Bier en spelen: nieuwe Arcade-concepten met VR
mei 2019
Homey smarthome-centrale
SMARTWATCHES mooiere designs interessantere functies langere accuduur
Trucs van moederbordfabrikanten Geheugenbeheer bij Windows Licentieperikelen bij Linux VPN met WireGuard WiSA-audio
GETEST
Smartwatches • Windows overhuizen • Mini-pc's • WireGuard • HDD- en SSD-behuizingen
5
www.ct.nl
Radiatorthermostaten Goedkope Motorola-telefoons HDD- en SSD-behuizingen QNAP HS-453DX woonkamer-NAS FritzBox 3000 mesh-repeater € 6,99
Van pc naar pc • de snelle of de universele manier
Mini-pc's in soorten en maten
Van mediabox tot router • stil en zuinig • optimaal configureren
AP
mei 2019
Windows overhuizen
Inhoud 5/2019 Nieuws
31 Samsung Portable SSD X5 thunderbolt-ssd 33 QNAP HS-453DX woonkamer-NAS
6 Algemeen
34 Anki Vector programmeerbare robot
8 Hardware
36 Cisco Meraki MX68CW multi-WAN-router
10 Software
37 AVM Fritz!Repeater 3000 mesh-repeater
12 Mobiel
38 Gigabyte AD27QD-gamingmonitor
14 Development & security
39 Overklokbare 28-core Xeon W-3175X
16 Apple
40 Ryzen 3 2200GE & 2400GE en Ryzen 5 2300X
17 Linux
42 Server-moederborden voor de Xeon E-2100
18 Processors
44 Homey v2 smarthome-centrale
20 Wetenschap
50 Negen smartwatches naast elkaar gelegd
21 Nieuw pi-record door Google
72 Slimme radiatorthermostaten getest
22 Arcade-comeback met hulp van VR
78 Drie Motorola-smartphones tot 300 euro
26 WiSA draadloze audio-overdracht
82 Nokia 8.1 Android-smartphone
46 Lifestyle
84 Drie mini-pc's getest
49 Surftips
88 Twee Ryzen-mini-pc's 92 Intel NUC8i3CYSM met Radeon-graphics
Software 32 Restic back-upprogramma 32 Ranger console-bestandsmanager 32 highlight.js syntaxhighlighting voor websites 47 Apps 48 Games: Tom Clancy's The Division 2, Ethereal 118 Streams van je beveiligingscam opslaan op je NAS
Hardware 28 Iiyama ProLite T2454MSC touchmonitor
94 Zuinige kleine pc's voor netwerktaken 97 Zotac Zbox CI660 nano mini-pc 110 Radeon Pro WX 8200 workstation-gpu 114 Behuizingen voor schijven en ssd's
50
Smartwatches langs de lat Sport- en fitnesstracking is op dit moment niet meer voldoende om een smartwatch interessant te maken. De accuduur is in elk geval al een stuk verbeterd. We hebben een aantal smartwatches getest met WatchOS, Wear OS, Tizen en LiteOS.
28 Everysight Raptor slimme fietsbril 29 HP Folio hybride-notebook 29 Lifx Tile slimme lichttegels 29 Roccat Vulcan 120 gaming-toetsenbord 30 Ezviz videobewakingssysteem 30 Synology DS1019+ NAS 31 Dell S2719DGF 27"-gamingmonitor 31 Asus ROG Gladius II wireless gamingmuis
4
50 c't 2019, Nr. 5
58
Zakelijk uitgelicht 29 HP Folio hybride-notebook 36 Cisco Meraki MX68CW multi-WAN-router 42 Server-moederborden voor de Xeon E-2100 94 Zuinige kleine pc's voor netwerktaken 100 Routerbesturingssysteem op een mini-pc 138 Veilige VPN-verbindingen met WireGuard
Vaste rubrieken 3 Voorwoord
Windows oververhuizen Als het tijd is voor een nieuwe pc, kun je Windows opnieuw installeren of het geĂŻnstalleerde besturingssysteem gebruiken. Het is echter handiger om de bekende installatie van je oude pc mee te nemen. Er zijn verschillende manieren om dat te doen, die allemaal zo hun voor- en nadelen hebben.
4 Inhoud 145 Colofon 146 Volgend nummer
84 Achtergrond 104 Hoe chips verouderen en dat wordt tegengegaan 122 Hoe Windows werkgeheugen beheert 126 Licentieperikelen Nvidia en ZFS bij Linux 129 Alternatieve routerfirmware: OpenWRT's voordelen 130 Cpu-trucs van moederbordfabrikanten
Praktijk 58 Overzetten van Windows voorbereiden 62 Windows overzetten: de snelle manier 66 Windows overzetten met c't-WIMage 69 FAQ: Windows heractiveren na overzetten 70 Intelligent verwarmen 98 Mini-pc's configureren voor zuinigheid 100 Routerbesturingssysteem op een mini-pc 134 Pi-hole bijwerken en uitbreiden 138 Veilige VPN-verbindingen met WireGuard 142 Tips en trucs c't 2019, Nr. 5
Mini-pc's in allerlei kleuren en maten Mini-pc's zijn er in allerlei uitvoeringen: klein, stil en passief gekoeld, krachtig en handig als allround-pc of superzuinig en gericht op netwerktaken. We bespreken meerdere soorten mini-pc's en laten je zien laten zien hoe je de routerbesturingssystemen pfSense en OpenWrt op een betaalbare x86-barebone installeert.
Abonnement afsluiten? Kijk voor actuele aanbiedingen op www.fnl.nl/ctabo! 5
Test | Speelgoedrobot
hield Vector het hooguit een half uur vol voordat hij een oplaadpauze moest inbouwen. Na tien minuten is hij dan weer mobiel, en ook tijdens het opladen blijft hij actief.
Anki Vector-app
Mini-robot met charme Anki Vector: instap in het programmeren van robots Hij zit ergens tussen WALL-E, R2-D2 en Tamagotchi in. Is Anki's minirobot Vector een even grote stap voor de robotwereld als zijn maker beweert?
dr Volker Zota
I
s een hamstergrote speelgoedrobot eigenlijk wel bijna 300 euro waard? Wacht maar tot je hem om de hoek ziet komen: wat een lief ding – ik wil er een! Dat is zo'n beetje de standaard reactie van mensen die Vector voor het eerst zien. Het tsjilpende rupsvoertuigje met zijn liefdevol geanimeerde ogen en hoofd- en uitschuifarmbewegingen simuleert verrassend veel emoties. Hij wordt vrolijk als hij personen herkent, schrikt angstig terug van tafelranden, spint tevreden als je hem aait, doet bij het slapen gaan zijn ogen dicht en heeft een vriendelijk snurkje. Als hij bewegingen in zijn directe omgeving opmerkt, dan wordt hij vanzelf wakker en komt hij van zijn oplaadstation af om naar de bron van de beweging te kijken of met zijn dobbelsteen te spelen.
34
Op dit moment is Anki Vector hier officieel nog niet op de markt. We hebben daarom de in Groot Brittannië verschenen Europese versie uitgeprobeerd, die je bijvoorbeeld via amazon.de kunt bestellen. De geïmporteerde Anki praat daarom alleen nog in het Engels. Het meegeleverde oplaadstation kan door zijn usb-aansluiting overal opgeladen worden, maar een aparte voeding zit er niet bij.
Vector wordt wakker Als je lang op zijn rug drukt schakelt de robot in. Na het booten richt hij zijn hoofd op en gaan zijn ogen open. De eerste keer configureren doe je met de Vector Robot-app, die er is voor iOS en Android. Met een smartphone of tablet maak je een bluetooth-verbinding om de robot op je wifi te kunnen aansluiten (2,4 GHz). Met de app kun je ook de foto's bekijken die Vector heeft gemaakt en de aangeleerde gezichten weer verwijderen. Als hij via wifi eenmaal met internet verbonden is, werkt Vector verder grotendeels zelfstandig – als hij tenminste op tijd zijn oplaadstation kan terugvinden voordat de accu leeg is. Bij de test
De startpagina van de Vector Robot-app laat in het bovenste derde deel de Sensory Feed zien als indicatie voor de activiteit van Vector. In het onderste deel kun je zien wat Vector op dat moment aan het doen is. Vector lijkt op veel punten op zijn voorganger Cozmo. Die laatste had zijn kunstmatige intelligentie door het ontbreken van eigen rekenkracht echter geheel in de smartphone-app zitten. In Vectors hersenen zit daarentegen een Qualcomm-processor Snapdragon 212 (APQ8009, vier Cortex-A7-kernen met 1,3 GHz) met genoeg performance om de data van zijn sensoren autonoom te analyseren. Met de ingebouwde inertiaalsensor voor het meten van versnelling, positie en rotatie, plus een infrarood-laserscanner registreert Vector zijn omgeving met behulp van Simultaneous Localization and Mapping (SLAM). Dat werkt bij eenvoudige manoeuvres tot op de centimeter nauwkeurig – zo lang de robot niet door een hindernis van zijn pad wordt afgebracht tenminste. Als Vector een object op zijn route tegenkomt, rijdt hij gewoon in de verkeerde richting verder. De infrarood-laserscanner voor het meten van afstanden heeft een nauwkeurigheid in het millimeterbereik. Om Vector te behoeden voor het neerstorten van grote hoogte, zitten op alle vier de hoeken aan de onderkant eveneens infrarood-sensoren. Die doen hun werk goed: bij onze test is de robot slechts éénmaal bijna van een bureau afgereden. Terwijl Cozmo niet eens een eigen microfoon heeft (ook daar had je de smartphone voor nodig), bepaalt Vector met behulp van een array van vier microfoons op zijn rug vanuit welke richting hij aangesproken wordt, zodat hij zich naar de spreker kan wenden. Op zijn rug zit ook een goudkleurige capacitieve touchsensor waarmee Vector registreert dat hij geaaid wordt.
Hey Vector! Net als Alexa en Siri en dergelijke heeft Vector een internetverbinding nodig om spraakcommando's te kunnen verwerken en weetvraagjes te kunnen bec’t 2019, Nr. 5
Test | Speelgoedrobot
antwoorden. Als je "Hey Vector!" roept, kun je aan de blauwe leds op zijn rug zien dat hij klaar staat om spraakinvoer te ontvangen. Het herkennen gaat via de Amazon-cloud. Anki garandeert dat spraaksamples na het verwerken meteen weer worden verwijderd. Het communiceren met de Ankiservers gebeurt versleuteld met behulp van Transport Layer Security (TLS), waardoor niemand van buitenaf in de datapakketten kan kijken. Voor zover we konden nagaan, communiceert Vector echter alleen bij actieve spraakinvoer met internet. En natuurlijk bij de automatische firmware-updates, die 's nachts geïnstalleerd worden.
Spraakcommando's Vector beheerst een aantal spraakcommando's: "What's the weather in ...?" "What time is it?" "Set a timer" "Take a photo" "Look at me" "Come here" "Start/stop exploring" "How are you?" "My name is ..." "Who am I?" (oder "What's my name?") "Play Blackjack" "Give me a fist bump" "Give me high five" "Listen to the music" "Find your cube" "Pick up your cube" "Bring me your cube" "Do a wheelstand" "Happy holidays" "Happy New Year" "I have a question"
Het commando "I have a question" heeft een bijzondere rol. Het commando zet Vector in een geavanceerde modus waarin hij vragen over personen, plaatsen, algemene feiten, sport, vluchtinformatie, beurskoersen, voedingswaarden, eenheden- en valuta-omrekeningen en woorddefinities kan beantwoorden. Op dat gebied blijft Vector echter wel achter bij de vaardigheden van Alexa, Google Assistant en Siri. Vector ondersteunt optioneel ook de digitale assistent Amazon Alexa – maar alleen nog bij de taalinstelling US-English. Als je je Amazon-account aan de Vector-app koppelt, kun je daarna alle functies en mogelijkheden van de digic’t 2019, Nr. 5
tale assistent via Vector gebruiken – met uitzondering van het afspelen van muziek en video's, het voorlezen van boeken en bellen. Omdat Alexa nog geen Nederlands ondersteunt, moet je de bijbehorende commando's in het Engels geven en krijg je in die taal antwoord. Als je dan "Alexa!" roept, krijgen de schotelogen van Vector een blauw oplichtende ring. Zolang Alexa actief is, gedraagt Vector zich als een mobiele Echo-luidspreker. Zijn robotfuncties zijn via Alexa niet aan te sturen. Omdat Alexa rechtstreeks met de Amazon-servers communiceert, gelden hierbij dezelfde privacyoverwegingen als bij Echo en dergelijke. Vector reageert op "Alexa!" overigens een stuk beter dan op zijn eigen activeringscommando "Hey Vector!" – soms zelfs iets te snel. Bij het testen werd Alexa vaker geactiveerd zonder dat het keyword genoemd werd, en dat gebeurde vaker dan bij bijvoorbeeld een Echo Dot. Omgekeerd kun je Alexa's stortvloed aan woorden moeilijker voortijdig beëindigen. Dat lukte soms alleen maar door op de knop op Vectors rug te drukken. Door de 720p-groothoekcamera met gezichtsherkenning kun je Vector tot 20 personen laten onthouden en (op zijn Engels) laten aanspreken met hun naam. De beeldkwaliteit is bij schemerig licht slecht, zodat de robot personen dan vaker niet herkent. Ook wisselende kapsels, brillen, mutsen en gezichtsbeharing brengen Vector van de wijs. De camerastream wordt overigens alleen binnen het lokale netwerk verstuurd – je hoeft je dus geen zorgen te maken dat iemand van buitenaf via internet mee kan kijken. Je kunt alleen via de beveiligde toegang van de Software Development Kit toegang tot de stream krijgen.
Vector SDK Als Vector alleen een leuk speeltje zou zijn, dan was de prijs inderdaad aan de hoge kant. Door zijn talrijke sensoren biedt hij echter ook een goede instapmogelijkheid voor het leren programmeren (van robots). Sinds december 2018 is de alfaversie van de Vector Software Development Kit voor iedereen beschikbaar na een eenmalige registratie. De SDK is gebaseerd op de voorganger Cozmo, zodat ook Vector in Python te programmeren is. Op dit moment staan er 29 Python-objecten klaar, waarmee je alle motoren, sensoren
en het beeldscherm kunt gebruiken. Anki levert meer dan tien tutorials mee en daarnaast vier complexe applicaties voor de aansturing: een 3D-viewer, een interactieve shell, de Proximity Mapper en een Vector-afstandsbediening. Het instapniveau is niet al te hoog. De communicatie met Vector verloopt met HTTPS via de wifiverbinding. De computer met de SDK moet zich dan ook in hetzelfde wifinetwerk bevinden als de Vector. Voor het authentiseren is een certificaat van Anki's servers nodig. Alle applicaties en scripts draaien niet op Vector zelf, maar op de aansturende computer, die de afzonderlijke commando's via de versleutelde netwerkverbinding naar de robot stuurt. Omdat daar de hele tijd een authenticatieproces aan de robotkant aan vastzit, is dat een redelijk trage onderneming. De website Kinvert is gespecialiseerd in programmeercursussen voor kinderen en jeugdigen heeft de mogelijkheden van Vector ook ontdekt. Je vindt daar diverse Python-scripts en uitbreidingen voor Cozmo en Vector, waaronder een Pong-spel. Op GitHub staat bovendien het project VectorCloud: een webinterface die uitgebreider is dan het voorbeeldprogramma Remote Control, inclusief een demo van een 'app store'. Alle links en voorbeelden staan bij de link onderaan dit artikel.
Conclusie Vector is een perfect huisdier voor nerds – hij eet eigenlijk alleen stroom, is zindelijk, allergievriendelijk en luistert (vaak) naar je. Door de sensoren en de processor is de kleine robot krachtig genoeg om situatieafhankelijk op zijn omgeving te reageren. Je kunt er best een tijdje veel plezier mee hebben, maar na een paar weken zal er meestal wel de lol vanaf zijn. De Python-SDK biedt dan een aantal spannende mogelijkheden. Je kunt er Vector niet alleen eigen functies mee meegeven, maar in de tussentijd ook nog Python leren. (nkr) c
Anki Vector Programmeerbare robot Fabrikant Meegeleverd Uitrusting
Anki, www.anki.com robot, dobbelsteen, oplaadplateau (zonder voeding) microfoon-array, HD-camera, bewegingssensor, infraroodscanner, kleurendisplay
Draadloos
wifi 802.11 b/g/n (2,4 GHz)
Prijs
€ 280
35
Test | Smartwatches
Slim omarmd Smartwatches met watchOS, Wear OS, Tizen en LiteOS Sport- en fitnesstracking, is dat voldoende om een smartwatch interessant te maken, of is er nog meer? De fabrikanten hebben in elk geval aan de accuduur gesleuteld.
Patrick Bellmer, Jan-Keno Janssen, Michael Link, Stefan Porteck en JĂśrg Wirtgen
E
r was eens een wat dikkige smartwatch, waarvan werd gezegd dat hij een mooie toekomst voor zich had liggen. Alle mensen zouden hem om de pols willen hebben omdat je er zulke leuke en nuttige dingen mee kunt doen. Hij zou daarbij alles kunnen wat een smartphone 50
kan. Maar daar eindigde het sprookje plotsklaps mee. Wat er vervolgens kwam: een veel te korte accuduur, te kleine schermen in te dikke behuizingen, een priegelige en trage interface en niet volledig uitgewerkte apps. Er moest snel iets gebeuren om te voorkomen dat de smartwatches weer in de vergetelheid zouden raken. De fabrikanten hebben inmiddels dan ook een aantal leuke brouwsels in elkaar gezet. We hebben negen (deels) zeer verschillende modellen bekeken. Naast de Apple Watch Series 4 hebben we de Armani Connected, Fossil Sport, Honor Watch Magic, Huawei Watch GT, Mobvoi TikWatch Pro en TikWatch C2, Samsung Galaxy Watch en de Skagen Falster 2 om de pols gelegd.
Meerkunner De 'perfecte' smartwatch bestaat niet echt. Iedereen stelt daar namelijk weer andere eisen aan. Fanatieke sporters willen alles vastleggen, anderen willen de muziekspeler kunnen bedienen, en bellen en chatten is ook een optie. Alles moet kunnen vanaf je pols en de telefoon moet in de tas of jaszak blijven. Ook is het voor sommigen niet meer dan een statussymbool dat laat zien dat je een 'digitale lifestyle' hebt. Smartwatches kunnen inmiddels allerlei taken uitvoeren die je eerder alleen bij pure sporthorloges of fitnesstrackers zag. Dat soort horloges gaan op hun beurt weer leentjebuur spelen bij de smartwatches en kunnen ook berichten laten zien. c’t 2019, Nr. 5
Test | Smartwatches
Een aantal smartwatches hebben een NFC-chip, waardoor betaalfuncties mogelijk worden. Apple Pay en Google Pay zijn binnen Nederland helaas nog steeds niet actief. België heeft al wel Google Pay en Apple Pay is ook (bij een beperkt aantal banken) mogelijk. Je portemonnee kan lekker thuis blijven en je smartphone hoeft ook niet uit de broekzak gevist te worden. Dat scheelt je weer een paar seconden bij de kassa. Samsung heeft overigens ook een eigen betaalsysteem, dat echter nog niet actief is in Nederland en België.
Opkomst van Google Wear OS De smartwatches zien er qua uiterlijk aardig verschillend uit: van sportief tot wat meer elegant of gewoon als een normaal horloge. Zodra je op het scherm tikt en door de menu's bladert, worden ze vrijwel allemaal redelijk identiek. Veel fabrikanten gebruiken Googles Wear OS, dat tot maart 2018 bekend was onder de naam Android Wear. Voor de klassieke horlogemakers was dat sinds 2016 de manier om ook 'iets smartwatch-achtigs' met hun horloges te doen. De keerzijde is de uniformiteit die je bij de horloges terugziet en wat haperingen bij het herkennen van gestures. Fabrikanten als Tag Heuer deden een poging om hun horloges met exclusieve apps net even wat anders te laten zijn dan de rest. Andere fabrikanten gingen minder subtiel te werk. Samsung ruilde sinds de Gear 2 het besturingssysteem in voor de eigen Tizen-software en apps Huawei en dochteronderneming Honor zetten in op het opensource besturingssysteem LiteOS. Dat systeem heeft een Linux-kernel van slechts 10 kB en concentreert zich volledig op energiezuinig zijn. Een ecosysteem voor apps of andere wijzerplaten (die je later op de watch kunt zetten) is er niet. De twee smartwatches met LiteOS, de Huawei Watch GT en Honor Watch Magic zijn identiek qua bediening. En dan hebben we nog de Series 4 Apple Watch met watchOS. Dat zit compleet verweven in het Apple-ecosysteem. De Apple Watch biedt veel keuze aan banden om hem bij je outfit te laten matchen. Met apps en wijzerplaten is hij ook softwarematig aan je wensen aan te passen.
zijn. De smartwatches die grotere accu's hebben maar er toch nog sierlijk genoeg uitzien op je pols, zijn daarbij op één hand te tellen. Om de energiehonger binnen de perken te houden, zetten een aantal fabrikanten in op zuinigere schermen. Het door Fitbit overgenomen Pebble gebruikte een zuinig e-paper-scherm en haalde daarmee een accuduur van meerdere weken. Dat doet niemand ze na. Maar Pebble-smartwatches bestaan niet meer. Mobvoi stopt in zijn TicWatch een extra monochroom lcd. Dat klinkt tegenstrijdig, maar het bespaart energie omdat het kleurenscherm minder vaak ingeschakeld hoeft te worden. Daarnaast heeft het horloge nog een 'essential mode', die dertig dagen lang de tijd kan blijven weergeven. Het al eerder genoemde LiteOS van Huawei en dochterbedrijf Honor richt zich op energiebesparende cpu's en een beperkt aantal functies. Op die manier haalt de Huawei Watch GT gemiddeld zo'n 12 tot 14 dagen. De kleinere Honor Watch Magic kan een week zonder opgeladen te moeten worden, zelfs bij het loggen van sportactiviteiten met gps.
Apps en wijzerplaten Anders dan bij normale horloges valt er bij een smartwatch nog meer aan je eigen smaak aan te passen. Meer dan alleen een ander bandje. Ook bij smartwatches zijn de banden veelal te verwisselen met een standaard 22 mm breed horlogebandje. Maar
bij smartwatches begint het customisen al bij de wijzerplaten en gaat dat verder via de apps. In het algemeen worden er al een paar wijzerplaten (watchfaces) standaard geïnstalleerd en zijn de andere via de bijbehorende app op de smartphone binnen te halen. De enige uitzonderingen zijn de Huawei en Honor, waar je niets op kunt installeren. Bij Wear OS en Tizen is er via de stores genoeg binnen te halen. Google, Apple en Samsung doen daar nog een schepje bovenop. In bepaalde gebieden op de wijzerplaat kun je relatief vrij kiezen om de inhoud te vervangen door wat anders. Zo zet je daar de gezette stappen, agenda-afspraken of het aantal notificaties neer. Als je de getoonde informatie aantikt, opent de bijbehorende app zich, bijvoorbeeld de agenda.
Fit met Google Aangezien er aardig wat horloges zijn die hun sport- en fitnessdata met Google Fit delen, hebben we gekeken hoe de smartwatches met die dienst samenwerken. Dat is sowieso logisch aangezien bijna elke smartwatch wel een optische hartslagmeter heeft en daarbij allerlei opties biedt om je gezonde gewoontes bij te houden. Net als Apple gaat ook Google voor het promoten van het gezondheidsaspect van de smartwatch, maar doet dat pas sinds Wear OS 2.0. Google ziet zijn app echter niet als een uitgesproken sport-app. Google Fit is meer een poging om mensen van de bank af te
Wat minder gulzig Het grote nadeel van smartwatches is de beperkte accuduur. In zo'n kleine behuizing passen alleen kleine accu's die na een dag of twee toch echt wel leeggetrokken c’t 2018, Nr. 5
De TicWatch Pro van Mobvoi heeft twee displays op elkaar. Het lcd is voldoende voor het aflezen van de tijd.
51
SLIMME INDOOR LUCHTKWALITEIT MONITOR Vraag je je af hoe gezond het is bij jou thuis? Met de Netatmo Slimme Indoor Luchtkwaliteit Monitor weet je het! De roségouden cilinder heeft vier sensoren en meet de luchtkwaliteit, vochtigheid, temperatuur en het geluidsniveau. Een ledje aan de voorkant en de app laten in één oogopslag zien hoe leefbaar het is in de kamer. Blauw staat voor uitstekend, bij geel en rood kun je er maar beter voor zorgen dat je iets aan de situatie verandert. En dan weet je ook wat je moet aanpassen, want de Luchtkwaliteit Monitor geeft bij alle waardes een uitleg. Dit in combinatie met de HomeKit-ondersteuning maakt het de ideale thermometer voor in huis.
Je abonneert tot wederopzegging en voor ten minste de actieperiode van 10 nummers. Na de actieperiode wordt het abonnement automatisch verlengd tegen het dan geldende standaardtarief. *De Netatmo Slimme Indoor Luchtkwaliteit monitor wordt rond 15 juni 2019 geleverd.
10 NUMMERS
NETATMO SLIMME INDOOR LUCHTKWALITEIT MONITOR
VOOR
€ 70,www.fnl.nl/ctabo
(T.W.V. €99,-)
F&L MEDIA
C'T IS EEN UITGAVE VAN F&L MEDIA COMPUTER BV in licentie van Heise Medien GmbH & Co. KG, Hannover
ALGEMEEN DIREC TEUR
KLANTENSERVICE WIL JE ABONNEE WORDEN OF HEB JE VRAGEN OVER JE ABONNEMENT? JE KUNT ONS EENVOUDIG BEREIKEN OP EEN VAN DE VOLGENDE MANIEREN:
Arjan Kropman
BR AND MANAGER Noud van Kruysbergen
REDAC TIE Daniel Dupré, Marco den Teuling, Alieke van Sommeren
TELEFOON
E- MAIL
MET MEDEWERKING VAN
We zijn er maandag tot en met vrijdag van 09.00 tot 17.00 uur om jouw vragen te beantwoorden.
Stel je vraag eenvoudig per e-mail aan een van onze service medewerkers.
+31 (0)85 2250 505
KL ANTENSERVICE @ CT.NL
Ernst Ahlers, Jo Bager, Patrick Bellmer, Robin Brand, Dieter Brors, Hannes A. Czerulla, Monika Ermert, Hartmut Gieselmann, Sven Hansen, Christian Hirsch, Jan-Keno Janssen, Nico Jurran, Benjamin Kraft , Lutz Labs, dr. André Lange, Thorsten Leemhuis, Michael Link, Jan Mahn, Andrijan Möcker, Markus Montz, Florian Müssig, Anke Poimann, Stefan Porteck, Hajo Schulz, Merlin Schumacher, Jan Schüßler, Peter Siering, Otis Sotek, Carsten Spille, Carsten Strotmann, Keywan Tonekaboni, Axel Vahldiek, Christof Windeck, Jörg Wirtgen, Dušan Živadinović, dr. Volker Zota
VORMGE VING Tom Gerrits, Nick Groenewold, Mylene Nales, Susan Gerbrands, I-XPRESS
ONLINE
VR AGEN A AN DE REDACTIE
SALES
Hier vind je de meest actuele informatie en ook het antwoord op veelgestelde vragen.
Heb jij opmerkingen, suggesties of vragen aan de redactie?
W W W.FNL.NL/KL ANTENSERVICE
REDAC TIE @ C T.NL
Thijs de Hoogh +31 (0)24 04641 tdhoogh@fnl.nl
WWW.CT.NL
MARKETING Marijn van Gelder +31 (0)24 04556 mvgelder@fnl.nl
DRUKKERIJ Habo DaCosta bv, Vianen
NIEUWSREDAC TIE / PERS redactie@ct.nl of adresgegevens zie hieronder o.v.v. redactie c’t magazine
BEZOEK ADRES F&L MEDIA Jonkerbosplein 52, 6534 AB Nijmegen
ISSN ISSN 1388-0276
ABONNEMENTSINFORMATIE C’t magazine kost €6,99 per nummer. Het verlengtarief is in Nederland €60,- en in België €62,50 voor 10 nummers. Deze prijs geldt bij betaling per automatische incasso. Voor betaling via een (digitale) factuur geldt een toeslag van €2,50.
COPYRIGHT
Je kunt eenvoudig een machtiging afgeven via www.fnl.nl/machtigen. Abonnementen worden automatisch verlengd, tenzij anders vermeld. Het opzeggen van een abonnement kan eenvoudig telefonisch via +31 (0)85 2250 505.
Het auteursrecht op deze uitgave en op de daarin verschenen arti kelen wordt door de uitgever voorbehouden. Het verlenen van toestemming tot publicati e in deze uitgave houdt in dat de auteur de uitgever, met uitsluiti ng van ieder ander onherroepelijk machti gt de bij of krachtens de auteurswet door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren te innen en dat de auteur alle rechten overdraagt aan de uitgever, tenzij anders bepaald, dat geldt ook als de arti kelen via een ander medium gepubliceerd worden. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, vermenigvuldigd of gekopieerd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. De uitgever stelt zich niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden, welke in deze uitgave mochten voorkomen.
In de volgende c't Nummer 6 verschijnt op 28 mei 2019
VTBL
powered by FourFourTwo
nu in de winkel
Hacking-gadgets Spioneren, saboteren en manipuleren door complexe aanvallen op wifi, bluetooth, NFC en usb is met hacking-gadgets een fluitje van een cent. Ze zijn populair bij zowel goedals kwaadwillenden en overal op internet te koop. We hebben de gevaarlijkste apparaten aan een vuurproef onderworpen.
Kleine Xeon-servers Eindelijk zijn er servers voor kleine werkgroepen met Intels nieuwe Xeon2100-generatie beschikbaar. We hebben een dwarsdoorsnede van het aanbod aan nieuwe modellen uitgebreid getest en daarbij gekeken naar bijzonderheden als remote beheer en ondersteuning voor VMware ESXi.
iCreate 107 nu in de winkel
Meer lezen? Voor het laatste nieuws op ICT-gebied, extra reviews, achtergronden en IT-vacatures kun je terecht op onze website: www.ct.nl
Bovendien:
Smarthome-centrales De overeenkomst tussen Philips Hue, een Netatmo-weerstation en een Fibaro-stopcontact is dat ze geen gemeenschappelijk communicatieprotocol hebben. Smarthome-centrales ondersteunen die en de meest uiteenlopende andere componenten echter en beschikken daarnaast over een eigen intelligentie.
VPN op vakantie Als je in het buitenland naar Nederlandse of Belgische tv wilt kijken, heb je vaak een VPN-verbinding nodig. Andersom geldt dat ook als je hier naar Amerikaanse series wilt kijken. We hebben commerciĂŤle oplossingen vergeleken, maar ook hoe je dat in eigen beheer zou kunnen oplossen.
c't – IT-magazine voor de liefhebber
OpenWrt op een oude router Het modulaire routerbesturingssysteem OpenWrt is door iedereen naar eigen smaak samen te stellen. Ook zonder programmeerkennis. Je kunt daarbij kiezen uit duizenden denkbare uitbreidingen. We laten aan de hand van het WireGuard-protocol zien hoe je een oude router weer nieuw leven in kunt blazen. 146
Wijzigingen voorbehouden
twitter.com/ct_magazine
@
lezersvragen@ct.nl
c't 2019, Nr. 5