c't magazine 06/19

Windows 10 1903: Home-gebruikers zijn geen bètatesters meer

GETEST

PiXtend Pi-uitbreiding

Slimme verlichting Asus GT-AX11000 gaming-router TerraMaster F2-221 NAS Solus 4 Fortitude Linux Instap-servers met Xeon E-2100

Windows Taakplanner Maak Firefox veilig Het nut van turbo-RAM Adblocking bij Android OpenWrt als routersysteem

HACKINGGADGETS

Zelf wifi hacken Sleutels kraken Computers aanvallen Data afvangen

€ 6,99

juni 2019

5G: hoe staat het ermee?

De achterliggende techniek en praktijkvoorbeelden Streamingdiensten getest

Spotify, iTunes, Deezer, Tidal of toch cd: welke klinkt het beste?

AP

Hacking-gadgets • Audio-streamingdiensten • 5G: hoe staat het ermee? • Slimme verlichting • Windows Taakplanner • OpenWrt

6

juni 2019

www.ct.nl

Nieuws 6 8 10 12 14 15 16 17 18 36 39

44

HACKING-GADGETS

In de gereedschapskist van een hacker zitten allerlei tools om overal in te breken. We hebben een flinke verzameling van dergelijke gadgets ingeslagen via speciale shops en ze getest.

70

STREAMINGDIENSTEN GETEST

De cd nadert zijn einde, maar is streamen wel een goed klinkende oplossing? Veel audiofielen liepen lang met een grote boog om streaming heen, maar de vraag is of dat wel terecht is. We hebben zes streamingdiensten vergeleken.

4

Algemeen Hardware Software Development & security Mobiel Processors Apple Linux Wetenschap Lifestyle Surftips

Software 28 30 37 38 40 72 78 100

Microsoft Office Lens OCR Solus 4 Fotitude Linux-distributie Apps Games: Islanders, Anno 1800 Windows 10 versie 1903 Streamingdiensten vergeleken MQA-formaat: beter dan cd's?

Server-besturingssystemen vergeleken

Hardware 22 22 23 23 24 24 25 25 26 26 32 34 58 94

Apple iPad mini iRobot Roomba i7+ stofzuigrobot Targus DV4K USB C-dockingstation Intel Core i5-9400F desktop-cpu Apple iMac 2019 Samsung Galaxy Active Watch Asus Rapture GT-AX11000 gaming-router Foscam R2D ip-camera PiXtend industriĂŤle module voor Raspberry Pi Asus ZenScreen GO MB16AP mobiele monitor TerraMaster F2-221 NAS Overklokbare Xeon W-3175X met 28 cores Vier slimme verlichtingssystemen getest Vijf servers voor kleine netwerken getest

www.ct.nl

Inhoud

6/2019

86

WAT HEEFT 5G TE BIEDEN?

5G wordt niet even snel patsboem ingevoerd, maar zeer geleidelijk in fases. De impact ervan gaat echter veel groter zijn dan bij 4G het geval was. We laten je zien wat 5G betekent voor toekomstige smartphones, de industrie, automobilisten en meer.

Achtergrond

Vaste rubrieken

44 54 57 66 70 86 90 92 120 130

3 4 145 146

Nieuwe gadgets op hacking-gebied Klassieke hacking-gadgets Verboden hacking-tools Alles wat je moet weten over ledlampen De audio-cd dreigt uit te sterven 5G neemt een vlucht Praktijkvoorbeelden van 5G Waarom 5G zoveel sneller is Post-kwantumcryptografie SPF, DKIM en DMAC tegen phishing en spoofing

Voorwoord Inhoud Colofon Volgend nummer

Praktijk

Zakelijk uitgelicht

82 104 108 112 116

32 TerraMaster F2-221 NAS 94 Vijf servers voor kleine netwerken getest 100 Server-besturingssystemen vergeleken 104 Hulpfuncties tegen dataverlies in Microsoft Office 138 OpenWrt voor multizone-routing

126 134 138 142

Tips voor Windows Taakplanner Hulpfuncties tegen dataverlies in Microsoft Office De (on)zin van sneller werkgeheugen Firefox veiliger maken: zoekmachines en adblockers Firefox veiliger maken: Decentraleyes en First Party Isolation Trackers en reclame blokkeren op Android Een oude router nieuw leven inblazen met OpenWrt OpenWrt voor multi-zone-routing Tips en trucs

Abonnement afsluiten?

Kijk voor actuele aanbiedingen op www.fnl.nl/ctabo! uitgave 6/2019

5

TerraMaster F2-221

Flexibele opslag De TerraMaster F2-221 is meer dan een voordelige NAS. Naar wens kun je een eigen NAS-besturingssysteem, een complete Linux-versie of zelfs Windows 10 erop installeren. We hebben het getest.

De voor eigen servertoepassingen interessante Docker-uitbreiding heeft een makkelijk te bedienen grafische interface. Omdat TOS 4 echter geen instelbare reverse-proxy biedt en je de standaard webserverpoorten 80 en 443 in het NAS-besturingssysteem niet kunt aanpassen, zijn eigen webservers in de praktijk niet bruikbaar als containers.

VERSLEUTELD OPSLAAN

De J3335-processor in de F2-221 beschikt over de AES-NI-instructieset, waardoor versleuteling op processorniveau duidelijk versneld wordt. We kwamen met OpenSSL en 1K-blocks op een verwerkingssnelheid van 459 MB/s, terwijl de J1800 in de F2-220 hooguit 96 MB/s haalt.

Helaas kan de NAS niet veel profiteren van de hardwareversnelling bij het versleutelen. Bij het schrijven naar versleutelde mappen was de met de c’t-NAS-benchmark (zie de link op de rechterpagina) gemeten snelheid bij kleine en middelgrote bestanden laag, en bij grote bestanden zelfs erg laag: 11 MB/s en 17 MB/s respectievelijk 19 MB/s. TOS gebruikt daarbij de Linux-extensie ecryptfs.

Het als alternatief te installeren NAS-besturingssysteem OpenMediaVault 4 (OMV4) gebruikt niet ecryptfs maar LUKS. De snelheid bij het schrijven naar een versleuteld volume was daarbij duidelijk hoger: voor klein en middelgrote bestanden was dat 25 en 71 MB/s, voor grote bestanden 108 MB/s. Daarbij veranderen ook het standaard gebruikte bestandssysteem (TOS4: BTRFS OMV4: ext4) op het volume en de hoogst ondersteunde SMB-versie (TOS4: 2.10, OMV4: 3.11).

Bij toegang tot onversleutelde gegevens toont de F2-221 typische waarden voor deze apparaatklasse.

Het geluidsniveau hangt af van de gebruikte schijven. Met onze twee 4TB-NAS-schijven ST4000VN008 maten we een acceptabele 0,4 sone. Het energieverbruik met actieve schijven was met bijna 12 watt prettig laag.

VREEMDE VRIENDEN

Dankzij de bij deze TerraMaster-NAS nieuwe HDMI-poort kan de F2-221 beter dan zijn voorganger gebruikt worden met een besturingssysteem naar keuze. Met een aangesloten monitor en usb-invoerapparaten (muis-toetsenbordcombinatie) kun je dat rechtstreeks op het apparaat installeren. We hebben dat getest met het op Debian 9 gebaseerde NAS-besturingssysteem OpenMediaVault 4, Xubuntu 18.10 en Windows 10.

Het installeren van OMV4 mislukte wel toen we dat rechtstreeks op de interne usb-stick probeerden

32

www.ct.nl

Tekst Ernst Ahlers en Marco den Teuling

T

erraMaster brengt al langer voordelige NASmodellen uit, die helaas alleen via Amazon verkrijgbaar zijn (bij amazon.de met iDEAL of SEPA-incasso als betalingsmogelijheden). De F2-221 is een interessante hardware-upgrade ten opzichte van voorganger F2-220.

De F2-221 gebruikt geen recente processor, maar een drie jaar oud model (Celeron J3355 uit 2016 in plaats van J1800 uit 2013). Daarmee speelt hij in dezelfde divisie als bijvoorbeeld een Synology DS218+.

Vergeleken daarmee heeft de F2-221 echter ook nog een HDMI-1.4b-aansluiting. Die is geschikt voor weergave van full-hd- en 4K-video’s met maximaal 30 Hz beeldverversingsfrequentie. Er is bovendien een tweede Gigabit-ethernetpoort.

Net zoals voorheen heeft TerraMaster het installatiemedium voor zijn NAS-besturingssysteem TOS (versie 4.0.09 op het moment van testen) op een usbstick gezet die in de behuizing is ondergebracht. Die kun je makkelijk verwijderen om eigen besturingssystemen te installeren – zie verderop.

De installatie verloopt grotendeels automatisch, je hoeft alleen de standaard gesuggereerde tijdzone aan te passen. Na het afronden van de installatie start TOS meteen op van de harde schijven die je in de NAS geplaatst hebt.

De interface heeft een modern desktopuiterlijk.

Er zijn instellingen voor de gebruikelijke protocollen voor netwerktoegang (SMB/CIFS, AFP, NFS, S(FTP), Webdav(s) en iSCSI), gebruikers- en groepsrechten, het beheer van de schijven en uitbreidingen die je kunt downloaden. De softwarecatalogus is niet zo uitgebreid als bij andere NAS-fabrikanten, maar biedt een bruikbare verzameling (verschillende mediaservers, virtualisatie via Docker, mailservers, SQL, Git, SVN, bloggen en CRM).

Review / Hardware

te doen. Op een ssd in een van de schijf-bays lukte dat wel. Maar omdat we twee schijven in RAID1 wilden gebruiken, gebruikten we een andere methode (zie de link hiernaast): we maakten met een OMV4-installatie-image vanuit VirtualBox 6.04 een usb-stick die als systeemschijf kan functioneren. Die sloten we aan in plaats van de TOS-stick in de NAS. Vervolgens kon OMV4 in een browser via het netwerk geconfigureerd worden.

Xubuntu konden we op de F2-221 als grafisch weinig veeleisende Ubuntu-variant net zo eenvoudig installeren vanaf een usb-stick als bij een doorsnee x86-pc. Als je daarbij vervolgens virtualisatie wilt gebruiken, is het verstandig even een uitstapje naar het BIOS te maken. Daar moet je bij ‘Advanced’ en vervolgens ‘CPU Configuration’ de standaard uitgeschakelde virtualisatiefuncties van de processor inschakelen (Intel Virtualization Technology en VT-d).

BIOS-OPTIES

Als je een usb-toetsenbord en een beeldscherm hebt aangesloten, kun je het BIOS oproepen door bij het inschakelen van de NAS op de Delete-toets te drukken.

Wil je het apparaat via het netwerk booten, dan activeer je PXE bij ‘Advanced’. Daar staat ook de optie ‘Restore AC Power Loss’. Die moet je op ‘Power On’ zetten als je wilt dat de NAS bij het herstellen van de stroomtoevoer ook na een gepland afsluiten in plaats van alleen na een stroomonderbreking weer inschakelt.

Wil je de NAS starten vanaf een usb-stick in UEFI-modus (zoals bij Windows-installatie-images), dan moet bij ‘Startup’ de UEFI-ondersteuning voor storage worden ingeschakeld. Vervolgens kies je bij ‘Boot Option 1’ de al geplaatste usb-stick.

Als je bij het installeren een ssd in een SATA-schijfslot als doelmedium gebruikt, is Windows ondanks de slechts 1 GB werkgeheugen nog enigszins bruikbaar.

Maar vanaf een ssd die met een USB-SATA-adapter op de interne usb-poort is aangesloten werkt het veel te traag, omdat die niet sneller werkt dan 35 MB/s. Daar zijn we verder maar niet mee aan de slag gegaan.

Wil je een beetje sneller werken, dan wordt het met Windows op de NAS pas leuk als je extra RAM installeert. Drie DDR3L-SO-DIMM-modules van 2 en 4 GB uit onze verzameling werkten meteen. Daarmee werkten ook geheugen vretende apps als GIMP nog redelijk. Op die manier kun je de NAS ook als zwak uitgevallen desktop gebruiken in geval van nood.

Maar voor normaal gebruik kun je beter een echte pc gebruiken.

Het zustermodel F5-221 heeft standaard meer werkgeheugen (4 GB) en biedt meteen plaats aan vijf schijven. Maar de 500 euro die de fabrikant daarvoor vraagt vinden we in verhouding dan wel veel.

www.ct.nl/softlink/

1906032

CONCLUSIE

De F2-221 is al met al een aantrekkelijk apparaat, ook al presteert het NAS-besturingssysteem TOS4 niet sterk bij het schrijven naar versleutelde mappen. De NAS is net als zijn voorganger leuk voor eigen projecten – en voor die prijs krijg je een compacte, energiezuinige x86-microserver.

Het vervangen van een F2-220 door een F2-221 loont echter alleen de moeite als je met een eigen besturingssysteem de cpu-versnelde AES-versleuteling gebruikt of de aanwezige beeldschermaansluiting wilt gebruiken.

NAS MET VENSTERS

Met de hiervoor genoemde aanpassingen is ook Windows 10 op de F2-221 te zetten. Na het installeren moet je in het BIOS het systeemmedium bij ‘Boot Option 1’ wijzigen, zodat de NAS niet van de TOS-stick start.

processor RAM slots aansluitingen firmware bays geluid verbruik

Celeron J3355 (2,0 GHz) 2 GB 1 x SO-DIMM (DDR3L, 8 GB) 2 x RJ45 (Gigabit), HDMI 1.4b, 2 x USB 3.0, 2 x USB 2.0 (intern) TOS 4.0.09 / OMV4 2 x 3,5-inch 0,4 sone 11,5 W

terramaster.com € 250

uitgave 6/2019

33

NU ALWEER?!

Versie 1903 van Windows heeft een paar zinvolle vernieuwingen, maar ook dingen waar je je bedenkingen bij kunt hebben. De Home-versie kan updates bijvoorbeeld pauzeren, maar je kunt de updatedienst niet meer permanent uitschakelen.

M

icrosoft komt zo’n beetje elke zes maanden met een nieuwe versie van Windows 10. We zijn inmiddels aanbeland bij versie 1903. Op het moment dat we dit schreven doorliep die versie de release-preview-fase, de officiële versie moet als je dit leest aan een uitrol zijn begonnen. Het definitieve buildnummer is nog niet bekend en staat nu op 18362. Welke vernieuwingen en veranderingen er inzitten staat echter al langer vast. Een paar daarvan zullen nog wat meer vrienden en vijanden maken dan voorheen.

SANDBOX

De functie Windows Sandbox is bijvoorbeeld nieuw. Je moet het gebruik daarvan inschakelen via de optie ‘Windows-onderdelen in of uitschakelen’. Let wel: alleen bij

40

een Pro- of Enterprise-editie én als je systeem het ondersteunt. Volgens Microsoft is het een mooie manier om uitvoerbare bestanden eenvoudig uit te proberen in een geïsoleerde omgeving. Maar het werkt wel iets anders dan bij een echte virtuele machine. De sandbox gebruikt de Hyper-V-techniek alleen voor het isoleren van de kernel en valt verder terug op containertechniek. Dat laatste heeft als voordeel dat de aangemaakte image amper ruimte inneemt – hij is in niet-actieve toestand niet meer dan ongeveer 25 MB groot. In een blogpost van Microsoft staat meer over – zie de link op de laatste pagina.

Na het starten ziet de sandbox eruit als een reguliere en kale Windows 10: een kleine desktop met een Taakbalk en Startmenu en dergelijke. De programma’s die je wilt uitproberen kun je met kopiëren en plakken in de sandbox krijgen en daar net als gebruikelijk starten. Het sandbox-venster is op elk moment te sluiten en wordt daarmee dan inclusief zijn content verwijderd.

MEER VRIJHEID

Cortana en het reguliere zoeken via de desktop zijn in versie 1903 sterker gescheiden. Beide hebben nu eigen

www.ct.nl

Tekst Jan Schüßler en Noud van Kruysbergen Illustratie Jan Bintakies

Windows 10 versie 1903 is klaar

Test / Windows 10

pictogrammen op de Taakbalk, die ook apart te verbergen zijn, en eigen rubrieken bij de instellingen van Windows 10. Bij een nieuwe installatie van het systeem krijg je bij de eerste configuratie nu niet meteen weer Cortana voorgeschoteld – met uitzondering van de Home-editie.

Leuk allemaal, maar daar hebben we hier in het Nederlandstalige gebied nog helemaal niets aan.

In vergelijking met versie 1809 kun je nu meer meegeleverde apps met een rechter muisklik op het Startmenu verwijderen voor de actieve gebruiker – oftewel zonder dat je daarvoor met PowerShell-scripts in de weer hoeft.

Tot nu toe kon je alleen de apps Feedback-hub, Mixed Reality-portal, Mobiele abonnementen, Office, OneNote, Print3D, Skype, Solitaire Collection, Tips en Weer op die manier wegkrijgen, maar bij versie 1903 bestaat die mogelijkheid ook voor 3D-viewer, Knippen en aantekenen, Films en tv, Groove Muziek, Agenda, Mail, Paint 3D, Rekenmachine, Voicerecorder, Sticky Notes en Xbox.

UPDATE-VRIJHEDEN

De Windows-Update-pagina bij de Instellingen heeft zelf een update gekregen. Met de pauzeknop bij ‘Updates gedurende … dagen onderbreken’ kun je updates nu een tot vijf weken uitstellen – afhankelijk van hoe vaak je op die knop drukt. Dat werkt nu eindelijk ook met de Home-edities. Bovendien worden nieuwe Windows 10-versies (ook wel functie-upgrades genoemd) in de toekomst wel aangeboden op het moment dat ze verschijnen, maar niet automatisch gedownload en ook niet automatisch geïnstalleerd. De enige uitzondering is als de draaiende versie inmiddels al zo oud is dat een functie-upgrade per se noodzakelijk is om in het vervolg überhaupt security-updates te kunnen krijgen.

Bovendien vervalt het onderscheid tussen het SemiAnnual Channel en Semi-Annual Channel (Targeted), wat voorheen ook wel Current Branch en Current Branch for Business werd genoemd. Als een nieuwe Windows 10-versie in de toekomst pas na een bepaalde periode van rijping te downloaden moet zijn, is bij de Pro-, Enterprise- en Education-edities net als voorheen een vertraging in te stellen van maximaal 365 dagen. In onze ervaring is een nieuwe versie meestal echter na drie tot vier maanden wel bevrijd van de grootste fouten.

je van stroombron wisselt, zoals bij Windows lang gebruikelijk was. Om de accuduur desondanks automatisch te verbeteren, kun je het drempelniveau van de energiebesparingsmodus eenvoudig op 100 procent zetten – dan wordt echter niet alleen de helderheid gereduceerd, maar worden ook diverse achtergrondtaken gestopt.

Bij de instellingen kun je bij ‘Tijd en taal / Datum en tijd’ handmatig synchroniseren met een tijdserver en zien met welke server voor het laatst gesynchroniseerd is. De Concentratiehulp kan berichten ook in de fullscreen-modus onderdrukken. De gebruikstijden tijdens welke de pc niet automatisch mag herstarten als er updates klaar staan, kan Windows naar wens automatisch bepalen op basis van het gebruiksgedrag.

De editor (notepad.exe) heeft wederom een paar veranderingen gekregen. Hij slaat bestanden in de standaardinstelling nu op in UTF-8-formaat zonder Byte Order Mark en kan overweg met paden die langer dan 260 tekens zijn. Het schalen van het beeldscherm voor oudere en eventueel vaag weergegevens apps moet Windows nu zelf kunnen optimaliseren in plaats van continu te vragen of de weergave verbeterd moet worden.

De opties voor het handmatig configureren van ethernetinterfaces zitten nu ook bij de moderne Instellingen. Voor wifiverbindingen gold dat al langer, maar die instellingen werken nog steeds niet goed: als je via het klassieke Configuratiescherm vaste IP-adressen instelt, dan beweren de moderne Instellingen desondanks dat de interface automatisch via DHCP geconfigureerd is – daar moet Microsoft nog even wat aan doen.

BEDIENING

De kleur van de muis kun je bij de Instellingen onder ‘Toegankelijkheid / Cursor en aanwijzer’ nu naar wens aanpassen in plaats van alleen maar te kunnen kiezen uit zwart of wit. Ook de grootte van de muis is met een schuifregelaar in te stellen, en kan ook duidelijk groter worden dan voorheen. Dat heeft niet alleen voordelen voor mensen met een visuele beperking, maar kan ook helpen bij bijvoorbeeld presentaties, als de muis beter te herkennen moet zijn.

De spraakuitvoer van Windows (Verteller) heeft weer kleine verbeteringen gekregen. Hij moet nu met meer

FUNCTIEDETAILS

De indexeringsservice van de Windows-eigen zoekfunctie biedt een klassieke en een uitgebreide modus. In principe gaat het daarbij om de mogelijkheid de te indexeren locaties naar keuze via whitelisting of met blacklisting te configureren. De uitgebreide modus indexeert eerst alle beschikbare schijven en zondert daar alleen de uitdrukkelijk genoemde delen van uit.

Dat kan voor een aantal gebruikers heel handig zijn: er komen altijd wel weer gevallen voor waarbij de indexering van bijvoorbeeld op station D: opgeslagen locaties niet betrouwbaar werkt nadat die handmatig geconfigureerd waren. Met de uitgebreide modus kun je ook de overal verspreidde documenten beter vinden.

Op mobiele apparaten is er in het in actiecentrum nu een nieuwe schuifregelaar voor de beeldschermhelderheid. Bovendien schakelt de helderheid niet meer om als

uitgave 6/2019

De Windows Sandbox lijkt op een virtuele testmachine, maar gebruikt containertechniek.

41

HACKING-GADGETS

Tekst Ronald Eikenberg, Gerhard Klostermeier, David Wischnjak, Mirko Dölle en Marco den Teuling

De tools die hackers gebruiken

ALLES OVER DIT ONDERWERP  Nieuwe hacking-gadgets  De klassiekers  Verboden gereedschap 44

44 54 57 www.ct.nl

Achtergrond / Hacking-gadgets

In de gereedschapskist van een hacker zitten allerlei tools om bijna overal in te breken. Netwerken, computers, smartphones enzovoort zijn meestal een makkelijk doelwit. We hebben eens een flinke verzameling van dergelijke gadgets ingeslagen via speciale shops en die getest. de pentesting-apparatuur dan wordt gebruikt voor een aangevraagde beveiligingscheck of om de infrastructuur van derden te hacken. Dat ze voor beide doeleinden geschikt zijn, laat een voorval vorig jaar in Nederland mooi zien. De Nederlandse MIVD (Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst) maakte toen bekend dat het vier mannen had aangehouden die ervan werden verdacht te werken voor de Russische militaire inlichtingendienst GROe. In de huurauto van de mannen ontdekten de Nederlandse agenten niet alleen aanzienlijke hoeveelheden contant geld, maar ook een verzameling apparatuur die geschikt was om wifinetwerken mee aan te vallen. Daaronder bevond zich behalve een notebook met wifi-richtantenne ook een WiFi Pineapple Nano.

Dat is een krachtige draagbare wifirouter die wifi-aanvallen automatisch kan uitvoeren. Volgens de MIVD hadden de vier Russen een cyberaanval gepland op

Bron Nederlands Ministerie van Defensie

J

e hoeft niet eens het Darknet op om op internet webwinkels te vinden die een aardig assortiment bieden aan hacking-gadgets. Bij Hacker Warehouse, Hak5 en Lab401 vind je bijna alleen maar apparaatjes met één enkel doel: het zo makkelijk mogelijk maken van aanvallen op netwerken, computers, smartphones en andere doelwitten. Er zitten vaak ook geniepige spionagetools tussen, die je eerder zou verwachten in de bagage van een geheim agent. In dezelfde shops kom je daarnaast ook vaak inbrekersgereedschap tegen waarmee dan bijna elk slot te kraken is.

De klantenkring bevat bekende namen: volgens een klantenlijst die we onder ogen kregen, zouden zowel de FBI en het Amerikaanse leger als defensiebedrijf Lockhead Martin inkopen doen bij een van die shops. De speciale tools kunnen in de verkeerde handen beslist veel schade aanrichten. Maar die zijn zogezegd voor andere doeleinden bestemd. De tools en apparaten zijn ontwikkeld voor penetration-testers, security-onderzoekers en beveiligingspersoneel, die er zwakke plekken mee moeten opsporen en verhelpen. Dat alles volgens het motto: hack jezelf voordat iemand anders het doet. Het is dan ook niet vreemd dat tot de klantenkring ook Apple, Google, Microsoft, Amazon, Siemens en Volkswagen behoren.

GADGETS IN DE ATTACHÉKOFFER

De meeste apparaten zijn legaal te koop, je hebt geen cyber-wapenvergunning nodig om ze aan te schaffen of te bezitten. Hoe de hacking-tools uiteindelijk ingezet worden, is voor de winkels niet van belang.

De websites kan op zich weinig verweten worden, zij kunnen per slot van rekening niet controleren of

De Nederlandse MIVD ontdekte bij een vermoedelijke Russische hacker-unit verdachte wifi-apparatuur zoals de hacking-tool WiFi Pineapple.

Verboden of niet?

Bij de meeste hacking-gadgets gaat het om apparaten die je zowel nuttig kunt gebruiken als om anderen schade toe te brengen, net als dat met een doodgewone hamer het geval is. Een aanleiding voor een algemeen verbod is er daarom ook niet. Er is niets op tegen om de apparaten te gebruiken om je eigen systemen door te lichten op veilig-

uitgave 6/2019

heidslekken of om ze te gebruiken bij een voorlichtingsbijeenkomst om personeel bewust te maken van de mogelijke gevaren.

Het wordt pas een ander verhaal als je ze gebruikt om de systemen van iemand anders zonder toestemming te manipuleren, saboteren of bespioneren. Dat valt meestal onder vergrijpen die met data van doen

hebben en in het Wetboek van Strafrecht staan beschreven. Cameratoezicht is alleen toegestaan op je eigen terrein en als je het duidelijk kenbaar maakt. Tot slot voldoen sommige gadgets ook eenvoudigweg niet aan Europese richtlijnen en hebben bijvoorbeeld geen CE-label, dus die mogen niet worden ingevoerd.

45

VAARWEL, GOED GELUID

ALLES OVER DIT ONDERWERP  De dood van de cd 70  Geluidsanalyse van streamingdiensten 72  Audiofiele streaming onder het vergrootglas 78 70

www.ct.nl

Tekst Hartmut Gieselmann en Noud van Kruysbergen Illustratie Albert Hulm

De dood van de audio-cd

Achtergrond / Muziekstreaming

Bijna 40 jaar na zijn geboorte dreigt de audio-cd uit te sterven. De erfgenamen zijn de streamingdiensten, al wordt hun geluid als inferieur beschouwd. Maar ze zouden de geluidskwaliteit juist kunnen verbeteren.

A

ls je naar de voorlopige cijfers van de muziek­ industrie kijkt, zie je dat er vorig jaar weer stuk­ ken minder cd’s verkocht zijn. De cijfers doen een beetje denken aan de voormalige ondergang van de elpee. Tussen 1990 en 1992 kelderde de om­ zet daarvan van 45 miljoen naar 5 miljoen. Als de ge­ schiedenis zich herhaalt, worden de zilveren schijven al snel een zeldzaam luxeproduct dat alleen gefor­ tuneerde luisteraars zich nog kunnen veroorloven. De elpee lijkt nu weer aan een opmars begonnen, maar door de prijzen daarvan geldt dat eigenlijk ook als een luxeproduct.

Er worden nu al niet veel albums meer uitgebracht op cd. Verreweg de meeste luisteraars streamen mu­ ziek alleen nog maar en accepteren daarbij een kwa­ liteitsverlies. Aanbieders als Spotify en iTunes maken gebruik van coderingen met verlies, zoals Ogg Vorbis, AAC en MP3, om bandbreedte te besparen tijdens de overdracht. Andere aanbieders, zoals Deezer en Ti­ dal, bieden tegen een flinke meerprijs verliesvrije ge­ comprimeerde streams. In het volgende artikel kijken we naar de resultaten daarvan. Zijn er echt verschil­ len tussen de gebruikte compressiemethoden? Welke kun je meten en welke ook nog horen?

DE LOUDNESS-OORLOG

Afgezien van de compressie­codecs zijn er nog an­ dere aspecten die invloed hebben op het geluid. De zogeheten ‘loudness war’ woedt nog steeds. Die is gebaseerd op het feit dat een luisteraar bij twee ver­ der identieke stukken altijd de voorkeur geeft aan de luidste versie. Kleine verschillen zijn al genoeg. In de digitale wereld kun je muziek echter niet willekeurig luider maken. Er is een vaste limiet van 0 dBFS (deci­ bel Full Scale), waar geen paukenslag bovenuit kan.

Naarmate een nummer in zijn geheel luider wordt, komt die 0 dBFS­grens steeds dichterbij en kan dat verhinderen dat een paukenslag nog opvalt. Het af­ toppen van de niveaupieken maakt niet alleen de dy­ namiek kapot, maar verandert ook nog eens de fre­ quentierespons, wat soms ingrijpende effecten op het geluid heeft.

Bij muziekproductie is het de taak van een mas­ tering­technicus om dergelijke geluidsveranderingen te controleren en indien nodig te corrigeren. Goede mastering kan het geluid van een nummer drama­ tisch verbeteren. Maar streamingdiensten plaatsen geluidstechnici voor nieuwe uitdagingen. Voorheen hoefden ze slechts één nummerreferentie bij een cd­perser af te leveren, maar bij de streamingdiensten hebben ze vaak niet langer de controle over de versie die de luisteraar uiteindelijk te horen krijgt. Dat wordt nu bepaald door een algoritme. Alleen al Spotify kan een nummer op vier verschillende volumes afspelen met drie verschillende bitrates. Die twaalf combina­ ties resulteren in nauwelijks te berekenen afwijkingen

uitgave 6/2019

in frequentiespectrum, dynamiek en stereobreedte, die een mastering­technicus niet kan testen of corri­ geren.

Als streamingdiensten een einde maken aan de loudness war, kan dat de geluidskwaliteit van muziek ten goede komen Streamingdiensten veranderen het volume zodat hun programma’s beter overkomen. In een gemengde af­ speellijst zou een rustig nummer anders wegvallen na een luid nummer. De automatische volumeaan­ passingen werken echter niet altijd goed en spelen sommige nummers luider dan andere, wat weer leidt tot een nieuw hoofdstuk in de loudness war. Ook dy­ namische conceptalbums die opzettelijk met het vo­ lume van individuele nummers spelen, hebben het moeilijk. Automatische volumeaanpassingen worden dan soms overvraagd, zoals uit onze analyses blijkt.

BETER DAN CD?

Een nieuwe codec met de naam MQA (Master Quality Authenticated), in gebruik bij de streamingaanbieder Tidal, moet uitkomst brengen. Het in Groot­Brittanië ontwikkelde formaat is compatibel met normale Wave­ en FLAC­bestanden. Enerzijds moet het ervoor zorgen dat het muziekbestand dat door de mastering­ technicus wordt afgeleverd qua klank niet meer door een algoritme wordt veranderd. Anderzijds zou het zelfs een betere geluidskwaliteit mogelijk moeten kunnen maken dan op audio­cd, omdat het met maar liefst 24 bits een duidelijk grotere dynamiek kan be­ reiken.

Terwijl veel muziekproducenten deze techniek verwelkomen en speciale MQA­versies van hun al­ bums op Tidal uitbrengen, stuit de codec in audiofiele kringen ook op kritiek. MQA zou niet zonder verlies werken en de muziekbestanden voorzien van Digi­ tal Rights Management (DRM). Wat daarvan waar is en wat niet, analyseren we in het laatste artikel over dit onderwerp. Bovendien leggen we daar uit hoe een zachte ruis (dithering) het geluid van digitaal opge­ nomen muziek kan verbeteren en hoe belangrijk een grotere bitdiepte en hogere samplerate zijn, waar au­ diofiele luisteraars zo mee dwepen.

We hebben korte audiofragmenten bij de link aan het eind van dit artikel gezet, zodat je de verschil­ len zelf kun nagaan. Ze illustreren bijvoorbeeld hoe de verschillende codecs en dithering­methoden de dynamiek beïnvloeden. Ter verduidelijking hebben we het volume van de effecten verhoogd, zodat je de verschillen ook zonder dure audioapparatuur zonder problemen kunt horen.

www.ct.nl/softlink/

1906070

71