C’T WEGGEEF-WEEK MET ALLERLEI MOOIE PRIJZEN
PCIe-SSD’s
Polestar 2 met Android Automotive
Test PCIe 3.0 en 4.0 M.2 NVMe-SSD’s Nieuwe SSD-technieken Linksys Velop AX4200 meshsysteem
GETEST
Gigabit-switches voor thuis Krachtige 4K mini-pc’s HDMI-USB-grabbers Usb-sticks met 128 GB Asrock Deskmini H470 barebone High-end kaarten van AMD en Nvidia
Werk en privé op een Windows-pc AdGuard adblocker op een Raspberry Pi Inleiding in de (a)symmetrische cryptografie Hoe veilig zijn wachtwoordmanagers? Betrouwbare NAS-RAID opzetten €6,99
januari juni juni2020 2021 2020
DRAADLOZE IN-EARS PROCESSORKOELERS
• Test in-ears met noise-cancelling • Nieuwe technieken met kunstmatige intelligentie
• Test goedkope koelers voor AMD- en Intel-cpu’s
• Extra koeling zonder kosten AP
PCIe-SSD’s: test en techniek • Gigabit-switches voor thuis • Draadloze in-ears • Processorkoelers voor AMD en Intel • AdGuard adblocker voor de Raspberry Pi
6
juni 2021
www.ct.nl
Thema’s PCIe-ssd’s 36 PCIe 3.0 & 4.0-ssd’s getest 44 Ssd’s met zoned namespaces Draadloze in-ears 56 Draadloze in-ears: de techniek 60 Test van draadloze in-ears 66 Intelligente (h)oorhulp in de toekomst Processorkoelers 84 Je pc-koel houden zonder extra kosten 88 Goedkope koelers voor AMD- en Intel-processors
Nieuws
36
PCIE-SSD’S
PCI Express 4.0 zet zich langzaam maar zeker door als de nieuwe standaard voor high-end ssd’s. En met zoned namespaces krijg je meer opslagruimte en verbeteren de prestaties.
56
DRAADLOZE IN-EARS
Hoe werken in-ears en hoe beïnvloeden ze onze luistergewoonten? We nemen negen in-ears met ruisonderdrukking onder de loep en nemen een kijkje hoe intelligente (h)oorhulp in de toekomst zal werken.
6 8 10 12 14 16 32 34
Software 24 33 35 52
Luminar AI fotobewerkingssoftware Apps Games: Outriders Wachtwoord managers: privacy & security
Hardware 20 20 21 21 22 22 23 23 25 26
4
Algemeen Hardware Apple Processors Ultradun glas voor vouwphones Interview met Lars Eggert over het QUIC-protocol Lifestyle Surftips
Asrock Rack X570D4I-2T Mini-ITX-servermoederbord Jabra Evolve2 30 headset Reiner SCT Authenticator OTP-generator ROG Falchion 65% gaming-toetsenbord R-Go Compact Break Ergonomic Keyboard DrayTek VigorAP 960C Wi-Fi 6-accesspoint Raspberry Pi Compute Module 4 Asus ROG Delta S gaming-headset MSI Optix MAG274QRF-QD gaming-monitor Asrock Deskmini H470 mini-pc-barebone www.ct.nl
Inhoud
6/2021
84
PROCESSORKOELERS
Met een paar handige trucs kun je je pc een stuk koeler krijgen zonder dat je geld hoeft uit te geven. En we testen goedkope koelers tot 25 euro voor zowel AMD- als Intel-processors.
27 28 29 30 48 94 100 106 124
PowUnity BikeTrax tracker voor e-bikes Trust Iris videoconferentiecamera Linksys Velop AX4200 wifi-meshsysteem Polestar 2: elektrische auto met Android Managed switches voor je thuiskantoor Mini-pc’s met quadcore of octacore Grafische kaarten voor gaming in 4K en raytracing Test van 10 usb-sticks van 128 GB Full-hd HDMI-USB-videograbbers
Achtergrond 70 72 76 80 112 114 120
Basiskennis cryptografie Symmetrische en asymmetrische versleuteling Hoe trapdoor-functies RSA veiliger maken Wat hashfuncties moeten kunnen De optimale pc: crash-issues met Kingston-ssd Multi-TB-disks in een (NAS-)RAID Nieuwe foto’s voor Windows Bureaublad
Praktijk 126 128 134 140
PDF’s automatisch vergelijken Gevoelige data onder Windows afschermen Concurrent Pi-hole: AdGuard Home Tips en trucs
Vaste rubrieken 3 4 145 146
Voorwoord Inhoud Colofon Volgend nummer
uitgave 6/2021
Winactie We geven een week lang elke dag een mooie prijs weg: van een powerbank tot router tot Chromebook. Kijk snel op pagina 15 voor de winactie en de te winnen prijzen!
Zakelijk uitgelicht 20 Asrock Rack X570D4I-2T Mini-ITX-servermoederbord 48 Managed switches voor je thuiskantoor 126 PDF’s automatisch vergelijken
Abonnement afsluiten? Kijk voor actuele aanbiedingen op op www.ct.nl/abo 5
VAN DRIE TOT VIER
PCIe 3.0- en 4.0-ssd’s onder de loep genomen PCI Express 4.0 zet zich langzaam maar zeker door als de nieuwe standaard voor high-end ssd’s. Maar ssd’s met PCIe 3.0 zijn alles behalve traag. Lutz Labs en Daniel Dupré
T
egenwoordig zit er in alle beetje moderne pc’s standaard een ssd. Wat voor een ssd dat dan is, is echter verre van eenduidig. Als het vooral om de kosten gaat, zul je kiezen voor een SATA-ssd. Die modellen zijn in het algemeen nog steeds iets goedkoper dan de snellere PCI Express (PCIe) ssd’s. Als het om de hoogste prestaties gaat, dan is een PCIe 4.0-ssd
met de nieuwste controller de beste keuze. Die zijn bij sequentiële overdrachten meer dan tien keer zo snel als SATA-ssd’s. Tussen die modellen zitten ssd’s met een PCIe 3.0-interface. Die zijn snel, komen qua prijs steeds dichter in de buurt van SATA-ssd’s en zijn daarmee op weg de nieuwe middenklasse-ssd’s te worden. We hebben negen nieuwe PCIe (NVMe) ssd’s onder de loep genomen: de Samsung SSD 980, Western Digi tal WD Black AN1500, Corsair MP400, HP SSD EX950 M.2 en LC-Power Phenom Pro werken met PCIe 3.0, de Adata XPG Gammix S70 en S50 Lite, de Corsair modellen MP600 Core en MP600 Pro, de Sabrent Rocket Q4, Integral UltimaPro X3, Silicon Power US70 en de Western Digital WD Black SN850 gebruiken allemaal PCIe 4.0. Ze hebben allemaal de M.2-formfactor, met
36 www.ct.nl
Test / PCIe-ssd’s
Corsair MP400
HP SSD EX950 M.2
LC-Power Phenom Pro
Het ‘kleinste’ model van de MP400 heeft 1 TB opslagruimte, het grootste model een enorme 8 TB. Zoals gebruikelijk bij grote ssd’s, gebruikt Corsair QLC-flash. Hierdoor daalt de schrijfsnelheid tijdens langdurige schrijfbelastingen, maar met bijna 2 GB/s na vijf minuten was de snelheid nog steeds op een redelijk hoog niveau. Dankzij de SLC-cache behaalde de MP400 ook een hoog resultaat bij toegang tot willekeurige adressen met ongeveer 700.000 IOPS tijdens het schrijven. De MP400 wordt alleen traag wanneer de schijf flink vol beschreven is: H2testw had meer dan twee uur nodig om onze 2 TB-ssd volledig te vullen, de snelheid was slechts 200 MB/s.
Het testexemplaar van de HP SSD EX950 M.2 kwam niet van HP af, maar van het persbureau van BiWin, de eigenlijke fabrikant van de ssd. Hopelijk zitten de toekomstige ssd’s van BiWin op hetzelfde kwaliteits- en snelheidsniveau – de fabrikant uit China bereidt momenteel de Europese lancering voor. De EX950 verovert niet alleen door de lage prijs een hoge plaats bij de resul taten van de PCIe 3.0-ssd’s, maar ook door zijn goede prestaties: sequentieel lezen en schrijven gaan ruim over de 3 GB/s, en bij de test met H2testw presteert hij op hetzelfde niveau of zelfs hoger dan sommige 4.0-ssd’s.
Het Duitse bedrijf LC-Power heeft zijn eerste PCIe-ssd voorzien van de beproefde ssd-controller SM2262 van Silicon Motion en 3D-TLC-Flash – vermoedelijk van Intel. Het bedrijf heeft ook een iets goedkopere versie zonder Pro in de naam. Volgens de specificaties zou de Phenom Pro tot 2 GB/s moeten halen tijdens het schrijven dankzij de SLC-cache – we hebben zelfs een maximum van 2,5 GB/s gemeten. De benchmarkwaarden die we hebben gemeten liggen wel iets lager dan die van de andere ssd’s bij toegang tot willekeurige adressen, maar dat zal in de praktijk nauwelijks merkbaar zijn.
snel lezen hoge capaciteiten traag bij hoge vulstand
snel schrijven snel onder belasting lage prijs
snel lezen schrijft sneller dan aangegeven lage IOPS-waarden
itzondering van de WD Black AN1500 die een PCIe 3.0 u x8-kaart is. Enkele van de M.2-ssd’s met PCIe 4.0-controllers zijn voorzien van een gigantische koeler. De SSD 980 Pro van ssd-marktleider Samsung hebben we getest in c’t 21/2020 [1]. Hij is snel, maar ook relatief duur. In plaats daarvan hebben we hier de Samsung 980 (zonder ‘Pro’) getest, die pas kort voor de redactionele deadline geïntroduceerd werd. Op papier is dat de traagste ssd in deze test omdat hij ‘slechts’ vier PCIe 3.0-lanes gebruikt. De WD Black AN1500 belooft daarentegen dezelfde hogere snelheid als een M.2-ssd met PCIe 4.0 x4 met tweemaal het aantal lanes.
FLASHGEHEUGEN
Flashgeheugen dat een of twee bits per cel kan opslaan is razendsnel, maar ook erg duur. De huidige standaard is de langzamere Triple Level Cell. Dat type flashgeheugen slaat drie bits op in elke cel. Flash geheugen met een capaciteit van vier bits (Quadruple Level Cell, QLC) is nog iets goedkoper, maar ook weer
uitgave 6/2021
een tikje trager. Dat wordt vooral gebruikt in ssd’s met een hoge capaciteit. Flashgeheugenfabrikanten zijn bovendien optimistisch dat zij binnenkort een nieuwe stap kunnen zetten: Penta Level Cell (PLC) zal naar verwachting vijf bits per cel opslaan. Dat geheugen zal echter nog een stuk trager en minder duurzaam zijn dan het TLC-flashgeheugen dat momenteel het meeste wordt gebruikt. Er zijn grote verschillen bij de PCIe 4.0-ssd’s. De Corsair MP600 Core en de Sabrent Rocket Q4 gebruiken QLC-flash. Lastige controllers en grote pseudo-SLC-caches kunnen de nadelen van QLC niet volledig compenseren. De TLC-ssd’s XPG Gammix S70 en MP600 Pro behoren daarentegen tot de hogere klasse: beide halen ruim 7 GB/s bij sequentiële leesbenaderingen en enkele honderdduizenden IOPS bij willekeurig benaderingen.
CONTROLLER
Ook de controller speelt een belangrijke rol. Het is zijn taak om de binnenkomende data over de afzonderlijke
37
Western Digital WD Black AN1500
Adata XPG Gammix S50 Lite
Met de 980 (zonder Pro) rondt Samsung de 980-serie naar beneden af. De ssd maakt gebruik van PCIe 3.0 en werkt zonder DRAM-cache, de controller benadert het werkgeheugen van de pc voor het beheer van de toewijzingstabellen. De 980 is echter (vooralsnog) net iets te duur voor een instap-ssd, en de prestaties passen ook meer in het middensegment. Bij het sequentieel lezen haalt hij 3,5 GB/s, bij het schrijven komt hij op 2,7 GB/s terecht. Volgens PCmark 10 is de ssd zeer geschikt als systeem-ssd. We konden de prestatieverhogende Full Power-modus nog niet testen.
Meer dan 3,5 GB/s valt er niet te persen uit een PCIe 3.0 x4-ssd. Als dat niet genoeg voor je is, dan kun je altijd nog twee ssd’s kopen en daar een RAID 0 van maken – of de op die manier opgebouwde AN1500-ssd van Western Digital in huis halen. Dan heb je wel een vrij PCIe 3.0 x8slot nodig dat ook met 8 lanes verbonden is. Hoewel de AN1500 ‘slechts’ rond de 6,5 GB/s voor lezen en 4,5 GB/s voor schrijven haalt, zelfs met RAID 0, doet hij dat wel zeer consistent: de schrijfprestaties dalen nauwelijks, zelfs niet na langer schrijven.
Een nieuwe controller maakt op zich nog geen snelle ssd: de Silicon Motion SM2267 op de Adata XPG Gammix S50 Lite ondersteunt PCIe 4.0, maar zorgt ervoor dat de snelheid van de ssd maar net iets boven het niveau van PCIe 3.0 uitkomt – de aanduiding Lite is dan ook op z’n plaats. De S50 Lite zit ook bij andere tests, bijvoorbeeld bij H2testw, op het niveau van een goede PCIe 3.0-ssd. Ook bij sequentieel lezen is hij maar iets en onmerkbaar sneller met 3,6 GB/s. Van voordeel is dat de S50 Lite wat zijn prijs betreft ook op 3.0-niveau zit.
snel zonder DRAM goed bij permanente belasting Full Power-modus verwarrend
snel met PCIe 3.0 RGB-verlichting hoge endurance
lage prijs vlak maar efficiënt koellichaam 4.0-ssd op 3.0-niveau
Samsung SSD 980
flashcomponenten te verdelen en ook om te onthouden waar hij die gegevens heeft opgeslagen. Voor dat doel bevatten de meeste ssd’s DRAM ter grootte van één promille van de flashcapaciteit, terwijl andere ssd’s gebruik maken van het werkgeheugen van de pc – wat zich vertaalt in iets lagere resultaten bij benchmarks. De controllers voor PCIe 3.0 zijn min of meer uitontwikkeld en er zijn op dat vlak slechts nog geringe toenames te verwachten. De beste PCIe 3.0-ssd’s putten de potentiële snelheid van PCIe 3.0 x4 (ongeveer 3,9 GB/s) bijna volledig uit met snelheden tot 3,5 GB/s voor lezen en leveren tot 700.000 IOPS met willekeurig verdeelde toegang tot 4kB-blokken. Dat is ongeveer zeven keer zoveel als een SATA-ssd in beide disciplines. De rol die de controller speelt bij echt snelle ssd’s wordt bij onze test duidelijk. De eerste PCIe 4.0-ssd’s werkten met de Phison E16-controller en haalden daarmee maximaal 5 GB/s, wat duidelijk onder de grens van rond de 7,8 GB/s van de nieuwe interface zat.
De ssd’s met nieuwere controllers benaderen de grenzen van PCIe 4.0: de Corsair MP600 Pro met de Phison E18 haalt 7,25 GB/s en de Innogrit IG5236 versnelt de Gammix S70 tot 7,45 GB/s – er is daarbij niet veel ruimte voor verbetering omdat PCIe 4.0 x4 netto maximaal 7,8 GB/s kan overbrengen. De SSM2267-controller geldt als een low-cost-oplossing en modellen met die controller zitten op PCIe 3.0-niveau. De Phison-controller ligt op één vlak ver voor op het Innogrit-model: het benaderen van willekeurige adressen. De Corsair haalt 1,25 miljoen IOPS bij het schrijven. Ons AMD Ryzen 7 5800X-testsysteem (zie verderop) dat voor ssd-tests geoptimaliseerd is, loopt daar al mee tegen zijn limiet aan. De QLC-ssd’s zijn uitgerust met de eerder genoemde Phison E16, en bij het lezen mag je daarbij niet meer dan 5 GB/s verwachten. Samsung gebruikt zoals gewoonlijk een eigen controller. Een bijzonder kenmerk is het ontbreken van een DRAM-cache, wat kosten- en energiebesparend is. Dat is een noviteit voor een interne ssd van Samsung. De controller van de
38 www.ct.nl
Test / PCIe-ssd’s
Adata XPG Gammix S70
Corsair MP600 Core
Corsair MP600 Pro
De XPG-serie van Adata richt zich eigenlijk meer op gamers – maar de Gammix S70 slaat zeker ook bij andere toepassingen een goed figuur. De ssd-controller van Innogrit, een nieuwkomer op de controllermarkt, versnelt de ssd tot bijna 7,5 GB/s bij sequentieel lezen, wat momenteel de hoogste waarde is voor een PCIe 4.0-ssd. De SLC-cache is – althans wanneer de ssd leeg is – zeer groot, zodat de eerste 300 GB met hoge snelheid op de ssd terechtkomen. Als je de ssd helemaal vol schrijft, ligt de snelheid nog steeds iets onder de 1 GB/s.
De MP600 Core is een telg van de eerste MP600 uit 2019: een Phison E16-controller, maar wel QLC-flashgeheugen. Bij het lezen piekt de Core ook op iets meer dan 5 GB/s, maar bij het schrijven is de tragere opslag merkbaar. Ondanks SLC-cache haalt de ssd een maximum van 3,6 GB/s – ongeveer 500 MB/s minder dan het oude TLC-model. Met slechts 17,2 cent per GB aan opslag behoort hij tot de goedkopere PCIe 4.0-ssd’s in deze test. Je mag echter geen topprestaties verwachten, maar als snelle en grote gegevensopslag presteert de ssd prima.
De Pro-versie van de MP600 is ook een variant van de eerste MP600 – maar dan in de andere richting geoptimaliseerd: met de E18-controller van Phison loopt de Pro bij het benaderen van wille keurige adressen ver voorop in deze tests. Zelfs dure server-ssd’s is het tot nu toe niet gelukt om 1,25 miljoen IOPS te schrijven. Een tiende daarvan zal voor een desktop-pc al meer dan voldoende zijn. Volgens PCmark 10 is de ssd zeer goed geschikt om onder hoge belasting te werken. Zelfs bij het schrijven van grote hoeveelheden gegevens behoudt de MP600 Pro gedurende zeer lange tijd een hoge snelheid aan.
leest zeer snel schrijft snel hoge endurance
leest snel lage prijs schrijft relatief langzaam
zeer snel extreem hoge IOPS-waarde hoge endurance
PCIe-ssd’s – benchmarks Seq. transferrates schrijven/lezen1 beter beter beter > >> [MB/s]
Adata AdataXPG XPGGammix GammixS70 S70(1(1TByte) TByte)
beter >
CorsairXPG MP400 MP400 (2 (2MP400 TByte) TByte) Corsair Adata Gammix S70 (1 TByte) Corsair Corsair MP600 MP600 Core Core (2(2TByte) TByte)
Seq. transferrates schrijven gehele ssd2 / 1 beter beter > >> 5beter minuten [MB/s ]
5867/7465 5867/7465
beter >
843/5860 843/5860 201/1980 201/1980 843/5860 256/3183 256/3183
3003/3479 3003/3479 5867/7465 3624/5017 3624/5017
HP HPSSD SSDMP600 EX950 EX950 M.2 M.2 TByte) TByte) HP SSD M.2 Core Corsair Corsair MP600 Pro ProEX950 (2(2(2TByte)
3255/3534 3255/3534 3624/5017 6730/7255 6730/7255
714/2913 714/2913 256/3183 1380/6640 1380/6640
LC LCPower Power Phenom Phenom Pro Pro (512 (512GByte) GByte) LC Power Phenom Pro Corsair Corsair MP400 MP400 (2 (2 TByte) Corsair MP600 Pro (2 Sabrent Sabrent Rocket Rocket Q4 Q4TByte) (1 (1TByte) TByte)
2498/3532 2498/3532 3003/3479 3003/3479 6730/7255 1985/4744 1985/4744
Adata Adata XPG XPG Gammix Gammix S50 S50 Lite Lite(1(1TByte) TByte) Samsung SSD 980 HP HP SSD SSD EX950 EX950 M.2 M.2 (2 (2TByte) TByte) TByte) Sabrent Rocket Q4 (1 (1 Samsung Samsung SSD SSD 980 980
3155/3641 3155/3641 3255/3534 3255/3534 1985/4744 2748/3545 2748/3545
416/2347 416/23471380/6640 201/1980 201/1980 151/545 151/545 336/2089 336/2089 714/2913 714/2913 151/545 510/2750 510/2750
Integral Integral Ultima Pro Pro X3 X3AN1500 (512 (512 GByte) GByte) Western Digital Black_AN1500 LC LC Power PowerUltima Phenom Phenom Pro Pro (512 (512 GByte) GByte) Samsung SSD 980 (1 TByte) Western Western Digital Digital Black Black AN1500 (2(2TByte) TByte) Silicon SiliconXPG Power Power US70 US70 (1 (1 TByte) TByte) Adata XPG Gammix S50 Lite Adata Adata XPG Gammix Gammix S50 S50 Lite Lite(1(1 TByte) TByte) Corsair Corsair MP400 MP400 (2Black (2 TByte) TByte) Western Digital AN1500 (2 TByte)
beter beter beter>>>
Western Western Digital Digital Black Black SN850 SN850 (2 (2TByte) TByte) Adata XPG Gammix S70 Integral Integral Ultima Ultima Pro Pro X3 X3 (512 (512 GByte) GByte) HP HP SSD SSD EX950 EX950 M.2 M.2 (2 (2 TByte) TByte) Adata Adata XPG XPG Gammix Gammix S70 S70 (1(1TByte) TByte) Corsair Corsair MP400 MP400 (2 (2 TByte) TByte)
beter beter>>
Adata Adata XPG XPG Gammix Gammix S70 S70 (1 (1TByte) TByte) Corsair MP600 Core Silicon Silicon Power Power US70 US70 (1 (1 TByte) LC LC Power Power Phenom Phenom Pro Pro (512 GByte) GByte) Corsair Corsair MP600 MP600 Core Core (2(512 TByte) HP HP SSD SSD EX950 EX950 M.2 M.2 (2 (2 TByte) TByte) Corsair MP600 Pro Core Core (2(2 TByte) TByte) Western Western Digital Digital Black Black SN850 SN850 (2 TByte) TByte) Adata Adata XPG XPG Gammix Gammix S50 S50 Lite LiteGByte) (1 (1(2TByte) TByte) Corsair Corsair MP600 MP600 Pro Pro (2 (2 TByte) TByte) LC LC Power Power Phenom Phenom Pro Pro (512 (512 GByte) Integral ProGByte) X3 Corsair Corsair MP600 MP600 Pro Pro (2 (2 TByte) Integral Integral Ultima Ultima Pro X3 X3 (512 (512 GByte) Sabrent Sabrent Rocket Rocket Q4 Q4Ultima (1 (1 TByte) Adata Adata XPG XPG Gammix Gammix S50 S50 Lite Lite (1 (1TByte) TByte) Sabrent Q4GByte) Sabrent Sabrent Rocket Rocket Q4 Q4Rocket (1 (1(1TByte) TByte) TByte) Silicon SiliconPower Power US70 US70 TByte) Samsung Samsung SSD SSD 980 980 (1 Integral Integral Ultima Ultima Pro Pro X3 X3 (512 (512 GByte) Silicon Power US70 (2(2 Samsung Samsung SSD SSD 980 980 (1 TByte) Western WesternPower Digital Digital Black Black SN850 TByte) Western Digital Digital Black Black AN1500 AN1500 (2(2TByte) TByte) TByte) Silicon Silicon Power US70 US70 (1(1SN850 TByte) TByte) Western Digital Black SN850 WesternDigital Digital Digital Black Black AN1500 AN1500 (2(2 TByte) TByte) Western Black SN850 SN850 (2(2 TByte) TByte)
2518/5028 2518/5028 2498/3532 2498/3532 2748/3545 4455/6482 4455/6482 4291/5028 4291/5028 3155/3641 3155/3641 3003/3479 3003/3479 4455/6482
beter beter beter>>>
5090/7046 5090/7046 beter beter>> 2518/5028 2518/5028 3255/3534 3255/3534 5867/7465 5867/7465 3003/3479 3003/3479 5867/7465 5867/7465 4291/5028 4291/5028 2498/3532 2498/3532 3624/5017 3624/5017 3255/3534 3255/3534
1080/4617 1080/4617 452/2514 452/2514 714/2913 714/2913 843/5860 843/5860 201/1980 201/1980 771/3681 771/3681 843/5860 843/5860 416/2347 416/2347 256/3183 256/3183 714/2913 714/2913
5090/7046 5090/7046 3624/5017 3624/5017 3155/3641 3155/3641 6730/7255 6730/7255 2498/3532 2498/3532 6730/7255 6730/7255 2518/5028 2518/5028 1985/4744 1985/4744 3155/3641 3155/3641
1080/4617 1080/4617 256/3183 256/3183 336/2089 336/2089 1380/6640 1380/6640 416/2347 416/2347
1985/4744 1985/4744 4291/5028 4291/5028 2748/3545 2748/3545 2518/5028 2518/5028 2748/3545 2748/3545 5090/7046 5090/7046 4455/6482 4455/6482 4291/5028 4291/5028
4455/6482 4455/6482 5090/7046 5090/7046 1 gemeten met IOmeter, blokgrootte 512 kB 2 gemeten met H2testw
uitgave 6/2021
452/2514 452/2514 416/2347 416/2347 510/2750 1850/4454 1850/4454 771/3681 771/3681 336/2089 336/2089 201/1980 201/1980 1850/4454
1380/6640 1380/6640 452/2514 452/2514 151/545 151/545 336/2089 336/2089 771/3681 771/3681 151/545 151/545 510/2750 510/2750 452/2514 452/2514 1080/4617 1080/4617 510/2750 510/2750 771/3681 771/3681 1850/4454 1850/4454
IOPS lezen QD=1/32/2563 beter beter beterduizendtallen] > >> [in
39/333/714 39/333/714 61/564/984 69/569/850 69/569/850 35/279/362 35/279/362 69/569/850 71/598/1257 71/598/1257
377/2885 377/2885 250/1334 250/1334 346/1527 346/1527377/2885 1343/1723 1343/1723 346/1527 1345/2525 1345/2525
15/171/190 15/171/190 14/365/371 14/365/371 18/381/642 17/176/196 17/176/196
35/207/329 35/207/329 39/333/714 39/333/714 71/598/1257 66/459/471 66/459/471 66/285/516 66/285/516 35/279/362 35/279/362 66/459/471 38/390/401 38/390/401
572/1870 572/1870 250/1334 250/1334 1345/2525 307/1113 307/1113 588/2043 588/2043 1343/1723 1343/1723 307/1113 336/2668 336/2668
19/268/380 19/268/380 15/256/342 15/256/342 17/176/196 17/370/500 17/370/500 16/273/425 16/273/425 15/171/190 15/171/190 17/370/500 12/309/782 12/309/782
beter >
61/564/984 61/564/984
PCmark 10 Drive Performance Consistency Test / Full System beter beter beter> >>Benchmark [punten] Drive
14/365/371 14/365/371 18/299/399 17/273/384 17/273/384 15/256/342 15/256/342 17/273/384 18/381/642 18/381/642
beter >
18/299/399 18/299/399
IOPS schrijven QD=1/32/2563 beter beter beterduizendtallen] > >> [in
beter >
79/586/603 79/586/603 35/207/329 35/207/329 38/390/401 47/410/418 47/410/418
16/315/707 16/315/707 19/268/380 19/268/380 14/365/371 12/309/782 beter beter beter>>>14/365/371
71/582/953 71/582/953 66/285/516 66/285/516 39/333/714 39/333/714 beter beter beter>>> 47/410/418
beter beter beter>>>
19/421/1018 19/421/1018 16/273/425 16/273/425 15/256/342 beter beter>>15/256/342 18/299/399 18/299/399 14/365/371 14/365/371
69/545/665 69/545/665 79/586/603 79/586/603 35/279/362 beter beter>>35/279/362 39/333/714 39/333/714 61/564/984 61/564/984
beter beter>>
16/315/707 16/315/707 18/299/399 18/299/399 15/171/190 15/171/190 17/273/384 17/273/384 15/256/342 15/256/342 19/421/1018 19/421/1018 19/268/380 19/268/380 17/273/384 17/273/384 18/381/642 18/381/642 15/171/190 15/171/190 16/273/425 16/273/425 18/381/642 18/381/642 19/268/380 19/268/380 17/176/196 17/176/196 16/315/707 16/315/707 17/176/196 17/176/196 16/273/425 16/273/425 17/370/500 17/370/500 19/421/1018 19/421/1018 17/370/500 17/370/500 16/315/707 16/315/707 12/309/782 12/309/782
71/582/953 71/582/953 35/207/329 35/207/329 61/564/984 61/564/984 35/279/362 35/279/362 69/569/850 69/569/850 69/545/665 69/545/665 66/285/516 66/285/516 69/569/850 69/569/850 35/207/329 35/207/329 71/598/1257 71/598/1257 79/586/603 79/586/603 71/598/1257 71/598/1257 66/285/516 66/285/516 66/459/471 66/459/471 71/582/953 71/582/953 66/459/471 66/459/471 79/586/603 79/586/603 38/390/401 38/390/401 69/545/665 69/545/665 38/390/401 38/390/401 71/582/953 71/582/953 47/410/418 47/410/418
1850/4454 1850/4454 12/309/782 12/309/782 47/410/418 47/410/418 69/545/665 69/545/665 19/421/1018 19/421/1018 1080/4617 1080/4617 3 gemeten met IOmeter, blokgrootte 4 kB, metingen met bestand van 8 GB
722/2121 722/2121 572/1870 572/1870 336/2668 1211/1921 1211/1921 1027/2229 1027/2229 588/2043 588/2043 250/1334 250/1334 1211/1921 1287/3160 1287/3160 722/2121 722/2121 1343/1723 1343/1723 250/1334 250/1334 377/2885 377/2885 1027/2229 1027/2229 572/1870 572/1870 377/2885 377/2885 1343/1723 1343/1723 346/1527 346/1527 1287/3160 1287/3160 588/2043 588/2043 346/1527 346/1527 572/1870 572/1870 1345/2525 1345/2525 722/2121 722/2121 1345/2525 1345/2525 588/2043 588/2043 307/1113 307/1113 1027/2229 1027/2229 307/1113 307/1113 722/2121 722/2121 336/2668 336/2668 1287/3160 1287/3160 336/2668 336/2668 1027/2229 1027/2229 1211/1921 1211/1921
1211/1921 1211/1921 1287/3160 1287/3160
39
Integral Ultima Pro X3
Sabrent Rocket Q4
Silicon Power US70
Integral gebruikt voor zijn PCIe 4.0-ssd dezelfde formule die we al meer dan een jaar terugzien, inclusief de gebruikelijke PCB: een Phison E16-controller, Toshiba flashgeheugen, wat DRAM erbij, en klaar is de ssd. De 500GB-versie is vooral bij het schrijven met slechts 2,5 GB/s redelijk traag. Versies met meer opslagcapaciteit halen hogere snel heden, zoals te zien is bij de identiek gebouwde ssd van Silicon Power. Op het moment van schrijven was de ssd nog nauwelijks verkrijgbaar. De momenteel nog vrij hoge prijs van iets minder dan 24 cent per GB zal daarom op termijn waarschijnlijk nog iets zakken.
Het Amerikaanse bedrijf Sabrent doet bij de Rocket Q4 enkele paar dingen anders dan alle andere fabrikanten. Dat begint al bij de verpakking: de ssd zit in een mooie aluminium doos en het koellichaam wordt apart bijgeleverd in een kartonnen doosje – een ssd om in elkaar te schroeven. Technisch gezien is de Rocket Q4 vergelijkbaar met de MP600 Core, beide maken gebruik van dezelfde controller en QLC-flashgeheugen. De Rocket Q4 is echter aanzienlijk trager, vooral bij het schrijven onder belasting. Als je de garantie wilt verlengen van één naar vijf jaar, moet je je eerst bij de fabrikant registreren.
De Silicon Power US70 is vrijwel identiek aan de Ultima Pro X3, met uitzondering van het dubbele aantal flash- en DRAM-chips. Daardoor is de US70 een stuk sneller, met die configuratie stijgt de schrijfsnelheid naar 4,3 GB/s. Het is interessant dat de US70 bij de Drive Performance Consistency Test van PCmark 10 zo veel beter scoort. We nemen aan dat dit niet alleen komt door de dubbele capaciteit – wellicht dat de iets nieuwere firmware daar ook een rol bij speelt. Toch is de ssd een beetje duur: de identiek geconstrueerde Gigabyte Aorus Gen4 ssd is momenteel al rond de 170 euro verkrijgbaar.
leest snel schrijft relatief traag slechts 3 jaar garantie
leest snel korte garantieperiode schrijft nogal traag
leest snel goed bij permanente belasting enigszins duur
AN1500-ssd’s is afkomstig van Western Digital, verdere details zijn niet bekend. PCIe 4.0-ssd’s werken in principe ook in PCIe 3.0-systemen, maar dan hooguit met PCIe 3.0-snelheid. Aangezien PCIe 4.0-ssd’s meestal iets duurder zijn, is het gebruik ervan in oudere computers niet direct zinvol.
TWEELINGEN
De printplaten van de ssd’s van Integral en Silicon Power zijn niet van elkaar te onderscheiden – tot aan de identieke printplaatrevisie die op de rand gedrukt staat. Hetzelfde nummer vind je ook terug op de Gigabyte Aorus NVMe Gen4-ssd, de eerste PCIe 4.0-ssd die in juni 2019 verschenen is. De verschillen zitten echter in de onderdelen: terwijl de ssd van Gigabyte werd geleverd met 2 TB aan opslagruimte, heeft de Silicon Power 1 TB en de Integral slechts 512 GB. De controller is een Phison E16, het flashgeheugen komt van Kioxia (voorheen Toshiba Memory) en de DRAM-cache is van SK Hynix – net zoals bij de Gigabyte Aorus. De firm
ware van de Silicon Power is iets nieuwer en sommige onderdelen hebben iets hogere serienummers. Dat die twee ssd’s niet door de bedrijven zelf ontwikkeld zijn zie je ook terug aan de software-ondersteuning: Integral heeft helemaal geen eigen software, en de toolbox van Silicon Power herkent de ssd wel, maar kan geen Secure Erase uitvoeren of nieuwe firmware installeren.
VERBORGEN SSD’S
De WD Black AN1500 meldt zich aan het systeem als een ssd met 2 TB opslagcapaciteit. In werkelijkheid gaat het echter om twee 1TB-ssd’s van het type WD SN730, die op de PCIe-kaart via de PCIe-switch 88NR2241 van Marvell tot een RAID 0 aan elkaar zijn gekoppeld. De meeste ssd-diagnose SMART-tools als Crystal DiskMark en Smartmontools zien alleen de AN1500, maar niet de achterliggende SN730-ssd’s. Voor zover wij weten is alleen HardDiskSentinel (zie de link op de laatste pagina van dit artikel) in staat om de
40 www.ct.nl
Test / PCIe-ssd’s
een plastic over de chips geplakt. Omdat er aan de onderzijde vaak ook chips zitten, kan daardoor ook met de extra plastic afdekking het geheel te dik worden voor laptops met bijzonder weinig ruimte. De WD Black SB850 heeft ondanks zijn hoge capaciteit alleen chips aan één zijde, wat betekent dat hij minder chips, maar met een hogere capaciteit heeft.
KLEURENBLING
Western Digital Black SN850 Western Digital haalt met zijn Black SN850 praktisch alles uit de PCIe 4.0-interface wat er in zit: bij het lezen haalt de ssd meer dan 7 GB/s, bij het schrijven een fractie boven 5 GB/s. Bovendien scoort hij meer dan 1 miljoen IOPS bij het lezen – alleen de Adata S70, Corsair MP600 Pro en Samsung 980 Pro halen vergelijkbare waarden. Het gevecht om de snelste ssd is daarmee nog niet beslecht. Dat komt omdat de verschillende modellen bij bepaalde benchmarks en systemen hogere prestaties halen. Wat wel vaststaat is dat ze duur zijn. Als je echter zoek naar een ssd die goed blijft presteren onder belasting, kun je deze kopen.
zeer snel goed bij permanente belasting duur
SMART-status van de twee SN730-disks uit te lezen en de bijbehorende meldingen te tonen.
GEKOELDE SSD’S
Veel nieuwere high-end moederborden hebben meer dan één M.2-slot om meerdere PCIe-ssd’s te plaatsen en de trend naar geïntegreerde ssd-heatsinks zet zich ook voort. Als gevolg daarvan komen de fabrikanten er langzaam weer van terug om grote koellichamen op hun ssd’s te plakken. Toch is een groot aantal van de ssd’s in deze test nog voorzien van – deels flinke – koellichamen om de warmte af te voeren die tijdens het gebruik ontstaat. Volgens Sabrent is de Rocket Q4 ook verkrijgbaar zonder een koellichaam, maar we zijn die nog niet tegengekomen – althans niet voor het geteste 1 TB model. Het is ook van belang dat de koellichamen in veel gevallen ook de onderkant van de ssd bedekken. Voordat je een van die modellen koopt, moet je bij je moederbord nakijken of daar voldoende ruimte voor zal zijn. Ook bij ssd’s zonder koellichaam zit er vaak nog
uitgave 6/2021
Bij de WD Black AN1500 valt in eerste instantie ook het grote zwarte koellichaam op, al zal hij eenmaal in een pc vooral door de ledjes zichtbaar zijn. De PCIe- insteekkaart is voorzien van driekleurige leds en kan dus in een RGB-set-up opgenomen worden. We hebben dat geprobeerd met de Aura-software van Asus die bij ons testmoederbord hoort. De leds hebben geen effect hebben op de snelheid van de ssd. Het massieve koellichaam moet weinig problemen hebben met de extra restwarmte van hooguit 1 watt die de leds genereren.
TESTSYSTEEM
Bij eerdere tests van PCIe 4.0-ssd’s konden we ondanks een zeer snelle processor de door de fabrikanten beloofde prestaties bij het benaderen van willekeurige adressen niet reproduceren. De 64 cores van de AMD Ryzen 3990X waren tijdens metingen met IOMeter bij ongeveer 600.000 IOPS allemaal al op 100 procent aan het presteren. Inmiddels zijn we overgestapt op een Ryzen 7 5800 met acht kernen, die ondanks een belasting van een miljoen IOPS nog wat ruimte over heeft. Tests met een 16-core Ryzen 9 5950X vertoonden opnieuw een daling van de IOPS-prestaties. Vermoedelijk slokt de communicatie tussen de twee 8-core dies een deel van de cpuprestaties op. De 5800 zou ook wel eens weer te traag kunnen zijn voor de test van de nieuwe Optane-ssd’s – Intel belooft tot 1,8 miljoen IOPS. Dat toont tegelijk aan dat een gemiddelde desktop-pc niet in staat is om de maximale prestaties van de snelste ssd’s volledig te benutten.
BENCHMARKS
De snelheidswinst die je bij ssd’s waarneemt ten opzichte van traditionele harde schijven komt niet door de hogere snelheid bij sequentieel lezen en schrijven, maar de veel snellere reactie op verzoeken om veel kleine, willekeurig verdeelde bestanden. Voor metingen van sata-ssd’s worden over het algemeen blokken gebruikt met een grootte van 4 kB met een queuedepth van 32, oftewel 32 gelijktijdige benaderingen. Met het NVMe-protocol zijn veel meer gelijktijdige benaderingen mogelijk, waardoor ook de snelheid bij de meeste ssd’s aanzienlijk hoger is. Daarom hebben we alle ssd’s aanvullend getest met een queue-depth van 256 bij het lezen en schrijven van willekeurige benaderingen tot adressen – alleen dan halen de meeste ssd’s hun hoogste prestaties. Bij praktisch gebruik is die waarde echter nauwelijks van betekenis. We gebruiken IOmeter voor de snelheidsmetingen en de grootte van de SLC-cache bepalen we met H2benchw.
41
Met de Magician-software van Samsung kun je ook ssd's van andere fabrikanten testen.
geschikte rol. Bij snelheden van 4 GB/s duurt het bijvoorbeeld maar 13 seconden om 50 GB te kopiëren, wat meer is dan de capaciteit van een blu-raydisc. Het kopiëren van een complete ssd van 1 TB zou met 4 GB/s nauwelijks meer dan 4 minuten duren.
WISSELWERKING
De overdrachtssnelheden bij het sequentieel schrijven liggen bij onze meetmethode gedeeltelijk onder de specificaties van de fabrikant. Zij vermelden de maximumwaarden, terwijl wij een gemiddelde overdrachtssnelheid over één minuut meten – dan is de SLC-cache bij de meeste ssd’s al vol en daalt de snelheid. Een hoge snelheid tijdens kortstondig schrijven betekent niet dat een ssd die snelheid ook permanent aanhoudt. Enerzijds gebruiken vrijwel alle fabrikanten een SLC-cache, waarmee de ssd’s enkele tientallen gigabytes zeer snel kunnen opnemen, maar anderzijds zakt bij de meeste ssd’s bij permanente belasting de snelheid zodanig in dat ze een bepaalde tijd nodig hebben om zich weer te herstellen. Dat nadeel is in de praktijk meestal niet relevant omdat je op een pc maar zelden meer dan 4 of zelfs 10 gigabyte aan gegevens in één keer kopieert. We gebruiken de applicatiebenchmark PCmark 10 om ssd’s te vergelijken. Twee benchmarks dragen daarbij bij aan de evaluatie: de Full System Drive- benchmark controleert in welke mate een ssd geschikt is als opstartschijf, terwijl de Drive Performance Consistency Test de ssd’s urenlang aan het werk zet en vervolgens een beoordeling geeft voor de geschiktheid onder hoge belasting. Bij typisch pc-gebruik speelt de permanente belasting echter slechts een onder
Als je de specificaties van de afzonderlijke ssd’s bekijkt (als je die al vindt), krijg je hooguit informatie over de snelheid, maar zelden gegevens over de gebruikte controller of de daadwerkelijke fabrikant van het flashgeheugen. De gebruikte onderdelen zijn daarmee ook geen gegarandeerde kenmerken van de ssd. Als je na enige tijd een ssd van hetzelfde type aanschaft, bestaat de kans dat er een andere controller of flash geheugen inzit, ondanks dezelfde typeaanduiding. In het algemeen zijn het vooral de kleinere fabrikanten die onderdelen uitwisselen, vaak als gevolg van de verkrijgbaarheid of een tekort aan onderdelen tijdens de levensduur van het product. Dat probleem zal de komende maanden nog groter worden door tekorten aan chips op dit moment. Als je het zekere voor het onzekere wilt nemen, kun je daarom beter een schijf aanschaffen van de grote fabrikanten Samsung, SK Hynix, Micron/Crucial en Western Digital, die niet alleen zelf het flashgeheugen produceren, maar ook hun eigen controllers ontwikkelen.
SOFTWARETOEVOEGINGEN
Sommige ssd-fabrikanten doen geen moeite met softwaretools: Adata’s Toolbox ondersteunt de Gammix S70 niet, Corsairs SSD Toolbox kan ook niets met de modellen uit de MP600-serie. Met de Rocket Control-tool van Sabrent is het tenminste nog mogelijk om een firmware-update uit te voeren. Positieve uitzonderingen zijn de bekende Magician van Samsung en het SSD Dashboard van WD. Met beide tools is het mogelijk firmware-updates te doen en de ssd veilig te wissen (zij het via een omweg met een opstartbare usb-stick).
PCIe-ssd’s Model
Corsair MP400
HP SSD EX950 M.2
LC Power Phenom Pro
Samsung SSD 980
Western Digital Black_ AN1500
Adata XPG Gammix S50 Lite
Fabrikant, website
Corsair, corsair.com
HP, store.hp.com
LC Power, lc-power.com
Samsung, samsung.nl
Western Digital, wdc.com
Adata, adata.com
CSSD-F2000GBMP400
5MS24AA#ABB
LC-M2-NVME-PRO-512GB
MZ-V8V1T0BW
WDS200T1X0L-00AUJ0
AGAMMIXS50L-1TT-C
Capaciteit volgens fabrikant
2 TB
2 TB
512 GB
1 TB
2 TB
1 TB
Capaciteit Windows
1863 GB
1863 GB
477 GB
932 GB
1863 GB
954 GB
Formfactor / hoogte
M.2 2280 / 3 mm
M.2 2280 / 3,8 mm
M.2 2280 / 3,8 mm
M.2 2280 / 2 mm
PCIe-kaart
M.2 2280 / 4,3 mm
Interface
PCIe 3.0x4
PCIe 3.0x4
PCIe 3.0x4
PCIe 3.0x4 / NVMe 1.4
PCIe 3.0x8 / NVMe 1.3
PCIe 4.0x4
Schrijfperformance per dag2
219 GB
767 GB
g.o.
329 GB
658 GB
405 GB
Jaarlijkse kans op uitval2
0,49 %
0,44 %
0,44 %
0,58 %
g.o.
0,44 %
Garantie
5 jaar
5 jaar
5 jaar
5 jaar
5 jaar
5 jaar
Prijs per GB
14 cent
14 cent
18,9 cent
13,9 cent
24,2 cent
16,2 cent
Prijs
€ 260
€ 260
€ 90
€ 130
€ 450
€ 155
Overige capaciteiten
1 TB (€ 135), 4 TB (€ 600), 8 TB (€ 1300)
512 GB (€ 85), 1 TB (€ 150)
1 TB (€ 140), 2 TB (€ 330)
250 GB (€ 55), 500 GB (€ 75)
1 TB (€ 375), 4 TB (€ 990)
2 TB (€ 275)
Aanduiding 1
1
Fabrikanten rekenen met 1 GB = 1.000.000.000 byte. Voor Windows geldt 1 GB = 1.073.741.824 byte, waardoor de aangegeven capaciteit kleiner is.
2
Volgens fabrikant
g. o. geen opgave
42 www.ct.nl
Test / PCIe-ssd’s
Op veel moderne pc’s is het inmiddels mogelijk om een schijf via het BIOS veilig te wissen. Het is dan in ieder geval geen groot probleem als de schijffabrikant daar geen software voor levert. Met uitzondering van de AN1500, konden we alle ssd’s via het testmoederbord wissen. Bij de ssd’s van Corsair en Sabrent bood de routine zelfs een optionele sectorgrootte van 4096 bytes. Bij de Gammix S70 en de 980 was slechts 512 bytes mogelijk. Anders dan bij de Windows-tools moet je daar wel bijzonder voorzichtig mee zijn: met twee klikken heb je ook de opstartschijf definitief verwijderd. Het is dan onmogelijk om partities of bestanden te herstellen – wat tenslotte ook de bedoeling is.
VERBRUIK VERSUS PRESTATIES
Samsung wil aan een komende versie van zijn ssd-beheersoftware Magician een functie toevoegen waarmee je alle energiebesparingsmechanismen kunt uitschakelen. De ssd zou daarmee ongeveer 5 procent hogere prestaties moeten leveren bij de applicatiebenchmark PCmark 10. Dat konden we voor de redactionele deadline nog niet testen. Volgens de specificaties verbruikt de Samsung 980 in de diepste energiebesparende modus L1.2 slechts 5 milliwatt, maar dan moet het UEFI-BIOS ook meedoen. Zonder energiebesparingstechnieken is het energieverbruik ook in rusttoestand enkele watt. Als je de 980 in een laptop gebruikt en de Full Power-modus activeert, wordt de accuduur van het apparaat aanzienlijk korter. Door zijn ontwerp is het verbruik van de WD AN1500 ook aardig hoog: de kaart herbergt niet alleen twee ssd’s, maar de NVMe-switch vergt ook veel energie. Het energieverbruik van de ssd’s konden we helaas niet exact vaststellen omdat onze meetopstelling nog steeds alleen met PCIe 3.0 werkt. Daardoor zouden de meetresultaten bij de PCIe 4.0-ssd’s te laag uitvallen – bovendien werd de AN1500 door het systeem niet herkend.
CONCLUSIE
Alle ssd’s in deze test zijn prima geschikt voor eenvoudige taken, maar de Silicon Power US70, HP EX950, Corsair MP600 Pro en WD Black-modellen springen eruit met een hoge snelheid onder permanente belasting. De nieuwkomer LC-Power bevindt zich in de middenmoot van de 3.0-exemplaren. Wat dat betreft zijn de ssd’s met PCIe 4.0 over het geheel genomen duurder dan de oudere met PCIe 3.0 – met uitzondering van de Adata S50 Lite, die qua snelheid echter ook meer op 3.0-niveau zit. De prijs van Samsungs eerste DRAM-loze PCIe-ssd zal nog moeten zakken om interessant te worden. Als je je oudere desktop-pc via PCIe 3.0 een snelheidsboost wilt geven, dan kan dat met de WD Black AN1500 – maar tegen een vrij hoge prijs. De 4.0-ssd’s van Integral en Silicon Power, die op de capaciteit na identiek zijn, verschillen wat prestaties betreft nauwelijks van elkaar, hoewel de ssd van Silicon Power door een nieuwere firmware iets beter geschikt lijkt voor werk onder belasting. De HP-ssd neemt die rol over van de langzamere 3.0-ssd’s en is samen met de Corsair MP400 en de Samsung SSD 980 ook de goedkoopste ssd in deze test met slechts 14 cent per GB. Bij de PCIe 4.0-ssd’s bieden de QLC-types veel opslagruimte tegen redelijke prijzen. De Sabrent Rocket Q4 is per GB de goedkoopste in de test, maar verschilt niet veel van de Adata S50 Lite en de Corsair MP600 Core. De Adata Gammix S70 en Corsair MP600 Pro bieden geen software-ondersteuning, maar zijn wel lekker snel. De Gammix S70 is iets goedkoper en leest iets sneller, maar de MP600 Pro houdt het langer uit en levert meer IOPS. Samen met de WD Black SN850 vechten ze om de eerste plaats. De WD staat in ieder geval wat de prijs betreft aan de top.
www.ct.nl/softlink/
2106036
Literatuur [1] Sprint-ssd, Samsung 980 Pro, c’t 12/2020, p.22
Adata XPG Gammix S70
Corsair MP600 Core
Corsair MP600 Pro
Integral Ultima Pro X3
Sabrent Rocket Q4
Silicon Power US70
Western Digital Black SN850
Adata, xpg.com
Corsair, corsair.com
Corsair, corsair.com
Integral, integralmemory.com
Sabrent, sabrent.com
Silicon Power, silicon-power.com
Western Digital, shop.westerndigital.com
AGAMMIXS70-1T-C
CSSD-F2000GBMP600COR
CSSD-F2000GBMP600PRO
INSSD1TM280NUPX3
SB-RKTQ4-HTSS-1TB
SP01KGBP44US7005
WDS200T1XHE-00AFY0
1 TB
2 TB
2 TB
500 GB
1 TB
1 TB
2 TB
954 GB
1863 GB
1863 GB
466 GB
932 GB
932 GB
1863 GB
M.2 2280 / 15 mm
M.2 2280 /14,5 mm
M.2 2280 / 14,5 mm
M.2 2280 / 0,8 mm
M.2 2280 / 23,2 mm
M.2 2280 / 3,5 mm
M.2 2280 / 2,4 mm
PCIe 4.0x4 / NVMe 1.4
PCIe 4.0x4 / NVMe 1.3
PCIe 4.0x4 / NVMe 1.4
PCIe 4.0x4
PCIe 4.0x4 / NVMe 1.3
PCIe 4.0x4
PCIe 4.0x4
405 GB
247 GB
767 GB
1507 GB
110 GB
986 GB
658 GB
0,44 %
0,49 %
0,51 %
0,51 %
g.o.
0,49 %
g.o.
5 jaar
5 jaar
5 jaar
3 jaar
1/5 jaar
5 jaar
5 jaar
19,9 cent
17,2 cent
23,3 cent
23,6 cent
16,1 cent
20,4 cent
25,2 cent
€ 190
€ 320
€ 435
€ 110
€ 150
€ 190
€ 470
2 TB (€ 400)
1 TB (€ 170) 4 TB (€ 650)
1 TB (€ 240)
1 TB (€ 210), 2 TB (€ 390)
2 TB (€ 260), 4 TB (€ 660)
2 TB (€ 335)
500 GB (€ 110), 1 TB (€ 190)
uitgave 6/2021
43