O Tranvía. Número 5. Abril/Xuño 1993

www.faximil.com

0 Porriño-Mos

O TranVía O TranVía NAS SEGUINTES

PARADAS NO PORRINO AUTOSERVICIO MILAGROS (Budiño-Cruz) BAR ALONSO (Chenlo) BAR ANTONIO (Pontellas) BAR BAIXO AS (Budiño-Cerquido) BAR FERNANDEZ (A Guía, Atios) BAR AtiosLA LAGUNA (Budiño-Orbenlle) BAR MIRAFLOR (Noval, Torneiros) BAZAR A PEDRA (Budiño-Picouzo) CASA BUGARIN (Pontellas) GASOLINEIRA DE A GUÍA (A Guía, Atios) LIBRERÍA MEIGA (Rúa Pío XII) MERCA PAZ (Rúa Pío XII) MESON MOSENDE (Mosende) QUIOSCO OLGA (Rúa Antonio Palacios) QUIOSCO LOURAMBAL (Tomeiros) QUIOSCO MANUEL GONZÁLE2 (Praza de San Sebastián) QUIOSCO MUCHA (Praza do Concello) QUIOSCO PINTOS (Rúa Ramón González) QUIOSCO REGALIZ (Praza do Cristo)

ENMOS AA. VV. de PEREIRAS (Pereiras) ALIMENTACION CELIA (Casal 149, Tameiga) BAR ATALLO (Mos) BAR ANICETO (A Florida) BAR CASA CAMBEIRO (Igrexa, Cela) BAR CASA CELSO (Pedraucha, Petelos) BAR CASA CHONI (Cotiño 49, Dornelas) BAR CASA ELISARDO (Igrexa, Petelos) BAR FERRADURA (A Florida) BAR CASA GALLARDO (Puxeiros 52, Tameiga) BAR CASA IGLESIAS (Torroso) BAR CASA PEDRARES (Sanguiñeda) BAR CASA REINA (Balteiro, Petelos) BAR CASA SÁNCHEZ (A Rans, Tameiga) BAR CASA TINO (Pedraucha, Petelos) BAR LLOGO (San Cosme, Cela) BAR O XEITO (Igrexa, Pereiras) CAFETERIA FOKKER (Peinador) CASA BENIGNO (Bosende, Igrexa 145, Tameiga) CASA DELFINA B. S. CRISTOBAI (Pombal 29-Louredo) CENTRO S. AS PEDRIÑAS (Monte do Rebullón, Tameiga) FERRETERÍA ROYMA (A Igrexa, Tameiga) QUIOSCO LIBRERÍA TRILLO (A Capela, Petelos) SUPERMERCADO VICTOR (Pereiras^

2

PRESIDENTA Uxía Dominguez Senlle REDACCiON Manuel Besada, Laureano Campos Leiras, Uxía Domínguez Senlle, Raúl Francés Rodríguez, Modesto Giráldez Teijeira, Aurora Gómez Leiras, F. Xabier Fontaiña Doval, Moncho Iglesias Veiga, Rubén Loureiro, Xosé M. Miguez Méndez, Miguel Montenegro, X. Paz Antón, Francisco Quintas Fortes, Pepe Vidal Pérez, Constante Vázquez Fernández INFORMACION PARROQUIAL Lucho, Felín, Benito. Manolo da Quinta, Rfcardo, Beni.

COLABORAN NESTE NUMERO: Alfonso Garcia, Dorinda Castro Soliño ASESORAMENTO LINGUISTICO: Paz Fernández, X. M. Míguez MAQUETACiON, DESEÑO E INFORMATICA: Manuel Besada, X.Paz Antón FOTOGRAFIAS: Modesto Giráldez (coordinador), Manuel Si'o, Chus Domínguez Senlle, Pepe Vidal Pérez.

ADMINISTRACION: Aurora Gómez, Francisco Quintas

Depósito legal: VG-169-92 Impresión: Imprenta Paz

As opinións emitidas en O TranV son da exciusiva responsabilidad dos fírmantes

www.faximil.com

PODES ATOPAR

Revista trimestral do Val da Louriña editada por Tranvía Colectivo.

Apartado de Correos 136 O Porriño

0 Porriño-Mos.

SUMARIO

3.

Editorial 4. Orquestras 10. Memorias: Dona Sara e Don Cándido: mestres 12. Perfís: 0 megalitismo galego 14. Iniciativas: A.SO.DI.FI.SI. 15. Varia: UUnha casa no poñente 16. Festa de San Benito en 1933 18. Parroquias: Mos 20. Política; A Tira de cousas e Cousas de Mos 22. Ecoloxía: 0 lixo noso de cada día 25. Entrevista a Lola Herrera 28. Proxectos para as Gándaras * de Budiño nos finais do XIX eprímeiras décadas do XX 31. Hemeroteca 1890 32.. PédeFoto

MOITAS GRACIAS. Como sabedes a revista O TRANVIA estase a financiar exclusivamente cos suscriptores e mais todos aqueles que a mercades nos kioskos.

De momento non f ixo falta botar man da publicidade anque como podedes imaxinar a decisión de facela con esta presentación e con tantas fotos supón bastantes gastos.

Cando escomenzamos con este proxecto o ano pasado contabamos que, xa que nela se estaba afacer un grande esforzo no tocante á defensa da língua galega e á recuperación da historia da Comarca da Louriña, as institucións públicas botarían unha man, economicamente falando, para que as cousas foran máis doadas.

No ano no que se anuncia a todo trapo o Xacobeo, no que se lle pagan máis de trescentos millóns a Julio Iglesias para promocionar o Pelegrín, que mesmo se patrocina a Vuelta Ciclista a España, etc, temos que comunicarvos que a Consellería de Cultura da Xunta de Galicia non concedeu nen unha peseta de subvención a O Tranvía.

Alegan que non teñen cartos para axudar ó noso proxecto.

De tódolos xeitos, cando Julio Iglesias retorne a Miami, cando a considerable cantidade de aproveitados abandoen a Nosa Terra, o noso Tranvía seguirá a súa andaina.

Polo tanto, señores da Consellería de Cultura da Xunta de Galicia: Gracias, por nada.

TAPAS Con este número 5 de O TranVía os suscriptores recibiredesgratuitamenteunhastapasparaencuadernar as revistas. Quen non sexa suscriptor pode compralas nos kioscos. Quedan poucas.

PINS Tamén vos informamos de que nos kioscos podedes adquirir os nosos pins de cor azul. Axuda.

3

www.faximil.com

O Porrino-Mos

0 Porriño-Mos

ASORQ UESTRAS ENOPORRIÑO 'Aqueles mar avillosos anos'\ 'Por Uxía Senlle/Tito Xiráldez

contrabaixo e batería. Cando naceron as orquestras non necesitaban amplificación (tamén é certo que nas festas non había tanto barullo de tómbolas e outras atraccións nin dende os bailes se escoitaban cochese motos como agora). Cando evolucionaron un pouquiño máis dous micros diante eran suf icientes para sonorizar a estas big-band galegas. O acordeón era ó principio o instrumento solista. Logo xurdiu a figura do animador ou vocalista que tiña que ter, á forza, unha gorxa a proba de bomba porque eran moitas horas as que tiñan que estar enriba do palco.

Reunímonos no Celtiña un sábado pola tarde cos membros das distintas orquestras de O Porriño.

Entre ducias de anécdotas fomos recordando xuntos aqueles tempos. Todos eles suliñan a importancia do compañeirismo entre todos eles, as penurias polas que pasaban e o bo humor co que afrontaban as circunstancias nas que moitas veces se desenrolaba o seu traballo: pan e viño, poucos cartos no peto e facer de todo: procesións, misas, concertos e verbena no mesmo día.

Pero facendo balance todos coinciden no mesmo: ¡ Pasámolo mo¡ ben !. Daquela non había ningún tipo de sofisticación en canto a instrumentos e amplificacións. Esta última era bastante rudimentaria cáseque sempre. Quen suplían estas carencias eran os propios músicos e a potente formación das orquestras. Sección de vento, violín, acordeón, Orquestra Ritmos, de esquerda a dereita: Wenceslao de Tui, Fenutndo González, Moncho de Vigo, Jaime Relojero, Chavul(acordeón) e Marcelino Taboas (Clielín).

Pasamos unha boa tarde alí e, se chegamos a tardar unha horiña máis en acaba-la reunión, estamos seguros de que Pablo Lorenzo ía a casa a polo acordeón e montábase alí unha boa. Aínda así, díxome un paxariño que Suso Vaquero e Manolo Domínguez disfrutaron máis tarde dun concerto de acordeón a cargo de Pablo. ¡ Sorte a deles ! porque Pablo aínda segue en activo (aínda que non en orquestras) e practica tódolos días. O amor polo seu instrumento queda ben patente nesa perseverancia. Xa pasaron moitos anos dende que,

4

www.faximil.com

Esa tarde, no Celtiña, estaban Pablo Lorenzo, MarcelinoTáboas,má¡scoñecidopor"Chelín",Moncho Malleiro "Turubiques", Jesús Romero "Chinchín", Luciano Baladrón, Manuel Domínguez e Suso Vaquero.

Por parte da redacción de O TranVía estivemos Tito Xiráldez, Raúl Francés, X. Paz Antón e Uxía.

_ _ 0 Porriño-Mos

alá polo 51 comezou a tocar con LOS LORENZOS. O nome da orquestra proviña do nome da do seu pa¡ : Orquestra LORENZO que se fundou na década dos 20. Antes da existencia desta última, o seu pa¡, Benjamín Lorenzo, xa tocaba el só o acordeón no baile do Sr Crisanto en Sanguiñeda e no baile de Petelos. Foi logo sumando músicos ata chegar á formación orixinaria: Enrique Lorenzo (batería), Jaime Lorenzo (saxofón), Pepe Lorenzo (frauta) e Esteban Coto (violín). Tivo o Sr Serafín que comprarlle os instrumentos a Prudencio e A José (unha batería e un saxofón).

Despois incorporaríanse novos membros: Maquieira (batería), Castelar e Darío Fernández (trompeta), Augusto, Fernando, Onofre e Femando (saxos), César Loureiro e "Chelín" (batería) e Davila (acordeón). Algúns deles tocaba ó mesmo tempo nalgunha outra orquestra.

O caso é que, para segui-la tradición e paralelamente á Orquestra Lorenzo, fundouse a orquestra LOS LORENZOS que formaron uns primos de Pablo Lorenzo e el mesmo. Jaime Lorenzo, Prudenc¡o(taménmús¡codeVique¡ra), PabloLorenzo (un primo de igual nome) e un pouco máis tarde un único membro que non era da familia: Manuel Domínguez (saxofón tenor). O primeiro baile fórono atocaraTui e levaron a Ramirito Legazpi, recén saído do Seminario, de animador, porque daquela empezaban as orquestras a ter vocalista logo de ser a maioría instrumentais. Despois ampliarían a orquestra e xa empezaron todos a cantar.

A Pablo, curiosamente, non lle ensinou o manexo

do acordeón o seu pa¡, senón Arturo Bastos, que fora alumno do seu pa¡. Para aprender tiña que ir ó Caeiro en tranvía. De cando en vez tocaba algo mentres os tranviarios tomaban a chiquita en Peinador. Cando xa aprendeu bastante máis facía el medio baile en Sanguiñeda. Oito tangos, uns valses e algunhas rancheras xa facían bailar de raio a uns que viñan de Cabral e que dominaban o tango sobre tódolos bailes. ¡E aqueles duelos de acordeón!. "Tiven eu un con Diosiño no Rebullón nunhafesta benéf ica, a da Merced, e aquilo era íerrible. El era un consagrado e eu aínda mo¡ novo. Ó remate díxome el: ¡Que traballo me deches, rapaz!. Claro que eu tiña unha certa avantaxe porque tocabamos en tódolos bailes da zona : A Sala PalomarenTameiga, OSalónModemoenSanguiñeda, o baile de Petelos e o da Abelenda. (Todos estes eran do pai de Manolito Domínguez, o Sr Amadeo, socio nalgún caso do meu pai Benjamín)".

Despois de contarnos Pablo estas "batallas", Marcelino Táboas "Chelín" contounos tamén os seus comenzos. Sendo un chaval con moita afición pola música, non podía paga-los estudios de solfeo pero estaba moi interesado e algo fixo. Ós trece anos xa o chamaron paraserdirectordun rancho. Vestíronocon moitos lazos para que non se notara que o traxe era de mahón. Pero cando el empezou a tocar en serio foi co Sr. Antonio, Agusto (o sobriño) e Jaitne o Relojero en Mos. De aí pasou á Viqueira, despois a Vigo en varias orquestras con Davila, logo coa Orquesta Lorenzo sustituindo a Maquieira, que era un gran artista na Madison e despois nos Ritmicos. ¡Tempos aqueles! Foi o home detrás da

5

www.faximil.com

Orquestra Madison: Abaixo, de esquerda a dereita, Olegario Romero, Bastos, Pepe González, Benjamín Lorenzo, Manuel Domínguez.

Atrás, Boente, Pablo Lorenzo (Cascais), Gabino, Marcelino Taboas "Chelín".

metíno. Terminou por fin a obra e niso veu o Capitán apartando as sillas polo medio e medio e pensei: "Matoume". Eu estaba teso como un carallete. Pero non fo¡ bronca, non. Díxome que tiña moita pillería e que aquela xente toda non tiña nin idea se era un platillazo ou dous. ¡Libreime!.

Moncho Malleiro estaba no Celtiña rindo a cachón as aventuras de Chelín e tocoulle ael conta-las súas. Empezou el polo ano 53. Ensinoulle música Onofre e trompeta o finado Castelar ( moi bo músico, porcertoeademaiscompositordunhaobraqueestreou no Porriño a Banda de Aviación de León: "A reconquista de Vigo") Moncho tocou a primeira vez no baile de Mos coa Orquestra Viqueira ( O. González) e pasou polas orquestas Lorenzo, Fox, PortodePonteareasformando tamén con Pepe de Sanguiñeda a Madison. Marchou logo a Francia e á volta foi para a Pintos de Vigo e despois formou a orquestra Los Galaicos aquí, no Porriño. Tocaba a trompeta e cantabaporquecandoUrcesinotivo un accidente sustituiuno el. "Había que facelo. Ou cantaba eu ou non se cantaba". Chelín recordou nese momento a gracia que lle facía Moncho cantando. Tiña dificultade para pronuncia-lo R e era moi simpático escoitalo cantar aquilo de "Parrocha si, parrocha no". Foi el tamén o que recordou algunhas das cancións de máis éxito naquela época. Vai unha relación delas: Dientes postizos (fox-trot), Los pañuelos (baión), Jota moreniña, Bolero de Joaquín Montañés, El año dos mil y pico (Montañés), moitas do xenial Machín, Rock Biruta, La Cumparsita, Islas Canarias e moitas máis.

Nesta reunión tampouco faltou o popular Jesús Romero "Ch¡nchín",oreidatecnoloxíapunta e batería singular que empezou tocando na Orquestra FOX de S. Benito sustituindo a Servando ( o noso recordo para el). Había tamén un acordeonista que marchou para Brasil (Faustino) e Enrique tocaba o tenor e o irmán o saxo alto. A trompeta tocábaa o que agora ten o pantera rosa . E así empezamos. Máis tarde foise reformando a orquestra ata chegar a sera FOX que era moi boa, moi boa orquestra. Na última formación eramos 12. Unha ducia de anos de música ata o 62 que naceu a Sintonía a partires da Fox. Chinchín era "manager" e encargado do son." Tiñaeu micros 'shures' que as mellores orquestras de Galicia non tiñan. A amplificación era miña. Era desas de colgar polos balcóns. Soaba ben."

Falando de amplificacións, Manolo Domínguez contouunhaanécdotadeChinchínqueémoirecordada.

procesión do Dulce Nombre coa batería e nunha ocasión tivo que disfrazarse de Papa Noel.

"Pero o mellor fo¡ cando tocando con Viqueira había que facer un baile de gala no Mercantil. Antes tiña que tocar en Mos, e eu, que sempre fun moi abandonado pousei unha maleta de mala morte atada con aramio no chan. Viqueira dixo que tiñamos que apurar para quedar ben en Vigo e demostrar que non eramos calquera cousa. Entón apartei a maleta para cando viñera Antero co coche a cargala. Cando chegamos a Vigo estaba o conserxe na porta, alí no Príncipe, e meteunos presa. Entraba xente con capas, toda elegante. Boteille unha man á maleta e notei algo blando. Cheireina e ¡m¡ madriña! ¡que cheiro! ¡canta merdaalíhabía!. Non podíaparar. Tiñaqueentrar. Na parte de abaixo do Mercantil rompéronme os aramios e os platillos. Unicamente tiven tempo de lava-las mans e de mete-la maleta no primeiro sitio que se me ocorreu. Vinaunharapazacunhacofianogardarroupa

Orquestra Lorenzo: Jaime Lorenzo, Bcnjamín Lorenzo, Estehan Coto (violín e saxo), Eniilio Teijeira "Castelar" e Maquieira (baten'a).

e alí mesmo a deixei. Ó rematar, ás 6 da mañá fun pedirlle a maleta á rapaza e ela estaba como unha fiera. Díxome: "Cójalaustedalláafuera! ¡Haiquetener una cara!.

Tamén unha vez estando eu na mili montei unha boa. Metinme a toca-los platillos sen saber demasiado e nunha ocasión, nun acto militar de moito postín tamén, entre toda a capitanía general, etc tiven que tocar coa banda militar "El Lago de los Cisnes". Eu so sabía que ós 40 compases tiña que dar un platillazo a alzar. Pero eu, xa antes, observando a intensidade dunha determinada pasaxe que ía "in crescendo" Plas... mandeille o primeiro platillazo fora de sitio, claro. Menos mal que á segunda foi a vencida e

6

www.faximil.com

0 Porriño-Mos

0 PoiTÍñn-Mos

Orc/iií'stra

"Chegou Chinchín cun invento novo. Aquilo parecía unha caixa de figos. O palco daquela festa estaba enriba dun rego. Lino Duarte probando o invento desde arriba e Chinchín de técnico experimentado, abaixo. üno dicía: S¡, S¡, probando... e preguntaba ¿quetal? e Chinchín dicía ¡estupendo!. Aquel eco era bárbaro. Pero Lino que non debía confiar moito naquel invento, apagouno para amolalo e preguntou ¿que tal?. e o técnico contestou: Mellor aínda. Entón Lino colleu o aparato e co xenio que tiña case o tira ó rego. ¡Amellora!. E quería cobrar 500 pts máis pola mellora daamplificación.

E como xa Manolo estaba animado contando esta anécdota de Chinchín e de Lino, rememorou os seus 26 anos de orquestras. Empezou con LOS LORENZOS cando aínda era un neno tocando o saxo tenor e logo pasou a toca-lo contrabaixo. El non se considerou un maravilloso músico pero s¡ un bo compañeiro e o conciliador dalgún que outro lío. De feiío, despois de morrer José e Prudencio Lorenzo queríanme facer a min o xefe da orquestra, despois de marchar Pablo para Venezuela, pero non me pareceu normal habendo máis Lorenzos. Los Lorenzos desfixéronse nunha reunión en Sanguiñeda porque Serafín marchaba.

Manolo Domínguezfoi sempre un caza-talentos.

Tiña un olfato especial para descubrir un bo cantante ouun bo músico. El fo¡ o responsable do inicio dunha brillantecarreiracomocantante profesional: ade Lino Duarte. Cantando polos bares fo¡ cando me decatei de que tiña unhas condicións óptimas para o canto e

entrou en Los Lorenzos seis meses antes de que se desfixera. Entón a min chamáronme para a Orquestra Sur de Salceda e eu puxen a condición de que eu ía se Lino viña comigo e aceptaron. Non imaxinaron eles que ía convertirse aquel rapaz nun dos mellores vocalistas de Galicia, co tempo. Fomos despois para a Madison pero Lino xa non parou alí. A Sintonía levouno. Eu quedei na Madison e da reducción de plantilla desta resultou o que durante moitos anos foron Los Rítmicos e agora Petróleo.

Precisamente en Los Rítmicos cantou durante 5 anos Luciano Baladrón. A súa traxectoria antes da orquestra tivo moito que ver coa Coral Polifónica do Porriño, cunha experiencia moi positiva. Entrou a cantar co grupo no ano 67 despois de estrear Katiuska.

Aque facíao papel de soprano era a miña muller, Rita.

"As miñas condicións servían para cantar na coral. Eu creo que nunca servín para unha orquestra, independentemente de que cando a mín me plantexaron ir para Los Rímicos o que me gustaba era cantar, e ademais non lle podía dicir que non a Lino Duarte, a quen eu sustituín. Recordo a miña primeira actuación no baile do tío de Manolito, La Estrella; aquiloeraundesastre.Candoempeceiacantar'Tengo el corazón contento" tiña unha sensación de ridículo espantosa. Pareceume que eramos moi malos.

Reducimos a formación a sete persoas, fichando a Navarro (ex-Gritos), e marcharon os tres que eran da banda militar. Eu resentíame moito dagorxa en lugares de moito pó, e despois dunha hora xa me costaba moito seguir. Daquela tocabamos moito. En agosto

7

www.faximil.com

Los Rítmicos: AdiuiUc. .lesús Ronwro .

Suso Toucedo, Pepe González, Lino Duarte, Manolo DomÍHguez.

Atixís, Eladio Fci'rc'ira. Alejo Amoedo, Snso González c Marcelino "Chclín".

0 Porriño-Mos

lles pasaba a trompa. Foron, pero á volta seguían na mesma. ¡Tan grande era a trompa que non se curaba nun momento!. O cura pagoulles para que marcharan e cando fixo o reparto deulle a Abad 50 pts. El queixouse, claro, e dixo que levaba alí todo o día pero o cura respondeulle: ¡É o que mereces e mellor será que marchedes porque estades vivos gracias a min.

Foimoümportanteofeitodequenestaorquestra cantara algún tetnpo unha muller. Tratábase de T¡lducha(f¡lladeManoloV¡que¡raemullerdeLusqu¡ños que tamén tocaba na orquestra). Era un furor cando cantaba aquilo de "Échale lumbre al brasero que me quiero calentar", aínda que máis coñecida canción era aquela de "Dale, Lupita, Dale".

Empezou a ser coñecida nas festas como Lupita, a musa dos rapaces. Na contraportada da revista aparecen Los González tocando no Liceum, famosísimobailedaquela.

Dos Viqueira poderiamos contar montóns de anécdotas máis pero necesitariamos unha revista enteira. Só unha para rematar: Cando o finado Manolo o Largo chegou a unha festa e viu alí á orquestra dixo: ¡Carallo, está aquí a orquestra Pasafame!. Elesdixeron: ¡VaiaporD¡os,xanoscoñeceron!. ¡E aquela vez que os anunciaron co nome dunhafamosaorquestradaquelestempos:a"SPEEDE GONZÁLEZ". Eles co pantalón cada un dunhacor non daban o pego nin de coña e, claro, cando empezaron a tocar a xente empezou a abanea-lo palco. ¡Case os tiran abaixo! Non eran a "Speede" pero si "LOS GONZÁLEZ", unha das máis atolondradas e máis entrañables orquestras de O Porriño.

Pregamosque disculpen os erros nas datas porque non tivemos acceso a ningún tipo de docu mentación.

Unicamente a memoria da xente que viviu intensamente "aquelesmaravillosos anos".

chegamos a tocar vinteoito días. Xa nos chamaban Los Mismos".

Fo¡ unha curta experiencia tamén a de Suso Vaquero, de nome artístico "Jívaro". Tres anos na Madison, el foi outro dos descubrimentos do cazatalentos Manuel Domínguez. Escoitouno cantar nas tabernas que, segundo el, era e segue a ser a súa especialidade. Non tiña demasiado tempo para dedicarlle ás orquestras, entre o chollo e a chavala, pero a verdade é que pasouno mo¡ ben."Daquela, polo menos para min, era bastante normal cambiarlle as letras ás Orquestra Los Lorenzos cancións. Era algo que enfermaba ós músicos.

Inventaba palabras. Eles pensaban ¿Que coño estará dicindo?. Incluso unha vez atrevinme a traducir ó galego "Yo soy aquel" de Raphael, cando non se levaba o galego".

Outra das orquestras míticas de O Porriño tiña por nome "LOSGONZÁLEZ"queera en realidade a orquestra de Viqueira porque a fixeron os irmáns González "Viqueira": Fernando, Manolo, Juan e Onofre. Cambiaron moitas veces de formación segundo as necesidades puntuais das comisións de festas que solicitaban os seus servicios. Se tiñan que ser 12, pois alá ían 12. Collían músicos de aquí e de acolá e resolvían a cuestión. Teñen un montón de anécdotas que recordan os que pasaron por alí. Era mo¡ divertido formar parte desta orquestra. Nunca sabías o que ía pasar. Hai unha fantástica dunha actuación que contratou D. Ramón, o cura, nunha parroquiaondeelestaba daquela. Fo¡ contratado Abad porque D. Ramón puxo esa condición.

Cando chegaron alí Orqueslra Gonzálcz foron invitados por un velliño a comer na súa casa. Cando acabaron traían unha borracheira negra, Abad non miraba e Onof re chegou ó palco tan eufórico que quería tocar a todo tren "El Sitio de Zaragoza" sen ensaiar nin nada, sen papeles. Todos dicían que se estaba tolo pero era xa irremediable.

Viqueira e Juan na batería, Onofre retorcéndose polo chan en plan artista total e tocando aquilo como se fose unha ametralladora. Nisto chegaron os da comisión e suxeríronlles que fosen durmir un pouco para ver se

8

www.faximil.com

LOS GRITOS

Los Gritosforon un dos grupos máis modernos dos anos 60 na zona de O Porriño e do contorno.

Naceron aproximadamente no ano 1965 e os compoñentes fundadores foron: Luis "Queixiño",

hoxe é a súa muller, era unha admiradora do grupo.

Pero o éxito non foi fácil. Ó principio non tiñan cartos nin para comprar os instrumentos. Os seus familiares foron os encargados da compra porque notaban que eles estaban mo¡ ilusionados e, en canto xa tiñan listo o material comezaron a ensaiar nunha chavola en Cocheras da que era propietario o Sr. Agustín Villaverde. Algunha xente viña a escoitar os ensaios de Los Gritos, sempre había moito ambiente cando estes rapaces estaban no ensaio. Imaxinaredes, supoño. de onde ven o nome do grupo. Pois. ¡claro!, daquel outro grupo coñecidísimo daquela :Los Gritos.

decousas!.

Pero o que realmente lanzou ó estrelato a Los Gritos foi aquel famoso Festival del Louro que se celebrou no Círculo Recreativo Cultural. Participaron osgruposdacomarca (a maioríadazonade Vigo). Un totalde 10 ou 12grupos. Entreoutros : Guantes Rojos.

Verde Bolella e Gatos Negros. Los Gritos actuaron de últimosante un xurado moi amplo e moi respetable. O C.R.C estaba a tope e eles optaron por un repertorio máis melódico despois da moita marcha que meteron orestodos grupos participantes e foi unha decisión acertada porque nos deron o 1 9 Premio que consistía nunhaplacadeprata. Esefoiomomentoque recordan con máis cariño este grupo que amenizou tantas e tantas tardes-noites porriñesas. Aínda que pareza mentiraenonsendo uns "chicarrones", tiñan fansque osperseguían para pedirlles tarxetas do grupo. Sen ir máislonxe, José Navarro confesou que coñeceu á que

Cando o grupo se desfixo pensaron que era unha boa idea toma-lo relevo e chamáronse exactamente igual.

Facían versións de The Beatles, Rolling Stones, Fórmula V, Los Salvajes. "Nalgún caso fixemos a letra en castelán dalgún tema dos Beatles e emulamos a estes grupos nas melenas. Así iamos vestidos: pantalón depataancha, patillas, melenas. Eraoqueselevaba,e ademais de paso provocabamos á xente maior.". José Navarro, con quen falamos unha tarde no Liceum, díxonos que unha vez ó rematar unha das súas actuacións, achegouseporalí Chelínedíxolles: "Cuan gritan esos malditos. mal rayo me parta si terminando esta carta, no pagan caro sus gritos".

E o conto acabou como moitos nestes casos.

No ano 70 a mili fastidiou o invento. Menos mal que as orquestras estaban á volta da mili agardando por eles e a música non rematou para estes chicos ye-yes de O Porriño

9

www.faximil.com

Bernardo Burgos "Pataco". Vicente Reboeiras. Carlos Brandaoe José Navarro. Actuaron polos arredores en tódolossitios (Tu¡. Ponteareas. A Guarda, etc). A súa especialidadeeran. ¡comononlosguatequesencasas particulares e nalgún bar "enrrollao". Este era o caso doSuper Bar no que eran habituais e xa como da casa.

Alíreuníaseaxuventude parabailarsolto ou agarrado nunambiente de moita liberdade e tolerancia. Tamén fixeronalgúnguatequenacasade PipoenTuie nunha casaque había preto da Mercería Pacita. Nesta última acabamosnoCuartelporque D. JoséQuirogadixoque aliapagaban sempre as luces. ¡Tiñan medo deste tipo

0 Porriño-Mos

Porriño onde me xubilo no 78. ¿Cales foron os seus estudios?

DONA SARA E DON CANDIDO: MESTRES Dona Sara e Don Cándido, ela de Pontecaldelas e el de Porráns, dous porriñeses, dous de Cans, mellor... dous mestres.

*Por Alfonso García e Pepe Vidal

¿Como recordan os seus primeiros anos en Cans?

Dona Sara toma posesión da escola unitaria de Cans no ano 1950 e aquí permanecerá ata 1966. Don Cándido ten o primeiro contacto con esta parroquia no 1953, pero non será ata o 1960 cando veña destinado definitivamente.

Recordan a Cans como unha zona eminentemente agraria. A vida estaba rexida polo ritmo estacional dos traballos no campo. O único suceso que rompeu esta monotonía foi, ao seu parecer, o terrible accidente de autobús que recordan con desasosego e impotencia.

Os que non podían vivir do campo estaban destinados para emigrar, sobre todo a Europa. A instalación das Zeltia e do Polo de Desenvolvemento do Porriño variará esencialmente as actividades da parroquia.

A infancia tamén estaba marcada por eses condicionantes. Non era anormal a existencia de rapaces que en vez de ir á escola tiñan que buscar piñas e candeas no monte

para logo vendelas nos fornos do Porriño e aportar un suplemento ás súas casas, xa en cartos xa en pan.

Antes de chegar a Cans ¿por onde pasaron pasaron?

Dona Sara: no ano 33, estando interina en Gondomar, gañou as oposicións despois de facer os cursiños de capacitación convocados pola II República. Esta vocación non era estrana para min xa que o meu pai era mestre, aínda que as circunstancias económicas lle obrigaran a deixar a profesión para facerse cargo do Rexistro Civil de Pontecaldelas.

No 34 destínanme á Nogueira (Ponteareas), no 36 permuto esa plaza pola de Xares (A Veiga, Ourense) e no 50 veño para Cans.

Nembargantes a miña relación con esta comarca remóntase a mediados dos anos 20. O nexo foi Don Amancio Martínez, veterinario no Porriño por aquelas datas, que precisamente era curmán do meu pai e de aí as frecuentes visitas que nos faciamos.

Don Cándido: o primeiro destino foi Sanxenxo no ano 42. Máis tarde paso por As Nogais e A Fonsagrada.

No 53 veño para Cans, onde coñezo e caso con Sara, e logo Pontellas.

Dende o 54 ata o 60, ano no que me traslado a Cans como «marido consorte», estou en Canarias. No 1976 paso ao «Fernández López» do 10

político no concello de Barro. Máis que traballo foi, por así dicilo, perder o tempo e desaproveitar inmellorables ocasións para colocarme.

Dona Sara ¿cómo se fi.xo mestra naquela época?

A vocación non era allea á miña familia. Meu pai era mestre ao igual que dous tíos e un curmán da miña avoa.

Respecto á cuestión dos estudios nas mulleres da época, direille que non era anormal atopalas facendo o bacharelato e logo, as que máis, o Maxisterio.

Don Cándido recorda que no seu

www.faximil.com

A dereita, o mestre Don Cándido nunha fotografía feita en 1959 porA.SanJosé

Toda unha vida dedicada aos demáis, toda unha historia. Unha historia viva labrada no pasado, un pasado recente do que a cotío nos esquecemos; e só aqueles, os seus alumnos, gardan a doce flor sementada.

Dona Sara: nas Escolas Normais facíanse catro anos para saír mestres, eu fixen tres cursos en Canarias, onde tiña tres tíos, un médico e os outros mestres, e o último na Escola de Pontevedra. Presenteime á convocatoria do ano 33, contando daquela con 23 anos.

DonCándido: eufixenobacharelato en Pontevedra nos anos 20, logo na Facultade de Dereito de Santiago remato a carreira de avogado no ano 1931.

Dende o 31 ata o 45 dedícome, coma moitos outros, á tarefa de «salvar España» dende un cargo

0 Porriño-Mos

¿Cómo entraron no corpo de Maxisterio?

Dona Sara: esas oposicións da II República fixéronse despois dos cursiños de capacitación. Nesa fase impartíanse diversas materias a través de leccións maxistrais, das que no exame caía unha por sorteo, ademais doutras preguntas de carácter específico. Recórdome ben da oposición pois fun eu a encargada de sacar a bola da saqueta, que por certo, correspondíase coa lección dada no último día.

Don Cándido: no 1945 véxome na obriga de facer algo da miña vida e, aconsellado polos amigos, preséntome ás oposicións de maxisterio.

Eu pensaba que por ser avogado xa me regalaban a oposición pero... a realidade deume unha severa lección. Descoñecía moitas materias que se esixían, así a pedagoxía ou a música. Menos mal que as cousas me saíron ben. Os estudios de dereito si que me axudaron para superar as probas con soltura pero necesitei estudiar duro e incluso utilizar recursos ben aprendidos nos anos de servicio á política, así foi como cantei o «Cara al sol» no exame de música, non sen antes dicirlle que tamén dominaba o «Xa fun á Marín».

ignorante desa condición xamais participaría naquela atrocidade. Un día, téñoo ben presente, preguntoume unha autoridade gubernativa se, chegado o caso, eu colaboraría nas denuncias contra os veciños sospeitosos, ao cal lle dixen ¡non!.

Diante da cara que me puxo espeteille ¡a ti si que cho diría porque creo que non lle farías dano!

Polo que respecta ao racionamento, vivino na aldea de Xares e alí non se notaba moito a falta de alimentos de primeira necesidade xa que era normal o autoabastecemento. Patacas, centeo, e touciño non faltaban na fonda onde me hospedaba.

Don Cándido: nas cidades como Pontevedra, onde pasei eses anos, si se notaba a escasez. Non había de

nada e necesitábase de todo, ademais o pouco que había era de ¿Cómo recordan os anos da guerra pésima calidade, sobre todo o pan, que máis ben de trigo parecía de edo racionamento? carozos.

Dona Sara: eu vivín esa época en Xares. 0 mestre non volveu áescola ¿Cal é a súa relación cos antigos e o médico fuxiu para Castela, nin- alumnos? gún deles era político pero padeceron no seu corpo a represión Debido á cercanía das residencias do momento. Todo aquel que se aínda conservan certa relación con relacionara coa cultura era o moitos antigos veciños e exalumnos primeiro sospeitoso. e non é excepcional que os visiten.

Entre os meus veciños, moitos A maior pena que conservan, diríafuxiron e a outros foilles peor, mais mos decepción, foi a pouca colaboa min non me tocaron. Eu non ración que lle prestaron os pais. coñecía aos sospeitosos de seren Posiblemente algúns daqueles republicanos ou aos que andaban alumnos puideron ser excelentes escapados, pero aínda que non fora estudiantes de carreiras superiores.

11

pero o que se necesitaba nesa época era xente que axudase nas tarefas do campo, e os que carecían desa condición tiñan como futuro a emigración. A perenne obsesión dos maiores era a de gañar cartos, canto máis cedo, mellor.

Finalmente, comenten o dito de «pasa máis fame cun mestre de escola» Os dous: nos anos 30, o soldo dun mestre era de 250 pts/mes pero hai que ter en conta que uns bos zapatos custaban 12 pts, con isto argumentamos que a relación salarial dos mestres era similar á actual. Non era unha vida de farturas pero podía ser digna.

Tampouco é certo o asunto das Dona Sara nunlia axudas que recibían os mestres dos fotoqrafía feita en 1959 por Hno.s. seus conveciños. É absurdo crer Álvarez que deran algo cando non lles sobraba nada; este aspecto aparecerá en épocas posteriores, cando as cousas se normalicen, nos anos 60.

www.faximil.com

Instituto había un 30% de mulleres e Dona Sara argumenta que nas Escolas Normais dos anos 30 a porcentaxe era similar.

0 Porriño-Mos

0 MEGALITISMO GALEGO Neste artigo pretendemos ofrecerlles o estado actual dasinvestigacións sobre o tema.

'Por Pepe Vidal

O MARCO NATURAL E A LOCALIZACIÓN DAS MÁMOAS: O clima do neolítico en Galicia era máis cálido có actual e cun índice relativamente alto de pluviosidade: de aí que houbera unha paisaxe tipicamente de prado con extensas áreas de bosque caducifolio dominado polas especies quercus (carballo, sobreira, encina), corylus (abeleira), betula (bidueiro) e alnus (ameneiro) e tamén con especies non arbóreas como as gramíneas (trigo, centeo, orxo, paínzo), as ericáceas (breixo ou madroño) e as tubulifloras (manzanilla, cardo ou

dente de león), indicadoras estas últimas, da actividade de «rozas»(queimas deforestadoras coa finalidade de proporcionar abonado ao solo). Todo isto sinala a presencia dunha agricultura extendida por toda Galicia.

A localización das mátnoas depende de catro factores: 1-Xeolóxicos: existencia da materia prima(granito,cuarcitaouxisto) no sustrato do lugar.

2-Topográficos: os monumentos sitúanse xeralmente sobre superficies amesetadas, evitando a humidade do fondo dos vales.

3-Económicos: localízanse en terreos aptos para o cultivo de cereais ou prados.

4-Sociais: a situación dos megalitos en lugares elevados indicaría unha marca de territorialidade entre as diferentes poboacións que habitaban o espacio.

A ESTRUCTURA ARQUITECTÓNICA E O ENXOVAL FUNERARIO: Polo xeral, no centro da mámoa atópase o sepulcro de cámara poligonal con ou sen corredor de entrada. As construccións son enteiramente de ortostatos dispostos xa verticalmente xa imbricados cara ó interior e espetados no chan natural.

A tipoloxía básica dos dolmens galegos redúcese a tres modelos: dolmens simples, dolmens de corredor e, na fase final do período, cistas megalíticas.

No relativo á construcción do monumento, parece ser que primeiramente furaban o espacio cir12

cularparacolocarosortostatos,logo cubrían o túmulo e por último construían a coiraza protectora da mámoa. Disto deducimos a necesidade de grupos humáns relativamente numerosos e organizados para facer o traballo.

O enxoval funerario atopado dentro das mámoas redúcese á industria lítica (osos e madeira desapareceron debido ás características dos solos galegos) como útiles lascados (microlitos, láminas de sílex ou puntas de frecha) ou pulidos (machadas, aixolas, ciceis, mazas, etc) e obxectos de carácter simbólico-cultural (prismas ou doas de cor verde). Igualmente atópanse obxectos de metal (placas e espirais de ouro).

A cerámica encontrada é abundante, pode ser lisa (cuncas, olas, etc, de mala calidade na pasta e na cocción) ou decorada con motivos impresos , con surcos paralelos (acanalada) ou con liñas paralelas (decoración incisa).

Tamén é preciso suliñar a presencia de pinturas de cor vermella, branca ou negra,na zona interior dos ortostatos e que representa figuracións onduladas ou serpentiformes, armas ou círculos e incluso formas antropomorfas. A aparición de estelas de granito e betilos, considerados obxectos sacrais, non soe ser un caso excepcional.

A PERIODIZACIÓN DO MEGALITISMO GALEGO: Do estado actual das investigacións podemos propoñer unha periodización hipotética xa que os resul-

www.faximil.com

Como advertencia previa, sería preciso,parasituarnos,ollaromapa arqueolóxico da Louriña que aparece na páxina 15 do número 2 de O TRANVÍA. Xenericamente, o megalitismo asocíase a un elemento característico da paisaxe rural galega: a mámoa.

As primeiras referencias escritas que se teñen sobre as mámoas están en documentos do séc. XVII, pero non será ata o XVIII e XIX cando se publiquen os primeiros ensaios (Murguía, Martín Sarmiento, etc).

No séc. XX, asociados ás novas metodoloxías , xorden estudiosos como López Cuevillas ou Bouza Brey que, nos anos 60, consolidarán unha corrente investigadora dirixida por institucións educativas e culturais do noso país (Universidade de Compostela ou Instituto Padre Sarmiento) de indubidable rigor e cuns resultados espectaculares .

0 Poniño-Mos

ciceis, mazas, etc. e cerámica decorada.

A partires dos útiles achados ou da presencia dunha incipiente cerámica campaniforme dentro das mámoas deste período, non sería impensable a idea de contactos dos poboadores galaicos coas rexións atlánticas francesas e británicas, ou coas meridionais da Península Ibérica. O proxecto e o barco para rememora-la historia aínda existen non así o seu ideológo, R.I.P. o mestre D. Carlos Alonso del Real.

A ECONOMÍA DAS POBOACIÓNS MEGALÍTICAS: A hipótese de que a economía destes pobos baseábase no sistema agrícola de corta e queima do bosque para o cultivo de cereais, compatible con outras actividades relacionadas coa gandeiría. caza. pescaourecolleita.

13

Nafotognifía, o dólmcn de Marcosende.

www.faximil.com

tados de novas investigacións asígnanlle permanentemente este carácter.

1-Fase inicial: anos 3.900 - 3.000 a. c.

Caracterizadaprincipalmentepolas antas de cámara poligonal sen corredore uns enxovais compostos de microlitos, machadas e cerámica lisaou con decoración impresa.

2-Fase de apoxeo: anos 3.000 2.500 a. c.

Xeralízase unha cámara de maior tamaño e con corredor. Dentro aparecen útiles como puntas de frecha e gravados de pinturas feitos no interior dos ortostatos.

3-Fase final: período final do terceiro milenio.

0 enterramento adopta a forma de cámara rectangular pequena e as mámoas carecen de estructura pétrea. No interior aparecen machadas eaixolasdoblesperforadas.sachos.

apoíase en catro argumentos empíricos: 1 -As tumbas localízanse en lugares aptos para a agricultura e/ou o pastoreo e a recolleita.

2-Os poboados, a pesar de seren escasos os atopados, están sempre relacionados coas inmediacións das tumbas, e polo tanto coas actividades descritas anteriormente.

Igualmente podemos suliñar que estes hábitats non gozaban dun elevado grao de sedentariedade, a ausencia de estructuras arquitectónicas estables, de fosos ou murallas apuntan neste sentido.

3-Os artefactos encontrados nas necrópoles (machadas, sachos, muiños, etc) relaciónanse coa actividade agraria.

4-0 rexistro ecolóxico indica que a acción deforestadora («roza») que se realizaba sobre o medio está directamente relacionada co cultivo de cereais e co pastoreo.

Polo que respecta á distribución dos megalitos, constátase que o sustrato granítico inflúe, pero non determina o reparto xeográfico dos monumentos; é así como se observan sustratos graníticos onde escasean ou non existen mámoas e. polo contrario, grandes concentracións destas sobre sustratos non graníticos (gneis, esquisto ou xisto). O que si apreciamos é unha alta adaptabilidade do home ao medio xeolóxico ao construír as tumbas (as «canteiras» distan un máximo de 1.5 quilómetros), claro síntoma da pouca capacidade demográfica e económica .

Finalmente, vexamos a cuestión das relacións de intercambio dos pobos megalíticos. Os materiais achados nas mámoas e nos poboados que teñen unha orixe foránea á xeoloxía galega («coitelos» de sílex ou obxectos de blenda, micae bariscita) consolidan a hipótese da existencia de relacións comerciais entre as comunidades receptoras e as productoras (ou existindo uns grupos intermediarios) establecidas nunha triple escala: pequena (entre distintas comarcas galegas), mediana (zona asturiana ou rexión do Douro) e longa (Bretaña francesa ou Illas Británicas).

ASOCIACION DISMINUIDOS FISICOS E SIQUICOS Damos hoxe a coñecer unha 'miciativa nacida en Mos para a defensa dos problemas que teñen persoas con m'musvalías.

'Por B. F. Paa

Xa cansos de solicitudes, denegacións, de problemas nas escolas, de barreiras arquitectónicas, etc, os minusválidos e os seus familiares, reúnense en Louredo o día 22 de setembro de 1991. Alí acórdase a constitución dunha asociación que os represente e con ela acada-la forza necesaria para tentar resolver os seus problemas (que non son poucos) que padece este colectivo.

Nesta primeira reunión nomease un Presidente, un Vicepresidente, unha Secretaria, unha Tesoureira e un vocal por cada unha das parroquias do municipio, ainda que pouco máis tarde, Cela quedou sen representación, e despois de varias visitas a esta parroquia nas familias con afectados ninguén "ten tempo" para botar unha man. Situación esta na que tamén se atopa a parroquia de Sanguiñeda.

Destacamos algunhas das máis importantes tarefas levadas a cabo por ASO.DI.FI.SI. ata estes momentos: -o día 10 de maio de 1992,

escoménzase a Campaña de mentalización, facendo en tódalas parroquias unha reunión na que se tentou concienza-la xente para que teñan un pouco de respeto polos disminuídos e que procuren non face-los típicos comentarios "probiño co bonito que é e non pode andar", "máis vale que Dcus o leve". etc. Ás veces non se fai ningún comentario pero só as miradas parecen deicir este é un bicho raro,. Non nos damos conta que se lle están poñendo cada vez máis impedimentos para que os minusválidos desexen sair ás rúas, que lle pertencen tanto a eles como aos demais veciños.

A clausura desta campaña tivo lugar en Pereiras o día 17 de outubro, cunha boa asistencia de público que escoitou as explicacións dun equipo de médicos do Hospital Xeral de Vigo expertos en minusvalías.

-o 20 de xuño de 1992 saíu un autobús de Mos cara Madrid para participar na concentración masiva en protesta polo non cumprimento da LISMI, esta concentración tivo lugar no Palacio de Deportes do Real Madrid cunha asistencia dunhas 5.000 persoas segundo notas de prensa.

-participación nun concurso de fotografía con exposicións en Santiago e Vigo e que tamén tivo unha reportaxe na T.V.G. -participación na Cabalgata de Reis do Concello.

14

-acadouse un curso para a obtencion do Graduado Escolar a través de ordenador, so tres persoas da provincia de Pontevedra tiveron acceso a el e unha delas é un membro desta asociación -nunha reunión da CO.GA.MI. (Confederación Galega de Minusválidos) esta propuxo a posibilidade de facer un curso para un grupo de quince a vinte persoas do municipio que non obtiveran o Graduado Escolar, aínda que en principio está dirixido para os minusválidos tamén poden acceder a el persoas fisicamente normais.

Espérase que o citado curso escomece a primeiros de xuño deste ano.

-A directiva de ASO.DI.FI.SI. está a facer visitas aos afectados nas súas casas, podendo comprobarcon alegría que moitos dos disminuidos teñen un trato e unha atención por parte das súas familias que se pode calificar de notable. Pola contra pódense ver casos con serios problemas de convivencia por parte dos pais, irmáns, etc. véndose o minusválido como un obxecto ao que todos estiman pola súa pequena paga e nínguén por cariño.

-Para o día 19 de xuño, vaise facer unha excursión a Santiago, para moitos será a primeira vez que teñen oportunidade de saír de casa, que é un dos principais obxectivos da Asociación, así como a convivencia con outras persoas que padecen os seus mesmos problemas, para que non se sintan inferiores senón todo o contrario, como unha gran masa que pode aplasta-la indiferencia coa que trata a sociedade a súa problemática.

-Outro dos obxecti vos (espérase que a curto prazo) a conseguir, é o escomenzo das obras das escolas do Coto Torrón en Tameiga, local que foi cedido para a construcción dun centro para os minusválidos.

Na actualidade a Asociación de Disminuiídos de Mos, conta con 490 socios, cifra que se espera ver incrementada en breve.

Dende aquí, queremos facerlle chegar o noso agradecemento a tódolos socios, empresas e entidades que colaboran con ASO.DI.FI.SL. Moitas gracias.

www.faximil.com

0 Porriño-Mos

0 Porriño-Mos

UNHACASANOPOÑENTE Hai unha casa en Galicia que vive a cabalo de dous mundos. Hai unha casa en Galicia que vive a esquizofrenia do que é e do que non é, do que non é e do que pretende ser.

Hai unha casa en Galicia na que os fillos -tan rebeldes eles- falan un idioma alleo ó dos pais. Hai unha casa en Galicia na que os pais -tan incultos eles- plantan patacas, recollen herba para o gando, moxen as vacas, nese tempo que lle arrincan á fábrica; á fábrica que dá os cartiños para que o fillo -tan prometedor elfaga eses estudios que lle permitan vivir fuxindo da miseria da terra, fuxindo de sachar, de sementar, de meter no canastro a miseria, de enfornar un pan que sabe a amargura, de escoitar o vento que penetra polas fendeduras, de matar un porco , de sacar dun pozo unha auga que non é incolora, inodora nin insípida; unha auga que ten cor de aldea, olor a pasado e sabor a vinagre.

Unha casa na que o fume da lareira penetra na roupa, na carne, nos ósos dos pais.

Nesa casa, en Galicia, os fillos soñan cunha barbacoa na que o fume cheire a churrasco, na que o fume sexa de cheminea francesa para dar ambiente, na que a eira sexa un xardín con roseiras, na que a chuvia non 15

saiba a humidade, na que as escaleiras non conduzan a un faiado cheo de vellice senon a un estudio cheo de proxectos.

Unha casa na que o can non sexa de palleiro, que non teña carro, nín porcos, nin vacas nin pacas.

Unha casa dende a que ver o mundo detrás da fiestra.

Unha casa hai en Galicia na que o pai non sabe nada do mundo, non sabe máis alá da eira, non sabe de Rambos, de vatios, de fotos, de motos.

Hai unha casa en Galicia na que o pai non sabe de máis estimulantes que un simple ducados. Hai unha casa en Galicia na que o fillo chútase pola mañá o leite recén muxido da vaca e pola tarde chútase un cabalo nas veas.

Hai unha casa en Galicia na que a nai xa nada ordena e o fillo soña cun ordenador para ordenar o pensamento. Hai unha casa en Galicia na que roxen os motores das motos entre os muxidos das vacas, unha casa en Galicia na que cheira a coiro de vaca e cheira a coiro de chupa de coiro.

Hai unha casa en Galicia que vive a cabalo de dous mundos, un cabalo con principio e con final, e un cabalo sen etapas intermedias, un cabalo sen retorno.

www.faximil.com

'Por Dorinda Castro

0 Porriño-Mos

A FESTA DE SAN BENITO EN1933 *Por Xiraldeiro

festa e ledicia ás prazas e rúas da vila.

As tres da tarde fai a súa entrada a afamada banda da veciña Portugal "Bombeiros Voluntarios de Mon?ao", cun pasodobre, e ás cinco, dirixida con acerto por D. José Francisco Beristain, faino a renomeada banda de Ponteareas con trinta e tres profesores, as dúas dan o seu concerto no paseo e son moi aplaudidos.

Xa pola noite comenza a

fogueteiro D. Manuel Silva anuncianos que temos que ir descansar, alá imos esperando o día verdadeiro.

Hoxe é once de xullo, San Benito, os foguetes e as campás de tódalas igrexas do pobo tocan a rebato anunciándonos que comenza a misa solemne en honor ó milagreiro Santo, despois na procesión os devotos depositan unha moeda na bandexa e intercambian as "varas do Santo"., Entre as varas de adiante vai o Sr. Plácido Rodríguez Rodríguez, coa cantinela de tódolos anos: "DEVOTOS Y D E V0TAS DE SAN BENITO", ó seu término, na porta da capela subástanse as varas para meter o Santo nela, i

mE,

verbena baixo unha impresionante iluminación de fantásticos arcos combinados pola man do insigne técnico D. Arturo Campuzano, que xunto cos farolillos de Loreño e as estrelas que brillan na noite do estío, fannos ailusión do paraíso.As músicas non paran de tocar e nós sen ningún interese en retirarnos, xa de madrueada o afamado

16

S E T E PESETAS AUNHA KIA VARA DEREITA DE ADIANTE DO SANTO..."

Despois, as "puxas", galiñas, plantas, ovos, froita,..., todo baixo un sol case tropical, esperando a solta do globo de papel da renomeada marca "LOREÑO", queimándose despois a "Madamita"(l), e ímonos a escape a participarmos dun bo xantar.

www.faximil.com

Un día dous de xullo do ano 1.933, mentres merendaba unhas sopas de cabalo cansado (viño tinto, pan e azucre), sinto o atronador ruido dos foguetes que, subindo ó ceo, anunciaban ós veciños que ía comenzar a novena de "O GIORIOSO S AN BENITO". Como cofrade asistín a ela e entoei tamén o imperecedeiro himno: "AL GLORIOSO SAN BENITO CON FERVOR LE HE DE PEDIR..."

Sen darnos conta xa estabamos nas vésperas, neste día non habíaporriñésque non estivera apurado preparando a festa; as modistas non daban abasto a tanto labor, todos queriamos estrear os traxes no día principal, aquelo máis que unha festa pareceríaundesfilede roupa e modelos.

O día dez, ás cinco da mañá, o disparo das bombas de palenque anuncianos a todos que xa estamos de festa. As doce da mañá os gaiteiros cos xigantes e cabezóns comenzan o pasarrúas; de primeira vai "SORIEE", a xiganta coa banda de Miss Universo e ó outro lado da rúa faino o distinguido xigante "MARQUES DE BROA", o seu prometido, e detrás deles o séquito, facendo rir a algúns e metendo medo ós máis pequenos.Todos eles levan

Pola tarde, no Louranval, apaixoante encontro de futbol entre o Choco de Redondela e o once local, rematando a contenda nun 4-2 para os nosos. Xa escoitamos no paseo de Enrique Rodríguez a "LEYENDA DEL BESO" e o pasodobre "PONTEAREAS", son as bandas que están en concerto, o público aplaude e teñen que repetir.

Polanoite os forasteiros buscan rapaza no Porriño entre tocata e tocata, a lúa avísanos que se retira, e nós imos con ela, ámbolos dous estamos cansos.

Xa rematan as festas, xa estamos no San Enrique, hoxe é o último día, o día doce, sinalado para a gran "corrida de cintas", carreira de bicicletas onde as mozas colgan de lado a lado da rúa a súa cinta coa correspondente "anilla", a espera de que o seu namorado montado en bicicleta meta o seu dedo pola anilla da namorada.

As rapazas que puxeron as cintas xúntanse co señor Alcalde D. Silvino González, Presidente da corrida, e a Comisión de Festas no palco central para presenciar a festa, mentres as bandas non deixan de tocar. Rematou a corrida e recordamos ós ciclistas que recolleron as cintas que deixaran para eles as "señoritas".

Este ano a relación de cintas acadadas é a seguinte: Modesto Giráldez colleu a cinta de Jesusa Costas e Veneranda Iglesias.

Evaristo Pintos as de Jesusa Novo, Agripina Miranda e Carmiña Rodríguez Gil. Manolo Carballo as de Anastasia e Amparo Matesanz, Carmiña Silva, Aquilina Martinez e Teresa Lorenzo.

Rafael González colleu as deConchitaG.Rodríguez,Carmiña Martínez, Josefa Francés, Marujita Novoa e Maruja Sobral.

Manolo Fernández colleu a de Maruja Teijeira.

Carlitos Iglesias a de Marcelina Pérez.

Manolo Areal a de Lucila

Pereiro.

J. Edreira colleu a de Merceditas Ramilo e Pepe Pintos a de Juanita Mouriño.

Despois comenza o desfile de modelos no paseo locindo os mellores traxes que levarían máis tarde ós bailes da Sociedade "LICEO ARTISTICO" e "CASINO RECREATIVO", que se facían en honor ós forasteiros.

Neste ano a Comisión estivo formada por D. José Rodríguez Rios, D. Baldomero Dominguez, D. Juan Maríade laCruz, D. Antonio e D. Manuel Rodríguez Represas e D. Modesto Giráldez.

(Texto inspirado en informacións aparecidas no Boletín Oficial de O Porriño en BosAires.)

(1) ASMADAMITAS As "madamitas" ou "marrecos" eran unhas figuras alegóricas a distintos personaxes ou profesións que se facían para as festas do pobo e se movían pola forza dada polos foguetes que se colocaban ó seu redor: un afiador afiando, un músico tocando,un barbeiro afeitando, etc.

As madamitas ían sobre un

17

mastil para impedir que "escaparan" coa forza da pólvora, pero algunha vez isto non deu resultado como nos conta o fillo de Jesús Lorenzo "Loreño": "Nunha festa de San Benito estaba o marreco, que representaba un barbeiro afeitando, colocado no seu mastil xunto á capela, e debaixo unha becha chea de pólvora, para que cando rematara de afeitar o barbeiro se prendera a becha e esta se elevara cara ó ceo. Pero non foi así, a becha soltouse e escapou, feita un raio, rúa abaixo e foi para á da Chinchina polo medio das pernas da moita xente que alí había. Foi de medo, contan os vellos, a xente non sabía onde se meter" Outra madamita colocada nun lateral da capela do Cristo facía alusión directa a un músico da banda de Casiano do cal sabíase estaba namorado dunha rosquilleira. O artista Loreño fixera un marreco consistente nun músico co ciscornio debaixo do brazo e ó seu carón unha rosquilleira. O músico era nada máis e nada menos que o sr. Turubiques. O pasar a banda tocando na procesión do Santo Cristo, Turubiques ollou a madamita e deuse de conta de que a cousa ía por el. Sen máis virouse cara Loreño fillo que estaba a se escarallar coa risa. O músico foi tras del por terlle descoberto os amoríos creando un gran caos na comitiva musical.Menos mal que Loreño corría máis.

Os xeniais creadores de madamitas foron D. Faustino Lorenzo pai e logo o seu fillo D. Jesús Lorenzo ambos coñecidos polo alcume de "Loreño". Os seus farolillos, globos e madamitas eran coñecidos en toda Galicia. Da Voz de Galicia do ano 1991, na súa sección "hace cien años", lemos: "o polvorista D. Faustino Lorenzo " Loreño", de O Porriño, só puido botar un precioso globo de papel nas festas de Cangas debido a torrencial choiva que caía.".

www.faximil.com

0 Porriño-Mos _ -

0 Pnrriñn-.Ylox

escomenzará coa entrada do próximo curso acadcmico 93/94.

entregado á Federación se non se chegara a ese fin denantes do inicio da próxima campaña.

O sábado 12 de xuño tivo lugar no Colexio Público Peña de Francia, un acto electoral no quc os pais. nais ou tutores dos cativos que estudian nesta escola. votaron a favor da xomada lectiva en sesión única. Dun censo total de 303

PreocLipación e medo. é o que lcn lugar cntre os veciñosda parroquia. quc vcn como nos últimos meses o Alto de San Cosme. eslá deixando de ser un lugar de esparcimento e lecer. para convcrtirsc nun ccntro dc reunión de drogadiclos e traíicantes. Dicenos veciños que estes "camelos e droghados" son os mesmos que mcses atrás sc xuntaban no adroda igrexa da vcciña parroquia viguesa dc Zamáns. os cales decidiron nuidar o seu "ccntro dc reunión" debido ás continuas "'visitas" da policía e aos conscllos dun veciño da parroquia de Cela aoquc califican de "trat'icante principal" e cuipan de se-lo que aniina a moitos/as mo/os/as da panoquia que se

votantes procedentes. ademais desta pa-noquia, das de Torroso, Guizán, Dornelas. Sanguiñeda. Petelos e mesmo da redondelán de Vilar de Infesta, votaron 246 persoas. co que se superou en 43 votos o 66 por con do electorado preciso para poder aprobaro resultado: votaron a favor da xornada única 232 persoas. en contra 13, un voto foi nulo e non houbo votos en branco. Esta xornada.unha ve/. informada do resiiltadoáConselleríadeEducacióii.

acheguentodalasnoitiñasataoAlto de San Cosme. algo que xa fan algúns rapaccs da zona. Todo isto levou a que os veciños alertasenen succsivasocasiónsáslbr/.asdoorde. scn quc polo de agora se vese disminuir a presencia de vehículos alí aparcados e xeringas no chan.

A vcrdade c que os nenos/as dc Herville xa non baixan coas bicicletas a xogar cos da zonado Alto de San Cosme e o medoestase apodcrando dos veciños da

NOVAS PARROQUIAIS DE MOS MOS S O UI

TAMEIGA Os comuneiros da Xunta de Montes e socios do Círculo, acordaron nunha asemblea extraordinaria celebrada en maio para tratar temas financeiros. ampliar a cuota das 6.000 pesetas anuais que se viñan pagando ata entón, ás 10.000 pesetasanuaisqueporunanimidade propuxo e aprobou a asemblea. A xunta directiva propuxera acrecentala ata as 9.000 pesetas anuais, pagando semestralmente 4.500 pesetas por comuneiro ou socio do Círculo Recreativo: cantidade que a propia asemblea propuxo aumentar en 1.000 pesetas, as cales se adicarán exclusivamente á realización de actos recreativoculturais. Polo que os comuneiros do monte e socios do Círculo Recreativo ingresarán a partir de entón 5.000 pesetas cada seis meses na conta bancaria adicada a tal fin.

A xunta directiva tamén informou da pronta posta en marcha dos •'carnets" de comuneiro ou beneficiario. para poder disfrutar das instalacións da sociedade.

Outra asemblea, esta vez a do Club Louro celebrada en xuño, acordou aumenta-Ias cuotas de socio das 4.000 pesetas que se pagaron nesta tempada pasada ata as 5.000 pesetas que na vindeira tempada 93/94 terán que ingresar nas contas do clubcada un dos socios. Asemade a xunta directiva composta por dezaseis persoas informou da necesidade de acadar a veintena de membros para dirixi-lo club, chegando a dicir que este sería

18

www.faximil.com

CELA

0 Porriño-Mos

DORNELAS Dornelas vive.

Estando esta parroquia entre as de maior lucencia do noso contorno pola sonoridade do seu nome, e sendo a nosa historia abondosa en feitos de armas, arriscadas empresas e miragres insólitos, non podemos ver sen indignación acesa o estado das cousas neste fin de século. Os devanceiros, esquecidos; os monumentos, derruidos; as tradicións, mortas; os camiños, perdidos.

Imponse logo unha inmediata rexeneración, tarefa que emprendemos baixo a advocación de San Franco, chea a nosa alma de anceios e valeiro o peto dos cartos.

Porén, vimos en dispoñer e dispoñemos o seguinte EDICTO Primeiro-Enintelixenciacos nosos veciños da popuIosaTameiga, celebrarase unha homenaxe unha homenaxe á terceira idade, que xa é hora.

Segundo- Abrirase unha conta para a construcción de pazos, mosteiros e castelos. Polo de agora, construirase un dolmen, un círculo de menhires e máis un local parroquial.

Terceiro- Festeiros como somos, non serán aforrados esforzos ata dar remate ás obras de ampliación do campo da festa na carballeira de San Franco. E, por riba diso, erguerase un palco para mirar millor as actuacións de músicos, comediantes, bufóns e saltimbanquis.

Cuarto- Despois de moitos anos de tebras e iñorancia, racharase o velo de misterio que envolve a nosa situación no mapa. Serán ficados sinais indicadores en tódolos camiños, estradas e corredoiras do concello de Mos. Deste xeito, esperamos que -por fin- dean chegado a Dornelas visitantes respetables.

Tódo o anterior feito,

escomenzará unlia nova era para nós. Non teremos entón acougo mentres non se faga xusticia ás nosas reivindicacións históricas. Enviaremos legados a Roma para negocia-la restitución do Santo Grial á ermida de San Franco, de onde foi substraido polo único mouro que sobreviviu á estragueira que sufriron as tropas de Almanzor na primeira -e última- tentativa de invasión de Dornelas. E, para rematar, procederemos a poñer baixo o noso protectorado os territorios que ocupa na actual idade o autodenominado "Concello de Vigo".

OLLO COS DE MOS En Dornelas, a vintenove días do mes de maio de 1993.

A Xunta de Goberno Provisional.

TORROSO En moitas parroquias e concellos pretos a Mos existíu, nalgún momento, unha banda de música aínda que hoxe xa desaparecese.

Foi no ano 1987 cando se xuntaron un grupo de persoas veciñas do concello de Mos e deron os primeiros pasos para formar a primeira banda de música neste concello. Ocorreu na parroquia de Torroso, onde se comezou por impartir unhas clases de solfeo e a afección dos máis novos pola música, deu paso a unha Banda que naqueles momentos contaba con 42 compoñentes.

Pasaron os meses e foi xa no ano 1988 cando a Banda de Música Xuvenil de Torroso fixo a súa presentación oficial no local cultural. Contando con algunha axuda de grandes entidades a Banda conseguía contratos e saídas que a foron levando para adiante.

Co paso dos anos Torroso viase medrar e no ano 1992 será Escola Oficial de Música en Mos, sendo filial do Conservatorio de Ponteareas. O profesorado, que na actualidade, imparte as clases e que á vez axuda no control da Banda está formado por Carlos Eduardo Tilve (encargado da parte do metal),

19

JesúsGonzález(profesordesolfeo) e Antonio Vázquez (encargado da parte de madeira e director da Banda de Música).

Na actualidade a Banda de Música Xuvenil de Torroso conta cuns 300 socios e 35 músicos compoñentes da mesma. Todos tentan facer o posible para que a única banda de música existente en todo o Val da Louriña, nunca se perda nin moito menos deixar que se desfaga.

Coa axuda de todos nós pódese lograr que a Banda de Música Xuvenil de Torroso chegue moi alto.

María del C. Vila

www.faximil.com

parroquia de Cela, medo que algún xa perdeu para enfrentarse verbal e fisicamente cos novos "visitantes".

0 Porriño-Mos

AMBULANCIA De tódolos xeitos houbo quen apareceu a votar en ambulancia sen que conste que tivera incapacidade para facelo con normalidade.

Outros tiveron o taxi pago para ir a Pontevedra sin que saibamos que pararan en Arcade a toma-las ostras.

GARDA PRETORIANA Quen se achegou o día 6 a votar debeu alucinar coa cantidade de encargados que designara o Partido Popular para vixia-las furnas.

Cos seus distintivos e en grupos de 4 ou 5 mesmo parecían a Garda Pretoriana.

A máis de un que non votou polo P.P. tremíalle a man co medo a ser descoberto.

VOTO CAUTIVO "O PSOE ten o voto cautivo", decía un célebre pedaneo dunha das parroquias mentres conducía o coche cargado de xente co sobre na man para votar polo P.P..

CHISTE O mellorchiste das eleccións era escoitar aos achegados a Barros dicir que se gañaban ían acabar coa

A Tira d * e Cousas *PorFrancisco Quintas/Raúl Francés

corrupción. ¿Como no Porriño?.

OLLO Ó PIOLLO Un coñecido concellal foi descuberto nunha cabina electoral do casco "axudándolle" a votar a unha electora.

Non lle caiu o pelo porque xa tiña ben pouco.

OTREN O noso amigo Luis Riego presentouse con Pepe Castro e con Rajoy na estación de O Porriño cando estaba o tren do PSOE. Cando os viron chegar escoitouse dicir: "Isto con Franco non pasaba" TRASPLANTE Un apoderado do P.P. aseguraba en Pontellas que o seu corazón estaba co Bloque.

Se coñece que llo trasplantaran.

LOCTITE A maioría dos sobres con votos do PSOE en Mosende e Chenlo aparecían tan pegados que parecía que o fixeran con Loctite.

Aínda así máis de un temeu

20

que Barros se enterara que non votaban polo Aznar DE MOCA Un fato de valentes que non eran dos de Fraga apuntaronse a unha cea do P.P.en Mos a causa dunha aposta e comeron de moca.

Unhas semanas máis tarde paparon o carneiro que gañaron.

As risas escoitábanse en Mosende.

DE CAPA CAIDA Barros presentou candidatura á xunta de montes de Atiose perdeu. Logo fixo unha candidatura para o Porriño Industrial e tamén perdeu.

Cando se enterou de que tampouco gañara Aznar díxolle a Dorita: "¡Faimeamaletaquemañá marcho para Pamplona!".

FLORES Ensináronnos un vale do Concello de O Porriño, coa conformidade de Barros, que leva o seguinte concepto: "Ramo de flores mitin del P.P. Cine Roxi".

Seguro que nese mitin falaron da corrupción.

CREMALLEIRA Por mercar a roupa no Corte Inglés saltoulle a cremalleira ó Alcalde.

Se a mercara no Porriño. outro galo cantaría.

BELEZA ¡Que guapa ía Maleni por Tui na procesión de San Telmo!.

Houbo quen lle chamaba Alcaldesa. ¡Genio y figura!. ¡QUE PASADA! ¡ Mira que non deixar votara Lino das Bicicletas!

Lino, nas autonómicas hai que levar o carnet e non a fotocopia.

www.faximil.com

SER OU NON SER Nas pasadas eleccións moita xente andivo de acó para aló tentando votar. O pésimo estado das listas impediu a moitos exercelo seu dereito.

Nas oficinas do Instituto Nacional de Estadística de Pontevedra había mais xente de O Porriño que un raio coa pretensión de conqueri-Io papel que lle permitira votar.

As cousas que alí escoitamos non se poden publicar porque ofenderían a máis de un.

_

0 Porriño-Mos __

COUSAS DE MOS "Por Xabier Fontaiña

MEU DITO, MEU FEITO Nas pasadas eleccións en Torrón, xa pasadas as sete, comentabamos que a xente comezaría a chegar a partir das oito da tarde para presencia-lo reconto, ao que respondeu un interventor do P.P. coñecido como "Ministro" dicindo que a esa hora fecharíanse as portas e tras votar os membros da mesa iniciaríase o reconto das papeletas sen público. Os interventores do P.S.O.E. enmudeceron e eu manifestei que o reconto debía ser público. Todos de acordo, matizando o interventor do P.P. que sería público só para que tivese entrado no local antes das oito do serán.

As vinte horas, a presidencia fechou as portas, votaron os membros da mesa, a presidenta abríu a

urna das papeletas ao Congreso e comezouse o reconto. Ás vinte horas e dezasete minutos entrou por unha porta posterior un apoderado dos socialistas e dirixíndose á entrada, ao tempo que alteradamente preguntaba ¿como están as portas fechadas?, sendo increpado por un dos fundadores de Nuevas Generaciones de Mos (fillo do concelleiro coñecido por Tuno) dicindolle que el non era quen de abrir as portas, ao que engadíu a curmá do membro de NN.GG., na súa calidade de presidenta da mesa que só ela podía autorizar a apertura das portas, polo que o devandito interventor solicitoulle a súa autorización, concedéndolla sen máis e podendo a partir de entón entrar e saír cantos quixeran do local.

FOLLA PARROQUIAL O Concello estableceu hai

OBXECIÓN FISCAL Parece ser que a alcaldía xa non Ue consinte ao Concello de O Porriño colocar sinais en Mos. Iso está ben, pero non estaría demais que se aplicase tamén a lei para inpedir que empresas radicadas en Mos, utilicen como razón social o nome de concellos veciños e que mesmo paguen neles as cuotas e impostos locais (se é que os pagan).

E se non que alguén me diga a min en que concello ingresa os seus pagos o compañeiro de partido do alcalde e concelleiro do P.P. en O Porriño, o cal posúe unha empresa de transporte público que verque e contamina o Louro con aceites, graxas e deterxentes ao seu paso por Sanguiñeda e está ceibe de toda carga fiscal polo noso Concello.

A PLATAFORMA VECINAL POR MOS INFORMA DAS RETRIBUCIÓNS BRUTAS COBRADAS POLOS SRES. CORPORATIVOS NO CONCELLO DE MOS NO ANO 1992 INDIVIDUALMENTE 1.- Alejandro Vila González, (P.P.) 1.739.346 ptas.

2.- Justo José González Ballesta (P.P.) 1.610.000 ptas.

3.- Evaristo Alonso Alonso (P.P.) 1.100.000 ptas.

4.- Jesús Foníán Argibay (P.P.) 1.069.500 ptas.

5.- Ramón Gómez Domínguez (P.P.) 1.032.500 ptas.

6.- José Santos Alvarez (P.P.) 739.000 ptas.

7.- Ramón Alonso Fernández (P.P.) 638.000 ptas.

8.- Rogelio Otero Rodríguez (P.P.) 606.000 ptas.

9.- José Luis Alonso Seijo (P.P.) 463.000 ptas.

10.- Raúl Francés Valverde (P.S.deG.-P.S.O.E 206.000 ptas.

11.- Marcelino Giráldez Rodríguez

21

(P.V.por Mos) 191.000 ptas.

12.- José Antonio Estévez Estévez (C.D.S.) 191.000 ptas.

13.-AngelSíoPérez (¿C.D.S.?)

189.000 ptas.

14.- José Lucrecio Álvarez Pousa (P.V.por Mos) 181.000 ptas.

15.- Eugenio A. Campo Rodríguez (P.V.por Mos) 176.000 ptas.

16.- Tomás García Morgadas (P.S.deG.-P.S.O.E.) 173.000 ptas.

17.- Ramón Pintos Pérez (P.S.deG.-P.S.O.E 170.000 ptas.

POR GRUPOS POLÍTICOS 1,- Partido Popular (9 corporativos) 8.997.346 ptas.

2.- P.S.deG.-P.S.O.E. (3 corporativos.)

549.000 ptas.

3.- Plataforma Veciñal por Mos (3 corporativos) 548.000 ptas.

4.- ¿Centro Democrático y Social?

(2 corporativos) 380.000 ptas.

www.faximil.com

CHUMAI JUNIOR Os policías do Concello manifestáronse contra o "desterro" que supón o decreto asinado polo alcalde, polo que se desaloxaba do seu "cuarteliño" aos gardas, ordeándolles tamén que se situasen na porta do Concello para indicar ao público a ubicación de cada dependencia. Na mañanciña do catro de xuño, á porta do Concello situábanse estes gardas xunto coas suas mesas e máquinas de escribir nas que figuraban uns carteis nos que se podía ler: "Non á descriminación".

Todo isto por pretender "enchufar" nas dependencias dos gardas locais a un novo funcionario que gañou o tan habitual "concurso oposición a dedo" sen coñecemento da Corporación. E miren que casualidade, que este "funcionario" ven a ser o fillo máis novo dese membro do P.P. que saltou á fama en varios comicios por acarrexar votantes cara os colexios electorais co seu propio coche.

uns meses un convenio con Atlántico Diario, polo que este ven percibindo 42.500 pesetas "por un gabinetedecomunicación,paraque distribuya las noticias de Mos".

Dende entón temos que ter moito máis tino co que publica este xornal, (que atopou na alcaldía de Mos un "corresponsal" que en vez de cobrar, paga) para poder separar veracidade informativa e interese partidista.

! 0 Porriño-Mos L

0 LIXO NOSO DE CADA DIA Ninguén podía imaxinar, hai anos, cando non se tiraba nada, que o lixo fora a medrar tanto. Recóllense dos contenedores de 0 Porriño uns 4.000 kilos diaríos de lixo.

'Por Miguel Montenegro

tan estar empaquetados, por hixiene, por necesidades de almacenamento, conservación, etc. Pero isto non xustifica o feito de que, por exemplo, o chocolate dunha caixa de bombóns, que pesa menos de 200 gramos, estea envolto no mesmo peso de plástico, papel e aluminio, e coste tres veces máis que o seu equivalente en forma de tableta. Queremos dicir con isto que hai envoltorios que son innecesarios,

O CADEIRO DO LIXO

Resulta curioso saber r que entre o 30 e o 40 % do contido do lixo constitúeno os envoltorios e embalaxes, polos que pagamos un 15% do importe das compras. E dicir, que unha parte do noso diñeiro o invertimos en comprar directamente lixo. Pero é que ademáis logo temos que pagar de novo ó Concello para desfacernos del (evidentemente, non falamos de Mos, xa que os mosenses pagan os seus impostos sen ter un servicio municipal de recollida). É evidente que os productos necesi-

pero que son os que fan aumentar ata os preocupantes niveis actuais o volumen do lixo urbano.

Vexamos qué contén unha bolsa de lixo, por término medio: - 60% de materia orgánica (restos de comida e todo o que poida empodrecer), que se podería utilizar para facer abono orgánico de boa calidade.

- 14% de papel e cartón, reciclable facilmente, de xeito que aforrariamos grandes cantidades de

22

enerxía, auga, talas, plantacións masivas de eucaliptos, e o diñeiro que gastamos en importar restos de papel para reciclar, e mesmo papel reciclado.

- 9% de vidro, que tamén é fácil de reciclar. Na actualidade, uns 500 concellos españois utilizan os servicios de ANFEVI, que recolle arredor de 40.000 toneladas anuais de vidro usado.

- 8% de plásticos, reciclables con dificultade, xa que para facelo habería que separar previamente os 30 tipos de plástico existentes.

- 4% de materiais textís, unha parte dos cales pódese utilizar para facer papel.

- 3% de metais. A chatarra férrica (como as latas) sepárase simplemente con imáns.

- 2% doutros productos.

QUE FACER COS RESIDUOS Unha vez temos o caldeiro cheo, hai dous camiños a seguir: 1. Enterramos o lixo, queimámolo, compactámolo, tirámolo por aí...

2. Ou ben, buscamos solucións máis limpas, que pasaría por producir menos lixo, reutilizar o que se poida, reciclar algúns materiais, preparar abono coa parte orgánica, ou ben utilizalo como fonte de enerxía.

A primeira solución pasa por crear

www.faximil.com

Tendo en conta que a recollida non chega a todos os domicilios porriñeses, e que en Mos non chega a ningún, é difícil calcular a nosa «producción» de lixo, xa que muito acaba espallado polos montes, en vertedeiros incontrolados, nas augas do Louro, ou arrastrada polo vento nas rúas.

O que sí sabemos é que en España se producen 12,5 millóns de toneladas de residuos sólidos urbanos, o que significa que cada persoa produce case un kilo de lixo ó día, por término medio.

Esta desmesurada acumulación constitúe hoxendía un problema ecolóxico, económico e sanitario que temos que afrontar, sendo conscientes de qué é o que tiramos, e ónde vai.

O Porriño-Mos

PROPOSTAS Claro está que nos nosos fogares non temos sitio para varios caldeiros, un para cada tipo de material, e tampouco é posible reducir acero a producción de residuos. O queestán a facer en muitas cidades, barrios e municipios españois e

estranxeiros (cunha participación non total aínda que si maioritaria da poboación), é combinar unha separación previa nos domicilios (un caldeiro para materia orgánica -a lavadura- e outro para todo o demáis, por exemplo), con contenedores centrais para vidro e pilas, e con recollidas a domicilio do papel que a xente deixe nos portais determinado día. Este sistema, que cremos accesible a curto prazo en O Porriño e Mos, está a ter éxito nos lugares onde se está a experimentar.

Pero, amais do destino do lixo, tamén hai que pensar en producir

menor impacto ambiental do lixo doméstico, amáis de conseguir un importante aforro enerxético, económico e, por suposto, ecolóxico.

INICIATIVAS EN MARCHA En Mos e O Porriño, xa se están a dar os primeiros pasos cara a solucións ecolóxicas da problemática do lixo, polo menos no que respecta á recollida selectiva de materiais.

Varios centros educativos coordináronse para recoüer papel usado para reciclar, e logo solicitaron ós

composición media dunha bolsa de lixo menos, xa que a enormidade do volume de residuos é tal que fará desbaratarcalqueraplano. Asípois, o sistema proposto máis arriba ten que ir acompañado coa conciencia social e as medidas oficiais que diminúan a cantidade: apoio ós envases retornables, recollidas selectivas, eliminación da gratuidade das bolsas plásticas nos comercios, aumento de medios para a Educación Ambiental (de nenos e tamén de adultos) e a Educación para o Consumo...Todoisoredundaránun

23

seus respectivos concellos o transporte para levar o papel recollido a unha empresa do ramo. Así, récóllese papel nos seguintes centros: - En Mos, o Colexio Público Monte-Sanguiñeda.

- En O Porriño, o Instituto de Bacharelato, o de Formación Profesional, e os Colexios Públicos de BudiñoCruz, Antonio Palacios (Torneiros), Fernández López e Atios.

Por outra banda, o Grupo Eco-pacifista de O Porriño organizou, en

www.faximil.com

vertedeiros, incineradoras ou plantas de tratamento físico-químico, pero todos estes sistemas conlevan problemas dun tipo ou doutro: - Os vertedeiros controlados (dos incontrolados, abundantes na Louriña, xa nin falamos) crean problemas tóxicos, de espacio e de contaminación do subsolo.

- As incineradoras, que se están empezando a abandoar e incluso a prohibir nalgúns países, aumentan os problemas de toxicidade atmosférica e de espacio, porque xeneran novas substancias tóxicas na combustión, e necesitan un depósito de seguridade para as cinzas resultantes.

- As plantas de tratamento (como a que a Xunta proxecta facer en Somozas) incrementan os problemas de espacio, ó necesitar un depósito de seguridade onde almacenar os perigosos residuos resultantes, traspasando a contaminación ó subsolo e augas subterráneas.

Vemos, pois, que estas solucións non eliminan limpamente o lixo.

De feito, os países con máis experiencia nestes temas (Canadá, Holanda, Suiza, Dinamarca, etc.) van abandoando pouco a pouco estes sistemas, especialmente a incineración, para evitar os efectos das temibles dioxinas que produce. O remate, unha incineradora converte unha tonelada de lixo máis ou menos inocuo en 300 kg. de materiais que conteñen compostos moi tóxicos.

Asegunda solución intenta aplicar medidas preventivas. Considerandoque os residuos sólidos urbanos son unha mestura de materiais que poden ser reutilizados, reciciados ouconvertidos en abono se estiveran limpos e separados, esta solución pasa por separar algúns materiais nos domicilios

0 Porriño-Mos

colaboración con Protección Civil. unhacampañaderecollidadepilas, repartindo contenedores en comercios e outros puntos da vila.

Amais disto, o Alcalde porriñés anunciou no último pleno que xa ten solicitados uns contenedores Nafoiografía. para vidro usado, facendo caso por Mostia Ji' .xogiwies fin ás diversas peticións que se lle iu> Colexio Público M(»ite-Sans>uiñc(la. fixeran neste sentido.

CONTACTOS

COLECTIVOS QUE ORGANIZAN RECOLLIDAS: - Asociación Cultural do Louro-Sección de Ecoloxía : 34 61 01 - 33 21 05 (O Porriño) - Grupo Ecopacifista de O Porriño: 33 82 51 - Landra (Vigo): 26 03 00 - ADENCO (Ponteareas): 54 18 75 - ORBALLO (Vigo):48 14 11 - Asociación pola Defensa da Ría (Pontevedra): 86 34 30 OUTROS PUNTOS DE INFORMACION: - Oficina do Consumidor do Concello de O Porriño: 33 05 74 - Oficina do Consumidor do Concello de Mos: 84 10 18 - TELEFONO VERDE (Calquera información sobre temas ecolóxicos: qué facer coas pilas usadas, quén se pode ocupar dos residuos que xenera a túa empresa, ónde conseguir determinado servicio ou producto..): 988 - 23 86 86

FACEMOS XOGUETES DO LIXO Unhd experiencid cos nenos úo Colexio Púbíico honte-Sdiigtiiñeúa No pasado Nadal, cando o consumo e a publicidade de xoguetes alcanzaba o seu apoxeo,XULIA FERNANDEZ, Profesora do Colexio Público Monte-Sanguiñeda, plantexou una interesantísima experiencia cos alumnos do seu centro. Pretendía inicialos na análise da publicidade de xoguetes, insistir no aforro como un hábito necesario para a conservación da natureza (mercar só o que iinos empregar) e, finalmente, fortalecer o concepto de REUTILIZACION dos materiais de desfeito (neste caso, elaboración de xoguetes a partir do lixo).

Para levar a cabo o proxecto, realizaron as seguintes actividades: 1'-'.- Proxección de vídeo sobre anuncios de xoguetes. Análise da estructura e finalidade desta publicidade. Búsqueda de posibles alternativas nas que non compre

24

mercar xoguetes para poder xogar ós mesmos xogos dos anuncios.

2-.- Observación na realidade dos xoguetes que aparecen na publicidade, comparando o que ésta nos suxire co que realmente é.

3'-'.- Charlas informativas sobre a producción excesiva de lixo e a necesidade do seu reciclado e reutilización.

4'-'.- Recollida de materiais de desfeito.

5".- Deseño dun xoguete elaborado cos materiais previamente recollidos.

6-'.- Publicidade do xoguete realizado, para a prensa escrita, a radio e a televisión. Gravación dos spots publicitarios en vídeo, na radio escolar, e impresión no periódicoescolar.

7'-'.- Exposición de tódolos os xoguetes feitos.

www.faximil.com

Se estás interesado en ter máis información sobre o tema, ou en participar nas campañas xa organizadas, podes utilizar algún destes teléfonos: EMPRESAS QUE RECOLLEN PAPEL RECICLADO: - Ruiz Alcántara (Puxeiros): 48 77 56 - Bonamusa (Vigo): 23 33 56 - Contevigo (Vigo): 34 47 16 - Celusada (Redondela): 45 07 44 OUTRAS RECICLAXES: - Centro RETO (mobles, chatarra, roupa, cociñas, lavadoras...): 48 20 67 - CHAMBO : Av. Atlántida, 265, 2Q (Vigo) - ALCOGAL (trapos, algodón, papel): 26 13 62 (Vigo) - Multitoner (reciclaxe de cartuchos de toner): (91) 562 44 78 PUNTOS DE RECOLLIDA DE PAPEL: - Instituto Bacharelato: 33 02 20 - Instituto de Formación Profesional: 33 39 56 - Colexio Público Monte-Sanguiñeda: 33 26 66 - C.P. Budiño-Cruz: 34 63 17 - C.P. Antonio Palacios: 33 13 03 - C.P. Fernández López: 33 15 56 - C.P. Atios: 33 07 15

0 Porriño-Mos -_

Lola Herrera Recibiunos Lola Herrera a Tito Xiráldez e a min na súa casa de Carracido.

Entramos, e cando a tormenta e a chuvia ameazaban, comezamos unha longa conversa.

'Por Uxía Senlle

Ela é como imaxinamos, serea, amable e espontánea.

0 seu amor polo teatro nótase á primeira de cambio.

Tamén o seu amor "un tanto inexplicable" por esta terra que a acolleu é palpable e consolidarase no futuro na creación dunha escola de teatro ou ben ¡deando a fórmula máis adecuada para inculcar a súa vocación ós demais. Suscritora a partires de agora desta revista, animounos no noso traballo e solicitou a nosa colaboración para a súa futura iniciativa " cuando sea un poco más mayor".

"Na miña vida intento ser o máis coherente e o máis natural posible e dici-lo que penso. Sinto unha especie de atracción estrana e dificilmente explicable por Galicia. Data de hai moitísimos anos."

atrás tratando de facer un balance de vida por necesidade, non dun xeito premeditado senón natural.

Saber un pouco o que fixera da miña vida e cando xa estaba eu nesa movida de descontento, non sabía se deixar a profesión, non sabía que pasaba comigo mesma pero xurdiu o "Mario" e ese personaxe tan tremendo, tan estudiado e vivido a fondo, axudou a acelerar ese balance e coincidiu que o Mario deume a gañar uns cartos que foi a primeira vez que eu tiven a posibilidade de poder pensar en comprar algo. Todo o mundo me dicía que xa que tiña un piso de risa en Madrid no barrio antigo por qué non compraba unha casaenserioperoenMadrid. Euoquequeríaeraunha casa vella para arreglar. Coincidiu a miña necesidade cuns ingresos que me permitiron poder vir aquí.

P. ¿ Nen sequera tes algún antepasado galego ?

P.¿Coincidiu a túa época de reflexión con respecto a túa vida persoal coa decisión de vivirpor fin en Galicia ?

Non fo¡ exactamente así. Eu xa estaba coa vista hacia

P. ¿ Cres ti que este tipo de lugares propician a comunicación entre as persoas ?

Nas cidades mo¡ grandes hai agresividade mentres que nos lugares máis pequenos a relación coa natureza suavizaáxente, reláxaae axúdaaaque a vidasexa un pouco máis agradable, máis gratificante.

P. ¿Axúdate tamén no teu traballo, para a preparación dos teus proxectos, para estudiaros teuspersonaxes?

"Vivimos nunha época un pouco 'light'. A xente está polas pelas e non polos amores".

25

www.faximil.com

Eu recordo que con 15 anos vin a Santiago de Compostela a rodar unha película de Cesareo González.

Eu fun escollida entre 205 rapazas para face-la protagonista. A rodaxe tiña lugar en Santiago e eu pasei alí vintedías. Vivía no Hotel España e quedei trasposta con Santiago de Compostela. Eu choraba polas rúas.

Había uns señores que tocaban a gaita tódalas mañás nasdistintasesquinas. Eraunhaemociónaquesentía por aquilo que é inexplicable. Entón sempre que vin aquí estaba colgadísima de Galicia e sempre pensei que se algún día tiña cartos e podía comprar unha casa, a compraría en Galicia.

_ , 0 Porriño-Mos

'

dela son plantas, barro e pouco máis. É a casa dunha persoa que traballa, non hai ostentación de ningún tipo. Aíndaque eles estean aquí e eu teña que viaxar somos a mesma cousa.

P.¿Que proxecto tes agora entre mans?

Tiven que escoller entre dúas cousas pero escollín unha obra maravillosa da cal non se¡ aínda o título. Supoño que cando empecen os ensaios xa o saberei. É un reto para min porque é un personaxe mo¡ complexo e mo¡ rico. A obra é moi interesante, como un invento. Ha¡ músicaen directo e unha nena que canta. Non é un musical pero sen embargo é unha comediaondehai música. Eu noncanto.Omáis que fago é bailar un mambo cunha veciña gorda. A verdade é que é unha obra mo¡ atractiva.

P.¿Atréveste agora con traballos menos comerciais, máis marxinais, máis profundos?

¿O sosego que atopas neste lugar correspóndese tamén co que podes respirar cando baixas a facer compras a O Porríño. ¿ Respeta a xente o teu descanso?

P. ¿ Cómo ves nestes momentos o teatro a nivel de resposta de público e a tan cacarexada crise? ¿Cres ti que a política de subvencións por parte das institucións é necesaría? ¿Éa cultura un ben público que é necesario preservar, digno de apoio?

S¡, aínda que hai un desencontro de tempos. Aquí o tempo mídese dou tra maneira. Eu atopo o respeto de todo o mundo. A verdade é que eu son unha muller moi respetada ó longo da miña vida. Supoño que porque eu son tamén moi respetuosa cos demais. Estou cómoda aquí. Non teño un trato estreito con ninguén porque tampouco teño tempo para fomentar unha relación. Veño aquí moi pouco tempo e cando veño sempre o fago cun libro debaixodo brazo e cando non , teño xente á que atender. Ha¡ unha especie de afabilidade cos veciños e veciñas que me encanta.

Algo san e limpo, moi bonito, mo¡ natural. A xente sabe que eu son unha veciña máis, que non teño esta casa como un motivo de luxo, senón como unha necesidade.

Está feita co esforzo do meu traballo e o que hai dentro

A cultura ha¡ que apoiala sempre, ha¡ que investir moito en cultura e ademais non investir por investir. É necesario rompe-la cabeza para rentabiliza-lo mellor posible ese investimento en favor do país, do pobo. Eu creo que ha¡ que facer máis. Hai marxinados da cultura, un deles é o teatro. Eu non podo falar máis que ben do teatro no sentido de que levo moitos anos enchendo teatros. Non me podo queixar. Hai moita xente que se queixa e as súas razóns terá. Ha¡ un público minoritario para o teatro e habería que despertala curiosidade polo teatro á xente máis nova, despertalo dende a máis tenra infancia como sucede nos países onde o teatro é algo importante, que forme parte da vida dun. Pero non unicamente o teatro senón a lectura, a pintura, a música. Que sexa algo tan im-

26

www.faximil.com

Eu atrevinme sempre, o que pasa é que non me ofrecen cousas interesantes. 0 campo é mo¡ reducido e ha¡ unha especie de censura nos demais para dirixirse a ti e saber se queres ou non queres. Falta imaxinación. Para unha actriz o máis valioso que ha¡ é poder variar de traballo.

Face-las cousas máis dispares ou polo menos intentalo. Nunhas convencerás máis que noutras, pero o intento é básico.

z_ 0 Porriño-Mos¡

'

pode facer algo e logo apaixoa á quen non pode facer nada por el!. As persoas que descubran o teatro terán un motivo máis de felicidade, terán que descubrilo P.¿É a televisión tamén responsable de certa polos seus propios medios. Non vexo nada que estivulgarización ? ¿ Tarde ou cedo haberá un rexurdimento mule ó persoal porque incluso cando levan ós nenos da cultura alternativa e de todo o que signifíque esforzo, ós colexios, non sei moi ben con que criterios os levan. traballo, creatividade? É moi importante que atopen o divertimento, o atractivo do teatro. Non sei se habería que obrigar á xente Eu vexo ás veces televisión e a programación é a ir ó teatro para facer un estudio desa obra. Debería nefasta. Vas de canle a canle e alucinas do mal que ser algo máis libre para que non houbera odios premaplantexa a programación. A televisión pública que eu turos por presión. soñei tanto por que pensei que melloraría ,po¡s resulta que empeorou considerablemente, salvo a 2. O resto P.¿Hai bos dramaturgos no país? é un charco de ras, unha vulgaridade apestosa, unha falta de respeto cara a todo e a todos. Eu non sei se Hai poucos pero mo¡ lentos. A xente abandonou a a xente que leva todo isto é consciente do mal que fai, tarefa de escribir teatro, é pouco rentable para os xa non digo do ben que non fan. autores, entón escriben outras cousas. Columnas nun xornal, etc. O teatro non é algo que se faga dunha P.¿Cres no teatro na televisión? maneira mecánica, ten que ser vivido con paixón, e estamos un pouco desapaixoados, vivimos nunha Eu fixen moito teatro na televisión pero creo que o época un pouco light. A xente está polas pelas e non teatro ha¡ que velo no teatro e a televisión é un medio polos amores. que ten que ofrecer unha programación de televisión, concebidae pensadaparatelevisión. Fíxoseteatro en P.Cando eu vin "Función de Noche", esa película na televisión porque a montaxe era simple. Con tres que conversabas co teu ex-marido sobre a vosa vida cámaras frontais solucionábase o problema e xa en común, impresionoume moito. ¿Foi un acto de cando tíñamos unha grúa era o non vai máis. Entón iso valentía, unha terapia necesaria ?¿É certo que algunha tivo un sentido naqueles momentos e foi un parche que xente vos acusou de falta depudor, de exhibicionismo ? serviu pero como sistema de programacíón. A maxia do teatro é a comunicación directa e non dun directo a O máis importante que eu fixen na miña vida por min través da televisión. É iso que se respira cando ocorre, fo¡ iso e tampouco foi un acto de valor, fo¡ unha que non é sempre. O morbo está en ir alí e cando t¡ necesidade. Brindáronme a oportunidade no momenestás namorada do teatro nunca sabes que vai pasar to xusto para gritar. Logo si que analizado en frío , naquela butaca . O reclamo ten que ser outro, dende pasado o tempo e botando a vista atrás si que descobrín o coñecemento. Eu fixen unha xira para emigrantes que quedei totalmente desvalida. Vomitei tanto que portoda Europae nos sitios máis pequenos hai lugares quedei indefensa. Foi un momento mo¡ perigoso o de onde poder representar e incluso nas aldeas van os despois porque si houbo certa hostilidade por parte de autocares a recoller á xente para levala ó teatro e xente que eu nunca imaxinaría. Eu corrín perigo naquel teñen unha gardería para deixar ós nenos. Todo está momento pero f un consciente despois e coa capacidade perfectamente organizado. Eso xa está inventado. Só para poder revisalo. habería que aplicar este sistema.

P.¿Apeteceríache nun futuro teralgún tipo de iniciativa P.¿Habería que empezar polas infraestructuras? ¿É que tivera que ver coa túa profesión e co entorno no que resides nestes momentos?. Algún tipo de iniciacuestión só de ganas de facelo? tiva cultural, escola de teatro ou algo similar.

Si. Eu creo que é cuestión de ganas. ¡É tanta a É importante que onde esteas, o mesmo que recibes pasividade total polo teatro por parte da xente que algo, deas algo a cambio. Non creo que poida estar nun sitio sen facer nada. Oquepretendo éinculcaro amor polo teatro, non dirixir. O que eu sei, a miña experiencia, a miña paixón, poñelos ó servicio das persoas que o queiran compartir. Eso si o pensei. Esta é a primeira vez que o digo en voz alta. Cando penso no meu futuro, penso que está aquí, entre os meus barros e as miñas flores. O percorrido que eu fixen na miña vida e o que podo valer como ser humano e como artista quero compartilo coas xentes coas que convivo aquí en Carracido, no Porriño, nestas terras que tan ben me acolleron.

...quero poñer a miña expenencia ó servicio das persoas que a queiran compartir. Esta é a primeira vez que o digo en voz alta. Cando penso no meu futuro, penso que está aqui..."

27

www.faximil.com

portante para un como comer. Eu non vexo esto neste país.

0 Porriño-Mos

PROXECTOS PARAAS

GÁNDARAS DE BUDIÑO NOS FINAIS DO XIX E PRIMEIRAS DECADAS DO XX

As Gándaras de Budiño recibiron unha serie de proxectos durante as décadas finais do século XIX e as iniciais do XX cos que se tentaban certas transformacións deste espacio natural, dentro da mentalidade do momento que consideraba esta zona como baldía e improductiva.

Segundo informa a prensa viguesa da época unha das primeiras actuacións que se leva a cabo neste espacio natural correu baixo a in¡ciativadeDiegoGordillo.enxeñeiro agrónomo da provincia de Ponteved ra e catedrático de ag ricu Itu ra quen solicitara do Goberno o saneamento de parte dos terreos das Gándaras de Budiño. Os traballos iniciáronse o 3 de xaneiro de 1881 e deberon afectar ás zonas periféricas das Gándaras. Nas obras participaron os veciños das parroquias limítrofes de Budiño e Atios, xa que un dos obxectivos do proxecto era reparti-las terras desecadas entre estes. As fontes hemerográficas non precisan a localización dos traballos nin a súa extensión, sen embargo, sinalan que as obras consistiron na apertura de foxos cos que dar saída á auga dalgunhas das lagoas cara ó río co fin de deseca-los terreos.

Outra das actividades que se

desenvolveron habitualmente neste período neste espacio natural foron as prácticas de tiro e manobras militares do rexemento Murcia establecido en Vigo. Incluso nalgún momento se pensou na súa ampliación a campo de manobras das tropas da oitava rexión militar. Con este fin visita O Porriño o xeneral de división Cayetano Vázquez Más en xuño de 1900, inspeccionando esta zona para ve-las posibilidades de que as tropas establecidas en Galicia fixeran manobras nos meses de xullo e agosto dese ano.

Un dos proxectos que se tentou concretar nas primeiras décadas do presente século fo¡ o da Colonia Agrícola de O Porriño. Na sesión

...acorporacion municipal en 1928 acorda ofrecer os terreos ó Ramo de Guerra para a instalación dun aeroporto."

28

de 29 de outubro de 1916 a corporación municipal acorda pór a disposición da Xunta de Colonización os terreos das Gándaras de Prado co fin de que coa súa posta en explotación se beneficiasen numerosos braceiros do distrito que carecían de traballo. Aprobado o proxecto pola Le¡ de Colonización e Repoboación Interior, desprázase a O Porriño no ano 1923 o secretario da Xunta de Colonización Sr. Ernesto de la Loma acompañado do técnico Sr. Riva de Neira co fin de recoñece-los terreos e estudialo emprazamento. As obras pensábanse executar nun prazo de catro anos cun custo de 1.400.000 pesetas. Segundo informa a prensa da época que recolle parte da Memoria da Xunta de Colonización de 1924, neste ano téntase inicia-lo proxecto que pretendía crear 23 lotes de terras de explotación familiar cunha parte de explotación comunal dedicada a pastos e monte.

Os cultivos preferentes e recomendados eran o millo e pataca. A planificación implicaba a construcción de vivendas para os colonos, polo que se pensara en varios tipos de modelos e unha serie de edificios comunitarios: escolas con vivenda para os mestres, almacéns, edificio de xuntas, vivenda para o

www.faximil.com

'PorX. M. Iglesias

0 PoiTÍño-Mos

gardae edificio de administración e dirección. Considerábase importante a presencia da liña do ferrocarril e o carácter improductivo destes terreos. O proxecto ficaría definitivamente no papel, polo que acorporación municipal en sesión de 28 de febreiro de 1928, acorda reclamar á Xunta de Colonización osterreos das Gándaras de Prado xaque as obras non escomenzaran, pensándose, nese momento, en facerofrecemento ó Ramo de Guerrados citados terreos para a instalación dun aeroporto.

A creación dun grande aeroporto nas Gándaras de Prado é outro dos proxectos deste período. O Real Decreto Lei de 19 de xullo de 1927 outorga a Galicia a construcción dun aeroporto para o noroeste peninsular. Este decreto non determina o lugar do seu emprazamento o que provoca a polémica entre Vigo e A Coruña. Finalmente tralas xestións da Unión de Entidades Viguesas decídese a súa construc-

ción nas Gándarasde Budiño, aínda que se pensara nas Gándaras de Valadares por estar máis próximas a Vigo. O proxecto nacido da dictadura de Primo de Rivera fo¡ estudiado por técnicos aeronáuticos sobre o propio terreo no ano 1927, sendo aprobado definitivamente no ano 1928. O Aeroporto do Noroeste completábase cun aeroporto marítimo para hidroavións na ensenada de San Simón en Redondela, aínda que tamén se preveía centralizar tódolos servicios nesta última zona cando o tráfico aéreo o recomendase. O proxecto sería posteriormente abandonado, se ben, no ano 1929 vólvese a estudia-lo emprazamento sobre o terreo polos técnicos aeronáuticos Pérez Seoane e Jauregui, o enxeñeiro Sr. Villa e o arquitecto vigués Jenaro de la Fuente Álvarez quen debeu trazalos planos dos edificios complementarios.

Antonio Palacios nalgún dos seus

29

numerosos artigos na prensa galega presta o seu apoio a este proxecto. No Plano Comarcal do Proxecto de Ensanche e Reforma Interior de Vigo contemplaba a O Porriño e a Atios como dúas das vinte "cidades satélites" que se ¡mbricaban no desenvolvemento da futura grande cidade de Vigo, pensada polo arquitecto porriñés como a "Barcelona do Atlántico". Para a cidade satélite de Atios prevía a construcción deste grande aeroporto comunicado con Vigo por medio de autoestrada, ferrocarril, tranvía e mediante unha liña de avionetas que enlazaría co pequeno campo de aterraxe vigués "Terramar". Tamén situaba en Atios unha grande estación ferroviaria de clasificación de mercadorías e unha granxa agrícola para a que debeu de facer algún tipo de bosquexo. Todos estes proxectos quedáronse no papel ata que a moderna industrialización rompeu o equilibrio deste espacio natural.

www.faximil.com

0 proxecto do aeroporto nas Gí'mdaras non prosperou. Na fotograffa de Raniero Fevnández. inaugwación ílo aeroporto de Peinador (Mos).

www.faximil.com

0 Porriño-Mos

HEMER

1892

OTECA

'PorX.M. Iglesias Na última década do XIX, na cidade de Vigo prodúcese unha ampla actividade ciclista, coa constitución da Unión Velocipédica, a organización de nu- velocipedista que obtenga mayor númerosas carreiras e a creación dun ve- mero de cintas. lódromo, converténdose, como sinala He aquí el programa de las carreras y González Martín (véxase: Vigo. No los premios que a cada una se conceespello dos nosos avós, Xerais, 1991), den: nunha adiantada da práctica deste de1 Carrera "Junior", cinco vueltas, porte. Quizais, como reflexo desta bkiclos v bicicletas, para velocipeactividade deportiva, créase en O distas que nunca hayan obtenido prePorriño o primeiro club ciclista. Os mio. Primerpremio: un álbumpeluche primeiros rastros deste club aparecen con atr'ü nikel, regalo de D. Emilio no xornal Faro de Vigo no ano 1892. Baladrón. Segundopremio: una carteEn setembro dese mesmo ano e con ra neceser piel Rusia de D. Servando motivo das festas do Cristo, organízanse Ram'üo Nieves. as primeiras probas ciclistas das que 2 Carrera "Intemacional", 15 vueltas existe constancia, preparándose para para todos los corredores que deseen tal evento un velódromo na alameda da tomar parte. Primer premio: dos artísvila. O citado xornal no número ticos jarrones bronce repujados de D. correspondente ó 23 de setembro de Enrique Rodríguez. Segundo premio: 1892 da publicidade das probas un estribo termómetro, del Excmo. Sr. velocipédicas: Conde de Ramiranes.

"El Club velocipedista de la cercana 3Carrera "ClubPoiriñés", Wvueltas, Villa, anuncia para el día 26 del coreservada para velocipedistas soeios rriente la celebración de las carreras del club de esta localidad. Primer preque venían anunciándose. Se han ter- mio: una artística estatua para retraminado los trabajos del velódromo, a pesar de las dificultades que el terreno ofrecía para su construcción y en la secretaría del club se recibieron ya las cintas dedicadas a los velocipedistas, bordadas por las señoritas de aquella localidad: Eladia González, maría Novo, Nieves Rey, Carmen Palacios, Carmen Carrera, Rosita y Catalina Gionnati, Carmen y Concha Lourido, CoronaGonzález,FlorayMatildeRuiz, Carmen Fvaga, María Domínguez, Carmen Buente y Juana Boj. La presidenta Doña Amelia Palacios, ha hordado una hermosa banda de honor que, con una sortija, será entregada al

31

tos, de D. Francisco Carrera. Segundo premio: un par jarrones cristal plaque conflores en relieve, delAyuntamiento.

4 Carrera "Regional", 10 vueltas, dedicado a los velocipedistas de esta región. Primer premio: un riquísimo estuche de plata para escritorio, de D. Ramón ArealRodríguez. Segundopremio: una escribanía de bronce artísticamente cincelada, del diputado provincial por Vigo-Tuy D. José Areal.

5 Carrera "Consolación", 6 vueltas para biciclosy bicicletas. Primer premio'/ un álbum pedestal deD. Salvador Moure. Segundo premio: un espejo viselado de D. José Rodríguez.

6 Carrera "Local": corrida de cintas bordadas por señoritas de esta localidad, adjudicándose una sortija y banda de honor al que obtuviese más cintas, regalo de la presidenta Doña Amelia Palacios."

O luns 26, a pesar do día chuvioso, celébranse as carreiras coa participación do máis selecto da sociedade porriñesa e con asistencia de curiosos de Vigo, Tui e Ponteareas. A revelación da competición é José Carrera Ramilo que gaña parte das probas. Outro dos triunfadores é Rómulo Gil de Vigo que acada o maior número de segundos postos. Tamén recollen premios Angel Rey de O Porriño, Ricardo Carrera, vencedor da terceira carreira, Rafael Ramilo, Fernando Hermida e José Palacios que gaña a carreira de "consolación". As actividades velocipédicas deberon continuar en O Porriño en anos posteriores, xa que o Faro de Vigo, reseña en maio de 1893 a expedición ciclista a Porto que fan Angel Rey e Libori Maio, cidade na que son obsequiadospoloClubVelocipedistaportugués.

www.faximil.com

0 PRIMEIRO CLUB E AS PRIMEIRAS CARREIRAS CICLISTAS EN 0 PORRIÑO

ORQUESTRA FOX: Adiante, José Fernández, Pablo Cascais, Jaime de Peinador, Olegario Romero, Enrique González. Atrás, Faustino González, Jesús Romero, Jesús Serodio.

NA PORTADA: ORQUESTRA LORENZO,

ORQUESTRA LOS IMPERIALES

www.faximil.com

actuando na Liga de Amigos, ORosal 1957.

Moncho Malleiro, Darío Fernández, Luis, Herminio, Bernardino.

Atrás, Marcelino Táboas Chelín e Benjamín Lorenzo