c't 3

Raspberry Pi 4: Hoe kun je hem het beste koelen?

www.ct.nl

GoPro Hero 8 actioncam

De optimale pc Bouwvoorstellen: 7-watt mini-pc • stille all-rounder • high-end pc

GETEST

Draadloze in-ear headsets WD 14 TB NAS-schijf Decibel-apps voor iOS Surface tablet en laptop Remote beheer voor pro’s

Ruimte-afval Medische diagnose met AI IP-beschermingsgraden Back-uppen met Duplicati 2.0 Programmeren met ChromeOS

Verborgen en systeembestanden • Het rechtensysteem van Windows

Smarthome met ioBroker

Gratis smarthome-software • Nieuwe uitbreidingen • Veilig installeren

€ 6,99

januari2020 maart 2020

Windows Verkenner

AP

De optimale pc: drie bouwvoorstellen • Draadloze in-ear headsets • Smarthome met ioBroker • Windows Verkenner • Remote beheer

3

maart 2020

Thema’s e optimale pc D 34 Koopadvies voor losse componenten 40 Bouwvoorstel voor een allround-pc 43 Bouwvoorstel high-end pc met 12-core-cpu 46 Bouwvoorstel voor een 7W mini-pc 56 Koopadvies voor een grafische kaart

Windows Verkenner 94 Het rechtensysteem van Windows 106 Verborgen bestanden weer zichtbaar maken 110 Verkenner de juiste informatie laten weergeven

34

DE OPTIMALE PC

Met ons koopadvies voor losse onderdelen kun je zelf een nieuw systeem in elkaar zetten.

Je kunt ook voor een van onze compatibele bouwvoorstellen gaan, waarvan we alle BIOS-­ instellingen op een rijtje hebben gezet.

Smarthome met ioBroker 100 Uitbreidingen voor smarthome-software ioBroker 102 ioBroker veilig installeren en gebruiken

Nieuws 6 Algemeen 8 Hardware 10 Software 12 Development & security 14 Mobiel 16 Apple 17 Linux 18 Processors 19 Wetenschap 30 Lifestyle 33 Surftips

Software

94

WINDOWS VERKENNER

Windows beschermt verschillende onderdelen tegen toegang door onbevoegden. Daar kun je gebruik van maken, als je tenminste weet hoe. Verkenner laat standaard echter niet alles zien zoals het écht op je schijf staat. Maar met de juiste aanpassingen krijg je meer informatie en meer overzicht.

4

24 Ring Fit Adventure fitnessgame 24 Softmaker Megafont Now fontpakket 25 Rmw verwijdertool 25 Spleeter opensource muziekontleder 25 Digital Courage poll-tool 31 Apps 32 Games: Star Wars Jedi: Fallen Order, Shenmue III 72 Online vertalers: DeepL is de winnaar 78 Vijf decibel-apps voor iOS 124 Remote beheer voor technici

www.ct.nl

Inhoud 3-2020

100

SMARTHOME MET IOBROKER

Als je je smarthome aanstuurt met ioBroker, ben je onafhankelijk van de eigen systemen van hardwarefabrikanten. We bespreken de belangrijkste nieuwe uitbreidingen die beschikbaar zijn en laten je zien hoe je de software veilig installeert en beheert.

Hardware

Vaste rubrieken

22 22 23 23 23 26 27 28 29 68 132

3 4 145 146

iXpand Wireless Charger met ssd Lego Hidden Side bouwpakket met AR Western Digital Red NAS-schijf van 14 TB AMD Athlon 3000G overklokbare instap-cpu SanDisk Extreme Pro sd-klaart van 1 TB Microsoft Surface Pro X Windows 10-tablet Microsoft Surface Laptop 3 GoPro Hero 8 Black actioncam HP Spectre x360 15� Windows-laptop Vijf bluetooth in-ears getest Koeloplossingen voor de Raspberry Pi 4

Achtergrond 64 104 116 120

De impact van ruimte-afval HDR-video’s bij streamingdiensten AI als second opinion bij medische diagnose IP-ratings: hoe wordt daarop getest

Praktijk 50 82 88 136 139 142

Linux installeren op onze bouwvoorstellen Snel en makkelijk back-uppen met Duplicati 2.0 Blender workshop deel 2 Eerste stappen met GitHubs CI/CD-tool Programmeren met Chrome OS Tips en trucs

uitgave 3/2020

Voorwoord Inhoud Colofon Volgend nummer

Zakelijk uitgelicht 23 Western Digital Red NAS-schijf van 14 TB 27 Microsoft Surface Laptop 3 29 HP Spectre x360 Windows-laptop 124 Remote beheer voor technici 137 Eerste stappen met GitHubs CI/CD-tool

Abonnement afsluiten?

Kijk voor actuele aanbiedingen op lees.ct.nl 5

Illustratie Rudolf A. Blaha

SLIMME TEKSTBROUWER

Online vertalers: en de winnaar is DeepL Computers hebben het altijd al moeilijk gevonden om teksten te vertalen. Tot het bedrijf DeepL een neuraal netwerk daarvoor ging trainen en daar verbluffend goede resultaten mee haalde. Ook professionele ­ tools werken inmiddels met dat vertaalmiddel.

Gerald Himmelein en Alieke van Sommeren

C

omputervertalingen hebben niet voor niets een redelijk slechte reputatie. In de jaren negentig kreeg je na het invoeren van het Bijbelcitaat ‘The spirit is willing, but the flesh is weak’ bij een com­ putervertaling van Engels naar Russisch te lezen dat de wodka prima was, maar het vlees was bedorven.

De vertaalkwaliteit van klassieke vertaalprogram­ ma’s als Systran en Babylon was lange tijd bijzonder lachwekkend slecht. Als je de afgelopen tijd nog een

handleiding van een gadget uit China hebt gelezen, is het duidelijk dat er nog wel wat werk valt te verzetten.

Slechts twee jaar terug ging de online vertaler DeepL van start met maar zeven t­ alen en een vrij sim­ pele interface. De onverwacht hoge kwaliteit van de vertalingen kwam al snel naar boven. Anders dan bij andere online vertalingen was je al blij als het resul­ taat ook maar een beetje te begrijpen was. DeepL kreeg het niet alleen voor elkaar om in veel situaties de juiste woorden te vinden, maar toverde ook een on­ gekend natuurlijk ogende tekst voor je ogen.

Als je je niet registreert, kun je maximaal 5000 te­ kens lang gratis vertalen. Als je meer wilt, moet je een abonnement op een van de Pro-versies aanschaffen.

BETER NEURAAL NETWERK

De online vertaaltools van Google en Microsoft wer­ ken net als DeepL met neurale netwerken. DeepL haalt alleen veel betere resultaten dan die twee. Waar

72 www.ct.nl

Praktijk / Machinevertaling

dat aan ligt, is een bedrijfsgeheim. Officieel wordt al­ leen gemeld dat de door DeepL ontwikkelde ‘nieuwe structuur van neuronen en hun verbindingen’ beter zijn met natuurlijke taal dan de tot nu toe bekende vertaal­systemen. Wel weten we dat het elektronische brein een fikse hoeveelheid rekenkracht heeft om mee te werken. DeepL zit in een supercomputer met een performance van 5,1 petaflops in een datacenter van het IJslandse Verne Global. DeepL ondersteunt in­ middels negen talen: Nederlands, Engels, Duits, Frans, Italiaans, Pools, Portugees, Russisch en Spaans. Ja­ pans en Mandarijn worden al een tijdje aangekondigd, maar hebben we tot nu toe nog niet gezien.

DeepL biedt sinds kort een programma voor ma­ cOS en Windows dat op de achtergrond wacht tot hij aan het vertalen mag slaan en dat met een sneltoets uitvoert. Dat programma heeft uiteraard een internet­ verbinding nodig en maakt gebruik van dezelfde dien­ sten als de webversie.

Om duidelijker te maken wat er zo bijzonder is aan DeepL, hebben we DeepL vergeleken met zes andere online-vertalers: Babylon, Bing Microsoft Translator, Google Translate, Promt Online Translator, Systran en WorldLingo. Ze kregen allemaal dezelfde opdracht voor de kiezen: twee paragrafen met Engelse tekst met in totaal 728 tekens in 123 woorden (zie het kader).

Bij de taalkundige uitdagingen hoort een zin met een bijzin, veelvoorkomende spelfouten (apostrof op de verkeerde plek) en twee citaten – eentje uit de Christelijke bijbel en eentje uit de nerdbijbel (The Hitch­hikers Guide to the Galaxy van Douglas Adams).

Een zin met een geslachtsneutraal zelfstandig naam­ woord wordt gebruikt om te zien hoe digitale vertaal­ tools het geslacht bepalen.

VERLIEZERS EERST

De hekkensluiters bij deze vergelijkende tekst waren Babylon Translator en WorldLingo. Babylon Translator kon maar een enkele bijzin per keer aan en struikel­ de al bij de samenvoegingen it’s en don’t. Zelfstandige naamwoorden werden niet herkend en de zinsbouw was continu verkeerd. Maar het was niet alleen maar kommer en kwel, het Bijbelcitaat en ‘gross misinter­ pretation’ werden wel goed vertaald.

WorldLingo kwam af en toe met een foutcode op de proppen. Net als bij Babylon Translator waren de zinnen erg krom en de gebruikte woorden vaak nog­ al gedateerd. Het is alsof de vertaler in het verleden is blijven hangen. Dan wordt een zinsdeel als ‘without gender-neutral equivalent’ vertaald als ‘zonder een niet sexistisch equivalent’.

De Promt Online Translator kwam er slechts mini­ maal beter vanaf. Ook daarbij kregen we vrijwel geen enkele zin die grammaticaal klopte. Het woord ‘gen­ derneutral’ bleef zelfs onvertaald in de vertaling staan.

Soms schoof een woord aan het eind van een zin door naar het begin van de volgende.

HET WORDT BETER

Systran Translate heeft op een wat onopvallende ­manier maar liefst vijf verschillende vertaalmodi be­

uitgave 3/2020

DeepL geeft je via een contextmenu de optie om een gegeven vertaling nog verder te verbeteren.

Verder naar beneden staat de terugvertaling naar de brontaal van het gekozen woord.

schikbaar ­gesteld. Na het invoeren van de tekst om te vertalen verschijnt in een wat klein uitgevallen font onder het vertaalde tekstblok (indien beschikbaar) de resultaten voor Generic_Formal, Generic, Finance, IT en Legal. De vijf varianten produceren afhankelijk van het soort tekst verschillende resultaten, maar je loopt ook een grote kans op verschillende fouten. Drie van de modi verslikten zich in een spatie.

Net als bij Bing en zelfs DeepL was de geest niet gewillig, maar ‘bereid’. Het maakt per taal ook nog uit of de verschillende modi verschillende resultaten la­ ten zien.

Translate this!

We hebben alle online vertaaltools de onderstaande twee paragrafen gege­ ven om naar het Nederlands te verta­ len: It’s not easy to translate from one language to another, even if the ori­ ginal text is free from errors in spel­ ling or grammar. Complex sentence structures, in particular, can be hard to ­parse and interpret accurately. Gen­ der can also be difficult: What becomes of a ­nurse, a police officer or a politi­ cian when translated into a language without a genderneutral equivalent?

Things get worse when the original con­ tains misspellings or grammatical er­ rors. Its highly unlikely that such a t­ exts translation will convey it’s intended mean­ing. Literature is a frequent victim of gross misinterpretation, such as “The spirit is willing, but the flesh is weak” or “The ships hung in the sky in much the same way that bricks don’t.”

Opmerking: in de tekst hebben we drie apostroffouten gestopt: (“Its … texts … it’s” in plaats van “It’s … ­text’s … its”). De laatste zin is een lasti­ ge fictie­quote van Douglas Adams.

73

BACK-UPS OVERAL

Bestanden snel en eenvoudig back-uppen met Duplicati Met Duplicati 2.0 is er geen enkele reden meer waarom je geen back-up zou hebben. Duplicati is geheel gratis, snel geĂŻnstalleerd en geconfigureerd en draait onder alle gangbare desktopbesturingssystemen. Als back-updoel kun je zowel een usb-stick als een NAS of de cloud gebruiken.

Door het versleutelen van je bestanden is je digitale erfgoed altijd beschermd tegen toegang door onbevoegden.

Ronald Eikenberg en Noud van Kruysbergen

D

e kans dat er vroeger of later een harde schijf crasht of dat een usb-stick van de ene op de andere dag niet meer door je pc herkend wordt, is enorm groot – ga eigenlijk maar gewoon uit van 100 procent. Het is dan ook zeker zaak om voorbereid te zijn op de dag die je wist dat ging komen. Het is niet meteen het meest interessante onderwerp, maar zorg ervoor dat je regelmatig een back-up maakt. In ieder geval van de belangrijkste en onvervangbare bestanden. Maar laten we elkaar niet voor de gek houden: niemand heeft daar waarschijnlijk zin in.

Met Duplicati zijn back-ups echter zo makkelijk te maken als dat maar kan. Je hoeft de software slechts eenmalig in te stellen, en dan kun je met een gerust hart op de eerste crash gaan wachten.

82 www.ct.nl

Praktijk / Back-uppen met Duplicati 2.0

In c’t 7-8/2019 hebben we op pagina 28 al een eerste korte review van Duplicati 2.0 gedaan. Versie 2.0.4 heeft nog steeds Beta in de naam staan, maar daar moet je je niet door laten afleiden: Duplicati werkt stabiel en is prima geschikt voor gebruik in de praktijk. De meest opvallende vernieuwing is dat je de back-up­ software niet meer via een eigen programmavenster configureert, maar met een moderne ­we­b­­interface.

Als je wilt, kun je die interface zelfs vrijgeven voor je lokale netwerk en op je smartphone de back-uptaken volgen en aansturen.

De sterke punten van Duplicati zijn nog steeds aanwezig: het programma ondersteunt een lange lijst van back-updoelen, van usb-stick tot NAS en ­cloudopslag. Als je ergens bestanden op kunt slaan, dan is die locatie hoogstwaarschijnlijk als back-updoel te gebruiken. Net als voorheen versleutelt Duplicati de back-ups, naar keuze met AES-256 of GPG. Zelfs als het een ­hacker lukt om bijvoorbeeld bij de cloudopslag te komen, dan kan hij niets beginnen met de daar opge­ slagen versleutelde back-ups.

De back-upsoftware draait onder Windows, Linux en macOS. In dit artikel beschrijven we hoe je het installeert en je eerste geplande back-uptaak instelt.

Vervolgens tonen we je een handigheidje om de Taakplanner van Windows te gebruiken om een back-up automatisch te starten zodra er een bepaalde usbstick op de pc wordt aangesloten. Dat is enorm handig: je hoeft dan alleen de betreffende usb-stick erin te stoppen, een paar minuten te wachten en dan is de back-up alweer klaar.

DUPLICATI INSTALLEREN

Het installeren van Duplicati 2.0 is simpel. Download de installer via de link aan het eind van dit artikel en volg de aanwijzingen. Standaard is de optie geactiveerd dat Duplicati automatisch wordt gestart als je de pc start. Na het installeren opent de webinterface in je standaardbrowser. Je kunt die interface altijd openen met http://localhost:8200. Dat kan bijvoorbeeld met het Duplicati-pictogram in het systeemvak op de taakbalk.

Als je de webinterface voor het eerst opent, vraagt Duplicati of je computer door meerdere mensen gebruikt wordt. Het is in dat geval namelijk aan te raden de interface te beveiligen met een wachtwoord.

Dat geldt overigens ook als je de interface wilt vrijgeven voor je hele lokale netwerk. Daarna kom je op de hoofdpagina uit. Bij ‘User interface settings’ kun je de taal veranderen van default naar Nederlands.

Op de startpagina is nog weinig te zien. Daar breng je verandering in door je eerste back-uptaak aan te maken. Om dat te doen, klik je op ‘Back-up toevoegen’.

Afhankelijk van je schermresolutie zit dat menu bij de responsive website opengeklapt aan de linkerkant of zie je het nadat je op de menuknop rechtsboven klikt.

verklaart wat het doel van de taak is. Daaronder stel je de versleuteling in. AES-256 is standaard geselecteerd, en dat zal in de meeste gevallen ook de juiste keus zijn. Daaronder geef je een wachtwoord op dat voor het versleutelen van de back-up gebruikt gaat worden.

Daarbij is ieder teken belangrijk, want hoe langer het wachtwoord is, des te langer een aanvaller zijn tanden stuk zal bijten bij pogingen om de bestanden te ont­ sleutelen.

Duplicati geeft de sterkte van het wachtwoord aan, maar je kunt ook een wachtwoord laten genereren. Onthoud dat wachtwoord door het bijvoorbeeld op te schrijven, of beter nog: gebruik daar een wachtwoordmanager voor. Want als je dat wachtwoord vergeten bent, kun je je back-ups op geen enkele manier meer herstellen. Als je de back-ups alleen lokaal opslaat en niet bang bent dat anderen bij je bestanden komen, kun je de versleuteling ook uitschakelen.

Bij de volgende stap kies je het back-updoel. Bij Opslagtype staat een omvangrijke lijst aan mogelijkheden. ‘Lokale map of station’ is standaard geselecteerd, en daaronder staan in de drop-downlijst gangbare verbindingsprotocollen als FTP, SFTP (SSH) en WebDAV. Daarnaast kan Duplicati communiceren met een hele batterij aan online opslagdiensten zoals Dropbox, Google Drive en OneDrive, die je daar kunt selecteren en instellen.

Voor lokale opslag op een usb-stick of schijf laat je de instelling op ‘Lokale map of station’ staan. Selecteer bij Map-pad het gewenste station en klik op ‘Test verbinding’ om er zeker van te zijn dat Duplicati data naar dat station kan schrijven. Als je één opslagdoel voor meerdere back-uptaken wilt gebruiken, moet je voor elke taak een eigen map aanmaken. Vervolgens ga je met Volgende naar de dialoog waar je de te back-uppen bestanden moet selecteren.

Ook daar zie je weer een boomstructuur. Boven­ aan staan verschillende gebruikersmappen zoals My Documents, My Pictures en de Desktop. Daar­onder begint bij Computer de mappenstructuur van je ­stations.

DE EERSTE TAAK

Omdat ‘Een nieuwe back-up instellen’ al geselecteerd is, klik je op Volgende. Bij de volgende dialoog geef je de back-up een naam en een korte beschrijving die

uitgave 3/2020

Duplicati 2.0 wordt aangestuurd via een moderne webinterface, die je kunt vrijgeven voor je thuisnetwerk.

83

SLIM KOELEN Koeloplossingen voor de Raspberry Pi 4 Wanneer de processor in de Raspberry Pi 4 een hoop te doen heeft, wordt hij heet. Vanaf 80 graden Celsius verlaagt hij zijn kloksnelheid. Actief of passief gekoeld kan hij dan ook langer op topsnelheid werken. We beoordelen verschillende oplossingen van 2 tot 40 euro.

Ingo T. Storm en Noud van Kruysbergen

D

e System-on-Chip (SoC) in de Pi 4 wordt bij volledige belasting zo heet dat hij de klokfrequentie van de ARM-cores al snel van 1500 MHz naar 1000 MHz moet verlagen. Met de officiële behuizing gebeurt dat al na enkele seconden, en zonder behuizing na anderhalve minuut. Overklok je hem naar 2000 MHz, dan krijgt de SoC het nog sneller te heet – zie het artikel in het vorige nummer [1]. In die gevallen brengt net als bij een pc alleen koeling uitkomst. De (nuttige) koelmogelijkheden beginnen bij kleine passieve aluminium koelblokjes vanaf zo’n 2 euro en eindigen bij een actieve tower-cooler met discoverlichting voor 32 euro. Daartussen zitten passief of actief gekoelde behuizingen van uiteenlopende vormgeving.

Het slechte nieuws: de perfecte koeloplossing bestaat niet. Het goede nieuws: het is zonder veel moeite en lawaai mogelijk om een op 2000 MHz overklokte en continu volledig belaste Pi onder de 80 °C te houden,

zodat hij zichzelf niet omlaag klokt. Maar dan kun je geen uitbreidingskaarten (HAT’s) meer gebruiken of niet meer bij de interne aansluitingen voor camera en display en de pinheaders van de GPIO-poorten.

Een actieve koeling met ventilators is trouwens ook niet geruisloos. De geteste ventilators waren wel veel stiller dan je van ventilators van 25 tot 40 milli­ meter zou verwachten. Heb je de Pi bij het werken aan een project op je bureau liggen, dan hoor je de ventilators allemaal. Op een afstand in een hoek van de kamer vallen ze niet meer op.

Wanneer de Pi als mediacenter naast de televisie staat, speelt ook het uiterlijk nog een rol. Een (half) open oplossing ziet er dan niet zo goed uit als een passief gekoelde behuizing. Aan de hand van onze metingen kun je inschatten welk compromis het beste bij jouw gebruik van de Pi past.

We hebben op dezelfde manier gemeten als in het artikel over het overklokken van de Pi 4 [1]. We hebben daar de shell-scripts monipi.sh en stress-and-log. sh voor gebruikt. Die kun je via de link op de laatste pagina van dit artikel vinden bij GitHub. Ze stellen de Pi in drie etappes bloot aan verschillende belastingen – netwerk, desktop en volle belasting – en meten tegelijk doorlopend de temperatuur en de kloksnelheid.

We hebben ze overigens nog een beetje uitgebreid.

Je kunt nu bijvoorbeeld alle benodigde programma’s auto­matisch laten installeren. Het derde script heet howcool.pl en zet de logfiles met Gnuplot om in grafieken. Daar kun je dan goed aan zien hoe de kloksnelheid en temperatuur van de Pi-SoC zich bij verschillende belastingen gedragen. Als basissysteem gebruikten we in alle gevallen Raspbian Buster met desktop en alle updates tot 20 november.

UPDATERISICO

Meet je het zelf na en krijg je niet exact dezelfde uitkomsten, dan kunnen daar meerdere dingen debet aan zijn. Ongeveer een maand geleden heeft de onverwachts toegevoegde firmware-update onze metingen kort voor de redactiesluiting op hun kop gezet – dat kan ieder moment weer gebeuren. Op het moment dat we dit artikel schrijven zijn de ingenieurs van de Raspberry Pi Foundation bijvoorbeeld bezig nog een paar mogelijkheden voor het uitschakelen van ongebruikte hardware in te bouwen. Maar ook andere aanpassingen aan de firmware of zelfs aan een Linuxkernel­module kunnen het opgenomen vermogen en daarmee de warmteontwikkeling beïnvloeden.

Bovendien hebben we met opzet vals gespeeld.

Afzonderlijke pieken in de kloksnelheid hebben we handmatig uit de logbestanden verwijderd. Die ontstaan tijdens rustfasen doordat er bij een multitasking besturingssysteem met draaiende desktop continu een groot aantal processen loopt. Die pieken zouden anders in de grafieken het beeld verstoren van de frequentieontwikkeling door het omlaag klokken vanwege oververhitting. De grafieken van alle hier genoemde koeloplossingen staan bij de link op de laatste pagina.

We hebben steeds het gedrag bij 1500, 1750 en 2000 MHz gemeten.

132 www.ct.nl

Test / Raspberry Pi 4 koelen

HETE LUCHT

Dat effect varieert met de tijd. Wanneer door convectie (het opstijgen van de door de SoC opgewarmde lucht) of door een ventilator steeds weer nieuwe nog koele lucht langs de SoC stroomt, kan het koellichaam of de heat-spreader van de SoC meer warmte per tijdseenheid afgeven. Het verschil tussen zijn temperatuur en de omgevingstemperatuur blijft namelijk langer groot. Hoe kleiner en dichter een behuizing is, des te sneller de omringende lucht volledig opgewarmd is, waardoor de koelwerking drastisch afneemt. Alleen al daarom is de nieuwe behuizing van de Raspberry Pi Foundation alleen te gebruiken wanneer de Pi maar zelden volledig belast wordt. Die case heeft niet alleen weinig inhoud, maar is ook nog eens zeer gesloten.

De volgende belangrijke factoren zijn de warmte­ geleidingscapaciteit van de koelende materialen en de kwaliteit van de overgangen van de eigenlijke chip naar zijn heat-spreader en daar vandaan naar het koellichaam. De eerste overgang kun je vrijwel niet beïnvloeden. Bij de tweede overgang kun je kiezen tussen (apart te kopen) warmtegeleidingspasta en warmte­ geleidende folie – of de warmtegeleidende pads die bij de geteste Pi-koelers en koelbehuizingen meegeleverd worden. De verschillen zijn klein.

VANAF 2 EURO

Voor zo’n 2 tot 4 euro is er een beetje een halfbakken oplossing, bestaande uit een set van twee tot vier passief koelende aluminium blokjes voor de SoC en de usb-controller. Het koeleffect is meetbaar, maar

­ onderen mag je er niet van verwachten. Alle aansluiw tingen blijven er wel goed bereikbaar mee en de Pi 4 past nog in vrijwel elke normale behuizing. Wanneer je de koelblokjes in combinatie met een opzetkaart (of HAT) wilt gebruiken, moet je letten op de hoogte van het koellichaam voor de SoC. Het bovengenoemde standaardmodel dat al voor oudere Pi’s op de markt was, is te hoog. Bij de ons bekende setjes van vier blokjes, is de SoC-koeler iets lager en past goed onder HAT’s die alleen aan de bovenkant zijn voorzien van elektronische componenten.

Met een passief gekoelde behuizing raak je meer warmte kwijt. Die zijn meestal ook van aluminium.

Aan de binnenzijde zitten uitsteeksels die via warmtegeleidende pads stevig op de SoC en/of het RAM drukken. Op die manier dient de hele behuizing als koellichaam. Dat levert dan veel vlakken op die warmte afstralen (waar je je vingers aan kunt branden). HAT’s passen niet in dergelijke behuizingen vanwege de constructie, maar de interne aansluitingen blijven meestal vrij.

KOELENDE BEHUIZINGEN

Een erg populaire behuizing is de Flirc. Die is mooi strak en te koop in de natuurlijke aluminiumkleur of in zwart. Bij de zwarte behuizing staat het logo van het Kodi-mediacenter op het deksel – dat opensourceproject krijgt een deel van de omzet. De camera- en display-aansluitingen zijn daarbij onbereikbaar. De GPIO-pinnen kun je met een lintkabel door een spleet naar buiten voeren. Omdat de ruimte in de behuizing erg krap is, passen normale lintkabels er niet in. Maar op de FAQ bij de behuizing wordt een kabeltype genoemd waarvan de stekker wat kleiner is en niet tegen de behuizing aankomt (zie de link op de laatste pagina). Een van onze test-Pi’s crashte in die behuizing na de laatste firmware-update reproduceerbaar bij een SoC-temperatuur van net iets meer dan 70 °C. Maar dat gebeurde alleen toen hij overklokt was en volledig belast werd. Andere exemplaren doorstonden regelmatig 5 minuten volledige belasting op 2000 MHz. Bij het overklokken moet je er dus altijd rekening mee houden dat verschillende Pi’s zich verschillend kunnen gedragen.

Pi 4B 1750 MHz in de Flirc-case

22.11.2019 15:43

100

100

2000

60

1000

40

500 openssl speed + iperf3 glmark2 0

cpuburn-a53 + glmark2 frequentie 85 °C

20

temperatuur 80 °C 0 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800 tijd [s]

ARM-frequentie [MHz]

80

Core-temperatuur [°C]

ARM-frequentie [MHz]

2000 1500

Pi 4B 2000 MHz met ICE-Tower koeler (5V)

22.11.2019 15:44

80 1500

60

1000

40

500 openssl speed + iperf3 glmark2 0

cpuburn-a53 + glmark2 frequentie 85 °C

Core-temperatuur [°C]

Er zijn meerdere belangrijke factoren die van invloed zijn op hoe effectief een chip gekoeld kan worden.

De eerste is de grootte van het oppervlak dat warmte kan afgeven. De metalen heat-spreader op een Pi-SoC is circa 2 cm2. Zet je daar de al jarenlang verkrijgbare aluminium heatsink op met ribben van 4,5 millimeter lang en een bodem van 1 millimeter dik, dan wordt het oppervlak bijna 5 cm2. De tweede belangrijke factor is het verschil in temperatuur van het oppervlak en van het omringende medium – normaal gesproken dus lucht. Hoe groter het verschil, des te sneller de warmte­afgifte.

20

temperatuur 80 °C 0 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800 tijd [s]

De passief koelende Flirc-behuizing houdt een gemiddeld overklokte Pi bij continue belasting al onder de drempeltemperatuur van 80 °C. Met de ICE-Tower blijft zelfs een op 2000 MHz overklokte Pi onder de 50 °C.

uitgave 3/2020

133

MAAK KENNIS MET MEER TIJDSCHRIFTEN

BESTEL SNEL & GEMAKKELIJK OP

WWW.FNL.NL