O Tranvía. Número 0. Xaneiro/Marzo 1992

www.faximil.com

i

O TranVía O TranVía NAS SEGUINTES

NO PORRINO AUTOSERVICIO MILAGROS (Budiño-Cruz) BAR ALONSO (Chenlo) BAR ANTONIO (Pontellas) BAR BAIXO AS (Budiño-Cerquido) BAR FERNANDEZ (A Guia, Atios) BAR MIRAFLOR (Noval, Torneiros) )CASA BUGARIN (Pontellas) GALERIAS SIMPLICIO (O Porrino) GASOLINEIRA DE A GUÍA (A Guía, Atios) LIBRERÍA MEIGA (Rúa Pío XII) MERCA PAZ (Rúa Pío XII) MESÓN MOSENDE (Mosende) QUIOSCO OLGA (Rúa Antonio Palacios) QUIOSCO LOURAMBAL (Torneiros) QUIOSCO MANUEL GONZÁLEZ (Praza de San Sebastián) QUIOSCO MUCHA (Praza do Concello) QUIOSCO PINTOS (Rúa Ramón González) QUIOSCO REGALIZ (Praza do Cristo)

ENMOS AA. VV. de PEREIRAS (Pereiras)

ALIMENTACIÓN CELIA (Casal 149, Tameiga) BAR ATALLO (Mos) BAR ANICETO (A Florida) BAR CASA CAMBEIRO (Igrexa, Cela) BAR CASA CELSO (Pedraucha, Pételos) BAR CASA CHONI (Cotiflo 49, Dómelas) BAR CASA ELISARDO (Igrexa, Pételos) BAR FERRADURA (A Florida) BAR CASA GALLARDO (Puxeiros 52, Tameiga) BAR CASA IGLESIAS (Terroso) BAR CASA PEDRARES (Sanguiñeda) BAR CASA REINA (Balteiro, Pételos) BAR CASA SÁNCHEZ (A Rans, Tameiga) BAR CASA TINO (Pedraucha, Pételos) BAR LLOGO (San Cosme, Cela) BAR O XEITO (Igrexa, Pereiras) CAFETERÍA FOKKER (Peinador) CASA BENIGNO (Bosende, Igrexa 145, Tameiga) CASADELFINAB. S. CRISTOBAL (Pombal 29-Louredo) CENTRO S. AS PEDRIÑAS (Monte do Rebullón, Tameiga) FERRETERÍA ROYMA (A Igrexa, Tameiga) PELUQUERÍA ROUBLIN (AFlorida) QUIOSCO LIBRERÍA TRILLO (A Capela, Pételos) SUPERMERCADO VÍCTOR (Pereiras)

2

REDACCIÓN Manuel Besada, Laureano Campos Leiras, Uxía Domínguez Senlle, Raúl Francés Rodríguez, Modesto Giráldez Teijeira, Aurora Gómez Leiras, F. Xabler Fontaiña Doval, Moncho Iglesias Veiga, Rubén Loureiro, Xosé M. Míguez Méndez, Miguel Montenegro, X. Paz Antón, Francisco Quintas Fortes, Pepe Vidal Pérez, Constante Vázquez ; Fernández <

i INFORMACIÓN PARROQUIAL Lucho, Felín, Benito, Manolo da Quinta, Ricardo, Beni.

COLABORAN NESTE NUMERO: Alumnos de Oitavo do Colexio Público de Atios, Isabel Pereira, Rondalla de Atios, Antonio • !

Fernández Valverde ASESORAMENTO LINGUISTICO: Paz Fernández, X. M. Míguez MAQUETACION, DESEÑO E INFORMÁTICA: Manuel Besada, X.Paz Antón

,

FOTOGRAFIAS: Modesto Giráldez (coordinador), Manuel Sío, Chus Domínguez Senlle, Pepe Vidal Pérez.

Portada: Antonio F. Valverde ADMINISTRACIÓN: \ Aurora Gómez, Francisco Quintas Depósito legal: VG-169-92 Impresión: Imprenta Paz

HffiSüi As opinións emitidas en O TranVía son da exclusiva responsabilidade dos asinantes www.faximil.com

PODES ATOPAR

Revista trimestral do Val da Louríña editada por Tranvía Colectivo.

Apartado de Correos 136 O Porrino

O Porriño-Mos

SUMARIO

ENERXIAS ALTERNATIVAS

3. Editorial 4. A Coral Polifónica do C.R.C. do Porrino en fotos 9. Muíños de auga da parroquia de Atios 16. Iniciativas: Subhasta de pinturas a beneficio do Porrino Industrial F.C. 17 . Política: Candidatos á alcaldía 20. Ecoloxía: Niñadoirosoucaixas niño 21. Historia da Rondalla de Atios 26. A situación do urbanismo porriñés 29. Tranviarios no exilio 30. Hemeroteca 1971: El Porrino del año 2.000 31 índice do Tomo 1 32 Pe de foto

Prosigue o seu traqueteo este noso TranVía coas súas enerxías cada vez máis descentralizadas na procura dun conxunto harmónico e ben afinado.

Neste número, tres liñas básicas de tendido: Atios, coa historia da súa rondalla escrP ta por Isabel Pereira e informada por un bo número de vecinas e vecinos; e tamén co estudio dos seus muíños de auga, traballo realizado por alumnos e alumnas do Colexio Público de E.X.B. seguindo a pista anunciada por Pirri, vecino tamén de Atios.

A Coral do C.R.C. cunha ilustrativa historia en fotografías, que máis adiante será completada coa edición en compact disc e cassette dos seus trabados discográficos que estamos a preparar e que pronto sairá á rúa.

I E tamén as eleccións municipais con ] entrevistas aos tres candidatos a alcalde do Concello do Porrino.

Ide facendo sitio na vosa biblioteca porque con este número xa se pode encardernar o primeiro tomo coas tapas que no seu momento vos foron entregadas. Quen non as teña pode cómpralas no kiosco.

Con forza sigue a viaxe deste TranVía Colectivo.

3

www.faximil.com

Completamos o primeiro tomo 12 números ; doOaoll '

O Porriño-Mos

A Coral Polifónica do Círculo Recreativo Cultural do

Porrino EN FOTOS

ANTECEDENTES

1958 (De esquerda a dereita) Esteban Paz (?), Antera González Limia (ao fondo), Jesús Puente, Santiago Iglesias Miniño(ao fondo cunha partitura), José María Paz, , Sé de Viñas e Antonio de Cans (ambolos dous ao fondo), Joaquín Diz, Ramiro Legazpi e Manuel Valverde, Antonio Paz (ao órgano) 4

www.faximil.com

Despois dun concerto da Coral Casablanca, un grupo de amigos e afeccionados á música, entre os que se atopaba Antonio I. Paz Valverde, deciden formar unha coral no Porrino. Era o 20 de novembro do 1959, e na-cía así a que ía ser a Coral Polifónica do Círculo Recre-ativo Cultural.

Aos poucos días, o que constituiría por moito tempo o núcleo da coral -os inaquesibles ó desalentoxa estaban ensaiando. Novas voces fóronse incorporando e nas solemnidades da Semana Santa do ano 1960 cantaban nos actos litúrxicos. No mesmo ano, os días 24 e 25 de San Xoán, ofrecían o seu primeiro concerto no cine Capítol do Porrino. Sesenta e unha voces componían o coro. Pasaron xa 36 anos dende o comezo daquel constante e fructífero labor.

A súa etapa inicial distinguíase por unha intensa actividade. Moitos concertos, ensaios diarios, e un afán de superación en todos os seus componentes. O nome do Porrino "sonaba" musicalmente na nosa terra.

Cangas, A Cañiza, Vilagarcía de Arousa, Ponteareas, Tomiño, Redondela, Marín, Vigo, A Guarda, Tui, Ourense, Mondoñedo, Santiago, Betanzos e moitos outros pobos da xeografía galaica foron outros tantos lugares de actuacións, repetindo en moitos deles.

Por tres veces saen de Galicia. A primeira en xullo de 1964, invitada ao Festival do Mundo Céltico, celebrado na Bretaña francesa. Todo un éxito a expedición. Boa acollida por parte do público, escenas emo-

0 Porriño-Mos

1962 En Pereiras, Mos. (Foto Ramiro)

donantes eos emigrados españois naquela zona, e un espirito de camaradería dos concorrentes, que aínda hoxe perdura.

A segunda ocasión foi en maio do 65, á capital.

Celebrábase en Madrid a Feira Internacional do Campo

e ali deu varios concertos no pavillón de Pontevedra, e tamén, no Centro Galego.

E a terceira, no verán do 1969, indo a Madrid, onde gravou tres discos microsurcos, así coma unha reportaxe en videotape, feito nos estudios Samuel

1963

5

www.faximil.com

A Coral Polifónica no Círculo Cultural de Chapela, despois dunha actuación.

(Foto Núñez.)

O Porriño-Mos

1964 Encarnita Silva, Rita Iglesias, Maru Paz, Teresa, Mari Carmen, Tere Paz, Susi Baladran, Chelo Sousa, Mari Carmen, Lidia Valverde, Marisé Legázpi e Genita Lorenzo, filia de Loreño.

1966 Abaixo a Coral en dúas fotografías de 1966

6

www.faximil.com

Bronson de Chamartín, para a Televisión Española, que naquel tempo emitiuno en varias ocasións.

A marxe destas gravacións fixo unha para Radio Clube Portuguesa que se emitiu no programa "Asi é España", e outra para a Sociedade de Residentes do Municipio do Porrino, en Bos Aires.

Se a Coral preparou sempre con esmero as súas actuacións, polo seu propio prestixio e por respecto ao público a quen ían destinadas, esta preparación "mimábase" cando o concerto era para o seu público, para as xentes porriñesas. A elección do programa, para os esperados concertos de Santa Cecilia, a decoración do salón nobre do círculo, o vestiario, todos os detalles que componen esa festa que, cando menos unha vez ao ano nos daba a Coral, eran coidados ao máximo.

De todos estes concertos houbo un que endexamais esquenceremos os amantes da música: foi o ofrecido na conmemoración do "X ANIVERSARIO DA CORAL". Cantouse a parte musical da Zarzuela Katiuska" do mestre Solozábal, colaborando ao piano D. Jesús F. Yepes, que era daquela o director do Conservatorio de Música de Vigo, colaboración que desde entón, e de forma desinteresada, prestou á Coral nos seus concertos anuais. O éxito foi total. O Círculo nunca rexistrara un cheo tan impresionante. Os aplausos, os " bravos", o desbordarse os sentimentos entre o público e os actuantes foi pleno. Repetimos, unha noite memorable.

Ao facer esta semblanza da Coral Polifónica do

O Porriño-Mos

Círculo Recrativo Cultural do Porrino, non podemos por menos que destacar o perfil humano e o labor da persoa sobre a que gravitaba todo o facer do grupo.

Estámonos a referir ao seu director e fundador, Antonio I. Paz Valverde.

Home de fina sensibilidade musical, autor prolífico e de dotes organizativas, conseguiu manter nun tono elevado a calidade da agrupación sen alterar o clima de convivencia entre os seus componentes, o que lie permitiu cumprir moitos anos de existencia a unha coral na que a renovación e a selección natural dos integrantes foise facendo sen perder o entusiasmo primeiro e o traballo serio e concienzudo.

A Coral do Porrino ten sido para o seu director, Paz Valverde, o vehículo ideal a través do cal proxéctase musicalmente. Decíamos antes da súa prolífica obra. Asi é. Son moitas as composicións musicais da súa autoría, sobre todo en canción galega, que se van incorporando ao acervo musical da nosa terra; e que foron dando a coñecer a través da Coral Porriñesa.

Títulos coma " O neno durmía"," O corazón alumiado", " Mañán de Corpus"," Si eu souper"," Verba de despedida", " O Cuco"," No niño novo do vento"," Amenceu bico ou onda do mar", etc., forman parte xa dos repertorios de moitas corais galegas, e a súa difusión non é máis que o recoñecemento da súa calidade e a do seu autor.

1966 Parte da Coral na entrada do Círculo Recreativo Cultural (Foto Magno)

1970

7

www.faximil.com

Parte da Coral na rúa Manuel Rodrigue:..

(Foto Ramiro)

O Porriño-Mos

A Coral Polifónica nun concerto realizado no Círculo Recreativo Cultural en 1965 (Foto Magno)

8

www.faximil.com

En próximas datas sairá á venda o disco recopilatorio da Coral Polifónica do C.R.C. en Compact Disc e cassette con todas as gravacións de 1969.

E unha producción realik zada por O TranVía Estade atentos.

O Porriño-Mos

/

/V

MUINOS DE AUGA DA PARROQUIA DE ATIOS 'Por Alumnos de Oitavo do Colexio Público de Atios

N

os lugares da Torre, Castro, Galegos, Carbón e As Insuas da parroquia de Atios, nas proximidades do grupo de montes que van dende o Castelo de Cans ó Faro de Budiño, na parte baixadaladeira oeste que se corresponde coa nosa parroquia, atopamos un total de vintetrés muíños de canle de auga con dúas tipoloxías ben diferenciadas: muíños de canle e muíños de cubo ou pozo.

ladeira ó leste dos lugares da Torre e do Castro. Esta canle, que alimentaba a tódolos mecanismos dos muíños, está construido con grandes lousas de perpiaño de certa regularidade cunha sección en V, froito de incrustar dúas "pastas" de granito na terra de forma inclinada. Uns metros antes da entrada ó muíño a canle cambia a sección a forma de U, estreitándose tamén A esquerda: 1. Muíños de canle de auga da Presa do Monte.

2. Muíño de Galegos.

3. Muíño do Carbón.

4. Muíño das Insuas.

A dereita: Muíños do canle da Presa do Monte.

A meirande parte deles atópanse nunha canle de auga que procede da Presa do Monte, situada a media

www.faximil.com

1. MUÍÑOS DE CANLE

para que a auga na súa caída alimente con máis presión o mecanismo de rotación. A auga desta canle era utilizada tamén para rega-los campos dos vecinos. A canalización aproveita o forte desnivel para adquirir forza e presión, o que permitía a presencia de vinte muíños situados sucesivamente nun tramo relativamente curto de aproximadamente dous ou tres quilómetros. Deles consérvanse en bo estado, funcionando tódolos mecanismos e moendo, os de Carme do Xastre, aTorre, aRifanaeoCastro. Conservan

O Porriño-Mos

ben a estructura e algunhas das pezas dos mecanismos de moer os do Colmazo, Castiñeira e Cabiño. Doutros só se conservan os muros (máis ou menos arruinados) e algunha peza do mecanismo, fundamentalmente o pé.

Nesta situación atopamos os de Carme do Xastre (vello), Barete, Barocade Abaixo, Barocade Arriba, A Coutada, Novo de Abaixo, Vento e Salgueiro. Só quedan restos do da Laxe, do muíño de Pepe, do Novo de Arriba e do Cabo. Desapareceu totalmente o muíño de Pedra Loureira.

1.1. A construcción

superior, chamado tremiñado, sitúase o mecanismo de trituración e no soto (inferno) atópase o rodicio ou reducio. No muro só se abren dous grandes vans mediante a utilización dunha grande lousa horizontal a modo de lintel que é sustentada por dous grandes bloques de perpiaño. Un van corresponde á porta de acceso e o outro á saída de auga do inferno. Para ilumina-lo interior ábrense un ou dous pequenos fachinelos. Nalguns casos modificouse a estructura da edificación ó facer a reparación do muíño, trocándose totalmente o muro de cachotería por un construido con ladrillo (muíño de Carme do Xastre). Noutros utilizouse

Tódolos muñios presentan unha similar construcción de planta rectangular de certa irregularidade (arredor de 2,60 x 3,70 m. no interior). Os muros están executados en cachotería de pouca cualidade, con grandes pezas de perpiaño combinadas con outras máis pequenas. Os cachotes máis regulares sitúanse nos ángulos da construcción, sendo o ancho dos muros considerable (entre 50 e 70 cms.). Nalguns casos aproveitase para ergue-los muros ou a cimentación a presencia de penedos graníticos nas inmediacións, como sucede no muíño da Torre, onde unha das paredes laterais está constituida polo extremo dun penedo.

Tódalas edificacións presentan dous andares. No 10

www.faximil.com

Nas tres ilustracións superiores: Muíño de Galegos (planta do tremiñado, planta do inferno e sección lonxitudinal).

Nas tres ilustracións inferiores: Muíño da Torre, Muíño da Rifana e Muíño A Coutada.

Na foto de abaixo o Muíño da Rifana: vista da porta, pousadoiro e saída da auga.

O Porrino-Mos A esquerda enriba: Muíno da Baroca de Abaixo, ó fondo o do Castro. Á esquerda debaixo: Detalle de moa abandonada. Á dereita: Mecanismos de trituración do muíno, em primeiro término a cruz.

As lousas de granito apoian directamente sobre o muro, de lado a lado, sen ningún tipo de armadura (muíno da Baroca de Arriba e Castineira).

1.2. Os mecanismos de moer.

O mecanismo de moer sitúase na planta superior Partes do Muíno: 1. Moega (nesta zona: adella).

2. Adella (quenlla).

3. Cadelo (tenxedoiro).

4. Moa (mo).

5. Ollo da moa.

6. Segorella.

7. Vara (beo, varón, levatón, touzo do rodicio).

8. Vara.

9. Reducio (rodicio).

10. Grilo.

11. Ra (aguillón, ovo, cuncha).

12. Mesa.

13. Cruz (aliviadoiro, volante, tempero).

14. Canle de auga.

15. Cruz, 16. Sección do tremihado.

17. Sección do inferno.

18. Pé.

No tipo de cuberta atopamos duas variedades, posto que alguns presentan tellado a duas augas e outros a unha. O tellado construíase con armadura de madeira sobre aque se colocaba tella árabe ("do país").

Conservan a estructura tradicional con armadura e tella os muínos da Torre, Rifana e Castro. Nun grande número de casos perderon a cuberta. Noutros foi substituída a armadura de madeira por outra executada con vigas, ladrillo e lúcido de cemento superior, desaparecendo tamén a tella (muíno de Carme do Xastre, do Colmazo e do Cabino). En dous casos empregáronse grandes "pastas" de perpiano na cuberta.

11

www.faximil.com

o ladrillo para restaurar parte dos muros (Cabino).

Alguns presentan certas reparacións nas que se empregaron lousas de perpiano regulares, mentres que noutras ocasións utilizouse o cemento nas xunturas. Só dous muínos (Rifana e Castro) presentan pousadoiro, lousa horizontal e saínte situada no fronte principal do muíno, ó lado da porta de acceso que servia para deixalo saco de farina ou grão mentres se pechaba ou abria a porta. Na meirande parte dos casos a porta sitúase nun dos frontes, entrando e saindo a auga polo lado lateral, mais ancho, agás dos muínos da Torre e do Colmazo no que a porta e a entrada da canle de auga, emprázanse no mesmo lado.

O Porrino-Mos

impureza. Este piso e a sua pequena parede vertical debeu ser en tempos de pedra moi lisa côas xunturas moi traballadas ou de madeira, sendo substituída por unha parede delgada de ladrillo e lúcido de cemento no chan en tódolos muínos que ainda funcionan. A zona de moer do treminado está sempre elevada sobre o chan. Ás veces ten unha altura mínima, noutros caso roída os 20 cms. O resto do piso, na parte próxima a porta é de pedra tosca ou de terra.

Como complemento dos mecanismos de rotación e trituración e para regula-la caída do grão no muíno existe unha caixa de madeira de forma de pirâmide invertida (moega) cunha abertura na súa parte inferior.

O grão pasa por esta abertura e cae na adella (nesta zona este nome xeralízase a todo o conxunto: moega e

ou treminado. Está composto por unha pedra de granito circular (pé) dun metro ou 110 cms. de diâmetro. O pé (40 cms. de altura) está incrustado no piso do treminado e polo tanto permanece inmóbil. Presenta un burato circular no seu centro que se continua no piso polo que penetra a vara (de ferro) que sobe do rodicio para unirse á moa, facendo que esta se mova. A moa é tamén unha pedra circular de granito duns dez ou doce centímetros de grosor e diâmetro igual ó do pé cunha abertura

adella), canal alongado en forma de V cun extremo situado directamente sobre o ollo da moa. A través do ollo, o grão penetra na xuntura do pé e da moa, saindo ó exterior pola propia forza centrífuga do movemento de rotación. Da adella parte un elemento de madeira chamado nesta parroquia cadelo (noutros lugares: tenxedoiro) que roza a parte superior da moa, provocando unha axitación constante da moega que facilita a caída do grão. A moega está sustentada da armadura de madeira do teito por médio duns arames.

Na fronte situada cara ó ollo da moa e na parte inferior presenta un mecanismo de madeira que permite abrir ou pechar a abertura inferior e regula-la constante caída de grão na adella. circular (ollo) no seu centro pola que entra o grão. Este, aprisionado entre o pé e a moa, queda triturado polo movemento de rotación da última, saindo ó exterior pola xuntura destas duas pezas. A farina cae no chan, polo que o mecanismo de moer está encadrado nunha superfície totalmente lisa, cunha parede de ladrillo (normalmente de 30 cms. de alto) pegada ou moi próxima ó muro. Esta disposición a modo de grande caixón aberto por un dos seus lados, illaba a farina dos muros e permitia recollela do chan sen ningunha 12

O mecanismo de rotación, situado no soto ou inferno, está composto nos casos que se conservan por unha roda de ferro chamada rodicio (reducio nesta zona) con aspas radiais (penas) con forma de culler que se sitúan a modo de coroa circular exterior. Nelas pega con forza a auga da canle provocando o xiro do reducio.

O movemento trasládase á moa a través dun eixe (vara) que atravesa o centro do pé, permanecendo este último sempre inmóbil. O enlace da vara coa parte inferior da www.faximil.com

Saída de auga do muího.

Na foto da dereita: Muího do castro.

O Porrino-Mos

Soamente atopamos na parroquia de Atios un muíno de canle situado fora desta conducción. Emprázase no lugar do Carbón, alimentándose da auga procedente do regato da Presa de Ventosa. Na parte constructiva arnosa as mesmas características que os citados anteriormente, ainda que perdeu tódolos mecanismos de rotación e trituración. A cuberta foi totalmente reparada, presentando na actualidade tella plana.

Muíno de Carme do Xastre (vello).

Na foto de abaixo: Muíno da Coutada e Novo de Abaixo.

2. MUÍNOS DE POZO OU CUBO Desta tipoloxía atopamos na parroquia de Atios

13

www.faximil.com

moa faise cunha peza de ferro (segorella ou soborella) incrustada no centro da propia moa. A vara, na parte mais próxima ó rodicio, é ancha e de madeira, enlazándose por médio dunha ou duas argolas cunha vara ou eixe mais delgado de ferro (beo) antes de chegar ó pé. O reducio remata na sua parte inferior no grilo, parte delgada e puntiaguda. Para que poida xiralo rodicio o grilo ten que descansar sobre a ra, concavidade de pedra ou de ferro situada enriba da mesa (peza lonxitudinal de madeira). Esta peza está apoiada nunha concavidade aberta no muro, estando enlazada no extremo contrario por un pao (cruz) vertical que chega ó piso do treminado, dende onde se controla todo o mecanismo. A cruz e a mesa actúan como pança. Ó ergue-la cruz a mesa aproxímase ó rodicio, facendo descansar o grilo ou agulla sobre a ra o que provoca que o muífío comece a funcionar.

A alimentación con auga a presión do reducio faise por médio dunha canle que penetra no inferno dende a levada, situándose sempre o muífío a un nivel inferior. A auga penetra no inferno con grande forza dende unha altura de un ou dous metros a través dunha canle moi inclinada formada por lousas de perpiano alongadas separadas uns vinte centímetros e outra que fai de base. O sair do inferno, a auga retoma a canle (mais ancha) ata chegar a outro muíno, no que se efectua a mesma operación. Deste xeito os vinte muínos que se situaban nesta levada, alimentábanse da mesma ausa.

O Porrino-Mos

dous muínos. Un deles, conecido como muíno de Gumersindo, foi construído nos anos cincuenta no lugar das Insuas, empregando ladrillo en toda a Na foto superior: Mui fio de Galegos.

Na foto inferior: Detalle da canle aéreo do Muíno de Galegos.

edificación. O propio cubo, de sección cadrada, estaba tamén construído con este material. Na actualidade está abandonado.

14

www.faximil.com

O muíno que mellor representa esta tipoloxía na parroquia de Atios é o de Galegos. A construcción, de planta rectangular, segue as mesmas características dos citados anteriormente. Como diferencia presenta unha conducción de auga aérea que provén dunha levada que percorre a maior altura as veigas próximas, dende esta canle aérea a auga cae nun pozo ou cubo feito de aros de perpiafío toscamente tallados. Este cubo era un recurso que se utilizaba nos muínos nos que o caudal de auga non era abundante, buscándose con esta construcción pegada a un dos laterais do muíno unha grande caída vertical que aumentase a presión da auga para provoca-lo movemento do reducio. O pozo de sección circular (un metro de diâmetro no exterior) ten a altura correspondente ó espacio situado entre o tellado e o inferno. No seu remate inferior presenta un estreitamento que conclúe nunha canle moi angosta co fin de que a auga pegue con moita forza nas penas do reducio. O resto dos mecanismos de moer son similares ós muínos anteriormente citados, agás da cruz que é metálica. A superfície do chan da zona de moer é de granito, preservándose do contacto co muro de cachotería mediante unhas grandes lousas de perpiafío.

Todo este espacio está moi elevado do resto do piso,

l_J_L_L.I|Uk OPorrino-Mos y

h

Na foto superior: Detalle do reducio ou rodicio do Mutno do Cabino.

Na ilustración inferior: Muíno de Carme do Xastre.

accedéndose a el mediante un grande escalón de granito.

A cuberta (a unha auga) foi restaurada en época recente, alterando o seu sabor tradicional, xa que a armadura de madeira foi substituída por unha placa de cemento sobre bovedillas de ladrillo.

3. A UTILIZACION DOS MUINOS

Os muínos pertencían a unha família ou a un grupo de vecifíos que regulaban a súa utilizacion por médio de quendas. Cando eran dunha familia, a primitiva propietaria foi transmitindo por herdanza as quendas de utilizacion entre os seus descendentes, que a súa vez as seguiron partindo ou transmitindo entre os membros da xeración seguinte. O tempo que lie correspondia a cada vecifio cambiaba en grande maneira segundo os casos, pasando dunhas horas pola maná, tarde ou noite a vários dias consecutivos. As quendas tamén se vendí-

an, como sinalan alguns documentos da época. Noutros casos, os vecinos ían a moer pagando un alugamento ó propietario da quenda, normalmente por médio dunha porcentaxe da farina moída. As reparacións custeábanse en partes proporcionais ás horas das que dispuna cada vecino para moer. destas reparacións ocupábase en tempos un vecino especializado neste artesanal traballo.

15

www.faximil.com

Desta serie de muínos permanecen prestando o seu tradicioanl servicio o de Carme do Xastre, Torre, Rifana, Castro e Galegos. Na actualidade moen millo para alimenta-lo gando, ainda que en tempos moeron tamén trigo, cebada e centeo. A presencia de aparatos eléctricos e a perda da tradición de elaborar pan de millo, favoreceron o abandono de moitos deles, sobre todo daqueles que se sitúan en pleno monte, na parte mais próxima á Presa do Monte.

O Porriño-Mos

Nesta sección de Iniciativas queremos resaltar o apoio que diversos artistas prestaron desinteresadamente ao Porrino Industrial F.C. Coa subhasta das obras o Clube ingresou arredor de 800.000 pesetas que servirán para realizar actividades entre as que destacan o apoio ao deporte de base. Publicamos a continuación o agradecemento que o Porrino Industrial F.C. destinou de antemán aos artistas plásticos.

'Por Redacción

No pasado ano, con motivo da primeira Cea-baile coa que o Porrino Industrial celebrara a súa festa do deporte, un destacado grupo de artistas plásticos, profesionais e afeccionados, doaran algunha das súas obras para seren subhastadas en dita Cea. Este fermoso xesto, que no seu momento agradecemos, vóltase a producir hoxe. De novo a xente da cultura, da arte, colabora coa xente do deporte nesta celebración da segunda Cea-baile, que o noso Clube pretende instituir de xeito regular.

Outra vez, outros artistas aportan o seu traballo en apoio do labor que vén desenvolvendo o Porrino Industrial. E fano coa espontaneidade e o altruismo que lies son propios e coa medida e a linguaxe que mellor os define: a súa obra. E, novamente, a palabra gratitude xorde dos nosos sentimentos máis fondos como recoñocemento á súa axuda e xenerosidade.

Comprácenos dun xeito especial esta cooperación non só polo valor real das súas aportacións, senón polo que supon de recoñe-

cemento implícito da importancia que para a xuventude actual ten o feito de que un clube como o noso tente levar adiante un proxecto de formación deportiva axeitada que lie permita desenvolver actividades colectivas de signo positivo, sobre todo nos tempos difíciles que vivimos. Os máis de trescentos rapaces que forman a familia do Porrino Industrial avalan de por si o aunamento de esforzos para manter viva esta tarefa.

Temos para nós que desta simbiose entre cultivadores da expresión artística e practicantes de actividades físicas e deportivas, cabe esperar que a vella aspiración dos antigos educadores, resumida no aforismo "mens sana in córpore sano" tamén é posible na actualidade se todos o desexamos e axudamos a conseguilo.

A todos e cada un dos artistas que nos brindaron a súa obra para a subhasta, o noso maior agradecemento. E gracias, tamén, a todas as persoas que dun modo ou doutro nos alentaron para que esta festa sexa unha realidade.

16

ARTISTAS

LAXEIRO "LA Máscara" XOSÉ BARREIRO "Bueu desde mi ventana" JESÚS ABEL BALADO "Amanecer" (Escultura) MATILDE REYNOSO "Vila mariñeira" GONZALO SUÁREZ "Monasterio" XOSE PAZ ANTÓN "Xardín Botánico de Coimbra" MANUEL IZQUIERDO "El pájaro carpintero" PILAR TEMES MORENO | "Mimosas de la Risca" MARI CALVO VIÑAS "Patio" LUZ ÁLVAREZ "Paisaje interior"

www.faximil.com

INICIATIVAS

SUBHASTA DE PINTURAS A BENEFICIO DO PORRINO INDUSTRIAL F.C.

O Porriño-Mos

do canon das canteiras?

A participación está reflexada nas bases do convenio, donde a administración e responsabilidade do concello, ó Igual ca xestión do cobro, maila aplicación do pliego de condlclóns de ocupacións; a cambio de conceder o porcentaxe do 37,5% a cada unha das parroquias. ¿Que medidas debe tomar o Concello sobre o impacto medio-ambiental das canteiras?

Na actualidade as medidas que estamos tomando van nunha liña de colaboración programada ca Consellería de Indústria a través da Dirección Xeral de Minas. ¿Que opina sobre o funcionamento, plantilla de médicos, e servicio de urxencias do novo centro de saude?

O centro inaugurado recentemente, é un centro médico moderno e con moi boas condicións de equipamento, pero na actualidade xa temos a confirmación do Servicio Galego de Saúde do aumento de 9 persoas no plantel de médicos e auxiliares. Ademais nun plazo de tres meses estará funcionando un servicio de atención permanente que permitirá acudir a este centro as 24 horas do día. ¿Está disposto a darlle participación ás asociacións veciñais na xestión do Concello?.

A nosa postura como grupo de gobernó é de respetar a decisión democrática das urnas. Non somos nos, senón as urnas, as que determinan o grupo, ou grupos políticos, que deben gobernar ós pobos. ¿Cales son as súas propostas de política xuvenil?

Son as que vimos facendo ata de agora. Continuar na liña de ter bos centros educativos, colexios en boas condicións, concentracións escolares de E.X.B. e centros unitarios nas parroquias, ben dotados de personal e perfectamente cuidados.

Ter un bo Instituto e un bo centro de educación profesional. A isto temos que sumar a Casa da Cultura, e as exemplares instalacións deportivas. ¿Que opinión He merece o novo centro cultural?

Despois de moitos anos sen ter un digno centro cultural, dende o concello conseguimos tamén neste último mandato, adecuar as instalacións dos antiguos colexios da graduada. Personalmente síntome moi orgulloso, porque ademais da posta en marcha, o Centro Cultural Municipal está desenvolvendo dende a súa inauguración e de maneira ininterrumpida, todo tipo de actividades culturais. ¿Quen debería xestionar as actividades do centro cultural?

Esta claro cas actividades culturais as debe xestionar directamente o concello. ¿Cal é o nivel de normalización do galego no Concello?. ¿Que medidas adoptaría?

Aquí si que teño que recoñecer que non estou satisfeito do uso do galego no Concello. Ainda así

17

dende o equipo de gobernó, podolle asegurar que en Xosé Manuel calquera iniciativa que estudiamos, facémola como galego; Barros González e -o mais importante- pensando en galego. ¿Que opina sobre oestado actual doensino no Porrino? candidato do Penso que está nunha alta catalogación, e que temos bos Partido centros escolares. Quizá o único problema que temos, é Popular que debido ó alto crecemento demográfico co que conta o noso concello, e de acordo coa lei vixente, a pesar de que non é obligatorio, estamos traballando para poder escolarizar ós nenos maiores de tres anos. ¿Existe suficiente infraestructura para a practica do deporte no Concello?

Esta é a pregunta máis fácil de responder, xa que neste eido, estou plenamente convencido de que non existe ningún concello das mesmas características, que se achege tan siquera, á metade da oferta que en materia de infraestructuras e educación deportiva temos en Porrino. ¿Que alternativas presenta para o problema do lixo?

Sinceramente, non vexo ningún problema de lixo en Porrino.

Temos un bo servicio de limpieza, que vai ser mellorado. En outro orde de cousas, xa dixen máis dunha vez, que Porrino non acollerá ningunha planta que recolla máis lixo que o que orixine o pobo de Porrino. ¿Que opina sobre a creación da radio municipal?.

A cración da radio municipal foi un acordo que tomou a corporación, e porase en marcha no próximo mandato. ¿Como pensa que debería ser a súa xestión?

Fundamentalmente ira orientada a enriquecer e potenciar as actividades culturais e deportivas. A radio local servirá tamén para enriquecer as iniciativas populares, pero nunca utilizandoa dende unha perspectiva política. ¿Cales serían as primeiras medidas que tomaría en caso de sair Alcalde?

Levo 16 anos a fronte da alcaldía sen regatear esforzos.

Non é cuestión de medidas, senón de continuar ca mesma liña de traballo. Teño a conciencia moi tranquila, e a miña xestión como alcalde leva sendo recoñecida pola inmensa maioria dos porriñeses as últimas catro lexislaturas. Esta circunstancia me obliga a seguir traballando ca mesma ilusión do primeiro dia.

ELECCIONS MUNICIPAIS 1995 www.faximil.com

¿Que opina sobre o retraso do Plan de Ordenación Urbano?

0 "lixeiro" retraso do plano de Ordenación Urbano é debido precisamente para tratar de facer un Piano nas mellores condicións para o futuro de Porrino. Debemos tomar moitísimas precaucións para tratar de beneficiar a tódolos cidadáns de Porrino. Isto é moi difícil, pero tan pronto comencé a nova lexislatura se fará a aprobación definitivas. ¿Que aportacións novas incluiría no proxecto inicial existente do Plan?

As aportacións son as que merecen un plan moderno de urbanización coma o noso. En definitiva non se lie pode facer ningunha aportación máis. ¿Que opina sobre a degradación do rio Louro e as Gándaras de Budiño?

Unha das preocupacións máis importantes dende que estou a fronte do equipo de gobernó foi a de xestíonar con outros organismos a recuperación do Rio Louro. Afortunadamente conseguimos que dende fai un ano se este traballando dun xeito firme sobre este tema a través da instalación en Porrino dun amplio equipo de técnicos especializados da Confederación Hidrográfica do Norte de España. Temos o proxecto totalmente rematado do saneamento integral de toda a cuenca do rio, cunha cuantlficación de mais de 10.300 millóns de pesetas, e cun prazo de execuclón de aproximadamente 4 anos. ¿Que competencias debe asumir o Concello sobre a contaminación do rio Louro?

Estas competencias fundamentalmente son da Xunta de Galicia pero o noso concello tamén debe eslxir cara ó futuro dun xeito permanente, que as industrias fagan os seus verquidos correctamente a esas canalizaclóns que se van construir. ¿A que se debe, ó seu entender, a débeda acumulada de mil millóns de pesetas das canteiras?.

Esta é débeda é consecuencia da imposibilidade de que se polderan facer as liquidacións ata o de agora, pola dúbida de si as canteiras eran propiedade do concello ou dos vecinos. Existe un contencioso no Tribunal Supremo, pero na actualidade o concello ten un convenio feito ca parroquia de Atios, e sexa cal sexa o resultado do contencioso, o concello continuará unha serie de anos administrando as canteiras. Ademáis estamos a punto de firmar outro convenio ca parroquia deBudiño. ¿De sair Alcalde, que medidas tomaría sobre esta débeda?

Non me cabe a menor dúbida de que vou a continuar sendo alcalde de tódolos porriñeses, e polo tanto, xa teño tomado as prevlsións necesarias para que esa débeda sexa cobrada polo concello. ¿Que participación deben ter as asociacións veciñais de Atios e Budiño na xestión do cobro

O Porriño-Mos

¿Que opina sobre o retraso do Plan de Ordenación Urbano?

O P.X.O.U. non fo¡ aceptado por unha grande parte dos cidadáns do Porrino, xa que foron presentadas máis de 500 alegacións. Ante a próxima convocatoria electoral, por medo a perder votos, o Alcalde ten paralizada a tramitación do Plan. ¿Que aportacións novas incluiría no proxecto inicial existente do Plan?

As nosas aportacións produciranse cando o P.X.O.U. se presente para a súa aprobación definitiva. ¿Que opina sobre a degradación do rio Louro e as Gándaras de Budiño? É resultado da despreocupación con que o equipo de gobernó do P.P. contemplou sempre este tema, que estará resolto gracias á financiación da Unión Europea demandada polo Gobernó Central a solicitude do noso Grupo Municipal Socialista. ¿Que competencias debe asumir o Concello sobre a contaminación do rio Louro?

Todas aquelas que por lei He correspondan.

ELECCIONS MUNICIPAIS 1995

¿A que se debe, ó seu entender, a débeda acumulada de mil millóns de pesetas das canteiras?. Á deixación polo cobro feita polo Alcalde nos últimos anos. ¿De sair Alcalde, que medidas tomaría sobre esta débeda?

Negociar cos canteiros os prazos para faceia efectiva, e de non ser aceptado, acudir á via xudicial.

18

medidas adoptaría?

Nos últimos tempos vense mellorando neste aspecto, pero pensamos que sería bó facilitar a través do Concello, o acceso dos vecinos do municipio a cursos de formación que puxeran o seu alcance o dorninio da lingua así como das manifestacións culturais que nos son propias. ¿Que opina sobre o estado actual do ensino no Porrino?

Aínda que non é unha competencia municipal, o Concello debe colaborar poñendo á disposición dos centros materiais didácticos e equipamentos que faciliten o coñecemento do noso entorno máis cercano. A creación dun Centro de Recursos Municipal sería unha boa medida nesa dirección. Tamén consideramos que dende o Conce-llo debe fomentarse as políticas de integración dos alumnos con necesidades educativas especiais. ¿Existe suficiente infraestructura para a practica do deporte no Concello?

Non. Consideramos que se necesitan pistas deportivas nas parroquias e defendemos a construcción de dous Pabellóns cubertos que cubran as necesidades de todalas parroquias e que poderían estar ubicados en Torneiros e Budiño. ¿Que alternativas presenta para o problema do lixo?

Recollida nocturna de lixo, eliminar verquedeiros incontrolados, etc. ¿Que opina sobre a creación da radio municipal?.

Dudamos da súa independencia. ¿Como pensa que debería ser a súa xestión?

Unha xestión na que participen os grupos políticos representados na Corporación e as asociacións existentes no municipio. ¿Cales serían as primeiras medidas que tomaría en caso de sair Alcalde?

Tomaremos aquelas medidas que ponan ó Concello a funcionar. Funcionamento que será democrático, devolvéndolle ós vecinos a categoría de cidadáns con dereitos e non súbditos, facilitandolles os servicios e aplicando transparencia e sensatez na actuación de gobernó. www.faximil.com

Celso Fernández Maceira, candidato do P.S.deG.-P.S.O.E.

¿Que participación deben ter as asociacións veciñais de Atios e Budiño na xestión do cobro do canon das canteiras?

Consideramos que deben cobrar os propietarios en cada momento. ¿Que medidas debe tomar o Concello sobre o impacto medio-ambiental das canteiras?

Tendo en conta as queixas e reclamacións dos vecinos, serían tomadas todas as medidas que permita a normativa legal para estos temas. ¿Que opina sobre o funcionamento, plantilla de médicos, e servicio de urxencias do novo centro de saude?

Consideramos que é insuficiente.

Necesita maior número de recursos humans e técnicos, ampliano o servicio durante as 24 h. do día. ¿Está disposto a darlle participación ás asociacións veciñais na xestión do Concello?.

Si. Os socialistas sempre defendimos a participación das asociacións na vida do Concello, e así vimos insistindo na constitución dos consellos Municipais de Educación, de Cultura, de Xuventude, etc. ¿Cales son as súas propostas de política xuvenil?

Consideramos importante a realización de contratos de formación para a inserción dos xovenes no mundo laboral. Asimismo propo-ñemos a creación de equipamentos deportivos e culturais, e a constitución dun Consello Municipal de Xuventude como ámbito de participación dos xovenes no diseño da pol ítica xuvenil do Concello. ¿Que opinión He merece o novo centro cultural?

Pensamos que non está aberto á participación das asociacións culturais do municipio. Débese fomentar a cultura de base de forma que os porriñeses sexan suxeitos activos da cultura e non meros espectadores dos actos que ali se presentan. ¿Quen debería xestionar as actividades do centro cultural?

A través dun Patronato ou Consello de Cultura. ¿Cal é o nivel de normalización do galego no Concello?. ¿Que

O Porriño-Mos

¿Que opina sobre o funcionamento, plantilla de médicos, e servicio de urxencias do novo centro de saude?

O novo centro non deixa de ser un consultorio.

O Porrino reivindicou de sempre un ambulatorio con médicos permanentes, servicio de urxencias e servicios Imprescindibles como xinecoloxía, traumatoloxía, raios X, etc. O que nos deron é simplemente unha burla.

Tamén reivindicamos que haxa unha farmacia de guardia no Porrino todos os dias. O tema de ir a Puxelros, agora con maior frecuencia, ten que rematar dunha vez por todas. ¿Está disposto a darlle participación ás asociacións veciñais na xestión do Concello?.

Non só estou disposto senón que é un compromiso do Bloque elaborar un plan de participación cidadá ambicioso.

As asociacións veciñais son imprescindibles para que exista democracia e o seu traballo debe ser recoñecido e potenciado ó máximo. ¿Cales son as súas propostas de política xuvenil?

A construcción dun Centro da Xuventude, unha oficina de información sobre problemáticaxuvenll (emprego, estudios, servicio militareobxección, etc.), un plan de actividades xuvenís que chegue a cada unha das parroquias e sobre todo potenciar a participación da xuventude na vida do Concello. Pretendemos crear o Consello da Xuventude e tamén a Concellería da Xuventude. ¿Que opinión lie merece o novo centro cultural?

Calqueira que o coñeza saberá que está mal deseñado, que ten un auditorio ridículo e que funciona de espaldas ás asociacións e o vecindario en xeral. A Casa da Cultura está ferida de morte e compre operar con urxencia. ¿Quen debería xestionar as actividades do centro cultural?

Un Patronato de Cultura debidamente constituido, con representación de todas as asociacións que teñan actividades culturais e aquelas persoas que se teñan distinguido polo seu labor neste campo. ¿Cal é o nivel de normalización do galego no Concello?. ¿Que medidas adoptaría?

Moi baixo. Parece que hai medo en recoñecer que somos galegos e que temos unha língua propia. De estar no gobernó municipal crearemos un equipo de normalización lingüística que potencie o coñecemento e o uso da nosa lingua no Porrino. ¿Que opina sobre o estado actual do ensino no Porrino?

Vivimos nun momento crítico: hai problemas de escolarización nas etapas máis baixas (3 anos), hai problemas na oferta de F.P. que é insuficiente e non existe un órgano no Concello para

19

afrontar estes problemas. Temos que crear dunha vez o Consello Escolar Municipal que de participación a pais, alumnos, profesores e políticos e indique as medidas a tomar en cada momento. ¿Existe suficiente infraestructura para a practica do deporte no Concello?

Nenos, xoves, pais e deportistas saben que non. Val ser necesaria unha forte inversión no deporte para que este chegue a toda a poboación que o demande. ¿Que alternativas presenta para o problema do lixo?

Mentras goberné o P.P. teremos a posibilldade de que nos encasqueten un basurelro para unha ristra de concellos próximos.

Creemos que hai acordos secretos neste sentido.

Nós non estamos dispostos a que se traia ó Porrino o lixo de fora. Por outro lado hai que empezar a pensar en recoller o lixo en todas as parroquias, darlle saida ó verquedelro existente e facer unha política seria de reciclaxe e recollida selectiva dos residuos. ¿Que opina sobre a creación da radio municipal?.

Os medios de comunicación locais son necesarios se son libres. O Porrino pode permitirse o gasto de manter unha emisora municipal pero non debe permitirse que ninguén a controle no seu beneficio. ¿Como pensa que debería-ser a súa xestión?

Existe unha asociación galega de emisoras municipais chamada EMUGA que ten uns estatutos que garantizan que a emisora sexa realmente libre e de todos.

Proponemos a adhesión a esta asociación. ¿Cales serían as primeiras medidas que tomaría en caso de sair Alcalde?

Unha revisión completa e urxente do Plan de Urbanización, o estudio dunha oferta de emprego limpa e transparente no Concello que acabe eos enchufes, a convocatoria de todas e cada unhas das Asociacións veciñais do Porrino para elaborar un plan conxunto de participación, a realización dunha auditoría sobre as cortas municipais e cambiar radicalmente os modos de gobernó actuais.

Xosé R. Paz Antón, candidato do Bloque Nacionalista Galego

ELECCIONS MUNICIPAIS 1995

www.faximil.com

¿Que opina sobre o retraso do Plan de Ordenación Urbano?

Todo o mundo é concierte que o retraso do Plan non é por causas técnicas senon por buscar o beneficio de xente mo¡ concreta cercana ó Partido Popular. ¿Que aportacións novas incluiría no proxecto inicial existente do Plan?

A comunicación directa do Polígono de Torneiros co casco urbano; máis zonas verdes e de paseo; un plan concreto para cada unha das parroquias; unha amplia zona de paseo en torno ó Rio Louro; e a corrección de certos abusos que agora ten. ¿Que opina sobre a degradación do rio Louro e as Gándaras de Budiño?

A contaminación do Louro e das Gándaras e froito do pasotlsmo ecolóxico do grupo que ata agora nos gobernou. A súa ineficacia permitiu o delito ecolóxico e agora fai falla unha inversión de cartos públicos que habían de pagar do seu peto os culpables da contaminación e os seus cómplices. ¿Que competencias debe asumir o Concello sobre a contaminación do rio Louro?

O concello debe asumir tódalas competencias para manter limpo o rio e as Gándaras. ¿A que se debe, ó seu entender, a débeda acumulada de mil millóns de pesetas das canteiras?.

Deixei ben claro no Pleno que tratou este asunto e nada poideron demostrar en contra, que a débeda débese exclusivamente a que Barros non quixo cobrar no seu momento e agora haberá dificultades para facelo.O que temos claro é que o P.P. non ten interés en cobrar, nós comprometémonos a cobrar ata a última peseta. ¿De sair Alcalde, que medidas tomaría sobre esta débeda?

Reunir a comisión de grupos políticos, canteiros, Asocioaclóns de Atios e Budiño e fixar os prazos para o cobro da débeda cas garantías necesarias. ¿Que participación deben ter as asociacións veciñais de Atios e Budiño na xestión do cobro do canon das canteiras?

Ascanteiras están nos montes de Atios e Budiño.

Atios e Budiño deben estar en calqueira negociación sobre as canteiras. O concello debe retirar os pleitos do xuzgado e chegar a un acordo que beneficie a todo o vecindario. ¿Que medidas debe tomar o Concello sobre o impacto medio-ambiental das canteiras?

O Concello debe garantizar que haxa explotación das canteiras ó tempo que se garantice que ó remate o monte non vai quedar feito un desastre. Ata agora os gobernantes despreciaron o Impacto social e ecolóxico do traballo nas canteiras. Nos remataremos con esta situación con decisión.

O Porrino-Mos

NINADOIROS OU CAIXAS NINO X>;X

Hoxe, en Ecoloxia, tratamos dunha cuestión práctica: como construir casetas que sirvan para a cria e o refuxio invernal de diferentes animais.

"Por Rubén Loureiro

iQue son os Ninadoiros?

Os Ninadoiros ou caixas nino son unhas pequenas casetas de madeira côas que se pretende favorecer as condicións de cria e refuxio invernal de diferentes espécies de paxaros e mamíferos.

iQuen as ocu-

ENTRADA PARA MORCEGOS MEDIDAS EN CENTÍMETROS GROSOR TABOA: 1,5 - 2 Cms. 5

que no debuxo móstrase un dos mais usados.

Nembar-gantes en todas elas hai que ter en conta os seguintes detalles.

Forma e tamano do buraco de entrada, distinto segundo a espécie que se pretende atraer. Débese pintar con cores naturais (verde, cores de camuflaxe).

pan?

Importância dos Ninadoiros Tódalas espécies nomeadas tenen a característica común de manterse basicamente de insectos que

<,Como ponelos?

Pódense colgar de calquera árbore. O mellor FERREIRO BACACHIS FERREIRINO -28 é ponelos a unha altura de PAXARIN GAIO 2,5 a 6 metros do chan. A FERREIRO ABELLEIRO 33 entrada debe orientarse cara o sur ou ben en PETO REAL 45 dirección Este-Sureste.

A mellor época do constitúen a meirande das pragas ano para ponelos é o outono. No prexudiciais para bosques e agros. inverno e primavera seguintes xa os Ao acrecentarse os seus usan como durmideira primeiro e posibles lugares de cria e protección, como nino despois. axúdase á sua maior proliferación, contribuíndose a desarraigar ditas Para mais información sobre pragas ou polo menos mantelas nuns o tema poden ponerse en contacto niveis nos que os seus danos sexan co mínimos.

Grupo Ecoloxista do Louro: <,Como construilos?

Rubén Loureiro, Existen diversos tipos dos teléfonos 332105, 330127.

BURATO DE ENTRADA 0 ClT

20

www.faximil.com

Son utilizadas sobre todo por paseriformes chamados "Trogloditas" polo seu costume de criar en ocos de árbores. Os mais comuns en caixas-nino son o Ferreirino Común-Ferreiro Abelleiro, ou doutras famílias, Carrizo, Peto Real e Arrecoxín.

Os mamíferos que as usan son distintas espécies de morcegos como Plecotus Austriacus e Pipistrellus Pipistrellus que as ocupan para hibernar e tamén como parideira.

O Porrifio-Mos

HISTORIA DA RONDALLA DE ATIOS "Por Isabel Pereira

A

O estandarte da Rondalla de Atios (1983) en mans de Manuel Mouriño, o seu filio e o capitán Alfonso Domínguez Pérez.

Ricardo Maquieira, que ademais acoplaba a rondalla coa música. Ensaiaban nunha casa vella no barrio dos Galegos que pertencia a dona Carolina Fernández. Ó seguinte ano fixerono en Vilafría na casa de don Xosé Novas Martínez. Daquela eran 60 componentes; os músicos case sempre eran de fora, neste caso formaron 21

www.faximil.com

tradición das Rondallas só se coñece polas Rías Baixas pois en Lugo, Ourense e A Corana, apenas existe este tipo de folclore. Onde está máis extendida é na provincia de Pontevedra e en concreto nos Concellos de Vigo e O Porrino como pioneiros nista actividade.

A parroquia de Atios ten moita afección polas rondallas e tivo a sorte de contar cun dos fundadores da mesma, que tristemente xa non se encontra entre nós, estamos a falar de don Xoán Rodríguez Fernández. El trasmitiu coas súas palabras escritas o seguimento da Rondalla de Atios a través dos anos.

Tamén contamos coas narracións de testemuñas que puideron aportar datos porque viviron e lembran con verdadeira satisfacción a súa participación nesta típica celebración de Reis.

As orixes da Rondalla de Atios remóntanse ala polo ano 1925-26 cando esta era bastante diferente ás que hai na actualidade. Logo duns anos longos anos de silencio, en 1952-53 e 1953-54 fórmansedúas rondallas, debido á rivalidade existente entre Atios darriba (barrios da zona de Albarín e parte do Covelo) e Atios dabaixo (barrios da Rocha, Cabadas, Vilafría, Galegos, Eidos, Torre e parte de Covelo). Podemos observar que había unha subdivisión no Barrio do Covelo. Don Xoán Rodríguez reafirmando esa pugna latente escribe: "No ano 1953 e 54 / por unha pequena rencilla anosa parroquia de Atios / polo medio foi dividida'' Nestes anos a Rondalla dabaixo dirixíaa don Manuel Rodríguez Domínguez aprendido por don

O Porriño-Mos

parte dela a orquesta "Lorenzo" reforzada con tres profesores da Banda Municipal de Vigo. Os que tocaban as castañolas eran profesionais na maneira de tócalas, incluso cada un con dous pares.

Cabe destacar que cantaban "Os Reis" todos os componentes e as mulleres que pedían axudas para a rondalla vestían o traxe tradicional galego.

As actuacións se realizaban os días 5 e 6 de Xaneiro. O día 5 facíase o percorrido polas rúas de Tui, Tomiño, A Guarda, Baiona, Gondomar e O Porrino.

Contan alguns dos componentes que o alcalde de Tomiño despois de cantadle "Os Reis" convidounos a uns pinchos ademais de lies dar unha axuda monetaria.

No Porrino había un concurso no que se competía

Concello punan un palco para actuar a parella descripta, facendo unha representación que tina connotacións relixiosas: o mouro era atado polo cristiano cunhas cadeas. A peza musical estelar era "El sitio de Zaragoza", seguida dos pasodobres "En el mundo" e "Viva a Virxe".

O día 6, a actuación principal tina lugar na igrexa, na misa do día; logo percorrían a parroquia e ían a Cans. Os vecinos dábanlle a tomar algunhas cousas típicas do Nadal.

No referente ao carácter anecdótico, a xente para presenciar os ensaios, sacaba as pedras das casas colindantes, onde ensaiaban as rondallas, incluso chegando a derrubarse unha casa co peso porque ían tirando as pedras das paredes pouco a pouco.

A disciplina era algo moi importante; sen embargo, existía a diversidade de opinión e cando se achegaban as datas de sair a tocar, a Comisión facía unha votación para decidir se se abría a porta cara ós vecinos ou non. Deuse o caso de que todo o mundo estaba dacordo agás don Xesús Oya Martínez pero don Ricardo Maquieira deixoulle as cousas claras ó romperlle unha pandeireta na cabeza a don Xesús.

Destaca deste home o seu mal xenio broucando coas súas tamancas no chan, ata romper o pau das mesmas.

Don Xoán Rodríguez escribiu sobre isto pois declárase un gran admirador das comparsas de Reis. En palabras textuais, di: "De como falando das Rondallas de Reis habendo actuado como 60 anos atrás e sendo o máis afeccionado desta parroquia"

con outras rondallas pero, sen dúbida, a expectación estaba no feito de que houbese dúas rondallas da mesma parroquia. Ó dar por terminado ese concurso, facíase un baile en Salceda de Cáselas eos músicos. Desprazábanse en coche de liña e como a xente non cabía dentro, ían no teito chegando a dobralo con tanto peso. A empresa do coche era "Breca" do Porrino.

A rivalidade era tal que se montaban gardas para non copiaren as cancións, unha rondalla á outra. Había xente que vivía en Atios Sur (dabaixo) e ía tocar na rondalla do Norte, como foi o caso de don Xoán Maceira Lorenzo.

Neste mesmo ano a Rondalla da zona Norte dirixiuna don Cesáreo Casalmorto, que era ensinado por don Emilio Teixeira Castelar. Estivo acompañada polas orquestras "Los Lorenzos" e "Novacracia de Cambados" ademais dun coro cantando "Negra Sombra".

A Rondalla Sur no ano 1953 contratou a un mouro e un cristiano que estiveran na romaría da "Virxe da Franqueira" para facer unha especie de representación no Concello do Porrino. O mouro ía nun burro fariñeiro e o cristiano nun cabalo. Diante do 22

"Asimesmo este afeccionado que escribe asi como dando estes datos foi o mías apasionado polas Rondallas de Atios" "e por elo asi conta a súa verdade estando incapacitado con 74 anos de idade" "A rondalla Unión dabaixo coa súa fe e como idea o entrenador da mesma foi don Ricardo Maquieira sendo o acordeonista da orquesta "Lorenzo" tocando con moho brío

sendo a mellor orquesta que existía na villa de Porrino asimesmo reforzada foi unha causa fatal con tres profesores de Vigo da Banda Municipal" "A rondalla Unión darriba asi como falando legal o entrenador da mesma foi don Emilio Castelar e falando neste sentido donde foi director dunha Banda de música en Porrino, Asimesmo a orquesta que levaban "Novacracia" de Cambados acoplada a los Lorenzos de Porrino"

En 1954-55 a parroquia optou por pórse dacordo e formaron unha rondalla soa, dirixida por don Manuel Rodríguez Domínguez, pero parece ser que a calidade non superou as expectativas esperadas. Unha ves máis don Xoán danos creto diso: "Ó partires do ano 54 ó 55 / despois de facer como un armisticio / continua unha soa rondalla / nesta parroquia ata a fecha" Non voltou a haber Rondalla ata dez anos máis tarde en 1965, e don Xoán mostra as súas dotes para compoñe-las seguintes coplas que fan referencia á comarca, tendo como trasfondo á Rondalla da súa vila natal:

www.faximil.com

A Rondalla na Rúa do Príncipe en Vigo en 1978, ánodo enfrentamento coa Rondalla de Pontellas.

O Porrino-Mos

Reis 1965. Rondalla de Atios

En el puente "Das Almendras" Mamado Campode Atios están construyendo una empresa de fabricación terrazos.

Tocaremos una obra que saldrá muy preciosa que de nombre se titula "El Sitio de Zaragoza"

Porrino, que lindo te veo eres divino, eres precioso es tu campina verde y florida pueblo gallego,eres muy hermoso.

Bailarán jota y muineira y no van a ser cansados, por no poder olvidar aquellos tiempos pasados

A Ia entrada de Porrino hay una cosa maravillosa allí están Ias maquinarias de Ia Central de Fenosa.

Recordaros de esta obra que es una pura razón el ano de 1808 Ia defensa de Aragón.

Tenemos en Pretensados una estacion pintoresca que da servicio a vehículos de gas-oil, gasolina etc.

Hoy Atios ya revive y todos están en pie porque hace ya diez anos que ya perdieron su fé.

En Ia parroquia de Atios es cierto que no es broma hay una fábrica de limas que es de Ia marca "Corona"

Tenemos que darle gracias ai Alcaide de esta Villa le rendiremos honores con Ia mayor alegria.

Son tus mujeres bellas y dulces tierra gallega, tierra de amor, y tu campina verde y florida, como campina no hay mejor.

Famosas fiestas de Reyes Ias llevamos en efecto recuerdo para los hijos y también para los nietos

Sita en Ia carretera de Porrino a Portugal y LaGuardia carretera de primera Ia que fué desanchada.

Esta Orquesta es de Cambados y todos serán legales de Porrino tocarán los três hermanos González.

Esta comparsa de Reyes está muy bien examinada conque saquen para gastos y no quisieran mas nada.

Atios es muy bonito subiendo ai monte dei Faro para echarse a Ia sombra a los aires dei verano

Desde Atios a Porrino que bonito panorama en tiempo de primavera es el segundo Granada.

Viva Ia Juventud de Atios por cantar los villancicos traemos nuevos cantares que son de los más de bonitos.

Al pueblo pedimos Senores con toda mayor cultura que a los cabeza de casa se apreciarán como nunca

Desde el Faro ai Castillo muy bonita cordillera en verano es bonito y tambieén en primavera

Los pajaritos cantan alegres por Ia manana su vida es campo libre no metidos en Ia jaula.

Galicia tierra querida poças tierras como ella pêro como rias bajas provincia de Pontevedra

Vamos a cantar los Reyes a Ia Villa con fervor valientes y patriotas como el Cid Campeador

También hay una vaguada que se llania "A Veigina" entre pinos y eucaliptos es muy bonita campina.

Discurrido estas canciones por un hombre cantero su padre no le dió estúdio por carecer de dinero.

Porrino incomparable con tus talleres de servicio, tu estacion, ai paso de forasteros a todos causa sensación.

Tocaremos varias piezas por Io menos más de quince entre algunso pasodobles figura "Viva Ia Virgen".

También hay otra vaguada cortando hacia Budino alli están Ias canteras Mamadas "Pozos do Lino".

El valle de Porrino es muy bonita escampera cuando florecen los arboles en tiempo de primavera.

Tu encantas ai forastero ai ver tu belleza ai entrar tenemos el laboratório que jamás se puede olvidar

A dos parejas de chavales les daremos el aprecio por llevar sus vestiduras a Io típico gallego.

Estaremos orgullosos en Porrino sobre todo por habernos conseguido el Polo de Desarrollo

Por Porrino pasa un rio Hamado Rio de Louro, dará servicio de agua ai Polo de Desarrollo A Rondalla do ano 1979 dirixida por Manuel Mouriho e capitaneada porManuel Rodríguez Domínguez.

Abandeirados (de dereita a esquerda): Xosé A. Rodríguez Varela, Xesús Rodríguez e Alfonso Garcia Méndez.

23

www.faximil.com

Somos todos porrifíeses y le damos su aprecio en el sitio de costumbre tocaremos el concierto.

d. O Porrino-Mos [

A rondalla estivo arredor de 10 anos aletargada para espertar no ano 1975 dirixida por don Manuel Mourino, conecido pola suagran disciplina; foi seguindo ata o ano 1986, nos que pasou por una época de esplendor e de êxito, incluído un enfrontamento coa rondalla de Pontellas.

Cabe destacar a incorporación das mulleres para tocar na mesma, pois ata agora só ían pedir unha axuda. Tamén nestes anos a rondalla tivo câmbios na sua indumentária: pantalón negro (ou azul) e falda negra para as mulleres; xersei que cada ano soía cambiar de cor, camisa branca e boina negra.

Nestas datas o nome da Rondalla de Atios foi levado poios concellos de Vigo, Ponteareas, Gondomar e A Guarda coa laboura de moitos directivos coma a de don Xenaro Porto, Xosé Mourino, Próspero Lago,

Manuel Riveiro da Cruz, Manuel Rodríguez e o director don Manuel Mourino no ano 1976 foi o presidente da mesma.

"Resultado da Rondalla de Atios en canto ó ano 1983 onde foi de bastante interés asimesmo a esa rondalla déronlle aprecio antes de emprender viaxe a Vigo na empresa "Riego" ó mando de don Manuel Marifio parte como director da mesma onde percorrerán varias ruas

na cidade de Vigo onde triunfan victoriosamente sen causar nengiín prexuizo Despois de toda a contenda as 5 da tarde en Porriflo esperábana saindo a cabalgata como asi foi de palabra matematicamente despois de todo isto na plazoleta do Cristo ali deron o concerto".

En 1986 a Rondalla adopta un novo director don Alfonso Domínguez Pérez que debutaria por primeira vez como tal: "O director da rondalla ten que estar moi atento creo asi o fará cando dirixa o concerto por seren a primeira vez como para dar exemplo" "por outra parte de

cando dos ensaios como atento a entrenar ten que darse respecto pêro tampouco sen abusar" "Asimesmo se ten fe e ten humor pode chegar a ser un bo director e como sendo xa superior"

Neste ano o presidente da Rondalla foi don Xesús Pérez Rodríguez e o capitán don Aquilino Xiráldez. Esta rondalla foi novedosa polo feito de ir á Televisión de Galicia, ó programa "Ruada" para actuar e incluso os nenos e nenas de bailar dixeron unhas verbas para os teleespectadores.

Na foto superior.

Directiva da Rondaila:(Arriba) José Angel Caro López, Pablo Giraldez.

Mourino, Benjamin Monz.ón Garcia, Manuel Giraldez Fernández, Jesus Pereira Martínez.

(Abaixo) Manuel Pereira Ramilo, Santiago Ramilo Rodríguez, Alfonso Domínguez Pérez e Serafín Pereira Maceira.

N a foto inferior. José Manuel Domínguez Pérez (Director da Rondalla)

24

con xersei azul e pantalón negro" "Pola outra parte a reportaxe que levan ainda non se sabe con certeza dicen que tenen pensado como dar unha sorpresa" "De tódalas formas vai a ser un novo modelo onde causará sensación o 4, 5 e 6 de Xaneiro levando unha reportaxe como do mais moderno porque como di o refrán os feitos aseveran" "por outra parte co mesmo salero as mozas vestirán falda sendo o mesmo modelo" "Tocarán varias pezas como dando o concerto e alguns pasacalles deses que tenen o seu mérito" "Como Rondalla de Atios xa non se da por olvido que o dia dous de Febreiro foi dar concerto a Budifio sendo á beira da capilla onde está San Blasino"

www.faximil.com

"Vamos ver o resultado do ano 1986 para nunca esquencernos das Rondadas de Reis" "Unha obra tocarán se é certo asi a cousa que de nombre é titulada "Os sítios de Zaragoza" es de marchas militares como sendo moi preciosa" "Asimesmo esa rondalla valerá moito dineiro onde terá a súa salida o dia 4 de xaneiro onde sairán uniformados con xersei azul e pantalón negro" "En canto á rondalla de Atios din que levan 3 meses de ensaio pois cando cheguem ó final xa veremos o resultado" "Según informan desta rondalla como mozas e mozos sendo bastante pacientes que componse arriba duns 70 componentes" "Asimesmo esta rondalla vai valer moito dineiro onde sairán uniformados

O Porriño-Mos

paseniñamente vaise reforzando.

O factor que caracteriza a estas rondallas son as parellas de baile que destacan pola corta idade dos rapaces e rapazas. Son ensinados por persoas que bailaron anos atrás tamén nas mesmas. Van destidos co traxe rexional para bailar a jota e a muiñeira galegas.

Na década dos 70, o encargado de ensaia-los rapaces de bailar foi don Manuel Pereira Ramilo, agás no ano 1986 que tomaron o relevo María Xesús Rodríguez, Frnacisco Lago e María Xesús Pereira. Nas dúas últimas rondallas de novo, vóltase a encargar desa tarefa don Manuel Pereira.

Todalas rondallas ían reforzadas eos abandeirados que a guían e opóñense a que outros contrincantes desfagan á súa. Moitas veces compiten cada un coa súa mellor arte para superar aos rivais.

O trío que custodiou mais anos a rondalla de Atios, estivo formado por un central, don Xesús Rodríguez e dous laterais, don Alfonso García Méndez e don Xosé Antonio Rodríguez Varela.

Unha rondalla supon moitos esforzos de toda a xente que a forma, pero os experimentados ensinan ós máis novos e asi esta tradición perdurará.

Agradecémoslle ás persoas que colaboraron connosco para poder levar a cabo iste artículo.

25

Rondalla do ano 1983.

Podemos observar a incorporación da muller a tocar (non é a primeira vez que ían as mulleres)

www.faximil.com

Desta maneira tan peculiar, don Xoán Rodríguez resume as andanzas da rondalla. Ó cabo de 7 anos volve a rexurdir o interés por formar outra rondalla. Este tipo de organizacións, sempre necesitan xente que estea disposta a loitar e a traballar para levar a un bo faceros obxecti vos marcados.

O presidente, don Manuel Pereira Ramilo e o capitán don Xoán Xosé Domínguez. Esta rondalla de 1993-94 e as que renacen asi, despois de longos anos custa fórmalas; pero conseguiuse reunir unha rondalla de case perto de 100 componentes incluidos os membros da banda de música do Rosal.

Tamén ten algo en común con algunhas das xa mentadas, un director debutante, don Xosé Manuel Domínguez Pérez, instruido nun principio por don Manuel Mouriño e logo polo seu irmán don Alfonso.

Chegouse a considera-la inscripción co Concello de Vigo para participar no concurso que ano tras ano vense realizando nesa cidade pero ó final non puido ser.

Logo de colleren un pouco de constancia, ó ano seguinte vóltase a formar co mesmo director, don Xosé Manuel Domínguez pero con distinta música, coa de Porrino e sobrepásase o centenar de componentes. O presidente, don Alfonso Domínguez Pérez e a rondalla

O Porriño-Mos

A Situación do Urbanismo Porriñés DOCUMENTO EXTRAÍDO DO AVANCE DE PLANEAMENTO ELABORADO POR ARTEPLAN S.A.

DIAGNOSE URBANÍSTICA Ao iniciar este capítulo é necesario resaltar que a mínima operatividade práctica no desenvolvemento do Plan Xeral de 1966 potenciou a existencia dunha grande indisciplina no deseño urbano, crecendo o Núcleo do Porrino de xeito desordenado en función dunha clara ausencia dun modelo definido.

A contía excesiva do Solo clasificado como Urbano no Plan de 1966 determinou un crecemento amorfo con claros problemas de conxestión de tráfico, 26

despilfarro de recursos, escasez de equipamentos, insuficiente consolidación do Núcleo e unha ampla destrucción da escena urbana.

Os Estudios de Detalle desenvolvidos, así como o Plan Parcial de Torneiros non resolveron as lagoas provocadas polo propio Plan do 66, pola contra, consolidou o crecemento residencial apoiado nos sistemas viários pero sen que o resto da trama urbana teña crecido paralelamente.

Por outra banda a Normativa contida no Plan de 1966, que agora se revisa, permitiu edificar utilizando a edificabilidade, o volume e as alturas de forma caprichosa en relación co medio urbano, consolidando e agrupando en áreas próximas ás estradas nacionais unha densidade de poboación e unha tipoloxía edificatoria difícil de asumir dentro dun Planeamento racional. As propias previsións do Plan de 1966 que estimaban para o momento actual unha poboación aproximada de 180.000 habitantes, demostra o irreal do Planeamento anterior, sobre todo se temos en conta que apoboación actual do concello do Porrino a penas rebasa os 15.000 habitantes.

1. Modelo de crecemento Dentro do marco do Término Municipal a realidade física do concello do Porrino caracterízase

www.faximil.com

Este documento sobre o urbanismo porriñés forma parte do Avance de Planeamento elaborado pola empresa ArteplánS.A. Esta empresafoi contratada polo Concello do Porrino para realizar un novo Plan Xeral de Ordeamento Urbano.

O capítulo 3 deste avance que publicamos integramente, está dedicado ao estudio dos males que sufre o noso concello en materia urbanística. A pesar do seu carácter técnico pensamos que pode ser de interés para os nosos lectores coñecer este diagnóstico elaborado por un equipo interdisciplinar de técnicos urbanistas.

Queremos manifestar que a publicación deste traballo non implica que coincidamos totalmente coas aseveracións do documento, aínda que as nosas diversenxias sexan mínimas.

O Porrifio-Mos | H Y

2. Modelo de desenvolvemento socio-económico Seguindo o contido que comprende este capítulo o desenvolvemento socio-económico do Porrino debe fundamentarse nos dous grandes sectores que configuran a actividade e crecemento do Término Municipal.

En primeiro lugar hai que citar ao Sector Secundário concentrado principalmente no Polígono Industrial das Gándaras, así como aquelas outras industrias xa consolidadas que sendo parte fundamental da actividade económicadoconcelloatópansesituadas fora do Polígono.

O crecemento industrial ten mantido unha mellor orde que o crecemento residencial en función dos Plans Parciais que o regularon, controlando o asentamento das industrias. Nembargantes na Información Urbanística púidose constatar a falia dun tratamento adecuado dos residuos procedentes das diferentes industrias ubicadas dentro do Término Municipal e, en particular, daquelas que están na zona das Gándaras ou próximas ao rio Louro, sendo preciso prever un

tratamento destes residuos, co obxecto de evitar a agresión innecesaria das zonas húmidas colindantes co Polígono Industrial cun valor ecolóxico que as fai mere-cedoras dunha mellor conservación.

O tratamento urbanístico do solo destinado a usos industriais foi adecuado pêro insuficiente, pois a saturación que alcanzou o Polígono deixouno pequeno no momento actual.

Os indicadores socio-económicos amosan a necesidade de potenciar o Sector Secundário dentro do concello, tendo en conta sobre todo que gran parte da área industrial de Vigo xa saturada non ten unha adecuadaexpansión dentro daquel Término Municipal.

Por outra banda, a especial situación xeográfica do Porrino fan aconsellable ubicar dentro do Término Municipal novas iniciativas no eido industrial, en particular a creación dun Parque Tecnolóxico, para o que o Plan preverá a correspondente reserva de Solo.

Dentro desta diagnose socio-económica é preciso tamén facer referencia ao Sector Terciario, que deberá potenciarse a través dun novo deseno urbano mais acorde cos tempos actuais, tendo en conta que os novos trazados viários van mellorar a comunicación do Porrino non só co 27

O Urbanismo conservador das últimas décadas se caracteriza por unha agresión constante ás normas legais e pola consolidación de autênticas aberracións urbanísticas.

www.faximil.com

pola oposición entre a concentración existente nos Núcleos Urbanos de Torneiros e O Porrino e a dispersión característica do médio rural.

Dentro do Solo Urbano non existe delimitada unha estructura que obedeza a unha pauta de ordenamento e xerarquización, senón que o crecemento desenvolveuse como resultado de impulsos que obedecen na maioria dos casos á iniciativa privada, dando orixe a un Núcleo Urbano a médio construir e sen consolidar, no que se pode apreciar unha falia de articulación entre as diversas zonas, así como un claro desequilíbrio nos equipamentos.

A imaxe do conxunto urbano é a típica resultante dun proceso de crecemento lineal ou " tentacular", no que predomina a construcción lonxitudinal ao longo das vias de acceso ao Núcleo Urbano ou de aquelas que cruzan o mesmo. Este crecemento deixou lagoas e ocos que se traducen nunha discontinuidade do tecido urbano podendo apreciarse unha indefinición dos limites do mesmo.

A Estrada Nacional 550 e a Nacional 120 condicionan de tal xeito o desenvolvemento urbano do Porrino que a cidade creceu dando cara ás mesmas e de costas ao seu propio centro de relación. Niso contribuiu tamén a ruptura que ocasiona o trazado ferroviário e a Estación, asi como a mala comunicación coa zona de Torneiros.

O crecemento urbano ao non seguir un modelo tipolóxico definido, deu orixe á aparición de numerosas medianeras, así como a diferentes plantexamentos no tocante á configuración das mazás, que dende o punto de vista urbanístico, evidencia que o Núcleo Urbano do Porrino carece dunha pauta de deseno.

z O Porrino-Mos :

resto da Província senón tamén coa Zona Norte de Portugal, conlevando unha maior afluência de persoas ao Núcleo Urbano do Porrino, sobre todo se temos en conta que as modifícacións que contén o novo trazado viário van mellorar o tráfico interior, tanto no Núcleo do Porrino como no Núcleo de Torneiros.

Finalmente é necesario mencionar dentro do Sector Primário a capacidade da industria extractiva (canteiras), en canto elemento xerador de postos de traballo directos e indirectos. Esta industria extractiva que no seu dia deberá ser complementada co desenvol vemento tecnolóxico que permita a elaboración da matéria prima que hoxe se extrae das Canteiras para convertila en producto final, deberá chegar a ser un factor básico na consolidación deste Sector.

O Planeamento debe contemplar de forma pormenorizada esta actividade extractiva, ordenando dende o punto de vista urbanístico todos aqueles factores que son inherentes á propia actividade, de tal xeito que non se produza unha destrucción do médio como consecuenciadun descontrol no tratamento dos resíduos que proceden da mesma.

O Planeamento anterior non fixaba uns parâmetros que permitise regular de xeito eficaz e realista este crecemento, de aí, as grandes carências de infraestrueturas e servicios na maioria dos Núcleos que, a pesar do enorme esforzo (?) Municipal neste sentido non puideron subsanarse.

Evidénciase pois a necesidade de elaborar unha Normativa adecuada que permita que os Núcleos parroquiais tenan un crecemento controlado e harmónico en relación co médio, ao obxecto de que a mellora da súa habitabilidade induza á ubicación nos mesmos da residência principal, cortando a tendência actual cara un desprazamento da Poboación aos Núcleos Urbanos do Porrino e Torneiros.

A configuración xeográfica do Município do Porrino coa ubicación no seu eixo central da maioria das industrias, permite que moitos destes núcleos poidan chegar a alcanzar o concepto de áreas suburbanas, que dotadas de servicios e personalidade propia, contribuan por si mesmas a unha clara mellora da calidade de vida dos residentes nas mesmas. Quizais neste aspecto o Município do Porrino sexa único, ao poder conxugar sen ningún tipo de tensión socio-económica a vida no médio rural e o traballo nas áreas industriais.

4. Modelo de protección

3. Modelo de asentamentos rurais Os asentamentos poboacionais que a partir da Lei 11/85 poden ser contemplados dentro da tipoloxía e características propias do médio rural galego, creceron ata o momento seguindo un proceso de transformación que obedece ás típicas operacións de parcelación, ocupación e construeción sen ningunha previsión na dotación de servicios e equipamentos que necesariamente deben ter estes Núcleos de Poboación, que formados por sucesivas agrupacións, chegan nalguns casos a ter dende o punto de vista morfoloxico unha clara vocación urbana.

28

5. Conclusións Como resume de toda esta diagnose, podemos concretar os seguintes problemas detectados: Solo Urbano L- En relación cos datos de poboación e os índices de crecemento económico existe un exceso de Solo www.faximil.com

As Canteiras precisem tamén dun ordeamento das explotacións e do cumplimento das normas medioambientais.

Por último dentro deste capítulo dedicado ao Solo Non Urbanizable preséntasenos a necesidade de facer referencia á zona de protección que comprende as marxes do rio Louro e As Gándaras de Budino.

Dentro desta diagnose apreciouse que existe un deterioro xeral das Ribeiras do rio Louro e das propias Gándaras, con especiais características e alto valor ecolóxico claramente reconecidas polo seu interés natural e científico. É evidente que hai que plantexar a necesidade de compatibilizar a existência das Gándaras coa actividade industrial do seu entorno, buscando un adecuado control dos verquidos e dando os pasos necesarios para a rexeneración e recuperación das zonas húmidas.

A falia de regulamento axeitado, así como a ausência dunha Normativa sobre o médio ambiente permitiu un tratamento inadecuado dos verquidos industriais que " esquenceron" o valor do seu entorno.

I O Porrino-Mos

clasificado como Urbano no Plan Xeral de 1966, o que determinou un crecemento anárquico do Núcleo do Porrino.

II.- Detectouse igualmente un déficit de equipamentos no tocante a espacios libres e zonas verdes de uso público, ao quedar a súa utilización moi reducida como consecuencia das agresións que recibe do tráfico que transcorre poios sistemas viários.

III.- Igualmente se detectan dous clásicos "efectos barreira". O producido pola Nacional 550 e Nacional 120 e, o producido polo Ferrocarril MadridVigo. (Mais a autovía Vigo-Tui).

IV.- Constátase tamén unha insuficiente xestión do Planeamento e unha pouco afortunada interpretación da Normativa contida no Plan de 1966, o que imposibilitou a utilización de formas áxiles e actuais da xestión urbanística, tales como a delimitación de Unidades de Actuación que dan paso ao que a Lei do Solo Urbanismo concertado.

TRANVIARIOS NO EXÍLIO

MOS: A VELAS VIR Segundo un informe non feito público do Ministério de Obras Públicas, Transporte y Médio Ambiente (MOPTMA), pêro si recollido polo xornalista Angel Munoz en Diário 16 e por Xan Carballa no xornal A Nosa Terra, Mos figura como punto negro de grande perigo por envelenamento de terras.

O informe do MOPTMA comezou a elaborarse hai catro anos e recolle as actividades industriais potencialmente contaminantes e un inventario de chans xa contaminados. Este concepto estaria referido basicamente a verquidos realizados sen control tanto agora como no pasado, pêro con repercusións actuais e para o futuro.

A Xunta de Galicia pola súa parte reconece a prioridade deste punto negro e anuncia actuacións inmediatas, dado que en Mos o perigo está orixinado polo Lindano, un producto utilizado en pesticidas ou en imprimacións que precisa dun tratamento de alto perigo polo seu enorme poder canceríxeno.

A localización está situada ao pé dunha escola e dende o Concello non se quer indicar o lugar onde se vai actuar nin advirte á poboación do perigo que corre.

No número 9 de O TranVía e baixo o título "A Lourina: un artefacto sen desactivar", xa daba conta do risco que estamos a padecer os que aqui vivimos e que as autoridades queren silenciar, a pesar de que este informe non fai mais que constatar.

O MOPTMA renunciou comentar as filtracións do informe e anunciar un próximo acordo global do Consejo de Ministros, procurando rentabilizar unha decisión que en todo caso atinxe a varias administracións e para a que xa se asinou un convénio entre a Xunta de Galicia e o MOPTMA cun investimento en descontaminación de solos, para o que no período 1995-2005 se gastarían 1.800 millóns de pesetas con actuacións acordadas en convénios anuais.

Solo Urbanizable I.- No tocante ao Solo Urbanizable de uso industrial o desenvolvemento do Plan Parcial do Polígono hai que consideralo como elemento fundamental no crecemento económico do Município, nembargantes é necesario prever unha ampliación deste Solo, así como o control mediante as correspondentes Ordenanzas dos verquidos que xenera calquera Polígono Industrial.

Solo Non Urbanizable I.- No médio rural hai que destacar a disparidade existente nas tipoloxías edificatorias, asi como un déficit claro de infraestructuras básicas e equipamentos comunitários, sendo necesario un regulamento da edificación mediante a definición e delimitación dos Núcleos de Poboación e a regulación Normativa da parcela mínima edificable.

II.- Tamén se detecta un deterioro progresivo das características ambientais do médio nalguns puntos concretos tales como As Gándaras de Budino, así como o impacto visual negativo das diferentes explotacións extractivas, tanto de granito como de arxila.

Sistemas Viários I.- Por último hai que resaltar que a transformación que vai experimentar en breve prazo todo o sistema viário que rodea O Porrino como consecuencia da construcción das novas variantes e trazado de autovías, proporciona por si mesma unha solución dalguns dos problemas detectados, toda vez que os actuais trazados da Nacional 120 e 550, ao ser modificados e substituídos por outros trazados mais afastados, vai permitir dar un tratamento urbano aos primeiros pasando a ser " ruas".

29

www.faximil.com

'Por F. Xabier Fontaina

O Porriño-Mos

1971

OTECA

EL PORRINO DEL AÑO 2.000 Entrevista con D. Manuel Novas Medín (naquel momento aparellador municipal do Porrino) publicada en 1971 por El Pueblo Gallego

E

n su nueva y flamante Oficina Técnica nos recibe don Manuel Novas Medín, aparejador municipal de esta villa y realizador, a la vez, de infinidad de obras en la comarca.

-Díganos, señor Novas, ¿en su opinión, el Porrino del año dos mil será ya con aires de ciudad?

-Mire usted; sin lugar a dudas y en lo que he podido apreciar en estos 5 años de gestión en esta zona, creo no equivocarme al afirmar que el año 2000 Porrino presentará una configuración totalmente distinta a la actual... Con la realización de todos los viales o casi todos los señalados en el P. Parcial de Ordenación Urbana, tomará aire de gran ciudad, pues piense usted que tiene proyectadas no solo una infinidad de calles, sino también una serie de "scalextric" o pasos elevados, a nivel de cualquiera de las grandes capitales actuales españolas. _¿No cree usted que es un tanto fascinante, pero a la vez muy lejano todavía?

-Realmente no nos engañemos al querer con vertir Porrino o cualquiera de los otros pueblos similares en cuanto a desarrollo, en grandes ciudades inminentes, pero sí le hago constar que al ritmo que llevamos no es difi ~;' prever, en corto plazo su realización como tal.

-¿Existe problema de vivienda en Porrino?

-Me imagino que interpreto su

pregunta... si se refiere a vivienda económica. Puedo ya darle una información de muy reciente factura, como es la construcción, en un futuro próximo, de las primeras 250 viviendas de las 500 concedidas para el Polígono Residencial de Torneiros. Con ellas, gran número de familias mal alojadas actualmente encontrarán cobijo y una morada digna en la época que vivimos.

Una perspectiva general, así como alzados principales y posteriores de dichas viviendas, las facilitamos al Ayuntamiento la semana pasada, como pueden apreciar en el grabado, a través de los quince bloques integrantes de esta primera fase.

-¿Y las viviendas de tipo medio?

-Este es otro pequeño gran problema en vías de muy buena solución.

Usted sabe que Porrino, con el Polígono Industrial y todas sus fábricas, se ve poblado, en temporadas esporádicas de gentes como directores, jefes de personal, encargados, jefes de producción, etc., que dichas firmas acarrean, y al llegar tratan, por todos los medios de encontrar su vivienda más o menos adecuada al cargo que desempeñan, y aún cuando hasta ahora no abundase dicho tipo de vivienda... entre algunos edificios que estamos terminando, más otros de reciente inicio, se completará un total de 100 o 150 viviendas, de una superficie que oscila entre los 90 y los 140 m2., capaz de satisfacer a los más exigentes.

30

www.faximil.com

HEMER

-Señor Novas; en su opinión de técnico municipal, ¿qué obras necesita Porrino con más premura?

-Sin lugaradudas, y uniéndome a la opinión de las amas de casa... se necesita con urgencia un Mercado Municipal, con unas instalaciones modernas e higiénicas, que les permitan proveerse con soltura de las primeras materias..., para lo cual ya poseemos proyecto de un prestigioso arquitecto vigués, y en plazo breve, una vez finalizadas las expropiaciones, comenzaremos con los trabajos.

También, como obras de urgencia, podemos señalar la construcción de un Ambulatorio y Clínica de urgencia... La tan ansiada Estación de Autobuses...En fin, una serie de instalaciones que dieran a Porrino la sensación de su total desarrollo.

-¿Es cierto que hay gente reacia a las directrices del Plan Parcial de Ordenación?

-No nos dejemos llevar de la "vox populi", en este caso. Es lógico, como vemos en todas las ciudades donde existe, que nunca es a gusto de todos, porque siempre hay unos beneficiados y otros perjudicados. Si bien es cierto que el Plan presenta algunos inconvenientes de tipo técnico en ciertas zonas, que ahora cuando cumpla los cinco años de vigencia trataré, personalmente en Madrid, de rectificarlos dentro de mis posibilidades, siempre y cuando el Ministerio de la Vivienda admita algunas de las mociones presentadas.

Sin embargo, todos los Planes de Ordenación presentan una gran ventaja, y es que terminan, a la larga, por evitar las construcciones anárquicas que, como hasta ahora, se venían realizando.

-Señor Novas, ¿se aprecia, día a día, el progreso de Porrino?

-Como buen gallego le contestaré con otra pregunta: ¿Es que cada día, o cada mes, no hay nuevas inauguraciones de todo tipo en Porrino, tales como cafeterías, hoteles, salas defiestas,edificios, colegios, instituto, etc., que definen, en una palabra, el progreso en cuestión?

Damos por finalizada nuestra entrevista con el joven técnico municipal, dejándolo embebido en sus planes, sus obras y sus problemas que, imaginamos, serán bastantes.

ÍNDICE do primeiro tomo (NúmerosO a 11) Antonio Palacios: Arquitecto O Tranvía de O Porrino Un tranvía na Memoria de O Porrino e Mos Os 4 músicos Tempos Modernos (González Hnos. S.L.) Historia do fútbol local As orquestras en O Porrino O boticario Pepe Palacios A escola en imaxes As zocas, os zocos A case 40 anos da catástrofe de Cans A fidalguia da Louriña Enrique Campo no Porrino Os vellos canteiros A débeda das canteiras A Coral Polifónica do C.R.C. do Porrino en fotos Muíños de auga da parroquia de Atios

N° 0, páxina 4 N° 1, páxina 4 N" I, páxina 6 N° 2, páxina 4 N° 3, páxina 4 N° 4, páxina 4 N° 5, páxina 4 N° 6, páxina 4 N° 7, páxina 4 N° 8, páxina 4 N° 8, páxina 9 N° 9, páxina 4 N" 9, páxina 9 N o l0,páxina4 N°10,páxina9 N° 11, páxina 4 N° 11, páxina 9

INICIATIVAS A.C.E.E.S.C.A N o 0,páxinal0 Fermín Bouza Brey N° 1, páxina 9 Asociación Cultural do Louro N°2, páxina 15 Unión Deportiva Porrino N°3, páxina 15 Divertimento sobre Blanco Amor N° 4, páxina 19 Asociación Disminuidos Físicos e Psíquicos N°5, páxina 14 Café Liceum N° 6, páxina 12 NovopatrocinadorparaaU.D.P N° 6, páxina 13 As Organizacións de Soliedariedade Internacional N°7, páxina 14 Antroido N°8, páxina 15 Subhasta de pinturas a beneficio do Porrino Industrial... N° 1 lpáxina 16

OPorriñoeMos OPorriñoeMos Mos O Porrino Mos

N°3,páxinal2 N° 4, páxina 12 N°5, páxina 18 N° 6, páxina 14 N°7, páxina 19

PERFIS Prohomes As nosas raíces O xacemento paleolítico das Gándaras de Budiño As ermidas en Mos As ermidas en Mos A Festa de San Benito en 1933 O Megalitismo galego As ermidas en Mos As ermidas en Mos As ermidas en Mos

N°0, páxina 15 N°l, páxina 14 N° 2, páxina 9 N° 3, páxina 9 N° 4, páxina 1 N° 5, páxina 16 N°5, páxina 12 N° 8, páxina 20 N°9, páxina 14 N° lOpáxina 16

POLÍTICA OPorriñoeMos OPorriñoeMos ATiradeCousaseMos A Tira de Cousase Mos ATiradeCousaseMos ATiradeCousaseMos A Tira de Cousas Puxeiros: o lixo gubernativo ATirade Cousas A Tira de Cousas A Louriña un artefacto sen desactivar A Tira de Cousas A Tira de Cousas Candidatos á alcaldía

N°0, páxina 16 N° Lpáxina 16 N° 2, páxina 18 N°3, páxina 18 N° 4, páxina 20 N°5, páxina 20 N°6, páxina 17 N° 6, páxina 18 N°7, páxina 20 N° 8, páxina 19 N° 9, páxina 18 N° lOpáxina 21 N°9páxinal9 N°l lpáxina 18

ECOLOXIA O que queda das Gándaras de Budiño A observación das aves Adeus ás cigoñas do Cerquido Un descenso polo Rio Louro (parte I) Os censos de aves do casco urbano Un descenso polo Rio Louro (parte II) O lixo noso de cada día Cogumelos elandras Plantar as árbores de Nadal As barreiras Niñadoiros ou Caixas niño

N°0, páxina 18 N° 1, páxina 18 N° 1, páxina 19 N°4, páxina 16 N° 3, páxina 16 N" 4, páxina 15 N° 5, páxina 22 N°6,páxina22 N°7, páxina 22 N° lOpáxina 14 N° 1 lpáxina 17

GASTRONOMIA Celtiña CasaElisardoenMos La Cueva 1922-1994

N°0,páxina20 N°l,páxina20 N° lOpáxina 13

VARIA Unha casa no ponente Adeus ao Ferradura Rimas científicas Paco Candan, artesán da pedra

N° 5, páxina 15 N°6, páxina II N°9, páxina 16 N° lOpáxina 12

MEMORIAS Isaac Valverde Pérez Pedro Coya Domingos do Cocho Angeles Teijeira: modista Dona Sarae don Cándido: mestres Anónimos, os cantares de cegos As lembranzas de Lola Cabaleiro In memorian: a don Cándido, mestre de Cans OramodeCans Ramos, espadañase andores en Budiño

N°0, páxina 11 N°l, páxina 7 N° 2, páxina 10 N° 3, páxina 8 N°5, páxina 10 N° 8, páxina 13 N° 8, páxina 14 N° 9, páxina 12 N° lOpáxina 18 N° lOpáxina 19

COMIC Flipi Humor O rio Os Autos Tolos Os Reis Majos Biba la banda OtropeSondaPedra Dende Cuba con amor

N°l,páxina2l N° 3, páxina 7 N° 5, páxina 30 N°6,páxina21 N°7, páxina 18 N°8, páxina 18 N°9, páxina 17 N° lOpáxina 20

PARROQUIAS OPorriñoeMos OPorriñoeMos O Porrino e Mos

N°0, páxina 12 N°l,páxina 10 N° 2, páxina 12

A recuperación do Antroido no Porrino O movemento obreiro no Porrino 1900/1936 O catastro de Ensenada C.R.E.A.N.N Unha escola para a vida

N°0, páxina 21 N°l, páxina 22 N° 2, páxina 20 N°3, páxina 20

31

Veritas algo máis que un clube deportivo 1878, o ferrocarril atravesa a Louriña Toponimia porriñesa: Louriña e Porrino Discomanía local Historia da Rondalla de Atios

N" 4, páxina 22 N° 4, páxina 24 N° 8, páxina 22 N° lOpáxina 22 N° I lpáxina 21

ENTREVISTAS X.L.Méndez Ferrín Xosé L. Barreiro Bar Boo, arquitecto Alvaro Pino MaritaOcampo Lola Herrera Antón Reixa Alfonso Álvarez Cáccamo NaLúa

N°0,páxina24 N" I, páxina 24 N°2,páxina24 N°3, páxina 24 N° 4, páxina 27 N°5, páxina25 N" 6, páxina 24 N°7, páxina 23 N°9, páxina 20

Montes comunais (unha asignatura pendente) Fin de curso Un día nas carreiras Casa da Cultura Orapronobis Anécdotas do Entroido Proxectos para As Gándaras de Budiño Os oleiros da Louriña Democracia por favor As ribeiras do rio Louro As canteiras de granito do Porrino Sendeirismo e recuperación A situación do Urbanismo porriñés

N° 0, páxina 27 N° I, páxina 27 N° 2, páxina 28 N°3, páxina 28 N° 3, páxina 29 N° 4, páxina 30 N°5, páxina 28 N° 6, páxina 28 N° 7, páxina 26 N° 8, páxina 25 N°9, páxina 25 N° lOpáxina 25 N° 1 lpáxina26

HEMEROTECA 1900. A igrexa parroquial do Porrino 1907. ¿Atentado ao Rei no Porrino?

1900. Os inicios da Sociedade Liceo Artística 1936. Triunfaron las izquierdas en Porrino y Budiño 1890. Isaac Peral 1892.0 primeiro club ciclista 1886. Leandro Diz reorganiza a Banda de Música 1893. Inauguración da Sociedade Casino 1927. Homenaxe no Porrino a Ramón Cabanillas 1794. A tradición panadeira do Porrino 1926. ¿O Porrino, vila do Louro ou Lourambal?

1971. El Porrino del año 2.000

N°0, páxina 31 N° 1, páxina 31 N° 2, páxina 31 N° 3, páxina 31 N°4,páxina31 N° 5, páxina 31 N° 6, páxina 31 N"7,páxina29 N°8, páxina 29 N°9, páxina 31 N° 1 Opáxina31 N° 1 lpáxina30

www.faximil.com

O Porriño-Mos

www.faximil.com

CONTRAPORTADA: RONDALLA DE ATIOS DE 1993-94 SENDO DIRECTOR XOSE MANUEL DOMINGUEZ PEREZ, CAPITAN XOAN XOSE DOMINGUEZ E PRESIDENTE MANUEL PEREIRA RAMILO.