NIEUWSBRIEF FONDS PASCAL DECROOS VOOR BIJZONDERE JOURNALISTIEK stimuleert Bijzondere Journalistiek in de Vlaamse schrijvende en audiovisuele pers N°11 november 2004
Kolonel Bourgstraat 90, B-1030 Brussel
Inhoud 1 · Archieven als primaire bron · Steve Doig in Brussel
ARCHIEF
tel: +32 2 705 59 19
‘Archieven zijn het geheugen van de democratie’
prijsuitreiking Vlaamse Scriptieprijs 2004
4 · Enquête bevestigt noodzaak Fonds Pascal Decroos
PARTICULIEREN 25 euro 60 euro ERELID 125 euro STUDENT 12,5 euro
© 2004 Andreas de Boer
5 · Overzicht werkbeurzen
De steun van zijn leden is essentieel in de werking van het Fonds Pascal Decroos. Immers, het Fonds werkt volkomen onafhankelijk. Alle extra activiteiten zoals debatten, conferenties, de Scriptieprijs en -bank worden met ledengeld betaald. Nieuwe initiatieven zoals de uitbouw van het Fonds tot een ‘infocentrum researchjournalistiek’ hangt van uw steun af. Als lid wordt u uitgenodigd op alle activiteiten (debat, lezing, conferentie ...) en u ontvangt twee keer per jaar de Nieuwsbrief van het Fonds en de e-brieven via e-mail.
www.fondspascaldecroos.org
- Eric Hennekam
3 · Frank Westerman op
Word lid van het Fonds Pascal Decroos en bouw mee aan dit uniek project
info@fondspascaldecroos.org
Eric Hennekam vindt de link tussen heden en verleden ontzettend belangrijk. In zijn woonplaats Utrecht, studentenstad bij uitstek, vraagt hij zich af waarom archieven in de journalistieke
DE KRACHT VAN CAR
wereld nog te vaak worden genegeerd. Momenteel geeft hij workshops, gastcolleges en cursussen over archiefonderzoek en is hij redacteur bij Het Archievenblad. Daarnaast is hij oprichter van de Sportarchieven databank België en Nederland. Ondertussen verdiepte hij zich ook in de Belgische archiefwereld, die hij met argusogen bekijkt. Hennekam: ‘Reeds 25 jaar bewaar ik alle mogelijke archieven in een soort van database. Wat me enorm ergerde was de geslotenheid van de archieven. Het archiefwezen was enorm naar binnen gekeerd, wat momenteel in België nog steeds voor een gedeelte zo is. De Nederlandse regering trachtte deze
trend te keren, maar daar heb je natuurlijk kennis voor nodig. Via bijscholingstrajecten, informatisering en een mentaliteitsverandering lukte dit bij ons wonderwel.’ Wat was de aanzet om aan studenten journalistiek een cursus archiefonderzoek te doceren? Hennekam: ‘Ik stoorde me enorm aan het klakkeloos overnemen van zaken en een gebrek aan feitenkennis. Een goed voorbeeld was de Volkskrant over Pim Fortuyn. Ze stelde dat dit de eerste Nederlandse politieke moord was, zonder enige vorm van research. Dat is niet helemaal correct. Toen dacht ik: hier moet ik iets aan doen!’ k
lees verder p.2
- Steve Doig sprak in Brussel
Het belangrijkste woord in computer assisted reporting is... reporting! ‘Alle beroepsgroepen maken sinds jaar en dag gebruik van de computer, alleen wij journalisten verzonnen er een aparte naam voor.’ De Amerikaanse CAR-specialist Steve Doig weet zijn vakgebied wel te
relativeren. Al is CAR natuurlijk meer dan een stukje tikken op een PC. CAR laat journalisten nieuwsfeiten ontdekken die zonder het gebruik van spreadsheet- of databaseprogramma's nooit achterhaald
konden worden. En dat is ook de boodschap die Doig meegaf tijdens zijn avondlezing in Brussel: journalisten krijgen opnieuw de kans om zèlf het nieuws te maken. k lees verder p.3
GEWOON LID
STEUNEND LID
BEDRIJVEN 60 euro 125 euro 250 euro
GEWOON LID
STEUNEND LID ERELID
Gelieve uw bijdrage te storten op rekeningnummer:
SCRIPTIEPRIJS
Winnaar Scriptieprijs 2003 krijgt kasteel Koen De Vlieger-De Wilde won de Vlaamse Scriptieprijs 2003 dankzij een uitmuntende scriptie met als titel ‘Adellijke levensstijl’. En alsof 2.500 euro niet voldoende was, krijgt hij er nu ook nog eens een
kasteel bovenop. Op 1 augustus 2004 werd Koen De Vlieger-De Wilde aangesteld tot beheerder van kasteel d'Ursel in Hingene, een nieuwe culturele instelling van de provincie Antwerpen.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/ scriptieprijs/koen_devlieger/
422-8004971-11
met vermelding 'lidgeld 2004'.
(IBAN: BE30 4228 0049 7111 KBC Bank NV BIC: KREDBEBB)
Alvast bedankt!
een informatiebank voor freelance journalisten
N I E U W S B R I E F fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek
2
N°11 NOVEMBER 2004
(vervolg pagina 1)
Is er een verschil tussen de Belgische en Nederlandse archiefwereld? Hennekam: ‘Er is een groot verschil. Allereerst is er bij jullie de federale staatsstructuur, die geen uniforme benadering toelaat. De Belgische archiefinstellingen zijn vaak nog erg naar binnen gekeerd, vrij ambtelijk. Toch mogen we niet alle instellingen over één kam scheren en begint het idee om naar buiten te treden, zoals bijvoorbeeld in Nederland en de Verenigde Staten, erg te leven. In Nederland hebben we vooral overheidsarchiefinstellingen, in België zijn er ook nog een hele rits semi-overheidsinstellingen. De gemeentearchieven hebben in België nog een grote onafhankelijkheid, terwijl er in Nederland een duidelijke archiefwet is.’ Hennekam: ‘In België zijn er wel 600 verschillende regeltjes en uitzonderingen. In Nederland gaat het er veel duidelijker aan toe. Er is enerzijds de wet ter openbaarheid voor bestuur (W.O.B.), voor overheidsdocumenten jonger dan 20 jaar en anderzijds de archiefwet, voor documenten ouder dan 20 jaar. In België is er veel minder openbaarheid, een grote blokkade voor de journalisten. De kwaliteit
van een democratie kan je voor een groot gedeelte aflezen in de openbaarheid van de archieven. Met ons belastinggeld worden politici en overheidsinstellingen betaald. Het is toch te gek voor woorden dat er in België soms ontzettend lange termijnen staan voordat bepaalde documenten worden vrijgegeven. Het zit natuurlijk anders wanneer er economische belangen op het spel staan, of wanneer er privacy problemen opduiken. Maar deze laatste zaken worden dan ook apart geregeld in een privacy wetgeving.’
© 2004 Andreas de Boer
Hoe waren de reacties op de opleiding archiefonderzoek? Hennekam: ‘Nou, die opleidingen waren meteen een succes. In alle Nederlandse journalistenscholen geef ik nu colleges over archieven. Voor het eerst gaf ik ook les in België. Met name in Mechelen, aan de studenten internationale researchjournalistiek, met input van het Fonds Pascal Decroos. Ik hoop toekomstige journalisten te wijzen op de enorme hoeveelheden informatie die er in archieven te rapen valt, over de vele manieren om nieuwe dingen te schrijven over gedateerde feiten. Archieven zijn een primaire bron. Heel wat journalisten schrijven op basis van secundaire bronnen, ze ‘googlen’ wat en kopiëren werk, ze praten elkaar na. Goede nieuwsgaring gebeurt echter op basis van primaire bronnen, zoals archiefdocumentatie! Wat je wel kan doen is een goede literatuurstudie en het bekijken van hun bronnen, maar laat het daar niet bij. Met primaire informatie kan je de lezer/kijker verrassen. Je kan het ook gebruiken in een interview. Met een oude foto erbij krijg je sommige mensen sneller, vlotter en emotioneler aan het praten.’
‘De kwaliteit van een democratie kan je voor een groot gedeelte aflezen in de openbaarheid van de archieven.’ Hoe kan België de achterstand met andere landen inhalen? Hennekam: ‘Er moet dringend Europese regelgeving komen. Heel wat landen staan daar voorlopig weigerachtig tegenover. Een heleboel democratieën zien niet graag de sleutel naar het (besmeurde) verleden opduiken. Niet toevallig was het Nationaal Archief van Bagdad het eerste doelwit dat door Iraakse aanhangers van Sadam Hoessein werd vernietigd. Een archief is het geheugen van een democratie. Afrikaanse totalitaire regimes hebben er dan ook meestal geen of weinig. België is natuurlijk niet te vergelijken met de situatie ginder. Maar neem bijvoorbeeld het VRT archief. Geen eigen website, geen rechtstreekse toegang. Tja, dat nodigt niet echt uit tot toegankelijkheid. In Nederland heb je een Instituut voor Beeld en Geluid, de archiefinstelling waar o.a. alle publieke oproepen nu materiaal stockeren. Dit instituut is evenals hun website het bezoeken waard. Op het gebied van oorlogsarchivering mogen jullie dan weer niet klagen.’ Moeten alle archieven opengegooid worden? Hennekam: ‘Wat hebben overheden
te verbergen? Echte staatsgeheimen, daar kan ik nog inkomen. Maar waarom zou het hele archief van defensie of buitenlandse zaken niet mogen worden geraadpleegd? In Nederland kennen we een systeem van openbaarheid. Voor documenten onder de 20 jaar beslist in Nederland het hoofd (bijvoorbeeld de minister) of mag worden ingekeken, bij oudere documenten de archivaris. Steeds moet er een kader worden geschapen, omschreven worden waarom iets wel of niet wordt vrijgegeven. Nederland stapt mee in de alliantie tegen Irak, dan mag de Nederlandse belastingbetaler toch weten op basis van welke argumenten, documenten en bewijsstukken? Laten we toch stoppen met die achterkamertjespolitiek.’ De journalist speelt dan een belangrijke rol in het naar boven brengen van die documenten? Hennekam: ‘Een journalist moet de waarheid achterhalen, op een zo objectief mogelijke manier. Als je een massa aan documenten links laat liggen ben je niet meer objectief. Helaas wordt er in België niet altijd evenveel aandacht besteed aan archieven, ook al zijn er ondertussen enkele zeer interessante databanken online te vinden, die soms vooruitstrevender zijn als bij ons. Het archief van de stad Antwerpen is bijvoorbeeld uitstekend. In Nederland worden er jaarlijks een 4000-tal W.O.B. aanvragen gedaan. In België loopt er momenteel naar mijn weten maar één officiële aanvraag van een overheidsdocument!’ Krijgt de journalist wel voldoende ruimte om aan dergelijk ‘diepgaande’ artikels te werken? Hennekam: ‘De toekomst voor de kranten is net de achtergrond, de analyse, de onderzoeksjournalistiek. Daarmee kan het zich onderscheiden van nieuws op het internet of ‘de Metro’. Een krant moet dat tikje extra brengen, als je snelle informatie wilt, heb je voldoende andere kanalen: teletekst, nieuwsflashes op talrijke tv-stations, radionieuws, enz…’ Geeft de gemiddelde hoofdredacteur wel voldoende tijd voor een secuur archiefonderzoek? Hennekam: ‘Er bestaan moderne technologische snufjes om razendsnel archieven te doorzoeken. Ikzelf bekijk dagelijks een 150-tal archiefsites op mijn laptop. Ik hoef daar geen uren voor te surfen, via k
N I E U W S B R I E F fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek
3
N°11 NOVEMBER 2004
(vervolg pagina 2)
een simpel computerprogramma (Copernic) bekijk ik automatisch de wijzigingen in alle ingevoegde archieven. Als ik iets tegenkom wat ik later nog kan gebruiken, scan ik het even in: een foto, een document, een fragment, een excel bestand,… Via een databaseprogramma kan ik zeer snel en effectief bepaalde zaken terugzoeken. Zo bespaar je heel wat tijd. Hoofdredacteurs weten echter zelden wat de mogelijkheden zijn van nieuwe technologieën. Trouwens, het Fonds Pascal Decroos heeft voor diepgaand journalistiek onderzoek
belangrijke financiële mogelijkheden geschapen.’
‘De Belgische archiefinstellingen zijn vaak nog erg naar binnen gekeerd’ U gelooft dat men in de media steeds meer aan research en onderzoek zal doen? Hennekam: ‘Jazeker, niet alleen in kranten, ook op televisie. Laten we niet vergeten dat onze bevolking in West-Europa sterk aan het vergrij-
zen is. Mensen worden steeds ouder en krijgen steeds minder kinderen. Dat betekent dat ook de lees- en kijkpopulatie steeds ouder aan het worden is. Deze categorie hecht veel belang aan achtergrondinformatie. Ouderen willen de link met het verleden niet verliezen. Het zal de verkoopcijfers ten gunste komen, mocht men vaker bepaalde actualiteiten in een historische context plaatsen.’ (AdB) n
Lees meer: www.hennekam.org
(vervolg pagina 1)
Steve Doig in Brussel CAR of computer assisted reporting is een relatief onbekende tak binnen de journalistiek waarbij met behulp van wijdverspreide computerprogramma’s en enkele basistechnieken uit de sociale wetenschappen journalistieke verhalen worden onderbouwd. De term komt overgewaaid uit de Verenigde Staten waar in de jaren ’50 de eerste CAR-projecten in de media verschenen. Van computers was nog geen sprake en CAR heette diep in de jaren ’70 precisiejournalistiek, verslaggeving die steunt op statistische methoden. Pas in 1989 kreeg deze journalistieke discipline de erkenning die ze verdient in de vorm van een Pulitzerprijs en een nationaal instituut voor computer assisted reporting. Doig, die zelf ook een Pulitzer won, laat zijn CAR-technieken op de meest uiteenlopende domeinen los:
misdaadcijfers, verkiezingsuitslagen, schoolprestaties, verkeersongelukken, weerstatistieken, opiniepeilingen of bedrijfsresultaten…
‘CAR laat journalisten nieuwsfeiten ontdekken die zonder het gebruik van spreadsheet- of databaseprogramma's nooit achterhaald konden worden.’ Overal waar data of gestructureerde informatie te rapen valt, hangen nieuwsfeiten in de lucht. Wereldschokkend maar net zo goed doordeweeks, zoals Doig illustreerde met een studie over hondennamen, een analyse van de stormschade van orkaan Andrew of een
geografische voorstelling van het aantal autodiefstallen in de buurt. Bij alle CAR-voorbeelden die de revue passeerden, leek het of de overheidsdatabanken waaruit Doig zijn gegevens plukte, stonden te wachten op analyse. ‘En da’s – mits de onvermijdelijke data-cleaning – inderdaad het geval’, wist Doig, ‘al bemachtigen journalisten sommige gegevens pas door zich te beroepen op de Open Government Laws.’ In één adem riep Doig de Vlaamse journalistiek op om zeer intensief gebruik te maken van de openbaarheidswetgeving. Al levert een online-zoektocht, die andere poot waar CAR op steunt, ook geregeld bruikbare informatie op. (B.V.) n
Meer info: www.fondspascaldecroos.org/doig/
SCRIPTIEPRIJS 2004
Westerman op prijsuitreiking Scriptieprijs De uitreiking van de Vlaams Scriptieprijs 2004 (en Klasseprijs) vindt dit jaar in Gent plaats, meer bepaald in de prachtige vertrekken van de Koninklijke Academie voor de Nederlandse Taal- en Letterkunde. Het Fonds Pascal Decroos organiseert het evenement in samenwerking met de redactie van het driemaandelijkse literaire blad Deus ex Machina. De prijsuitreiking wordt een heus evenement in het teken van de literaire non-fictie. Het FPD samen met Deus ex
Machina nodigen daarom een specialist ter zake uit, m.n. Frank Westerman (NRC Handelsblad). Friedl' Lesage (Radio 1) interviewt hem. Datum: zaterdag 11 december 2004 om 11.00 uur Plaats: Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, Koningstraat 18, 9000 Gent Programma: • 11.00 uur: - Nargilah V.H.: over ‘genen en
memen’ - Henk Boom (De Tijd, Van Halewyck) - Erik Raspoet (De Morgen) (onder voorbehoud) • 11.35 uur: Friedl’ Lesage (Radio1) interviewt Frank Westerman • 12.15 uur: Prijsuitreiking Vlaamse Scriptieprijs 2004 (met Klasseprijs 2004) • 12.30 uur: Receptie
www.scriptieprijs.be
N I E U W S B R I E F fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek
Colofon Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek vzw Kolonel Bourgstraat 90, B-1030 Brussel - België T +32 2 705 59 19 F +32 2 705 59 29 E info@fondspascaldecroos.org W www.fondspascaldecroos.org Eindredactie: Ides Debruyne Voorzitter van de Raad van Bestuur: Paul Decroos Werkten mee: Ine Kolb (stagiair), Andreas de Boer (student IRJ) en Bartel Volkaert Vormgeving: Anne Van Hootegem Druk: Printing Partners, Eeklo Oplage: 3.000 exemplaren Het Fonds Pascal Decroos voor bijzondere journalistiek is een onafhankelijke vereniging zonder winstoogmerk (vzw) en opgericht met als doel de herinnering aan Pascal Decroos levendig te houden en zijn levenswerk voort te zetten door: · het bevorderen van kwaliteitsen onderzoeksjournalistiek in Vlaanderen en daarbuiten; · het creëren van de mogelijkheid voor jonge mensen om journalistieke talenten in de praktijk te ontwikkelen; · het bijeenbrengen van mensen uit verschillende hoeken en lagen van de maatschappij.
Website Fonds De website kwam tot stand met de steun van www.persberichten.be en www.2mpact.be Alle rechten voorbehouden. Uit deze Nieuwsbrief noch de website mag niets worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
4
N°11 NOVEMBER 2004
ENQUÊTE
Werkbeurzensysteem werkt, enquête bevestigt noodzaak FPD Het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek lanceerde eind maart van dit jaar een enquête. Hét uitgelezen moment voor werkbeursaanvragers om zich over hun ervaringen met het Fonds uit te spreken. Zij zijn immers het best geplaatst om te oordelen over het nut en de werking van het werkbeurzensysteem. Uit de rondvraag blijkt nog maar eens dat het Fonds er staat. Journalisten de kans geven hun ideeën uit te werken tot kwalitatief hoogstaande researchjournalistiek, is al vanaf het prille begin één van de streefdoelen. En die belofte maakt het FPD ook waar, aldus de enquête. De rondvraag bracht enkele opvallende elementen naar voren. Qua naambekendheid heeft het Fonds zeker geen reden tot klagen. Maar liefst 93,5 procent van de respondenten wist al wat het Fonds doet en waar het voor staat, vooraleer ze een aanvraag bij het Fonds indienden. Op de vraag hoe de journalisten het Fonds leerden kennen, zijn de antwoorden van diverse aard. De website doet het uitstekend en mond-tot-mondreclame blijkt even waardevol te zijn. Zij staan op een gedeelde eerste plaats. Gepubliceerde artikels over het Fonds, advertenties, de nieuwsbrief en natuurlijk ook de reeds gerealiseerde projecten die er met de steun van het Fonds zijn gekomen dragen eveneens hun steentje bij. De website en de nieuwsbrief van het Fonds blijken bijzonder populair. Bijna 86 procent van de ondervraagden maakt gebruik van de webpagina’s, waarvan 87,5 procent ze goed tot zeer goed vindt. De nieuwsbrief slaagt al helemaal met glans: 95 procent van de respondenten is erop geabonneerd, waarvan 84,5 procent zegt de brief goed
tot zeer goed te vinden. De aanvraagprocedure scoort hoog bij een grote meerderheid. Toch is 22 procent van de respondenten van mening dat de aanvraag ook per e-mail gedaan moet kunnen worden. Een betere begeleiding bij het indienen van een voorstel is een tweede punt dat de ondervraagde journalisten aandragen. Niettegenstaande antwoordt 93,5 procent dat de vragen op het aanvraagformulier adequaat zijn en zegt bijna 78 procent genoeg plaats te hebben om zijn/haar project toe te lichten. De criteria zijn een ander paar mouwen. Volgens ongeveer 30 procent van de ondervraagden zouden ze onduidelijk zijn en bij de feedback zou er vaak niet geweten zijn wat er mis is met het voorstel. Daartegenover staat dan weer dat 71,5 procent best tevreden is met de manier waarop hun aanvraag behandeld is geweest. De overgrote meerderheid, 83 procent, zegt in de toekomst nogmaals een aanvraag bij het Fonds te zullen indienen. De verplichte band met Vlaanderen dat elk project dient te hebben, ligt nogal gevoelig bij de journalisten. Zij argumenteren dat ze in het Europa van vandaag eerder wereldburgers zijn dan Vlamingen. Enkele ondervraagden lieten dan ook doorschemeren dat het feit dat hun project geen relevante link met het thuisfront had, ertoe heeft bijgedragen dat zij een werkbeurs misliepen.
eerde journalisten tenminste. 10 procent zegt wel moeite te hebben met de anonimiteit van de juryleden, waardoor een gesprek met hen onmogelijk is. In de enquête komt ook aan het licht dat journalisten graag hun eigen ding doen en liever geen suggesties in verband met onderwerpen voorgeschoteld krijgen. De grootte van de toegekende subsidies is vooral bij onderzoeksjournalistiek ontoereikend. Dat het geld broodnodig is, blijkt uit de vaststelling dat maar liefst 61 procent van de respondenten meent dat hun werk niet gerealiseerd zou zijn, indien ze geen werkbeurs van het Fonds hadden gekregen. Wat zeer sterk naar voren komt in de enquête, zijn de politieke en sociale gevolgen die een project teweeg kan brengen. Dit bewijst dat de steun van het Fonds bijdraagt tot de verwezelijking van journalistieke projecten met een grote maatschappelijke waarde. De gevolgen zijn soms zelfs van die aard, dat ze onze nationale wetgeving veranderen en voor heel wat opschudding kunnen zorgen, zowel op nationaal als op internationaal vlak. De journalist als waakhond, weet je wel...
Jong journalistiek talent stimuleren is een tweede streefdoel van het Fonds. En ook daar houdt het Fonds zich aan, zo zegt 65 procent van de respondenten. Volgens hen geeft het Fonds voldoende kansen aan jonge journalisten ten opzichte van hun meer ervaren collega’s.
Nog een woordje over de nietgehonoreerde werkbeurzen. Uit de rondvraag blijkt dat 44 procent van de gecontacteerde geweigerden doorzette en hun project toch tot een goed einde wist te brengen. Dat journalisten die geen honorering voor hun project kregen, de moed niet laten zakken, bewijst 81,5 procent van hen. Want zij zijn van plan om in de toekomst opnieuw een aanvraag bij het Fonds in te dienen. (I.K.) n
Het jurysysteem mag er zijn. Dat meent 84 procent van de gecontact-
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/enquete/
scripties die pedagogisch, agogisch of didactisch van aard zijn. Maar het mag ook breder, m.n. thesissen die een sociologische, sociaal-wetenschappelijke of psychologische invalshoek hebben, kunnen in aanmerking komen voor die Klasseprijs.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/ scriptieprijs/klasse/
KLASSEPRIJS 2004 Klasse biedt sinds 2003 een extra scriptieprijs ter waarde van 250 euro en redactionele aandacht in het blad. Eindwerken met een onderwerp gerelateerd aan het onderwijs krijgen daarmee een dubbele kans op belangstelling. Het gaat om
N I E U W S B R I E F fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek
WERKBEURZEN
5
N°11 NOVEMBER 2004
- Gerealiseerd met de steun van het Fonds Pascal Decroos
Hartinfarct Europa - Brusselse gevolgen van de EU-uitbreiding – Bart Aerts De toetreding van tien nieuwe landen tot de Europese Unie (EU) in mei 2004 bracht voor Brussel een heuse volksverhuizing en ingrijpende veranderingen teweeg. Steeds meer eurocraten leven en werken in
Hartinfarct Europa Brusselse gevolgen van de EU-uitbreiding AUTEUR: Bart Aerts UITGEVERIJ: Houtekiet UITVOERING: paperback PUBLICATIE: 3 maart 2004 ISBN: 90 5240 751 7
de hoofdstad van België en Europa. Wie zijn ze? Wat doen ze? Hoe bereiden 'nieuwe Brusselaars' uit Polen, Hongarije, Letland, Litouwen, Estland, Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Malta en Cyprus de
toetreding tot de Unie voor? Bart Aerts zocht het voor ons uit. Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/bart_aerts/
TITEL:
SUBTITEL:
Netwerking in de Belgische economie – Xavier Carbonez Lippens en Davignon hebben het gepresteerd om op basis van hun uitgebreid netwerk SN Brussels Airlines (SNBA) op te starten. Twee jaar na de feiten is hun formeel netwerk in België aan het afbrokkelen. De oude dame en haar getrouwen lijken met SNBA hun zwanenzang te hebben gezongen. Dat blijkt uit
het eerste luik van een onderzoek van Xavier Carbonez dat met de steun van het Fonds Pascal Decroos werd gevoerd. Hij koppelde de raden van bestuur van de 200 grootste Belgische bedrijven aan elkaar. Wat blijkt? Het ziet er naar uit dat netwerking, zoals we die in het klassiek Belgisch kapitalisme
gekend hebben, niet meer zal terugkeren. Publicatie: Trends Magazine, 26 februari 2004 en 8 juli 2004 Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/xavier_carbonez/
Wie is Francis Dessart – Raf Sauviller De belangrijkste Belg in het buitenland is niet Guy Verhofstadt of Kim Clijsters, maar wel Francis Dessart die over meer internationale diploma’s en internationale functies beschikt dan Willy Claes en de rest van zijn landgenoten bij elkaar geteld. Hij draait rond de weke
onderbuik van grote internationale organisaties als de Verenigde Naties, de niet-gouvernementele organisaties en het ‘andersglobalisme’. Daar speelt hij al meer dan dertig jaar mee in een van de grootste, wereldomspannende oplichtingcircuits die deze aarde ooit heeft gekend.
Publicatie: Deng - Nummer 11 - 26 februari 2004
Leer meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/raf_sauviller/gieren.html
Frauderen is kinderspel – Frank Demets TITEL:
Frauderen is kinderspel ‘Een reisgids door de zwarte economie en de wereld van het witwassen’ AUTEUR: Frank Demets UITGEVERIJ: Davidsfonds UITVOERING: paperback AANTAL PAGINA’S: 250 PUBLICATIE: 11 maart 2004 ISBN: 90 5826 271 5 SUBTITEL:
In ‘Frauderen is kinderspel’ neemt economisch journalist Frank Demets u mee in de wereld van fictieve bedrijfjes, buitenlandse rekeningen, nepinvesteringen, valse transacties, beursfraudes, piramidespelen en BTW-carrousels. Het boek
illustreert met voorbeelden hoe zwart geld wordt gecreëerd en het vervolgens weer wordt witgewassen. ‘Frauderen is kinderspel’ is een doorgedreven onderzoek in de wereld van de belastingparadijzen en zwarte gaten, een in thrillerstijl
geschreven gids voor de kelders van de misdaadeconomie.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/frank_demets/
Ze kwamen uit het Noorden – Tom Rummens Al voor de vierde keer op rij was het Antwerpse theatergezelschap Tg Stan eind 2003 te gast op het toonaangevende Festival d’Automne in Parijs. Samen met Cie De Koe en Maatschappij Discordia maakte het gezelschap er een maand lang de bühne van het Théâtre de la Bastille onveilig met de voorstelling ‘Du serment de l’écrivain du roi et de
Diderot’, gebaseerd op de paradox van de toneelspeler van Denis Diderot. Het is een voorstelling met behoorlijk wat subversief potentieel, een twee uur durende aanval op de klassieke theateropvattingen. De voorstelling werd door de Franse pers bijzonder lovend onthaald. Maar hoe gefundeerd waren de lofbetuigingen? Is de voorstelling echt
aangekomen of werd ze al te snel als louter ‘exotisch’ en ‘grappig’ geklasseerd? En als dat laatste het geval was, is dat dan niet een gemiste kans geweest? Te lezen in rekto:verso (nr.3) Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/tom_rummens/
N I E U W S B R I E F fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek
6
N°11 NOVEMBER 2004
(vervolg werkbeurzen) TITEL:
De winst van vrede Multinationals in conflictgebieden AUTEURS: Karolien Bais & Mijnd Huijser UITGEVERIJ: Business Contact, Amsterdam UITVOERING: paperback AANTAL PAGINA'S: 160 PUBLICATIE: 28 april 2004 ISBN: 90 2541 666 7 SUBTITEL:
De winst van vrede – Karolien Bais en Mijnd Huijser Bedrijven in conflictgebieden leveren vaak slecht nieuws op: illegale wapenhandel, plundering van grondstoffen, giflozingen en ontruiming van dorpen. Waar je nooit iets over leest, is de potentie van multinationals om bij te dragen aan stabi-
lisering. Toch zijn er multinationals die hun core business inzetten voor conflictoplossing, verbetering van bestuur, mensenrechten en welvaart. De auteurs interviewden – met de steun van het Fonds Pascal Decroos –
managers in ‘moeilijke’ landen als Rwanda, Afghanistan en Birma over hun aanpak. Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/karolien_bais/
De schaamte en de schrik, goesting en genot – Diane De Keyzer TITEL: De schaamte en de schrik, goesting en genot SUBTITEL: vier generaties vrouwen vertellen AUTEURS: Diane De Keyzer UITGEVERIJ: Van Halewyck nv UITVOERING: paperback PUBLICATIE: oktober 2004 ISBN: 90 5617 582 3
Vier generaties vrouwen kijken terug naar het meisje dat ze ooit waren, naar een verleden waarin niets mocht, maar soms veel gebeurde. Hun woorden zoeken een weg om te vertellen wat meestal verborgen bleef. Ze vatten in taal wat altijd is geweest, maar waarover zelden werd gesproken. In hun
verder van de opgeklopte tv-seks, waar afwijking als norm geldt. De rode draad in hun verhaal is het leven, in zijn blote naakte zelf.
relaas spreekt het banale, het alledaags vrouwelijke, het diepst menselijke. Over lijf en leden, over zoenen en vrijen spreken 101 vrouwen – onze grootmoeders en moeders – open en sereen, soms met enige schroom. Ver van schunnige cafépraat of zeemzoete stationsromans, nog
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/diane_de_keyzer/
De laatste grens – Tineke Van der Eecken De West-Australische overheid verstrengt de controle op Aboriginal woestijngemeenschappen. De pionier is niemand minder dan Antoine Bloemen: een uit Bochelt afkomstige slagerszoon. Hij is 62 en woont in Broome, een kuststadje in
het noorden van de staat WestAustralië. Een verhaal over cultuur, gerecht en rechtvaardigheid in de Kimberleys, opgetekend door Tineke Van der Eecken. Fotoreportage door Janelle Cugley.
Verscheen in het Nieuwsblad van zaterdag 27 maart.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/tineke_van_der_eecken/
Insjallah, mevrouw - Ontmoetingen (z)onder boerka – Annemie Struyf en Lieve Blancquaert TITEL:
Insjallah, mevrouw SUBTITEL: Ontmoetingen (z)onder de boerka AUTEUR: Annemie Struyf met foto’s van Lieve Blancquaert UITGEVERIJ: Globe
Op 24 maart 2004 werd 'Insjallah, mevrouw', het nieuwe boek van journaliste Annemie Struyf en fotografe Lieve Blancquaert over hun bizarre reis naar Afghanistan voorgesteld.
Ontroerende, onthutsende, geheime en exclusieve ontmoetingen aan het kraam- en het bruidsbed, in de keuken en de slaapkamer, op huwelijks- en geboortefeesten, tot in de vrouwengevangenis van Kaboel.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/annemie_struyf/ www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/lieve_blancquaert/
Moskou-Brussel enkele reis – Wim Van den Eynde, ea. Honderden Russen komen naar België in de hoop hier een beter leven te vinden. Een netwerk van louche bedrijfjes helpt hen daarbij. Het paradijs vinden ze meestal niet, maar het geld is wel uit hun zakken geklopt. Panorama zocht uit hoe die zg. reis-
bureautjes werken. Een undercoverjournaliste neemt de proef op de som. Ze biedt zich aan als klant in één van de bedrijfjes en probeert naar België te emigreren. Deze reportage kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos en is van Wim van den
Eynde, An Berger en Luba Uvarova. Uitgezonden op zondag 18 april 2004 om 20.15 uur - Panorama (Canvas, VRT) . Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/wim_van_den_eynde/
Alle dromen van de wereld – Johan de Boose TITEL:
Alle dromen van de wereld SUBTITEL: Een sentimentele reis door Polen AUTEUR: Johan de Boose UITGEVERIJ: J.M. Meulenhoff UITVOERING: paperback AANTAL PAGINA'S: 225 ISBN: 90 2907 475 2
De typische Pool, zo hoorde Johan de Boose in Polen zeggen, is katholieker dan Wojtyla, heeft een MacDonald-hamburger achter de kiezen en gelooft werkelijk dat artsen na de uitbreiding van de Europese Unie in dichte drommen
uit Brussel en Amsterdam naar Polen zullen afzakken om op goed geluk abortus- en euthanasiepillen uit te delen. Het aantal misverstanden over Polen blijkt nog altijd zo wijd verbreid dat De Boose besloot om een
boek te schrijven dat een en ander recht kon zetten.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/johan_de_boose/
7
N I E U W S B R I E F fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek
N°11 NOVEMBER 2004
(vervolg werkbeurzen)
Clear Channel
– Sara Frederix
Clear Channel, in België eigenaar van onder andere Rock Werchter, 40 procent van de reclamepanelen en enkele evenementenbureaus, begon haast bij toeval, als een klein Texaans radiostation. Vandaag
heeft de mediagigant het hele Amerikaanse medialandschap in zijn greep en zijn tentakels reiken tot ver voorbij het Amerikaanse continent. Sara Frederix bracht in MO* een dossier in twee delen
over deze mediareus.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/sara_frederix/
FN: hofleverancier van de dood – Raf Sauviller Het overheidsbedrijf FN laat graag uitschijnen dat het een geweten heeft en alleen schiettuig maakt om de democratie gewapenderhand te verdedigen. Het tegendeel is waar. Raf Sauviller heeft de bewijzen dat FN vanaf de jaren ‘80 wapens leverde aan moorddadige Latijns-
Amerikaanse dictaturen, dat minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel de waarheid verdraaide over de levering van FN-geweren aan Mexico, dat FN-kogels menige Afrikaanse burgeroorlog aanvuren en dat het er bovendien alle schijn van heeft dat onze nationale wapen-
smid op grote schaal belastingen ontwijkt. Publicatie: Deng - Nummer 14 - mei 2004 Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/raf_sauviller/
Een klein dorp, een zware tol – Stefaan Van Laere TITEL:
Een klein dorp, een zware tol SUBTITEL: Het drama van Meensel-Kiezegem AUTEUR: Stefaan Van Laere UITGEVERIJ: Manteau UITVOERING: paperback AANTAL PAGINA'S: 240 PUBLICATIE: 1 augustus 2004 ISBN: 90 2231 815 X
Op vrijdag 11 augustus 1944 sloten 350 manschappen MeenselKiezegem hermetisch af. Er vielen vier doden, 91 dorpelingen werden weggevoerd, van wie de meeste nooit meer terugkwamen. Dertien van hen, onder wie de zestienjarige tweeling Frans en Jozef Craeninckx,
zaten in de ‘spooktrein’ met bestemming Neuengamme – de trein die daar gelukkig nooit aankwam. EEN KLEIN DORP, EEN ZWARE TOL is het verhaal van een uit de hand gelopen dramatisch conflict tussen verzetsmensen en collaborateurs vlak voor de historische
bevrijding. Het is het verhaal van een dorpsgemeenschap waarin het drama tot op de dag van vandaag voortleeft. Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/stefaan_van_laere/
Van Dortmund naar Zhangjiagang – Hans Brockmans en Wouter Rawoens Van maart 2002 tot april 2003 hebben zo’n 1000 Chinezen een 50 jaar oude staalfabriek van Hoesch in Dortmund uit elkaar gelast en op transport geplaatst. Bijna elke dag vertrok een vracht naar de binnenhaven, waar hij met een binnenschip naar Antwerpen – wereldhaven voor ‘special cargo’ – voer.
Daar vertrok het zeetransport richting Zhangjiagang, een havenstad aan de Yang Tse Rivier in de provincie Jiangsu. De aldaar gevestigde staalgroep Jiangsu Shagang Group kocht de fabriek voor een vriendenprijsje. Redacteur Hans Brockmans en fotograaf Wouter Rawoens volgden de ganse operatie.
Publicatie: Trends 22 juli, 05 augustus en 19 augustus 2004 Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/hans_brockmans/ www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/wouter_rawoens/
Tussen Kruis en Kalasjnikov – August Thiry Eind mei 2004 reisde August Thiry samen met fotograaf Geert Segers en gids Melkan Ishak – en met de steun van het FPD – naar ZuidoostTurkije en Noord-Irak. Ze bezochten er de christelijke minderheid en TITEL: De man die nergens vandaan kwam SUBTITEL: Tony Blair AUTEUR: Ivan Ollevier UITGEVERIJ: Atlas UITVOERING: paperback AANTAL PAGINA’S: 512 met 8 pagina's fotokatern PUBLICATIE: september 2004 ISBN 90 4501 060 7 NUR 680
die exploratietocht leverde drie reportages op. Een alternatieve kijk op bevrijd gebied.
Publicatie: Tertio, 14 juli 2004 Tertio, 29 september 2004 Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/august_thiry/
De man die nergens vandaan kwam – Ivan Ollevier Eind jaren negentig was Tony Blair een sterk leider, populair, een man met visie, die vertrouwen en geloofwaardigheid uitstraalde, een politicus naar wie de Brit bereid was te luisteren. Dat is nu allemaal weg. Slechts dertig procent van de Britten
gelooft nog in hem. Hij is zijn Labourpartij tot last geworden. In de pers worden scherpe vragen over hem gesteld: staat hij op de rand van de waanzin? Is hij een conservatief die verdwaald is in de Labourpartij? En waarom sleurde
hij zijn land mee in een oorlog die niemand wilde? Ivan Ollevier zocht het uit, met de steun van het FPD. Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/ivan_ollevier/
N I E U W S B R I E F fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek
8
N°11 NOVEMBER 2004
(vervolg werkbeurzen)
De zigzagmuur – Sus van Elzen met foto's van Maria Fialho In Israël en Palestina lijkt de tijd van de ‘twee-staten-regeling’ nu wel definitief voorbij. Wat de staat Palestina moest worden, geraakt onderhand volledig volgebouwd met Israëlische huizen, terwijl het Israëlische leger er de hele tijd
Palestijnse huizen afbreekt. Hoe kan men twee staten maken als er met de Palestijnen niet te praten valt? Sus van Elzen schreef met De zigzagmuur een prangend en dringend essay over de weinige opties die er voor Israëli's en
Palestijnen nog overblijven. Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/sus_van_elzen/ www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/maria_fialho/
Made in China – Tom Van de Weghe TITEL:
De zigzagmuur Israël en Palestina tussen twee staten AUTEUR: Sus van Elzen met foto’s van Maria Fialho UITGEVERIJ: Van Halewyck, Leuven UITVOERING: paperback PUBLICATIE: oktober 2004 ISBN 90 5617 596 3 SUBTITEL:
China is al enkele jaren aan een spectaculaire economische opmars bezig. Het land dreigt Europa en de VS voorbij te snellen als wereldmacht. Is het een zeepbel die weldra uiteenspat of moet het Westen echt bang worden voor ‘het Gele Gevaar’? Wie zijn de moderne
goudzoekers in China, en is er sprake van uitbuiting van Chinese arbeiders? In de vierdelige reeks ‘Made in China’ zochten TerZake-reporter Tom Van de Weghe en cameraman Wim D’hont een antwoord op deze vragen.
‘Made in China’, van 20 tot 24 september op TerZake, Canvas.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/tom_van_de_weghe/
De kimbanguistische kerk in Congo – Jan De Volder De kimbanguistische kerk in Congo eist eerherstel van de Belgische overheid, die haar tijdens de koloniale periode hardnekkig vervolgde. Deze door en door Afrikaanse kerk, die in de jaren zeventig bij ons op veel sympathie kon rekenen, telt miljoenen aanhangers. Door haar bizarre theologie dreigt ze echter uit
de christelijke oecumene te worden gestoten. De katholieke bisschoppen besloten alvast haar niet langer als een christelijke kerk te beschouwen, de Wereldraad der kerken aarzelt. Wat is er aan de hand? Jan De Volder trok op reportage naar het hart van het kimbanguisme in N.-Kamba, in Zuid-West-Congo.
Publicatie: Tertio van 29 september 2004 en in het Britse weekblad ‘The Tablet’.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/jan_de_volder/
Vernederd, verkracht, verborgen. Huisslaven in België – Inge Ghijs TITEL:
Vernederd, verkracht, verborgen SUBTITEL: Huisslaven in België AUTEUR: Inge Ghijs UITGEVERIJ: Manteau UITVOERING: paperback AANTAL PAGINA’S: 256 PUBLICATIE: oktober 2004 ISBN 90 2231 797 8 NUR 740
In Parijs ontmoette Inge Ghijs een meisje uit Togo dat als inwonend huispersoneel ware slavenarbeid moest verrichten en bovendien opgesloten en geslagen werd. ‘Nooit eerder is een ontmoeting, een verhaal, zo sterk en zo lang door mijn hoofd blijven spoken’, aldus de gerenommeerde journaliste van
De Standaard. Ze beslist om te onderzoeken of ook in België huisslavernij bestaat. Haar onderzoek verloopt moeizaam, want op dit fenomeen rust een groot taboe. Tot haar grote verbazing en verontwaardiging vindt Inge Ghijs uiteindelijk honderden vrouwen uit de derde wereld die in
ons land in onmenselijke omstandigheden moeten leven en werken: in pure armoede verzorgen zij veelal welgestelde mensen.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/inge_ghijs/
Blijft Rwanda gegijzeld door genocide? – Benoit Lannoo & Ilse Prinsen Tussen lachende Rwandese kinderen vergeet je zo dat hun land ooit de hel was. Op 7 april 1994, daags na de moordaanslag op president Juvénal Habyarimana, barstte in het Centraal-Afrikaanse land een orgie van geweld los. Zowat een miljoen Tutsi’s en gematigde Hutu’s werden
TITEL:
Medische BLUNDERS SUBTITEL: als je dokter een fout maakt AUTEUR: Denise Van den Broeck UITGEVERIJ: Van Halewyck PUBLICATIE: 31 augustus 2004 ISBN: 90 5617 584 X
uitgemoord. Tertio-redacteur Benoit Lannoo en fotografe Ilse Prinsen reisden tien jaar later – gesteund door het Fonds Pascal Decroos voor Bijzonder Journalistiek – enkele weken door het land. Tertio publiceerde in zijn nummers van 24 en 31 maart en van 7 april
enkele voorbeschouwingen uit het boek dat zij voor uitgeverij Lannoo voorbereiden. Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/benoit_lannoo/ www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/ilse_prinsen/
Medische blunders – Denise Van den Broeck Elk jaar sterven er in België ongeveer tweeduizend mensen door een medische fout. Een onbekend aantal patiënten geraakt door een blunder verminkt of gehandicapt. Meer precieze cijfers zijn er niet. Artsen,
ziekenhuizen, ziekenfondsen, verzekeringsinstellingen noch het ministerie van Volksgezondheid willen werk maken van een serieuze registratie. Denise Van den Broeck ging op onderzoek. Medische
BLUNDERS is het resultaat.
Lees meer: www.fondspascaldecroos.org/archief/ werkbeurzen/denise_van_den_broeck/