Pejzaż językowy – możliwości i ograniczenia w nauczaniu dorosłych

Dorośli uczą się inaczej niż dzieci i choć to truizm, warto podkreślić tę prawdę po raz wtóry, gdyż właśnie ona jest podstawą poszukiwań nowych, efektywnych dróg do osiągnięcia sukcesu edukacyjnego, zarówno z perspektywy uczącego się, jak i nauczającego. W niniejszym tekście chciałabym się zastanowić, czy możliwości, które daje koncepcja pejzażu językowego (ang. linguistics landscape) mogą sprostać tak postawionemu wyzwaniu?

Lingwistyka pejzażu językowego

Na początku warto w paru słowach przybliżyć koncepcję pejzażu językowego i tego, co oferuje w zakresie kształcenia językowego osób dorosłych. Koncepcja ta pojawiła się po raz pierwszy w artykule Landry i Bourhis (1997:25) i osadzona jest bardzo mocno w nurcie socjolingwistycznym. Autorzy zauważyli, że:

“The language of public road signs, advertising billboards, street names, place names, commercial shop signs, and public signs on government building combine to form the linguistics landscape of a given territory, region or urban agglomeration.”

Oznacza to, że infrastruktura miejska, czyli znaki drogowe, nazwy ulic, nazwy zabytków, miejsc istotnych historycznie i kulturowo, a także napisy na billboardach tworzą tzw. krajobraz językowy danego terytorium, regionu czy aglomeracji miejskiej. W skrócie: otoczenie przyczynia się do postrzegania językowego danej przestrzeni.

Góral (2011: 42) podkreśla: „Dominacja przekazu wizualnego we współczesnym świecie sprawia, że miasto nieustannie do nas mówi, a my często nie jesteśmy tego świadomi. Język obecny w naszym środowisku, słowa i towarzyszące im obrazy ukazane w miejscach publicznych są przedmiotem badań szybko rozwijającej się nowej dziedziny badań – tzw. pejzażu językowego (linguistic landscape).”

Można rozróżnić dwa kierunki wpływu: q top down – oznacza oddziaływanie odgórne, czyli wpływu oznakowań zaprojektowanych i umieszczonych przez organy administracji samorządowej lub państwowej, takich jak wspomniane już znaki drogowe czy nazwy ulic. q bottom up – oznacza działanie oddolne inicjowane niejako przez prywatnych przedsiębiorców, właścicieli sklepów czy producentów, w postaci ulotek, witryn sklepowych czy tablic reklamowych.

Choć można przyjąć także podział na oficjalne i nieoficjalne elementy pejzażu językowego, co w znacznym stopniu upraszcza kategoryzację.

DR JOANNA KIC-DRGAS Adiunkt w Instytucie Lingwistyki Stosowanej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Ambasadorka EPALE

Pejzaż językowy a kształcenie językowe osób dorosłych

Koncepcja pejzażu językowego może znaleźć zastosowanie w kształceniu osób dorosłych. Przede wszystkim, jako źródło autentycznego materiału językowego dostępnego w codziennej rzeczywistości, nie wymaga dodatkowych poszukiwań w bibliotekach czy księgarniach.

Materiał będący podstawą kształcenia jest w 100% autentyczny, co jest dodatkową zaletą dla uczącego się dorosłego, który podchodzi do nauki języka pragmatycznie i chce uczyć się tylko tego, co może mu się rzeczywiście przydać. Dodatkowo trzeba nadmienić, że korzystanie z autentycznych materiałów ma jeszcze jedną istotną zaletę, a mianowicie zwiększa motywację uczących się, co jest naturalną konsekwencją faktu, że użyty w ćwiczeniu materiał mogą spotkać w autentycznej sytuacji komunikacyjnej.

W wirtualnej rzeczywistości czy w prawdziwej?

Najlepszą sytuacją jest odkrywanie możliwości, jakie daje pejzaż językowy, wraz z uczniami. Wspólny spacer po zagranicznym mieście jest możliwy w przypadku np. podróży studyjnych lub programów wymian dotyczących młodzieży ponadgimnazjalnej, w przypadku osób już pracujących zawodowo może być trudny, ale śladów obcej kultury można szukać także we własnym miejscu zamieszkania, zwłaszcza jeśli jest to duże miasto. Wpływ globalizacji można dostrzec na każdym kroku i proponując uczniom niestandardowe zajęcia w postaci przechadzki po mieście, można odkryć wszechobecny wpływ obcej kultury (i języków jednocześnie!), ciekawe może być nie tylko poszukiwanie obcojęzycznych nazw na sklepach (np. słowo sale znajdziemy w bardzo wielu miejscach), ale także analiza obcojęzycznych menu w kawiarniach czy restauracjach, a także obcojęzycznych podpisów wyjaśniających historię ciekawych historycznie czy kulturowo miejsc. Jeśli jednak ta forma nie będzie możliwa, nauczyciel języka obcego może wykorzystać cały zbiór zebranych przez siebie materiałów (bilety, ulotki, zdjęcia) i zaproponować swoim uczniom wirtualny spacer po ciekawych zakątkach.

Z pewnością takie zajęcia będą miłą odskocznią od standardowego „klasowego” trybu, co więcej – wpłyną pozytywnie na motywację do nauki.

Bibliografia:

Góral, B. (2011). Czym jest pejzaż językowy (linguistic landscape)?, Język w poznaniu. pod red. K. Juszczyka, B. Mikołajczyk, J. Taborka i W. Zabrockiego, Wyd. Rys, Poznań , 41–60.

Landry, R., Bourhis, R. (1997). Linguistic landscape and ethnolinguistic vitality: an empirical study, Journal of language and Social Psychology, 16 (1), 23–49.