Manual de Control Social sobre los Recursos Naturales (Miskitu)

Page 1

ASLA TAKANKA UPLA RAITKA PURA KAKAIRA KLAUNA TASBAYARA, NICARAGUA KUNTRIKA KUS BILARA BA (CEJUDHCAN)

Indian prapatika bara yuyaka nani ba pura laki kaikaia dukiara ulbanka wauhkataya.

Bilwi, Puerto Cabezas, RAAN, Nicaragua

•• 1 ••


Ulbanka ta brinba:

Dra. Lottie Cunningham Wren CEJUDHCAN ta brabrira.

Laki kaikan ba:

Lic. Juana Bilbano Webster CEJUDHCAN.

Paski tabaikan nani ba: Karla Zavala Poveda. Mariela Castillo Hawkins.

Lilkika paskaiara ta baikanba: Benjamín Eddy Cookbran Bans. Miskitu bilara lakanba. Karla Zavala.

Impresión

MultiGrafic Telefax: (505) 2249-4797 Ulbi pasara sakanba. Asla takanka upla raitka pura kakaira, klauna tasbayara, Nicaragua kus bilaraba CEJUDHCAN Nueva Jerusalen, bus takaskaika lamara Bilwi (Puerto Cabezas), RAAN Telf /Fax: (505) 27921033. • Cel.: 88347072 / 86441607 Web:www.cejudhcan.org


CEJUDHCAN ba asla takanka kum sa Gabament wina apia, an politik wal sin wark takras, bara mana luhwakira wark daukisa upla nani raitka ta baiki, bara ai warka nani ba kau karna daukisa indian luhpika nani prapatika raitka, baku sin indian bakahnuka raitka wala nani sut pali param daukaia, kaina kahbaia bara karna daukaia dukiara ai warka nani ba daukisa. Wan kaikanka ba

Wan warka daukankaba

Indian kiamka nani an kiamka sat wala nani tawanka naha Atlantik kus Nicaragua kuntri bilara ba, kasak pali kat sem sat La tanka kat ai raitka nani ba brikaia, indian bakahnuka raitka nani ba (tasba piskaindian natka laka ba kat), baku sin ai iwanka an pawanka yamnira, ai lahlaka nani wal, aitnaya kir kutbi briba sauhkras kira, diara sutra mairin an waitna wal asla kira.

Redi daukaia an tabaikaia indian kiamka nani ra, an kiamka sat wala nani blasi piuwa wina naha Atlantik kus piskara bahwiba karna daukaia mairin an waitna wal aikulkanka sem sat yabalka bakku, ai tasbaya, ai tawanka, klauna tasbaya, kuntri bilara an kuntri wala wala nani mawanra sin.


TINKI BILA

Asla takanka upla raitka pura kakaira klauna tasbayara, Nicaragua Kuntrika kus bilara ai warka dauki ba (CEJUDHCAN) wina naha ulbanka na bakku tinki wisa wahma, bara tiara kumi bani naha warka daukaia dukiara CEJUDHCAN wal ta baiki balan ba, baku sin mairin, waitna, bara tawan almukanani, bara tawan ta brabrira kumi bani ra tinki ka tara yabisa, kan witin nani piuwa banira wan ta baikisa CEJUDHCAN lukanka, bara kaikanka baku sin warka nani ba karna dauki aula wal ai mihta sakbi ai kupia aiska kira. Baku sin tinki bila yabisa Fondo Comun (F.GD), witin nani ba wan ta baikan ai kupia aiskakira, naha nani ulbanka baku sin warka daukan na

pasara sakaia, baku natkara yawan sipsa wan aiklabanka na indian luhpika nani raitka ba karna daukaia bara paramra saki waia piuwa banira, baku natkara lika sipsa indian luhpika nani piuwa nani luwanra, gavamet nani karnika briba, baku sin kiamka wala nani bui indian nani raitka tiki aula ba kankahbaya paramra sakaia, bara umpira iwan, rausaukan alba laka wina pri sakaia, baku natkara witin nani ba ai pawankara waia. Naha nani sut lukanka na rait bara kasak pali daukaia ba kau nitka tara brisa, bara yawan sutba naha warka bara lukanka na ta baikaiasa, baku lika sipsa wan aiklabankaba wal lasba kat waia.


ULBANKA NANI TA

I. Ta krikanka bila ….………………………………………………………………………………............................…….……………..… II. Luki kaikaia, dia dukiaba pura lakikaia tawan bilara ..……………….......………………….........................................…........ III. Kuhku pali ra, laki kaikaia blasi piuara nahki natkara indian tawankara yuyaka nani pura laki kaikikan ba …………..…. IV. ¿Dia dukiaba pura lakikaia bara upla aikuki wapni ta wakaia? ..………………….............................…………………….….... V. Pura laki kaikaia bara wapni wakaia satka naniba .....………………………………….................................………………….… a. Gabament pulitikka warkka pura laki kaikaia ....……………………………………………………..……….…........…….……..... b. Wan prapatika nani bilara ritska nani sutba pura lakikaikaia …………………………………………..…………….....……....…. c. Wan lahlaka, bara wan yuyaka nani pura laki kaikaia bara wapni wakaia …........……………….…………..……………....….. VI. Pura laki kaikaia bara upla wal wapni wakaia brinka paliba …......………………………………..............................……...…. VII. La nani bilara bapanka bara ba .……..……………………………………………………………….…....................…………...…. a. Nicaragua Kuntri La tara .......…..................………………………………………….................……………………………......… b. Klauna laka nani Atlantik kus tasbaya piska nanira, Nicaragua ra, La Numba. 28 …………………………………………..…. c. Tasba baiki sakan La Numba. 40 ………..................………………………......…………………………….......……………....…. d. Tasba baiki sakan warka daukaya lahla ka La Numba. 376 .............……………………………………………….……….…..… e. Tawan uplika ai lukanka wal kuntri bapanka tilara kaya La Numba. 475 ..........………………………...………….…………..... f. Kuntri gabament warka tanta plikaia yabalka La Numba. 621 ………………………………………………………..............…... g. Wahma an tiara yamnika an pawanka aiska sut ba Laka La numba Numba . 392 .………………………………....……......... VIII. Dia sat uplika naniba sipsa pura laki kaikaia an upla wal wapni wakaia warka daukaia. …………………….................... IX. ¿Ya nani ra sipsa pura laki kaiakaia? ...........................................……..…………………………………………..............………. X. ¿Dia sat dukia yawan pura laki kaiakaisa? ............................................................................................................................... XI. ¿Nahki sipsa pura lakikaia?.....………..…………….............................….…………………………………………..............……… a. Pas taura dia daukaiaba pura laki kaikaia natka naniba ………………………………………………………….......................... b. Pura laki kaikaia warka daukaia dukiara nahki asla takaia wan dahknika wal …...…………………………......……………….. c. Nahki natkara sturi nani nitba wahbaia, ulbaya pura laki kaiaka warka daukaia dukiara .………………………...……………. d. Sturi nani wahbi sakanba, pura laki kaikaia warka daukaia dukiara aman laki kaikaia an ulbaia ba …..…………...…………. e. Las diara sut lakikaikan ra ulbi sakaia ba …………...………………………………………………………………........................ f. Diara raya takanba pura laki kaikan warka daukan wina asla dauki paramra sakaia ……..…………………….........………… XII. Pura laki kaikaikaia warka yamnikaba. ………….……………………………...................................................................... XIII. Dia dukia sipsa yamni takras kaia ba. …............……………………………………...…………………..................…………. XIV. Pura prakanka bila ..……………………………………………………………………………...………........................................

6 7 8 10 12 12 13 14 15 16 16 17 17 18 19 20 22 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 38 39


I. TA KRIKANKA BILA Nicaragua Kuntrika bilara upla 5.7 milian barasa , baha wina upla andat bani wina, 8 ba indian kiamka sa, bahaba wibiasaka ka numbara lakan taim 8.2%. Baha ninkara wahma bara tiara naniba kau ailal palisa, wibiasa kaka numbara lakkbiasa kaka 64% porsent ba wahma bara tiara nanisa, pat wark takaia sip mankarasa sakuna wark takras.

Bara baku natkara, piuwa ailal palira upla almuk naniba baman tawan ta bri banwisa, wahma bara tiara nanira chaska yabras, bara baha bui wahma bara tiara nani karnika bara sinka laka naniba sirpi dauki, bara baha nani trabilka nani ba laki kaikan ninkara, asla takanka upla raitka pura kakaira klauna tasbayara, Nicaragua kuntrika bilara ba (CEJUDHCAN), diara nani kum kum wahma bara tiara nani wal dauki balansa, yula kahbi bara La nani dauki ba lika witin nani raitkaba karna daukaia an paramra sakaia, baku natkara wahma an tiara nani wal tawan ba yabal yamni ba bak ta briaia, ai yuyaka nani kaina kahbikira, ai natka nani ba tikraskira bara karna dauki waia dukiara, indian luhpika nani yamni iwaia dukiara.

Naku wahma bara tiara ailal sa sakuna, laki kaikuma taim wahma bara tiara naniba wan kuntrikara ba, baku sin klauna tasbaiara,Gabament warka nani tilara, baku sin politik nani bilara la paski naniba tilara wahma bara tiara kankahbaya nani ba uba apusa, bara naha nani trabilka na bui wahma bara tiara nanira chasnka yabrasba ai lukanka mankaia bara bapanka nani daukaia gabamet baku sin tawan trabilka nani tilara, kau pali takisa wan indian tawan ka sirpi nani bara, baku natkara naha trabilka nani ba ban ban ai taura balansa, naha minit kat, kan La kum paramra apusa wahma bara tiara nani ba raitka briba Gabament warka nani tilara ai pliska yabaia, bara ai lukanka baku sin ai bapanka nani ba Gabament warka nani tilara ai tawanka tasbaya yunkka bilara dinkaia bara karna daukaia.

Bara baha lukanka wal, naha ulbanka indian prapatika bara yuyaka nani ba pura laki kaikaia dukiara ulbanka wauhkataiana paskansa, isi bara param palira, naha wal want sa wahma bara tiara nani kumi bani kau ai tanka bribia nahki natkara sipsa witin nani ai yuyaka baku sin ai ritska naniba kaina kahbaia, pura laki kaiki wan tawanka sirpi sutra, baku natkara sin wahma bara tiara naniba ai ta uplika nani wal tawan lahlaka bara yuyaka naniba klin natkara la bilaba kat yus munaia tawan sut painka dukiara.

•• 6 ••


II. Luki kaikaia, dia dukia ba pura lakikaia tawan bilara

¿ Dia dukia ki pura Ao, baha ba sim

laki kaikaia ba.?

dukiasa, kuna kau kainara

¿pura laki kaikaia ba,

laki kaikbia.

sim dukiasaki wapni brih waia wal?

¿Ahkia wina barasa pura laki kaikaia warka na.?

•• 7 ••


III. Kunku pali ra, laki kaikaia blasi piuara nahki natkara indian tawankara yuyaka nani pura laki kaikikanba . Wan almuka nani ba blasi piuara, ai natka nani shelp brikan ai yuyaka nani ba wapni brikaia kaina kahbaia dukiara, bara naha nani natkaba wal ai dusa nani baku sin ai yuyakanani ai prapatika bilara bri banwiba sauhkraskira yus muni kan, baha piuara indian tawankara tarbaiwan lakaba uba apukan, bara upla sutba asla pali iwikan, bara ai warka nani baku sin inslara plun ma mankaia bara dus ma nani mankaiaba sut asla ra daukikan, des ai tawanka luhpika baku sin ai luhpia nani wal baman. Bara diara sut ai prapatika bilara bri banwiba atkras, wibiasa kaka upla kau tara bara wala kau sirpi nani dukia apu kan, bara insla, baku sin tasba wina yuyaka nani bri kanba des utla bara tawan bila kat yus munaia dukiara kau kan, baku sin upla naniba ai luhpia an ai dapna aikuki wark naniba daukikan, wibiasakaka des pana lakara wark naniba dauki kan. Baku sin tawan ta uplika nani kum kum bara kan, bahaba lika, la nani lainkara, wihta, tawan almuka nani, pirit lainkara, pasin nani, an sukia nani sin, bara wan wina tara ba mainkaikaia bara kaina kahbaia dukiara, bara kan: sukia, sika kakaira witin nani sutba tawan bui kulkanka tara yabikan, baku natkara tawanra yabal kat wapnira brikan.

Lilka 1.1 Tawan sirpira tutni kum lilkika. Naha nani natka pana pana help takaia tawan bilara asla lakara bahaba upla sut daukikan, baku sin tawan bilara, kau kulkanka tara yabikanba sika: tawan almuka nani,wihta, pasin, sika kakaira, sukia, bara witin nani la mankuyaba tawan luhpika nani sutba alki dauki kan.

•• 8 ••


Ban sakuna naha nani natka blasi piuara wan tawanka sirpira bri kanba, taim nani ailal luwan wal kasak pali chens takansa, baha ba lika, tawan sirpi ba tawan kau tara wal prawi sin sinka laka, la nani an wark nani daukaia natka nani ba chesn taki aula; wibia sa kaka nanara masin nani tara wal wark daukaia natka nani ba kau pawi aula baha wal wan tawan kara, pana pana ta baiki yamny iwaia laka, asla iwaia natka

naniba tiwi balansa, bara baha wal sin diara nani ailal taki balan sa, wibia sa kaka wan tawan ka naniba nanara sat wala asla taki aulasa, baku sin indian tasbaia naniba sin baiki sakansa, baraba nanara baha tasbaia bara yuyaka nani pura laki kaikaia an kaina kabaia dukiara ta brabrira nani bara sa tawan sirpi bilara wibia sa kaka sindico daknika nani ba.

Lilka 1.2 wahma bara tiara nani tawan sindico ka wal wapan ka daukisa unta tara nani ra dus nani ba kulkaia bara adar apu upla dus klaki nani ba pura laki kaikisa . Lilka 1.3 Pura kaikaia warka ba pat piua manas wina dauki aulasa, bahaba diara kum trinsar apiasa.

•• 9 ••


Naha pura lakikaikaia bara wapni ta wakaia warka

IV. ¿Dia dukiaba pura lakikaia bara upla aikuki wapni ta wakaia? Pura lakikaikaia

laki Pura kaik w ba lika upla sut gab al ta u aia ba pl am lahlaka implikan ta wan ent n a bara sipsa daukaia an ra yuy param i ba si nani ba mayara mu akana mun n nan isa ni y iwisa bar ba duk us aa ia sin i wark ra, a kau p Tawan luhpiara karnika dau ain kisa yabisa, tawan ta brabrira , baku sin gabament, sat ka kumi bani ra, makabi walaia paramra an sturi kasak ba wal wan wibia, ai warka nani daukanba tawan yamnika dukiara, baku sin nahki natkara tawan lahlakaba yus munahsa kaka. warka ba wal, tawan

Baha ba la daukanka baku kum sa,

tawan luhpika kumi

bui tawan ta uplika nani warka, baku sin tawan yuyaka nani ba pain, bara kasak La bila ba kat tawan uplika sut yamni iwaia dukiara yus munisa sapa aman laki kaikaia ba.

Pain, bara yawan kau pain wan tanka briaia dukiara, kaisa tihukara lakikaikaia sinskira, bara aiulbra nani ba dia wisa pura laki kaikaia bara ùpla aikuki wapni ta wakaia ba dukiara.

•• 10 ••

bani


Ah, dia dukiaba pura lakikaikaia

Uba pain…. Bansa kaka yawan lakikaikbia.

¿ Dia dukia ki pura lakikaikaia ba an upla wal wapni brih wakaia wan tawanka sirpi nani bilara bara tasba baikisakan yunka bilara?

daukankaba laki kaikisa, baku natkara sin

Naiwa piuara, yawan puralakikaia bara upla

wan raitka ba sin yus munisa Gabament ta

aikuki wapni wakaia dukiara aisisa taim,

brabrira nani, baku sin wan tawanka bilara

bahaba lika wahma bara tiara nani, waitna

ta upla nani tawan lahlaka, bara tawan

bara mairin, almuk nani sut ai raitka bri

yuyaka nani ba nahki natkara yus munansa

banwiba gabamet baku sin tawan ta uplika

sapa makabi walaia.

nani warka daukanka natka nani ba pura laki kaikaia warka ba dukiara aisisa, baku

Pura lakikaiakaia warka ba natka kat yawan

natkara gabament bara tawan ta uplika

tawan luhpika baku sipsa tawan yuyaka

nani tawan yuyaka bara lahlaka naniba klin

baku sin lahlaka naniba nahki natkara yus

lakara yus munisa sapa nutakbia.

munisa sapa nu takaia, baku lika yawan

Gabament ta bri uplika nani bara ta baikisa,

Pura lakikaikanka bara upla wal wapni

tawan yuyaka nani sutba klin lakara, baku

wakaiaba. Naha ba sika wark kum sa,

sin paramra yus munaia upla sut painka

bara naha natkanak Gabament nani warka

•• 11 ••

dukiara.


V. Pura laki kaikaia bara wapni wakaia satka naniba Indian nani kaikanka baku sin ai iwanka, bara ai natka naniba wina laki kaikbia sa kaka, pura laki kaikaia bara wapni wakaia warka naniba sipsa daukankaia, Gabament ta uplika nani bara, baku sin, ta uplika wala nani tawan sirpi bilara tawan taura banwiba sutra, bara diara yuhmpa ba purara kau paliba la kat daukankabia.

bapanka nani daukaia, bahaba mihta nitsa witin naniba natka kum brikaia, baku sin smat nani ailal pali brikaia baha nani mapara bapanka daukaia, bara sturi kasak pali win kaia naha nani ai warka daukaia ba dukiara, baku sin amanpali ai dara walikaiasa La nani raya paskisa piura, baha nani lakaba nahki natkara witin nani ai kaina kahbisa, apiasakaka ai raitka nani klakisa sapa, baku sin piua banira nu bahwikaiasa, La nani raya takisa piuara baha lakaba indian kiamka raitka nani kan kahbisa, tawan sirpi an tasba baikisakan bilara sin. Klauna gabament ta uplika nani indian tawanka sirpi ta uplika nani ba ansika yabaia sa

a. Gabament politikka warkka pura lakikaikaia: Upla baniba baku sin, indian kiamka kumi bani ba, ai raitka brisa Gabament warka nani sut tilara kaia bara ai lukanka bara

•• 12 ••


nani plikan kaiasa nahki natkara wan yuyaka, nani sutba main kaikaia an rau saukraskira yus munaia: wan dusa nani, wan laya, wan inskika, wan golka, wan, kabuka, bara wan prapatika nani sut blasi piua wina bri banhwiba. Sampla kum mankbia sa kaka, indian Gabametka naniba baku sin tawan bilara ta upla nani ba blesto natka kum brikaiasa nahki natkara wapni brikaia kampany nanira adarka nani yabiba ritska nani wan tasbaia wina sakaia dukiara La kat aisi kaiki ritska nani sakaia dukiara.

tawanka uplika nanira an param saki marikaia tasba yunka baiki sakan asla takanka mawanra, apia kaka tasba baiki sakan asla daukisa pyuara, tawan nanira wark nani dauki ba, lahla nani dimi ba param sakaia, bara nahkira yus munaia ba tawan wina bila baikra ba bapankaia sa.

b. Wan prapatika nani bilara ritska nani sutba pura lakikaikaia: Indian Gabamentka nani ba tawan luhpika sut aikuki ai tankabrih natka

•• 13 ••


Baku natkara tawan bani bilara, kamisan kum barakaia sa mainkakaira tankira wapni wakaia kamisanka, baha lika naha warka nanina yamni pali dauki ai kainara waia dukiara.

bilara ta upla nani baraba, witin nani ai wark kasa ai tawanka aslatakankara maisa pakaia, paramra, piuwa banira tawan lahlaka an brisa, baku sin nahki natkara yus munisa baha nani lahlakaba, naku sim natkara Gabament tara ba sin ulbisaki paramra nu munan kaiasa ai warka naniba bara lahla naniba naki yus muniba dukiara. Baku sin wahma bara tiara nani ba natka kum brikaiasa naha warka nani sut na pura laki kaikikaia.

c. Wan lahlaka, bara wan yuyaka nani pura laki kaikaia bara wapni wakaia: Indian tasbaia baikisakan tara kus bilara bahwiba, baku sin Indian Gabamentka ta uplika nani bara bahwiba, baikisakanka tara ba bilara tawan sirpi nani kumi bani

Tasba yuyaka wina yamni ka baku sin lahla nani saki ba.

•• 14 ••


VI.Pura laki kaikaia bara upla wal wapni wakaia brinka paliba Pura laki kaikaia bara upla wal wapni wakaia warka nani brinka paliba sika upla banira sanska yabaia diara nani sut tawan bilara takiba tilara dimaia, ai raitka nani briba tawan yuyaka nani sutba pura lakikaikaia, wan yuyaka bara wan prapatika naniba bilka yamnira brih wapaia indian kiamka nani sut yamni iwanka pawankara brihwaya dukiara yus munaia dukiara. Bara baku natkara yuyaka nani sutba klinra bara paramra yus munan kaia. Naku daukisa piuwara yawan wan dara walisa an nutakisa kasak pali wan ta uplika nani ba Gabament ta bribahwiba rait pali ai warka naniba indian luhpika nani baku sin kiamka wala nani indian tasbaiara iwi bahwiba yamni iwankara brih impakisa sapa.

2) Ay warka nani daukiba yamnika. nahki muni naha nani warkara tawan yuyaka nani yus muniba rait pali indian kiamka, baku sin kiamka wala naniba yamni iwanka dukiara saki ba.

3) Naha warka nani ba nahki praiska kat kasak yamnisa ki. Baha ba lika gabament programika naniba rait pali indian Kiamka baku sin kiamka wala nani ba nitka nani ba katsa ki.

4) Warka daukanka natka nani. Bahaba lika nahki priaiska kat gabament ta bri uplika naniba ay natka baku sin ai daukanka naniba, yamni palisaki an uplara latuan kaiki daukisaki, bara klin lakara saki.

5) Warka nani daukaia paramra. Gabament ta bri uplika nani sutba ai bisniskasa tawan luhpika nanira maisa pakaia paramra ai warka nani daukiba tanka nani.

Naha nani daukankaba sipsa kaia:

1) Ay warka nani karnikaba. Baha ba lika nahki praiska kat Gabament ta uplika nani ai warkka yamni kaiki ba program nani satsat paskansa tawan luhpika sut yamni iwanka dukiara.

•• 15 ••


VII. La nani bilara bapanka bara ba Pura laki kaikaia warka ba, La bilara pat bapansa. Nicaragua kuntri Laka tara bilara, bara La wala nanira sin naha pura kaikaia warkaba daukaia dukiara.

nani mawanra kahbaya, bara sin param sakaya miskit nani ba ai tanka bribria dukiara, sipsa upla kumi, dakni kum, gabament ta uplika mistikka kaia, isti wapni daukaya o ansa briyaya, bara maisa pakaya ansikaba la bilara deka nani kulkan ba kat.

a. Nicaragua kuntri La tara Politik Raitka Sapta II Laka 50.- Tawan luhpika nani ba semsat raitka brisa, tawan o gabamnet warka nani tilarakaya. La nani bakku tawan uplika nani, kuntribilara, ai tawanka bilara diara sutra bara kabia ai bapanka nani ba wal.

Tawan warka raitka sapta III. Laka 66.- Nicaragua Luhpika nani ba airaitka brisa diara kasak ba maisa pakankaya. Naha raitka pri lakara tanka plikaya, briyaya bara sin param sakaya story nani ba, sipsa wan bila baikra sakikira, ulbanka natka nani bakku apiakaka nahtka wala nani kau yammni kaikbia baku.

Laka 52.- Tawan luhpika nani ba ai raitka brisa makabanka nani daukaya, diara saura nani ba mapara, La uplika

Na was ba Kuntri aslatakanka La paskaya Watla.

•• 16 ••


b. Klauna Laka nani Atlantik Kus Tasbaya Piska Nanira, Nicaragua ra, La No. 28

Laka. 62.- “Tasba baiki sakanka nani klauna tasbaya Atlantik kus yahbra bara waupasa bilara ba witin nani ai warka ba daukan kabia, Klauna Laka La No. 28 ra, dia bapan ba baku, bara klauna raitka Laka kulkanka ba, bara tasba baiki sakan laka kulkanka ba kat, bara yamny wark ba pakaia, tawan uplika nani ra pain help munaya mata, Klauna Gabament baraTasba baiki sakan Gabament ka ba asla, ai maisa wilki, kupia kumi, pana pana wal wark ba daukan kaia, La bilara ai wark ka bapan ba kat. La papaskra daknika tasba baiki sakan Gabament ka bila ba ai warka daukan kabia naha La ra dia bapan ba kat.

Laka11 - “Atlantik Kus tawanka uplika nani ba ai raitka brisa naha dukia nanira: 1) Pana pana wal sim sat kulkanka yabaia ai raitka nani ba, ansa daknika kau bawanka brisa, an ansa kau aylal sa sapa laki kaikras kira. Baku sin ay bisniska sin wal kumi bri kabia.

c. Tasba baiki sakan La No.40 Sapta II Laka. 16.- Tawan kara iwi uplika nani raitka bara aibisniska ba naha sa:

Laka. 63. La papaskra daknika tasba baiki sakan klauna tasbaya atlantik kus bilara nani ba, witin nani plis kum paskan kaiasa indian kiamka nani ta briyaya tasba baiki sakan aslika warka nani tilara, baku natkara indian raitka ba kulkanka yaban kabia bara atlantik kus tasbaya bilara patitara wina kiamka wala nani bara ba raitka ba sin kulkan kabia, ai iwanka natka nani briba, patitara wina aikulkanka ka briba baku.

1) Tawan warka nani sut tilara kaya. 2) La uplika nani mawanra kahbaya sa tasba baiki sakanka warka bilara saurka nani bara sa pyuara, baku kupia kraukaya nahki ai warka daukaia ba tanka. 3) Maisa pankankaia diara sut dauki ba, bara lahlah nahki briba tasba baiki sakan lahlah ka.

•• 17 ••


d. Tasba baiki sakan warka daukaya lahla ka La No. 376

ba upla sut nu takaia sipsa tanka nani ba maisa pakan kayasa tawan uplika sut mawanra. Sip apia sa natka kum sin ra yukwanra briaia, upla nuapo sa kaka, lahla nahki dimi ba, bara taki wiba, tasba baiki sakan lahlaka, tawan uplika nani o upla kum makabi waluya pyuara maisa pakan kaya sa, baha storka ba yukukbia sa kaka La ba kahban kabia baha ta bri uplika purara.

Laka 3. Tasba baiki sakan warka lahla ka ba bapisa adar kum baku, lahla nani dimi ba, bara takiwiba kasak yamnira wakan kayasa, tasba baiki sakan tawanka bara upla nani sut mawanra. Tasba baiki sakan warka daukaia dukiara lahla nani nahkira yus muni aula

•• 18 ••


e. Tawan uplika ai lukanka wal kuntri bapanka tilara kaya La No. 475

bapan ba, contri luhpika baku sin tawan uplika nani asla taki sipsa makabaya, gabament ta bri nanira, sturi kasak ba, bara sin witin nanira kler munan kaya sa taimka kat, diara nani sut dauki aula ba gabament warka nani ba yamni brih impakaya lainkara. Makabanka nani sut daukan kabia ba kau kaina manas wina ulbi makaban kabia, ai bisniska bara ai raitka nani briba kulkanka ba baku, gabament warka nani tilara kaya naha La bilara dia ulban ba baku.

Laka.4. Kler munanka kau paliba Baiki sakanka 6. Tawan uplika Kuntri bapanka tilara: Tawan uplika o aslika aihni munisa ai lukanka bapaya, kuntri politik warka nani sut tilara, kuntri tasbaya nahki wakki brih ai taura waya wark nani ba, pawankara waya la tanka kat, Kuntri gabament bara tawan uplika nani wal asla kira brih impakan kaya sa.

Laka 50.- Tasba baiki sakan pawanka aslika kamisan ka. (Laka numba 28, baikisakanka 7 ) Tasba baiki sakan La ra dia ulban baku, tasba baiki sakanka banira kamisan daknika kum bara kaya, smat paskaya pawanka lainkara, bara lahla nani plikaya warka nani tilara help munaya ai tasbaya piska uplika nani dukiara.

Baiki sakanka 7. Gabament politik ka: daukanka dakni kum bapan ba, kuntri gabament ka tilara karnika bri nani ba daukaya ba, Gabament wark ka nani ba yammni brih impakaya, bara sin ai wark nani kahban ba pain daukaya mata. Laka 8- Tawan uplika Kuntri bapanka tilara kaya sa kaka, kupia kraukanka kasak param bara ba. kuntri La tara ra

•• 19 ••


f. Kuntri Gabament Warka Tanta Plikaia Yabalka La No 621

nani mihtara sa taura brih waya tawan uplika lukanka ba, bara kaya wark nani sut tilara. Tawan uplika nani ba sipsa wina kat o diara wala natka bakku makabaya tanka nani, bapanka nani kahbaya, paskaya kuntri warka nani ba dukiara.

Laka1.- Naha La baltakan sa, La nani bapuya ba yaka kulkaya, Kuntri Gabament Warka Tanka Plikaya Yabalka Raitka ba taura brihwaya, tanka nani wauhtaya nanira ulbi swinba, gabament pleska nani o institución gabamenet wal meks wark taki nani ba ai mihta lalmana yuyaka o yamnika nani brih waki ba tanka plikaya dukiara.

Laka 4.- Naha La bapanka ba kat, naha sturka nani ba kler munan sa: a. Tanka plikaya yabalka raitka: Upla sut ba ai raitka brisa nutakaya diara taki nani ba gabament daknika tilara naha laka bakku.

Laka 3.- Bapanka plamaika baku naha La ra bapansa: Baiki sakanka 4. Tawan uplika lukanka ba plamaika baku bapansa: ani uplika nani naha La mina mununtara ba, witin

Wahma bara tiara nani ai raitka briba nutakaya diara taki nani ba ai kuntri ka bilara.

•• 20 ••


La nuba 475 sapta .V

b. Ansa ta uplika bara ansa pleskara dimisa direksanka.

Lukanka natka nani ba nahki muni Gabament Warka nani ba sturka nani nutakaia wan raitka baku.

c. Ai cedulika numbika baku sin naha uplikaba kau wahma bara tiara sa kaka sipsa diara wala kum brihwaia sipsa aisubanka wauhkataya.

Laka 26.- Tawan luhpika kumi bani Gabament warka naniba dukiara nutakaia wantsa kaka, sipsa daukaia naha lakana yus muni, bara baku sin sipkabia baha ulbanka baku sin sturka naniba makabaia aisi muni o ulbanka kum bilak, baku sin Gabament ta bri uplika nani kumi bani wauhtaya kumra ulban kabia bara tawan luhpika kumi banira yabankabia dia sturka nani makabanba wal, La bilara ulbanba baku.

d. Kuhkura ulban kaiasa dia dukiara naha sturka naniba makabisa Gabament Warka nani ba dukiara. e. baku sin sipsa direcsanka mankaia ansara sipsa numunaia bara naha makabanka tawan luhpika nani daukiba Gabament ta uplika bui yamni kaikras o ai tanka briras sa kaka, taim kunkura numunankaiasa ulbi paramra dia muni tanka briraskan.

Laka 27.- Bara naha makabanka naniba sipsa daukankaia naha natkara:

Laka 28.- Gabamet ta bri uplika kumi bani ai bisniskasa tawan luhpika nani kumi bani sturi nani nutakaia wantba win kaia paramra, an isti pali taim kuhkura 15 des bilara, naha nani dekaba kulkankaiasa pas dekawina.

a. Ansa Ta uplikara sturka nani ra makabaiba nina bara taikilka ba ulbankaia.

•• 21 ••


Laka 31.- Gabament warka nani ba sturka nani ba tanka plikaia an nu takaiaba prisan pali kabia tawan luhpika kumi banira La bilara ulban ba baku laka 7 ra.

baha nani pliskaba piuwa banira witin nani pliska kabia. 1. Wahma bara tiara nani kumi bani ai raitka brisa piuwa banira nu kaia Gabament programa bara briba wahma an tiara nani painka dukiara.

g. Wahma bara tiara nani yamni ka an pawanka aiska sut ba Laka. La numba No . 392

2. Bara Gabament ta uplika kumi bani ai bisniska kabia wahma bara tiara nani ra politik tilara chanska yabaia bara tilara sin dinkaia piuwa banira.

Sapta . VII Wahma bara Tiara nani raitkaba politik tilara kaia.

3. Baku natkara wahma bara tiara naniba piuwa banira Gabament warka nani baku sin politik tilara kaiaba ai raitka kabia.

Laka 19.- Wahma bara tiara nani kumi bani ba ai raitka brisa Gabament warka an politik tilara ai pliska brikaia, baku sin

•• 22 ••


Laka 20. Wahma bara tiara nani kumi bani ai raitka brisa asla takaia , bara selp ai aslatakanka bri kaia wahma bara tiara baku ai pawanka nani wal ai taura waia dukiara, baku natkara wahma bara tiara nani kumi bani ai asla takanka wina wahbi sakan kabia ai ta uplika, Gabamet tilara ai ta brikabia dukiara.

Laka 21. Wahma bara tiara naniba ai raitka brisa asla takanka sat sat paskaia: kampany sirpi baku, skul dadimra asla takanka baku, ai natka nani pawanka dukiara baku sin pulanka satsat nani wahma bara tiara nani laikba dukia nani sut wal pawi ai taura waia dukiara.

•• 23 ••


Laka 22.- Wahma bara tiara nani ba ai pliska brikabia politik bilara:

naniba yamni klin lakara apia sakaka sip ba bapanka nani daukaia.

Tasba baiki sakanka bilara.(Municipio)

e) Baku sin wahma bara tiara nani ai bisniska brisa asla taki kamisan nani sat sat bara ba tawan bilara wan tasbaia bilara wan dusa nani, wan laya nani, baku sin wan yuyaka nani sut briba kaina kahbaia.

a) Tasba baiki sakanka tara ba bilara, Gabament ai mihtara briba sut tilara wahma bara tiara naniba bara kaiasa. b) Apis kum daukan kaiasa wahma bara tiara nani ba trabilka nani sutba laki kaikaia dukiara, naha Gabamentka bilara.

f) La kumi bani wahma bara tiara nani dukiara daukisa piuwara witin naniba blestosa baha nani laka tilara kabia.

c) Wahma an tiara nani sutba ai raitka brisa Alcalde Gabamentka sut tilara dimaia.

g) Programa bara proyecto nani wahma bara tiara nani dukiara daukan kaiasa pawanka, sinska laka dukiara ai iwanka natka kat, lilia,pulanka nani briyaya ai tawanka nani ra.

d)Wahma bara tiara nani sut ba ai raitka brisa Alcalde warka naniba dukiara ai lukanka mankaia, baku sin baha warka

•• 24 ••


b.Kus Atlantik , klauna tasbaia aiska bilara.

d) Klauna Gabamentka kumi bani proyecto bara programa nani daukan kaiasa wahma an tiara nani yamnika dukiara.

a) La papaskra klauna tasbaya yahbra bara wauhpasa tanira Gabament ai karnika briba tilara wahma bara tiara nanira chanska yaban kaiasa kiamka nani sut kus bilara nani bara.

c. Nicaragua Kuntri aiska bilara. Kamisan tara kum paskan kabia Nicaragua Kuntrika aiska bilara bara naha kamisankaba Gabament wina baku sin aslatakanka sat wala nani gabament wina apia kuna wahma bara tiara nani wal wark dauki naniba wal paskan kabia, baku natkara tiara bara wahma nani laka an rait ka nani sutba kasak pali kulkanka yabisa, alki daukisa sapa pura laki kaikan kaba.

b) Politik la nani sat sat daukan kaiasa wahma bara tiara nani sut raitkaba kaina kahbaia dukiara. c) Gabament warka nani sutba tilara dimankaiasa.

•• 25 ••


VIII. Dia sat uplika naniba sipsa pura laki kaikaia bara upla wal wapni wakaia warka daukaia Pura laki kaikaia warkaba upla sut daukaia sipsa, wahma, tiara, mairin bara waitna nani sut sipsa pura laki kaia warkaba daukaia.

proyectora,o Gabament programka bilara witin nani ninara baliba rait pali ulban ba baku daukisa sapa proyecto o programa ta bri uplika nani ba bui.

Bara naha nani uplika ba daukanka pain kaiasa, bara naha natka nani brikaiasa:

1) Wilin pali bara lan kaiasa upla ailal wal wark takaia.

2) Pura laki kaikaia warka daukisa taim sip partido politik apia kaka, ai shortska daknika wisi driuras kira, upla kum baman ra taibi wala dukiara sin apia, dia ba kat aisaia sa, pura prakras bara dakbi sakraskira.

3) Naha nani uplika ba kul diman kaiasa, bara ai kupia wilin kaia sa upla sut wal wark takaia, bara ay daukankaba yamni pali kaiasa, baku lika upla wala bui ai warka daukanba, “pura laki kaikaia warka daukanba ra rait kasak lukbia.

4)Baku sin upla wala nani gabament programika o proyecto kum wina help bri naniba sin sipsa pura laki kaikaia warkaba daukaia, laki kaikaia rait pali helpka nani, baku sin lahla nani

5) Baku sa taim sipsa wahma bara tiara,waitna, bara mairin daknika kum paskaia bara nahki natkara pura laki kaia warka ba daukaia dukiara smalkaia baha ninkara witin nani ba pura lakikaikaia warka ba daukra kaia ay tawanka bilara.

Tawan luhpika kumi bani sipsa pura laki kaikaia warka ba daukaia

•• 26 ••


IX. ¿Ya nani ra sipsa pura laki kaiakaia ?

Pura laki kaikaia warkaba sipsa daukaia naha Klauna Gabamentka kus tasbaiara ta bri nani kumi banira.

nani ra:

upla, bara asla takanka sat sat nani, Gabament lahlaka baku sin contri wala wina upla umpira nani help munaia dukiara lahla yabi nani ba sutra sipsa pura laki kaikaia.

Kul watla tara nani Gabament lahlaka bara kuntri wala lahlaka wal aiwarka dauki naniba.(universidades

La papaskra klauna tasbayara .(consejo regional)

Tasba baikisakan bilara ta bri nani ba (Alcalde)

Asla takanka sat sat nani Gabament wina apia, kuntri wala lahlaka wal wark dauki naniba.

Tasba baiki sakan yunkka Gabamentka naniba.(G.T.I)

•• 27 ••


X. ¿Dia sat dukia yawan pura laki kaiakaia sa.?

1) Wauhtaia nani satka sut Gabament ta bri uplika nani ulbi sakiba yawan sipsa laki kaikaia. 2) Gabament warka natka naniba, baku sin ay programka nani bara proyecto satka sut ba sipsa pura laki kaikaia. 3) Tawan ta uplika nani sut tawan wal pramas daukiba sipsa laki kaikaia rait pali daukisa sapa. 4) Wan kuntrika aiska bilara lahla an dimisa bara an takiwisa, bara nahki natkara yus munisa dukiara sipsa pura laki kaikaia. 5) Tasba baiki sakan Gabamentka, baku sin indian tasbaya baikisakan gabamentka sirpi naniba, bara klauna Gabamentka nani sut lahlaka ba nahki prais sa sapa pura laki kaikaia sipsa. 6) Gabament politika nani ba, ai warka daukra natka naniba, bara wark nani sut tawan pawanka wisi paski bara dauki naniba sut sipsa pura laki kaikaia.

7) La tara ayulbra nani wan kuntrika bilara ba warka bara laka paski naniba sut sipsa pura laki kaikaia. 8) Upla sut raitka kaina kahbaia apiska baku sin naha nani La ka ta bri uplika nani sut warkaba pura laki kaikaia sipsa, rait pali kasak La bilara Bapanba baku daukisa sapa. 9) Upla Diara atki nani ba sin sipsa pura laki kaikaia rait pali praiskaba kat atkisa o uba uplara taiban lakara atkisa sapa. 10) Tritri nani, bara ao takanka nani bapanba kuntri nani sut aikuki daukan ba nahki kuntri bilara praptis muniba. 11) La nani ba. 12) Leksan piuwara politik nani pramas taki bangwanba. 13) Asla takanka gabament wal wark takras nani ba, bara kul tara smalki daknika warkka nani ba sin.

Gabament satka sut warka daukan natka naniba , asla takanka sat sat naniba,kul tara smalkaia watlara Gabamet lahlaka wal aiwarka dauki naniba, India tasbaya bilara ta uplika nani tawan lahlaka ay mihtara bri nani sutba sipsa pura lakikaikaia.

•• 28 ••


XI.

I. Nahki natkara pura laki kaikaia warkaba daukaiaba

¿Nahki sipsa pura lakikaia?

Tepska nani sat sat ba pura laki kaikaia warka daukaia dukiara.

II. nahki natkara wan warka yamni daukaia dukiara asla daukaia

VI. Asla daukaia daukanka o natka nani raya takanba

V. Diara nu takan nani, ulbanka daukaya

III. Nahki natkara sturi nani nitba wahbaia , bara ulbaia

IV. Sturi nani wahban ba laki kaikaia.

•• 29 ••


a. Pas taura dia daukaiaba pura laki kaikaia natka naniba: Naha diara pas daukaiaba sika nu takaia bara wahbi sakaia dia dukia paliba nitsa, o yawan wantsa pura laki kaikaia, bara bahaba pat wahbi sakram taim diara

Dia pura laki kaikaia ?

Nahki natkara daukaia?

Alcalde ta bri uplika nani ay pramaska indian wahma bara tiara nani raitka yabaia dukiara wark nani kum kum daukaia winba wahma bara tiara nani wal pramas takata, Yahbra katy , 2012 lecksan piuwara rait pali daukisa sapa.

Alcalde ta bri uplika nani warka daukan sa sapa indian wahmika bara tiarika nani raitka ba kasak daukaia dukiara.

wala naniba kau isi pali sa daukaia. Naha sampla kum kuhkura mahkansa laki kaikaia.

Ahkia daukaia?

Ansara daukaia?

Ya uplika nanira daukaia?

Ya uplika daukaisa pura lakikaia warka?

Sikla katy wina ta krikaia, bara yahbra katy 2013 dah daukaia.

Tasbaba baiki sakan ka tara bilara, bara indian tasbaya baiki sakan gabamentka nanira.

Alcalde ta bri uplika nanira . Indian tasbaya baiki sakan gabamentka ta bri nani ra .

Indian wahma bara tiari ka kumi bani, baku sin indian wahmika bara tiarika nani asla takanka Bilwi bilara ba.

•• 30 ••


b. Pura laki kaikaia warka daukaia dukiara nahki asla takaia wan dahknika wal Naha na lika pura laki kaikaia warka ba ta krikuya taim kamisan bilara upla banwiba sutra ay warka yaban kaiasa, baha ba lika kau kainara wabia taim upla kumi sin wibia apia witin dia daukaia ba nuapu o ai tanka briras wibia apia dukiara.

Baku sin paramra ulbankaiasa naha dukia nani ba: Pura laki kaikanka daukaiaba wal dia alkaia lukisa. • Bara dia dukia nani daukaia nitsa pura laki kaikaia warkaba daukaia dukiara. • Kamisan bilara upla anba sutra aiwarka ai warka yabaia. • Ulbi wapnira briaya diara baniba ahkia piuwara daukaisa. • Pura laki kaikaia kamisankaba Lahla an nitsa naha nani sut warkana daukaia dukiara.

Baku natkara wahma bara tiara nani, mairin bara waitna naniba, pura laki kaikaia warka daukisa taim, ay warka nani sut daukiba wapnira brikaiasa, bara smatka nani sin bri kaiasa upla wina sturi nu takaia nitba pura laki kaikaia warka ba daukaia dukiara baku lika rait pali ai warkaba daukaia.

Naha nani sut daukaia taim, yawan kamisan baku wan warka nahki natkara daukaiaba sut wapnira brisa, naku natkara ridi takisa pura laki kaikaia warka ba daukaia. (Naha wauhkataia lasra kaikaia sampla kum bara ba.)

•• 31 ••


c. Nahki natkara sturi nani nitba wahbaia pura laki kaikaia warka daukaia dukiara Kamisan uplika naniba natka nani kum brikaiasa nahki muni sturi witin nani nitba wahbaia ai warka daukaia dukiara, bahaba lika, sipsa, makabiwalanka nani kumi paskaia, ta uplika nani ra, bara tawan luhpika nani ra walaia, baku natkara laki kaiki waya wan ta uplika nani ai warka yamni daukisa dukiara sturi nani wan winba raitsa sapa, baku sin nu takaia tawan luhpika naniba ansa kat ai tanka brisa, gabament satka sut naniba warka dukiara ansakat ai tanka bri bahwisa sapa.Baku sin sat asla takanka satka ailal pali tawan ninara o tawan

lahlaka wal ai warka daukiba sut ba naku sim natkara pura laki kaikan kaiasa nahki natkara kuntri wala wina upla umpira nani ta baikaia dukiara lahla yabiba yus munisa sapa. Baku sin proyecto nani ai warka nani daukiba pliskara wan kaiasa laki kaikaia warkaba kasak pali yamni baku sin paramra daukisa sapa. Naku natkara ansa uplika, o gabamentka ta uplika ai warka yamni daukras kaka blestosa wan ulbankara mahkaia bara kupia kraukanka daukaia witin nani ai warkaba yamni daukbia dukiara piuwalara.

Naha nani tepska ulaya taim, yawan kamisan baku kasak sturi ailal pali brikabia wan warkaba daukiaia dukiara, baku sin yawan wan tanka bribia ansa, asla takanka, o gabamentka ai warka yamni daukisa sapa.

•• 32 ••


d. Sturi nani wahbi sakanba, pura laki kaikaia warka daukaia dukiara aman laki kaikaia bara ulbaiaba. Naha natkana sika, pura laki kaiki warka dauki kamisanka sturi nani kum kum wahbanba, pura laki kaikan uplika wina, baku sin tawan uplika nani wala wina sin, bahaba blestosa aman pali laki kaikankaiasa, ansa paliba sturi kasak bara yamni wan win sapa, baku sin yawan nu takankaiasa ansa ta uplika, baku sin asla takanka ta bri uplika nani ba aiwarka ba yamni bara klin lakara daukisa sapa.

bilara proyecto nani kum ai warka daukisa taim wih kaikaia rait kasak pali proyecto bilara nahki daukaia ulbanba baku daukisa sapa, baku sin laki kaikaia sa naha warka daukanka ba paramra sa, bara La bilara ulbanba baku daukisa sapa.Bara naha natka kat yawan laki kaikan kaiasa “Gabament warka nani baku sin ta upla nani, bara asla takanka nani warka ba nahki natkara impakisa, rait pali La bilara ulbanba baku daukisa o baku daukras sa sapa, bara naha laki kaikankara yawan diara nani kum kum ba paramra wan tanka brin kaiasa:

Naha nani sturka kasak bara param ra sturi rait paliba nitba pura laki kaikaia warka daukaia dukiara sipsa yawan wahbankaia, natka sat sat wina: tawan luhpika nanira makabi walaya ai ta upla o gabament warka daukan natka naniba tawan yamnika dukiara ai tanka bri bahwisa sapa, baku sin wan tawanka

Nahki prais impakankansa warka yamny daukan natka naniba. Bara ai warka daukan naniba yamni apiasa kaka, dia daukaia sipsa pura prakanka daukaia dukiara.

Naha nani sut daukuya ninkara yawan kamisan baku nu takan kaisa, Gabament ta uplika nani, baku sin asla takanka satsat nani warka ba yamni bara paramra daukisa o daukras sa sapa, La bilara ulban ba baku kat.

•• 33 ••


e. Wan ulbanka las sturka nani ba nahki daukaiaba Wan warka daukan wina diara raya takan ba, blestosa paramra win kaiasa, ya uplika dukiara,bara upla kum ai warka yamni daukras o yamni daukisa kaka sin win kaiasa.

Pura laki kaikaia warkaba wal lasra aulma taim, blestosa ulbi sakan kaiasa paramra dia nani sinska laka raya baku sin, dia dukia nani raya kai kan sa sapa, baku natkara naha ba wan warka tilara piska kum kasak pali nitba, wibiasa kaka yawan naha ulbanka natkana wan tanka brisa pura laki kaikanba wina dia dukia raya kaikan, baku sin dia kau yawan wina pura prakaia sipsa naha uplika nani yawan pura laki kaikanba ai warka yamni dauki wabia dukiara.

Sturi nani tawan uplika wan winba pura laki kaikisa piuwara, blestosa yawan tankira yus munankaia. Baku sin pura laki kaikaia warkaba wan lukankara upla kumra saura luki o sauhki tikaia lukan ka apokira daukaia sa, ta baikaia bara sins laka yabaia tawan lahlaka ba klin lakara bara paramra, upla sut yamni iwanka dukiara yus munaia, baku sin ta uplika nanira kupia kraukanka daukaia lukanka brih wal daukan kaiasa.

Baku sin naha ulbankana param palira ulban kaisa, upla sut wan tanka briaia sat ulbankaiasa, baku sin wan ulbanka daukisa piuwara blesto sa La bilara dia nani ulban ba sin wan tanka brikaiasa. Baha ninkara, yawan pura laki kaikaia warka daukisa taim, aitanisa wan tanka bri kaia sa, Gabament ta uplika nani kumi bani ai warka ba, baku semsat, asla takan ka sat sat nani ba, ta uplika nani ba dia ay warka sa o dia warka tawan wal daukaia dukiara barasa sapa yawan kasak wan tanka bri kaiasa, baha apiasakaka yawan wan tanka briras kabia ya uplika o ansa asla takanka ta uplika nani ba ai warka daukaia kan daukras sa sapa. Baku sim sat daukan kaiasa wan kus tasbaiara Kul tara smalki ba watlara ta uplika nani bara ba, witin nani Gabament , bara Kuntri tara wala wina lahlaka wal ay warka nani daukisa, wahma bara tiara, sin upla sut skul tara dimia dukiara wan kus luhpika nanira. Bara naha dukia nani raya takan ba pura laki kaikan warka daukan wina, baku sin yawan komisan baku wan bapanka nani daukaiba, La wal daukankaisa, bara sturi nani ba kasak pali rait brih wal daukan kaisa.

Baku sin param ra ulban kaiasa, ta wina nata kat, nahki natkara naha,”pura laki kaikaia” warkaba daukan ba. Naha las ulbanka sakaiba, blestosa pura laki kaikaia komisanka bilara upla bani wark takanba sut ai nina manhkan kayasa, baku sin sain munan kayasa. Naha nani sut daukuya ninkara yawan pura laki kaikan kamisanka baku, ulbisakan wauhkataia kum brikaisa, tawan luhpika lukanka, baku sin kaikanka ba wal, yawan ta uplika wahbisakata pura laki kaikaia dukiara warka nani daukiba natkaba, baku sin ansakat yamni bara paramra daukisa sapa. (Sampla kum mahkansa naha wahukataia las bara. )

•• 34 ••


f. Diara raya takanba pura laki kaikan warka daukan wina paramra sakaia natkaba Naha na lika yawan nahki natkara diara raya takanba pura laki kaikan warka daukan wina paramra sakaiaba. Naha ba wibiasa kaka, ansa Gabamentka ta uplika, o asla takanka, wala gabament wina apia nani yawan kamisan baku wahbi sakanba pura laki kaikaia, bahara nu munan kaiasa yawan dia sakanba, bara naha ulbankara kupia Kaisa yawan kaikaia pura laki kaikan wina dia raya takansa sapa.

Ao, naha ra yawan sin sipsa wan yuyaka naniba yamni wakaia, bara yus munaya.

•• 35 ••

kraukanka nani sin bara kaiasa komisan bui naha uplika nanira, baku sin wiayasa ai warka daukiba natka nani dukiara, yamni impakisa o saura impakisa sapa, baku natkara, naha aslatakanka ta bri uplika nani o Gabament wina ta bri uplika naniba, naha kupia kraukanka, bara sinska laka nani yabiba yus munbia ai warka nani ba kau yamni, klin, bara paramra dauki ai taura waya upla sut yamni iwanka dukiara.


XII. Pura laki kaikaia warka yamnika ba bara wapny brih waya ba baku sin kuntri warka taki uplika nani ba nikban ka daukan kayasa kuntri luhpika nani ba tawan pawan ka tila dimbia ai rait ka alki yus munbia dukiara.

Pura laki kaikaia warka yamnikaba sika, nahasa: tawan luhpika raitka nani briba Gabament warka naniba tilara dimaia bara pura laki kaikaia dukiara karna pali daukisa, baku sin tawan yuyaka, bara yuyaka naniba kaina suny bara klin lakara yus munisa. Bahaba wal tawan pawanka bara yamny iwankara yus munaia dukiara.

Gabament ta bri uplika nani warka karna daukisa. Tawan ta uplika nani, baku sin gabament bilara ta bri ublika nani bui tawan luhpikara chanska yabisa gabament warka daukan naniba tilara dimi ai lukanka mankbia, bapanka nani daukbia, bara ai kaikanka naniba sin wibia, baku sa taim, gabament warkaba karna daukisa, bara tawan luhpika baku wan ta uplika nanira kupia kraukanka daukisa nahki natkara wan tawanka ba yabal yamni ba bak waki waia. Baku ba mihta pura laki kaikaia warka daukisa taim bahaba Gabament mapara o asla takanka nani ta bri uplika mapara buisa baku kaikaia apiasa, sakuna bahaba kaikan kaiasa natka kum brisa tawan luhpika gabament warka nanira pura prakanka daukaia upla sut yamni iwankaba karna daukaia dukiara.

Pura laki kaikaia bara upla wal yamni wakaiaba. Naha nani warka ba wal tawan luhpika nanira bila baikra yabisa, ai lukanka mankaia bara bapanka daukaia Gabament ta bri uplika nani warka natka an daukanka pura laki kaikaia, nahaba natka kum sa yawan tawan luhpika yus munaia wan raitka naniba karna daukaia dukiara. Baku sin tawan luhpika nani ba ai ta uplika nani warkaba laki kaikisa bara ai tanka sin brisa. Baku sin tasba aiskara upla rait ka laki kaiki aslika Corte Interamericana de Derechos Humanos wiba ai lukanka bapisa diara kum yamni kabia kuntri bani bilara dia taki ba ai tawanka uplika nani sutra ra nu muni kabia, baku lika kuntri bilara iwi uplika nani ba ai rait ka ba alki yus muni baku ai dara wali kabia,

Tawan luhpika raitka briba ai yuyaka nani main kaikaia bara kaina kahbaia. Gabamet ta bri uplika kumi bani ba ai

•• 36 ••


ta bri uplika nani sutba ai wapanka bara ai daukanka naniba La mina munuhtara baku sin La bilara ulbanba baku dauki kabia, taiban laka apukira.

bisniska sa tawan luhpika kumi bani yamni iwanka bara pawanka tukbi brih impakaia, baku sin kus tasbaiara indian luhpika kumi bani ai raitka brisa ay natka nani kiamka baku briba tikras kira gabament ta bri uplika nani bui ta baikaia ay pawankara impakaia dukiara.

Politik daukaia bara paskaia natka naniba chens munisa. Pura laki kaikaiawarka natkaba bak tawan luhpika naniba gabament mawanra bapanka daukaia sipsa ay warka naniba yamni daukbia dukiara, baku sin Gabament bilara wark tatakra naniba sin tawan uplika warka ta takra baku ay warka naniba daukaia lan takisa, naha natkara patitara piuwara Gabament bilara warka taki naniba ai daukanka saura, tawan wal aisaras bara upla karnikira baku daukanka nani bri kanba chens takisa, nanara lika kau karnika tara bri ba kontri kum bilara, tawan bila baikrasa, tawan luhpika asla takanka,ay bapanka nani daukiba bahaba kau karnika tara brisa, baku natkara, Gabament ta bri uplika kumi bani ba tawan luhpika warka tatakra kum kaiasa.

Pura laki kaikaiawarkaba wal La nani kum kum tawan luhpika raitka briba gabament nani warka daukanka tilara dimaia karna daukisa. Pura laki kaikaia warka daukisa taim, yawan wan raitka nani briba, pri lakara iwaia bara wan lukanka bapaia, bara gabamentra makabi walaia ai warka nani ba dukiara. Baku sin pura laki kaia warka ba tawan luhpika nani piuwa banira daukisa taim, gabament warka ta bri uplika nani warka ba sin karna daukisa, baku sin tawan lahlaka ba implikan laka, kunin munaia laka nani ba wina mayara iwisa, baku natkara yawan Gabament kum ai uplika nani sutra yamni iwankara waki brih impakaia, baku natkara asla takanka nani sut, bara gabament apisca baiki sakan

•• 37 ••


XIII. Dia dukia sipsa yamni takras kaia. luhpika baku wan raitka brisa La nani kum kum briba wan raitka Gabament warka nani tilara dimaia baku sin Gabament ta bri uplika kumi banira sturi nani makabi walaia dukiara, ai warka daukanka natka nani , baku sin tawan lahlaka, an tawan yuyaka naniba nahki natkara yus munisa sapa, makabi walaia bara bapanka karna nani daukaia sa baha piuwara la ba wal.

• Pura laki kaikaia warka nani daukisa piuwara, sipsa diara nani kum kum wan mapara kaia, baku natkara wan warkaba sip kasak daukaia apia wan munbia, bahaba sampla kum mahbia sakaka, sam taim piuwara Gabament ta bri uplika nani bui sturi yawan makabiba o nit takiba wan warka daukaia dukiara wankaia wat apia kabia, o sipsa sin asla takanka wala gabament wina apia naniba pura laki kaikaia wibia sa taim sturi naniba kasak bara paramra wan wiras kaia, bahaba yawan mapara trabil kumsa. •

Sturi nani kasak nu takaiaba yang raitkisa…. Kulkanka yas.

Baha mihta blestosa gabament ta bri uplika, baku sin asla takanka sat sat ta bri nani kumi bani ai lukanka aiska bri kaiasa tawan luhpika makabanka daukiba ansika yabaya, piuwa kunkura, baku sin paramra, bara kasak pali sturi raitba wal. Bara yawan Gabament warka ta bri uplika o aslatakanka kum wahbi sakanba pura laki kaikaia dukiara, blestosa witin nani kumi bani helpka apusa kaka pura laki kaika warkaba wal sip wan taura waras kaibia.

Stu ri wa nani la m La ia rai akab ka. tka i No ba 621

Wahma bara tiara nani natka yamni paski, wark klin lakara daukaia dukiara.

• Sakuna naha trabilka nani sat wan mapara takisa piuwara , yawan tawan

•• 38 ••


Pura laki kaikaia ¿Dia pura laki ¿Nahki natkara ¿Ansa pliskara kaikaia?

daukaia?

daukaia?

¿Ya uplika nani pura laki kaikaia?

•• 39 ••

¿Ya uplika daukaisa?


XIV. PURA PRAKANKA BILA

wan warka daukaia natka naniba Dia alkaia wansna

Dia dukia nani daukaiasna , warki ba kasak pali daukaia dukiara.

Dia bila kaikisna nutakaia naha warka wina.

Ahkia piuwara daukaisna.

•• 40 ••

Ya uplika nani daukaisa naha warka na.

Nahki praiska kat warki naniba daukri

Ao

Apia

Presupuesto


Nahki natkara sipsa ulbisakaia pura laki kaikaia warkaba daukuma taim 1. Sturi nani lalkat ulbaia (Municipio ka nina, baku sin pura laki kaikan komisan nina.)

5. Nahki natkara pura laki kaikaia warkaba daukan. 6. Las snata mankan bila nani.

2. Kainara dia takan nani sturka (Naha proyectoka ani wina takan)

7. Pura prakanka nani, baku sin kupia kraukanka. ( naha pura prakanka bara kupia kraukanka nanina lika pura laki kaikan daknika/uplika nani bui ,gabament ta bri uplika, o asla takanka kum ta bri uplika pura laki kaikan nanibara daukisa ai warka naniba yamni daukbia dukiara.

3. Dia dukia raya sakan pura laki kaikan warka daukanba wina, dia dukia raya nu takan. 4. Ta uplika nani pura laki kaikan naniba wina, wiyaya ansa uplika ai warka yamni daukras sa, o ansa nani yamni daukisa.

8. Pura laki kaikan kamisanka uplika nani nina, baku sin sain munan kabia.

•• 41 ••


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.