Dankzij de Britse ondernemer John Cockerill gaat ook het Europese vasteland op een industriële manier produceren. Dat leidt tot grote economische voorspoed. En een zwaar beschadigd landschap.
22
De Russische mijnwerker Andrej Stachanov schopt het tot ‘held van de arbeid’, omdat hij veel meer steenkool produceert dan zijn kompanen. Als rolmodel wordt hij rijkelijk beloond, maar zijn collega’s vinden hem een uitslover.
Nu de gevolgen voor het klimaat zich steeds duidelijker aftekenen, wordt het moeilijk de positieve kanten van de Industriële Revolutie te zien. Nog niet zo lang geleden stond een rokende fabrieksschoorsteen symbool voor vooruitgang. Niet alleen in de ogen van inhalige mannen met hoge hoeden. Socialisten begrepen dat de moderne industrie kon worden aangewend om de levensstandaard van de ‘verworpenen der aarde’ te verhogen, mits zij eerlijk deelden in de opbrengsten.
En het heeft gewerkt. De armoede ís drastisch afgenomen. Eerst in Europa en Noord-Amerika,
recent ook in landen als China en India, waar een derde van de wereldbevolking woont. Een wereldbevolking die is geëxplodeerd, doordat mensen gezonder en langer leven.
Hoe inspirerend de klimaatneutrale leefwijze van ‘natuurvolken’ ook is, niemand wil terug naar een soort oertijd, toen mensen rond hun dertigste doodgingen. In de natuur is ook geen plek voor acht miljard jagers-en-verzamelaars. Het is nu de uitdaging om de verworvenheden van de Industriële Revolutie te combineren met een duurzame omgang met de planeet. Bas Kromhout, hoofdredacteur
―
Ongekend veel mensen zijn rond 1600 in de ban van de duivel. Ze vertonen uiteenlopend gedrag en geneesheren staan voor een raadsel. Wat is er met deze bezetenen aan de hand?
Premier Ruud Lubbers bemoeit zich overal mee. Ook met de hereniging van West- en Oost-Duitsland, tot ergernis van bondskanselier Helmut Kohl. In 1994 volgt de afrekening.
―
In 1071 verslaan moslims tijdens de Slag bij Manzikert de Byzantijnse christenen. Veel Turken zien dat als einde voor het Byzantijnse Rijk. Maar klopt dat wel?
70 Leidse student droomt van fascisme ―
Jarenlang probeert Sinclair de Rochemont carrière te maken binnen de fascistische politiek en pers in Nederland. Maar tevergeefs. Daarom gaat hij in 1941 aan de kant van de nazi’s meevechten tegen de Russen.
Na de Tweede Wereldoorlog zijn de Sovjet-Unie en de Volksrepubliek China communistische kameraden. Maar eind jaren vijftig slaat de sfeer om en komen de rode broeders lijnrecht tegenover elkaar te staan.
Nederland telt 29 grote vervuilende bedrijven. Volgens Milieudefensie doen ze allemaal te weinig om klimaatverandering af te remmen en stoten ze te veel CO₂ uit. Afgaand op hun plannen zijn de bedrijven in 2030 nog niet op de helft van wat nodig is.
De Britse ondernemer John Cockerill liet Europa kennismaken met een industriële manier van produceren. Hij bouwde in het Belgische Seraing een conglomeraat van steenkolenmijnen, hoogovens en metaalsmelterijen. Dat leverde hem vele bewonderaars op, onder wie koning Willem I. Maar er was ook kritiek op de verwoesting van de omgeving. ‘Het was alsof een vijandelijk leger door het land was getrokken.’
Onlangs verscheen The Pope’s Exorcist, een film over Gabriele Amorth, een priester die als duiveluitdrijver in dienst was van het Vaticaan. In het najaar komt een vervolg uit op de beroemde film The Exorcist uit 1973.
Duiveluitdrijving door de heilige Bernard. Schilderij door Jörg Breu de Oudere, circa 1500.
Rond 1600 waren ongekend veel mensen in de greep van Satan en zijn demonen. De bezetenen vertoonden
uiteenlopend gedrag en geneesheren stelden verschillende diagnoses. Was er sprake van ziekte, bedrog of theater?
In de vroegmoderne tijd was vrijwel iedereen ervan overtuigd dat de duivel bezit kon nemen van iemands lichaam en geest om hem volledig te beheersen. Getroffenen konden bezeten raken door toedoen van de duivel of door tussenkomst van een heks. Dat klinkt overzichtelijker dan het was. Bezetenheid was bepaald niet eenvoudig vast te stellen. Er was geen vast cluster van symptomen dat als het werk van de duivel werd beschouwd. Geneesheren en geestelijken waren het er onderling lang niet altijd over eens of er sprake was van ziekte, bedrog of bezetenheid. Bezetenen hadden fysieke symptomen als toevallen, woeste stuiptrekkingen en pijnen, of waren langdurig niet in staat te eten of te drinken. Sommigen ondergingen persoonlijkheidsveranderingen, raakten in extase en sloegen godslasterlijke taal
uit met allerlei obsceniteiten en gevloek. Kinderen gehoorzaamden hun ouders niet meer, vrouwen trokken hun kleren uit en nodigden omstanders uit tot onzedelijkheid. Daarnaast vertoonden bezetenen vaak bovennatuurlijk gedrag; zo waren ze uitzonderlijk sterk of braakten ze vreemde voorwerpen zoals spijkers uit. Ook waren er bezetenen die talen spraken of begrepen die hun onbekend waren. Sommigen kregen visioenen en konden de toekomst voorspellen. Met name bovennatuurlijk gedrag sterkte veel tijdgenoten in de overtuiging dat er sprake was van bezetenheid. De diagnose kon een uitkomst zijn, omdat die een verklaring bood voor verschijnselen die anders onbegrijpelijk waren. Bovendien kregen vooral katholieken weer hoop: aan bezetenheid viel iets te doen, hoe moeilijk het kwaad ook te beteugelen
was. Ze konden hun heil zoeken bij tal van bevoegde en minder bevoegde exorcisten. Katholieke autoriteiten gebruikten succesvolle duiveluitdrijvingen als religieuze propaganda. Daaruit zou blijken dat het katholicisme de ware religie was, wat een extra lading kreeg vanwege het wijdverbreide geloof in het naderende einde der tijden. Wat kan het opvallende gedrag van bezetenen en hun genezing verklaren?
De verklaring dat bezetenheid ‘in werkelijkheid’ een aandoening was, is net zo oud als het verschijnsel zelf. Ook al in de vroegmoderne tijd opperden artsen dat aandoeningen als epilepsie, melancholie en hysterie de oorzaak waren. Zo meende de Zierikzeese geneesheer Lieven Lemse in de zestiende eeuw dat bezetenen
Waarom
De Turkse verkiezingen op 14 mei draaiden om de confrontatie van de pro-westerse Natie Alliantie van Kemal Kilicdaroglu met de nationalistische zittende president Recep Tayyip Erdogan. Die laatste verwijst graag naar de Slag bij Manzikert om de grootsheid van het vroegere Turkse Rijk te illustreren.
nu?
De verwoesting na de Slag bij Manzikert. Diorama uit het Militair Museum van Istanbul.
De Slag bij Manzikert in 1071 is in het Westen
grotendeels onbekend, maar geldt in Turkije als een van de sleutelmomenten in de geschiedenis, de opmaat voor de val van Constantinopel.
Was het echt het begin van het einde voor het Byzantijnse Rijk?
Door Ivo van de Wijdeven
Het was een vernederend moment. De Byzantijnse keizer Romanos IV Diogenes stond na een lange dag op het snikhete en stoffige slagveld tegenover sultan Alp Arslan, de aanvoerder van de Seltsjoeken. Romanos’ paard was onder hem vandaag geschoten en hij was gewond aan zijn zwaardhand. De sultan keek vanaf zijn paard neer op een verslagen keizer. Vechtend in de voorhoede van het Byzantijnse leger had Romanos zich door de Seltsjoeken in de val laten lokken. Zijn lijfwacht had hem tot op het laatst verdedigd, maar nu stond hij er helemaal alleen voor. De keizer van het eens zo machtige Byzantijnse Rijk had de Slag bij Manzikert verloren en werd weggevoerd als gevangene van de sultan van het GrootSeltsjoekenrijk.
Middeleeuwse kroniekschrijvers zagen de veldslag als een keerpunt in de strijd tussen de islam en het christendom, het begin van het einde voor het Byzantijnse Rijk. De Byzantijnse historicus Michaël
Attaleiates was erbij op wat hij ‘die vreselijke dag’ noemde. Na Manzikert was de weg vrij voor de Seltsjoeken om Anatolië – de kern van het huidige Turkije –te veroveren (zie de kaart op p. 58).
De Byzantijnse keizers konden daar weinig tegenover stellen. Vanuit hun hoofdstad Constantinopel ging een verzoek om militaire steun naar paus Urbanus II in Rome. Die organiseerde de Eerste Kruistocht (1096 1099) om de Seltsjoeken te verdrijven uit Anatolië én het Heilige Land. Het mocht allemaal niet baten. De Seltsjoeken werden opgevolgd door de Ottomanen, die in 1453 de val van Constantinopel veroorzaakten. Daarmee viel definitief het doek voor het Byzantijnse Rijk.
Maar is er wel een rechte lijn tussen gebeurtenissen die bijna 400 jaar uit elkaar liggen? Was het belang van de Slag bij Manzikert echt zo groot? Waarom ging Romanos IV op vrijdag 26 augustus 1071 de strijd aan met Alp Arslan? En had het ook allemaal anders kunnen lopen? «