Alles over Geschiedenis 40
DE ECHTE MADMEN: MEN: DE MANNEN ACHTER DE FOUTE ADVERTENTIES UIT DE JAREN 60
DE VAL VAN DE AZTEKEN Spaanse goudkoorts richt een rijk ten gronde
TSJERNOBYL
De kernramp die leidde tot glasnost
9
THEMA: GESCHIEDENIS VAN HET WONEN
KELTEN DIE OPSTONDEN TEGEN ROME
De Slag om Arnhem
€ 6,49 AP
www.allesovergeschiedenis.com
Market Garden door de ogen van een Oosterbeeks meisje DE REIZEN VAN HENDRIK DE ZEEVAARDER
AMULETTEN DOOR DE EEUWEN HEEN
EMMELINE PANKHURST: VECHT VOOR JE RECHT
ARGO: NEPFILM MISLEIDT IRAN Nr. 040
INHOUD
Alles over Geschiedenis 40
FEATURES 32 Val van de Azteken
Hoe de machtigste beschaving van Zuid-Amerika door de knieĂŤn ging.
48 Hendrik de Zeevaarder
Deze zeevaarder verlegde de grenzen van de bekende wereld.
56 De echte mad men
Tijdens de revolutie van de jaren 60 kwam de reclamewereld gebaseered op racisme, seksisme en leugens tot bloei.
64 Schimmen van Tsjernobyl
Wat gebeurde er na de ramp en wat waren de exacte gevolgen?
72 Verzet tegen Rome
Dit zijn de Keltische barbaren die terugvochten tegen het oude rijk.
78 Een bevrijdende film
Hoe de CIA en Hollywood zes Amerikaanse diplomaten hielp te ontkomen.
32
DE TWEEDE WERELDOORLOG 86 Operatie Market Garden
Het ooggetuigenverslag van Diny van Steenbeek over de Slag om Arnhem.
18 Woningen 20 Tijdlijn
THEMA
DE TWEEDE WERELDOORLOG OPERATIE MARKET GARDEN
Huizen door de jaren heen.
22 Onder de loep
Een verblijf in het oude Egypte.
24 In vol ornaat
Een Victoriaanse schoorsteenveger.
BOTHAWEG
25 5 opmerkelijke feiten over ... Toiletten.
HARTENSTEIN
26 In de schoenen van ... Een huisslaaf in het oude Rome.
OOSTERBEEK
28 Doe-het-zelf
Bouw een crannog.
30 Hall of Fame
Huishoudelijke uitvinders.
4
86
ELK NUMMER 06 Geschiedenis in beeld
De indrukwekkendste beelden bij historische gebeurtenissen.
12 Nieuws
Historische nieuwtjes, feitjes en weetjes.
14 Wonderlijke weetjes De vreemdste feiten, verhalen en uitvindingen aller tijden.
16 Media
42 EMMELINE PANKHURST
48 HENDRIK DE ZEEVAARDER
Meer lezen en films kijken? Probeer deze nieuwe publicaties.
17 Agenda
De interessantste exposities van dit moment.
42 Helden & schurken Emmeline Pankhurst.
54 Kroegweetjes Het Darienplan.
70 Door de eeuwen heen
Bedels & amuletten.
84 Puzzel
Win mooie prijzen.
96 Historie vs. Hollywood
Mary Queen of Scots.
54 HET DARIENPLAN DE KERNRAMP VAN TSJERNOBYL 64
98 Colofon
Puzzel & win
84 Wil je nog meer
72 KELTISCHE BARBAREN
Bekijk het aanbod op pagina 82
18
ALLES OVER
WONINGEN Steek de sleutel in het slot om de deur naar de geschiedenis van het gezinsleven te openen en ontdek hoe mensen vroeger hun huishouden draaiende hielden.
22
24
26
28
19
WONEN
In de schoenen van
EEN HUISSLAAF IN HET OUDE ROME
EEN RIJK GEBOUWD OP DWANGARBEID, ROME, 27 V.CHR. – 395 N.CHR. Tijdens het Romeinse Rijk bestond tot een derde van de Romeinse bevolking uit slaven. Deze mannen, vrouwen en kinderen werden vaak gevangengenomen tijdens gevechten en dan naar rijke Romeinen gebracht om voor hen te werken in ruil voor voedsel en onderdak. Ze leverden huishoudelijk werk zoals schoonmaken en koken. Slaven waren een statussymbool voor de elite van Rome – hoe meer slaven iemand had, hoe hoger zijn sociale status. Een zeer rijke man kon tot 500 slaven bezitten, een keizer kon er wel 20.000 hebben. De leefomstandigheden van slaven waren wreed, waardoor ze relatief kort leefden.
OPSTAAN
Slaven moesten bij zonsopkomst opstaan en ze droegen linnen of wollen kleding met klompen die ze van hun meester kregen. Hun kleding was vergelijkbaar met die van de Romeinse burgers. Toen de Senaat het idee van een slavenuniform opperde, werd het afgewezen uit angst dat de slaven in opkomst zouden komen wanneer ze zouden zien met hoeveel ze waren.
KLUSJES
De dag van een slaaf begon met het aansteken van het vuur voor de vloerverwarming, water halen en het ontbijt van de meester verzorgen. Wanneer de meester wakker was, wasten en kleedden ze hem, en serveerden ze het ontbijt – allemaal zonder te praten. De slaven zelf kregen slechts een karig rantsoen van brood, fruit en goedkope wijn.
WERKEN
Huisslaven waren voornamelijk bezig met koken, schoonmaken, boodschappen doen, kleding repareren en kinderen naar school brengen. Sommigen werden goed behandeld als dank voor hun harde werk, maar ze hadden nooit recht op iets en mochten geen gezin hebben. Ervaren slaven werkten ook wel als leraar, accountant, dokter en muzikant – soms voor een minimaal salaris.
26
Een team van slaven hielp hun meester om zich klaar te maken in de ochtend.
OPSTAND
De grote slavenopstanden stonden bekend als de Servile Oorlogen.
Toen de slaven genoeg hadden van hun beperkingen, ontketenden ze drie afzonderlijke opstanden. Maar elke keer werden ze weer verslagen. De bekendste opstand werd geleid door Spartacus, tussen 73 en 71 v.Chr. Deze eindigde met zijn dood en met het opnieuw gevangennemen van 6000 van zijn volgers. Sommige slaven kozen liever voor subtiele manieren van opstand, zoals het verduisteren van geld van hun meester.
STRAF
Wanneer een slaaf ongehoorzaam was, werd hij gegeseld, geketend, gemarteld en zelfs gedood zonder juridische gevolgen. De Romeinse ruiter Publius Vedius Pollio stond bekend om de wrede manier waarop hij slaven strafte: hij voerde ze aan de murenen (volgens sommige bronnen lampreien) in zijn vijver.
FEEST VOORBEREIDEN
Als hun meester werd uitgenodigd voor een banket, moesten de slaven hem in een draagkoets vervoeren. Ondertussen moesten de slaven van de gastheer het banket voorbereiden. Wanneer de gasten waren gearriveerd, moesten de slaven hen van voedsel en vermaak voorzien. Aansluitend moesten ze natuurlijk ook alles opruimen.
ROLLEN RUILEN
Tijdens SaturnaliĂŤn, een jaarlijks Romeins festival ter ere van de god Saturnus, wisselden slaven en hun meesters van rol. De festiviteiten begonnen op 17 december en de meesters serveerden hun slaven een week lang uitgebreide feestmalen. Daarnaast mochten de slaven gokken en ze ruilden zelfs van kleding met hun meester.
VRIJHEID KOPEN
Slaven werden gekocht en verkocht op de markt voor prijzen die afhingen van hun leeftijd en ervaring.
r hun meesters Slaven moesten voo n bereiden, jde alti ma e eid ebr uitg hadden. ger hon f zel ze l wij ter
Š Alamy
Manumissio is het vrijlaten van een slaaf door zijn meester. Verder kon een slaaf zijn vrijheid kopen en een Romeinse burger worden. Dit gebeurde maar zelden, dus veel slaven probeerden te ontsnappen of hun meester (of zichzelf) van het leven te beroven, om een leven van slavernij te vermijden.
27
Kroegweetjes
Het Darienplan PANAMA, 1698-1700
Tijdlijn JUNI 1695
JULI 1698 Het Schotse parlement sticht de Company of Scotland om handel te drijven met Afrika en IndiĂŤ, maar Engelse en Nederlandse investeerders trekken zich terug onder druk van de Vereenigde Oostindische Compagnie.
54
NOVEMBER 1698 Schotse burgers investeren in het plan en de eerste expeditie vertrekt met 1200 kolonisten vanuit de haven in Leith naar de CaraĂŻben.
MAART 1699 Kolonisten arriveren in Darien na een reis van drie maanden. Ze beginnen met de bouw van hun nieuwe kolonie die ze Caledonia hebben genoemd.
Ziekte veroorzaakt chaos in de nederzetting en in de eerste vijf maanden sterven meer dan 200 kolonisten. Koning Willem verbiedt de Engelse kolonies om te helpen.
Wist je dat? Toen Engeland en Schotland in 1707 Groot-Brittannië vormden, moest Engeland de Schotse schuld van £398.000 betalen.
Kroegweetjes HET DARIENPLAN Wat was het?
Deze ambitieuze 17e eeuwse onderneming wilde een Schotse kolonie stichten op de Landengte van Panama. Hiermee zou Schotland de verbinding beheersen tussen de Atlantische en Stille Oceaan. Door een alternatieve route voor de gevaarlijke reis rond Kaap Hoorn in Zuid-Amerika te bieden, hoopten de Schotten veel rijkdom te vergaren. Het zogeheten Darienplan kwam van de Schotse zakenman William Paterson, die zelf naam had gemaakt als een van de oprichters van de Bank of England in 1694. Engelse en Nederlandse investeerders wilden wel investeren in dit plan, maar ze moesten zich terugtrekken toen het Engelse parlement hun steun introk onder druk van de rivaliserende Vereenigde Oostindische Compagnie. De verbittering door deze Engels behandeling was zo groot dat duizenden Schotten, rijk en arm, hun eigen geld in de onderneming staken. Op 12 juli 1698 kwam er een menigte naar de haven van Leith om de vijf schepen met 1200 kolonisten uit te zwaaien toen ze naar de nieuwe wereld vertrokken.
Wat waren de gevolgen?
Het Darienplan was een complete ramp. De kolonisten ontdekten snel dat het land dat ze Caledonia noemden, niet geschikt was voor landbouw. Koorts en dysenterie verspreidden zich snel en de bevolking nam af. Een koninklijk besluit verbood naburige Engelse kolonies om de Schotten te helpen of met ze te handelen. De Spanjaarden zagen hen ook als indringers in de regio en ze vielen de nederzetting aan. Toen in november 1699 een tweede expeditie arriveerde, waren Paterson en de weinige overlevenden al teruggekeerd naar Schotland. In 1700 werd de kolonie volledig verlaten. Het Darienplan had rampzalige gevolgen voor de financiën van Schotland. Zowel Schotse burgers als overheidsinstanties hadden geïnvesteerd in de mislukte onderneming. In totaal was er een schuld van 398.000 pond, ongeveer de helft van Schotlands vermogen. Veel Schotten waren hierdoor overtuigd dat Schotland niet op eigen benen kon blijven staan en het land gaf zijn onafhankelijkheid zeven jaar later op.
De hoofdpersonen William Paterson
1658-1719 Schotse investeerder die geld verdiende met internationale handel en regelmatig door het Amerikaanse continent reisde.
Willem van Oranje MAART 1700 De eerste expeditie verlaat de nederzetting en keert terug naar Schotland, maar slechts één schip voltooit de reis. Een tweede expeditie arriveert twee maanden laten in Darien, onbewust van het lot van de eerste.
De tweede expeditie probeert de nederzetting te herbouwen, maar faalt. Een preventieve aanval op de Spanjaarden faalt eveneens en de kolonisten worden gedwongen terug te keren naar Schotland.
Lionel Wafer
1640-1705 Welshe ontdekkingsreiziger die tussen de Kuna in Panama woonde. Hij schreef een boek over zijn ervaringen en was adviseur van Paterson.
© Alamy
JUNI 1699
1650-1702 De koning verbood Engelse kolonies om de Schotse kolonisten te helpen, want Engeland zag ze als een bedreiging voor de handel.
55
MAAK KENNIS MET MEER TIJDSCHRIFTEN
BESTEL SNEL & GEMAKKELIJK OP
WWW.FNL.NL