AKADEMIA LOGOPEDY
KURS: TERAPIA DZIECI JĄKAJĄCYCH SIĘ
LEKCJA MULTIMEDIALNA Współpraca na linii logopeda–rodzic
Łukasz Kowalczyk
S t r o n a |2
Spis treści I. Dlaczego współpraca logopedy z rodzicami jest ważna?
3
II. Współpraca z rodzicami warunkiem skuteczności terapii
4
Zalecenia dla logopedy III. Co może zrobić rodzic?
5 7
Zalecenia dla rodziców
7
Apel do nauczyciela
12
IV. Kontrakt z rodzicami
© Copyright by FORUM MEDIAPOLSKA Sp. z o.o., Poznań 2015 Autor: Łukasz Kowalczyk Nadzór merytoryczny: Lucyna Latajka Nadzór wydawniczy: Krzysztof Krzemień Korekta i formatowanie: Paulina Lisiecka
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
13
S t r o n a |3
I.
Każda
Dlaczego współpraca logopedy z rodzicami jest ważna?
terapia
logopedyczna
powinna
być
prowadzona
w
ścisłej
współpracy
z rodzicami, a zwłaszcza w przypadku jąkania wczesnodziecięcego. W terapii tej dysfunkcji mowy skupiamy się na upłynnianiu mowy dziecka. Na ten aspekt należy jednak spojrzeć szerzej i zdać sobie sprawę z tego, że wypracowanie płynnej mowy w gabinecie logopedy nie musi mieć (i niestety często nie ma) przełożenia na sytuacje komunikacyjne, z którymi dziecko spotyka się poza nim. Rodzice muszą być zaangażowani w cały proces terapeutyczny. Powinni mieć świadomość tego, że upłynnianie mowy dziecka to nie tylko ćwiczenia czysto techniczne związane z samym mechanizmem aktu mówienia. Na płynność mowy wpływają także: samopoczucie, szeroko pojęta sytuacja komunikacyjna (sposób rozmowy, miejsce rozmowy czy też sam rozmówca), a także pewność siebie, poczucie własnej wartości, umiejętność odczytywania emocji, rozpoznawania ich w sobie. Rodzice nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, jak wiele mogą zdziałać i jak dużo od nich zależy. To oni stwarzają dziecku grunt do mówienia. Z pomocą logopedy mogą go odpowiednio i umiejętnie przygotować.
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a |4
II.
Współpraca z rodzicami warunkiem skuteczności terapii
Logopedzi podkreślają znaczenie i konieczność czynnej obecności rodziny w toku terapii, która jest jednym z ważnych elementów życia dziecka borykającego się z różnymi trudnościami. Psychologowie natomiast zgodnie twierdzą, że środowiskiem najlepszym dla rozwoju człowieka jest właśnie rodzina. To ona jest punktem wyjścia oraz elementem podstawowym także w terapii. Rola rodziców jest istotna, ponieważ zajęcia terapeutyczne przeciętnie odbywają się raz w tygodniu przez określony czas. Dlatego właśnie domownicy powinni być zaangażowani w czynności między zajęciami terapeutycznymi, ponieważ ich zaangażowanie i działanie w znaczny sposób przyspiesza i usprawnia cały proces terapeutyczny. Wspieranie dziecka z niepłynnością mówienia powinno mieć zatem charakter celowego i bardzo świadomego działania. To rodzice mają wpływ na zachowanie dziecka, jego mowę, postawę, a także wartości. Istnieje wiele sposobów, dzięki którym rodzice mogą wspomagać płynną mowę dziecka. Zanim jednak uświadomimy rodzicom ich olbrzymią rolę w procesie upłynniania mowy dziecka, musimy wykazać się zrozumieniem i empatią. Przy pierwszej wizycie u logopedy, czy też przy rozmowie telefonicznej, rodzice zazwyczaj są bardzo przejęci mową dziecka, niejednokrotnie nawet przerażeni. Informacje, jakie znaleźli w Internecie, tylko potęgują ich niepokój. Często też obwiniają się za jąkanie swoich dzieci. Po prostu nie wiedzą, z czym tak naprawdę mają do czynienia.
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a |5
Zalecenia dla logopedy
Drogi logopedo, 1.
Bądź wsparciem dla przejętych rodziców. Rodzice dziecka, u którego niedawno pojawiła się niepłynność mówienia, są tą sytuacją mocno przejęci. Pozwól im na to, by swobodnie mogli okazać swoje emocje. Przychodzą do ciebie, bo się martwią, bo się boją. Okaż zrozumienie. Bądź dla nich wsparciem. Wyjaśnij, że jąkanie nie jest winą rodziców. Obal stereotypy. To przecież ty masz tę wiedzę – podziel się nią.
2. Wyjaśnij, czym jest jąkanie, jak się objawia i co je powoduje. Rodzice często nie wiedzą, czym tak naprawdę jest jąkanie. Trafiają na informacje, które tylko potęgują ich niepokój. Martwią się, że ich dziecko będzie się jąkać już do końca życia. Że będzie miało trudności w szkole, że nie będzie w stanie swobodnie nawiązywać kontaktów społecznych, i że w dorosłości nie będzie mogło wykonywać określonych zawodów. Wyjaśnij więc, czym jest jąkanie. Opowiedz o jego wieloczynnikowym podłożu. Zwróć uwagę na czynniki predysponujące do jąkania, czynniki je wyzwalające i wzmacniające. Opowiedz o objawach jąkania. Zaprezentuj je. Rodzicowi łatwiej jest wtedy zorientować się, czy kiedykolwiek usłyszeli w mowie swoich dzieci podobne niepłynności. Oprzyj się na wynikach badań nad jąkaniem. Powiedz, że wśród dorosłych jąka się ok. 1% populacji. Wśród dzieci jąkanie występuje u ok. 5%. Na przestrzeni czasu, z różnego rodzaju powodów, część dzieci wyrasta z jąkania. 3. Opowiedz, czym jąkanie wczesnodziecięce różni się od rozwojowej niepłynności mówienia. Wyjaśnij czym jest rozwojowa niepłynność mówienia. Zwróć rodzicom uwagę na to, że w okresie intensywnego rozwoju mowy dziecka ma miejsce moment, w którym jest mu trudniej utrzymać płynność mówienia. Rodzice relacjonują, że często niepłynność ich dzieci zrzucana jest na karb rozwojowej jej postaci. W związku z tym – czekają. Niestety nie jest to najrozsądniejsze wyjście z tej sytuacji. Nawet jeśli dziecko ma rozwojową postać niepłynności mówienia, uświadomienie rodzicom ich roli w rozwoju mowy dziecka i to, jak mogą ją wspomagać w momencie, kiedy ich dziecko ma trudności z zachowaniem płynności, jest niezwykle istotne. Przecież świadomość jest punktem wyjścia do poczynienia jakichś zmian. Twoim zadaniem jako logopedy, oprócz niwelowania objawów niepłynności, jest przeciwdziałanie ich utrwalaniu się. Dlatego tak istotne są działania prewencyjne Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a |6
w tym zakresie oraz dokonanie rzetelnego przesiewu. Niech rodzic będzie pewny, że może liczyć na twoją pomoc. 4. Przeprowadź dobrą diagnozę i zbierz szczegółowy wywiad. Posłuż się istniejącymi na rynku narzędziami do diagnozy jąkania autorstwa wiodących terapeutów mowy: Z. Tarkowskiego, M. Chęćka, K. Węsierskiej. Przeprowadź badanie przesiewowe. Poproś rodziców, aby szczegółowo opisali zaobserwowane przez siebie objawy jąkania u dziecka. Zapytaj także o to, co ma wpływ na mowę dziecka i jaka jest instynktowna reakcja rodziców na jego niepłynną mowę. Zorientuj się jak przebiegała ciąża matki, poród, jak wyglądał rozwój mowy i ruchowy dziecka. Wiedza, którą zdobędziesz, ukierunkowuje wszystkie porady, jakich udzielisz rodzicom, a które mają ułatwić dziecku płynne mówienie. 5. Zdecyduj się na obserwację lub bezpośrednie działania terapeutyczne. Jesteś w stanie ocenić ryzyko utrzymania się objawów jąkania. Zatem są dwa wyjścia. W przypadku, gdy nie ma większego ryzyka jąkania, udzielasz porady i zalecasz monitoring oraz umawiasz się na spotkanie za kilka miesięcy. W przypadku, gdy istnieje prawdopodobieństwo utrzymania się objawów jąkania (tzn. występują czynniki predysponujące, zakres objawów jest szeroki, objawy utrzymują się dłużej niż rok, dane z wywiadu są obciążające) zalecasz szczegółowe badania logopedyczne i potencjalną pracę terapeutyczną z uwzględnieniem konsekwentnej współpracy z rodziną. 6. Podaj rodzicom tabelkę do uzupełnienia.
Czynniki zwiększające ryzyko utrzymania się objawów niepłynności
Odpowiedzi
Czy ktokolwiek w rodzinie dziecka jąka lub jąkał się?
TAK
NIE
Czy objawy niepłynności mowy dziecka trwają dłużej niż rok?
TAK
NIE
Czy dziecko ma inne problemy z mową niż niepłynność?
TAK
NIE
Czy mowa dziecka jest opóźniona?
TAK
NIE
Czy dziecko zaczęło mówić wcześniej niż inne dzieci w jego wieku?
TAK
NIE
Czy dziecko jest nadwrażliwe emocjonalnie?
TAK
NIE
Czy dziecko jest świadome swoich trudności z płynnym mówieniem?
TAK
NIE
Czy dziecko boi się mówić z powodu niepłynności mówienia?
TAK
NIE
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a |7
III.
Co może zrobić rodzic?
Zalecenia dla rodziców
Drogi rodzicu, 1. Pozwól dziecku wypowiadać się swobodnie. Gdyby twoje dziecko mogło mówić płynnie – zrobiłoby to. Nie stawiaj mu zatem wyzwań, którym nie jest w stanie sprostać. Unikaj komunikatów typu: „uspokój się”, „nie denerwuj się”, „mów wolniej”, „weź oddech”. Twoje dziecko chciałoby mówić płynnie, ale z przyczyn od siebie niezależnych – nie udaje mu się to. Pomyśl, jakie emocje się w nim budzą, kiedy nie udaje się mu spełnić twoich oczekiwań. Zwróć na to uwagę, ponieważ w ten sposób możesz wzmacniać objawy niepłynności. Wesprzyj dziecko. Zwróć jego uwagę na to, że cały czas uczy się mówić. Że dzieci w jego wieku mówią różnie, dlatego, że cały czas się uczą. Podkreślaj, że nic złego się nie dzieje. I pamiętaj, że zawsze najważniejsze jest to, co twoje dziecko ma dopowiedzenia, a nie zawsze w jakiej formie to robi. 2. Bądź przykładem dobrego mówcy dla dziecka. Na płynność mowy dziecka wpływa sposób mówienia rodziców. Skoro ty – mamo i ty – tato, mówicie szybko, dlaczego wasze dziecko miałoby mówić wolno? Kiedy w terapii logopedycznej zaleca się zwolnione tempo mowy, dziecko nie może mieć poczucia, że jest to kwestia dotycząca tylko i wyłącznie jego. Kiedy wszyscy dookoła mówią szybciej, oprócz zwykłego poczucia niesprawiedliwości, dziecko najzwyczajniej w świecie nie będzie miało możliwości, żeby zwolnić mowę. Drogi rodzicu – mów do swojego dziecka tak, jak chciałbyś, żeby ono mówiło do ciebie. Zwróć uwagę na złożoność swoich wypowiedzi. Nie powinny one być zbyt skomplikowane. Proste komunikaty (na miarę możliwości dziecka) wzbogacane pauzami dają czas na zebranie myśli. Bombardowanie dziecka pytaniami również nie ułatwi mu płynnego mówienia. Każde pytanie, a zwłaszcza pytania zamknięte, narzucają określoną formę odpowiedzi. Rodzicu, spróbuj
część
pytań
zastąpić
komentarzem.
Daj
dziecku
większą
swobodę
w wypowiadaniu własnych myśli. Daj mu czas. Przed dzieckiem będącym w okresie rozwoju mowy utrzymanie jej płynności jest trudne. Na wiele z tych trudności nie ma wpływu.
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a |8
Z twoją pomocą i aktywnym zaangażowaniem można osiągnąć niezwykle zadowalające efekty w upłynnianiu mowy dziecka. 3. Zadbaj o spokój swojego dziecka i spokój w jego otoczeniu. Zapewnij mu poczucie bezpieczeństwa. Ważnym czynnikiem budującym w dziecku poczucie bezpieczeństwa są schematy dnia oraz jasne zasady, które obowiązują w domu. Zapewnij więc regularny, spokojny tryb życia – stałe pory snu, posiłków. Zadbaj o dobre relacje z dzieckiem i harmonię w jego otoczeniu. Minimalizuj stres i napięcie. Możesz ku temu posłużyć się różnego rodzaju grami i zabawami wyciszającymi (rysowanie, śpiewanie). Baw się z dzieckiem. Stosuj masaże relaksacyjne. Zorganizuj czas, w którym dziecko chociaż przez krótki czas będzie miało na wyłączność swoją mamę i tatę. Niech to będzie tylko wasza chwila. Pozwól wtedy dziecku przewodzić zabawą. Niech mówi swobodnie. Zorientuj się, czy jakieś twoje działania lub postawy pomagają mu w płynnym mówieniu. 4. Buduj pozytywną samoocenę dziecka oraz wiarę w siebie. Pozytywne informacje zwrotne pomagają dziecku w kształtowaniu jego adekwatnej samooceny, dodają wiary w siebie, usamodzielniają je i dają poczucie bezpieczeństwa. We wczesnym dzieciństwie dziecko pozbawione jest doświadczeń, które pozwoliłyby mu ukształtować obraz samego siebie. Jedyny punkt odniesienia stanowią reakcje innych na jego zachowanie. W znacznej części to będą twoje reakcje. Chwal swoje dziecko. Dzięki temu będzie starało się być co raz lepsze. Pamiętaj, że chwalić to nie tylko mówić: „ładnie!”, „śliczne!” „pięknie!”. Czasami wystarczy uśmiech, pogłaskanie po głowie, poklepanie po plecach czy spojrzenie wyrażające dumę lub podziw. Ważne, aby twoje działania były szczere. Twoje dziecko bardzo szybko wychwyci wszelkie oznaki sztuczności i uzna je za nieprawdziwe. Twoje dziecko musi nauczyć sobie radzić w sytuacjach, które są stresujące, a które z pewnością przytrafią mu się. Dlatego bardzo ważne jest, aby nauczyć je obowiązujących w świecie reguł. Ich znajomość pomoże mu radzić sobie w codziennym życiu, nie narażać się często na popełnianie błędów – a co za tym idzie – pozwala czuć się bezpiecznie. Wyznaczanie dziecku granic to właśnie uczenie go tych reguł. Granice są dla dziecka pewnego rodzaju punktem odniesienia, co wolno, czego nie, jakie mogą być konsekwencje podjętych działań itd. Aby wyznaczyć te granice powinieneś być przede wszystkim konsekwentny, pewny ustalonych przez siebie reguł i zasad. Powinieneś też mówić dziecku wprost o swoich oczekiwaniach. Niech to zastąpi wytykanie dziecku jego Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a |9
niepowodzeń. Ważne jest również to, abyście wy jako rodzice mówili jednym głosem i wzajemnie nie podważali swojego autorytetu w oczach dziecka. 5. Skorzystaj z Warsztatów Umiejętności Wychowawczych. Udział w tego typu zajęciach to czas na zdobycie rzetelnej wiedzy na temat całościowego rozwoju dziecka. Nabędziesz i przećwiczysz umiejętności konieczne do prawidłowej komunikacji i relacji emocjonalnej z dzieckiem, które umożliwią mu prawidłowy rozwój (np. odczytywanie potrzeb i stanów emocjonalnych, nawiązywanie i podtrzymywanie więzi, zabawa z dzieckiem, stawianie granic, bycie konsekwentnym itp.). 6. Skorzystaj z ramowego programu wspierającego uzyskiwanie płynnej mowy przez dziecko (R. Byrne, Pomówmy o zacinaniu, PZWL 1989). Dzień 1. Skoncentruj się na tym, jak szybko mówisz i czy twoja mowa nie jest zbyt natarczywa. Spróbuj zmienić jej szybkość i w ten sposób uzyskać nad nią kontrolę. Wypróbuj to na sobie. Wypowiedz, mówiąc sam do siebie, kilka zdań najszybciej, jak potrafisz, oraz w swój zwykły sposób. Potem najwolniej, jak potrafisz i w zwykły sposób. Spróbuj mówić specjalnie wolno przez cały dzień z własnej woli. Czy czujesz się zwykle napięty i odczuwasz stałą konieczność pośpiechu? Postaraj się zauważyć czy przekazujesz te stany w czasie mówienia. Dzień 2. Skoncentruj się na rodzaju słów używanych w czasie mówienia. Czy chcesz dużo powiedzieć za jednym razem? Czy używasz skomplikowanych słów? Czy twoje dziecko cię rozumie, gdy do niego mówisz? Czy potrafisz mówić do niego prościej? Dzień 3. Na podstawie stwierdzeń wynikających z obserwacji w poprzednich dniach przystosuj swoją mowę do wymagań, które uznasz za korzystne. Staraj się mówić wolniej, spokojniej, stosownie do możliwości rozumienia twojego dziecka. Dzień 4. Staraj się zapamiętać, kiedy przerwałeś dziecku mówienie. Może to nie ty przerywasz swojemu dziecku, ale inni w jego otoczeniu. Zaobserwuj to.
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a | 10
Dzień 5. Czy słuchasz uważnie, gdy dziecko do ciebie mówi? Czy twoja odpowiedź dotyczy poruszanego przez nie tematu? Czy często jesteś zbyt zmęczony i zajęty, by słuchać tego, co ono ma ci do powiedzenia? Zaobserwuj to. Dzień 6. Czy rozmowa z twoim dzieckiem jest dla ciebie przyjemnością? Czy dużo się śmiejesz, gdy z nim rozmawiasz? Jak często je przytulasz? Jak często okazujesz radość lub zachwyt? Obserwacje na ten temat mogą cię zaskoczyć. Wielu rodziców kocha swoje dziecko i jest z niego dumne, lecz nie okazuje zbyt otwarcie tych uczuć wśród pośpiechu i kłopotów codziennego życia. Dzień 7. Spróbuj zastosować w życiu codziennym wyniki swoich kilkudniowych obserwacji. Nie podejmuj radykalnych kroków, bo zadziwisz dziecko i nastawisz negatywnie. Lepiej postępuj rozważnie, powoli czekając na nadarzające się okazje. Dzień 8. Myśl o swym dziecku. Nie tylko o obowiązkach i konieczności przybierania odpowiednich postaw, ale i o tym, że jest ono małym człowiekiem, którego otaczający świat może czasem przerażać. Czy mimo zawahań i przerw w mowie nadal mówi z przyjemnością i swobodnie? Czy mówi tylko wtedy, gdy go się słucha uważnie lub gdy ma coś naprawdę ważnego do powiedzenia? Czy żyje zwykle w pośpiechu, pędząc od zabawy do zabawy, nigdy nie zajmując się niczym dłużej? Czy na odwrót, jest nieszczęśliwe, gdy trzeba zmienić rodzaj zabawy? Jest ono szczególną istotą, twoim dzieckiem i trzeba mu pomagać w kontaktach z otoczeniem. Dzień 9. Pozwól dziecku na nieco bardziej samodzielne zachowanie, zawsze jest czas, aby wkroczyć i interweniować. Pozwól mu na dłuższe działania według własnego planu, bez twojej interwencji (o ile nie jest to dla nikogo niebezpieczne ani nie utrudnia życia otoczeniu). Dzień 10. Jak często myślisz o niepłynnościach w mowie twojego dziecka? Czy wiele razy w ciągu dnia? Jeśli często, skoncentruj się na tym, co robi dobrze i zachęcaj je, aby to robiło. Płynna mowa staje się mniejszym problemem, gdy patrzymy na dziecko jako całość zamiast na poszczególne cechy.
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a | 11
Dzień 11. Oceń całą sytuację: czy istnieje coś, co można i trzeba zmienić, w zachowaniu – twoim i otoczenia – w stosunku do dziecka. Czy to ma być ta zmiana jednorazowa, czy działalność długofalowa? Nakreśl sobie dokładnie plan działania. Rodzice powinni stosować się do następujących zaleceń: 1. Nie zwracać uwagi na początki jąkania. Pomoże tu przykład wzorowego mówienia, życzliwość, dawanie osobie jąkającej się dowodów na to, że wszyscy ją rozumieją, że może kontaktować się z ludźmi. 2. Izolować dziecko od napięć i konfliktów domowych. 3. Dbać o odpowiedni sen i właściwe zorganizowanie wolnego czasu dziecka. 4. Nie pozwalać oglądać telewizji poza programami dziecięcymi. Młodsze dzieci i bardzo wrażliwe chronić przed filmami baśniowymi i opowiadaniami powodującymi napięcie. 5. Bez kontroli i zaleceń lekarskich nie przestawiać dzieci leworęcznych na praworęczność. 6. Stosować gimnastykę rytmiczną, śpiew. 7. Uświadomić kolegów jąkającego się (nie w jego obecności) o wspólnej odpowiedzialności za jego stan. Nie dopuszczać do drwin i przedrzeźniania. 8. Nigdy nie mówić o jąkaniu przy dziecku. Udawać, że nie zauważa się jego potknięć, nie przerywać wypowiedzi, nie kończyć za dziecko. 9. Likwidować aspołeczne skłonności jąkających się przez wciąganie ich w życie towarzyskie, zabawy i gry zespołowe oraz do organizacji dziecięcych i młodzieżowych. 10. Darzyć jąkających się zaufaniem, powierzać im odpowiedzialne funkcje niewymagające dużo mówienia – dzięki temu przywraca się im wiarę w siebie. 11. Nagrywać ukradkiem bezbłędne wypowiedzi, by przez ich odtwarzanie przekonać dziecko, że robi postępy. 12. Eliminować gry i zabawy ruchowe powodujące duże zmęczenie i napięcie. 13. Zachęcać jąkającego się do pracy nad własną mową, uczyć panowania nad emocjami. 14. Czynić wszystko, by jąkające się dziecko nie czuło się ośrodkiem powszechnego zainteresowania, a jednocześnie miało świadomość, że zawsze może liczyć na życzliwą pomoc. Rodzice mogą także przekazać nauczycielowi prośbę o wsparcie w przezwyciężaniu jąkania swojego dziecka.
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a | 12
Apel do nauczyciela
Drogi nauczycielu, Zaburzenia płynności mówienia dla wielu dzieci stanowią duże utrudnienie w codziennym życiu. Objawy niepłynności nie zawsze mijają samoistnie, dlatego ważna i potrzebna jest pomoc otoczenia. Poniżej znajdują się wskazówki, dzięki którym możesz wesprzeć swojego podopiecznego w przezwyciężaniu jąkania. •
Nie stosuj presji czasowej w kontaktach z dzieckiem (bądź cierpliwy, nie ponaglaj go).
•
Skup się na treści jego wypowiedzi.
•
Utrzymuj kontakt wzrokowy podczas rozmowy uczniem.
•
Nie proś dziecka o to, by mówiło wolniej, wzięło głęboki wdech czy zrelaksowało się. Tego typu rady mogą jedynie zwiększyć napięcie.
•
W momentach niepłynnej mowy dziecka nie kończ za niego wypowiedzi. Zachowuj się naturalnie, cierpliwie.
•
Stosuj pauzy w mówieniu. Będzie to dla niego świetnym przykładem, że kilkusekundowe przerwy pozwalają zebrać myśli, wziąć oddech, nawiązać kontakt wzrokowy.
•
Staraj się mówić powoli, ale naturalnie. Sprzyja to dobrej komunikacji.
•
Naucz wszystkie dzieci wzajemnego słuchania i przestrzegania zasady wypowiadania się po kolei
•
W przypadku, kiedy objawy niepłynności są łagodne, wystarczy, że będziesz dobrym słuchaczem i rozmówcą, że będziesz cierpliwie słuchał, bez przerywania i ponaglania. Jeśli jednak twój podopieczny ma poważniejsze kłopoty z utrzymaniem płynności w mówieniu, stosuj tzw. modelowanie, tzn. powtarzaj za dzieckiem jego wypowiedzi w śpiewny i zwolniony sposób. Mów zwięźle unikając zadawania dziecku zbyt wielu pytań. Dzięki temu twój uczeń korzysta z prawidłowych wzorców, która może naśladować.
•
Wzmacniaj ucznia na forum grupy – wspomagaj budowanie jego pozytywnej samooceny. Zadbaj, aby dziecku nie dokuczano ze względu na sposób, w jaki mówi.
•
Doceniaj wysiłek i trud dziecka włożony w wykonywanie różnych zadań, a nie efekt tej pracy. Pozwól dziecku popełniać błędy.
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a | 13
IV.
Kontrakt z rodzicami
Podpisanie z rodzicami kontraktu terapeutycznego jest rzeczą konieczną. Muszą oni być świadomi tego, że efekt terapii w znacznej mierze zależy od ich zaangażowania. Logopeda pracuje w warunkach gabinetowych, to jego terytorium. Wie, jak wspomagać płynną mowę dziecka i to on ustala zasady obowiązujące w jego miejscu pracy. No i oczywiście relacja logopedy z dzieckiem jest zupełnie inna niż rodziców. To oni są specjalistami w dziedzinie swoich dzieci. Logopeda ma wiedzę i umiejętności. Dopiero ich połączone siły mogą przewidywać zadowalające rezultaty podjętych działań terapeutycznych. Logopeda musi zdawać sobie sprawę z tego, że wypisanie rodzicom zaleceń lub „zbombardowanie” ich nimi w formie ustnej sprawi, że będą zdezorientowani. W sytuacji, kiedy spróbują wdrożyć wszystkie sugestie jednocześnie, z pewnością poniosą porażkę. W pierwszej kolejności sugerujemy rodzicom, aby wspólnie przeanalizowali tygodniowy plan – swój i swoich dzieci. Następnie prosimy o wybranie przez nich terminów, w których są w stanie poświęcić czas na „bycie” z dzieckiem. Czas, w którym będą mogli maksymalnie skoncentrować się na nim. Nie przy okazji kąpieli, przygotowywania posiłku, spaceru itp. To ma być, czas w którym rodzic spokojnie będzie mógł zrealizować wyznaczony dla niego cel. To logopeda wyznaczy te cele (mowa spowolniona, równowaga między pytaniami a komentarzami, kontakt wzrokowy, poziom skomplikowania wypowiedzi kierowanych do dziecka, nazywanie i rozpoznawanie emocji itd.) i to on będzie decydował o czasie ich trwania. Rodzic będzie zobowiązany na piśmie, w formie samodzielnie sporządzonej tabelki czy notatek, dokumentować realizację wyznaczonych celów (w tabeli powinny znaleźć się następujące informacje: jak spędził czas z dzieckiem, tj. co robił, w co się bawili, czy udało mu się zrealizować zamierzony cel, jakie były jego spostrzeżenia na temat mowy i zachowania dziecka). Wspólna analiza tych tabel przez logopedę i rodziców będzie budowała świadomość rodziców względem tego, co działa na ich dziecko oraz co oni mogą zrobić, żeby mówiło płynniej. Stopniowe wyznaczanie pojedynczych celów będzie ich też pozostawiać z poczuciem sukcesu. Utrwalanie efektów terapii, uzależnione jest również od nauczycieli. Jeśli istnieje taka możliwość, należy z nauczycielem porozmawiać. Wtajemniczyć go w etapy terapii i wytłumaczyć ich założenia. Warto również sporządzić opinię, którą rodzic mógłby przekazać w ręce nauczyciela.
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a | 14
KONTRAKT
My ……………………………………………………………. (imiona i nazwiska rodziców dziecka) rodzice…………………………………………………………………...... (imię i nazwisko dziecka) podejmujemy się terapii jąkania i zobowiązujemy się do: 1.
Aktywnego uczestnictwa w zajęciach terapeutycznych.
2. Stosowania zwolnionej mowy, wspartej wyuczonym gestem płynności, we wszystkich sytuacjach dnia codziennego. 3. Wspierania innych uczestników zajęć poprzez przypominanie własnym przykładem o konieczności stosowania poznanych technik upłynniających mówienie. 4. Wykonywania zalecanych prac domowych. 5. Utrwalania zalecanych ćwiczeń w sytuacjach pozagabinetowych (doskonalenia funkcjonowania aparatów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego). 6. Modyfikacji własnych postaw i zachowań zalecanych przez terapeutów, koniecznych do utrwalenia płynnej mowy dziecka. 7. Stosowania się do zaleceń osób prowadzących terapię. 8. Zgłaszania do terapeutów ze wszystkimi wątpliwościami i trudnościami, jakie pojawią się w czasie trwania terapii. Jesteśmy w pełni świadomi tego, że wypełnienie zobowiązań zawartych w kontrakcie decyduje o efekcie prowadzonej terapii.
Podpisy: ……………………………. (data i miejsce)
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a | 15
………………………………………………………………………………………………....... (imię i nazwisko) …………………………………………………………………………………………………... (data i miejsce urodzenia) …………………………………………………………………………………………………... (adres zamieszkania)
OPINIA
………………………………………….. (imię i nazwisko dziecka) znajduje się pod opieką logopedyczną od ……………………………..……… (data rozpoczęcia terapii) ze względu na ………………………………..…… (kloniczny/toniczny/mieszany) typ jąkania z przewagą skurczów………………………….….
(klonicznych/tonicznych).
Jąkanie
występuje
w
stopniu
……………………….…. (zbliżonym do normy/lekkim/umiarkowanym/znacznym/głębokim). Procent niepłynności mówienia wynosi………………………………………………………%. Dane będą uzależnione od arkusza do diagnozy, którym logopeda zdecyduje się posłużyć. Stopień niepłynności mówienia terapeuta może obliczyć samodzielnie. W trzech formach wypowiedzi/trzech próbach: dialog, opowiadanie historyjki obrazkowej, czytanie/nazywanie obrazków, logopeda ocenia ok. 300 wypowiedzianych sylab. Zaznacza niepłynnie wypowiedziane sylaby. Obliczając procent niepłynności mówienia można posłużyć się wzorem: liczba niepłynnie wypowiedzianych sylab × 100% = % niepłynności w danej próbie 300 suma % niepłynności we wszystkich próbach = średni procent niepłynności mówienia 3
………………………………………………………………………………… (imię dziecka) uczęszcza na……………………………………. (indywidualne/grupowe) zajęcia poświęcone terapii tej dysfunkcji mowy.
…………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a | 16
…………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………….... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................
Powyżej powinny znaleźć się informacje dotyczące dziecka i jego funkcjonowania na zajęciach, zawierające szerzej opisane odpowiedzi na następujące pytania: −
Jak dziecko radzi sobie na zajęciach? (czy chętnie bierze udział w ćwiczeniach? jak sobie z nimi radzi? Jak zachowuje się w trakcie zajęć?)
−
Czy utrzymuje kontakt wzrokowy z rozmówcą?
−
Czy prowadzi dialog? (Czy samodzielnie go podtrzymuje?)
−
Czy mowa dziecka, oprócz niepłynności, jest prawidłowa?
−
Czy występują u dziecka tiki lub współruchy?
Ważne, aby rozmówcy nie stosowali wobec dziecka tzw. presji czasowej, czyli oczekiwania na niezwłoczną odpowiedź, oraz nie wymagali szybkiego tempa mówienia. Dziecko ma zalecone używanie zwolnionego tempa mowy z nieznacznym przedłużaniem samogłosek ustnych z zastosowaniem metody „wystukiwania sylab”. Mówienie w tym czasie, biorąc pod uwagę cechy prozodyczne mowy, będzie odbiegało od normy (będzie mówieniem spowolnionym), ale jest to konieczny warunek do utrwalania płynności mówienia, a jednocześnie droga do zmniejszania lęków przed mówieniem. Sugestie, które nauczyciel może wykorzystać w pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami jąkającymi się (Byrne 1989, Chęciek 1976, Węsierska i in. 2004): •
Mów spokojnie i powoli, by nie stwarzać okazji do pośpiechu; pomóż wszystkim uczniom w klasie w opanowaniu umiejętności mówienia po kolei.
•
Nie wkraczaj w tok mowy ucznia, używając poleceń „zwolnij, weź głęboki oddech, uspokój się”, bo tego typu uwagi mogą zwiększać jego zakłopotanie.
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic
S t r o n a | 17
•
Nie okazuj jąkającemu się uczniowi zniecierpliwienia i rozdrażnienia, rozmawiaj z nim bez pośpiechu, a jednocześnie w naturalny sposób; stosuj kilkusekundowe pauzy pomiędzy wypowiedzią ucznia i własną.
•
Przyjmuj epizody niepłynności jako coś naturalnego – nie spowodujesz wówczas negatywnych reakcji kolegów.
•
Stosuj
ekspresję
pozawerbalną
utrzymując
z
uczniem
kontakt
wzrokowy
i stosując pewne gesty (np. aprobujące ruchy głową), co pozwoli na zrozumienie przez ucznia twojej aprobaty dla jego osoby i dla sposobu wypowiedzi. •
Uświadamiaj kolegów jąkającego się – i to w jego obecności – o kolektywnej odpowiedzialności za jego postępy w upłynnianiu mowy; zapanuj nad ich krytycyzmem, kpinami skierowanymi do jąkającego się kolegi; staraj się zwolnić także ich tempo mówienia podczas wypowiedzi; nie traktuj jąkania jako tematu tabu. Pamiętaj, że twoja postawa w skorygowaniu jąkania u ucznia ma ogromne znaczenie.
•
Nie kończ wypowiadanych przez jąkającego blokowanych/powtarzanych wyrazów, fraz czy zdań (sporadycznie jest to właściwe) i czekaj cierpliwie do końca wypowiedzi; zastosuj tę procedurę także w stosunku do innych uczniów w klasie; możesz pomóc mu wypowiadając/czytając wspólnie z nim trudne zdanie, wyraz, pierwszą sylabę zgodnie z techniką przedłużonego mówienia.
•
Nie wykluczaj ucznia z działań, w których trzeba mówić, ale też nie obciążaj go zbyt dużymi wymaganiami dotyczącymi mówienia.
•
Reaguj na wypowiedzi ucznia w podobny sposób wtedy, gdy się jąka i gdy jego wypowiedzi są płynne; wykazuj zainteresowanie tym, co uczeń mówi, a nie jak mówi; jest to ważna zasada umiejętnego słuchania.
•
Wzmacniaj u ucznia poczucie własnej wartości/wzrostu pozytywnej samooceny/wiary w siebie, bez kierowania się niepłynnościami w mówieniu, z podkreślaniem działań wykonywanych dobrze.
Powyższe wymagania terapeutyczne są ważnym czynnikiem wpływającym na trwalsze efekty terapii.
…………………………………… (podpis i pieczątka logopedy)
Kurs w ramach Akademii Logopedy: Terapia dzieci jąkających się Lekcja multimedialna: Współpraca na linii logopeda rodzic