C't 8/9 | 2021

WINDOWS 11: VISUEEL EN FUNCTIONEEL ANDERS DAN 10

Multi-gigabitswitch Zyxel XGS1250-12

De voor- en nadelen van een Microsoft-account GETEST

B560- en Z590-moederborden Slimme displays voor smart-home Sony WF-1000XM4 in-ears Externe 2TB-ssd’s van 250 euro Asus UX582 ZenBook Duo AMD Epyc Milan en Intel Xeon-SP 3

Smartphonecamera’s versus spiegelreflex Het hoe en waarom van de chiptekorten eSIM vervangt simkaarten Scannen onder Linux Auro-3D en DTS:X versus Dolby Atmos Linux-distributie NixOS

€7,49

augustus-september 2021 januari april 2020dddddddd 2020

EERSTE HULP BIJ INTERNET-UITVAL

RASPBERRY PI ALS BACK-UPSERVER

Extra verbinding • Andere router Datavolume verkleinen

Bestanden via het netwerk gratis back-uppen met Syncthing AP

De voor- en nadelen van een Microsoft-account • Eerste hulp bij internet-uitval • Raspberry Pi met Syncthing • B560- en Z590-moederborden • NixOS-Linux

8-9

augustus-september 2021

www.ct.nl

Thema’s De voor- en nadelen van een Microsoft account 38 Microsoft-account: de voors en tegens 44 Zo haal je het beste uit je account 48 Windows zonder Microsoft-account Raspberry Pi als back-upserver 74 Platformonafhankelijk back-uppen met Syncthing 78 Een Raspberry Pi als centrale back-upserver

38

HET MICROSOFT-ACCOUNT

Sommige mensen willen per se geen Microsoftaccount op hun Windows-pc, anderen zouden niet zonder willen. We bekijken de voor- en nadelen ervan, hoe je er beste uit kunt halen – en hoe je Windows zonder account gebruikt.

74

RASPBERRY PI ALS BACK-UPSERVER

Met Syncthing synchroniseer je de inhoud van mappen tussen apparaten. Bovendien is het uitstekend geschikt voor back-ups. Zet het op een Raspberry Pi met een grote harde schijf als centrale back-uplocatie voor al je computers, smartphones en andere apparaten.

Eerste hulp bij internet-uitval 100 Overzicht en voorbereiding 104 Diagnose, omleidingen en tips 108 Dataverbruik in toom houden

Nieuws 6 8 10 12

Algemeen Hardware Cybercriminaliteit Processors

14 16 34 36

Windows 11 Apple Lifestyle Surftips

Software 26 26 27 27 35 37

Skiff: end-to-end encrypted samenwerken Warpinator: bestandstransfertool Fre:ac: audioconverter Homer: web-based dashboard Apps Game: Subnautica: Below Zero

Hardware 20 20 21 21 21 22 22 22 24 24 28 4

Invoxia Cellular GPS Tracker Nokia X20 Android-smartphone Zyxel XGS1250-12: multi-gigabitswitch Govee Immersion doe-het-zelf Ambilight Sony WF-1000XM4 in-ears met ANC HP E24i G4 kantoormonitor met blauwfilter XGIMI Horizon smart-beamer met Android 10 JBL Live Pro+ oordopjes Odroid N2+ singleboard-computer Razer Orochi V2 draadloze gamingmuis Asus Zenfone 8 Android-smartphone www.ct.nl

Inhoud

8-9/2021

100

EERSTE HULP BIJ INTERNET-UITVAL

Om tijdens een internetstoring snel weer online te zijn, hoef je niet al te veel te doen. Een mobiele netwerk biedt bijvoorbeeld uitkomst, maar heeft een beperkt en prijzig datavolume. Om ervoor te zorgen dat je quotum niet snel opgebruikt is, moet je sommige verborgen datavreters tijdelijk inperken.

29 30 31 32 54 66 82 88 94

Apple iPad Pro 12,9” Apple iMac 24” Gigabyte Brix Pro mini-pc-barebone Asus ZenBook Pro Duo 15 500-serie moederborden voor Core i-11000 Foto’s van smartphones versus systeemcamera AMD Epyc Milan en Intel Xeon-SP Gen 3 Slimme displays voor je smarthome vanaf 50 euro Externe ssd’s met 2 TB opslagruimte

Achtergrond 60 114 118 124 126 129

Leveringsproblemen bij halfgeleiders Auro-3D en DTS:X versus Dolby Atmos Flash-basisbegrippen deel 2: de levensduur van data Koopgids voedingen Project Gemini: het retro-web eSIM als vervanger voor simkaarten

Praktijk 132 134 138 140

NixOS-Linux: te mooi om waar te zijn?

Scannen onder Linux Gnome 40 bij Ubuntu Desktop 21.04 Tips en trucs

Vaste rubrieken 3 4 145 146

Voorwoord Inhoud Colofon Volgend nummer

uitgave 8-9/2021

Winactie Maak kans op een Netatmo Smart Video Doorbell (t.w.v. € 250) Kijk snel op pagina 8!

Zakelijk uitgelicht 21 Zyxel multi-gigabitswitch 22 HP E24i G4 kantoormonitor 26 Skiff: samenwerken met E2E-encryptie 29 Apple iPad Pro 12,9” 32 Asus ZenBook Pro Duo 15 82 AMD Epyc Milan en Intel Xeon-SP Gen 3

Abonnement afsluiten?

Kijk voor actuele aanbiedingen op op www.ct.nl/abo 5

EEN VLOEK OF EEN ZEGEN?

Illustratie Andreas Martini

Microsoft-account: de voors en tegens

ALLES OVER DIT ONDERWERP  Microsoft-account: de voors en tegens  Zo haal je het beste uit je account  Windows zonder Microsoft-account 38

38 44 48 www.ct.nl

Achtergrond / Microsoft-account: voors en tegens

Het is toch wel vreemd dat veel mensen op hun smartphone zonder na te denken een Google-, Apple- of Facebook-account gebruiken, maar geen Microsoft-account op hun Windows-pc willen. Anderen zouden daarentegen niet zonder zo’n account willen. Voor beide meningen zijn er goede argumenten.

Hajo Schulz, Axel Vahldiek en Noud van Kruysbergen

M

et een Microsoft-account kun je verschillende Microsoft-diensten gebruiken, zoals OneDrive, Skype, Outlook en Xbox Live. Microsoft biedt die eenmalige aanmeldingsdienst al sinds Windows XP, maar in het verleden onder verschillende namen. In de loop der jaren heette het Microsoft Pass­port, .NET Passport en meest recent Windows Live ID. Het hernoemen was bedoeld om de repu­tatie van het account te verbeteren, want Microsoft is er herhaaldelijk in geslaagd die zelf te ruïneren – te beginnen bij Windows XP, toen het besturingssysteem loog dat je zonder zo’n account internet niet op zou kunnen.

Sinds Windows 8 heet de single-sign-on dienst Microsoft Account. Sindsdien kun je dat account ook gebruiken om je aan te melden bij het besturings­ systeem, en als je dat doet, kan Windows je auto­ matisch authenticeren bij Microsoft-diensten. Dat is erg handig, maar het is ook bedoeld om je te verleiden tot het gebruik van diensten van Microsoft in plaats van die van de concurrenten.

Maar heeft dat echt zin? Dat is discutabel, want het gebruik van een Microsoft-account heeft een aantal voordelen, maar ook nadelen.

Eén ding moet meteen gezegd worden: veel van de argumenten in die discussie zijn niet alleen van toepassing op Microsoft-accounts, maar net zo goed of bijna net zo goed ook op de accounts van andere bedrijven, zoals van Google, Facebook en Apple. Alleen al omwille van de ruimte zullen we ons echter beperken tot het Microsoft-account.

De twee volgende artikelen gaan eveneens over dit onderwerp. Het volgende artikel geeft een overzicht van alles wat je met je account kunt gebruiken – veel daarvan is zelfs gratis, althans wat de basisfuncties betreft, zoals OneDrive (cloudopslag), Skype (chatsoftware), Outlook.com (e-mail), Teams (communicatieplatform) en nog veel meer. Maar als je daarmee nog steeds niet overtuigd bent, geeft een derde artikel tips over hoe je Windows kunt gebruiken zonder Microsoft-account.

DATABEVEILIGING

Hoe meer services van dezelfde provider je gebruikt, des te handiger het is. Alles gaat dan hand in hand en dankzij single-sign-on is één keer inloggen voldoende om alles te gebruiken. Maar het grote probleem is dat hoe meer diensten je van dezelfde aanbieder gebruikt, des te meer die over je te weten komt. En Microsoft weet al veel, mede dankzij de telemetriegegevens die Windows regelmatig naar huis stuurt.

Daarmee kan Microsoft niet alleen zelf problemen opsporen en verhelpen, maar ook de fabrikanten van drivers en software op de hoogte brengen wanneer hun producten keer op keer crashen. Dat betekent dan wel dat Microsoft weet welke toepassingen en welke stuurprogramma’s je gebruikt – we hebben wat tegenmaatregelen tegen die dataverzamel­ woede beschreven in [1].

Een Microsoft-account is een single-sign-on-dienst waarmee je je bij Windows en bij verschillende webservices van Microsoft kunt aanmelden.

uitgave 8-9/2021

39

Illustratie Albert Hulm

OPENSOURCE SYNCHRONISEREN

Platformonafhankelijk back-uppen met Syncthing De opensource software Syncthing synchroniseert de inhoud van mappen tussen apparaten en kan ook uitstekend worden gebruikt voor het maken van back-ups.

Zet het bijvoorbeeld op een Raspberry Pi met een grote harde schijf en gebruik het als centrale back-uplocatie voor al je computers, smartphones en andere apparaten.

Jan Schüßler en Noud van Kruysbergen

S

yncthing is bijvoorbeeld geschikt voor het automatisch overzetten van de met je smartphone gemaakte foto’s naar de computer zonder dat daar een cloud voor nodig is. Met een Raspberry Pi kun je er een centrale back-upopslag mee maken voor de digitale eigendommen van het hele gezin.

Na het installeren hoef je je verder niet meer bezig te ­houden met Syncthing, het doet zijn werk geruisloos

en ­betrouwbaar. De dataoverdracht is daarbij altijd van ­begin tot eind versleuteld.

In tegenstelling tot het functioneel vergelijkbare Resilio Sync is Syncthing opensource software, en in tegenstelling tot tools als Robocopy en Synchredible gebeurt het synchroniseren niet door het rechtstreeks kopiëren tussen bestandssystemen, maar via een peer-to-peer (P2P) overdracht. Die moet op elk betrokken apparaat actief zijn. Het maakt bijna niet uit wat voor apparaat dat is: omdat Syncthing opensource is, is de software beschikbaar voor de meest gang­bare platforms zoals Windows, Linux en macOS en voor een paar minder gangbare systemen. Er zijn ook apps voor Android en iOS, en zelfs voor de NAS-besturings­ systemen van QNAP en Synology.

Wat verder charmant is aan Syncthing is dat je een gesynchroniseerde opslagruimte kunt maken op een netwerkapparaat zonder dat je je bezig hoeft te

74 www.ct.nl

Praktijk / Back-uppen met Syncthing

houden met NAS-services, netwerkconfiguraties en gebruikersrechten – dankzij de grafische gebruikers­ interface gaat het instellen heel eenvoudig en snel.

Als je wilt, kun je Syncthing niet alleen in het lokale netwerk gebruiken, maar ook via internet. Daarvoor is heel handig een door de community geëxploiteerd netwerk beschikbaar van discovery- en relayservers, zodat bestanden desgewenst over NAT-grenzen heen gesynchroniseerd kunnen worden. Relays slaan de content zo nodig tijdelijk op, zodat het synchroniseren wordt vertraagd, maar niet volledig onderbroken als een apparaat tijdelijk zijn internetverbinding verliest.

De versleuteling blijft daarbij van kracht.

Een back-up op basis van synchronisatie is ideaal voor gebruikersgegevens zoals documenten, ­muziek en foto’s. Dat geldt vooral als je het geïntegreerde versie­beheer inschakelt. Syncthing slaat de bestanden wanneer ze worden gewijzigd of verwijderd dan op in een versiearchief, van waaruit oudere versies kunnen worden teruggezet indien nodig. Dat is niet alleen een vangnet tegen onbedoelde wijzigingen, maar ook tegen encryptie door trojan-malware.

Houd er echter rekening mee dat bij een alomvattende back-upstrategie nog andere aspecten kunnen meespelen. Voor Windows-pc’s met afzonderlijke installaties die over een lange periode gegroeid zijn, raden we bijvoorbeeld aan om volledige systeemback-ups te maken waarmee je in een mum van tijd de volledige installatie- en configuratiestatus van die computer weer kunt herstellen. Daar kun je onder meer programma’s als Drive Snapshot, Acronis True Image en dergelijke voor gebruiken. Een goede backup volgt ook de 3-2-1 regel: drie kopieën (het origineel telt), twee daarvan op verschillende soorten media, en één daarvan elders opgeslagen.

In dit artikel leggen we uit hoe je Syncthing installeert op Windows 10, Ubuntu Linux, Android en iOS, en op een Raspberry Pi i 4 met het gewone Raspberry Pi OS met desktopomgeving – we hebben macOS hier buiten beschouwing gelaten omdat dat al een eigen, vergelijkbaar werkende oplossing heeft in de vorm van Time Machine. De Raspberry Pi is dankzij USB 3.0 ­samen met een externe harde schijf perfect geschikt als permanent beschikbare back-upopslag. In het volgende artikel kun je lezen hoe je Syncthing op de clients configureert voor het back-uppen naar de centrale Raspberry Pi-back-up en hoe je bestanden daaruit kunt herstellen in geval van nood.

­ agina van dit artikel). Dat programma werkt met de p Syncthing-engine en toont de vertrouwde interface in een apart programmavenster. Bovendien wordt er dan een statuspictogram op het meldingendeel van de taakbalk gezet.

Bij Windows en Linux heeft Syncthing de eigenaardigheid dat het niet automatisch start, daarom zijn een paar extra stappen nodig.

INSTALLATIE OP WINDOWS

Er is geen installatieprogramma voor Windows, dus je moet Syncthing handmatig kopiëren naar een programmamap – die je eerst aanmaakt. Open Verkenner en dubbelklik op station C:. Klik met de rechtermuisknop in het lege gebied van de schijf en selecteer ‘Nieuw / Map’ om een map voor de programmabestanden te maken. Noem die map bijvoorbeeld Syncthing.

Zet daar de eerder gedownloade en uitgepakte programmabestanden in.

Om Syncthing automatisch te starten na het herstarten van de computer, raden we aan Taakplanner van Windows te gebruiken. Druk op de Windows-toets, typ taskschd.msc in en bevestig met de Enter-toets.

Klik in het menu Actie of in het rechterdeel op ‘Taak aanmaken’. Geef op het tabblad Algemeen een naam op zoals ‘Start Syncthing automatisch’ en vink de beveiligingsoptie aan ‘Uitvoeren ongeacht of gebruiker wel of niet is aangemeld’.

Op het tabblad Triggers klik je op Nieuw. Selecteer bij ‘Start deze taak’ de optie ‘Bij opstarten’ en bevestig met OK. Ga dan naar het tabblad Acties en klik ook daar op Nieuw en vervolgens op Bladeren achter ‘Programma/script’. Selecteer het programmabestand met de naam syncthing.exe, dat je eerder naar C:\Syncthing gekopieerd hebt, door erop te dubbel­ klikken. In het veld ‘Parameters toevoegen (optioneel)’ zet je dan --no-console --no-browser

Verwijder vervolgens op het tabblad Instellingen het vinkje voor ‘Stoppen als deze taak langer duurt dan’.

Als je wilt dat Syncthing op een laptop ook in de accumodus werkt, moet je bovendien de vinkjes w ­ eghalen

ALGEMEEN

Syncthing werkt op de achtergrond en biedt een webfront-end op HTTP-poort 8384 voor configuratie.

Dat betekent dat als Syncthing draait, je het frontend in je lokale browser kunt openen door het adres 127.0.0.1:8384 in te voeren. Een afzonderlijk configuratieprogramma is er niet, want dat is niet nodig – ook niet bij een desktopomgeving. Als je er toch een wilt hebben: voor Linux zijn er tools zoals SyncthingGTK, dat in de repository’s van sommige distributies is opgenomen. Voor Windows-systemen wordt SyncTrayzor aanbevolen (zie de link op de laatste

uitgave 8-9/2021

Draait Syncthing op de achtergrond? Je kunt dat eenvoudig controleren door het adres 127.0.0.1:8384 in te voeren bij een willekeurige browser. De webinterface wordt dan geopend, die je ook gebruikt om Syncthing te configureren.

75

ONLINE ONDANKS INTERNETPROBLEMEN

Hoe het uitvallen van internet te overbruggen is

 Overzicht en voorbereiding  Diagnose, omleidingen en tips  Dataverbruik in toom houden 100

Illustratie Rudolf A. Blaha

ALLES OVER DIT ONDERWERP 100 104 108 www.ct.nl

Achtergrond / Internetuitval: zorg voor een back-up

Of het nu aan je eigen router ligt of er bij de provider iets hapert: af en toe gaat er wel eens wat elektronica stuk, is het netwerk weg en moet er een technicus komen. De gedwongen onder­breking kan met weinig moeite worden verkort van dagen of zelfs weken tot een paar minuten.

Ernst Ahlers en Noud van Kruysbergen

A

ls er een graafmachine voor de deur staat om het trottoir of de straat open te breken, moet je voorbereid zijn: communicatiekabels die tij­ dens de bouwwerkzaamheden worden beschadigd, kunnen hele flats of wijken van internet afsluiten. Net­ werkstoringen zijn vaak minder opvallend of wijd­ verbreid, maar gebeuren eigenlijk vaker omdat alle elektronica uiteindelijk verslijt – ook die van netwerk­ exploitanten.

Eind 2017 viel de internetverbinding thuis uit. De DSL-router werkte, maar kreeg geen signaal meer van de andere kant. Volgens een technicus was onze poort in de linecard in de concentrator dood en was er ook geen andere poort vrij. Daarom kon hij de lijn niet ge­ woon op een andere aansluiten. Het duurde ongeveer twee weken voordat een vervangende linecard was gevonden en geïnstalleerd.

Gelukkig konden we de wachttijd overbruggen met een mobiele router, die als testtoestel op onze redactie stond. Een twee weken durende uitval is na­ tuurlijk zeldzaam, maar zelfs als je volgende uitval maar twee dagen duurt, kan dat een belemmering zijn – en in sommige gevallen van (internationale) samenwerking is twee uur al te veel. Om tijdens een internetstoring snel weer online te kunnen zijn, hoef je niet al te veel te doen. Maar je moet wel een paar voor­bereidingen ­maken. Documenteer de toegangs­ gegevens, overleg met je buurman, plan een secun­ daire route naar internet en koop daar eventueel wat hardware voor.

Het volgende artikel geeft suggesties om het pro­ bleem wellicht zelf op te kunnen lossen en beschrijft daarnaast hoe je een omleiding naar internet kunt maken tot de hoofdverbinding weer werkt. Als om­ leiding wordt vaak een mobiel netwerk gebruikt, dat een beperkt en duur data­volume heeft. Om ervoor te zorgen dat het quotum ‘s avonds na een ochtend­uitval niet al opgebruikt is, moet je tijdelijk de datahonger van sommige verborgen datavreters inperken (zie het artikel erna).

zonder dat je eerst contact hoeft op te nemen met je provider.

Maak af en toe een back-up van de instellingen van je router, zodat je die makkelijk kunt herstellen wan­ neer je het apparaat vervangt door een identiek mo­ del. Als je een gebruikte router van hetzelfde type in je kast zet, ben je binnen enkele minuten weer online.

ALTERNATIEVE MANIEREN

Bij veel huishoudens zijn er meerdere media die toe­ gang tot internet kunnen verschaffen: de telefoon­ lijn (DSL), het tv-kabelsysteem (DOCSIS) en een glas­ vezelaansluiting. In de regel wordt er daar slechts één van gebruikt. Helaas kun je een van de andere niet snel even in gebruik nemen omdat daarvoor een leverings­ contract met een provider ontbreekt, en vaak ook een geschikte modem of router.

Als je een bijzonder betrouwbare internettoegang wilt en niet op een euro hoeft te letten, kun je twee internetaansluitingen combineren met een spe­ciale router (multi-WAN, Wide Area Network, waarover zo dadelijk meer). In alle andere gevallen heb je twee alter­natieven: aankloppen bij de buurman om zijn wifi tijdelijk voor internettoegang te mogen gebruiken of de boven genoemde mobiele omleiding aanleggen.

Beide kunnen werken zonder te investeren in ex­ tra hardware. Sommige internetrouters kunnen in plaats van hun WAN-interface (DSL, DOCSIS, glas­vezel) hun wifi-interface als alternatieve internet-uplink ge­ bruiken. Die optie bestaat echter alleen als je volledi­ ge toegang hebt tot de browserconfiguratie­pagina’s van je eigen toestel – en dus niet een router van een pro­vider gebruikt – en als het model die optie onder­ steunt. Dat is bijvoorbeeld het geval met de Fritz­ box-routers van AVM. Als je router een wifi-uplink niet ondersteunt, maar wel een ethernet-WAN-poort heeft voor alternatieve internettoegang, dan kun je daar­ op een wifi-client met ethernetuitgang aansluiten.

Dat kan ook een wifi-repeater met een LAN-poort zijn

WAT TE DOEN VÓÓR DE UITVAL

Als je nog een vaste telefoon hebt en die aan je internet­aansluiting is gekoppeld, controleer dan of de toegangsgegevens tot je providerportal of klantencen­ trum werken en vraag ze zo nodig opnieuw aan. Dan kun je de vaste nummers doorschakelen naar je smart­ phone bij een netwerkstoring als internet­telefonie via je back-up niet (betrouwbaar) werkt.

Het kan ook geen kwaad om de toegangsgegevens voor de internetverbinding en internettelefonie bij de hand te hebben. Op die manier kun je, als je router defect is, een vervangend apparaat in gebruik nemen

uitgave 8-9/2021

Een mobiele usb-stick (links) of LTE-router (midden) biedt een tweede internetverbinding waarnaar geschikte wifirouters automatisch overschakelen als de hoofdverbinding uitvalt.

Als luxe variant maakt een load-balancer (rechts) gebruik van meerdere verbindingen via load-distribution, wat niet alleen de kans op uitval beperkt, maar ook de internetsnelheid voor het lokale netwerk verbetert.

101