U
I
J
T
H
O
V
E
N
,
D
O
R
P
E
N
E
N
S
T
E
D
E
N
Kees Metz Zaltbommel in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de vorige eeuw Vroeger scheen altijd de zon...
Aprilis
A Uitgeverij Aprilis
ISBN
90 5994 119 5
Basisontwerp: Collage, Aldeboarn
NUR
693
Lay-out en lithografie: Foxy Design, Zaltbommel
© 2005 Uitgeverij Aprilis – Zaltbommel
Markt 9 5301 AL Zaltbommel
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van
Postbus 141
druk, fotokopie, microlm of op welke andere
5300 AC Zaltbommel
wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke
T:
0418 512 088
F:
0418 684 908
info@aprilis.nl www.aprilis.nl
toestemming van de uitgever. Getracht is de rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Zij die menen alsnog aanspraak te kunnen maken op zekere rechten, kunnen contact opnemen met de uitgever.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Kees Metz Zaltbommel in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de vorige eeuw Vroeger scheen altijd de zon‌
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
U
I
J
T
.
.
.
.
.
.
H
O
V
E
N
,
.
.
.
.
D
O
R
P
E
N
.
.
.
.
E
N
.
.
.
.
.
.
.
.
S
T
E
D
E
N
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Inleiding De Tweede Wereldoorlog is be-
gen de hoogste prioriteit en pas
werd de achtduizendste inwoner
paald niet ongemerkt aan Zalt-
aan het eind van de jaren vijftig
geboren.
bommel voorbijgegaan. Tot twee-
ontstond geleidelijk een beweging
Hoogtepunt voor Zaltbommel was
maal toe, in 1940 en 1945, werden
die tussen 1965 en 1970 tot grote
de viering van het elfhonderdjarig
de bruggen over de Waal verwoest.
veranderingen zou leiden. De jaren
bestaan meteen na de oorlog. Hoe-
De grote groep joodse stadgenoten
zestig betekenden in feite veel
wel in de loop van de tijd in Zalt-
werd weggevoerd en kwam op een
meer een definitief afscheid van de
bommel en de directe omgeving
enkeling na niet terug. Verder lag
vooroorlogse verhoudingen dan de
wel oudere bewoningssporen zijn
de stad vanaf de herfst van 1944 in
Tweede Wereldoorlog zelf. Dit af-
gevonden, wordt de naam, Bome-
het grensgebied van het nog bezet-
scheid ging gepaard met een onge-
la, voor het eerst vermeld in een
te noorden en het al bevrijde zui-
kende toename van de welvaart die
brief uit het jaar 850. Vandaar dat
den, was de bevolking geëvacueerd
ertoe leidde dat in de jaren zeven-
het in 1950 groot feest was. Zelfs
en waren vele panden verwoest.
tig ook in Zaltbommel een aantal
prins Bernhard en zijn twee oudste
In tegenstelling tot de meeste
grote projecten kon worden gerea-
dochters, Beatrix en Irene, bezoch-
kerktorens in de rest van de Bom-
liseerd.
ten de festiviteiten.
van de Sint-Maarten op haast mi-
Rond 1950 kwamen in Zaltbommel
Als we nu terugkijken op de jaren
raculeuze wijze aan vernietiging.
de eerste grootschalige uitbreidin-
vijftig, zestig en zeventig moeten
melerwaard ontsnapte de toren
gen buiten de historische vesting
we constateren dat de ontwikkelin-
Na de bevrijding gingen de meeste
tot stand. De industrialisatie nam
gen snel zijn gegaan. In 1950 werd
mensen er weer flink tegenaan.
toe en daarmee de welvaart,
de stad nog verlicht met gaslan-
Hoewel de oorlog een grote impact
want tot de Tweede Wereldoorlog
taarns, woonde vrijwel de hele be-
had, probeerde daarna iedereen zo
behoorde de Bommelerwaard en
volking in de binnenstad en ver-
snel mogelijk de draad weer op te
daarmee Zaltbommel tot de minst
baasde iedereen zich over het aan-
pakken. Idealisten die geloofden in
welvarende gebieden van Neder-
tal auto’s dat in de binnenstad ge-
een heel andere maatschappij kwa-
land. In 1951 telde de stad vijfdui-
parkeerd werd tijdens de jaarlijkse
men bedrogen uit, want de politie-
zend inwoners. In 1960 was dat
uitvoering van de Matthäuspassion
ke, bestuurlijke en maatschappe-
aantal gestegen tot zesduizend,
in de Sint-Maartenskerk. Het was
lijke verhoudingen van vóór de
terwijl er rond 1970 zevenduizend
de tijd dat schoolkinderen num-
oorlog werden in recordtempo in
inwoners waren, waarvan overi-
merborden van auto’s noteerden in
ere hersteld. De wederopbouw en
gens intussen slechts 3500 in de
een schrift, met potlood, want op
het herstel van de economie kre-
oude binnenstad. Nog voor 1980
school schreef je nog met een in
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
inkt gedoopte kroontjespen. In de jaren vijftig vond de eerste Daar ging door ons stadje een vreemd bericht,
gemeentelijke herindeling van de
het viel als een steen in een vijver:
Bommelerwaard na de Franse Tijd
Er komt annexatie; het wordt verplicht!
plaats. Net als in latere jaren bij volgende herindelingsvoorstellen
Want dankzij die Arnhemse ijver
hield ook deze herindeling de ge-
moet Zaltbommel gaan worden een metropool uit grenscorrectie-school...
moederen bezig. In de revue bij het elfhonderdjarig bestaan kwam dat
en het gaat nu gehele dorpen
ook aan de orde zoals uit het hier-
als Holle-Bolle Gijs opslorpen. Gaan Bruchem en Oensel nu heus van de kaart,
naast staande gedicht blijkt:
Hurwenen en heel Heerewaarden? Toen bleef Zaltbommel overigens
In mootjes ligt straks onze Bommelerwaard,
als enige gemeente in de Bomme-
waar men slechts drie plaatsen in spaarde. Van Gameren tot Rossum wordt ’t één lange baan
lerwaard, buiten de herindeling
van weilanden, boomgaard en sloten.
van 1955.
Het stedelijk karakter? Dat gaat naar de maan. In 1970 woonden de meeste inwo-
Dat komt van dat stad-vergroten!
ners van Zaltbommel in de uitbreiHet spreekt wel vanzelf, dat het platteland
dingswijken, was er in de hele stad elektrische straatverlichting, wer-
zich dadelijk fel verweerde.
den ook in de sociale woningbouw
’t Verzette zich maanden met hand en tand en schreef aan Gedeputeerden:
een douche en centrale verwar-
dat het liever in eigen vertrouwde sfeer
ming standaard aangebracht, had Zaltbommel in het winkelgebied
wou blijven, wat het was weleer.
trottoirs in plaats van stoepen en
En het stuurde met boos trillend handje
maakte de eerste lokale protest-
ook stukken naar ’t Bommelse krantje.
partij, Gemeentebelangen, deel uit Maar och, alles went en dat zul je zien,
van de gemeenteraad.
na een generatie misschien:
Aan het eind van de jaren zeventig had de bebouwing van de stad de
dan voelen, wie vroeger zo morden,
oversteek gemaakt naar de Spelle-
zich trots, dat zij Bommelaar worden...
waard, aan de andere kant van de vroegere weg naar Den Bosch, de
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
Steenweg. Gemeentebelangen be-
Orion, jongerencentrum De Boe-
kers van het archief hebben met
stond niet meer, maar wel had een
mel en de lokale radio- en televi-
veel inzet meegewerkt aan het tot-
andere, typisch jaren-zestig-partij,
sieomroep Transmedia.
standkomen van dit boek. Daar-
D66, haar intrede gedaan in de ge-
Sinds het eind van de jaren zestig
voor is de schrijver hen zeer dank-
meenteraad. Zaltbommel was echt
werd ook op steeds uitgebreidere
baar. De overige foto’s komen uit
dé winkelstad voor de hele Bom-
schaal carnaval gevierd.
particuliere collecties en ook naar
melerwaard geworden.
Tussen 1950 en 1980 waren er vier
die bruikleengevers gaat zijn dank
burgemeesters, respectievelijk bur-
uit. Al deze foto’s uit de jaren vijf-
Zaltbommel hoorde inmiddels tot
gemeester Buissink (tot 1959),
tig, zestig en zeventig geven een
de grotere monumentengemeen-
burgemeester Wielinga (1960 tot
prachtig beeld van een kleine stad
ten van Nederland en vooral na het
1967), burgemeester Broekens
in verandering, aardige plaatjes
monumentenjaar 1975 werd er ook
(1968 tot 1973) en ten slotte burge-
van een leuk, rustig stadje maar
fors gerestaureerd. Het stadhuis
meester Wilmink die in augustus
ook beelden van grote activiteit.
werd in oude luister hersteld (de
1974 werd geïnstalleerd. In de ge-
heropening was in 1981) en in 1977
meenteraad lagen de verhoudin-
Voor mensen die na de Tweede
werd begonnen met de groot-
gen tot de komst van Gemeentebe-
Wereldoorlog zijn geboren was die
scheepse restauratie van de Sint-
langen in 1966 redelijk vast; elke
oorlog een tijd in zwart-wit, omdat
Maartenskerk die tot 1985 zou du-
verkiezing was het de vraag of de
vrijwel alles wat daarvan tot ons is
ren. Een ander groot project dat in
Partij van de Arbeid net wel of net
gekomen aan films en foto’s zwart-
de jaren zeventig werd voorbereid,
niet de absolute meerderheid zou
wit was. Daarentegen is het beeld
was de nieuwbouw van een cultu-
halen (het is er uiteindelijk nooit
van mijn jeugd in de jaren vijftig
reel centrum, de Poorterij, ter ver-
van gekomen). In de loop van de
en zestig in mijn herinnering niet
vanging van Het Nutsgebouw.
jaren zeventig verdween Gemeen-
alleen in kleur, maar scheen ook
Het verenigingsleven bloeide: har-
tebelangen en kwam D66 in de
altijd de zon! Als je een publicatie
moniekapel Generaal Karel van
raad en sindsdien nemen alleen
maakt over de jaren vijftig, zestig
der Heijden vierde triomfen, de
landelijke partijen aan de gemeen-
en zeventig blijkt dat ook het uit
sportclubs, zoals Olympia, NIVO-
teraadsverkiezingen deel.
die tijd beschikbare beeldmateriaal
Sparta (opgericht in 1954 als fusie-
meestal in zwart-wit is. Kleur op
club) en de Zaltbommelse Tennis
De meeste foto’s komen uit het
het beeldmateriaal zegt blijkbaar
Vereniging, kregen volop nieuwe
Streekarchief Bommelerwaard dat
niet zoveel over wat voor tijd het
leden én nieuwe accommodaties.
een grote collectie heeft. Die her-
was. Het gaat om wat je zelf hebt
Er kwamen ook nieuwe verenigin-
komst is aangegeven met de tekst
meegemaakt.
gen zoals de Historische Kring
Collectie Streekarchief Bommeler-
Bommelerwaard, jeugdvereniging
waard, (Coll. SAB). De medewer-
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Kees Metz
.
De vijfde en zesde klas van de
nieuwbouw aan de Omhoeken en
Openbare Lagere School II (de zo-
heette toen Dr. A.F. Philipsschool.
geheten Rikkerschool, zo genoemd
Nog later fuseerde de school met
naar een vroegere hoofdonderwij-
de Hugo de Grootschool en heette
zer) in 1950. Rechts staat de heer
vanaf dat moment de Walsprong.
Van Oversteeg, hoofd van de
(Coll. SAB)
school in de jaren vijftig en zestig. De school verhuisde in 1955 naar
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
Feestverlichting op de Markt. Het 1100-jarig bestaan van Zaltbommel werd in 1950 groots gevierd, misschien ook wel als reactie op de ellendige tijd gedurende de Tweede Wereldoorlog. Er was heel veel versiering in de stad en een uitgebreid feestprogramma.
De bewoners van de Oude Stationsweg lieten de paardentram herleven, die van 1910 tot 1923 over die weg naar het station reed.
8
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
In de Kindertuin, het meest westelijke bolwerk, werd een sprookjesspel of kinderoperette opgevoerd met de titel ‘Goudhaartje en de troubadour’.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
9
Bij de feestelijkheden hoorde een
ter van de bekende Bommelse pop-
uitvoering op de Markt, voor het
penspeelster Cia van Boort.
stadhuis. Achter de tafel staat on-
(Coll. SAB)
der anderen prins Bernhard. Links, in de Tolstraat, hangt een aankondiging van het poppenthea-
10
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
De prinsessen Beatrix en Irene waren met prins Bernhard ook aanwezig bij een concours hippique op het terrein achter de werf waar een deel van de feestelijkheden plaatsvond. (Coll. SAB)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
11
U
I
J
T
H
O
V
E
N
,
D
O
R
P
E
N
E
N
S
T
E
D
E
N
ISBN 90-5994-119-5
A
U
I
T
G
E
V
E
R
I
J
A
P
R
I
L
I
S
–
Z
A
L
T
B
O
M
M
E
L