Magazine Liever

xx

1

U I TG AV E VA N F LO R E N C E G E ZO N D H E I D & ZO R G • 2 0 1 7 - 2 0 1 8

OMA'S

aan de top

musicalacteur RENÉ VAN KOOTEN

& de liefde KIM VAN BEEK

werkt in de zorg: 'Je hebt het, of je hebt het niet'

en verder...

BRAM BAKKER GEEFT

MINICURSUS

hardlopen

EEN HUIS VOL! Willy Vink heeft elf kinderen Help, ik heb een puber in huis! PSYCHOLOOG TISCHA NEVE GEEFT ADVIES Claar Lewin is ongeneeslijk ziek:'HOE MOET DAT STRAKS ZONDER MIJ?'

“Lekker buiten met vrienden jeu-de-boulen.

Gelukkig kan ik daar, ondanks mijn fysieke beperking, van blijven genieten.

Florence Allure past mijn zorg daar gewoon op aan!”

Regisseur zijn van uw eigen leven. Dat bent u bij Florence Allure, thuis of in Residence Haganum. U geeft aan wat u nodig heeft en wenst en wij regelen het.

Zo houdt u grip op uw leven en krijgt u tegelijkertijd de juiste zorg mét aandacht. www.florence.nl/allure

www.residencehaganum.nl

070 - 41 31 009

voorwoord

o

mdat we beiden de 50 gepasseerd waren, besloten mijn vrouw Corine en ik zo’n anderhalf jaar geleden een preventieve scan te ondergaan in Duitsland. Wat bleek… Er zat ‘iets’ in mijn hoofd.

In Nederland zou een en ander verder onderzocht worden.

Het ‘iets’ bleek een kwaadaardige hersentumor.

Wat een schok! Het goede nieuws was: het was operabel. Het was ook fijn om te merken dat zóveel mensen om ons heen met ons meeleefden.

Dat voelde als een warme deken. Die harten onder de riem hielden me op de been en gaven me vertrouwen.

De hersenoperatie zelf was ingrijpend; het was een zogenaamde ‘wakkere operatie’. Toen de tumor verwijderd werd, was ik bij bewustzijn en moest ik allerlei testjes ondergaan. Daardoor wisten de artsen dat ze behalve de tumor geen vitale weefsels zouden weghalen. Heel bijzonder! Wat ook bijzonder was, was het moment dat ik uit de operatiekamer kwam en er een soort van ontvangstcomité klaar stond om mij op te vangen. Fantastisch! Het belang van je naasten is onbeschrijflijk als je op je kwetsbaarst bent.

3

‘Het belang van je naasten is onbeschrijflijk

als je op je kwetsbaarst bent’

Gelukkig ben ik nu schoon, zoals ze dat noemen.

Ik kan weer bouwen aan mijn gezondheid. Daar ben ik verschrikkelijk dankbaar voor. Ik realiseer me nog meer dan vroeger dat liefde in heel kleine dingen zit. Liefde voor mijn naasten natuurlijk.

Maar ook voor mijn werk – dat ik weer opgepakt heb –, de natuur, leuke dingen doen, muziek: het leven! Niet voor niets is liefde de rode draad in ieders leven én in deze editie van Liever. Met veel plezier en af en toe een brok in mijn keel heb ik dan ook de artikelen in deze uitgave gelezen: geweldig dat musicalacteur René van Kooten zo openhartig spreekt over liefde, verlies en het leven zelf (vanaf pagina 8). En prachtig om te lezen over hoe de Haagse Willy Vink in haar eentje elf (elf!) kinderen opvoedt (vanaf pagina 26). Mooi ook, het artikel waarin psycholoog Tischa Neve advies geeft over hoe we onze puberkinderen beter leren begrijpen (vanaf pagina 18). Ik hoop dat veel ouders wat opsteken van haar advies. En ook al geloof ik zelf niet echt in astrologie, ik heb toch gekeken wat voor type zorgverlener mijn vrouw zou zijn volgens haar sterrenbeeld (vanaf pagina 32). Wat blijkt: mijn vrouw is als Waterman communicatief en een tikje excentriek. Tja… dat zou kunnen. En ik heb stiekem ook even gekeken bij de sterrenbeelden van mijn dochters.

Kortom: deze editie van Liever biedt genoeg voor iedereen. Het is een uitgave geworden met een lach en een traan, zoals het leven zelf. Daarom ben ik bijzonder blij dat ik – gezond en wel! – in dit voorwoord mag staan.

JIM VAN GEEST

Raad van Bestuur Florence

4

xx

8 36

46

50

12

gezondheid

zorg voor elkaar

18

lekker leven

12

ACHTERGROND

8

PORTRETTEN

Opvoedkundige Tischa Neve over pubers Hummen, humor en niet happen

Dit is de zorg van morgen!

30

FAMILIE FLORENCE

INTERVIEW

Musicalacteur René van Kooten over acht aspecten van de liefde

22

21

Hechte groep familie en vrienden is er voor zieke Marjolein

MENSENKENNIS

Van poep tot hoofdhaar en van de neus tot seks

LIEFDE IS…

Uzelf een beetje verwennen!

26

42

53

LEVENSVERHAAL

Willy Vink heeft elf kinderen

MINICURSUS

Hardlopen: zet nú de eerste stap! (met tips van Bram Bakker!)

GENIET NU!

Gewoon omdat het kan

32

58

ASTROLOGIE

46

Hoe zorgt u het liefst?

Het staat in de sterren!

LEVENSVERHAAL

Claar Lewin is ongeneeslijk ziek: 'Hoe moet dat straks zonder mij?'

50

STRIPVERHAAL

Gerrit de Jager Miranda

36

GEMBER

PORTRETTEN

Uitgesproken gezond

Oma’s aan de top: de allerliefste van de hele wereld…

en verder 3

VOORWOORD

6

WELKOM

54

PUZZEL EN WIN

56

SERVICEPAGINA

57

COLOFON

6

liefde is…

samen sterven aan een gebroken hart Een Amerikaans echtpaar dat 56 jaar bij elkaar was, stierf een paar jaar geleden een uur na elkaar: hij overleefde een hartaanval niet en precies een uur later overleed zijn vrouw ook aan een hartaanval.

Het verliezen van een geliefde kan dus écht je hart breken. Onderzoek toonde eerder al aan dat het risico op hartfalen of een beroerte verdubbelt in de eerste maand van rouw.

leve de liefde!

Zonder liefde geen leven. Dat weten we allemaal. Maar wist u dat liefde gezond maakt? Lang leve de liefde…

Het gehalte cortisol – het stresshormoon – is lager bij mensen die samen met hun partner slapen dan bij mensen die alleen slapen.

Cortisol heeft als doel ons reactievermogen te versnellen. Maar als ons lichaam te lang te veel cortisol aanmaakt, kan onze bloeddruk te hoog worden en kunnen we hartkloppingen, pijnlijke spieren of spanningshoofdpijn krijgen.

Knuffelhormoon Uit onderzoek blijkt dat gelukkige stellen meer kans hebben op een stabielere bloeddruk, vooral als ze langer bij elkaar zijn.

Wanneer u van iemand houdt, kus die persoon dan zo vaak mogelijk. Want zoenen vermindert stress, zo blijkt uit onderzoek! Na vijftien minuten kussen neemt het cortisolgehalte flink af. Bovendien blijkt bij mannen dan een hogere dosis van het hormoon oxytocine aanwezig te zijn. Dit ‘knuffelhormoon’ komt ook vrij na een orgasme. Het zorgt voor een betere gemoedsrust en verlaagt de bloeddruk. Waar wacht u nog op?!

Geen zin om te zoenen? Geef dan maar even een lekkere knuffel. Want ook dat is goed voor de mens: knuffelen zorgt ervoor dat uw cortisolgehalte daalt en het oxytocinegehalte stijgt. En dat zorgt voor een lekker gevoel.

Wie wil er een knuffel…?!

relax,

just do it…!

De een ontspant met een goed boek op de bank, een ander door te sporten, muziek te luisteren of te dansen. Ontspannen kan geestelijk of lichamelijk, op een actieve of passieve manier. Vaststaat dat iedereen op tijd moet ontspannen om lichaam en geest te laten herstellen van inspanning. Krijgen lichaam en geest niet de tijd om bij te komen, dan stapelen de spanning en vermoeidheid zich op. Tot het teveel wordt en allerlei fysieke of mentale kwalen de kop op steken. Hoe ontspant u het liefst?

7

voor ieder wat wils!

Florence wil graag dat iedereen zich goed voelt, langer gezond blijft en volop geniet van het leven. En dat geldt zeker ook voor zestigplussers!

Daarom is het goed te weten dat er speciaal voor hen diverse activiteiten worden georganiseerd.

Dance dance dance De voetjes kunnen van de vloer tijdens een van de vele dansworkshops. Houdt u van opzwepende salsamuziek? Kom dan naar de Florence Salsa Studio. Meer een type voor hiphop? Dat kan ook!

Onder professionele begeleiding oefent een groepje sportievelingen voor een uitvoering.

Een kloddertje roze hier Haal de Rembrandt in uzelf naar boven in het Florence Schilder Atelier. Wekelijks wordt er gewerkt met pastelkrijt, acryl- of aquarelverf.

Ervaring is niet nodig, want iedereen kan leren schilderen.

het staat in de

sterren!

Wat voor type verzorger bent u?

Dat bepaalt uw sterrenbeeld!

Dankzij de zorg van Florence én met veel liefde en ondersteuning van vrienden of familie kunnen veel mensen lang zelfstandig blijven wonen. Op welke manier verzorgt u mensen die het nodig hebben?

Bent u chaotisch of juist georganiseerd?

Helpt u vanuit uw hart of meer vanuit uw hoofd?

Bent u een snelle starter of meer een diesel…?

Grote kans dat de manier waarop u zorg geeft, bepaald wordt door uw sterrenbeeld. Echt waar! Kijk snel op pagina 32 of u zich herkent in uw sterrenbeeld.

Breien maar!

Samen met Granny’s Finest heeft Florence vijf Florence Brei Ateliers. Daar komen wekelijks zo’n zestig granny’s samen om te breien.

De breiateliers zijn te vinden in Westhoff in Rijswijk, Adegeest in Voorschoten en Gulden Huis, Uitzicht en Keu’s genoeg in Den Haag.

Het swingt de pan uit Ieder jaar is er in het weekend voor Koningsdag weer een editie van Florence Swingt. Dit jazzevenement vindt plaats in Gulden Huis in Den Haag. Natuurlijk is de Florence Swingt Band als altijd van de partij. Deze jazzband, die bestaat uit zo’n 22 zestigplussers, treedt het hele jaar door op in woonzorgcentra en theaters in de regio Haaglanden.

We will rock you Is jazz niet uw cup of tea…? Overweeg dan eens om mee te doen aan een van de Florence Rockbands. De deelnemers repeteren elke week met elkaar en treden regelmatig op.

Bijvoorbeeld bij Parkpop!

Meer informatie of aanmelden?

Kijk op www.florence.nl/actief of bel 070 - 41 31 000.

Niemand kan vluchten voor zijn hart.

Daarom is het beter te luisteren naar wat het zegt PAULO COELHO SCHRIJVER

interview

RENÉ VAN

KOOTEN

& de liefde

Dagelijks staat musicalacteur René van Kooten (44) op het podium om mensen te beroeren met zijn stem. In de rollen die hij vertolkt en de liedjes die hij zingt, speelt de liefde vaak een grote rol.

In Liever vertelt hij over acht aspecten van de liefde. tekst PAULINE MULDER, MOOI MAG. fotografie STUDIO OOSTRUM

xx

10

Moederliefde ‘Mijn moeder is overleden toen ik 11 was. Ze had borstkanker.

Een groot deel van mijn jeugd stond in het teken van haar ziekte. Mijn vader, twee oudere zussen en ik gingen heel vaak naar het ziekenhuis, waar mama lag. Want voor mijn gevoel lag ze weken achter elkaar in het ziekenhuis. Er zijn weleens mensen die zeggen: “Dat ziekbed van je moeder heb jij natuurlijk helemaal niet meegekregen omdat je nog zo jong was.” Dan denk ik: rot op joh! Wat weet jij er nou van?! Het was állesbepalend voor mij en voor de rest van mijn leven. Het heeft mijn kijk op de wereld bepaald. In een klap was ik al mijn zorgeloosheid kwijt. Door de vroege dood van een ouder raak je ontworteld.

Soms denk ik weleens – totaal zinloos natuurlijk – wat zou er van me geworden zijn als ze nog had geleefd? Want het heeft me volledig gevormd: enerzijds bagatelliseer ik alles wat ik doe enorm. En tegelijkertijd heb ik een enorme drive om het elke keer weer waar te maken. Misschien omdat ik het gevoel ken dat alles zo weggenomen kan worden. Dat het zó afgelopen kan zijn…’

Mythische cijfers ‘Op 2 april 1984 werd ik weggeroepen van school om afscheid van mijn moeder te gaan nemen. Ik weet nog dat ik dacht: dus hierna zie ik haar nooit meer. Maar ja, wat is de betekenis van ‘nooit’? Dat besef je helemaal niet. Zeker niet als je 11 bent.

Maar die dag stierf ze nog niet: ze is overleden op 3 april 1984 om 14.30 uur. De getallen van die datum en dat tijdstip zijn bijna mythisch voor me en komen op belangrijke momenten in mijn leven altijd weer terug. Zo ben ik één keer in mijn leven geopereerd: op 3 april. En zo deed ik mijn eerste auditie ooit op 3 april. Ik denk dat mijn moeder erbij is op dat soort momenten. Een soort van wakend iets. Ik heb sowieso wel iets met cijfers. Want Tanya en ik zijn op 30 augustus 2010 getrouwd.

En exact een jaar later, op 30 augustus 2011, is Senna geboren.

Dat kun je niet plannen, toch? Dat kan geen toeval zijn.’

Familieband ‘Na de dood van mijn moeder was er niemand die aan mij vroeg: “Hoe gaat het met jou?” Dat was in die jaren gewoon zo. Ik ging weer mijn krantenwijkje lopen. En mijn vader ging na een week weer aan het werk. Hij was niet de man die zijn diepe gevoelens uitsprak. Maar hij was wel mijn maatje. Het was zo’n lieverd. En door het overlijden van mijn moeder ben ik lang met hem alleen geweest: mijn zussen zijn namelijk zes en zeven jaar ouder, dus die gingen al snel het huis uit. De band met mijn zussen is nu fantastisch; zij zijn mijn anker. Maar dat is niet altijd zo geweest. Ik was een bijdehand jongetje en we hadden dan ook vaak enorme ruzies. Ik ben wel ontzettend zelfstandig geworden in die tijd: ik schilde bijvoorbeeld de aardappels en deed de was. Dat doe ik nu trouwens nog. Maar dat is omdat ik vind dat anderen dat niet zo goed doen als ik.

Maar of dat ook zo is…? Haha!’

Liefde voor muziek Als jongetje trok ik me vaak terug op zolder om te zingen.

Maar ik heb lang getwijfeld of ik wel écht kon zingen. Ik merkte voor het eerst dat ik mensen kon raken met mijn stem toen ik in 5 vwo meedeed aan een concert op school. Ik zong ‘Pity the child’ van Chess. De tekst had veel raakvlakken met mijn verhaal en ik kon er zoveel van mezelf in kwijt. Dit kan dus met

interview

wie is René?

werden alle clichés waar: ik voelde totale overgave. Een soort van onvoorwaardelijkheid die je als ouder bij niemand anders voelt dan bij je kind. Ook niet bij een partner. Hoe lelijk dat misschien ook klinkt over mijn vrouw Tanya, want zij is de liefde van mijn leven. Toen ik haar leerde kennen, dacht ik: deze wil ik niet kwijt! Tanya heeft me ontregeld. En ik bied haar structuur. Ik was – en ben! – smoorverliefd op haar. Senna lijkt op ons allebei. Enerzijds is ze een echte Van Kooten: pittig en fel. Anderzijds probeert ze mij nu al te bewerken als ze andere kleren aan wil dan ik haar aantrek. Volgens mijn schoonvader was Tanya vroeger precies zo met kleding! Ik wil dat het met Tanya en Senna alleen maar goed gaat. Het liefst wil ik de hele dag bij ze zijn en met ze knuffelen.’

René van Kooten (Den Haag, 24 december 1972) speelde in diverse grote musicals en producties. In 2013 vertolkte hij de rol van Jezus in ‘The Passion’. In 2016 deed hij mee aan ‘Beste Zangers’. In de zomer van 2017 speelt hij samen met Lone van Roosendaal de hoofdrol in het ultieme liefdesverhaal ‘The Bridges of Madison county’. Met zijn band Shifting Daylight tourt hij met het programma ‘Something so real’.

muziek, besefte ik! Bij ons thuis werd veel muziek geluisterd: Procol Harum, Kayak, Meatloaf. En mijn moeder was dol op ABBA. Bij de musical ‘Mamma Mia!’ was ik de enige in de zaal die bij elk nummer zat te janken. Omdat alle liedjes me aan mijn moeder deden denken. Dat doet muziek namelijk: door een reactie in je hersenen brengt muziek herinneringen naar boven; het brengt je terug naar momenten, geuren, gevoelens… Je kunt erin zwelgen.’

Liefde voor het vak ‘Veel rollen die ik in musicals gespeeld heb, waren fantastisch.

Maar toch heb ik een soort ambivalente houding tegenover mijn vak. Als je zeven dagen in de week een rol speelt, kan dat heel belangrijk lijken. Maar ik zeg weleens tegen collega’s: “We’re not saving lives… Dat doen ze in de zorg! Wij zingen alleen maar een liedje.” Ik vergelijk het musicalvak weleens met een suikerspin: ontzettend lekker, maar als je er te veel van eet, word je misselijk. Ik wil dan ook graag meer doen dan alleen musical.

Ik heb ook niet voor niks een paar jaar in het onderwijs gezeten. En ik vond het ook mooi om mee te doen aan ‘Beste Zangers’. Dat lag heel dicht bij me. Daar kon ik een andere kant van mezelf laten zien en horen.

Ik vind het ook ontzettend gaaf dat ik met mijn band Shifting Daylight nu een theatertour maak.

Dat is helemaal van onszelf: onze eigen verhalen en onze eigen muziek. We treden op in kleine zaaltjes. Soms heel intiem en kwetsbaar. Ik hoop dat nog veel verder uit te kunnen bouwen.

Tot waar… dat weet ik nog niet. Waar het voor mij op neerkomt in mijn vak is dat of ik nu in grote producties speel of kleine intieme voorstellingen maak: uiteindelijk gaat het mij om het maken van púre muziek op een eerlijke manier. Dat is de essentie!’

‘Toen ik Senna voor het eerst in mijn armen had, werden alle cliché's waar.

Ik voelde totale overgave'

Vaderliefde ‘Ik was er niet bij toen mijn moeder stierf. Dus toen mijn vader op sterven lag in 2016 – hij had alvleesklierkanker – ben ik bij hem in het hospice gaan slapen. Ik dacht: het gebeurt me niet nog een keer dat ik er niet bij ben. Gelukkig was ik erbij toen hij ’s nachts insliep. Hij wilde naar mijn moeder toe, zei hij op het laatst. De dood van mijn vader doet veel meer met me dan ik had gedacht. Ik mis hem, en het knuffelen met hem. Maar het zit ’m ook in heel stomme dingen: altijd als ik landde met het vliegtuig, sms’te ik hem als eerste bijvoorbeeld. En dit jaar op 1 januari kon ik voor het eerst niet meer naar hem toe om hem gelukkig nieuwjaar te wensen. Waar ik andere jaren met een halve kater dacht: moet dat nou… Nu mis ik dat soort dingen énorm. God, wat mis ik hem… En hoe oud je ook bent, je bent toch het kind van je ouders. Maar nu ben ik geen kind meer, zoals Karin Bloemen dat zo mooi zingt. Ik ben nou wees.’

Liefde van mijn leven Naast het overlijden van mijn moeder is de geboorte van mijn dochtertje Senna een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in mijn leven. Toen ik haar voor het eerst in mijn armen had,

Liefde voor het leven ‘Mijn moeder is maar 40 jaar geworden. Dus toen ik zelf 40 werd, was dat best een ding: ik heb haar overleefd. Maar ik ben heel blij dat ik ouder word! Het is voor mij veel meer een zegen dan een last. Ik wil dan ook nog zoveel mogelijk nieuwe herinneringen maken. Tanya en ik geven elkaar op verjaardagen dan ook geen cadeaus, maar een nieuwe herinnering.

In 2010 zijn we samen naar Rome gefietst om daar te trouwen.

En over die reis hebben we het nu nog. Die was fantastisch en onvergetelijk. Daar draait het om in het leven: zo mooi mogelijke herinneringen maken en koesteren.’

11

12

M OR de zorg van G EN portretten xx

Wie zorgt er in de toekomst eigenlijk voor ons? Dat zijn deze dames en heren. Met de opleiding in de zorg die zij hebben gekozen, volgen ze hun hart. ‘Ik denk dat cliënten voelen dat ik liefde voor dit vak en mijn medemens heb.' tekst PAULINE MULDER, MOOI MAG. fotografie STUDIO OOSTRUM

WERKEN BIJ FLORENCE

Florence is altijd op zoek naar mensen met liefde voor het vak. Interesse?

Kijk op

www.werkenbijflorence.nl

xx

13

Kim van Beek ( 25) Gaat starten met de mbo-opleiding Verpleegkunde, niveau 4

‘Je hebt het, of je hebt het niet’ ‘Onlangs ben ik geslaagd voor Verzorgende niveau 3 en nu ga ik starten met de mbo-opleiding tot verpleegkundige, niveau 4. Ik ben bij Florence ingestroomd binnen het leerlingentraject. Dat betekent een dag in de week naar school en 24 uur per week werken. In mijn geval bij woonzorgcentrum Vredenburch in Rijswijk. Het klinkt misschien cliché, maar dat werk geeft me veel voldoening. Ik zeg altijd: “Wat mensen zelf niet meer kunnen, doe ik voor ze.”

Dat zorgzame zit gewoon in me. Dat heb ik altijd al gehad. Ik heb bewust gekozen om niet naar hbo-V te gaan. Ik wil nu namelijk nog geen leidinggevende zijn.

Misschien komt dat nog als ik wat ouder word. Ik vind het juist heel belangrijk dat ik nog meer verpleegtechnische taken leer. En met deze opleiding kan je alle kanten op. Misschien wil ik me daarna specialiseren in wondverzorging of op een mammapoli gaan werken. Of toch op een kraamafdeling. Want behalve voor ouderen vind ik het ook heel erg fijn om voor kinderen te zorgen.’

14

xx

JosVolgtvonde mbo-opleiding Stein ( 30) Verzorgende, niveau 3

‘Ik geloof dat de liefde altijd overwint.

Ook naastenliefde’ ‘Of ik school leuk vind? Hou op, schei uit! Ik zal blij zijn als ik ermee klaar ben. Maar ik weet waarvoor ik het doe. Want werken in de zorg is fantastisch. Ik hou gewoon van mensen. Tot een aantal jaar geleden was ik grafisch vormgever. Maar ik miste in dat werk het sociale aspect.

Jaren geleden woonde mijn oma in een woonzorgcentrum, op een afdeling voor mensen met dementie. Ik merkte dat ik het prettig vond om voor haar te zorgen en om rond te lopen in dat tehuis. Toen ben ik eerst vrijwilligerswerk gaan doen op zo’n afdeling om te proeven of werken in de zorg iets voor mij was. En dat bleek zo te zijn! Ik zit nu in het laatste jaar van mijn opleiding verzorgende, niveau 3 en werk sinds kort in de thuiszorg. En dat vind ik helemaal subliem! Je komt héél dicht bij de mensen. Omdat je bij ze thuiskomt – achter de voordeur – kom je echt in hun comfortzone. Sommige cliënten moeten even wennen aan het feit dat ik een man ben. Het winnen van hun vertrouwen vind ik een geweldig leuke uitdaging. Ik denk dat mijn cliënten voelen dat ik liefde voor mijn vak en medemens heb. Want - zonder nou te filosofisch te gaan doen - ik geloof dat de liefde altijd overwint. Ook naastenliefde.

Ik zal zeker in de zorg blijven werken.’

xx

Astrid Köhler ( 48) Volgt de mbo-opleiding Verpleegkunde, niveau 4

‘Op school ben ik een van de oudsten in de klas. Maar dat vind ik juist leuk’ ‘Eigenlijk ben ik internationaal chauffeur. Ik reed met mijn vrachtwagen heel Europa door. Maar toen ik ruim twintig jaar geleden zwanger werd, paste ik niet meer achter het stuur. Toen de kinderen klein waren, ben ik de opleiding Sociaal Pedagogisch Werk gaan volgen. Bij Florence heb ik me weer om kunnen scholen; eerst ben ik verzorgende, niveau 3 gaan doen en nu dus verpleegkunde, niveau 4. Ik wil hier niet meer weg. De ouderenzorg is zó leuk! Af en toe is het een strijd om de mensen te helpen, maar een lach op het gezicht maakt mijn dag goed. Op school ben ik bijna de oudste in de klas.

Maar dat vind ik ook wel weer leuk. De jongeren hebben net weer een andere kijk op dingen dan ik. En ik voel me ook helemaal nog niet oud. Bovendien denk ik dat ik door mijn leeftijd net wat sneller het vertrouwen win van patiënten. Ik vind het heerlijk om nodig te zijn. En ik behandel iedereen zoals ik zelf ook behandeld zou willen worden. Ik bied zorg met respect. En dat krijg ik ook terug.’

15

16

xx

Benjamin Akopov (42) Volgt de mbo-opleiding Verzorgende, niveau 3

‘We vergeten weleens dat ouderen vroeger ook jong zijn geweest’ ‘Op mijn 19e ben ik vanuit Georgië naar Nederland gekomen. Misschien dat daardoor mijn zwakte voor ouderen is ontstaan: door de afstand heb ik mijn eigen opa en oma al vroeg moeten missen. Toen ik net hier was, heb ik een opleiding facilitaire dienstverlening gedaan. Zo rolde ik de theaterwereld in als facilitair medewerker, maar daar werd ik na een paar jaar wegbezuinigd. Toen kwam ik in een ziekenhuis terecht als een voedingsassistent op de afdeling neurologie.

Mensen waren daar afhankelijk van mijn hulp. Maar ik merkte dat ik meer wilde doen dan ik mocht in die functie. Ik wilde ze helpen bij hun verzorging. Daarom ben ik alsnog gestart met de opleiding tot verzorgende. Ik weet zeker dat ik door deze opleiding meer verdieping krijg in mijn werk. Daar ben ik benieuwd naar. Ik werk nu drie dagen in de week als ziekenverzorgende in woonzorgcentrum Vredenburch in Rijswijk. Het werken met ouderen is zó leuk. Er zit een heel leven achter die blik in hun ogen. We vergeten weleens dat zij vroeger ook jong geweest zijn. Laatst vroeg ik een man waarom hij nooit tv kijkt. Hij zei: “Jongen, als ik mijn ogen dichtdoe, zie ik de mooiste beelden.” Prachtig.’

xx

YaraVolgtHooijmans ( 19) de mbo-opleiding Pedagogisch medewerker, niveau 3

‘Ik wil bij mensen een glimlach op het gezicht toveren’ ‘Mijn grootste droom is om mijn brood te verdienen met zingen! Het liefst wil ik op een groot podium staan en een glimlach op het gezicht toveren bij mensen. Als dat niet lukt met zingen, dan wil ik in de zorg blijven werken. Want ik hou er nou eenmaal van om mensen te helpen. Dat maakt mij heel gelukkig. Dat is iets wat ik nog niet zo lang geleden ontdekt heb.

Sinds een halfjaar werk ik in de weekenden en vakanties in woonzorgcentrum Steenvoorde in Rijswijk. Daarnaast zit ik dus nog drie dagen in de week op school en ik loop twee dagen in de week stage bij een kinderdagverblijf. Graag was ik na mijn mbo-opleiding helpende niveau 2 verder gegaan met verzorgde niveau 3, maar door mijn dyscalculie werd ik daar niet toegelaten. Misschien dat ik het over een paar jaar opnieuw probeer, want ik vind kinderen heel leuk.

Maar werken met ouderen ook. In het begin was het wel even wennen. Toen ik voor de eerste keer iemand moest wassen, dacht ik: oh, wat gebeurt hier nou? Daar moet je wel voor open staan.

Maar ik heb het heel erg naar mijn zin.

Op school én in mijn bijbaan. Maar op het podium ook… Ik kan nog alle kanten op.’

17

achtergrond

HUMMEN, HUMOR,

niet happen

Pubers… soms willen we ze het liefst achter het behang plakken. Maar ze zijn ook héél erg leuk. Helemaal als we ze begrijpen. Dat is de overtuiging van kinderpsycholoog en opvoedkundige Tischa Neve. ‘Het leven van pubers is ontzettend ingewikkeld. Dus eigenlijk is het niet zo gek dat ze soms onuitstaanbaar zijn.’

w

tekst SUSANNE MULLENDERS, MOOI MAG. Illustratie CÉCILE VRINTEN fotografie portret ARCHIEF TISCHA NEVE

We weten het misschien nog wel uit eigen ervaring: het is niet makkelijk om een puber te zijn. Alles verandert en je hebt het gevoel in een achtbaan te zitten. ‘Inderdaad,’ zegt opvoedkundige Tischa Neve, ‘in de puberteit maakt alles een sprong.

Fysiek gezien worden kinderen geslachtsrijp, hun hormonen spelen op, lichaamshaar gaat groeien, meisjes worden ongesteld en krijgen borsten. Dat alleen is al heel pittig. En dan vinden er ook nog in de buitenwereld allerlei veranderingen plaats.

Ze gaan naar de middelbare school, leren nieuwe kinderen kennen, gaan voor het eerst uit. De omgeving begrijpt niets meer van ze. En ze begrijpen

ook nog maar weinig van zichzelf. Het is allemaal heel ingewikkeld, dus eigenlijk is het niet zo gek dat pubers soms onuitstaanbaar zijn.’

Hormonen en hersenen Vroeger dachten we dat hormonen de grootste boosdoener waren voor dat heftige pubergedrag.

Maar tegenwoordig weten we dat ook de hersenen een belangrijke rol spelen. Tischa legt uit: ‘In de puberteit zijn de hersenen nog volop in ontwikkeling. Vooral de prefrontale cortex is nog niet rijp.

Daardoor hebben pubers moeite met langetermijndenken. Dat betekent bijvoorbeeld dat ze niet goed kunnen plannen en niet altijd de gevolgen van hun acties kunnen overzien. Hoewel er continu verfijning plaatsvindt – een achttienjarige kan al veel meer dan een dertienjarige – zijn deze hersenfuncties pas uitontwikkeld rond het 25e levensjaar.’

Voor ouders is het vaak een eyeopener als ze zich realiseren dat hun pubers sommige dingen domweg nog niet kúnnen, weet Tischa. ‘Dan begrijpen ze beter hoe moeilijk hun kinderen het hebben. Op de middelbare school moeten ze ineens bergen huiswerk maken, plannen en vooruitzien. Als je als ouder begrijpt dat hun hersenen daar nog niet rijp voor zijn, krijg je meer begrip voor hun weerstand en problemen.’

Domme ongelukjes Ook creëert dit inzicht in de rol van de hersenen meer begrip voor de ‘puberale acties’ van kinderen.

19

wie is Tischa neve?

Ze is kinderpsycholoog, opvoedkundige, moeder van Dim (2009) en pleegmoeder.

Sinds het tv-programma ‘Schatjes’ (2006), dat over opvoeden ging, richt zij zich met haar bedrijf Groot&Klein op het inspireren en ondersteunen van ouders en professionals bij de opvoeding en het grootbrengen van kinderen. Kijk voor meer informatie op: www.grootenklein.nl en www.opvoedcursussen.nl

Bijvoorbeeld dat ze de hele avond zitten te whatsappen in plaats van te leren voor een toets. Of dat ze tóch naar dat feestje gaan waar ze van hun ouders niet naartoe mogen. Tischa: ‘Pubers gaan voor de kortetermijnwinst. Whatsappen met vriendinnen gaat boven het vooruitzicht van een slecht rapport. Een feestje is belangrijker dan een boze ouder.’ Bovendien is er nog iets anders aan de hand in de hersenen van pubers: het rationele deel en het emotionele deel zijn niet helemaal in balans. Tischa legt uit: ‘Je kunt heel goede gesprekken voeren met je puberzoon of -dochter. Vooral als ze in rust zijn; dan kunnen ze verstandig en reëel nadenken. Maar daarna – bijvoorbeeld onder druk van vrienden – neemt het emotionele deel het weer over. Dan gebeuren

er bijvoorbeeld “domme” ongelukjes, of hebben ze rare uitspattingen. Zo kun je als moeder soms verbijsterd zijn: had je gisteravond nog een volwassen gesprek met je zestienjarige zoon, gaat hij vandaag op z’n scooter staan en maakt hij een flinke smak. Dat is voor ouders niet te volgen, maar die dingen gebeuren doordat de puberhersenen nog niet volledig ontwikkeld zijn.’

‘Whatsappen met vriendinnen gaat boven het vooruitzicht van een slecht rapport’

Van opleggen naar overleggen

Hoe kunnen we onze pubers door deze roerige periode heen helpen? Zij ontwikkelen zich, dus als ouders moeten we mee ontwikkelen. Tischa: ‘Bij jonge kinderen kun je als ouder meer bepalen en opleggen. Bij pubers kan dat niet meer; dan moet je overgaan tot overleggen. Het

20 is natuurlijk mooi als je daar al eerder mee begint, want ook jongere kinderen zijn daarbij gebaat. Maar soms zie je dat ouders van pubers blijven doorgaan met bepalen. Ik geloof daar niet in. Alleen al omdat pubers veel minder bij je zijn dan jonge kinderen. Ze zitten veel meer op hun kamer en bij hun vrienden, er zijn minder momenten van contact. Je moet ze dus loslaten. Je moet ze vertrouwen geven, ondersteunen, begeleiden. De contactmomenten die er zijn, moet je nóg bewuster aangrijpen. Het is belangrijk dat je je puber echte aandacht geeft. Eet met z’n allen, kijk samen tv – ook naar de programma’s die jij zo verafschuwt en die je puber leuk vindt. Investeer in die momenten samen.’

Heel hard nodig Als ouders moeten we een balans vinden. Enerzijds moeten we onze pubers loslaten, anderzijds hebben ze ons nog heel hard nodig.

‘Zorg dat je de prefrontale cortex van je puber bent’, zo verwoordt Tischa het. ‘Help je kind met kaderen. Als je inziet dat hij voor de kortetermijnwinst gaat, denk dan samen met hem na over de lange termijn. Probeer je puber binnen jouw kaders de ruimte te geven om mee te denken. Geef hem verantwoordelijkheid, laat hem zijn mening geven en neem die serieus. Vertrouwen geven is belangrijk. En vooral: blijf in verbinding.’

Maar wat als je puber dat niet wil? Die situaties kennen we allemaal: zit je als moeder klaar met je kopje thee; stormt je puber bij thuiskomst direct door naar zijn kamer… ‘Het is normaal dat pubers zich afzetten. Ze moeten zich losmaken’, zegt Tischa. ‘Ze vragen niet meer om complimenten en knuffels, maar tegelijkertijd valt juist dáár winst te behalen. Want echt: pubers zijn onzeker en zoekend; ze hebben onze aandacht en waardering keihard nodig. Dus ga als ouder op zoek naar de signalen: wanneer geven ze een ingang? Volg ze, toon interesse, luister naar ze, én – heel belangrijk – doe leuke dingen samen.’

‘Zorg dat je de prefrontale cortex van je puber bent’

Hummen, véél hummen…

Als ze die ingang geven, wat kunnen we dan het beste doen? Tischa: ‘Ik zeg altijd: bij pubers moet je veel hummen: “hm hm” zeggen. Je moet luisteren, samenvatten. En vooral niet preken, oordelen, invullen, oplossen of relativeren. Die neiging hebben we wel als ouders, omdat we zien dat onze pubers nog niet alles in de vingers hebben en we ze willen behoeden voor problemen. Als je dochter vertelt dat ze eruit gestuurd is bij Duits, is je eerste neiging misschien te

zeggen: “Nou, lekker dan, en je staat er al zo slecht voor. Je zult het er zelf wel naar gemaakt hebben.”

Maar doe dat niet. Als je gaat preken of oordelen, is de kans groot dat je dochter dichtklapt of dat er ruzie ontstaat. Wel kun je bijvoorbeeld zeggen: “O jeetje, je klinkt boos. Vertel, wat is er gebeurd?” Dan heb je veel meer kans dat ze gaat praten en blijf je in verbinding.’

Adem in, adem uit Maar de boosheid van pubers richt zich natuurlijk niet alleen op hun leraar Duits. Vaak zijn wij als ouders ook het doelwit. Pubers zeggen veel wat ons kan raken. Ze drukken zich lomp uit, zijn zwart-wit, hebben het laatste woord of moeten domweg hun frustratie kwijt. Tischa: ‘Dat puberale gedrag roept veel bij ons op. We hebben de neiging in verwijten te schieten: “Kan het niet wat vriendelijker?” of: “Ga er eens wat gezelliger bij zitten!”. Probeer dat te onderdrukken. Ik adviseer ouders altijd: hap niet, laat lopen, ga niet overal op in. Als je puber de deur dicht smijt, zeg dan niet: “Hé, gooi ’s niet zo met de deur!’ Dat weet hij zelf ook wel. Adem in, adem uit. De-escaleer door dingen te laten gaan. En door humor te gebruiken. Reageer luchtig: “Zo, ga je lekker, je bent weer thuis!” En bespreek achteraf wat er misging. Niet in het moment, want dan krijg je een conflict.’

Maar wat nu als je echt geen contact meer krijgt met je puber? Of als je het idee hebt dat er meer aan de hand is? Dan moeten we niet te lang blijven aanmodderen, vindt Tischa. ‘Als je er niet uitkomt, wacht dan niet te lang met hulp zoeken. Hoe meer je verwijderd raakt van je puber, hoe lastiger het contact te herstellen is. Als je merkt dat je niet meer binnenkomt, als er zoveel conflicten zijn dat het hele gezin er last van heeft, of als je puber zich terugtrekt… ga dan met iemand praten. Met een goede vriendin bijvoorbeeld.

Het kan helpen om te spiegelen: is dit gewoon pubergedrag of moeten we ingrijpen? En als dat laatste het geval is, dan raad ik aan om naar een opvoedcoach te stappen. Die kan met je meedenken en nagaan of er meer aan de hand is.’

Winnen?!

Tischa Neve schreef dit Inspiratieboek voor leuker en makkelijker opvoeden. Liever mag twee exemplaren weggeven. Mail naar liever@florence.nl waarom u een exemplaar zou moeten winnen.

lekker leven

21

ZOMERKONINKJES

Boordevol vitamine C, een bron van kalium en foliumzuur en, ondanks hun bijnaam, het hele jaar verkrijgbaar: aardbeien! Ze kunnen ook nog eens een geraffineerde traktatie zijn door ze in chocolade te dippen. Mmm….

rozen

VERWELKEN

Wist u dat het aantal rozen dat u van iemand krijgt veel zegt? Zeven rode rozen betekenen bijvoorbeeld dat de gever voor altijd samen wil blijven.

Vijftien rode rozen betekenen: sorry.

Niemand van wie u rozen krijgt?

Koop een mooie bos voor uzelf!

PRIVÉCONCERT

liefde is...

Waarom zou de Beats by Dre Solo 2 alleen voor geschikt zijn voor uw puberzoon? Met deze rode variant gaat u helemaal uit uw dak op de hits van toen én nu! Beats by Dre Solo 2, rood, adviesprijs € 199,-

ook uzelf een klein beetje verwennen. Omdat u het verdient.

FEESTJE VOOR DE HUID

Maak van elke wasbeurt een feestje. Met dit mooie stukje rode zeep gaat dat zeker lukken. De Marokkaanse arganolie en rode bessen maken uw velletje heerlijk zacht en schoon.

santé!

Soepel, vol, complex of evenwichtig…

Eén ding is zeker: met kaarslicht, een fijne tafelgenoot én een lekker glas rode wijn, kan uw avond niet meer stuk.

Bovendien, rode wijn verhoogt het goede cholesterol en beschermt tegen hart- en vaatziekten. Rode wijn is bovendien rijk aan antioxidanten.

Drink natuurlijk wel met mate.

22

f

xx

familie

FLORENCE Marjolein Dorjee (47) was nog geen 30 toen er bij haar multiple sclerose werd geconstateerd. De laatste jaren heeft ze steeds meer last van deze ziekte. En toen ze onlangs ook nog scheidde van haar man werd het allemaal wel erg veel. Gelukkig heeft ze een hechte groep mensen om zich heen, onder wie haar zus Eline, haar vriendinnen Connie en Diana ĂŠn huisverpleegkundige Priscilla van Florence.

Zij vertellen over hun rol in het leven van Marjolein. tekst ANOUK VAN WESTERLOO fotografie STUDIO OOSTRUM

23

zorg voor elkaar

24

familie

FLORENCE

Eind 2015 besloten Marjolein Dorjee en haar man te scheiden.

En dat heeft zijn sporen nagelaten: vooral op emotioneel en financieel gebied. Maar ook praktisch gezien is er nogal wat veranderd. Haar kinderen van 13, 11 en 9 jaar oud, zijn de helft van de tijd bij haar ex. In haar eentje naar buiten gaan is voor Marjolein een behoorlijke onderneming. Het duurt minstens een halfuur om met haar rolstoel in haar aangepaste auto te komen. Ook douchen gaat niet vanzelf en zware schoonmaakwerkzaamheden als stofzuigen en dweilen zijn niet te doen.

Haar vriendinnen staan voor haar klaar wanneer dat nodig is.

Zo hebben ze bijvoorbeeld een app-groep aangemaakt waarin ze hun zorgen en praktische zaken met elkaar kunnen delen.

Maar het liefst vraagt Marjolein hen niet om hulp. ‘Onze relatie is altijd gelijkwaardig geweest, ieder heeft zo zijn dingen en we steunen elkaar over en weer. Dat wil ik graag zo houden.’

Connie

VAN VLIET (47), VRIENDIN

‘Ze is een wereldvriendin’

Marjolein DORJEE (47), HEEFT MS

‘Mijn vriendinnen moeten geen zorgers worden’ ‘Het is een beetje dubbel om zoveel mensen om je heen te hebben die je willen steunen. Natuurlijk ben ik er blij mee, maar soms neigen ze ernaar te veel over te nemen en dat hoeft nou ook weer niet. Van mijn vriendinnen krijg ik veel gezelligheid. Ik kan mijn verhaal bij ze kwijt en zij bij mij. Daar heb ik heel veel aan. Drie keer per week komt iemand van de thuiszorg langs om mij onder de douche te helpen. Het gaat alleen maar om een steuntje van de rolstoel naar het zitje onder de douche. Mijn vriendinnen zouden dat ook niet erg vinden om af en toe te doen, maar ik kies er bewust voor om dat gescheiden te houden. Zij moeten geen zorgers worden.’

‘Ik ken Marjolein al zo’n 23 jaar, mijn man studeerde samen met haar - inmiddels ex-man. Hij vroeg haar ten huwelijk op onze bruiloft met mijn bruidsboeket. En wij werden al snel goede vriendinnen.

We zagen elkaar vaak en gelukkig nu nog steeds. Toen zij door de MS steeds slechter werd en met krukken ging lopen, ging ik dingetjes bij haar in huis doen als ik bij haar langsging. Tijdens het kletsen deed ik wat strijkwerk, gooide er een was in of dweilde de kamer. En dat is nog steeds zo. Ik ben nogal praktisch ingesteld. Ik ben er iedere week wel een keer. Maar het is echt niet zo dat ik háár alleen maar help, ze is mij ook ontzettend tot steun. We kunnen samen heerlijk cynische grapjes maken. Ze is een wereldvriendin.’

25

Diana

VAN DE LUYTGAARDEN (38), VRIENDIN

‘Onze vriendschap is door haar ziekte hechter geworden’ ‘Wij leerden elkaar kennen op zwangerschapsgym. Sindsdien drinken we iedere donderdagochtend koffie, samen met nog een vriendin. In het begin was ze fysiek nog niet zo beperkt als nu. Dus toen gingen we elke week ergens naartoe met de kinderen erbij. Maar sinds een jaar of zeven doen we het alleen nog maar bij Marjolein thuis. En als we daar dan zijn, kunnen we ook gelijk wat dingetjes doen. Ze wil niet dat wij de hulpverlener uithangen, dus doen we het samen; zij vouwt de was op, ik berg het weg. En ondertussen hebben we de grootste lol. We hebben het nooit over de MS zelf, want Marjolein is er allergisch voor om “de patiënt” te zijn. En toch is onze vriendschap hierdoor wel hechter geworden, mooier ook.’

Eline

DORJEE (49), ZUS

Priscilla

VAN DER KOLK (23), HUISVERPLEEGKUNDIGE FLORENCE

‘We hebben iemands netwerk wel nodig voor praktische zaken’ ‘Toen ik voor het eerst bij Marjolein thuiskwam, bleek dat ze die nacht was gevallen. De politie en brandweer waren al aanwezig om de deur te ontzetten. Ze woonde nog niet zo lang in die woning en had er nog geen alarmknop.

Die alarmering is inmiddels geregeld, en haar vriendinnen hebben sleutels laten bijmaken voor noodgevallen. Ik heb met Marjolein bekeken welke zorg ze nodig heeft. En verder houd ik een vinger aan de pols en regel ik dingen voor haar op het gebied van zorg en welzijn. Wij vinden ook dat de band met iemands persoonlijke netwerk zoveel mogelijk moet blijven zoal die altijd was. Dus wij proberen haar vriendinnen en familie zoveel mogelijk te ondersteunen, maar we hebben ze wél nodig voor praktische zaken.

Bijvoorbeeld om die sleutels na te laten maken: dat soort dingen mogen wij niet doen…’

‘Ik vind het belangrijk dat zij zelfstandig dingen kan blijven doen’ ‘Marjo en ik zijn heel verschillende mensen; zij is meer introvert en ik ben het tegenovergestelde. Maar we accepteren elkaar zoals we zijn. Ik wil graag dingen doen voor haar, maar wij wonen anderhalf uur van elkaar vandaan. Met haar meegaan naar afspraken bijvoorbeeld is voor mij dan ook lastig. Toen haar vriendinnen die app-groep aanmaakten, hebben mijn man en ik nagedacht over wat wij voor haar konden betekenen. In overleg met Marjolein hebben we afgesproken dat wij – tijdelijk – haar administratie overnemen, totdat zij zelf weer de ruimte heeft om het op te pikken. Ik vind het heel belangrijk dat zij zo lang mogelijk zelfstandig dingen kan blijven doen, met een beetje hulp hier en daar. Het is belangrijk voor je gevoel van eigenwaarde om de regie over je eigen leven te behouden.’ Eline wilde niet op de foto.

Wat is MS? Multiple sclerose (MS) is een chronische aandoening van het centrale zenuwstelsel. Bij MS gaat het isolerende laagje rondom de zenuwbanen langzaam stuk waardoor prikkels niet meer goed door de zenuwbanen geleid kunnen worden.

Verlammingsverschijnselen zijn het gevolg. In Nederland hebben zo’n 17.000 mensen MS. De oorzaak van de ziekte is nog onbekend.

26

xx

Met haar elf kinderen stal Willy xx Vink (46) de show én ons hart in de tv-serie ‘Een Huis Vol’.

Liever gaat op de koffie bij de goedlachse Haagse, die haar elftal in haar eentje opvoedt. ‘Vroeger droomde ik nooit van een groot gezin.’ tekst SUZANNE GEURTS fotografie STUDIO OOSTRUM

: s i l a t e g s Mijn geluk

27

levensverhaal

d 28

De koffie is op in Huize Vink. ‘Ik ga even twee bakkies halen.’ Gemoedelijk sloft dochter Chayenne (25) de huiskamer uit, naar de overbuurvrouw.

Chayenne en haar man wonen een paar huizen verderop, net als de andere Vinkjes die al uitgevlogen zijn. Even is het stil. ‘Maar dat duurt nooit lang hoor, die stilte,’ verzekert Willy, een sigaret opstekend. ‘Zeker rond etenstijd ontploft het hier.’ Ze knijpt haar ogen iets toe en begint te tellen. Dochter Angelica, schoonzoon Tom en kleindochter Fay, Chayenne en haar kinderen Bently en Sammy. Oh en Willy’s goede vriendin Angela komt nog weleens mee-eten… Zeker twintig mensen, schat ze. Bordaan-bord nestelen ze zich dan op de hoekbank, terwijl Willy en haar vijf jongste, thuiswonende kinderen altijd aan tafel eten. ‘Het enige moment op de dag dat we samen zijn. Even kletsen, even lachen. Die momenten koester ik.’ Wie er vanavond aanschuiven? Ze lacht luid. ‘Geen idee!’

Zeker is dat ze vanmiddag pannen vol met eten klaarmaakt. ‘De hoeveelheid bepaal ik puur op gevoel’. Chayenne zet ondertussen twee schuimende kopjes Senseo neer. ‘Nou mam, je begint te tieren als we onze telefoon niet opnemen als je ons belt om te vragen of we willen mee-eten.’

Willy negeert haar blik en zegt plagerig: ‘Haar noem ik altijd mijn heksje...’

ze haar eerste kind, Ryan. Omdat er trombose in de familie voorkomt, mocht Willy niet aan de pil.

‘En het spiraaltje zag ik niet zitten’, zegt ze. En zo volgde Jan-Willem, een jaar later.

‘Ik had zo’n behoefte aan onvoorwaardelijke liefde en voelde dat kinderen me die wél zouden geven. Ach, het moest allemaal zo zijn.’ In dat pad gelooft ze sowieso. ‘Van de jongste, Destiny, was ik aanvankelijk uitgerekend op de sterfdatum van mijn moeder.

Dood en nieuw leven, op één dag, dat vond ik zo’n bijzondere gedachte. Daarom heb ik haar Destiny genoemd.’

‘Rond etenstijd ontploft het hier. Er eten zeker zo'n twintig mensen mee'

Het lot Vroeger droomde Willy nooit van een groot gezin.

Het overkwam haar min of meer, nadat ze zelf een lastige jeugd had. Ze groeide op met vijf broers en zussen en het gezinsleven draaide vooral om haar chronisch zieke zusje Liesbeth dat inmiddels overleden is. Haar vader omschrijft ze als een moeilijke, dominante man; vriendjes en vriendinnetjes waren thuis niet welkom. Als vijftienjarige had ze er genoeg van en liep ze twee keer van huis weg.

‘Mijn vader had me verboden om nog langer met mijn vriendje, later mijn eerste man, om te gaan.’

Na een pleeggezin en een opvangtehuis ging ze toch met hem samenwonen en op haar 16e kreeg

Twee generaties “Hoe doe je dat toch?”, vragen veel mensen haar.

Ook omdat ze sinds tien jaar gescheiden is van haar tweede man. Willy heeft nog wel goed contact met hem, maar de opvoeding ligt bij haar. ‘Ik hoor veel jonge ouders - ook mijn kinderen - klagen. Dat ze moe zijn en weinig tijd hebben. Maar ik heb er nooit moeite mee gehad. Vroeger deed ik alles zelf, sjokte met volle boodschappentassen naar driehoog en sprak ’s avonds met vriendinnen af.’ Maar, geeft ze toe, haar kinderen zijn wel behoorlijk zelfstan-

29

willy's elftal

Ryan (30) Jan-Willem (29) Stefan (26) Chayenne (25) Angelica (23) Charella (21) Joey (18) Richella (16) RJ (15) Ricardo (11) Destiny (10) De oudste zeven kinderen kreeg Willy bij haar eerste man, de jongste vier bij haar tweede man. En dan hebben we ook nog hond Roxy.

De afleveringen van Een Huis Vol kunt u terugkijken op npo.nl

dig. ‘Dat is het voordeel van een groot gezin, iedereen draagt zijn steentje bij. Dan vraagt de een: “Zal ik even boodschappen halen?”, terwijl de ander de hond uitlaat.’

Tussen haar jongste en oudste zit twintig jaar en in die periode is de opvoeding wel veranderd, merkt ze. ‘Ik heb twee generaties kinderen. Mijn eerste zes zijn nog van de oude stempel. Als ik “naar je kamer!” riep, deden ze dat gewoon. De jongsten zitten aan hun telefoons geplakt en zijn een stuk eigenwijzer. Terwijl ik als moeder softer ben geworden, moet ik eigenlijk strenger zijn.’ Maar ja, ze is dan ook dol op haar kroost. ‘Tegen mijn thuiswonende kinderen zeg ik elke dag dat ik van ze houd en een knuffel hoort erbij. Zelfs die grote knullen pak ik lekker beet. Stefan, bijvoorbeeld, geeft dan één bescheiden kus terug. Ja joh, hij is zo’n stoertje.’

Begin van het einde

‘Een knuffel hoort erbij.

Zelfs die grote knullen pak ik lekker beet'

De buitendeur gaat open – bij de familie Vink hangt er gewoon nog een touwtje uit de brievenbus. Het is een van haar andere dochters, Charella, die nog maar twee weken uit huis is. ‘Ik doe wel heel stoer’, zegt Willy, iets zachter. ‘Maar ik vond het toch rot. Mijn huis wordt steeds leger, hè.’ Charella werkt als thuishulp en hielp ook haar moeder veel in het huishouden. Dat mist ze nu. ‘Je ziet het niet, maar ik heb altijd pijn. Aan mijn gewrichten, spieren, zenuwen, nieren. Alles.’ Naast artrose

heeft Willy de spierziekte fibromyalgie en lupus, een auto-immuunziekte. Vaak wordt ze overvallen door moeheid. ‘Ook tijdens de tv-opnames vluchtte ik weleens naar boven, om even uit te rusten.’ Maar accepteren dat haar gezondheid achteruitgaat… Nee, dat weigert ze. Ook van pijnstillers wil ze niets weten. ‘Ik hoef die troep niet. Acceptatie is het begin van het einde. Liever doe ik alsof er niets aan de hand is.’

In de schulden Door haar ziektes kan Willy niet meer werken en daar baalt ze van. ‘Vroeger droomde ik ervan om een sociaal persoon te worden, om mensen te helpen. Daarom heb ik acht jaar als begeleider in een verzorgingshuis gewerkt. Zoiets zou ik dolgraag weer willen, maar ja…’ Ze bekent dat ze het zonder haar kinderen financieel niet zou redden. De volwassenen betalen vaak de boodschappen, en Charella en haar partner nemen ook het stageld voor Willy’s caravan voor hun rekening. ‘Die caravan staat vlak bij Breda.

En dat was een langgekoesterde wens van me. Het is heerlijk om even Den Haag uit te zijn. Daar slaap ik goed en hier lig ik wakker.’ Ze is er ongelooflijk trots op dat haar kinderen zo verstandig met geld omgaan. Dat heeft zij thuis nooit geleerd. Hoewel ze opgewekt lijkt door te kletsen, verstart haar blik.

‘Met mijn eerste man raakte ik dieper en dieper in de schulden. Die tijd ligt gelukkig achter me, maar ik nam me toen wel voor: dit mag mijn kinderen nóóit overkomen. En dat lukt tot nu toe. De oudsten hebben hun school afgemaakt en huizen gekocht, ze werken hard en sparen.’

Thuis best Spijt heeft Willy nergens van. Wel denkt ze regelmatig aan haar moeder, die altijd voor haar gezin leefde. ‘Ze heeft het nooit letterlijk gezegd, maar liet wel doorschemeren dat ik van het leven moest genieten.’ Even is ze stil. ‘Eigenlijk heb ik dat niet genoeg gedaan.’ Meteen neemt Charella het voor haar moeder op. ‘De laatste tijd ga je vrijdagavond weer vaker weg, hè. Je begint de tijd in te halen.’ Zo is Willy nog nooit in het buitenland geweest en zou ze dolgraag naar Egypte willen. Maar de beste plek is waar haar kinderen en kleinkinderen zijn.

‘Laatst vierden we de tweede verjaardag van mijn kleindochter Fay. In een zaaltje in de buurt, met een springkussen en een berg Surinaams eten. Iedereen was er. Dan geniet ik echt.’

Maar als ze haar leven opnieuw mocht doen, zou ze dan weer voor zo’n vol nest kiezen? ‘Niet voor mezelf, maar wel voor mijn kinderen. Elf is mijn geluksgetal.’

30

gezondheid

xx

MensenKENNIS Nee… het maakt u nog geen arts of zorgprofessional, maar een beetje kennis over het menselijk lichaam kan geen kwaad.

En deze weetjes zijn ook nog eens erg interessant. tekst SUSANNE MULLENDERS, MOOI MAG.

gezondheid

hoofdhaar Gemiddeld

hebben we zo’n een volwassene is het huidoppervlak wel 2 vier120.000 haren op ons hoofd. Een haar gaat twee kante meter. De huid inclusief onderhuids bindtot zes jaar mee; haren groeien dus niet oneindig weefsel weegt 15 tot 20 kilo! menstruatie door. Vrouwenhaar wordt meestal niet veel langer De gemiddelde vrouw menstrueert ongeveer vierdan 80 centimeter en bij mannen stopt de groei honderd keer in haar leven. neus Een neus bij zo’n 50 centimeter. Uitzonderingen zijn er ook. kan 50.000 verschillende geuren onthouden.

Zo was er in 2004 een Chinese vrouw met een Vrouwen hebben een beter reukvermogen dan haarlengte van ruim 5 meter! nagels Vinger- mannen. speeksel In ons hele leven pronagels groeien ongeveer 3 millimeter per maand. duceren we zoveel speeksel dat we er twee zwemDe langste vingernagels ooit gemeten waren van baden mee zouden kunnen vullen. voeten een Amerikaanse man: ze waren 9,85 meter lang! Voeten bestaan uit 52 botjes. Dat is 25 procent poep Als we uitgaan van een levensduur van van alle botten in het lichaam. bloedvaten 81 jaar, poepen we in ons hele leven zo’n 3.800 We hebben ongeveer 100.000 kilometer aan kilo. plas We plassen drie tot zeven keer per bloedvaten in ons lichaam. traanklieren dag, in totaal 1,5 tot 2 liter per etmaal. slaap Wij mensen zijn de enige zoogdieren die tranen in hun ogen krijgen van emotie.

We slapen ongeveer een derde zenuwen Signalen tussen van ons leven! Baby’s slapen zo’n onze hersenen en zenuwen hebzestien uur per etmaal, drie- tot ben een snelheid van 273 kiloachttienjarigen ongeveer tien uur meter per uur. longen Een en volwassenen gemiddeld acht mens heeft twee longen. Onze uur. leeftijd Voor Nederdat is het aantal linkerlong is kleiner dan de rechlandse meisjes die in 2016 gebobotten in het ter om zo ruimte te maken voor ren zijn is de levensverwachting menselijk het hart. mond De tong is gemiddeld 93 jaar; voor jongetjes lichaam onze sterkste spier. De kaak is ons is dat 90,1 jaar. Waarom vrouwen sterkste bot. overgang De ouder worden dan mannen is niet helemaal duidelijk. Een belangrijke rol speelt gemiddelde leeftijd waarop vrouwen in de overwaarschijnlijk het leefgedrag van mannen (roken, gang komen, is 50 à 51 jaar. penis De gemiddrinken, stressvolle baan). Daarnaast hebben vrou- delde penislengte in opgewonden toestand is 14,2 wen waarschijnlijk een beter afweersysteem en be- centimeter. Dat blijkt uit Amerikaans onderzoek schermt het vrouwelijk hormoon tegen het slechte onder 1.661 mannen. De kleinste was 4 centimeter cholesterol in ons lichaam. seks Van de Neder- en de grootste 26 centimeter. baardgroei landers tussen de 15 en 71 jaar heeft 23 procent Gemiddeld besteedt een man in zijn hele leven 3.350 minstens twee keer per week seks, 33 procent uur aan het scheren van zijn baard. zweten hooguit één keer per week, en 21 procent hoog- Gemiddeld verliezen we per dag minstens 1 liter uit één keer per maand. Zo’n 23 procent heeft het zweet. Bij warm weer kan dat oplopen tot wel 10 afgelopen halfjaar geen seks gehad met een part- liter per dag. We hebben 2 tot 4 miljoen zweetkliener. darmen Onze dunne darm is ongeveer ren; onder de oksels, op de handen en voeten zit5 meter lang; onze dikke darm zo’n 1,5 meter. De ten de meeste zweetklieren. Vrouwen hebben meer dunne darm heeft een oppervlakte van maar liefst zweetklieren dan mannen, maar die van mannen 150 tot 200 vierkante meter. oppervlakte zijn actiever: zij zweten ongeveer 40 procent meer huid De huid is ons grootste lichaamsdeel. Bij dan vrouwen.

350

31

32

HOE ZORGT U HET LIEFST? Het staat in de sterren!

Als iemand in uw omgeving zorg of hulp nodig heeft, op wat voor manier springt u dan bij? Spontaan en chaotisch of juist volgens een strak plan? Wist u dat dit afhankelijk is van uw sterrenbeeld? Astroloog Renée Maas beschrijft hoe het zit. tekst RENÉE MAAS Illustraties CÉCILE VRINTEN

tweelingen

Stier 21 APRIL ➻ 20 MEI

weet wat werken is Bent u een Stier? Dan heeft u even de tijd nodig om op gang te komen. U moet er altijd eerst even in komen, terrein verkennen en ervoor zorgen dat u zich zeker voelt in nieuwe situaties. Als er snel moet worden ingegrepen, dan is de Stier misschien niet de meest geschikte persoon. Maar in stabiele situaties bent u goud waard. Stieren zijn mensen die doorgaan waar anderen stoppen.

U beschikt over veel werklust en een flink doorzettingsvermogen.

En u bent superpraktisch.

belangrijk zijn en die op comfort gesteld is. Maar u heeft ook oog voor behoeften van een ander.

Of het nu een extra kussen, een kopje thee of wat lekkers is: u zorgt ervoor dat het degene die aan uw zorg toevertrouwd is aan niets ontbreekt. U maakt het leven voor een ander aangenamer. De Stier is rustig, mild en vredelievend. U laat zich niet gauw gek maken en weet in de meeste situaties uw kalmte te bewaren.

U hebt natuurlijk wel uw grenzen: het gebeurt niet snel, maar als u echt getergd wordt, dan komt de ‘dolle stier’ uit de kast en kan drift de overhand krijgen.

De inwendige mens Wat erg prettig is voor mensen in uw omgeving: de Stier wil het voor de ander comfortabel maken. De Stier is iemand voor wie zijn eigen ‘natje en droogje’

Kreeft 22 JUNI ➻ 22 JULI

zorgt en koestert De Kreeft is een gevoelsmens.

Dat betekent dat u een ander goed aanvoelt. U begrijpt waar zijn stemming vandaan komt, u voelt de buien van de mensen met wie u te maken heeft goed aan en u doet vervolgens uw best om daar zo goed mogelijk op te reageren. Zelf zoekt u naar warmte en geborgenheid en dat is precies wat u ook wilt geven aan de mensen die aan uw zorg zijn toevertrouwd. De warme zorgen van een Kreeft voelen als een warm bad.

Beschermend Kreeften hebben de behoefte om anderen te beschermen, maar u kunt het risico lopen dat u daar te ver in gaat. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden en dat

21 MEI ➻ 21 JUNI

Tweelingen brengt afleiding Mensen die geboren zijn onder het sterrenbeeld Tweelingen zijn vlotte praters. Bent u Tweelingen, dan kunt u uw gedachten goed onder woorden brengen. U hebt altijd wel wat te vertellen en legt makkelijk contact. Soms lijkt het alsof u meer praat dan doet, maar daar kunnen mensen het toch goed mis hebben. Want u bent snel en u kunt meerdere dingen tegelijk, dus tijdens het praten komt er toch heel wat uit uw handen. U bent over het algemeen goedgemutst en met uw gevoel voor humor zorgt u ervoor dat de sfeer luchtig en ontspannen is.

doen – dat houdt u niet lang vol.

Dat gaat ten koste van uzelf én van uw omgeving.

Bovendien is Tweelingen er beter in om samen te lachen dan om samen te huilen. Dat is mooi wanneer u te maken heeft met mensen die het wel kunnen gebruiken om te worden opgebeurd. Maar het past niet altijd wanneer het erop aan komt om met iemand mee te leven. Mensen met het sterrenbeeld Tweelingen zijn geneigd om zaken op een verstandelijke manier te bekijken.

U kunt zaken helderder maken met uw gevoel voor logica, maar soms kunt u voorbijgaan aan de gevoelens van anderen.

Logisch, slim en verstandelijk Tweelingen heeft beweging en verandering nodig: de hele dag, elke dag weer hetzelfde werk

is precies waar de valkuil van de Kreeft ligt. Soms is het nodig om daadkrachtig op te treden. En soms is het nodig om de mensen voor wie u zorgt, zelfredzaamheid bij te brengen. Het kan even duren alvorens u daar de noodzaak van ziet en daar stappen in zet, omdat u zelf nu eenmaal graag wil redden en helpen.

Al die warme zorgen geeft de Kreeft niet helemaal belangeloos.

Wat u daarvoor terug wilt hebben, is waardering. U wilt het gevoel krijgen dat mensen blij met u zijn.

De teleurstelling die volgt wanneer u die waardering onvoldoende merkt, kan groot zijn.

Leeuw 23 JULI ➻ 22 AUGUSTUS

wil belangrijk zijn De Leeuw ziet zichzelf liever in een leidinggevende rol dan in een ondergeschikte positie. Leeuwen ontvangen graag diensten van anderen; meer dan dat ze zelf nou zo dienstverlenend zijn. Toch heeft u als Leeuw een ander wel veel te bieden. Leeuwen zijn warm, edelmoedig en royaal.

Bovendien, als er iemand een groot hart heeft, dan is de Leeuw het wel.

Een tikje autoritair...

De Leeuw vindt het prettig als het op úw manier gebeurt. U vindt algauw dat u het het beste weet, en ook al weet u het inderdaad vaak het beste, niet iedereen zal zich als een mak schaap voegen naar uw voorstellen of bevelen.

De Leeuw kan zich wat autoritair

opstellen en dat kan fricties met de omgeving geven. Een toontje lager kan soms geen kwaad.

De Leeuw doet, handelt, regelt en is niet iemand om eerst van alles te overleggen. Dat is voor sommige van uw ‘patiënten’ heerlijk, want zij kunnen zich met een gerust hart overgeven aan uw goede zorgen. U neemt graag de verantwoordelijkheid van hen over. Andere mensen houden zelf graag de regie in handen en dan zou zich een machtsstrijd kunnen ontwikkelen. Dat neemt niet weg dat u capabel bent, en anderen zich gestreeld en vereerd voelen door uw warme aandacht.

Maagd

Weegschaal

23 AUGUSTUS ➻ 22 SEPTEMBER

is de perfecte hulpverlener Als er iemand is die het predicaat van de perfecte hulpverlener zou kunnen krijgen, dan is het wel de Maagd. U bent hulpvaardig, dienstverlenend, plichtsgetrouw en verantwoordelijk. U zorgt waar gezorgd moet worden, repareert wat kapot is en redt wie gered moet worden. Dit alles doet u efficiënt, zorgvuldig, methodisch, praktisch en gestructureerd en er is weinig wat aan uw alziend oog ontsnapt. De Maagd maakt zich graag nuttig en dat is dan ook precies wat u doet.

Alles volgens de regels Met uw gevoel voor detail kunt u soms het grotere geheel uit het oog verliezen. En met uw behoefte om alles netjes volgens de regels te doen, vergeet u soms

23 SEPTEMBER ➻ 22 OKTOBER

dat iemand misschien alleen maar een arm om de schouder nodig heeft of een kletspraatje wil maken. De Maagd kan net wat invoelingsvermogen of warmte missen omdat de regels bovenaan staan.

Maar daar staat zoveel toewijding tegenover dat iedereen die u helpt, zich in zijn handen mag knijpen. U zorgt ervoor dat de dingen gebeuren én dat ze goed gebeuren. En dat alles doet u met een kalme, adequate inzet en met een bescheiden opstelling.

Wat de (kleine) minpunten van de Maagd ook mogen zijn, binnen de kortste keren hebt u zichzelf bij anderen onmisbaar gemaakt.

Schorpioen

Diep psychologisch inzicht Als Schorpioen heeft u de mensen om u heen veel te bieden. U ziet namelijk veel, u bent bijzonder opmerkzaam en u beschikt over een diepgaand inzicht in wat

Op zoek naar het compromis U streeft ernaar om samen te werken. Bij meningsverschillen zult u eerst en vooral zoeken naar een compromis. U bent in staat om dat op een diplomatieke manier aan te pakken. Als er iemand is die

Boogschutter

23 OKTOBER ➻ 21 NOVEMBER

is gevoelig en kwetsbaar De Schorpioen is een gevoelig mens. De ervaringen die u opdoet, maken grote indruk op u en u heeft vaak tijd nodig om deze te verwerken en een plek te geven. Dat kan u als zorgverlener kwetsbaar maken, want u kunt zich veel persoonlijk aantrekken.

Op de een of andere manier zult u het dus voor elkaar moeten zien te krijgen om u af te schermen voor leed dat niet het uwe is. Tegelijkertijd zult u moeten uitkijken dat u warm menselijk contact niet afwijst.

zoekt en brengt harmonie Bent u een Weegschaal, dan bent u beschaafd en charmant. U vindt het belangrijk dat alles er harmonieus aan toe gaat. Weegschalen hebben een hekel aan ruzie en aan een onaangename sfeer en zullen er zelf hun best voor doen om het contact met anderen soepel te laten verlopen. U komt makkelijk in gesprek met anderen, u bent vriendelijk en stelt mensen snel op hun gemak. Zolang het er vredelievend aan toe gaat, bent u op uw best.

22 NOVEMBER ➻ 20 DECEMBER

mensen drijft en wat hun innerlijke roerselen zijn. Met uw psychologisch inzicht begrijpt u wat mensen nodig hebben en met uw sterke persoonlijkheid bent u in staat om hen vooruit te helpen. U weet intuïtief wanneer een zachte of juist een stevige aanpak het beste resultaat geeft.

De Schorpioen is ambitieus en wil graag veel bereiken. U zet zich voor de volle 100 procent in zodra u iets als uw taak ziet.

Schorpioenen beschikken over een enorm uithoudingsvermogen en gaan zo nodig tot het uiterste.

U vergeet soms dat anderen niet altijd dezelfde kracht hebben. In die gevallen zult u wat gas terug moeten nemen.

over tact beschikt, dan is het de Weegschaal wel. Dit helpt u als u met moeilijke mensen te maken heeft. Dat wil zeggen: tótdat iemand u onheus bejegent of zich onbeschaafd gedraagt. Dan klapt u dicht of haakt u af. Meestal lukt het de Weegschaal wél om de sfeer goed te houden. U houdt er bovendien van om uw omgeving te verfraaien of om ervoor te zorgen dat de mensen die aan u zijn toevertrouwd er mooi uitzien. En al hoeft het niet, met een bloemetje of met een kaarsje maakt u het overal waar u komt, prettig, mooi en aangenaam.

is warm, spontaan, hartelijk Bent u een Boogschutter dan bent u in staat is om veel liefde te geven. U bent spontaan en zit vol levenslust en optimisme. Zonder erbij na te denken deelt u uw positieve kijk op het leven met anderen. Met uw warme aanwezigheid en hartelijke woorden weet u anderen uit de put te halen en laat u hun weer lichtpuntjes zien.

Rechtdoorzee Wat fijn is voor iedereen in uw omgeving, is dat u rechtdoorzee bent. Alhoewel, soms kan die bruisende levenslust van u ook vermoeiend zijn. U hebt niet altijd even goede antennes waar het de gevoelens van anderen betreft.

En erg tactvol is de Boogschutter ook niet altijd. U bent zo eerlijk en openhartig dat u het soms niet

in de gaten heeft dat het voor mensen prettiger kan zijn wanneer u de waarheid een beetje verpakt.

De Boogschutter wil graag het grote geheel zien. U wilt leren, ervaren en ontwikkelen. Dat wilt u niet alleen voor uzelf, dat wilt u ook voor anderen. In de loop van uw leven kunt u veel wijsheden opdoen en anderen in uw wijsheden willen laten delen. Toch ziet u niet altijd het verschil tussen wijs en eigenwijs. Een valkuil is dat u anderen te weinig ruimte voor hun mening laat en uw overtuigingen, hoe wijs ook, aan anderen opdringt.

Steenbok

Waterman

21 DECEMBER ➻ 19 JANUARI

werkt, ordent, regelt De Steenbok is een harde werker.

Bent u een Steenbok, dan beschikt u over de nodige zelfdiscipline en dan neemt u uw verplichtingen en verantwoordelijkheden serieus. Voor u geen poespas of flauwekul. U richt zich op de feiten en brengt orde op zaken. Als er iemand een ‘regelneef’ genoemd kan worden, dan bent u dat wel.

Waar u ook werkt en wat u ook doet, u bent efficiënt en u krijgt de dingen voor elkaar.

Zakelijk en gereserveerd Mensen weten dat ze van u resultaten kunnen verwachten.

Maar om nou te zeggen dat u zich soepel beweegt of altijd even communicatief bent… nee. Waarschijnlijk bent u in het contact met anderen gereserveerd. U hanteert

20 JANUARI ➻ 18 FEBRUARI

over het algemeen een zakelijke en formele opstelling. U kunt zelfs wat hard overkomen. Dat bent u niet, maar u kunt wel streng zijn, in de eerste plaats voor uzelf. Het is voor de Steenbok belangrijk dat er regelmaat en structuur is. Als een bepaalde manier van werken eenmaal zijn waarde heeft bewezen, dan ziet de Steenbok geen reden om daar verandering in te brengen. Dat is prettig, want mensen weten daardoor altijd waar ze met u aan toe zijn. Misschien krijgen mensen van u niet snel een troostende arm of een liefdevolle knuffel, maar u komt wel altijd uw afspraken na.

Vol compassie Soms helpt u mensen al door simpelweg aanwezig te zijn. Uw vermogen om u in te leven in anderen en uw compassie doen de rest. Zelf ziet u de waarde die u voor mensen in uw omgeving

Een tikje excentriek De Waterman vindt het belangrijk dat er sprake is van vriendschappelijk contact. Dat lukt u zelfs bij mensen die lastig zijn voor anderen. Want u bent onbevooroordeeld en u kunt het waarderen als de mensen met wie u te maken heeft, anders dan anders zijn. Zelf bent u in elk geval niet doorsnee.

Ram

Vissen

19 FEBRUARI ➻ 20 MAART

is zacht en invoelend Mensen met het sterrenbeeld Vissen zijn attent en zachtaardig.

Bent u Vissen, dan begrijpt u anderen vaak nog voordat ze iets gezegd hebben. U beschikt over goed ontwikkelde antennes om op te vangen wat andere mensen voelen en bedoelen. U bent in staat om tussen de regels door te lezen en omdat u er graag voor anderen bent, zet u uw ontvankelijkheid voor sfeer en uw intuïtieve begrip van mensen in om voor hen een verschil te maken.

sluit makkelijk vriendschap De Waterman is communicatief, vriendelijk en vlot in de omgang.

Waar u ook komt, u bent altijd in staat om contact te maken. Het moet al raar lopen wilt u geen vrienden maken. U vindt dat iedereen gelijk is en u maakt geen onderscheid tussen mensen. U stelt uzelf niet boven anderen, maar u gaat er ook vanuit dat u zeker niet minder bent dan anderen.

21 MAART ➻ 20 APRIL

heeft niet zo. Mensen met het sterrenbeeld Vissen zouden willen dat ze praktischer waren, of doortastender. U zou willen dat u communicatiever was of ondernemender en soms dat u beter voor uzelf kon opkomen.

Toegegeven, de Vissen kan chaotisch zijn, ad hoc bezig zijn of zich wat afwachtend opstellen... Maar dat is allemaal geen ramp, want daar staat veel tegenover. Uw gevoeligheid, meelevendheid en een sterk aanwezige innerlijke kracht kunnen wonderen verrichten waar andere mensen zouden falen.

zit vol initiatieven Bent u een Ram, dan doet u zeker niet te weinig. Integendeel, misschien doet u als Ram in al uw enthousiasme juist wel meer dan waar u om gevraagd wordt. Dat kan voor mensen om u heen prettig zijn, want u heeft de dingen vaak al gedaan voordat anderen de kans krijgen om u erom te vragen. Maar voor sommige mensen kan het lastig zijn dat u zó voortvarend bent, zeker als u van alles doet waar ze niet op zitten te wachten. En dan heeft de Ram niet één-twee-drie door dat hij doordraaft.

Actief en eigengereid Maar de Ram is nu eenmaal snel en actief. U beschikt over een flinke dosis energie en u bent niet bang om aan te pakken. Rammen

Met uw behoefte aan vernieuwing en uw vermogen om 'out of the box’ te denken, kunt u mensen helpen vooruit te komen.

Hoe origineel en vriendelijk de Waterman ook is en hoezeer u gezelligheid brengt waar u ook komt, u wilt wel altijd een gevoel van vrijheid bewaren. Mensen mogen u niet claimen, want daar krijgt u de kriebels van. Voor u is het duidelijk waar uw grenzen liggen, maar de mensen met wie u te maken heeft, kunnen uw vriendschappelijke houding verwarren met emotionele betrokkenheid of met gevoelens van liefde. Het is verstandig om het niet zo ver te laten komen.

hebben vaak flitsende ideeën en vinden al snel creatieve oplossingen voor de problemen die ze tegenkomen. Maar Rammen zijn ook eigengereid en ongeduldig.

De voortvarende houding van de Ram kan soms fricties geven.

Maar als er sprake is van een crisis, dan willen veel mensen wel een Ram aan hun zijde. Mensen onder dit sterrenbeeld raken namelijk niet in paniek, maar gaan meteen over tot handelen. Omdat u over een goede intuïtie beschikt, neemt u in een oogwenk de juiste beslissingen. U bent moedig, komt voor uw mening uit en houdt ervan om uitdagingen aan te gaan.

36

portretten portretten xx Natuurlijk: papa en mama zijn onmisbaar voor de meeste kinderen. Maar oma komt daar vaak vlak achteraan. Dat geldt in ieder geval voor Lucas, Clay, de tweeling Babet en Merle, Sophie en Malena: ‘Oma is gewoon de allerliefste!’ tekst PAULINE MULDER, MOOI MAG. fotografie STUDIO OOSTRUM

aan de top

xx

37

Lucas (9) o ver o ma ans (69)

‘Ik vind dat ik de allerliefste, aardigste oma van de wereld heb’ ‘Eén keer in de twee weken komt oma, samen met opa, bij ons oppassen. Dan blijven ze van dinsdag tot en met woensdag. Dat is heel gezellig want dan heb je altijd wat te praten. Oma is echt superlief.

En opa is heel grappig. Het is wel jammer dat zij mijn enige opa en oma zijn: de papa en mama van mijn vader zijn namelijk dood. Anders zouden die van donderdag tot en met vrijdag bij ons kunnen komen! Ik ga één keer in de maand bij oma en opa logeren, samen met mijn broer of zus. En dan krijgen we altijd iets lekkers te eten. Patatjes met vis of pizza. Officieel is dat mijn lievelingseten. Weet je wat supervet was? Dat ik een keer met oma naar de speelgoedwinkel mocht om voetbalplaatjes uit te kiezen. Ze hadden die van Zlatan, dat is samen met Pogba mijn favoriet. Na oma natuurlijk. Want zij is echt de allerliefste, aardigste oma van de wereld.’

38

xx

Clay (19)

o ver o ma Ans (8 4 | )

‘Ik mis vooral de kleine dingen’ ‘Oh man, mijn oma kon zulke lekkere salades maken. Met speklapjes en aardappels. Maar oma had vooral een groot hart en was gewoon… mijn oma. Toen ik klein was, zag ik haar heel vaak, zeker twee keer in de week. En toen kwam ik vorig jaar terug van vakantie en hoorde ik dat ze ziek was. Ik kon het niet geloven. Ze had longvlieskanker. Ze is binnen een paar weken overleden. Ik was erbij toen ze doodging. Samen met mijn tantes, ooms en neven. Tja, wat kan ik er eigenlijk over vertellen? Het was gewoon zo.

Natuurlijk heb ik gehuild. Maar ik denk wel dat ze boven is en dat ze meekijkt en alles hoort. Ik mis haar echt. Heel erg, man. Ik mis vooral de kleine dingen. Ik zou graag nog een keer bij haar willen zijn. Maar ja… Het is ook zo raar dat haar huis nu leeg staat. Ik kijk vaak naar haar foto die ik op mijn telefoon heb staan.

Gelukkig heb ik vaak gezegd dat ik van haar hou. Maar dat zeg ik sowieso vaak.

Ook tegen mijn vader en moeder en tegen mijn beste vrienden: voor mensen voor wie ik echte liefde voel. Je weet toch…?!’

xx

Merle & Babet (beiden 10)

ov e r om a M i l l y (67)

‘Ik lijk innerlijk op oma en Babet meer uiterlijk’ ‘We zien oma bijna elke dag. Ze haalt ons uit school en dan helpt ze ons met huiswerk. Vooral met rekenen, want dat vinden wij stom.

Oma is heel erg geduldig. Het maakt haar ook niet uit als we het fout doen.

Dan legt ze het opnieuw uit.’

Babet: ‘We doen ook heel vaak spelletjes samen. Dan win ik meestal! Want ik vind het niet leuk om te verliezen. Soms logeren we ook bij haar. Dat is echt fijn!

Maar dan kruipt Merle bij haar in bed.

Omdat ze oma zo lief vindt. Opa is ook lief, hoor. Die kan goed appeltaart maken. Oma zegt dat hij vooral goed deeg kan kneden.’

Merle: ‘Maar oma maakt echt de allerlekkerste dingen. Bijvoorbeeld roti kukus! Dat is Indische koek. Want oma komt uit Indonesië. Ik lijk vooral innerlijk op haar; we zijn bijvoorbeeld allebei koukleumen. Babet lijkt uiterlijk op haar.

Die heeft haar ogen.’

Babet: ‘Merle en ik kunnen echt niet zonder oma. Als we haar een dag niet zien, sturen we haar appjes met hartjes erin. Of we skypen even met oma.

Echt alles is lief aan haar.’

39

40

xx

Sophie (16) o ver o ma Lientj e (84 )

'Ik hou heel erg van die typische omadingetjes' ‘Met oma is het altijd lachen, gieren, brullen. Ze is leuk gek. Ze heeft zo veel humor en vindt niks gênant.

Ze heeft respect voor iedereen en alles kan en mag bij haar. Mijn opa is al jong overleden en in 2012 overleed ook haar nieuwe partner. Maar oma blijft positief. Ze zegt: “Maar ik ben er nog!” Ze wil graag 100 worden! Op haar verjaardag zei ze: “Nog zestien jaar jongens en dan ben ik 100!” Ze woont nog volledig zelfstandig in haar eigen appartement. Daar ga ik ook weleens logeren. En dan zorgt ze dat ze precies dát in huis heeft gehaald wat ik lekker vind. Dat is zo lief. Ze is heel erg zorgzaam. Binnenkort gaan mijn nichten en ik een avondje ‘Goede Tijden, Slechte Tijden’ bij haar kijken en dan kookt zij.

Dat wil ze per se. Misschien maakt ze wel weer Vlaamse frietjes want die maakte ze vroeger ook altijd. Ja, ik hou heel erg van al die typische omadingetjes!’

xx

Malena (9) ov e r o m a J o ke (64 | )

‘Ik zou oma nog wel willen zeggen dat ik enorm veel van haar hou’ ‘Ik kan me nog herinneren dat oma mij verhaaltjes voorlas op de bank.

En toen ik had leren lezen las ik haar voor. Ik had een boek over dieren die muziek maken. Oma vond het heel knap van mij dat ik al zo snel kon lezen. Maar een paar jaar geleden werd oma ziek en ging ze dood. Dat was tijdens een turnwedstrijd van mijn zus. Ik was heel verdrietig toen. Op de begrafenis mocht ik een kaars aansteken. Dat vond ik wel een beetje spannend. Op oma’s verjaardag heb ik een briefje voor haar geschreven. Er stond in: Fijne verjaardag oma Joke. I love you. Dat briefje heb ik bij haar foto gezet. Ik geloof dat ze nu op een wolk zit en dus wel weet dat ik dat briefje schreef. Gelukkig heb ik opa Felix nog. Die komt nu best vaak langs, ook al woont hij in Drenthe. Hij is heel grappig en lief. Net zo lief als oma was. Als ik nog iets tegen haar kon zeggen, zou ik zeggen dat ik enorm veel van haar hou.’

41

42

xx

minicursus

hardlopen

n

gezondheid

43

om te trainen. Dit kunt u pas na twaalf minuten hardlopen vaststellen, blijkt uit onderzoek van de Universiteit Maastricht. Grote kans dat u dan lekker in uw flow over het asfalt veert (en zo niet, dan kunt u altijd nog omkeren).

Hardlopen is een van de populairste sporten in Nederland. Logisch, want het is ontzettend gezond voor lichaam en geest. Maar hoe zet u nu écht de eerste stap? In deze minicursus helpt psychiater en hardloopexpert Bram Bakker u op weg.

Blij brein

Sporten - en hardlopen dus - is gezond. Dat weet iedereen wel. Maar hoe gezond precies? Uiteraard tekst SUZANNE GEURTS beeld SHUTTERSTOCK EN ARCHIEF ZORG VAN DE ZAAK verbetert uw conditie. Dat wil zeggen: u kunt steeds sneller en langer lopen, en ook de rest van de dag voelt u zich lekker fit. Daarnaast krijgt uw bloedsomloop een boost, waardoor zuurstof gemakkelijker bij alle organen komt.

Dat is goed nieuws voor mensen met bijvoorbeeld hartkloppingen, een hoge bloeddruk, spanningshoofdpijn of darmklachten. Ondertussen gebeurt er van alles tussen uw oren. De neurotransmitters – dat zijn stofjes die uw hersenen gebruiken om signalen door te geven – veranderen: stresshormonen, zoals adrenaline, worden afgebroken en maken plaats voor stofjes die een goed gevoel geven. Bijvoorbeeld voor het ‘gelukshormoon’ serotonine of voor oxytocine, dat beter bekend is als het ‘verliefdheidshormoon’. En dankzij de aanmaak Bram Bakker (1963) is psychiater, van DHEA, een testosteronachtig publicist en marathonloper. Hij hormoon, heeft u meer zin in seks. publiceerde boeken als Te gek ‘Na een dag rennen en vliegen heb ik Alsof dit nog niet genoeg is, krijgt u er om los te lopen, Verademing en ’s avonds geen puf meer…’ ‘Ik ben 46 ook nog nieuwe hersencellen bij. Dit Over seks gesproken, en schrijft jaar, veel te oud om te leren hardlodanken we aan de stof BDNF, die niet opiniestukken op Volkskrant.nl pen…’ ‘Drie keer in de week trainen? voor niets de bijnaam ‘Pokon voor het In de media geeft hij regelmatig Wanneer? Mijn agenda puilt al uit..!’ brein’ draagt. zijn visie op psychologische en ‘Het regent. Doei…' sportgerelateerde onderwerpen.

Er zijn genoeg smoesjes om uw hardloopschoenen in de kast te laten.

Maar, nog veel meer redenen om ze Deze voordelen pakt u allemaal mee aan te trekken. Hardlopen is als de als u wekelijks traint. Toch nuanceert afwas doen, vertelt Bram Bakker, psychiater en Bram ze iets. ‘Zorg daarnaast voor ontspanning, marathonman in hart en nieren. ‘Je hebt er geen want tegen stress is eigenlijk niet op te lopen. Voorzin in, maar achteraf ben je blij dat je het gedaan al zittend stressen is een ramp, sterker nog: zittend hebt.’ Zelf rent hij al vanaf zijn 18e. ‘Hardlopen is stressen is het nieuwe roken.’ Ga maar na hoe u zich kunt voelen na acht uur achter een beeldhet tegengif voor de drukte in mijn hoofd. Tijdens scherm, uzelf opvretend over deadlines en een het lopen pieker ik niet, naderhand voel ik me stortvloed aan e-mail. ‘Bij stress versnelt de ademaltijd opgefrist.’ En alle smoesjes? Hij herkent ze haling, verhoogt de hartslag en komen stresshorwel, maar veegt ze resoluut van tafel. ‘Iedereen kan monen vrij die lang in het lichaam blijven zitten. hardlopen. Je bent nooit te oud, te druk of te moe.’

Daarom staan veel mensen ook ’s avonds nog “aan”, Bovendien, vanaf de bank kunnen we moeilijk het gejaagde gevoel blijft - ook na hun inschatten of we daadwerkelijk te vermoeid zijn

n

Over Bram Bakker

Minder stress, meer zen

44

hardlooprondje’, aldus Bram. U merkt dit snel, bijvoorbeeld als u niet geconcentreerd een boek kunt lezen of lastig in slaap komt. Ontspanning is ook het toverwoord bij hardlopen en afvallen. Dat zit zo, legt Bram uit: ‘Ons lichaam draait op twee brandstoffen: energiezuinige vetten en snelle suikers. Zittend en liggend verbranden we vetten. Maar als je je in rust gestrest voelt, grijpt het lichaam óók naar die snelle suikers, die dan weer aangevuld moeten worden. Je krijgt trek in zoetigheid. Dus om die vetvoorraad af te breken, moet het lichaam leren ontspannen. Ook tijdens het hardlopen. Ren je hard, hijgend als een paard? Dan verbrand je voornamelijk suikers, geen vetten.’

Kracht van de adem Gelukkig kunt u leren ontspannen. Als u zit of ligt, maar ook voor, tijdens en na het hardlopen. Dit doet u met een ademhalingsoefening (zie kader), waarmee u rustiger, regelmatiger leert ademhalen. Zo verlaagt u uw hartslag en gaat uw lichaam slimmer om met energie. Het 100-dagen-trainingsprogramma Sportrusten (sportrusten.nl), waar ook Bram bij betrokken is, is op deze nieuwe techniek gebaseerd. Met een ademhalingsoefening van twee minuten voor uw training loopt u al ontspannener, en merkt u of u te hard of verkeerd loopt. Dit kan blessures voorkomen. ‘Vooral jonge vrouwen zijn gewend om hakken te dragen, waardoor ze verleren om hun voeten goed af te rollen.

Tijdens het hardlopen geeft elke stap een harde klap.

Zo rennen ze door totdat ze een knieblessure te pakken hebben en stoppen. Zonde.’

En dan nu aan de slag!

Zoek bij voorkeur een hardloopmaatje of -groepje, want samen lopen motiveert enorm. Kijk bijvoorbeeld eens op samenlopen.nl Wilt u hardlopen gebruiken tegen depressiviteit of andere psychische klachten? Overweeg dan om te trainen met een running-therapeut, te vinden op runningtherapie-nederland.nl. Start verder met een bewezen beginnersschema. Het voordeel hiervan is dat u met ademhalingstechnieken direct uw ontspanning meepakt. Vooruitgang boekt u bij drie keer per week trainen, met tussendoor één dag rust voor herstel.

Begin rustig, lopen met een “zweefmoment” is voldoende. Je wandelt nét niet meer, dus beide voeten komen heel kort van de grond.

De ideale hartslag is zeventig procent van uw maximale hartslag. Dit is het zogenaamde omslagpunt en daarboven raken uw spieren verzuurd.

Uw maximale hartslag kunt u via een inspanningstest laten vaststellen, bijvoorbeeld bij een sportschool of via sportrusten.nl/inspanningstest.

Tijdens de training is een hartslagmeter handig, maar in het begin hoeft dit niet per se. Kunt u nog praten tijdens het lopen? Dan zit u vaak goed.

‘We zijn verleerd om naar ons lichaam te luisteren.

Daarom gaan zo veel mensen over hun eigen grenzen heen, met burn-outs tot gevolg', zegt Bram. Zijn belangrijkste tip is dan ook: ‘Leer op gevoel, met aandacht te lopen. Dit geeft het meeste plezier.’

45

Schema voor beginners

Klaar voor de start Op sportrusten.nl/over-sportrusten vindt u een beginnersschema, waarbij u ook ademhalingsoefeningen doet. Na honderd trainingsdagen (drie keer per week) kunt u 36 minuten hardlopen.

Ademhalingsoefening

3 x Adem in, adem uit Adem in door uw neus, uit door uw neus.

Maak uw uitademing iets langer en neem dan een korte pauze, totdat u het natuurlijke gevoel heeft te moeten inademen.

Deze oefening doet u:

2 minuten vóór uw training; 2 minuten erna; en 10 minuten in bed, voor het slapengaan.

Hardloopkalender

Heeft u al iets meer kilometers in de benen?

Trainen met een doel motiveert extra, dus doe eens gek… en schrijf u in voor een van de regionale hardloopevenementen.

2017 mei

Zaterdag 20 en zondag 21

LEIDEN MARATHON 2 km - 5 km - 10 km halve marathon marathon

Vrijdag 25

GOLDEN TENLOOP DELFT 5 km - 10 km

Zondag 28

ROYAL TEN 1.5 km - 5 km - 10 km

juni

Zondag 11

WATERINGSE VELD LOOPFESTIJN 0.5 km - 2.5 km 5 km - 10 km

Zondag 25

NN DEN HAAG URBAN TRAIL 10 km

september

Zaterdag 23

VREDESLOOP DEN HAAG 1.5 km - 2.5 km - 5 km - 10 km

Zondag 24

5E DEN HAAG MARATHON 2 km - 6.3 km - halve marathon - marathon

oktober Zondag 8

DE 15 VAN WASSENAAR 15 km

november Zondag 5

LAAN VAN MEERDERVOORT LOOP 5 km - 10 km

2018 maart

Zondag 11

CITY PIER CITY 1 km - 2.5 km 5 km - 10 km halve marathon.

46

xx

xx

47

CLAAR IS ONGENEESLIJK ZIEK:

‘Hoe moet dat straks zonder mij?’

‘Ga maar even zitten, want het is helemaal mis…’

Het was zomer 2016 toen Claar Lewin (46) dit bericht kreeg van haar arts. In de pauze van haar werk ging ze even snel de uitslag ophalen van haar laatste hersenscan.

‘Maar ik word toch wel beter?,’ vroeg ze de arts.

‘Nee…’, zei hij, ‘dat zal niet meer gebeuren.’ tekst PAULINE MULDER, MOOI MAG. fotografie MARCO HOFSTÉ

levensverhaal

48

beter word. Maar ja, Catho, de jongste is net 7. Wat houdt dat in: niet meer beter worden…? Hoe leg je dat zo’n meisje uit? Dat is moeilijk, zeker omdat ik niet ziek ben. Althans, ik voel niks, heb totaal geen klachten. Ik sport veel en ben heel actief. Maar het kan ineens misgaan. Ik zou tintelende vingers kunnen krijgen, of uitvalverschijnselen in een van mijn armen, of een epileptische aanval. Of het kan ineens klaar zijn. De artsen weten het eigenlijk ook niet omdat het zo zeldzaam is.’

‘Een maand, twee maanden, misschien een jaar…

Maar hoe lang ik precies nog heb, is niet duidelijk.

En die onzekerheid is vreselijk.’ Claar Lewin: een stoere, onafhankelijke en intelligente vrouw die midden in het leven staat. Getrouwd met Wouter, moeder van drie kinderen (13, 11 en 7 jaar), een rijk sociaal leven en een leuke baan. In de zomer van 2013 krijgt ze continu heftige bloedneuzen.

Er blijkt een esthesioneuroblastoom op haar reukorgaan te groeien. Deze zeldzame, kwaadaardige tumor wordt in Italië door een gespecialiseerd team weggehaald. Een heftige periode volgt: ‘Ik moest herstellen van een zware operatie, kreeg chemotherapie, bestralingen… Het hele pakket. Ja, dat was pittig, vertelt Claar. ‘Maar: ik zou herstellen.

De vooruitzichten waren erg goed. En daarbij: iedereen heeft toch kanker tegenwoordig? Een goede vriend van me, onze buurvrouw, een moeder van school, mijn schoonzus… Dus mijn kinderen vertelde ik: “Mama heeft kanker, net als de moeder van dat jongetje van school. En die is toch ook beter geworden?!”’

Niet ziek

Zinvol Claar kreeg bestralingen en die deden wat ze moesten doen: de tumoren in haar hoofd zijn gestabiliseerd. Maar toch voelt het als het een tikkende tijdbom. Hoop dat ze beter wordt heeft ze niet: ‘Zo realistisch ben ik wel. Reken maar dat ik alles gevraagd heb aan de artsen. Maar er is niets aan te doen. Ik heb twee keer een soort van positieve nachtmerrie gehad: ik droomde dat ze het tóch verkeerd gezien hadden. Maar toen ik wakker werd, realiseerde ik me dat dat niet waar was. Dat was afschuwelijk. Maar ja, hoe lang ik nog wél heb weten we dus niet.’

En juist die onvoorspelbaarheid maakt het lastig.

‘Ik probeer een zo zinvol mogelijk leven te leiden.

Maar wat is zinvol? Middels compassietherapie probeer ik er achter te komen wat dat voor mij inhoudt. Ik vind bijvoorbeeld dat ik eigenlijk móet werken, omdat ik dat altijd heb gedaan. Maar aan de andere kant zegt een stemmetje in mij: “Waarom zou je? Je gaat toch binnenkort dood.

Probeer te genieten.” Maar ik kan het moeilijk toelaten om te genieten. Misschien omdat ik dan toegeef dat ik niet lang meer heb. Ik vind het lastig om met de hele situatie om te gaan.

Voor mezelf, maar zeker ook voor Wouter: hoe gaat dat hier in huis straks zonder mij? Hoe moet dat met zijn werk en met drie opgroeiende kids?’

‘Voor de kinderen is het al zo moeilijk.

Die wil ik niet ook nog eens meeslepen naar een psycholoog'

En Claar werd beter. Eens per halfjaar moest ze preventief een hersenscan ondergaan. ‘Op de scans was nooit meer iets te zien, dus toen ik vlak voor de zomervakantie in 2016 de uitslag van de nieuwe scan ging ophalen, was er niets in mij wat vermoedde dat het mis zou kunnen zijn…’, vertelt ze – ogenschijnlijk onbewogen. Ze bleek zeven uitzaaiingen te hebben in haar hersenen. ‘De arts die me de uitslag meedeelde was glashelder: het is niet te genezen, stabiliseren is de enige optie. Hij zei: “Ga nog maar op vakantie. Daarna starten we met bestralen.” En daar sta je dan. Ik was er alleen en ben gewoon zelf naar huis gereden en heb het thuis pas aan Wouter verteld. Bizar! Zo onwerkelijk. En dan moet je het je ouders gaan vertellen. En aan je kinderen… Hoe vertel je dit aan je kinderen?!’

Met die vraag worstelen Claar en Wouter nog steeds. Hoe ga je hiermee om richting je kinderen?

Wat is de goede manier? Is er een goede manier?

‘We hebben de kinderen verteld dat ik niet meer

Niet ziek genoeg Daarom zocht Claar psychologische hulp voor zichzelf, maar vooral ook voor haar gezin. ‘Ik zou zo graag willen dat er iemand bij ons thuiskomt.

Iemand die vertrouwd raakt met de kids en die hen spelenderwijs helpt. Iemand die met Catho een puzzeltje doet en ondertussen wat met haar praat, die met Max gaat gamen en naar hem luistert, en die met Lucas, de oudste, gaat sporten of zo.’ In eerste instantie leek ze daarvoor terecht te kunnen bij een psycholoog in het VU medisch centrum in Amsterdam, waar ze behandeld werd. Maar omdat

49 terugkwam van mijn zomervakantie kreeg natuurlijk iedereen in mijn omgeving er lucht van dat ik terminaal ziek ben. Dus iedereen wilde afspreken om me nog te zien en mijn verhaal te horen. Wouter en ik zeiden in die tijd tegen elkaar: “We gaan in de herfstvakantie nog samen naar Parijs en daarna zien we wel weer verder.” Maar toen naderde kerst: oké… met de hele vriendengroep op skivakantie. Ik zei: “Als ik dát haal…” En ik haalde het – en het was een waanzinnig gave vakantie!

Maar ja, nu kom ik in een soort van “tweede ronde”. Moet ik nu weer met allerlei mensen afspreken? Kijk, sommigen zag ik voorheen ook maar eens in de drie jaar en om ze dan nu veel vaker te zien: daar heb ik geen zin in. Dus nu zoek ik een nieuw doel in mijn leven. En ik heb het rationeel goed op een rij – zoals ook een psycholoog eens over me zei. Dus als ik anderen kan helpen met mijn verhaal dan doe ik dat graag.’

‘Ik probeer wel emotionele ruimte aan mijn kinderen te bieden.

Maar dat vind ik moeilijk. Dat ga ik liever uit de weg'

Sterfbed Ruimte voor emotie heeft Claar nauwelijks. ‘Wat schiet ik ermee op om hier te gaan zitten huilen? Ik denk dat dat pas op mijn sterfbed komt. Ik probeer die emotionele ruimte wel aan mijn kinderen te bieden. Maar ik vind dat heel moeilijk, dat geef ik toe. Ik ga het liever uit de weg.

Als ik zie dat Wouter het moeilijk heeft, dan kunnen we wel samen ze niet in het werkgebied woont, kon huilen. Want voor hem is het het die psycholoog niets voor Claar doen. moeilijkst, denk ik. Dat las ik ook Toen kwam ze in contact met het Helen houdt een blog bij over in het boekje van René Gude, Dowling Instituut dat psychologische haar leven en haar ziekte.

Denker des Vaderlands (Sterven is hulp biedt aan mensen met kanker: Ze heeft inmiddels meer doodeenvoudig. Iedereen kan het, ‘Maar dan moeten we met het hele gedan 17.000 bezoekers. red.). Hij is inmiddels overleden, zin daarheen. En dat wil ik niet. Voor de www.updateclaar.nl maar hij verwoordt in dat boekje kinderen is het allemaal al zo moeilijk. de dingen precíes zoals ik ze voel.

Die wil ik niet ook nog eens meeslepen Hij zegt bijvoorbeeld: “Je weet niet naar een psycholoog. Hier thuis is hun hoe het na de dood is. Dus waarom zou je je daar veilige haven. Bovendien gaven ze aan: we adviseren druk om maken?” En zo is het: waarom zou ik me je om nu te stoppen met deze hulp want jij bent nu druk maken over dingen die ik niet weet en waar fysiek nog niet ziek genoeg… Bizar vind ik. Want ik geen invloed op heb? Ik ben na het fatale nieuws hoe ziek moet je dan zijn?’ op 1 juli 2016 enorm mindful gaan leven. Noodgedwongen. Maar elke dag is wel een nieuwe dag.

Rationeel Wat er daarna komt, dat zien we dan wel weer.’

Het RTL Nieuws hoorde van Claars zoektocht naar goede begeleiding voor gezinnen als dat van haar en maakte er een item over. Ook het Algemeen Kort na dit interview bleek dat de grootste tumor in Dagblad pikte het verhaal op, en Claar werkte Claars hoofd gegroeid was. Ze besloot op dringend mee aan een boekje voor de Patiëntenfederatie advies van de artsen te starten met chemotherapie.

Nederland over zorg bij ongeneeslijke ziekte. Waar Bij het ter perse gaan van deze Liever was ze aan de haalt ze die motivatie vandaan? ‘Toen ik vorig jaar laatste van een reeks van drie chemo's bezig.

CLAAR LEWIN

50

ge m be r xx

Gember heeft een uitgesproken smaak; warm, zoet en een tikje scherp. Heerlijk in zowel zoete als hartige gerechten! Maar behalve smaakvol is gember ook nog eens goed voor de gezondheid. Redenen te over om het in uw kruidenrekje of op uw fruitschaal te hebben. tekst SUSANNE MULLENDERS, MOOI MAG. fotografie SHUTTERSTOCK

gezondheid

51

Bewaren Bij griep en verkoudheid Al sinds de oudheid wordt gember gebruikt vanwege zijn geneeskrachtige werking. Het rijtje gezondheidsvoordelen is haast onuitputtelijk. Zo heeft gember een antibacteriële werking en het bestrijdt virale infecties.

Het werkt ontstekingsremmend, koortswerend en stimuleert het immuunsysteem. Heeft u keelpijn of voelt u zich grieperig? Zet een pot gemberthee voor wat extra ondersteuning!

Verse gember bewaart u op de fruitschaal. Na aanschaf blijft hij ongeveer een maand goed. Schil de gember vlak voor gebruik. Geschilde gember kunt u het best bewaren in plastic folie in de groentela van de koelkast. En – handig voor gebruik in kleine porties – u kunt gember ook schillen, raspen en vervolgens in de diepvries bewaren. Zo kunt u makkelijk en snel een portie verse gember verwerken in uw saus of smoothie!

misselijk?

Onderzoek laat een gunstig effect zien van gember tegen misselijkheid.

Bijvoorbeeld bij chemotherapie, maar ook na operaties, rondom de menstruatie of bij reisziekte. Handig om te weten: zeelieden gebruikten gember vroeger om hun kater te verhelpen.

Bij zwangerschapsmisselijkheid kan gember ook helpen, maar let op: gember heeft een sterke werking en stimuleert allerlei lichaamsprocessen. Bespreek het gebruik van gember tijdens een zwangerschap daarom altijd eerst met uw huisarts of verloskundige.

Gember is een natuurlijke pijnstiller die u kunt innemen bij spierpijn, zwellingen of ontstekingen. Maar u kunt gember ook uitwendig gebruiken. Leg een gemberkompres een halfuurtje op een pijnlijke plek en de pijn zal snel verminderen. Zo’n kompres maken is heel eenvoudig. Kook 1 liter water en laat daar 75 gram geraspte gember in trekken (zoals bij thee). Dompel een washand of handdoek in de getrokken vloeistof en leg die op de pijnlijke plek. Leg er een handdoek of plastic folie overheen zodat het kompres niet te snel afkoelt.

Van poeder tot siroop

De liefde…

Volgens zeggen heeft gember een gunstig effect op seksuele lusten. In Aziatische landen wordt het veel gebruikt als afrodisiacum.

De reden: gember zorgt voor een betere doorbloeding, verhoogt het testosterongehalte en kan zo het libido een flinke boost geven.

Natuurlijke pijnstiller

Zoet en hartig In de Aziatische keuken wordt verse gember heel veel gebruikt, in zowel zoete als hartige gerechten. In onze Nederlandse keuken wordt gember traditioneel vooral verwerkt in zoete gerechten, zoals gebak, kruidkoek en koekjes. Maar steeds vaker voegen we gember toe aan allerlei soepen, sauzen (kerrie!) en marinades.

Gember wordt gewonnen uit de wortelstok van de gemberplant. In de winkel kunt u het in alle soorten en maten kopen: op siroop (stemgember), gekonfijt, als poeder (djahé) of ingelegd in azijn. En vers natuurlijk. Als u verse gember koopt, kies dan voor gember met een strakke, glanzende huid. En ruik eraan: goede gember heeft een kruidig en scherp aroma. De smaak van verse gember is sterker dan die van gemberpoeder. De smaak van warme gember is zachter en zoeter dan de smaak van rauwe gember.

xx

52

Marmelade met een vleugje gember INGREDIËNTEN 5 SINAASAPPELS VERSE GEMBER (TER GROOTTE VAN EEN DUIM) 4 DECILITER WATER 750 GRAM KRISTALSUIKER

VOORBEREIDING Steriliseer de potjes die u wilt gebruiken door ze minimaal een kwartier in water te koken. Laat ze uitlekken op een schone theedoek.

BEREIDING Maak de sinaasappels goed schoon met een borsteltje. Doe ze vervolgens in een pan met water en breng het geheel aan de kook. Laat het – met de deksel op de pan – een halfuur zacht koken op laag vuur.

Schil ondertussen de gember en snijd die in heel kleine stukjes. Kook de gember vijf minuten lang in een thee-ei in een klein pannetje met water.

De sinaasappels zijn na een halfuur koken zacht geworden. Haal ze uit het water, snijd ze in kwarten en verwijder de schil. Voeg het vruchtvlees van de sinaasappels (zonder harde velletjes!) toe aan het water. Snijd een deel van de sinaasappelschillen (hoeveelheid naar smaak) in heel fijne reepjes en doe ze bij het vruchtvlees in de pan.

Voeg de suiker en de gember toe aan de massa en roer goed door. Breng het geheel aan de kook zonder deksel en laat doorkoken tot de marmelade de gewenste dikte heeft (minstens een kwartier).* Giet de marmelade in de potten en draai ze dicht. Zet ze op hun kop weg, zodat een goed vacuüm ontstaat tijdens het afkoelen. Na een minuut of vijftien kunt u de potten weer omdraaien. Bewaar de marmelade droog en koel. *Om te controleren of de marmelade de gewenste dikte heeft, kunt u dit trucje toepassen: laat een paar druppels jam op een ijskoud schoteltje (uit de diepvries) vallen en afkoelen; kunt u met uw nagel een 'kanaaltje' duwen in de jam, dan is de marmelade dik genoeg. Loopt de druppel uit, dan moet de jam nog even doorkoken.

Kaastaartje nét even anders INGREDIËNTEN 4 PLAKJES BLADERDEEG 1 SJALOTJE 3 GEMBERBOLLETJES OP SIROOP (STEMGEMBER) 150 GRAM GORMAS (LICHT PITTIGE KAAS, SAMENGESTELD UIT MASCARPONE EN GORGONZOLA) 1 EETLEPEL BOTER 3 EIEREN 3 EETLEPELS SLAGROOM 1 EETLEPEL GEMBERSIROOP 1 THEELEPEL PROVENÇAALSE KRUIDEN 1 EETLEPEL PANEERMEEL

BEREIDING Verwarm de oven voor op 200 °C. Laat de plakjes bladerdeeg ontdooien. Neem vier taartvormpjes met een doorsnede van ongeveer 10 centimeter. Vet ze in en bekleed elk vormpje met een plakje bladerdeeg. Snijd de randen bij.

Pel het sjalotje en snipper het. Snijd de gemberbolletjes in kleine stukjes. Snijd de Gormas in kleine blokjes.

Verhit één eetlepel boter in de pan en fruit het sjalotje gedurende een minuut. Voeg de gember en de kaas toe. Roer goed totdat de kaas gesmolten is. Klop de eieren los, samen met de slagroom, gembersiroop en kruiden. Voeg dit mengsel toe aan de pan met het kaas- en gembermengsel. Breng het mengsel op smaak met zout en peper.

Bestrooi de bodem met wat paneermeel en verdeel het kaasmengsel over de vormpjes.

Bak de taartjes in het midden van de oven in ongeveer 20 minuten gaar. Serveer er een salade bij en u heeft een lekker lichte maaltijd. De taartjes zijn ook perfect als lunch of voor bij de borrel.

lekker leven LEKKER MAKKELIJK

BOOST VOOR JE BODY Of u nu de marathon gelopen hebt, of bij les 2 bent van een hardloopprogramma voor beginners, gun uzelf een frisse boost na uw inspanning!

De verfrissende Arnica Sport Douchegel verzorgt uw lichaam uiterst mild. Dankzij de stimulerende geur van rozemarijn en lavendel krijgt u direct weer nieuwe energie.

Meteen al zin gekregen om ook te gaan lopen?

Kijk op pagina 42.

Simpele recepten die u van tevoren kunt klaarmaken en met maximaal vijf ingrediënten…

Klinkt heerlijk? Is het ook! In het meal planning-kookboek van Chickslovefood staan ruim zeventig recepten: van makkelijke meeneemontbijtjes, fijne ovenschotels die u een dag eerder al kunt maken tot healthy lunches die lekker lang goed blijven in uw werktas.

Het meal planning-kookboek, Chickslovefood, ISBN, 9789046821312, € 19,99 Wilt u dit boek winnen? Puzzel mee op pagina 54.

geniet nu Maak van elk moment van de dag iets moois.

Gewoon omdat het kan.

NOUS AIMONS

l’animorphe

Bent u gek op uw huisdier en heeft u altijd al een portret van een oude meester aan de muur gewild?

Dan spreken deze op maat gemaakte werken van l’animorphe u zeker aan. Uw eigen huisdier wordt digitaal bewerkt en vervolgens geprint op canvas.

Heeft u geen huisdier? L'animorphe heeft ook luxe wenskaarten van honden, katten en exotische dieren.

Box met 12 kaarten en enveloppen € 25,www.lanimorphe.nl. Puzzel mee op pagina 54 en maak kans op een van de 15 setjes kaarten die we mogen verloten onder de goede inzenders.

53

lady

MARMALADE

Bent u ook een echte Lady Marmalade? Wij wel! Marmelade is een soort jam waarin de schillen van citrusvruchten samen met het vruchtvlees worden verwerkt. Hierdoor ontstaat de typisch bitterzoete smaak.

Vooral de fruity orange marmalade van Chivers vinden wij niet te versmaden. Bijvoorbeeld op een vers croissantje, met een dikke laag roomboter.

Marmelade is ook eenvoudig zelf te maken.

Kijk voor een recept met sinaasappelen en gember op pagina 52.

HANDIG HULPJE Smoothies, (dieet-) shakes of misschien wel heerlijke cocktails; met deze blender kan het allemaal.

Deze oranje variant van KitchenAid is niet alleen bijzonder handig, maar ook een lust voor het oog.

xx & win puzzel

54

heilige

watervogel

Europees land

vakbond (afk.)

ijverig

omvang

2

5

onderdeel van een spijskaart

naarling

spinnenweb

ongevuld

10

offertafel

voorste

heden

deel v.d. hand

spiritueel leider

riviervis

wedren

magie

deel v.e. geschrift

18

landbouwwerktuig bewijsstuk

pl. in Oekraïne

weerzin

zuiver

koppel

vochtig

autodeur muzieksoort

3

nummer

doping

bergleeuw

ontschorsen

pijnlijk ongemak

bouwval

17

bodem

invasie

21

bazige vrouw tafelgast

bezit

binnenkomst

vogelgeluid

11

plaaggeest

Spaanse schilder

soort

telwoord lof bewijzen oproerling betreffend

houtsoort

geneesmiddel

politieman

benul

mode

vreemde snuiter mondvocht

16

9

machtig

12

reeds

notabene half (in samenst.)

torenomgang commando

voordat fraaie kleding geluid bij griep niet parkeren

23

middag

roem natuurverschijnsel

takje

iedereen

25

strafwerktuig

niet hier

19

stekken

7

aardnoot

loopvogel

4

prijs

© www.puzzelpro.nl 1

9

10

1

14

onzes inziens

huurvorm (Engels)

houten wig Europese taal

keukenkruid

voeg

neon

kort geleden aanmodderen

namaak

keukenkruid

22

slordig

kinderlijk

wild zwijn

persoonlijkheid

motief

loopvogel

wier

scheepsschade

24 coureur

een zekere

20

modieus

nazaat

jaartelling schouwspel

Eerste Kamer mannetjesbij

zangstem

smerig

hetzelfde

Chinees gerecht riv. in Parijs

paardenkracht Europees volk

8

beddengoed

meisje

6

pl. in Oekraïne

berggeel ordinair mens (afk.)

brandschoon

koordans tevens

13 boender Engels graafschap

15

staartster

natie

lenig

Europeaan

numero

varkenshok

krachtig

hoge heuvel

dief

11

12

13

2

14

3

4

5

15

16

17

6

18

7

8

19

20

...

21

22

23

24

25

55

en maak het hele jaar kans op leuke prijzen

Vul de Zweedse puzzel in. De letters in de vakjes van de roodomcirkelde nummers vormen samen de oplossing. Stuur uw oplossing naar de redactie.

Uit de goede inzendingen trekt de redactie elke twee maanden nieuwe winnaars. Zo maakt u extra veel kans op onderstaande prijzen.

15 x

Luxe kaarten van l’animorphe Deze kaarten stuurt u alleen naar echte dierenvrienden want het zijn kunstwerkjes op zich.

Karakteristieke portretten van honden, katten en exotische dieren. Elk setje bevat 12 kaarten.

Een set van 12 kaarten en enveloppen in luxe giftbox kost € 25,-. www.lanimorphe.nl Florence verloot 15 setjes kaarten onder de goede inzendingen.

5x

Boek van Chickslovefood Ook vaak weinig tijd om uitgebreid te koken? Dan is het meal planning-kookboek van Chickslovefood vast ook iets voor u. Alle zeventig recepten zijn te maken met slechts vijf ingrediënten.

Het meal planningkookboek, Chickslovefood, ISBN, 9789046821312, € 19,99

10 x

Setje Rituals orange Wie wil er nou niet onder de douche met een van de heerlijke geuren van Rituals? Dit leuke minisetje is ook handig om mee op reis te nemen.

Florence verloot 10 minisetjes Rituals onder de goede inzendingen.

10 x

Boodschappentasje Sinds het verbod op gratis plastic tasjes in de winkel, kunnen we niet genoeg handige, opvouwbare boodschappentasjes hebben.

Florence verloot 10 opvouwbare boodschappentasjes onder de goede inzendingen.

Florence verloot 5 boeken onder de goede inzendingen.

Mail de oplossing van de puzzel, uw adres, e-mailadres en telefoonnummer naar: liever@florence.nl

xx

56

Florence werkt aan gezondheid én zorg. Iedere dag. Bij u thuis of in onze woonzorgcentra. Waar u maar wilt.

Wij staan voor u klaar in Den Haag, Delft, Leiden, Leidschendam-Voorburg, Rijswijk, Voorschoten en Wassenaar.

Volg ons Blijf 24 uur per dag, 7 dagen per week op de hoogte van wat er speelt bij Florence.

Volg ons op Facebook en Twitter @florencezorg

U bent welkom!

Florence Contact Centrum Postbus 1005, 2280 CA Rijswijk 070 -­­ 41 31 000 www.florence.nl info@florence.nl

ONZE GEZONDHEID EN ZORGWINKELS

ONZE WOONZORGCENTRA EN VERPLEEGHUIZEN DEN HAAG CoornhertCentrum Erasmusplein 87 2532 RG Den Haag 070 - 754 08 88

Loosduinse Hof Glenn Millerhof 5 2551 JP Den Haag 070 - 754 04 44

Dekkersduin Campanulastraat 6 2555 DE Den Haag 070 - 754 00 00

Mariahoeve Hofzichtlaan 115 2594 XZ Den Haag 070 - 754 66 66

Duinhage De Savornin Lohmanlaan 202 2566 AW Den Haag 070 - 754 16 66

Oostduin Goetlijfstraat 5 2596 RH Den Haag 070 - 754 05 55

Gulden Huis Steenhouwersgaarde 1 2542 AA Den Haag 070 - 754 50 00

Residence Haganum Tasmanstraat 188-1 2518 VT Den Haag 070 - 318 49 00

Houthaghe Toon Dupuissstraat 10 2552 SB Den Haag 070 - 754 60 00

Uitzicht Zonnebloemstraat 383 2565 RW Den Haag 070 - 754 55 66

Jonker Frans Newtonplein 100 2562 JZ Den Haag 070 - 754 11 11

Wijndaelercentrum Catharina van Rennestraat 8 2551 GM Den Haag 070 - 754 23 33

Kijk mee Florence heeft een eigen YouTube-kanaal: youtube.com/ florencezorg

LEIDSCHENDAMVOORBURG De Mantel Klaverweide 54 2272 BV Voorburg 070 - 754 37 77 RIJSWIJK Steenvoorde Generaal Spoorlaan 62 2285 CH Rijswijk 070 - 754 22 22 Vredenburch Van Vredenburchplantsoen 1 2282 SK Rijswijk 070 - 754 53 00 Westhoff Julialaantje 38 2283 TB Rijswijk 070 - 754 24 44 VOORSCHOTEN Adegeest Bachlaan 21, 2252 NB Voorschoten 070 - 754 43 33 WASSENAAR Duinstede Deijlerweg 208 2241 AL Wassenaar 070 - 754 33 33

Florence Gezondheid en Zorgwinkel Den Haag Volendamlaan 1166 2547 CZ Den Haag 070 - 41 31 000 Florence Gezondheid en Zorgwinkel Voorburg Koningin Julianalaan 40 2274 JL Voorburg 070 - 41 31 000 Florence Gezondheid en Zorgwinkel Rijswijk Steenvoordelaan 388 2284 CZ Rijswijk 070 - 41 31 000 FLORENCEPAS Makkelijk en comfortabel leven?

Dat kan met de FlorencePas. De kosten ervan zijn € 24,00 per jaar. Vraag hem aan bij het Florence Contact Centrum, 070 - 41 31 000.

FLORENCE ACADEMIE Florence beschikt over een eigen Florence Academie waar mensen opgeleid worden tot zorgprofessionals. Daarnaast zijn we altijd op zoek naar mensen met liefde voor het vak. Interesse? Kijk op www.werkenbijflorence.nl

xx

57

Esther van der Sluis

SENIOR COMMUNICATIEADVISEUR FLORENCE

Liever is een uitgave van Florence.

oplage 50.000

redactie Florence PR & Communicatie: Esther van der Sluis Loes Kwint

concept en realisatie mooi mag. www.mooimag.com 026 - 737 03 15

‘Bij het woord liefde denk ik natuurlijk aan de liefde voor mijn gezin, familie en vrienden. Het hebben van lieve mensen om je heen is een groot geluk. Maar dat geluk is niet vanzelfsprekend.

Daarom heb ik veel bewondering voor de mensen die in deze Liever vertellen over hun (naderend) verlies en tóch zo sterk en veerkrachtig zijn.

Prachtig! Gelukkig staan er ook luchtiger artikelen in dit nummer: bijvoorbeeld het verhaal over de horoscopen. Ik weet nu dat ik mijn omgeving altijd mooi en prettig probeer te maken omdat ik een Weegschaal ben! Ik heb ook genoten van supermoeder Willy Vink: wat een topwijf! Die heeft heel wat liefde te geven.’

grafisch ontwerp Tein Traniello www.tein.nl

fotografie Studio Oostrum

lithografie Willem Grafische Bewerkingen

druk Senefelder Misset

informatie Vragen naar aanleiding van deze uitgave?

Stuur een mail naar: liever@florence.nl www.florence.nl FL.CO. 4076.0417.03

Loes Kwint

COMMUNICATIEADVISEUR FLORENCE

‘Vanzelfsprekend is mijn gezin heel erg belangrijk. De warmte en geborgenheid die we voor elkaar voelen en de vanzelfsprekendheid dat we voor elkaar zorgen als dat nodig is. Dat ik daar op kan bouwen vind ik heel belangrijk en erg fijn. Ik was daarom erg geraakt door de interviews met René van Kooten en Claar Lewin: in hun leven staan het gezin en de liefde voor elkaar ook zo centraal. Maar ook uit de spontane reacties van de kleinkinderen in ‘Oma’s aan de top’ bleek zóveel onvoorwaardelijkheid.

Dat is voor mij echte liefde! Ik hoop dat u net zoveel plezier aan deze Liever beleeft als ik!’

58

miranda

xx

59

IK MAAK het mezelf

comfortabel graag

“Ik heb altijd gezond gegeten.

Nu ik ouder en alleenstaand ben, wil ik niet altijd koken. Dankzij de FlorencePas eet ik toch lekker én gezond.”

Makkelijk en comfortabel leven. Dat kan met de FlorencePas, thuis of op een van de locaties van Florence. U kunt zich laten ondersteunen op allerlei gebieden: van services als een kapper, pedicure en maaltijden aan huis tot hulpmiddelen en extra zorg. Zo houdt u grip op u leven en maakt u uw leven comfortabeler.

www.florence.nl/florencepas

070 - 41 31 000

florencepas@florence.nl

xx

Het leven is de liefde waard Liever is mede mogelijk gemaakt door: FLORENCE ALLURE, RESIDENCE HAGANUM, FLORENCEPAS