INHOUD november/december 2020 SEIZOEN 14
19
20
22
26
Wij zijn gek op november en december We genieten van gloeiende kleuren en koude ochtenden. The Full Monty Monty vraagt zich af waarom we liever niet toegeven dat sommige planten lelijk zijn. Topkeuze Kardinaalsmuts verdient veel meer waardering dan hij nu soms krijgt. Wildleven Overwinterende koperwieken zijn blij met bessenstruiken. Kweken en eten Spruitjes, de wintergroente bij uitstek, kweek je makkelijk zelf.
GROENE SCHOOL 30
35
40
48
52
56
62 64
Het mes erin! Monty vertelt waarom de wintersnoei een van zijn favoriete klussen is. Fruit uit eigen tuin Alan deelt zijn favoriete fruitbomen voor tuinen van elke grootte. Tips voor de kas Met een kas verleng je het groeiseizoen. Adam Frost geeft tips voor het kiezen en gebruiken van een kas. Jouw snoeimaand Snoei in deze periode houtige planten om ze gezond te houden. De vensterbank als moestuin Geniet snel te van een verse oogst zonder de kou te trotseren. Wildernis in de stad Stadstuinen vormen een essentieel netwerk voor het wildleven. De grote vraag Zo maak je je tuin koudebestendig. Vraag & antwoord Antwoord op de meest gestelde tuinvragen.
30
Monty houdt van de wintersnoei
INSPIRATIE 70
75
79
85
89 92
4
Grote tuin, klein budget Met Carol Kleins tips boek je voor weinig geld geweldige resultaten. Natuurlijk feestelijk Maak winterse composities met zelf geplukte bladeren, bessen en winterbloemen. Kerstmis volgens Adam Frost Oost west, thuis en tuin best, vooral wanneer je er een feestelijke sfeer creĂŤert. Wintersfeer in De Wiersse Ook in de winter ligt de tuin er heerlijk sfeervol bij. Bloembakken met stijl Deze compositie blijft tot in de winter mooi. Een neus voor rozen Alan plant nu zijn favoriete rozen.
Gardeners’ World
40
Een kas is een echte aanwinst voor je tuin
56
Stadstuinen zijn belangrijk voor het wildleven
AAN DE SLAG
OP DE COVER
p.10 p.30 p.35 p.40 p.56 p.70 p.75 p.85 p.89 p.92
99
Exclusieve korting op tuincadeaus Monty’s wintersnoei-tips Fruitboom voor elke tuin Het fijne van kassen Help je tuin en de dieren de winter door Grote tuin met een klein budget Haal de kerst uit eigen tuin Beleef De Wiersse in de winter Stijlvolle pot voor kleur in de winter Plant nu rozen met kale wortel
102
104
105 106 FOTO: MARSHA ARNOLD
108
Monty’s maand Monty haalt zijn kerstboom pas vlak voor kerst binnen. Bloemen in november en december Bescherm planten tegen de kou en verzorg winterpotten. In de kas Vermeerder munt en oogst je wintergewassen. Alans tuintaak van de maand Plant een Japanse esdoorn in een pot. Groente & fruit Oogst knolrapen en maak bladaarde. Algemene tuintaken Leg bestrating aan en controleer steunstokken.
EN OOK 6
10
24
47
110 111
35
Het prikbord Tips & tricks, agenda en de laatste tuintrends. Cadeaus De leukste cadeaus om aan tuiniers (en aan jezelf) te geven. Mijn eigen stekje Marieke van Nimmaplants vertelt over haar fascinerende vleesetende planten. Puzzel Vul hem in en maak kans op de Complete gids voor rozen. Colofon Hier vind je al onze contactgegevens. Groeigids Wat kun je de komende tijd zaaien en planten? Een handig overzicht.
In elke tuin past een fruitboom
10
De leukste cadeaus om te geven en te krijgen
52
Maak een moestuin van je vensterbank
70
Vul een grote tuin voor weinig geld november / december 2020
5
Verwijder dode, zieke en verstrengelde uitlopers om een takkengestel met een open hart te maken.
FOTO’S: JASON INGRAM
E
30
Maak altijd een snee aan de onderkant voordat je een tak van bovenaf doorzaagt. Dit voorkomt dat de vallende tak de beschermende schors afscheurt.
Gardeners’ World
lke tuinier heeft zijn of haar favoriete karweitjes, die een beloning zijn voor de klussen die noodzakelijk zijn of die je het liefst voorgoed zou uitbesteden. In het algemeen geniet ik zelfs van de meest oninteressante tuinklussen. Geef me een lap grond om te wieden of een gazon om te maaien en ik ben de koning te rijk. Een paar uur zaailingen verspenen of oppotten is een cadeautje. Maar wat ik het allerliefst doe, is zonder twijfel snoeien en dan vooral midden in de winter. De grond kan een modderpoel of een ijsbaan zijn – wat op Longmeadow onvermijdelijk wekenlang het geval is – maar als het niet sneeuwt of hard regent, kun je snoeien. De wintersnoei heeft bijna altijd betrekking op houtige, bladverliezende planten – bomen, heesters en hagen (maar snoei
Groene school
Op Longmeadow is de wintersnoei in volle gang. Monty legt uit wat je nú moet snoeien, hoe je dat doet – en waarom het een van zijn favoriete klussen is. groenblijvende planten pas in de lente). Ze reageren er allemaal hetzelfde op. Het blad is gevallen en de structuur, gevormd door de takken, is duidelijk afgetekend. Je kunt zien wat je doet. Dat doet ertoe, want al zijn er vanuit de tuinleer diverse redenen om in de winter te snoeien – ik zal de meeste ervan noemen – voor mij is het net zo belangrijk hoe iets er na afloop, en dus voor de rest van het jaar, uitziet. Ik snoei zowel om planten mooier te maken als om ze beter te laten groeien of gezonder te maken. Niets is voor snoeien relevanter dan het Japanse concept ‘ma’, dat in elke snoeicursus of -gids duidelijk behandeld zou moeten worden. In essentie betekent ‘ma’ dat de ruimte tussen dingen even belangrijk is als de dingen zelf. Die ‘dingen’ kunnen woorden zijn, muzieknoten, de lijnen van
een tekening of kalligrafie of, in dit geval, de takken van een boom of heester.
Creatieve kans Als je snoeit, gebruik je dus de takken die je niet weghaalt om mooie ruimten te creëren, die vervolgens weer gevuld zullen worden door de lucht, licht, een achtergrond of misschien gebladerte in de zomer. Zo wordt snoeien van een aangeleerde procedure tot een vaardigheid, tot een ambacht, tot – als je het onder de knie krijgt – hoge kunst. Een van de vele mooie dingen aan tuinieren is dat dit soort creativiteit bereikbaar is voor iedereen. Iedereen met een houtige plant en een snoeischaar, takkenschaar en scherpe zaag kan ‘horticultureel verantwoord’ meesterwerken creëren in zijn of haar tuin.
Twee dingen zijn belangrijk om te ont houden als je in deze tijd van het jaar snoeit. Ten eerste: hoe steviger je snoeit, hoe sterker de daaropvolgende groei. En ten tweede: uit elke stam die in de winter gesnoeid wordt, zullen in het voorjaar meerdere stammen groeien. Daarom worden hagen dichterbegroeid naarmate ze vaker gesnoeid worden en schieten hun takken door als je ze helemaal niet snoeit. Van deze twee reacties maken we gebruik als we bomen en heesters tot op de stronk kappen. Dat doe je om de paar jaar bij houtige planten om heel krachtige, nieuwe uitlopers te stimuleren, met als resultaat een felgekleurde, decoratieve schors (bijvoorbeeld bij kornoelje of wilg), nuttige twijgen die als bonenstaak kunnen dienen of extra grote bladeren (bijvoorbeeld bij de Anna november / december 2020
31
Wasbloemen ). (Chamelaucium).
Wilde appels.
Hulstbessen. Sneeuwbalbessen.
Twijgjes. Vuurdoornbessen. Klimopbessen.
Ligusterbessen.
Natuurlijk
feestelijk
Geef vrienden en familie een warm welkom tijdens de feestdagen met verse en droge ingrediënten uit je tuin, die je kunt combineren met bloemen van de bloemist. We hebben voor deze creatie een paar
000 gardenersworld.com 76 Gardeners’ World
ALLE FOTO’S: INDIA HOBSON
Maak winterse creaties met zelfgeplukte bladeren, bessen en winterbloemen. bijzondere ingrediënten in warme aardetinten gekozen. De geur van dennen en eucalyptus, gemengd met het aroma van een houtvuur, staat voor ons symbool voor deze tijd van het jaar. Xxxxxx 2018
Inspiratie Dit heb je nodig: • Kransframe (o.a. te koop bij Decoflorall.nl, € 4,95) • Mos (o.a. Bloemschikwinkel.nl, vanaf € 3,50) • Een rol bloemendraad (o.a. Tuinadvies.nl) • Fluwelen lint
Warm welkom Tillandsia (luchtplantjes)
Witte hertshooi-bessen Hypericum) (Hypericum)
Skimmiabessen
Gedroogde kruisdistelbloemen.
Skimmiabessen.
Ligusterbessen
Hebe
Conifeer
Klimopbessen
Maak je eigen kerstkrans Bedek het metalen frame met mos dat je met bloemendraad stevig op zijn plek houdt.
Door zelf kerstkransen te maken geef je de feestdagen een persoonlijk tintje. Gebruik bijzondere en aantrekkelijke ingrediënten, zoals zaadhoofden, dennenappels en bemoste takjes. Deze twee voorbeelden zijn makkelijk te maken. Kies de stijl die bij je past: wild en natuurlijk of weelderig en decadent. Beide bieden een warm welkom aan gasten en benadrukken de schoonheid van de winter en de kringloop van het leven.
1
2
Xxxxxx 2018
Knoop het uiteinde van het bloemendraad vast aan het metalen frame. Neem een handje mos en leg dat op het frame naast de plek waar je het draad hebt vastgemaakt. Houd het mos met je ene hand vast en wind met je andere hand het bloemendraad een paar keer om het mos en het frame, totdat het mos stevig vast zit. Herhaal dit totdat het hele frame met mos bedekt is. Het mos fungeert als een spons die de bladeren fris houdt. Kies de bladeren en snijd elke tak in kortere stukken. Neem drie of vier verschillende soorten blad en bessen en maak daar een boeketje van dat ongeveer zo breed als je hand is. Leg het boeketje plat op het mos, naast de plek waar je draad het laatst hebt vastgemaakt. Houd met je ene hand het bosje bladeren en bessen vast, en wind met je
3 4
andere hand het bloemendraad rond het bemoste frame en de onderkant van de steeltjes van het boeketje, totdat dat goed vast zit. Voeg op deze manier steeds meer bladeren en bessen toe. Leg ze allemaal in dezelfde richting rond de krans, maar richt ze afwisselend iets meer naar het midden en iets meer naar buiten. Wanneer je het beginpunt nadert, is er minder ruimte om het groen op het mos vast te maken. Til daarom de eerste boeketjes omhoog en steek de steeltjes van de laatste twee daaronder, zodat je geen overgang ziet. Dit punt is ook de ideale plek om een grote strik te bevestigen. Fluweel geeft een weelderige en sjieke uitstraling aan je kerstkrans. Houd het loof fris door het mos dagelijks met water te bestuiven. november / december 2020
77
De dubbele bloemen van ‘Boscobel’ hebben een rijke mirregeur.
rozen Een neus voor
Onze romance met rozen is evenveel gebaseerd op geur als op uiterlijk. Alan Titchmarsh legt bovendien uit waarom rozen met kale wortel planten het beste is.
V
oor de meesten van ons is het liefde op het eerste gezicht als het om rozen gaat. Dat komt denk ik door de combinatie van grote, welgevormde bloemen, het enorme palet aan kleuren en de goddelijke geur. Voor mij is een tuin zonder rozen als een kus zonder omhelzing − fijn, maar niet half zo leuk. Maar wat maakt nu dat ze zo onmisbaar zijn? Ze prikken, zijn gevoelig voor ziekte, moeten goed worden verzorgd en geregeld worden gesnoeid. Als je het zo bekijkt, is het een wonder dat rozen onze favoriete bloemen zijn geworden en dat nog steeds zijn. Rozen behoren tot de rijkst bloeiende planten in onze tuinen. De moderne doorbloeiende variëteiten doen het beter dan de meeste planten en bloeien de hele zomer door, van juni tot september of oktober. Ze zijn er in alle tinten behalve echt blauw (lavendelblauw komt het dichtstbij). Je kunt zelfs bruine, amberkleurige en bijna zwarte rozen krijgen, al zijn roze rozen
Rozen horen niet alleen een lust voor het oog te zijn, maar ook voor de neus.
92
Gardeners’ World
verreweg het populairst. Maar niet alleen de kleur maakt rozen zo aantrekkelijk. In een enquête in Engeland van BBC Gardeners’ World Magazine gaf drie kwart van de lezers aan geur de belangrijkste reden te vinden om bepaalde rozenvariëteiten te kiezen. Rozen ruiken ook niet allemaal hetzelfde − ze variëren van de traditionele ouderwetse rozengeur tot de geur van thee, citrus, honing, kruidnagel, mirre, muskus, appel, amandel en zelfs komkommer. Maar sommige variëteiten hebben weinig of geen geur, dus snuif eerst goed aan een roos voor je hem koopt.
Een schot in de roos Ik ben dol op rozen. In al mijn tuinen heb ik een rozenbed of heesterrozen in gemengde borders gehad en ik krijg er geen genoeg van. Zodra er een nieuwe roos gepresenteerd wordt, grijp ik altijd direct naar mijn portemonnee. Met name de Chelsea Flower Show is riskant, want veel nieuwe variëteiten worden daar gelanceerd. Als je toch in de verleiding komt, is nu het moment om eraan toe te geven. De late herfst is dé tijd om nieuwe rozen te planten, omdat de grond precies goed is: nog warm, vochtig en luchtig. Als je ze niet kunt planten voor het echt winter wordt en de bodem op zijn koudst en natst is, wacht dan tot eind februari, half maart. Rozen op kale wortel zijn alleen tussen het late najaar en het vroege voorjaar verkrijgbaar, en zijn om allerlei redenen het beste. Hoe je rozen moet planten, is onderwerp van veel discussie. Ze hebben in ieder geval zon nodig en houden van diepe, vruchtbare, vocht vasthoudende, een beetje zware grond, zoals verbeterde kleigrond. Maar ook op lichte grond kun je goede rozen kweken − voeg dan veel zware, goed verteerde compost of mest toe. Sommige mensen proberen rozen in een klein plantgat te persen, wat de wortels belemmert. Denk groot! Graaf een gat dat tweemaal zo groot is als de wortelkluit van een in een pot gekweekte roos en tweemaal de breedte en diepte van de wortels van een roos op kale wortel. Meng veel goed verteerd organisch materiaal door de bodem van het gat. Doe hetzelfde met de grond waarmee je de ruimte
Inspiratie
Kale wortel of uit een pot? Kale wortel Deze planten zijn in velden op rozenkwekerijen gekweekt. De meeste worden in de herfst uit de grond gehaald en koel opgeslagen voor verzending in de herfst en het voorjaar.
✔
rond de wortels opvult, maar voeg hier wat universele voeding aan toe. Spreid de wortels zo wijd mogelijk uit en vul op met je verbeterde grond. Rozen die in een pot zijn vervoerd, plant je op dezelfde manier nadat je ze uit de pot hebt gehaald en de wortels los hebt geschud. Als je in potten gekweekte rozen in de winter plant, maak dan voor het planten de wortels, die strak tegen de binnenkant van de pot zijn gegroeid, voorzichtig los. Maar doe dat niet als je ze plant tijdens het groeiseizoen, wanneer ze vol in blad staan en bloeien. De onenigheid ontstaat als het gaat om de plantdiepte. Dat heeft er alles mee te maken dat rozen niet op hun eigen wortels groeien. Bij het vermeerderen van rozen worden cultivars geënt op de wortels van een andere roos. Dat zorgt ervoor dat ze uniform groeien, een sterk wortelgestel hebben en op hetzelfde moment klaar zijn voor de verkoop. Voor kwekers is het handig, maar voor tuiniers betekent het dat mogelijk zwakke variëteiten beter groeien, al kunnen de uiteindelijke planten opslag vormen – scheuten die onder de entplaats ontstaan.
Een diepgaand dilemma Ik heb geleerd dat ik rozen diep moest planten, zodat de entplaats (het punt onder aan de stam waar de twee planten met elkaar verbonden zijn) 3 cm onder de oppervlakte ligt. Ik kreeg ook het advies ondiep te planten, met de entplaats 3 cm boven de grond zodat er uitlopers uit de stam zouden groeien. Het meest recente advies van de Royal Horticultural Society is zo te planten dat de entplaats op gelijke hoogte is met het grondoppervlak om het risico van afsterven te beperken. Eén nieuw advies dat ik onderschrijf, is dat je mycorrhiza-schimmels moet toevoegen. Dat geeft rozen een vliegende start. De mycorrhiza moet contact maken met de wortels, dus meng het niet door de aarde, maar sprenkel het in het plantgat en zet de wortels erbovenop. Druk de grond rond nieuw geplante rozen goed aan, zodat ze bij sterke wind niet meewiegen. Anders ontstaat er aan de voet van de plant een gat dat kan vollopen. Als dat bevriest, kan de schors openscheuren, met rotting als gevolg.
✔ Meer variëteiten verkrijgbaar op kale wortel dan in potten. Het kan de enige manier zijn om nieuwe of bijzondere soorten te kopen.
✔
Rozen op kale wortel kosten gemiddeld 25% minder dan dezelfde variëteiten in potten.
✗
Moeten bij aankomst meteen Plant rozen op kale wortel in een diep, breed gat, met de worden geplant om uitdrogen entplaats op gelijke hoogte met de grond om afsterven van de wortels te voorkomen. te voorkomen.
Uit een pot Rozen in potten zijn rozen op kale wortel die in een pot zijn gezet om de wortels vochtig te houden. Het grootste assortiment is verkrijgbaar vanaf het late najaar tot het voorjaar. In potten gekweekte rozen zijn rozen die lang genoeg in hun pot hebben gestaan om deze met wortels te vullen. Deze zijn het hele jaar verkrijgbaar.
✔
Overleven in hun pot tot je klaar bent om ze te planten.
✔
Kunnen het hele jaar door geplant worden, zelfs in de zomer als ze bloeien.
✗ De wortels groeien soms maar langzaam de omringende grond in, waardoor de plant niet goed aanslaat.
✗
Ze hebben veel water nodig, vooral als je ze in het groeiseizoen plant.
In potten gekweekte rozen kunnen het hele jaar geplant worden, zelfs in volle bloei, maar de keuze is beperkt.
Het oordeel van Alan: Ik geef de voorkeur aan rozen op kale wortel. Ze slaan volgens mij beter en sneller aan en je hebt een veel grotere keuze. Plant ze alleen wel meteen bij ontvangst uit, zodat de wortels niet uitdrogen. november / december 2020
FOTO’S: DAVID AUSTIN ROSES; SARAH CUTTLE; PAUL DEBOIS
Je kunt een roos op kale wortel tijdelijk planten als de definitieve standplaats nog niet klaar is.
Groter wortelstelsel dan rozen in potten en de wortels spreiden zich in de omringende grond meteen uit, dus de planten komen beter en sneller op gang.
93