλύτερη τύχη. Υπήρξαν πράγματι μικρές κοινωνικές αντιδράσεις της ελληνικής κοινωνίας με ρατσιστικό και αντιδραστικό πρόσημο στα μεταναστευτικά ρεύματα του 20ου αιώνα με δύο βασικές αιτίες: πρώτον τη βαριά οικονομική κρίση που ακολούθησε τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και δεύτερον την ανάδυση ολοκληρωτικών ιδεολογιών (φασισμός, ναζισμός, κομμουνισμός) που οδήγησαν σε επιλεκτικές εθνοκαθάρσεις για την στήριξη των καθεστώτων τους. Αντίστοιχες εθνοκαθάρσεις επέβαλλε και το καθεστώς των Νεότουρκων από το 1915 μέχρι το 1930 στους Αρμένιους, Πόντιους , Έλληνες και Εβραίους. Πάλι η Ελλάδα έγινε αποδέκτης εκατομμυρίων προσφύγων και πάλι αφομοίωσε, εμένταξε και εκμεταλλεύτηκε την μετάγγιση των νέων πολιτισμικών ρευμάτων χωρίς να αλλοιωθεί κανένα εθνικό, κοινωνιολογικό χαρακτηριστικό. Μετά από μια γενιά είχαν όλοι οι πρόσφυγες ενταχθεί γλωσσικά, κοινωνικά, οικονομικά και κατά ένα μέρος θρησκευτικά στην νέα πατρίδα. Επομένως οι φωνές σήμερα περί εθνικής αλλοίωσης που θα αφανίσουν τον χαρακτήρα του Ελληνισμού είναι χωρίς νόημα και απέχουν από την ιστορική αξιολόγηση και ανάλυση. Ο αρχικός τίτλος του κειμένου «Το ένα χώμα έκλεψε το άλλο», είναι του Λαζάρου, που μετά την ανάστασή του, κυνηγημένος από τους Ιουδαίους που επιθυμούσαν να τον σκοτώσουν για να μην υπάρχει ζωντανή απόδειξη της ανάστασης νεκρών, έφυγε ως πρόσφυγας στην Κύπρο. Εκεί τον συνάντησε ο Παύλος και τον έχρισε επίσκοπο Πάφου.
17
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Κάποτε λοιπόν είδε ένα κλέφτη να κλέβει ένα πήλινο δοχείο και αναφώνησε σαρκάζων, το ένα χώμα έκλεψε το άλλο. Η ματαιότητα όλων των πράξεων και αντιπαραθέσεων για το ζήτημα των προσφύγων καταλήγει εκεί. Θέλω τελειώνοντας να διαβάσετε το ποίημα του Θανάση Λειβαδίτη «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ» που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης το 1978 και σας προτρέπω να κάνετε το ίδιο με την πόρτα-ψυχή σας. «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ, τη λάμπα κρατώ ψηλά, να δούνε της γης οι θλιμμένοι, να ’ρθούνε, να βρουν συντροφιά. Να βρούνε στρωμένο τραπέζι, σταμνί για να πιει ο καημός κι ανάμεσά μας θα στέκει ο πόνος, του κόσμου αδερφός. Να βρούνε γωνιά ν’ ακουμπήσουν, σκαμνί για να κάτσει ο τυφλός κι εκεί καθώς θα μιλάμε θα ’ρθει συντροφιά κι ο Χριστός.» Σε αυτό το ποίημα κρύβεται η πανανθρώπινη ψυχή του λαού μας. Απρίλιος 2017
18
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός Νέοι δρόμοι… ίδιοι στόχοι… νέα ζωή… ίδια ψυχή!
19
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«Καφέ «Ολύμπιον» Ήταν ένα καφέ στην κεντρική οδό της Πάτρας, στην οδό Γούναρη. Χωροταξικά βρισκόταν δίπλα από τους δύο μεγάλους κινηματογράφους, «Πάνθεον» και «Ρεξ», και απέναντι από τον κινηματογράφο «Αττικόν». Ήταν ακριβώς τριάντα με σαράντα μέτρα από το δικαστικό μέγαρο Πατρών. Το «Ολύμπιον» ήταν ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο καφενείο με τραπέζια ξύλινα με μαρμάρινη πλάτη, στοιχισμένα δεξιά και αριστερά, καρέκλες δερμάτινες και εντοιχισμένους καναπέδες, και με τέσσερα γκαρσόνια με μακριές άσπρες ποδιές. Ο Ανταίος θυμάται το καφέ «Ολύμπιον» σε δύο περιόδους της ζωής του. Μαθητής, όταν τέλειωναν οι σινεμάδες, πήγαινε να φάει το κλασικό υποβρύχιο βανίλια σε ένα ποτήρι παγωμένο νερό, συνοδεία της μητέρας του ή του πατέρα του. Αργότερα, ως φοιτητής, θα το θυμηθεί σε άλλες δόξες, που θα περιγράψει παρακάτω. Το καφέ «Ολύμπιον» είχε τρεις πληθυσμιακές συναθροίσεις, στο ίδιο εικοσιτετράωρο, ανάλογα με την ώρα λειτουργίας του. Το πρωί, ήταν γεμάτο με δικηγόρους, κατηγορούμενους και κατήγορους, ο οποίοι στα διαλείμματα των δικών ή κατά την αναμονή των πινακίων της δίκης, συνωστίζονταν στα τραπεζάκια του συζητώντας την υπόθεση, υπογράφοντας ή ανταλλάσσοντας έγγραφα. Εκείνη την περίοδο, στα μέσα της δεκαετίας του ’60, η κυρίαρχη δικανική προσέγγιση και ενασχόληση ήταν τα ζητήματα τιμής, οι κτηματικές διαφορές και οι απατεωνίσκοι. Δεν υπήρχαν ναρκωτικά, δεν υπήρχαν ληστείες, δεν υπήρχαν οικονομικά
20
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
σκάνδαλα. Το απόγευμα, το «Ολύμπιον» άδειαζε από νομικούς και γέμιζε συνήθως με οικογένειες, νεαρούς μαθητές και μικρά παιδιά, που εξαντλούσαν την γαστρονομική τους προσέγγιση στα προφιτερόλ, στα κοκ και στους κορνέδες, γλυκά της αστικής εκείνης περιόδου, που εντυπωσίαζαν τα μυαλουδάκια των παιδιών. Το βράδυ, το «Ολύμπιον» συγκέντρωνε ανθρώπους πιο μεγάλης ηλικίας, που τέλειωναν από τις δουλειές ή έβγαιναν να κάνουν μια βόλτα. Μετά τη δεκαετία του ’70, αργά το βράδυ, γινότανε φοιτητικό στέκι. Φοιτητές από τη Φυσικομαθητική, το Πολυτεχνείο και αργότερα, από την Ιατρική, συγκεντρώνονταν μετά το φαγητό, λίγο μετά τις δώδεκα ή τη μία, για να φάνε σοκολατίνα ή να πιούνε πορτοκαλάδα «ΛΟΥΞ», που ήταν, από τότε, μια μικρή πατρινή βιομηχανία με νερό από το Κεφαλόβρυσο. Ο Ανταίος θυμάται τις συζητήσεις για την παιδεία στην υπηρεσία του λαού, σε αντιπαράθεση με την παιδεία για όλο το λαό, τις αντιπαραθέσεις, μετά το θάνατο του Μάο, για τη διαδοχή του και την κλίκα της Σαγκάης. Το «Ολύμπιον», εκείνες τις νύχτες, γινόταν εστία ιδεολογικής αντιπαράθεσης κι άλλες φορές, φιλολογικό στέκι της Πάτρας, όπου συζητούσαν μέχρι τα ξημερώματα για τον Ελύτη, τον Σεφέρη και οι πιο προχωρημένοι, για τον Καβάφη και τον Καρυωτάκη. Μέσα στο «Ολύμπιον» ξεκίνησαν οι πρώτες συζητήσεις για την κινηματογραφική λέσχη της Πάτρας, έγιναν οι πρώτες αναλύσεις για το «Δέντρο με τα Τσόκαρα» του Όλμι, για την «Ταράτσα» του Ετόρε Σκόλα, για το «1900» του Μπερτολούτσι και, στο τέλος, ο Ανταίος και η παρέα του ξημερώνονταν αναλύοντας την ταινία «Θάνατος στην Βενετία» του Λουκίνο Βισκόντι, ακούγοντας μουσική «Μάλε» και καπνίζοντας αρειμανίως άφιλτρα Σαντέ , ενώ, τις πιο πολλές φο-
21
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
ρές, συνέχιζαν κατευθείαν να πάνε με το λεωφορείο να ακούσουν για ένα δίωρο τα μαθήματα και τις παραδόσεις του Ηλία Κούβελα. Επίσης, πολλές φορές, στο «Ολύμπιον» συζητιόνταν τα καρναβαλικά δρώμενα τον Φλεβάρη και, βέβαια, εκείνη την περίοδο, το παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού, χωρίς, ωστόσο, την ποικιλοχρωμία και την ποσότητα της σημερινής εποχής. Το καφέ «Ολύμπιον» έσβησε με την ίδια εικόνα που έσβησε η παλιά Πάτρα. φύγανε τα εργοστάσια, το πανεπιστήμιο μετακινήθηκε προς το Ρίο, οι σινεμάδες κλείσανε και γίνανε σούπερ μάρκετ. Αυτό είναι το τέλος κάθε νοσταλγικής προσέγγισης στη διασκέδαση της καθημερινότητας, στη διασκέδαση που δεν απαιτούσε πολλά λεφτά και στη διασκέδαση που ήταν μια χαρούμενη παρένθεση στις δυσκολίες της εργατικής τάξης. Ιούλιος 2017
22
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Ο κύριος της φωτογραφίας είναι ο παππούς μου από την πλευρά της μητέρας μου. Σαν σήμερα πριν 73 χρόνια στήθηκε όρθιος μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα στα μαρτυρικά Καλάβρυτα. Εκτελέστηκε από τον φασισμό και τα κτηνώδη ένστικτα ενός λαού. Ο ίδιος ήρωας του μικρασιατικού μετώπου, με παράσημο ανδρείας διάλεξε την λευτεριά της ψυχής του για να σώσει μαζί με άλλους 1000 άνδρες τις γυναίκες και τα παιδιά τους που οι Ούννοι είχαν ομήρους στο σχολείο των Καλαβρύτων. Κάθε τέτοια μέρα στο σπίτι μας είχαμε μια «γιορτή μνήμης» και θα θυμάμαι πάντα την γυναίκα του, την γιαγιά Μαρία που πέθανε το 1973 χωρίς να αποχωριστεί ούτε για μια στιγμή το μαύρο μαντήλι (τσεμπέρι...το έλεγε) από το κεφάλι της και τα μαύρα ρούχα, να μας λέει, ποτέ πια πόλεμος. Επειδή στην Ευρώπη το μαύρο φίδι του ναζισμού σηκώνει κεφάλι, αφήνω ανοικτό και εγώ στα παιδιά μου την εντολή-δέσμευση «ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΦΑΣΙΣΜΟΣ».
23
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
13 Δεκεμβρίου 1947, απελευθέρωση, ο στρατός φωτογραφίζει αυτούς που επιβίωσαν. H γιαγιά Μαρία με το μαύρο μαντήλι που δεν αποχωρίστηκε ποτέ μέχρι το θάνατο της και τα πρόσωπα των ορφανών με ένα θλιμμένο χαμόγελο, αποτυπώνει στο φακό το μέγεθος της απώλειας. Τελειώνοντας το μνημόσυνο στη μνήμη του παππού μου, εξακολουθώ να πιστεύω, ότι θα πρέπει να υπάρχει αφύπνιση και εγρήγορση, για να μην επαναληφθεί ξανά μια τέτοια τραγωδία.
Δεκέμβριος 2017
24
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Τα κοινωνικά αντανακλαστικά της κρίσης Σχεδόν κάθε πρωί, τα τελευταία πέντε χρόνια, παίρνω έναν καφέ σε πλαστικό από την καφετέρια κάτω από το σπίτι μου. Τον τελευταίο ενάμισι χρόνο, δίπλα από την καφετέρια, έστησε ένα τραπέζι με ένα μικρό σκαμπό ένας κουλουράς και πουλάει κουλούρια. Πρόκειται για έναν άνθρωπο πάνω από τα 55, άνεργο, από μια βιομηχανία της περιοχής Αττικο-Βοιωτίας που έκλεισε. Με αυτό τον τρόπο, αυτός επέλεξε, να επιβιώσει και πουλώντας κουλούρια, ουσιαστικά απευθύνθηκε στα κοινωνικά αντανακλαστικά και στην κοινωνική σεισάχθεια, για να του προσφέρει φιλανθρωπία με περιτύλιγμα την αξιοπρέπεια. Σήμερα το πρωί, παίρνοντας τον καφέ μου, στον πάγκο δίπλα από τα κουλούρια, είχε αναπτυχθεί ένας μικρός πάγκος με πέντε μικρά καφάσια φρούτα, τον ρώτησα, «τι έγινε Κώστα;» και μου είπε, «Γιατρέ μου, πήρα άδεια να πουλάω και λίγα φρούτα». Η σκέψη μου πήγε στην αντίδραση, ότι αυτός ο άνθρωπος μέσα από την ανάγκη και τη φτώχεια του, ανέπτυξε λύσεις για να επιβιώσει ο ίδιος και το περιβάλλον του με συνθήκες αξιοπρέπειας. Αντίστοιχο παράδειγμα, έχω για έναν ηλικιωμένο λαχειοπώλη του αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος, που πρόσφατα μου έλεγε, «καθημερινά περνάνε από το αεροδρόμιο 12.000 κόσμος, 500 λαχεία να πουλήσω, στηρίζω την οικογένεια μου και τα παιδιά μου». Γιατί αναφέρομαι σήμερα σε αυτά τα περιστατικά; Η οικονομική κρίση και η δημοσιονομική πολιτική της τελευταίας οκταετίας, που μετέτρεψε από 16% το έλλειμα
25
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
του ΑΕΠ της χώρας μας σε 3,3%, είναι μια προσαρμογή που για τις προχωρημένες κοινωνίες της Ευρώπης και της Αμερικής, απαιτούνται 30-35 χρόνια και αν αυτό είχε συμβεί σε αυτό το λίγο χρονικό διάστημα, θα είχε γίνει στις χώρες αυτές της «Βενεζουέλας». Η ελληνική όμως κοινωνία, διαθέτοντας κοινωνικούς αρμούς, όπως η παιδεία, ο πολιτισμός, η οικογένεια, η θρησκεία και πάνω απ’ όλα το ελληνικό φιλότιμο και ο χαρακτήρας του λαού, κατόρθωσε να αφομοιώσει τους τριγμούς, με φαινόμενα βέβαια, αρκετά επώδυνα, όπως η μετανάστευση των νέων επιστημόνων, η δυσκολία του ασφαλιστικού συστήματος και κάλυψης, που όμως αντανακλούν τις παθογένειες μιας κοινωνικής συμπεριφοράς (π.χ. πόσους γιατρούς ή πόσους δικηγόρους ή πόσους μηχανικούς αντέχει αυτό το κράτος). Η εκτίμηση μου, μέσα από αυτά τα δυο παραδείγματα είναι, ότι το πλοίο βγαίνει από την ομίχλη και την μεγάλη τρικυμία, αργεί ακόμα να φτάσει στο λιμάνι, αλλά η κοινωνική συμπεριφορά όλων μας, μπορεί να βοηθήσει τον στόχο. Επιστρέφοντας το απόγευμα σπίτι, θα αγοράσω πορτοκάλια και μανταρίνια από τον κουλουρά της γειτονιάς μου και δεν θα ψάχνω σταφύλια και πεπόνια από το Ισραήλ, μέσα στον Χειμώνα, στο super market της γειτονιάς μου. Αυτή η συμπεριφορά είναι η κοινωνική σεισάχθεια που απαιτείται από την κοινωνία για τη χώρα μας. Ιανουάριος 2018
26
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός
Ο έρωτας και η επανάσταση κρύβουν μέσα τους ένα φόβο και μια ελπίδα. Όταν νομιμοποιηθούν, ο έρωτας γίνεται γάμος και η επανάσταση εξουσία…όλα χάθηκαν.
27
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«Η Άνοιξη της Πράγας» Ακριβώς 50 χρόνια σαν χθες ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ εκλέγεται γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας. Από τις πρώτες κιόλας ημέρες ξεκινάει η προσπάθεια μιας μεταρρύθμισης οικονομικής, κοινωνικής και πνευματικής με σκοπό να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα φιλελευθεροποίησης και εκδημοκρατισμού. Το σύνολο αυτών των προσπαθειών χαρακτηρίστηκε ως «Άνοιξη της Πράγας» και έμεινε στην ιστορία να συμβολίζει δύο ιστορικά φαινόμενα, το πείραμα της εγκαθίδρυσης αλλά και της ανάγκης ενός σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο στο μεταπολεμικό ανατολικό μπλοκ αλλά και το γεγονός ότι καταπνίγηκε αυτή η προσπάθεια με την εισβολή των τανκς του Συμφώνου της Βαρσοβίας και της σφαγής στις 21 Αυγούστου 1968. Τα γεγονότα αυτά εντάσσονται ιστορικά σε μια περίοδο γενικότερου αναβρασμού στο κλίμα του ψυχρού πολέμου και ειδικότερα αναφέρω την περίοδο του Μάη του ‘68 στη Γαλλία με κεντρικό σύνθημα των φοιτητικών διαδηλώσεων «Η φαντασία στην εξουσία», τις φιλειρηνικές φοιτητικές διαδηλώσεις κατά του πολέμου του Βιετνάμ στην Αμερική, τις καταλήψεις του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ και του Χάρβαρντ και στην γενικότερη παγκόσμια αναταραχή υπέρ της ειρήνης. Το πείραμα της Άνοιξης της Πράγας κορυφώνεται στο «Μανιφέστο των 2.000 λέξεων» του συγγραφέα Λούντβιχ Βάκουλικ που υπεγράφη από τους διανοούμενους διαφόρων αποχρώσεων και δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο 1968.
28
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Μετά την εισβολή των σοβιετικών τανκς τον Αύγουστο του ’68, οι πρωτεργάτες της «Άνοιξης της Πράγας» συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στη Μόσχα όπου αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν έγγραφες εξηγήσεις μετάνοιας. Στις 19 Ιανουαρίου 1969 ο φοιτητής Γιαν Πάλαχ αυτοπυρπολήθηκε σε πλατεία της Πράγας και την πράξη του επανέλαβε ένα μήνα αργότερα ο Γιαν Ζάλιτς. Ο ολυμπιονίκης των Τσέχων Εμίλ Ζάτοπεκ καθαιρέθηκε από τα κυβερνητικά του αξιώματα και διορίστηκε οδοκαθαριστής στην Μπρατισλάβα . Όπως και ο γιος του αναφέρει στα απομνημονεύματα του, ουδέποτε σκούπισε ένα δρόμο γιατί οι κάτοικοι της Μπρατισλάβα έβγαιναν στους δρόμους μπροστά από αυτόν και τους καθάριζαν. Το πνεύμα αυτής της προσπάθειας έκανε πολλούς να παραδεχτούν ότι ο υπαρκτός σοσιαλισμός δεν ήταν ικανός να μεταρρυθμιστεί, μπορούσε μόνο να αποτιναχθεί. Η τσέχικη συνταγή για την βελτίωση του κομμουνισμού θα οδηγούσε μόνο στη γρήγορη καταστροφή του όπως τελικά αποδείχθηκε είκοσι χρόνια μετά με την περεστρόικα του Γκορμπατσόφ στην Σοβιετική Ένωση. Οι χώρες της Δύσης περιορίστηκαν εκείνη την περίοδο σε λεκτικές καταδίκες για την επέμβαση από τον φόβο μην επεκταθεί η κρίση σε πυρηνικό πόλεμο. Οι μόνες χώρες που καταδίκασαν την επέμβαση ήταν η Γιουγκοσλαβία του Τίτο και προς έκπληξη όλων, η Ρουμανία του Τσαουσέσκου που ήταν και μέλος του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Σαν επίλογος σκέφτομαι ότι τα όνειρα των λαών δεν θάβονται και δεν ποινικοποιούνται. Ιανουάριος 2018
29
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Θα είμαι …το «τίποτα» όταν θα σε ρωτάνε «τι έχεις;» Οι σχέσεις των ανθρώπων διακατέχονται από την ένταση του συναισθήματος αλλά συνάμα και από το φόβο της απόρριψης ή της αποφυγής. Η μοναξιά συνήθως είναι από χώμα. Η αγάπη είναι συνήθως από σιωπή. Κάθε ρίσκο λοιπόν της ανθρώπινης σχέσης έχει πάντοτε, τη χαρά και τη λύπη, το χαμό και την καταξίωση. Όλοι μας έχουμε την προδιάθεση να αντιπαθήσουμε έναν πολύ όμορφο άνθρωπο, να του βρούμε ελαττώματα, να ανακαλύψουμε ή να εφεύρουμε ψεγάδια του. Μόνο η απόσταση θα σε καθαρίσει από το δηλητήριο, είναι αυτή η απόσταση που θα απομυθοποιήσει την ένταση και θα σου δώσει την αίσθηση της ανάγκης ή της ελευθερίας, της επιβεβαίωσης ή της απόρριψης και επειδή κάποιος θα μπορούσε να αντιληφθεί την επικοινωνία και τη σχέση δύο ανθρώπων, ίσως μόνο μέσα από την ερωτική διάθεση ή την ηδονή, έρχεται η συγγραφέας Μάρω Βαμβουνάκη λέγοντας ότι «η αγάπη και η εκτίμηση δεν περνάει από τα σεξουαλικά όργανα κανενός». Μπορεί να περάσεις όλη σου τη ζωή και να μην αντιληφθείς ούτε ένα βλέμμα, μπορεί μόνο με τρυφερότητα να εξαγοράζεις ψυχές ή υποδούλωση, όμως η επανάσταση της εφηβείας και της ψυχής ξεκαθαρίζει την ελευθερία, αφού η ζήλια και η απόρριψη μιμούνται την αγάπη αλλά είναι πάθη. Για αυτό το λόγο, πάντοτε θα πρέπει κανείς να θυμάται ποιοι ήταν τα δικά τους «τίποτα», όταν τους ρωτάνε συνήθως «τι έχεις;» Ιανουάριος 2018
30
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός
Εύχομαι οι ζωές όλων των ανθρώπων να έχουν μόνη προοπτική την.....ευζωία.
31
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«Απροσδόκητοι θάνατοι που καθόρισαν την ελληνική ιστορία τα τελευταία πενήντα χρόνια!» Την προηγούμενη εβδομάδα είχα μια συζήτηση με έναν φίλο μου στη Θεσσαλονίκη και προσπαθούσαμε να διερευνήσουμε την εξέλιξη των ελληνικών πραγμάτων αμέσως μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Συμφωνήσαμε και οι δύο ότι πιθανά θα ήταν διαφορετική η διαμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας εάν δεν υπήρχαν μία σειρά αδόκητων θανάτων προσωπικοτήτων που ενδεχόμενα θα είχαν συμβάλει σε μια διαφορετική εξέλιξη το ελληνικό κράτος. Στη δεκαετία του 1950 υπήρξαν δύο προσωπικότητες προερχόμενες από το στράτευμα που κυριάρχησαν στην πολιτική σκηνή εκείνης της περιόδου. Ήταν ο στρατηγός Ν. Πλαστήρας ως εκφραστής του κέντρου με ένα πρόγραμμα εθνικής συμφιλίωσης μετά το τέλος του εμφυλίου και ο στρατάρχης Α.Παπάγος ως εκφραστής της συντηρητικής παράταξης, νικητής των δυνάμεων του εθνικού στρατού στον εμφύλιο και οραματιστής της δημιουργίας μιας Ελλάδος με αυστηρά χαρακτηριστικά αλλά ίσως αναγκαία για εκείνη την περίοδο. Και οι δύο πεθάνανε πρόωρα από καρδιακά επεισόδια χωρίς να μπορέσουν να ολοκληρώσουν το έργο τους. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 συμβαίνουν τρεις θάνατοι, που καθορίζουν τα πολιτικά γεγονότα ή θα μπορούσαν να έχουν διαφορετικές εξελίξεις και να αποφευχθεί η δικτατορία και η εισβολή της Κύπρου. Οι θάνατοι αυτοί ήτανε: του Σοφοκλή Βενιζέλου γιου του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος ήταν συναρχηγός του κόμματος της Ενώσε-
32
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
ως Κέντρου-Φιλελευθέρων μαζί με τον Γεώργιο Παπανδρέου και ενδεχομένως εάν δεν είχε συμβεί αυτός ο θάνατος να ήταν διαφορετική η εξέλιξη της αντιπαράθεσης του κόμματος της Ενώσεως Κέντρου με το παλάτι και να είχαν αποφευχθεί τα Ιουλιανά. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος έχοντας βιώσει μέσω του πατέρα του τον εθνικό διχασμό μεταξύ βενιζελικών-βασιλικών και κρατούσε πάντοτε μία μετριοπαθή στάση. Ο δεύτερος θάνατος εκείνης της περιόδου που θα καθόριζε διαφορετικά ενδεχομένως τις εξελίξεις στα προηγούμενα γεγονότα ήταν ο θάνατος του Βασιλέως Παύλου με καρκίνο του στομάχου, ενός έμπειρου μονάρχη και σίγουρα με καλύτερη πολιτική διαίσθηση από ότι ο διάδοχός του. Ο τρίτος θάνατος των αρχών της δεκαετίας του ’60 που δημιούργησε τριγμούς στην συντηρητική παράταξη ήταν η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγορίου Λαμπράκη, ενός αστού πολιτικού, βαλκανιονίκη και γιατρού από το παρακράτος της δεξιάς που αναγκάζει τον Κων/νο Καραμανλή, πρωθυπουργό εκείνης της περιόδου να αναρωτηθεί «Ποιος κυβερνά αυτή τη χώρα;» και λίγο αργότερα να παραιτηθεί από την ηγεσία της ΕΡΕ και να αυτοεξοριστεί στο Παρίσι. Ο επόμενος αδόκητος θάνατος που συμβαίνει τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης είναι το τροχαίο «ατύχημα» του Αλέκου Παναγούλη την Πρωτομαγιά του 1975, ενός νέου πολιτικού αγωνιστή ενάντια στη δικτατορία και ίσως του μοναδικού αληθινού αντιστασιακού, σύμφωνα με τα λεγόμενα των βασανιστών του (Δίκη Θεοφιλογιαννάκου), χωρίς αυτό να μειώνει την αντιστασιακή προσφορά χιλιάδων επώνυμων και ανώνυμων Ελλήνων. Ο Αλέκος Παναγούλης θα ήτανε μία πολιτική ελπίδα στο πλαίσιο εκείνης της εποχής έχοντας ενστερνιστεί τις ιδέες και τους νεωτε-
33
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
ρισμούς της Ιταλικής Κεντροαριστεράς λόγω της σχέσης του με την Ιταλίδα δημοσιογράφο Οριάνα Φαλάτσι. Οι δύο επόμενοι πρόσφατοι θάνατοι, οι οποίοι ενδεχόμενα θα άλλαζαν την πολιτική σκηνή της χώρας μετά τη δεκαετία του 1980 ήταν η δολοφονία του Παύλου Μπακογιάννη, ενός νεωτεριστή πολιτικού από το χώρο της Νέας Δημοκρατίας που μιλούσε πάντα για το δρόμο της συναίνεσης του διαλόγου και προωθούσε την ιδέα του ελληνικού ιστορικού συμβιβασμού. Κάτι αντίστοιχο με την Ιταλία μεταξύ της δεξιάς και της αριστεράς που είχαν προτείνει οι ‘Αλντο Μόρο και Μπερλινγκουέρ. Δυστυχώς και οι δύο και ο Π.Μπακογιάννης και ο Α. Μόρο έπεσαν νεκροί από τις σφαίρες ακροαριστερών τρομοκρατικών οργανώσεων. Ο δεύτερος θάνατος που θεωρείται απώλεια για την ελληνική πολιτική σκηνή είναι η απώλεια από καρκίνο σε σχετικά νέα ηλικία του Γ. Γεννηματά, ενός χαρισματικού ανθρώπου που πίστευε στην πολιτική με ανθρώπινο πρόσωπο, θεμελίωσε το ΕΣΥ και βεβαίως μένει σε όλους μας να αναλογιστούμε ποια θα ήταν η εξέλιξη των πολιτικών συγκυριών στη χώρα μας εάν ο Γ. Γεννηματάς ζούσε. Ο τελευταίος θάνατος που θα σχολιάσω και για τον οποίο θα υπήρχαν διαφορετικές διαμορφωμένες γεωπολιτικές εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο είναι η απώλεια του Γιάννου Κρανιδιώτη, ενός ευπατρίδη ελληνοκύπριου πολιτικού, αναπληρωτή υπουργού εξωτερικών της κυβερνήσεως Σημίτη και ενδεχόμενα, σύμφωνα με τα τότε θρυλούμενα, μελλοντικού προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επειδή η ιστορία δε γράφεται με υποθέσεις, ίσως και εάν… αλλά σύμφωνα με τα γεγονότα, η αντιπαράθεση αυτών των σκέψεων αποτελεί απλά συλλογισμούς για το πώς
34
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
το μοιραίο ή το απροσδόκητο μπορεί να καθορίσει θεωρητικά το μέλλον και τις προϋποθέσεις αυτού του τόπου. Τελειώνοντάς θα ήθελα να ευχαριστήσω τον φίλο μου Κώστα Μπελιμπασάκη (Θεσσαλονίκη) για τη χαρά και την τιμή που μου έδωσε να μοιραστούμε αυτές τις σκέψεις. Μάρτιος 2018
35
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Στοχασμός
Όταν καθένας θέλει να πετύχει θα πρέπει από δύσκολα μονοπάτια να δει τα άστρα!
36
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Ο Βαρκινάς Η οικιακή οικονομία και ζωή στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 είχε σημαντικές διαφορές από το σήμερα αλλά υπήρχαν πράγματα που έκαναν εντύπωση στο μυαλό του Ανταίου. Αρχικά, η δομή της οικογένειας ήταν κατά ευφημισμό πατριαρχική, αφού στην ουσία η μητέρα κυριαρχούσε ως υπεύθυνη στην καθημερινότητα και στο σπίτι. Το καθημερινό πρόγραμμα περιείχε σταθερά τα ψώνια, το μαγείρεμα και την τακτοποίηση εκκρεμοτήτων. Υπήρχαν, όμως, ημέρες κλειδιά μέσα στην εβδομάδα. Το Σάββατο το απόγευμα ξεκινούσε το μπάνιο της οικογένειας. η μητέρα επέστρεφε από το μεσημεριανό κομμωτήριο και μετά έβραζαν τις κατσαρόλες, δύο για κάθε άτομο της οικογένειας, και μετά μπάνιο στη σκάφη στο πλυσταριό. Τότε, λίγα σπίτια είχαν θερμοσίφωνο και πάντα στην πίσω αυλή υπήρχε μια μικρή αποθήκη που το Σάββατο είχε την τιμητική της. Η μία κατσαρόλα ήταν για σαπούνισμα και τσιρίδες μέσα στη σκάφη. Πράσινο σαπούνι πλάκα, για λούσιμο και πλύσιμο. Πολύ πιο αργά θα ΄ρθει το Μασσαλίας Παπουτσάνη, το λευκό σαπούνι. Η άλλη κατσαρόλα ήταν για το ξέβγαλμα. Η τελετουργία κυριαρχούσε μέχρι αργά το βράδυ, μετά ακολουθούσε το πλύσιμο του πατέρα και, όταν όλοι είχαν κοιμηθεί, ήταν η σειρά της μητέρας. Να σημειωθεί ότι τότε αργία ήταν μόνο η Κυριακή. Τα ασπρόρουχα θα πλυθούν Δευτέρα, πάλι στην ειδική σκάφη με τις ραβδώσεις, πάλι με το πράσινο σαπούνι και το λευκαντικό. Εδώ στη ζωή του Ανταίου έρχεται ο Βαρκινάς, δηλαδή ο πωλητής της βαρκίνας. Η βαρκίνα ήταν ένα αυτοσχέδιο
37
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
λευκαντικό πριν την είσοδο της χλωρίνης στο νοικοκυριό. Το παρασκεύαζε ο ίδιος και μετά φορτωμένος δύο μικρά βαρέλια δεξιά και αριστερά ενός γαϊδάρου πέρναγε τις γειτονιές και το πουλούσε. Το σκεύασμα είχε ένα χρώμα θεό, σταχτώδες και μύριζε ποτάσα. Γέμιζε γυάλινα μπουκάλια μιας ή δύο οκάδων, τότε δεν υπήρχε ακόμα το κιλό ή το λίτρο. Και μετά το πλύσιμο πάλι με πράσινο σαπούνι, το δεύτερο χέρι ήταν η βαρκίνα, μετά το λουλάκι και μετά ξέβγαλμα και άπλωμα. Η βαρκίνα, επίσης, ήταν βολική για μικρούς λεκέδες από λάδι. Στο τέλος της δεκαετίας του ‘60 ο Βαρκινάς σιγά σιγά ξεχάστηκε, στη γειτονιά κυκλοφορούσε το Εύρηκα ως λευκαντικό και η χλωρίνη Κλινέξ εμφανίστηκε στα μπακάλικα. Ο Ανταίος δεν κατάλαβε γιατί χάθηκε ο Βαρκινάς∙ στην παιδική του μνήμη πίστεψε ότι πέθανε αυτός ή ο γάιδαρός του, καθώς ήτα και οι δύο πολύ γέροι. Όμως δεν ήταν βιολογική αιτία η εξαφάνιση του Βαρκινά, ήταν η ίδια κοινωνία που μετά τον πόλεμο άφηνε πίσω της μνήμες και προσπαθούσε να προχωρήσει μπροστά σε μια αστική ένταξη και εκσυγχρονισμό. Απρίλιος 2008
38
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Πώς θα αλλάξουμε την καθημερινότητα! Το κείμενο που ακολουθεί είναι η διάλεξη μου με θέμα «Πώς θα αλλάξουμε την καθημερινότητα» σε μαθητές και φοιτητές στο συνέδριο της Πάτρας «ΝΕΟΙ & ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ:Το Ευ Ζην, υπόθεση όλων μας», στις 18 Μαΐου 2018. Στην προσέγγιση για το τι είναι καθημερινότητα, ανεξαρτήτως ηλιακής κατανομής, θα έλεγα ότι είναι η προσπάθεια για επιβίωση και ΖΩΗ, ενώ παράλληλα η ίδια αυτή προσπάθεια σου τρώει τις σάρκες εκ των έσω, θα πρέπει κανείς να έχει τη δύναμη να ζωγραφίζει ένα χαμόγελο στην καθημερινότητα του όταν όλα γύρω του είναι μαύρα και αυτό το χαμόγελο να το ζωγραφίζει με χρώματα. Ποια είναι όμως η δική σας καθημερινότητα; Καταρχήν κύριο κομμάτι στη ζωή σας είναι το σχολείο ή το πανεπιστήμιο που αντίστοιχα σας προετοιμάζουν για την ακαδημαϊκή σας φοίτηση, για την ένταξή σας στην παραγωγική διαδικασία και αν θελήσει κανένας να αναλύσει την υπόλοιπη μέρα της καθημερινότητας θα διαπιστώσει ότι ενδεχομένως αυτή είναι εγκλωβισμένη στο κινητό, στα social media (facebook, Instagram, twitter), στις selfies, στα μηνύματα και στα computer games. Μια καθημερινότητα hi-tec με τη σύγχρονη τεχνολογία που παρ΄ όλη την επαφή σας με πάρα πολύ κόσμο ενδεχομένως σας έχει αποκλείσει από τη σωματική επαφή, την ακουστικότητα στην εκφορά του λόγου και του γέλιου ή ακόμα και σε κείνες τις σιωπές που τα μάτια ή τα χείλη γράφουνε κείμενα. Μια άλλη καθημερινότητα είναι να ενταχθείς σε μια διαδικασία να χτίσεις κορμί με γυμναστική, γυμναστήριο, συμπληρώματα
39
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
διατροφής, ενταγμένοι ή ενταγμένες στους κανόνες του φορμαλισμού μιας κοινωνίας που αγνοεί ότι η πλαδαρότητα της διανόησης, της διαλεκτικής και της ιδεολογικής αντιπαράθεσης πλεονεκτεί του αδωνικού φορμαλισμού που εμπνέεται από την ομορφιά, αγνοεί τη φθορά με το πέρασμα της συνήθειας και έχει περιορίσει τις αναζητήσεις του πνεύματος. Σε όλο αυτό το μοντέλο το πρώτο ερώτημα που μπαίνει είναι «τι είναι ευτυχία;», «τι σας κάνει βαθιά ευτυχισμένους μέσα από τον τρόπο που περνάει η μέρα σας;». Ο Albert Camus στον «Ξένο» γράφει «μην αναβάλεις την ευτυχία για αργότερα, αν η ζωή κυλά με αναβολές χάνεται». θα ήθελα κάποια στιγμή το βράδυ, εκεί που θα είστε μόνοι σας, να βάλετε να ακούσετε τη μουσική και τους στίχους από μια σειρά τραγούδια που σας προτείνω των τελευταίων 50 χρόνων. Αφουγκραστείτε τους στίχους και τη μουσική από το «The sound of silence», Simon And Garfunkel και προσπαθήστε να ερμηνεύσετε με τα δικά σας θέλω τους στίχους αυτού του τραγουδιού, αφορά τα διλήμματα ενός νέου που αποφοίτησε από το κολέγιο (ταινία «Ο πρωτάρης»). Ακούστε τη μουσική και τους στίχους από το τραγούδι «Ο ταχυδρόμος πέθανε» του Μάνου Χατζιδάκη που γράφτηκε για τη θεατρική παράσταση «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Λουίτζι Πιραντέλλο. Προσπαθήστε να χορέψτε μόνοι σας ή με παρέα το τραγούδι «The Hotel California», των Eagles. Είναι το μπλουζ που χόρευαν οι γονείς σας που είχαν μετατρέψει τον έρωτα σε ερωτισμό και όχι σε σεξισμό. Ακούστε τη μουσική και τους στίχους από το τραγούδι «Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου» του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά όχι του στρατευμένου πολιτικοποιημένου Θεοδωράκη αλλά του μελωδικού και ερωτικού Θε-
40
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
οδωράκη. Ακούστε τα «Σκαθάρια»- «Beatles» και το «Yellow submarine» για να αφουγκραστείτε τα επαναστατικά σκιρτήματα της γενιάς των γονιών σας. Χορέψτε και τραγουδήστε το «Τρελή κι αδέσποτη» του Νίκου Παπάζογλου για να καταλάβετε ότι η χαρά και η ελευθερία είναι έξω στη ζωή και όχι στην οθόνη του κινητού, tablet, laptop και τέλος όταν ξαπλώσετε στο κρεβάτι ακούστε το μελωδικό «Εγώ δεν είμαι ποιητής» του Ν. Παπάζογλου επίσης για να προσγειώσετε την καθημερινότητα σας στις προσδοκίες της λυρικότητας που πρέπει να έχει η ζωή σας. Το επόμενο δίλημμα για την αλλαγή της καθημερινότητας είναι ότι πρέπει η γενιά σας να παλέψει για να γίνει η εκπαίδευση και η παιδεία εργαλείο μόρφωσης και καλλιέργειας και όχι μονάχα εφόδιο επαγγελματισμού που κυριαρχεί ακόμα και σήμερα σαν αποτέλεσμα γονεϊκών προσδοκιών που καταλήγουν σε ένα ακαδημαϊκό προλεταριάτο χωρίς επαγγελματική αξιοποίηση. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης 30 χρόνια πριν είχε πει ότι το πανεπιστήμιο και το σχολείο θα πρέπει να έχει σαν στόχο να παράγει μορφωμένους και καλλιεργημένους ανθρώπους που ενδεχόμενα η επαγγελματική τους αποκατάσταση θα είναι από ανεξάρτητα μονοπάτια από αυτά της πρωτογενούς και της δευτερογενούς μόρφωσης. Είναι προτιμότερο ένας καλλιεργημένος ντελιβεράς ή ράπτης ή έμπορος πρώτων υλών ή καλλιεργητής από έναν δυστυχισμένο κομπιουτερά ή γιατρό που είναι αδύνατο να ζήσει μια ευτυχισμένη καθημερινότητα, άνεργος ή κακοπληρωμένος. Οι φοιτητές τον Μάιο του 1968, διαδήλωναν για την αλλαγή της κοινωνίας με σύνθημα, La fantaisie au pouvoir , δηλαδή η φαντασία στην εξουσία, θα προτείνω σήμερα να παλέψουμε με σύνθημα, Soyez realistes, demandez L
41
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
impossible, δηλαδή ας είστε ρεαλιστές να απαιτείτε το ακατόρθωτο. Η καθημερινότητα σας όμως πρέπει να αλλάξει σε μια σειρά από συνήθειες και τρόπο ζωής. Η διατροφή σας πρέπει να γυρίσει σε πιο παραδοσιακές γευστικές φόρμες, τις συνταγές της μαμάς ή της γιαγιάς και όχι του τζάνκι φούντ του αμερικάνικου τρόπου ζωής γιατί είναι μια γελοία εικόνα να χτυπιέστε και να ιδρώνετε στα γυμναστήρια και το βράδυ να χτυπάτε δυο χάμπουργκερ. Είναι πολύ δελεαστικό αλλά συνάμα και επικίνδυνο να μπλέξετε με ουσίες, από την πιο αθώα που είναι το κάπνισμα, μέχρι τα πιο σύνθετα αναβολικά ή ναρκωτικά που πρώτα θα καταστρέψουν την ψυχή σας από την εξάρτηση, το συναίσθημα σας από την ανάγκη το να βρείτε την ουσία και στο τέλος αφού μετατρέψουν το κορμί σας σαν ζόμπι θα σας οδηγήσουν στο θάνατο. Γνωρίζω την περιέργεια της νιότης, να αποκτά νέες εμπειρίες όμως η ίδια η εμπειρία έχει τη διαβάθμιση της επικινδυνότητας. Αν σας δίνανε ένα περίστροφο με μια σφαίρα στην εξάσφαιρη θαλάμη θα το παίζατε ρουλέτα στρέφοντας την κάννη στο κεφάλι σας; Αντίστοιχο παράδειγμα η ψευδαίσθηση του να δοκιμάσω μια φορά και μετά θα ξεφύγω. Στη δική σας γενιά πολλοί από εσάς έχουν σαν μέσο μετακίνησης τη μηχανή. Από το παπάκι ή τη βέσπα μέχρι την Enduro και τη χιλιάρα που βρυχάται. Θα ήταν όμως αδικία να μην προφυλάξετε τον εαυτό σας αλλά και τον συνεπιβάτη σας, άνδρα ή γυναίκα, με ένα κράνος προέκταση του κορμιού σας και όχι αξεσουάρ της μηχανής σας. Ερωτευτείτε και κάντε έρωτα όταν νιώσετε ένα σκίρτημα στο συναίσθημα, ανακαλύψτε την ηδονή μέσα από τον ερωτισμό και όχι μέσα από το sexting του one night stand που ουσιαστικά μετατρέπει τον έρωτα σε fast
42
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
food και βέβαια προφυλάξτε τον εαυτό σας και τον/την σύντροφο σας από ανεπιθύμητα νοσήματα ή εγκυμοσύνες. Στις ανθρώπινες σχέσεις το χάσμα των γενεών που έχεις και βιώνεις με τον δάσκαλο σου, τον καθηγητή σου, τον πατέρα και την μητέρα σου είναι μια πραγματικότητα που ανακυκλώνεται σε κάθε γενιά, αλλά είσαι τυχερός γιατί η γενιά των γονιών σου είναι η γενιά της ιστορικής αμφισβήτησης που προσπάθησε να χτίσει έναν κόσμο ειρηνικό, πιο ισότιμο, πιο ισόνομο και ακόμα κι αν δεν τα κατάφερε έχει πιο ανοιχτά αυτιά για να ακούσει τα όνειρα σου επειδή και η ίδια γενιά αυτή είχε όνειρα.. Η σημερινή σου κοινωνική ένταξη θα έχει δυσκολίες λόγω της ανεργίας, της οικονομικής κρίσης που έδωσε τροφή να ξαναρχίσει να κυριαρχεί πανευρωπαϊκά ο συντηρητισμός και η αυταρχία πράγμα που οδήγησε στη δημιουργία φαινομένων όπως ο χουλιγκανισμός, ο ρατσισμός και ο ατομισμός που θα δημιουργήσουν προβλήματα στη δική σου καθημερινότητα. Αναζήτησε την ισορροπία, στις διάφορες μεταφυσικές σου ανησυχίες είτε προσεγγίζοντας τη θρησκεία σου είτε τα ιδεολογικά ρεύματα της εποχής που σέβονται τον άνθρωπο, την ανθρώπινη διαφορετικότητα και παλεύουν να εξαλείψουν τον πόνο, την πείνα, την προσφυγιά και την αρρώστια. Εντάξου σε εθελοντικές οργανώσεις και βοήθησε, μοιράσου το γέλιο, τη λύπη, το κλάμα, την ήττα και την ευτυχία. Μην αφήσεις κανέναν να ψαλιδίσει τα όνειρα σου, «Είμαι δεκαεξάρης σας γαμώ τα Λύκεια» έγραψε ο Διονύσης Σαββόπουλος σε ένα τραγούδι του το 1981 και εγώ προσωπικά σαν επίλογο θέλω να σου πω «Μπορείς να τρέξεις, να ξεφύγεις από όλα εκτός από αυτά που κουβαλάς μέσα σου». Μάϊος 2018
43
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Στοχασμός
Οι σημερινές ανθρώπινες σχέσεις χαρακτηρίζονται από… ΚΕΝΕΣ ψυχές και σώματα σε χλιδάτο περιτύλιγμα!
44
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
«Ο ναρκισσισμός στους γιατρούς» Σήμερα το πρωί, είχα μια συζήτηση που χαρακτήριζε τις ανθρώπινες συμπεριφορές των γιατρών, ως ναρκισσισμό και θα έπρεπε, περνώντας τα χρόνια και μεγαλώνοντας στην ηλικία, να αποβάλλουν αυτό το σύνδρομο ή συναίσθημα. Θεωρώ ότι η προσέγγιση αυτή, κρύβει μικρές αλήθειες αλλά αγνοεί μεγάλες αλήθειες. Είναι αλήθεια, ότι όλοι εμείς που επιτελούμε το λειτούργημα του γιατρού, δεν ξεφεύγουμε κάποιες στιγμές από την εγωιστική ή αν θέλετε ναρκισσιστική προσέγγιση που δίνουν οι εφήμερες επιτυχίες της δικής μας δουλειάς. Είναι επίσης μικρή αλήθεια, ότι ο ίδιος ο άρρωστος ή το περιβάλλον του, θέλει να ακουμπήσει σε κάτι δυνατό και αυτό δημιουργεί την ψευδαίσθηση ακόμα και σε μας, αν δεν έχουμε πλήρη αυτογνωσία των δυνατοτήτων και των αντοχών μας, να γινόμαστε νάρκισσοι και ενδεχόμενα μερικές φορές στα μάτια των ανθρώπων, καραγκιόζηδες. Ποιες είναι όμως οι μεγάλες αλήθειες; Εμείς οι «νάρκισσοι» όπως και ο αρχαίος νάρκισσος βλέπουμε το είδωλο μας στη λίμνη, αλλά το βλέπουμε που γερνάει περνώντας κάθε χρόνος, αρκετοί αν όχι οι συνάδελφοι, το ίδιο είδωλο βλέπουνε στη λίμνη, σε αντίθεση με πάρα πολλοί λίγους που έχοντας πουλήσει την ψυχή τους στον Μαμωνά, να βλέπουν το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι που αυτό γερνάει και αυτοί μένουν νέοι και αυτό είναι μια ψευδαίσθηση. Προσπαθώντας να εξηγήσω συμπεριφορές ναρκισσιστι-
45
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
κές , νεανίζουσες ή ακόμα και αφελούς, για το ευρύ κοινό, θα ήθελα να συνειδητοποιήσουμε όλοι, ότι εμείς που ασκούμε την ιατρική, έχουμε ένα δυσάρεστο χάρισμα, το χάρισμα και την κατάρα ταυτόχρονα να ήμαστε «ψυχοπομποί», δηλαδή να αφουγκραστούμε όνειρα και να ακούμε σκέψεις ανθρώπων που ξέρουμε ότι δεν θα τα ζήσουν. Το φορτίο αυτό στην καθημερινότητα μας για όσους δεν έχουν ενσωματωθεί ή δεν αλλοτριώθηκαν από τα εφήμερα φτιασίδια του επαγγέλματος γίνεται ΟΙΣΤΡΟΣ ΖΩΗΣ γιατί όπως λέει ο Εμπειρίκος και ο Κατσοριάδης «Εμείς οι Έλληνες κάνουμε οίστρο της ζωής τον φόβο και τη γνώση του θανάτου». Ας μας επιτρέψουνε λοιπόν σε μας που ασκούμε την Ιατρική αυτόν τον οίστρο της ζωής να τον βιώνουμε και να τον ζούμε πιο έντονα. Μάϊος 2018
46
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός
Μια μικρή ιστορία… Ρώτησε κάποιος, κάποτε, ποια είναι η διαφορά της θάλασσας από τον ουρανό και θέλοντας ο ίδιος να λύσει την απορία, απάντησε από μόνος του, ότι τη θάλασσα την ακουμπάς, την αγγίζεις, ενώ τον ουρανό ποτέ. Την απάντηση αυτή δεν την δέχθηκε ΕΝΑΣ ΣΟΦΟΣ, του είπε νεανία μου και τα δύο μπορείς να τα αγγίξεις. Τον ουρανό με τον νου και τη σκέψη, δηλαδή με την ψυχή σου, και τη θάλασσα με την αφή σου, δηλαδή με τις αισθήσεις σου, απλά πρέπει να έχεις και από τα δύο, για να μπορείς να τα καταφέρεις και συνέχισε το δρόμο του χωρίς άλλες εξηγήσεις
47
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Στοχασμός
Αφιερωμένο στα νέα παιδιά που μπαίνουν στο Πανεπιστήμιο. «Να ψάξουν βαθιά μέσα στα έδρανα των αμφιθεάτρων, να βρουν αυτή την κληρονομιά και να την αξιοποιήσουν στην ψυχή και το μυαλό τους και να ξεχάσουν κάποιες στιγμές που τους προτείνουν μόνο το lifestyle κοσμοπολίτικων νησιών. Όλα στην ζωή είναι «ανοικτά» αν έχουν δυναμώσει την ψυχή τους.»
48
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Προσωπική συλλογή - Πρόταση για ταινίες Αφορμή για το κείμενο αυτό αποτελεί η ανάδυση από ένα παλιό ντουλάπι των πρώτων σημειώσεων και σκέψεων από μια ομάδα ανήσυχων Πατρινών 40 χρόνια πριν, το 1978 που δημιούργησαν την κινηματογραφική λέσχη της Πάτρας. Γυρίζοντας την μνήμη μου πίσω και μέσα από χαρτιά και διάφορες παλιές σημειώσεις θα ήθελα να μοιραστώ μια σειρά από ταινίες που αν κάποιος τις αναζητήσει σε ταινιοθήκες ή στο διαδίκτυο θα ήταν μια θαυμάσια ενασχόληση σε ιδιαίτερες ταινίες τόσο από πλευράς θεματολογίας, σκηνοθεσίας, υποκριτικής. Ξεκινώντας από τον Ελληνικό Κινηματογράφο θα ήθελα να σημειώσω τις εξής: 1) «Αναπαράσταση» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, η πρώτη μαυρόασπρη ταινία του Έλληνα σκηνοθέτη που περιγράφει τη ζωή και τη στέρηση σε ένα απομονωμένο ορεινό χωριό της Πίνδου, τα ερωτικά συμπλέγματα και τα ερωτικά πάθη μέσα από τη μοναξιά και τη μετανάστευση και το αδιέξοδο λυτρωτικό τέλος. 2) «Με τη λάμψη στα μάτια» του Πάνου Γλυκοφρύδη, που πήρε πρώτο βραβείο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης καθώς και πρώτου ανδρικού ρόλου (Γιώργος Φούντας). Το φιλμ περιγράφει μια ιστορία με θέμα το δίλημμα ενός πατέρα που πρέπει να διαλέξει ένας από τους τρεις γιους του για να γλιτώσει από την εκτέλεση. 3) «Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» του Νίκου Παναγιωτόπουλου περιγράφει την αστική μπουρζουαζία και τις ερωτικές της αναζητήσεις. 4) «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού» του Θόδωρου
49
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Αγγελόπουλου, ελεγεία του μεταναστατευτικού με μια προφητική αναφορά του σκηνοθέτη για αυτά που γίνονται σήμερα, 30 χρόνια πριν. Από την ξένη κινηματογραφία, ταινίες εκείνης της εποχής, είτε προγενέστερες είτε μεταγενέστερες είναι: 1) «Το δέντρο με τα τσόκαρα» του Όλμι που ουσιαστικά αναφέρεται στη δίψα ενός φτωχού αγρότη κολίγου να δώσει μόρφωση στα παιδιά του. 2) «Η Ταράτσα» του Ετόρε Σκόλα, αδιέξοδα της ιταλικής αστικής τάξης στην εποχή της αναζήτησης του ιστορικού συμβιβασμού. 3) «Το λυκόφως των Θεών» και «Ο Θάνατος της Βενετίας» του Λουκίνο Βισκόντι, «Ντόλτσε Βίτα» του Φρεντερίκου Φελίνι, «Θαύμα στο Μιλάνο» και «Κλέφτης ποδηλάτων» του Βιτόριο Ντε Σίκα που αποτελούν επιτομή του ιταλικού νεορεαλισμού του ιταλικού κινηματογράφου. «Ο Χριστός σταμάτησε στο Εμπολι» του Φραντσέσκο Ρόζι καθώς και «Το κλειδί» του Τίντο Μπρας, «Μια Ξεχωριστή Μέρα» του Έττορε Σκόλα, ταινίες που αναφέρονται στα προβλήματα του φασισμού. Θα συνεχίσουμε αυτή την αναδρομή στον γαλλικό και αμερικάνικο κινηματογράφο. Το καλοκαίρι είναι μια καλή ευκαιρία να αναζητήσει κανείς σε αφιερώματα κάποιες από αυτές τις ταινίες. Ιούνιος 2018
50
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός
Βλέπω καθημερινά τις άσπρες μαύρες φωτογραφίες για τη μάχη κατά του καρκίνου και είναι μια μεγάλη προσπάθεια να ξεπεράσεις το φόβο.
51
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«ΚΑΡΚΙΝΟΣ. Από την άγνοια στο φόβο» … είκοσι χρόνια μετά! Αφορμή για αυτό το κείμενο ήταν η σημερινή μου συνάντηση με έναν άρρωστο που τον είχα χειρουργήσει 20 χρόνια πριν και ήρθε κρατώντας στο χέρι του το βιβλίο που είχα δημοσιεύσει τότε στην Πάτρα με τον ανωτέρω τίτλο (βλέπε εικόνα). Εκείνη την περίοδο η πάλη ενάντια στη νεοπλασματική νόσο ήταν σε ένα κομβικό σημείο αφού μέσα από τα ερευνητικά εργαστήρια και τις κλινικές μελέτες είχαν αρχίσει να διαφαίνονται αισιόδοξα μηνύματα. Όμως η κυρίαρχη αντίληψη στην κοινωνία, στις οικογένειες των ασθενών και στους ασθενείς αλλά ακόμα και στους γιατρούς κυριαρχούσε ο φόβος και η άγνοια για τη διάγνωση και τη θεραπεία. Δεν απείχε πάρα πολλά χρόνια πριν που στο άκουσμα της νόσου πολλές φορές ο ασθενής απομακρυνότανε κοινωνικά, οικογενειακά και ηθικά στιγματισμένος μέσα από εκφράσεις ότι έχει… «το καταραμένο, το κακό σπυρί, την επάρατο νόσο» κλπ. Υπήρχαν περιστατικά ιδιαίτερα στην επαρχία όπου τους άρρωστους με καρκίνο τους απομόνωναν σε δωμάτια ή ακόμα χειρότερα σε κοτέτσια(Κωσταλέξη) περιμένοντας το τέλος που θα έδινε λύτρωση στο μαρτύριο του ασθενή και της οικογένειάς του. Όταν γραφόταν αυτό το βιβλίο ο στόχος μου ήταν να βοηθήσω στην κατανόηση και τη γνώση της αρρώστιας, άρα να εξαλείψω την ΑΓΝΟΙΑ και παράλληλα να βοηθήσω στην εξάλειψη του φόβου όλων των εμπλεκομένων στο δύσκολο αυτό πρόβλημα.
52
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που τα τελευταία είκοσι χρόνια νίκησαν αυτές τις δύο παραμέτρους δηλαδή την άγνοια και το φόβο; Πρώτον η πολιτεία αναγνώρισε την ειδικότητα της παθολογίας-ογκολογίας και έδωσε νέους καλά μορφωμένους γιατρούς, στρατευμένους στην καταπολέμηση του καρκίνου. Βοήθησε στην ανάπτυξη και στην εξέλιξη της ακτινοθεραπευτικής ογκολογίας που αποτελεί τον άλλο πυλώνα μάχης για τη νίκη ενάντια στον καρκίνου. Επίσης σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα και Έλληνες ευεργέτες δημιούργησε υποδομές, ξενώνες(ΕΛΠΙΔΑ), ειδικά νοσοκομεία και μετεκπαίδευσε νοσηλευτές και παραϊατρικό προσωπικό στην αντιμετώπιση αυτής της ασθένειας. Αντίστοιχα η έρευνα σε μοριακό και κλινικό επίπεδο, η αποκωδικοποίηση του DNA έδωσαν νέα φάρμακα και νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία της πρώιμης διάγνωσης αλλά και της θεραπείας. Όμως η μεγαλύτερη συνεισφορά σε αυτή τη νίκη δόθηκε από τους ίδιους τους ασθενείς που επιβίωσαν και αποφάσισαν να βγούνε μπροστά, να μη φοβηθούν να πουν το πρόβλημα τους, να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, τις αγωνίες τους, τους φόβους τους μέχρι την τελική νίκη. Αυτή η προσπάθεια οργανώθηκε σε συγκροτημένες ομάδες ανά περιφέρεια και νομό μέσα από συλλόγους όπως ΚΕΦΙ, ΑγκαλιάΖΩ, Άλμα Ζωής, Η Φλόγα, Σύλλογος Καρκινοπαθών Μακεδονίας Θράκης και άλλων πολλών που ίσως μου διαφεύγουν. Είναι λοιπόν αυτοί οι ίδιοι οι πρώην ασθενείς που όρμησαν μπροστά με το λάβαρο της ελπίδας και παρέσυραν όλους εμάς που υπηρετούμε τα συστήματα υγείας σε ένα μεθυστικό οίστρο να κάνουμε τον φόβο και την άγνοια, γνώση.
53
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Σήμερα Η Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου (ΕΛΛ.Ο.Κ.)Οι σύλλογοι των ασθενών με καρκίνο συναντιόνται στο ξενοδοχείο Capsis της Θεσσαλονίκης για να συζητήσουν τις ενέργειες τους για το μέλλον. Πιστεύω ότι όλοι εμείς οφείλουμε να τους δώσουμε την τιμή να υψώσουν πρώτοι αυτοί το λάβαρο της νίκης, «θανάτω θάνατον πατήσας». Ιούνιος 2018
54
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στη μουδιασμένη περιρρέουσα ατμόσφαιρα των Ελλήνων συνιστώ να διαβάσουμε όλοι πάλι το ποίημα του Κώστα Βάρναλη «Οι Μοιραίοι» και ας ταυτιστεί ο καθένας όπως νομίζει. Οι Μοιραίοι «Mες την υπόγεια την ταβέρνα, μες σε καπνούς και σε βρισές (απάνω στρίγγλιζε η λατέρνα) όλ’ η παρέα πίναμ’ εψές. εψές, σαν όλα τα βραδάκια, να πάνε κάτου τα φαρμάκια. Σφιγγόταν ένας πλάι στον άλλο και κάπου εφτυούσε καταγής. Ω! πόσο βάσανο μεγάλο το βάσανο είναι της ζωής! Όσο κι ο νους να τυραννιέται, άσπρην ημέρα δε θυμιέται. Ήλιε και θάλασσα γαλάζα και βάθος τ’ άσωτ’ ουρανού! Ω! της αβγής κροκάτη γάζα, γαρούφαλα του δειλινού, λάμπετε, σβήνετε μακριά μας, χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας!
55
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Tου ενού ο πατέρας χρόνια δέκα παράλυτος, ίδιο στοιχειό. τ’ άλλου κοντόημερ’ η γυναίκα στο σπίτι λυώνει από χτικιό. στο Παλαμήδι ο γιος του Mάζη κ’ η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι. - Φταίει το ζαβό το ριζικό μας! - Φταίει ο Θεός που μας μισεί! - Φταίει το κεφάλι το κακό μας! - Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί! Ποιος φταίει; ποιος φταίει; Kανένα στόμα δεν τό βρε και δεν τό πε ακόμα. Έτσι στη σκότεινη ταβέρνα πίνουμε πάντα μας σκυφτοί. Σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα όπου μας έβρει μας πατεί. Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα, προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!.»
56
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός Καρκίνος είναι… ΠΟΙΟΣ ΕΙΣΑΙ δηλαδή ποιο το γενετικό σου υλικό, ΠΟΥ ΖΕΙΣ δηλαδή το περιβάλλον και οι επιδράσεις του και ΠΩΣ ΣΕΙΣ δηλαδή πως τρέφεσαι, αν καπνίζεις και άλλες συνήθειες. Το δικό μου μήνυμα για τη μάχη κατά του καρκίνου είναι… ΜΗ ΦΟΒΗΘΕΙΣ ΚΑΙ…ΜΗΝ ΑΡΓΗΣΕΙΣ… ΓΛΥΚΟΧΑΡΑΖΕΙ…Η ΝΙΚΗ
57
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«Κάποτε έφυγα μακριά» Τελειώνοντας ένα δύσκολο χειρουργείο θυμήθηκα έναν συνομήλικο μου ποιητή-φιλόλογο τον Άγγελο Καλογερόπουλο και το ποίημα του «Κάποτε έφυγα μακριά». Η δική μου προσέγγιση από το χώρο της δουλειάς μου πολλές φορές με κάνει…να φεύγω μακριά για να μπορέσω να πάρω σωστές αποφάσεις που μέσα από αυτές θα κριθεί η ζωή ενός ανθρώπου. Πρέπει λοιπόν η επιστήμη να γυρίζει στην ποίηση για να αποστασιοποιείται από το «εγώ» και την φιλαρέσκεια της γνώσης, η απόσταση και ο αναχωρητισμός σε κάνουν καλύτερο άνθρωπο. Διαβάστε με πολύ προσοχή και εσωστρέφεια το ποίημα:
«ΚΑΠΟΤΕ ΕΦΥΓΑ ΜΑΚΡΙΑ» Υπήρξαν βράδια που έφυγα Και δεν ξέρω πού πήγα. Κάποτε έπεσα στο πάτωμα Κάποτε βρέθηκα σ’ ένα στασίδι και ξημέρωνε Κάποτε γύρισα σ’ ένα παγκάκι να δω τι άφησα Κοιμήθηκα γυμνός κάποτε σ’ ένα κύμα.
58
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Έπειτα ανέβηκα ψηλά κι έβλεπα σύννεφα ηλιόλουστα που συννεφιάζουν τα βουνά. Τον ίσκιο μου να τρέμει στα νερά. Φοβήθηκα τα’ αεροπλάνα ύστερα Οι νύχτες μου έμπαζαν νερά Κι έμεινα μόνος μ’ ένα πουκάμισο φιδιού στο πλάι μου. Κάποτε έφυγα μακριά Και δεν θα μάθουμε ποτέ πού πήγα.
59
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«Βραδιάζει κι άναψα το φως» Χθες μοιράστηκα μερικές σκέψεις μου, χρησιμοποιώντας ένα ποίημα, σήμερα αποφάσισα να παρουσιάσω τον ποιητή που είναι συνομήλικος μου και έχει μια ιδιαιτερότητα στην πολύχρονη πορεία του στην ποίηση. Χρησιμοποιεί και αντλεί πολλές φορές το λεξιλόγιο του από τον πλούτο του εκκλησιαστικού λόγου, με λέξεις που κλείνουν μέσα τους μια μυστική ποιητική διάσταση. Αντίστοιχη προσέγγιση άντλησαν και στο παρελθόν ποιητές όπως ο Παλαμάς, ο Σεφέρης, ο Ελύτης στο «Άξιον εστίν» αλλά και ο Ρίτσος στον «Επιτάφιο». Στο ποιητικό του όπως λόγο αναφέρεται και σε μεγάλα ζητήματα της δικής μας πραγματικότητας όπως ο εμφύλιος, το προσφυγικό, η μεταπολίτευση, η ωμή κρατική βία και άλλα. Έχει σπουδάσει κλασσική φιλολογία, έχοντας διδακτορικό στην μουσικολογία και ασκεί τη φιλολογία στη μέση εκπαίδευση. Παρουσιάζω ένα από τα ποιήματα του που με εκφράζει, προτρέπω και συνιστώ να ανακαλύψουμε τον ποιητή. «Αυτή τη μέρα», από το βιβλίο του Άγγελου Καλογερόπουλου, Ανακομιδή. Βραδιάζει κι άναψα το φως Και κάνω τάχα πως ακούω τις ειδήσεις Στ’ άδειο δωμάτιο που θολώνει ο καπνός Θαθελα να ‘ρθεις και τα μάτια να μου κλείσεις. Κι όταν ξυπνήσω και σε νιώθω να ξυπνάς
60
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Να σε κοιτάζω και βουβά να με κοιτάς. Για να τη ζήσω Για να τη ζήσω Πάλι αυτή τη μέρα Θα τα τινάξω Θα τα τινάξω όλα στον αέρα Κλείνω τα μάτια κι όλα σβήνουν από μπρος Πέφτω σε νάρκη κι η ανάσα μου βαραίνει Δε με ξυπνάει ούτε φωτιά, ούτε σεισμός Μοιάζω με κάποιον που στον ύπνο του παθαίνει. Κι όμως μιαν άνοιξη κι εγώ θ’ αναστηθώ Στο απλωμένο σου το χέρι να πιαστώ.
61
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Στοχασμός Αυτή η κοινωνία δεν θα πάει μπροστά αν δεν έχει μια ουτοπία. Η χώρα μου έγινε μεγάλη όταν είχε…μύθο και προσπαθούσε να τον κάνει…πραγματικότητα.
62
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Θάνατος στο κοσμηματοπωλείο Αφορμή για αυτό το κείμενο ήταν η ανάρτηση στο Facebook του συναδέλφου και παλιού συμφοιτητή μου Αντώνη Δαρζέντα για το φονικό που συνέβη στο κοσμηματοπωλείο στο κέντρο της Αθήνας. Θέτει ένα ερώτημα που αποτελεί δίλημμα: αν η ανομία που κυριαρχεί γύρω μας εξαγριώνει την κοινωνία ή αν συμβαίνει το αντίθετο, δηλαδή αν η κοινωνία και οι αξίες της, σήμερα, οδηγούν στην ανομία. Πιστεύω ότι και οι δύο προσεγγίσεις αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που έχει την ίδια ποιοτική και ποσοτική αξία. Ο πρεζάκιας-θύμα έγινε ληστής και ο καταστηματάρχης κ.Γιώργης έγινε φονιάς και εμείς όλοι θεατές στο σύγχρονο Κολοσσαίο φωνάζουμε ζητώντας και άλλο αίμα στην αρένα. Πριν γίνουμε κριτές και τιμητές αυτών των γεγονότων θα πρέπει ο καθένας από εμάς να γίνει κριτής της δικής του συμπεριφοράς. Χάθηκε η ευτυχία του εμείς και έχουμε εγκλωβιστεί στην δυστυχία του εγώ, αγνοήσαμε τη συλλογικότητα και την οργανωμένη διεκδίκηση για τους προσωπικούς καριεριτισμούς και τον συβαριτισμό του lifestyle. Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια αξιοποιήθηκαν κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά οι «τιποτάκηδες». Αγνοήθηκαν ή σιώπησαν επιμελώς οι πνευματικοί ταγοί αυτού του τόπου (π.χ. πού είναι η Ακαδημία Αθηνών και ποια η τοποθέτηση της στο μακεδονικό ζήτημα, πού είναι οι καλλιτέχνες και οι συναυλιζόμενοι όλο το καλοκαίρι εκ Βορείου Ελλάδος τραγουδοποιοί για το ανωτέρω ζήτημα; Πού
63
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
είναι οι αναλύσεις που έπρεπε μια οργανωμένη κοινωνία να δίνει καθημερινά στο λαό για την ιστορική, οικονομική και κοινωνική αξία των μεταναστευτικών ρευμάτων που ωφέλησαν διαχρονικά στην πορεία των αιώνων την Ευρώπη αλλά και άλλες ηπείρους. Το ανωτέρω ζήτημα το έχουμε αφήσει να το διαχειρίζονται οι διακινητές, οι ΜΚΟ και ένα ναζιστικό έκτρωμα που εμφανίζονται με κοινοβουλευτική κάλυψη στη χώρα μας. Ποιες είναι οι παρεμβάσεις της πολιτείας, των πανεπιστημίων, των κοινωνικών φορέων για το μείζον πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας που είναι το brain drain των 500.000 επιστημόνων ηλικίας από 25-40 που αποτελεί την ωρολογιακή βόμβα στο ασφαλιστικό, το δημογραφικό και το οικονομικό μέλλον της πατρίδας μας; Γιατί θα πρέπει η χρήση της έννοιας ΕΘΝΟΣ να αποτελεί ρετσινιά εθνικισμού αν κάποιος την χρησιμοποιεί με προοδευτικό πρόσημο; Δηλαδή η διαμόρφωση της Ευρώπης δεν ήταν μέσα από την δημιουργία της εθνικής ταυτότητας των λαών που θα έπρεπε να οδηγήσει στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Γιατί αξίες της καθημερινότητας όπως: εργασία, περίθαλψη, παιδεία, δικαιοσύνη, άμυνα, ελευθερία λόγου, δικαίωμα σε αξιοπρεπή θάνατο θα πρέπει να τις διαχειρίζονται «τιποτάκηδες» (βλέπε καταστροφή στο Μάτι), πρωτοβουλίες μπαχαλάκηδων (βλέπε λειτουργία Πανεπιστημίων), οι κοινωνικές συμμαχίες που αναλαμβάνουν αυτοδικία ( Ρουβίκωνας). Όλες αυτές οι δράσεις και ο κοινωνικός προσανατολισμός τον έζησε η Ευρώπη 90 χρόνια πριν στη διάρκεια του μεσοπολέμου και στην διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, τα αποτελέσματα της οποίας ιστορικά είναι γνωστά.
64
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Ταξιδεύοντας σε όλη την Ευρώπη διαπιστώνω το ίδιο κλίμα και ότι το αυγό του φιδιού έχει ήδη σπάσει εδώ και πολύ καιρό. Ούτε ο Κ.Γιώργης ήθελε να γίνει φονιάς όταν ξύπνησε το πρωί και έφυγε από το σπίτι του ούτε το πρεζόνι-ληστής όταν το πρωί εκείνο αναζητούσε την δόση του. Και οι δύο είναι τραγικά πρόσωπα, εκείνοι που με κάνουν να ντρέπομαι είναι οι ανώνυμοι συνάνθρωποι μου που κλώτσαγαν αλύπητα ένα πεσμένο άνθρωπο εφαρμόζοντας τον νόμο του Λιντς. Σεπτέμβριος 2018
65
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«Μια μυστική επικοινωνία» Πάντα στη σχέση του ασθενή με τον ιατρό υπάρχει ένα ...δέσιμο, μια μυστική επικοινωνία να παλέψουν μαζί κάθε μάχη με σκοπό να κερδίσουν τον πόλεμο ή ακόμα να κερδίσουν όσες μάχες μπορούν, ακόμα και αν ξέρουν, ότι ο πόλεμος είναι χαμένος. Οι μάχες που δίνει ο ασθενής κουράζουν τον ίδιο, το περιβάλλον του, οι ελπίδες ανάβουν και σβήνουν και μετά ξανανάβουν. Και όλοι προσπαθούν να πιστεύουν στα λίγα ή να αμφισβητήσουν τα πολλά. Και σε αυτό το λυσσώδη καθημερινό αγώνα ο γιατρός δεμένος με την γνώση προσπαθεί να παλέψει και αυτός με ελπίδες, πιθανότητες, θεραπείες και τρικ να ξεγελάσει τον θάνατο. Και όταν αυτός φθάνει αμείλικτος σιωπηλός με την γοητεία του αθάνατου που είναι για να χαρίσει λύτρωση και αιωνιότητα στον άρρωστο, γλυκοκοιτάζει τον ιατρό-αγωνιστή με ένα βλέμμα ανεξήγητα ήπιο, σαν να του λέει ΜΠΡΑΒΟ ΚΑΛΗ ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΣΟΥ Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ, με κούρασες γιατρέ αλλά ΔΕΝ ΜΕ ΚΕΡΔΙΣΕΣ. Θα συναντηθούμε πάλι και πάλι και πάλι σε κάθε άνθρωπο που ταυτίζεσαι να γλυτώσεις όμως ακόμα και αν είσαι Ακρίτας Διγενής πάλι Εγώ ο ΘΑΝΑΤΟΣ νικάω στα μαρμαρένια αλώνια. Τελειώνω με την αξία των στιγμών έστω και λίγων ωρών από την «Αναφορά» στο Γκρέκο του Καζαντζάκη.... Λίγο πριν πεθάνει ο Καζαντζάκης είπε ότι θα ήθελε να κατέβει στην κεντρική πλατεία της Βιέννης και να απλώσει το χέρι του να ζητιανεύει λίγα λεπτά ζωής από κάθε έναν περαστικό που πέρναγε. Τι θα ήταν για τον καθένα από εμάς
66
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
να δίνει 5 λεπτά ζωής για ένα ασθενή που σβήνει...τίποτα... πόση ζωή όμως θα κέρδιζε αυτός; Άπειρη. Θέλω να καταλάβω την αδικία της αρρώστιας και του θανάτου που υπηρετώ και μάχομαι καθημερινά ..Δεν έχω εξήγηση και ίσως γι αυτό παλεύω απελπισμένα ακόμα και εκεί που είναι χαμένη η μάχη. Ο Απόστολος Παύλος λέει «ΕΔΟΘΗ ΜΟΙ ΣΚΟΛΩΨ ΤΗ ΣΑΡΚΙ...» Το κείμενο αφιερώνεται σε κάθε άρρωστο που δίνει την μάχη του και διδάσκει δύναμη και αγάπη σε όλους μας. Αύγουστος 2018
67
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Το πρόσωπο του πόνου στην τέχνη Ο πόνος αποτελεί μια πολύ προσωπική εμπειρία για τον καθένα από μας. Είτε είναι σωματικός, είτε ψυχικός δεν υπόκειται σε κάποια κλίμακα μέτρησης και ούτε υπάρχουν γι΄αυτόν απόλυτοι αριθμοί. Υπάρχει ίσως ενός είδους κατηγοριοποίηση σε ήπιο, μέτριο και οξύ πόνο αλλά αυτό γίνεται μόνο μέσω της μελέτης των συμπτωμάτων του και όχι της μέτρησης της ουσίας του. Πέραν αυτής όμως της πολύ πρακτικής αναγκαιότητας η αίσθηση του πόνου είναι τόσο υποκειμενική που μπορεί να εμφανισθεί και να ερμηνευθεί πολυπρισματικά. Η αίσθηση του πόνου αποτελεί, μεταξύ άλλων, την απόλυτη απόδειξη της ύπαρξης κάποιου πράγματος, για παράδειγμα, κανείς δεν ζει με τη συνείδηση των ζωτικών οργάνων του ανά πάσα ώρα και στιγμή μέχρι φυσικά του σημείου που θα εμφανισθεί εκεί κάποια ενόχληση που συνοδεύεται από πόνο. Στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τον πόνο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα ελικοειδές και σκοτεινό βάθος. Η πρώτη ύλη του πόνου οδήγησε θρησκείες, θεσμούς, κοινωνικές ομάδες, τέχνες και άτομα στο να την οικειοποιηθούν προκειμένου να καταλήξουν σε έναν επιθυμητό στόχο. Ο πόνος έχει περικυκλώσει πολλές φορές την τέχνη και την καλλιτεχνική δημιουργία, τόσο με την έκφρασή του μέσω ενός καλλιτεχνικού έργου όσο και με την κατάληψη του ίδιου του καλλιτέχνη από αυτόν. O Edvard Munch ζωγραφίζει μια σειρά πινάκων με το όνομα Κραυγή τοποθετώ-
68
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
ντας μια μορφή αγωνίας υπό ένα γεμάτο κόκκινο του αίματος ουρανό και ο Vincent van Gogh ζωγραφίζει την αυτοπροσωπογραφία του με το μπανταρισμένο/δεμένο αυτί, αφού το έχει στην πραγματικότητα κόψει. Η Γκουέρνικα του Pablo Picasso με τις κομμένες μορφές, αποκυήματα της πολεμικής επίθεσης στην ομώνυμη μικρή πόλη με πενήντα τόνους βόμβες και οι αυτοπροσωπογραφίες της Frida Kahlo, που παρακολουθούν την εξέλιξη της ασθένειάς της λόγω τραυματισμού στην παιδική ηλικία της, φανερώνουν την ύπαρξη διακριτών κατηγοριών αλληλεπιδράσεων μεταξύ της τέχνης και του πόνου. Ο πόνος για την απώλεια που προκαλεί ο θάνατος έχει εκφραστεί εμβληματικά μέσω των requiems, που το σύνολο των συνθετών της κλασσικής μουσικής έχει αφιερώσει στη μνήμη σημαντικών προσώπων της εποχής. Σε αυτό το είδος πρωτοστατεί η αντίστοιχη δημιουργία του Mozart. Στην εκδοχή της λαϊκής τέχνης τα μοιρολόγια, αυτοσχέδια ή μη, καταλαμβάνουν την αντίστοιχη θέση και αξίζει να αναλογιστούμε ότι στην παράδοση της αρχαίας Ελλάδα, μέχρι και την κλασική περίοδο, ο θρήνος εμπορικοποιήθηκε και αποτελούσε προϊόν εξαγοράσιμο καθιστώντας τον πόνο «καταναλώσιμο αγαθό». Ο David Cronenberg, χαρακτηριστικός σκηνοθέτης του πόνου, μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη ένα συγγραφέα, που επίσης ασχολείται με αυτό. Σκηνοθετεί το Naked Lunch το 1991, το οποίο στη λογοτεχνική μορφή του παραδόθηκε από τον William Burroughs και θεωρείται από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα. Ο Cronenberg λίγο αργότερα με το Crash το 1996 παραμορφώνει εξαιτίας τροχαίων ατυχημάτων το σώμα των ηρώων του και αντικαθιστά τα σεξουαλικά όρ-
69
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
γανα με μηχανικά εξαρτήματα, προτείνοντας έτσι ένα νέο είδος σεξουαλικότητας προς ένα σώμα, το οποίο εμφανώς έχει υποστεί ακρωτηριασμό και πόνο. Ο Roman Polanski προσφάτως το 2013 με την Αφροδίτη με τη Γούνα, βασισμένο σε θεατρικό έργο του David Ives, μελετά τα παιχνίδια εξουσίας και δύναμης καθώς και σεξουαλικής υποδούλωσης. Ο εναγκαλισμός του πόνου με τη σεξουαλική ηδονή βρίσκει τον απόλυτο εκφραστή του στο πρόσωπο του Μαρκησίου ντε Σαν, από το όνομα του οποίου δημιουργήθηκε κατόπιν ο όρος του σαδισμού. Επηρεασμένος από το ντε Σαντ φτάνει και ο Pier Paolo Pasolini στο Salo ή 120 μέρες στα Σόδομα το 1975, ταινία που προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις λόγω του βασικού άξονά της - σεξουαλικά όργια και βασανιστήρια. Ο ίδιος ο Pasolini ισχυριζόταν πως αυτό ακριβώς ήταν και το πρόσωπο του φασισμού. Στο έργο Μαρκησία ντε Σαντ του Ιάπωνα Yukio Mishima το 1965 μία εκ των ηρωίδων υπερασπίζεται τις απολαύσεις του Μαρκησίου ντε Σαντ υποστηρίζοντας πως μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούσε να είναι σίγουρος για την ηδονή που ένιωθε πως ανακάλυπτε τη σεξουαλική ευχαρίστηση σε άλλα κύματα πιο εξευγενισμένα και πως αυτή η ανάμιξη ταιριάζει στους εκλεκτούς του είδους. Παράλληλα το κίνημα in-yer-face theatre με διάφορους εκφραστές, όπως η Sarah Kane και ο Mark Ravenhill, επενδύει τους ήρωες με σωματικό και ψυχικό πόνο, για να στηλιτεύσει, μεταξύ άλλων, την υποκρισία του κοιινωνικού συνόλου, καθώς αυτό επιλέγει να κλείνει τα μάτια στον πόνο, που γεννιέται από τις επιταγές και τη βία του δυτικού τρόπου ζωής. Η Marguerite Duras επιλέγει να δώσει τον τίτλο
70
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Πόνο στο αυτοβιογραφικό έργο της, όπου η ίδια ψάχνει με το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου να βρει τον άντρα της που βρισκόταν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και εκεί γίνεται λόγος για τον πόνο της αναμονής. Η ηδονή που γεννά ο πόνος, η βεβαιότητα που αυτός ενέχει, καθώς και η χρήση του ως μέσο λύτρωσης και κάθαρσης αποτυπώνονται επίσης σε τελετουργικά επίσημου ή μη χαρακτήρα. ΄Όταν, για παράδειγμα οι γυναίκες της φυλής των Αζτέκων πάνω στον παροξυσμό της λαγνείας και του πόθου τους για έναν άντρα κάρφωναν το στέρνο του κι ανοίγοντάς το του έπαιρναν την καρδιά και την έτρωγαν ή όταν διάφορες θρησκευτικές ομάδες σε πολλά κράτη του κόσμου αυτομαστιγώνονται προκειμένου να εξυψώσουν το πνεύμα τους, μπορούμε να αντιληφθούμε πως το φάσμα του πόνου επιμηκύνεται και προσφέρει επιλογές “τελείωσης”, αφού αυτές σχετίζονται με το ίδιο το τέλος. Με τρόπο, όχι πανομοιότυπο, αλλά παρεμφερή, η πιο προσφιλής στη δική μας παράδοση τελετουργία των αναστενάρηδων αποτελεί μια περίπτωση ακραίας αγνόησης του πόνου και πνευματικής προετοιμασίας, έτσι ώστε ο άνθρωπος να βγαίνει αλώβητος από αυτόν. Νοέμβριος 2018
71
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Στοχασμός
Μαχητές δεν είναι αυτοί που πάντα νικούν αλλά αυτοί που πάντα μάχονται!
72
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
«Πλούτος ζωής!» Για κάθε άνθρωπο η ζωή που του δίνεται, αποκτάει αξία με τον τρόπο με τον οποίο θα την ζήσει. Ο Δημιουργός Του, τον έπλασε «κατ`εικόνα και καθ`ομοίωσιν» αλλά μαζί με την αποβολή του από τον παράδεισο, του έδωσε και την μεγάλη δυνατότητα της Επιλογής, της Ελευθερίας της σκέψης για να πράττει σύμφωνα με τα δικά του θέλω. Ο άνθρωπος δια μέσω των αιώνων προσπάθησε να οργανώσει την ζωή του, να την βελτιώσει και να συγκεντρώσει πλούτο. Οι περισσότεροι από εμάς εγκλωβίστηκαν στην ψευδαίσθηση ότι η συγκέντρωση πλούτου με την μορφή των υλικών αγαθών, θα μας προσφέρει καλύτερη ποιότητα, περισσότερη ζωή και περισσότερη δύναμη. Από την ψευδαίσθηση αυτή βγαίνουμε όταν την πόρτα χτυπήσει η αρρώστια, η απώλεια αγαπημένων ανθρώπων μας ή ακόμα και ο δικός μας ο θάνατος. Αντίθετα μια μειοψηφία ανθρώπων αντιλήφθηκε ότι πλούτος στη ζωή είναι πιο απλά και λιγότερο στρεσογόνα γεγονότα, όπως οι μικρές χαρές της καθημερινότητας, το συντροφικό βλέμμα ή το χάδι ενός ανθρώπου, η εμπειρία να βλέπεις τα παιδιά σου να μεγαλώνουν και να δοκιμάζουν τις φτερούγες τους στα δικά τους όνειρα. Πλούτος ζωής, είναι να γυρνάς στο πατρογονικό σου σπίτι και να ζούνε ακόμα οι γονείς σου και να σε κανακεύουν σαν να είσαι ακόμα παιδί. Πλούτος ζωής για μένα, είναι επίσης η αγάπη που προσλαμβάνω καθημερινά από χιλιάδες ανθρώπους που βρέθηκαν σε κάποια φάση της ζωής τους να έχουν την ανάγκη
73
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
των δικών μου επιστημονικών γνώσεων. Αυτή η αγάπη είναι τόσο μεγάλη που δεν εκφράζεται σε υλικές παραμέτρους. Η αφορμή για αυτό το κείμενο είναι το αποτέλεσμα ενός στατιστικού δεδομένου που δεν είχα συνειδητοποιήσει. Ξημερώματα σήμερα γράφοντας το τελευταίο κεφάλαιο ενός βιβλίου μου για την Hipec, διαπίστωσα τα στατιστικά δεδομένα της δικής μου ομάδας που από το 2005 έως σήμερα χειρουργήσαμε 510 ασθενείς, που χωρίς την μέθοδο θα ζούσαν κατά μέσο όρο το πολύ 5 μήνες, σύμφωνα όμως με τα δεδομένα της στατιστικής έζησαν κατά μέσο όρο 18,8 μήνες, βέβαια άλλοι έζησαν έως 8 μήνες ενώ άλλοι έζησαν αρκετά χρόνια, και έως και 14 χρόνια μέχρι σήμερα. Το σίγουρο όμως ότι κατά μέσο όρο κέρδισαν έναν χρόνο ζωής δηλαδή 500 χρόνια όλοι τους. Αυτό το συγκλονιστικό στατιστικό, ότι μέσα σε 14 χρόνια, κερδίσαμε σαν ιατρική ομάδα 5 αιώνες ζωής για κάποιους συνανθρώπους μας, είναι ο μεγαλύτερος πλούτος ζωής που μαζί με τα παιδιά μου κάνουν την συνείδηση μου ήρεμη και αρκετά δυνατή στην καταξίωση του ανθρώπινου είδους. Ιανουάριος 2019
74
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός Όλοι οι πλανήτες περιστρεφόμενοι γύρω από τον ήλιο, έχουν φως και σκιές (νύχτα και ημέρα). Ο Ήλιος παραμένει πάντα φωτεινός για να φωτίζει πολλούς πλανήτες Γιαυτό και οι πλανήτες παραμένουν σε σταθερή τροχιά, γιατί αν απομακρυνθούν πολύ, γίνονται πάγος, αν πλησιάσουν πολύ, καίγονται! Σε συνέχεια με τις σκιές και το φως μια αστρονομική παρατήρηση…
75
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«Βαλκανιζατέρ». «Μερικές σκέψεις προχωρώντας προς τις ευρωπαϊκές εκλογές από την πλευρά ενός ευρωπαϊστή που ζει στα Βαλκάνια». Ταξιδεύοντας τον τελευταίο χρόνο για επιστημονικούς λόγους στην Ευρώπη, Τουρκία και Μέση Ανατολή, διαπίστωσα με έκπληξη και ιδιαίτερο προβληματισμό ότι στην περιοχή που ζούμε, δηλαδή τα Δυτικά Βαλκάνια, δημιουργούνται πάλι συνθήκες όμοιες με αυτές που υπήρξαν πριν και μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων και πριν και μετά τον Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η περιοχή αυτή πάντα αποτελούσε την πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης και αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξαν ιδεολογικές ισορροπίες ενταγμένες στους ανταγωνισμούς των δύο υπερδυνάμεων και ενταγμένες στην λογική του ψυχρού πολέμου. Η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας πρόσφεραν ένα μοντέλο ιστορικής επανάληψης γι΄ αυτή την περιοχή ανάλογα με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας . Ξαναγεννήθηκαν εθνικιστικές απαιτήσεις, αλλυτρωτικά ιδεώδη, μητέρες πατρίδες, σε μια περιοχή που η πολιτισμικότητα ιδεών, θρησκειών και γλωσσών είχε βρει ένα momentum συνύπαρξης . Όμως τα τελευταία χρόνια η αδυναμία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης για μια κοινή πατρίδα που έμεινε μόνο στο όνομα και αντικαταστάθηκε μόνο με μια νομισματική ένωση λειτούργησε αποτρεπτικά, καταπιεστικά και φυγόκε-
76
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
ντρα για τους λαούς της Ευρώπης. Αντίστοιχα η αδυναμία των ΗΠΑ να αποκτήσουν μια σωστά δομημένη διπλωματία για την περιοχή των Βαλκανίων δημιουργεί πάρα πολλές φορές αλλοπρόσαλλη εικόνα και έχει αρκετές λανθασμένες επιλογές. Παράλληλα η πάντα αυξημένη επιρροή της Ρωσίας που σήμερα αφυπνίζεται από την χειμέρια νάρκη της μετακομμουνιστικής λαίλαπας δημιουργεί ασφυξία και φυγόκεντρες τάσεις στην ευρωπαϊκή προοπτική των δυτικών Βαλκανίων. Η Ελλάδα στο σταυροδρόμι αυτών των εξελίξεων προσπαθεί, και ενδεχόμενα παρά την βαριά οικονομική κρίση και την κρίση των κοινωνικών αξιών, είναι υποχρεωμένη να επαναπροσδιορίσει την διπλωματική της κανονικότητα για την περιοχή. Τι θα γίνει μετά την συμφωνία των Πρεσπών αν η Γαλλία, η Ολλανδία και η Αυστρία που διαφωνούν γενικά με την ευρωπαϊκή διεύρυνση δεν δώσουν ημερομηνίες ενταξιακών διαδικασιών στα Σκόπια–Βόρεια Μακεδονία και στην Αλβανία; Πώς θα διαχειριστεί η Ελλάδα την συνταγματική θεώρηση των τροπολογιών του νέου κράτους με ένα σύνταγμα που έγινε κατά το αμερικανικό πρότυπο (συμπλήρωση του παλιού συντάγματος με τροπολογίες και όχι ενός νέου εξ αρχής συντάγματος κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, των συνταγματικών αλλαγών). Ένα απλό παράδειγμα αυτών που αποδεχτήκαμε είναι ότι δεν μπορεί η επικράτεια να λέγεται μακεδονική και το κράτος Βόρεια Μακεδονία. Αν αυτό είναι έτσι πού είναι το erga omnes; Ένας Γάλλος φίλος μου στις αρχές αυτού του μήνα μου έλεγε ποια θα είναι η στάση της Ελλάδος αν οι Αλβανοί του Τετόβου αναζητήσουν σύμπραξη με το Κόσσοβο ή την μητέρα Αλβανία σε μια μελλοντική αλλαγή της κυβέρνησης Ζάεφ;
77
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Στην Αλβανία επίσης, εάν έρθει στην εξουσία το άλλο διεφθαρμένο κόμμα του Μπερίσα στη θέση του Ράμα, τι θα προκύψει με το θέμα που συνεχώς θέτουν οι τσάμηδες και που πρόσφατα αποχώρησαν από την κυβέρνηση Ράμα και προσχώρησαν στην αντιπολίτευση του Μπερίσα; Το κείμενο αυτό εκφράζει προβληματισμούς και συζητήσεις του τελευταίου διμήνου με φίλους από τον μείζονα χώρο της Ευρώπης και της περιοχής. Η αφορμή για να γραφτεί αυτό το κείμενο ήταν το καθόλου «αθώο» ρεπορτάζ του BBC της προηγούμενης Κυριακής που μίλησε για μακεδονική μειονότητα στην Ελλάδα. Οι ευρωεκλογές του Μαΐου κρύβουν την πιθανότητα να ενισχύσουν τις αντιδραστικές ευρωσκεπτιστικές δυνάμεις και τα Βαλκάνια να γίνουν το πεδίο της αντιπαράθεσης των προοδευτικών και των αντιδραστικών δυνάμεων που καραδοκούν στην περιοχή. Φεβρουάριος 2019
78
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
«Ο μύθος του Ίκαρου και του Δαίδαλου στην σημερινή κοινωνία» Βρέθηκα χθες το βράδυ με έναν φίλο μου μετά από ένα χρόνο και είχαμε την ευκαιρία να ανασκοπήσουμε την καθημερινότητα μας, το κοινωνικό γίγνεσθαι, τις πολιτικές εξελίξεις και τις γεωπολιτικές καταστάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο φίλος μου είναι διεθνολόγος καθηγητής των παραγωγικών σχολών των Ενόπλων Δυνάμεων και είναι κοινή διαπίστωση μας, ότι η ελληνική κοινωνία έχει σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα, έχει επίσης σοβαρό έλλειμα αξιακών δεδομένων και δυστυχώς αναπαράγει το μοντέλο του Ίκαρου με τον Δαίδαλο. Το κενό της φυγής των Ελλήνων επιστημόνων δημιούργησε παράπλευρες συνθήκες, διανοητικής και διαλεκτικής μονομέρειας που εκφράζεται με λανθασμένη ανάλυση για το φαινόμενο brain drain . Για να γίνω πιο κατανοητός δεν σημαίνει ότι όσοι φύγαν στο εξωτερικό ήταν τα άξια «μυαλά» και όσοι μείναν στην Ελλάδα ήταν χαμηλότερου επιπέδου «μυαλά», απλά οι συνθήκες ένταξης στην παραγωγή, στον δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα, οι μνημονιακές απαιτήσεις για την μείωση των παραγωγικών θέσεων και ο μη σωστός προγραμματισμός στην ανώτατη εκπαίδευση, δημιούργησε ένα ακαδημαϊκό προλεταριάτο με υπερπληθώρα επιστημόνων που οι ανωτέρω συνθήκες τους οδήγησαν στην μετανάστευση. Η συνέχιση των αναξιοκρατικών διαδικασιών δημιούργησε επίσης φυγόκεντρες τάσεις στους επιστήμονες για την διεκδίκηση κάποιου μέλλοντος στην χώρα μας, ως παράδειγμα αναφέρω την εξής παρατή-
79
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
ρηση: Πόσοι Αμερικάνοι, Γάλλοι ή Γερμανοί γιατροί έχουν υποβάλει υποψηφιότητα για να καλύψουν θέσεις στο Ε. Σ.Υ.; Γιατί δεν συμβαίνει; Είναι μόνο το εμπόδιο της γλώσσας; Αντίστοιχα τα ελληνικά χαρακτηριστικά με κυρίαρχα στοιχεία τον εμποτισμό, την οικογενειοκρατία και τον κακώς εννοούμενο προστατευτισμό των κεκτημένων δημιουργεί συνθήκες που δεν παρέχουν τα εχέγγυα εξέλιξης και ανέλιξης της ελληνικής κοινωνίας, η οποία γερνά, φθίνει και αλλάζει εθνολογικά (με τα σημερινά στρατολογικά δεδομένα την επόμενη πενταετία το 20% των στρατευμένων θα είναι Έλληνες υπήκοοι αλβανικής ή αφρικανικής καταγωγής). Οι ανωτέρω διαπιστώσεις ενοχοποιούν την δική μας γενιά, τον πενηντάρηδων- εξηντάρηδων (Δαίδαλοι) που εκπαιδεύσαμε την νέα γενιά (Ίκαροι) στην γνώση και στην διαδικασία του «πετάγματος» (ένταξης στην παραγωγική διαδικασία-κοινωνική προσαρμογή) χωρίς να τους δώσουμε με ακρίβεια και συνέπεια τις έννοιες, προϋποθέσεις, μέτρο, συνεχή εκπαίδευση-ενημέρωση, ταπεινότητα και κοινωνική στοίχιση στα δεδομένα και τις εξελίξεις ενός κόσμου που συνεχώς αλλάζει. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο κάθε Ίκαρος να κάψει τα φτερά του γιατί μεγάλωσε σε ένα προστατευτικό πατερναλιστικό οικογενειακό περιβάλλον που τον εγκλώβισε στο «εγώ» του. Αντίστοιχα οι εξελίξεις των κοινωνικών αγώνων της τελευταίας τριαντακονταετίας, οδήγησαν τις κοινωνίες όλου του κόσμου, σε μια ενδογενή κατάθλιψη σαν αποτέλεσμα των χαμένων ιδεολογικών μοντέλων, των χαμένων κοινωνικών αγώνων, σαν αποτέλεσμα της αποξένωσης μέσα από την υιοθέτηση ενός Life Style ζωής.
80
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Από την άλλη μεριά εμείς οι «Δαίδαλοι» δηλαδή η γενιά της μεταπολίτευσης, οιωνοσκοπούμε έξω από τον λαβύρινθο που κατασκευάσαμε εμείς με σκοπό να φυλακίσουμε τον Μινώταυρο της μισαλλοδοξίας, τον αυταρχισμό και τον φασισμό που οδήγησε τον πλανήτη σε δύο παγκόσμιους πολέμους. Όμως καταλήξαμε στο αυτονόητο να είμαστε και εμείς αντί για το μίτο της Αριάδνης που θα έδινε στην νέα γενιά (δηλαδή τον Θησέα) την δυνατότητα να βγει από τα αδιέξοδα του λαβυρίνθου, να γίνουμε και εμείς μικροί Μινώταυροι αφού ανεχόμενοι το θηρίο τελικά του μοιάζουμε. Η ίδια ακριβώς νομοτελειακή προσέγγιση του Δαίδαλου με τον Ίκαρο αγγίζει και τις ανθρώπινες σχέσεις. Η συναισθηματική ενδυνάμωση αν δεν συνυπάρχει με αμοιβαιότητα, ελευθερία, ταπείνωση και άδολη σχέση οδηγεί την συναισθηματική σχέση στην πτώση, στο Ικάριο Πέλαγος εκείνου που είναι συναισθηματικά ανασφαλής και πνευματικά υπερόπτης, χωρίς να έχει τα αντίστοιχα εφόδια. Οι σκέψεις αυτές δεν προσφέρουν λύσεις, ούτε αποτελεί κείμενο προτάσεων, αποτελεί όμως στοιχείο σκέψεων, προβληματισμού, διαπιστώσεων και μέσα από μια τέτοια διαδικασία δημιουργείται ελεύθερος συλλογισμός και όπως είχε γράψει ο Ρήγας Φεραίος ο Βελεστινλής «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Δεκέμβριος 2019
81
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
«Ποιο είναι το τίμημα του αναχωρητή και της ανάβασης;» Είναι το τίμημα να μην φοβάσαι, να εκτίθεσαι, να είσαι μπροστάρης, να μην κρύβεσαι στα δύσκολα, να στηρίζεις ότι αξίζεις και να ματώνεις. Είναι να είσαι, όπως θέλεις να είσαι, αλλά αυτό πληρώνεται μεν, αλλά σε σένα γεμίζει το μέσα σου. Είναι να είσαι εσύ η ζυγαριά και το ζύγι. Τελικά στη ζωή κάποιοι θα στοιβάζουν άγχη, αγωνία, ανασφάλειες, επιθυμίες και κάποιοι άλλοι με τον αναχωρητισμό τους και την ανάβαση θα βάζουν την ψυχή τους για να μπορέσουν να αδειάσουν αυτά που οι άλλοι στοιβάζουν. Αναχωρητισμός δεν είναι μοναχισμός που έχει το σπέρμα του εγωισμού, αναχωρητισμός είναι η ασκητική προσέγγιση της ζωής που ίσως μπορεί να δώσει παράδειγμα στον νέο αγώνα για την επιβίωση της ανθρωπότητας. Αναχωρητισμός δεν είναι μετάνοια, είναι αναγνώριση των λαθών που σμίλεψαν και δυνάμωσαν την ψυχή των αναχωρητών για να μπορέσουν να διεκδικήσουνε κάποια στιγμή την μετάνοια και την συγχώρηση. Δύο πράξεις που δεν ανήκουν και δεν μπορούν να διεκδικηθούν στην υλική περίοδο της ζωής μας και είναι προνόμια ενός άλλου αόρατου και υπέρτατου όντος. Το κείμενο αυτό γράφεται με αφορμή την γιορτή σήμερα του Οσίου Νίκων ο «Μετανοείτε», ο ρόλος του οποίου στην εκστρατεία και την σφαγή των κατοίκων της Κρήτης επί δυναστείας Νικηφόρου Φωκά είναι αμφιλεγόμενος. Μάρτιος 2020
82
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Οι σύγχρονοι Κυναίγειροι… Με αφορμή την ιστορία του Κυναίγειρου, αδελφού του Αισχύλου που «…στην Μάχη του Μαραθώνα, σταμάτησε ένα περσικό πλοίο με το χέρι και όταν του το έκοψαν έβαλε το άλλο χέρι, όταν του το έκοψαν και αυτό, χρησιμοποίησε τα δόντια του και τότε του έκοψαν το κεφάλι…» και τελειώνοντας πριν λίγο ένα δύσκολο χειρουργείο σε μία νέα γυναίκα, θέλησα να αφιερώσω μερικές σκέψεις μου σε όλους τους επαγγελματίες του κλάδου μου, γιατρούς, νοσηλευτές και υπόλοιπο προσωπικό νοσοκομείων, που ανεξάρτητα αν είναι μέρα ή νύχτα, γιορτή ή καθημερινή, παλεύουν στις μονάδες εντατικής, στα τμήματα των επειγόντων περιστατικών, στους θαλάμους και στα χειρουργεία. Τί παλεύουν/ούμε; Παλεύουμε να κρατήσουμε το σκοινί από το πλοίο της ζωής για να μην το κόψει ο «Βαρκάρης» και το περάσει απέναντι στην Αχερουσία λίμνη. Πολλές φορές, τις περισσότερες δηλαδή, ξέρουμε ότι θα μας κόψει και τα χέρια και το κεφάλι για να πάψουμε να το κρατάμε με τα δόντια αλλά εμείς ξανά και ξανά, ως σύγχρονοι κυναίγειροι θα επαναλάβουμε ξανά και ξανά με την ίδια τελετουργία, τις ίδιες ακριβώς πράξεις. Μπορεί να μην είναι κατανοητή από τους περισσότερους αυτή η προσπάθεια αλλά τα πρόσφατα 15.000 θύματα-νεκροί από το ιατρικό, νοσηλευτικό και παραϊατρικό προσωπικό σε όλο τον κόσμο ως συνέπεια της πανδημίας του κορονοϊού, μου δίνουν το δικαίωμα να κάνω αυτό το συνειρμό και να θυμηθώ μια μικρή ιστορία από την σταδι-
83
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
οδρομία μου…όταν κρατώντας στη ζωή μια άλλη γυναίκα που ήταν καταδικασμένη, να αναφωνήσει ο άνδρας της στο διάδρομο του νοσοκομείου την ώρα που έπαιρνε εξιτήριο «γιατρέ κυναίγειρο θα σε αποκαλώ από δω και πέρα». Σαν ελάχιστη αποτίμηση όλου αυτού του έργου που επιτελούν οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας, δεν θέλω να βγείτε στις 9.00 να τους χειροκροτήσετε στα μπαλκόνια αλλά να μείνετε ασφαλείς, φορώντας την μάσκα σας, πλένοντας τα χέρια σας και μένοντας μακριά από άσκοπες συναθροίσεις. Αύγουστος 2020
84
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός…
Ας λάμπεις σαν ήλιος και ας λάμπεις στα βουνά!!!
85
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Οι «Μεν» και οι «Δε» Δημήτρης Αινείας Σπηλιώτης
Ξυπνάς... σηκώνεσαι και ενστικτωδώς πας να φτιάξεις καφέ. Ανοίγεις το κουτί... άδειο. Δεν ξεκίνησε καλά η μέρα σκέφτεσαι. Ντύνεσαι πρόχειρα και πας μέχρι το περίπτερο να πάρεις φακελάκια του καφέ. Με το που διαβαίνεις την εξώθυρα, μοιάζει να σε χτύπησε ωστικό κύμα. Βουητά, κορναρίσματα, φωνές, βρισιές. Μένεις ακίνητος και παρατηρείς. Αναρωτιέσαι τι φταίει σ’ αυτή τη χώρα και συμπεριφέρονται έτσι. Αμέσως το μυαλό σου, σαν να κάνει λογικό άλμα, σκέφτεται ότι φταίνε οι κυβερνήσεις που δε σε κάνανε Ελβετία. Τo πρόβλημα λύθηκε! Αυτό φταίει. Μα πώς να σε κάνουν Ελβετία; Αφού είναι κλέφτες... λες. Αυτή είναι ίσως η πιο αληθινή σκέψη που θα κάνεις στην ημέρα σου. Καταλήγεις λοιπόν, να έχεις δύο ενόχους στο μυαλό σου. Τους «μεν» και τους «δε». Οι «μεν» είναι οι κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης που περιορίζονταν στην εναλλαγή του πρασίνου και του μπλε λάβαρου αλλά στην ουσία ήταν όμοιοι και οι «δε» είναι «η πρώτη φορά αριστερά». Οι «μεν» σε κλέψανε ποικιλοτρόπως δίνοντας σου χρήματα που δεν είχανε για να τα χρησιμοποιήσεις για πράγματα που δεν είχες ανάγκη, φτιάχνοντας παράλληλα έναν υπερμεγέθη και δυσανάλογο κομματικό στρατό υπαλλή-
86
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
λων. Τι; Δεν έχεις ακούσει ποτέ τη διαφήμιση της αγροτικής τράπεζας που σε ρωτούσε αν έχεις πιει ποτέ καφέ στο Empire State Building ζώντας το αμερικανικό όνειρο δίνοντάς σου το αντίστοιχο δάνειο; Οι «δε» τους διαδέχθηκαν. Έκαναν τους συνδικαλιστές ακόμα περισσότερο κτήμα τους από ότι πριν. Ή καλύτερα, οι ίδιοι εργατοπατέρες έγιναν οι «δε» και εξουσία. Και συνέχισαν, οι αδίστακτοι, ακόμα πιο σκληρά. Κλέψανε και την τελευταία ικμάδα ελπίδας με τον πιο παράδοξο τρόπο. Με το σύνθημα «η ελπίδα έρχεται». Στο μυαλό σου έρχεται ο αείμνηστος Ντ. Ηλιόπουλος που φώναζε στον στρατηγάκο του «Κάτω οι κλέφτες!». Χαμογελάς ενστικτωδώς. Παίρνεις τα απαραίτητα φακελάκια του καφέ και γυρνάς σπίτι και αυτό που περιφέρεται στο μυαλό σου είναι: «Ποιοι είναι τελικά οι κλέφτες;», ξεχνώντας την ουσία των πραγμάτων που δεν είναι άλλη από το ότι και οι δύο είναι κλέφτες. Μένεις λοιπόν, να στροβιλίζεσαι στη σκέψη ποιος έκλεψε περισσότερο, για να επιρρίψεις την ευθύνη ολοκληρωτικά σ’ αυτόν και να τον κάνεις αποδιοπομπαίο τράγο. Αυτό όμως που πρέπει κανείς να θυμάται είναι ένα απόσπασμα από το ποίημα «ο δρόμος μέχρι το περίπτερο» του Γιάννη Στίγκα: «Ίσως η χώρα μου ακόμα κάτω απ’ τα χώματα ίσως και να διαθέτει ακόμα μιαν εφεδρεία αθωότητας Η εξόρυξη κοστίζει βέβαια
87
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
είναι και οι κίνδυνοι πολλοί πολλά κοπάδια οι εγκέλαδοι αλλήθωροι μονόφθαλμοι μονάχα ο Ιωάννης Καποδίστριας τους κατάφερνε τους άρπαζε από τα κέρατα και πήγαιναν μαζί βαθιά ώσπου μια μέρα χάθηκε ... » Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην huffingtonpost.gr τον Ιούνιο 2016
88
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Στοχασμός Η πυραμίδα αξιών του καθενός είναι πολύ προσωπική υπόθεση! Είναι αυτή που τον κάνει να ξεχωρίζει, να εκχωρεί, να αποχωρεί, να μπαίνει μπροστά όταν πρέπει, να αναλαμβάνει, να πράττει, να αγωνίζεται, να ξέρει γιατί ζει... να είναι ο ΑΕΤΟΣ στο φυσικό του περιβάλλον... Γι αυτό πιστεύω ότι ο αλάνθαστος είναι δίδυμος με τον μίζερο, ο περισπούδαστος με τον ανόητο, ο υπερόπτης με τον κομπλεξικό, ο αγνώμων με τον αχρείο και ο τάχα μου άγιος δίδυμος με τον δια βίου ανάξιο... Ας μην καταλήξουμε λοιπόν στη γνωστή ρήση του Ευαγγελιστή... οι έσχατοι έσονται πρώτοι και οι πρώτοι έσχατοι.
89
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
Στοχασμός «Κάποιοι... Δε φοβούνται τις στιγμές που είναι μόνοι. Μπορούν να αντέξουν να είναι μόνοι και δε φοβούνται τον «ήχο» της ησυχίας. Δε φοβούνται να μείνουν μόνοι με τις σκέψεις τους και χρησιμοποιούν το χρόνο αυτό για να γίνουν ακόμη πιο παραγωγικοί. Απολαμβάνουν την παρέα του… εαυτού τους και δεν εξαρτώνται από άλλους για συντροφιά και διασκέδαση όλη την ώρα, αλλά τους αρέσει και όταν είναι μόνοι τους. (Γνωστοί και ως μονόλυκοι.) Δε νιώθουν ότι ο κόσμος τους χρωστά κάτι. Δεν αισθάνονται ότι δικαιούνται πράγματα στη ζωή «έτσι απλά». Αναζητούν τις ευκαιρίες που υπάρχουν, βασιζόμενοι στα χαρίσματα και τις ικανότητές τους.»
90
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΗΣ
Βραδιές De Facto...μια ιστορία που διαρκεί 38 χρόνια!
91
ΝΥΣΤΕΡΙ ΣΚΕΨΗΣ
92