Starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie (1351 - 2013)

Wiesław Gogan

Starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie (1351 - 2013)

Wiesław

Gogan

Starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie (1351 - 2013)

Starogard Gdański 2013 1

Redakcja: Okładka: DTP: Korekta:

Wiesław Gogan, Lech Magnuszewski Lech J. Zdrojewski Katarzyna Stosik, Wanda Krzywicka i Anna Zimniewska Genowefa Pelowska

Archiwalia i fotografie historyczne: ze zbiorów Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd., Centrum Kultury Prus Wschodnich w Ellingen (Bawaria), Fundacji OKO-LICE KULTURY (Zblewo),

Panów: Romana Preisinga, Edmunda Wolskiego, Władysława Kuligowskiego, Tomasza Tiałowskiego,

Państwa Aleksandry i Lecha Zdrojewskich i autora Fotografie współczesne: ze zbiorów członków Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim:

Tadeusza Raczka, Lecha Magnuszewskiego, Jarosława Czyżewskiego i innych Braci,

z prywatnych zbiorów Aleksandry i Lecha Zdrojewskich

oraz wykonane przez Panią Annę Zimniewską,

także ze zbiorów Fundacji OKO-LICE KULTURY w Zblewie Zleceniodawca: Wydawca:

ISBN:

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gdańskim Introligatornia MIREX www.mirotki.pl 978-83-929081-9-7

Druk i oprawa: Introligatornia MIREX

Publikację wydano przy finansowym wsparciu: Gminy Miejskiej w Starogardzie Gdańskim

Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim

Urzędu Gminy Starogard

Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim

Starogard Gdański 2013 2

Mojemu Przyjacielowi Bogusiowi Faltynowskiemu

Niniejszym serdecznie dziękuję wszystkim Braciom ze starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego za pomoc okazaną w przygotowywaniu tej publikacji.

Szczególnie dziękuję: Bratu Prezesowi Lechowi Magnuszewskiemu, za przygotowanie materiałów ikonograficznych z lat 1993 – 2012, za merytoryczne wsparcie przy ustalaniu faktów, za recenzję tekstu i za pracę przy składzie Bratu Jarosławowi Czyżewskiemu, którego prywatne, świetnie prowadzone Archiwum umożliwiło autorowi odtworzenie dziejów Bractwa z lat 1994 – 2012; Bratu Jarosławowi Sarzale, za użyczenie materiałów archiwalnych z lat 1993 – 96; Bratu Tadeuszowi Raczkowi, za udostępnienie „Kroniki Bractwa”, którą z mozołem prowadzi od 1995 roku oraz Bratu Józefowi Basce, za użyczenie „Kroniki Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP”, prowadzonej od 2000 roku Dziękuję też Dyrektorowi Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd. panu Andrzejowi Błażyńskiemu i pracownikowi Muzeum, panu Zbigniewowi Potockiemu za udostępnienie materiałów muzealnych, wykorzystanych w niniejszej publikacji

Wiesław Gogan

4

W dniach 8 - 9 czerwca w 2013 roku odbędzie się w Starogardzie Gdańskim kolejny Krajowy Zjazd Delegatów Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: Zjednoczenie KBS RP). Już raz, w kwietniu 1995 roku, Starogard Gdański dostąpił zaszczytu goszczenia przedstawicieli bractw strzeleckich z całej Polski. Dla młodego wówczas, bo dopiero w 1993 roku reaktywowanego starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, przyznanie mu przez Zarząd Zjednoczenia KBS RP organizacji Zjazdu, było wyrazem uznania dla dotychczasowych osiągnięć Bractwa i - przyznajmy to - dużym sukcesem prestiżowym.

Na Zjazd, odbywający się w dniach 28 - 29 kwietnia, przyjechało wtedy około 200 Braci z całego kraju, a gościem honorowym Zjazdu był szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, pan minister Henryk Goryszewski.

W pierwszym dniu Zjazdu, po uroczystym powitaniu przedstawicieli Bractw przybyłych na spotkanie przez Prezesa Bractwa Brata Lecha Magnuszewskiego i przedstawicieli władz Miasta w osobach Prezydenta Starogardu Gdańskiego Pawła Głucha i Przewodniczącego Rady Miejskiej Romana Klina, otwarta została w starogardzkim Muzeum Ziemi Kociewskiej wystawa poświęcona dziejom bractw strzeleckich, zatytułowana „Z dziejów Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej”. Jakiś czas później na Rynku Miejskim odbyło się uroczyste przekazanie starogardzkiemu Bractwu Kurkowemu sztandaru, zakończone ceremonią wbijania pamiątkowych gwoździ w jego drzewce, a następnie miało miejsce poświęcenie sztandaru Zjednoczenia KBS RP. Po południu, w historycznym Ratuszu Miejskim, rozpoczęły się obrady Delegatów Zjednoczenia KBS RP. Najważniejszą decyzją podjętą w trakcie obrad było przywrócenie przedwojennej struktury okręgowej Zjednoczenia KBS RP i powołanie siedmiu okręgów Zjednoczenia, w tym Okręgu Pomorskiego z siedzibą w Starogardzie Gdańskim! Pierwszym powojennym Prezesem Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP został starogardzianin, Brat Lech Magnuszewski.

Z zadania organizacji tamtego Zjazdu starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie wywiązało się świetnie, zarówno pod względem organizacyjno - logistycznym, jak i w roli gościnnego gospodarza. To, że Zjazd się udał, zawdzięczać należy przede wszystkim ogromowi pracy i poświęceniu wszystkich Braci, świetnemu przygotowaniu i organizacji imprezy, a także sponsorom, bez których zorganizowanie ważnego wydarzenia byłoby wtedy niemożliwe.

W tym roku nasze Bractwo ponownie gościć będzie w Starogardzie Gdańskim delegatów Kurkowych Bractw Strzeleckich z całego kraju. To zaszczyt i obowiązek, z którego Bracia wywiązać muszą się wzorowo. To też okazja do przypomnienia bogatych w wydarzenia dziejów starogardzkiego Bractwa, sięgających połowy XIV wieku. Stąd ta publikacja, przeznaczona nie tylko dla Braci Kurkowych i miłośników kurkowej tradycji strzeleckiej, ale też dla tych wszystkich mieszkańców starego Królewskiego Miasta Starogard, którzy interesują się jego historią.

Niniejszym albumem Autor zamierza oddać hołd Wszystkim Braciom współtworzącym jego nowoczesną historię i uhonorować Wszystkich Tych Obywateli Miasta, którzy w patriotycznym dziele podjętym przez Bractwo dla dobra i wielkości Naszego Państwa i Naszego Miasta, stale je wspierają. W imieniu starogardzkich Braci dziękuję byłym i obecnym przedstawicielom władz miejskich Starogardu Gdańskiego i Powiatu Starogardzkiego oraz Wszystkim Szanownym Sponsorom za tę pomoc.

Autor

5

Szanowni Bracia Kurkowi,

przypadający w tym roku jubileusz 20 - lecia odtworzenia starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego skłania nie tylko do złożenia Jego Członkom serdecznych gratulacji i życzeń dalszej owocnej działalności, ale też do podkreślenia roli tej organizacji w Naszej Społeczności.

Bractwo Strzeleckie jest już 20 lat obecne w życiu Naszego Miasta – Starogardu Gdańskiego, regularnie organizując imprezy strzeleckie i corocznie uczestnicząc w obchodach wszystkich świąt państwowych na jego terenie.

Jeśli weźmiemy pod uwagę wielowiekową historię tego Bractwa, założonego już w XIV wieku, to te 20 lat zdają się być mało znaczące. Kiedy jednak spojrzymy na osiągnięcia Bractwa od 1993 roku do dzisiaj, to stwierdzić musimy, że już teraz są to dokonania na miarę dawnych wieków. Wypada w tym miejscu – i czynię to z przyjemnością – podkreślić rolę, jaką nasze Bractwo Kurkowe odgrywa w propagowaniu i promowaniu Starogardu Gdańskiego w kraju i poza granicmi Polski. Sukcesy strzeleckie starogardzkich Braci na krajowych i zagranicznych strzelnicach – a tych było w okresie dwudziestu lat niemało – przekładają się bowiem na rozpoznawalność Starogardu Gdańskiego i w sposób znaczący przyczyniają się do Jego promocji.

W imieniu władz miejskich dziękuję, gratuluję sukcesów i życzę kolejnych.

Edmund Stachowicz Prezydent Miasta Starogard Gdański Drodzy Bracia i Siostry!

Cieszy mnie kolejna publikacja na temat naszej historii. Mija 20 lat od reaktywacji Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP, ale też bractwa, które najwcześniej się reaktywowały po niebycie z czasów PRL-u obchodzą 20-lecie. Wśród tych bractw jest również bractwo w Starogardzie Gdańskim. Wydanie książki z okazji rocznicy jest pięknym gestem. Musimy pamiętać naszą historię tym bardziej, że była ona przerwana na prawie 40 lat. Ruch bracki po roku 1990 zaczął się intensywnie odradzać. W dniu dzisiejszym liczy 116 bractw i nie jest to nasze ostatnie słowo.

Pielęgnowanie historii jest też wpisane w nasze statuty. Stare hasło „Ćwicz oko i dłonie w ojczyzny obronie” powoli staje się anachronizmem, ale pamięć o dawnych czasach i wychowanie w duchu patriotyczno-obronnym jest równie ważne, jak samo strzelanie. Ponieważ żołnierz, nawet najlepiej wyszkolony, który nie ma świadomości patriotycznej, jest tylko najemnikiem. Dlatego, wraz z przekształceniem się naszej rzeczywistości musi zmieniać się również działalność naszych organizacji. Coraz większy nacisk musimy kłaść na pielęgnowanie historii i rozwijanie świadomości patriotycznoobronnej. Dlatego tak mnie cieszy każda publikacja na temat Bractw Kurkowych. Jesteśmy związkiem organizacji o tym samym profilu, ale każde bractwo to osobna historia, która wpisuje się w tradycję całego ruchu, jak i naszego kraju.

Gratuluję pomysłu i uporu w dążeniu do wydania tej książki.

Adam Marian Gołembowski Prezes Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP Czcigodni Bracia,

z okazji 20 - lecia istnienia odrodzonego Waszego Bractwa, składam Wam najserdeczniejsze gratulacje oraz życzenia kontynuowania Waszej misji przez kolejne dziesięciolecia. Już dziś zdaliście trudny egzamin, prezentując dwudziestoletni, bogaty dorobek swojej działalności, widocznej w Waszym mieście i w naszym Zjednoczeniu.

W obecnych czasach, czasach pokoju, nasze hasło: „ćwicz oko i dłonie w Ojczyzny obronie” swoją szlachetną postawą przekuwacie w motto: „niechaj wżdy postronne towarzystwa znają, jak Bracia Kurkowi w potrzebie stają”. Jednym z licznych dowodów Waszej ofiarności jest niezwłoczna pomoc w odbudowie spalonego domu Króla Zjednoczenia. Wasze działania dowodzą, iż Bractwo Kurkowe wypełnia swoją powinność nie tylko wobec Ojczyzny i Kościoła, ale i naszej wspólnej społeczności. To sprawia, że tworzą się między naszą Bracią jeszcze silniejsze więzi, pokazując, jak bardzo potrzebne jest istnienie naszego Stowarzyszenia również na co dzień.

Wasza działalność i postawa w dobie gwałtownych przemian, skłania do refleksji nad patriotyzmem i naszą tożsamością. Nie możemy zapominać o tych wartościach, zgodnie z aktualnymi wciąż słowami Wielkiego Marszałka: „Naród, który zapomina o swojej przeszłości, nie zasługuje na przyszłość”.

Życzę Wam, zacni Bracia, byście dalej zapisywali karty brackiej historii chlubnymi działaniami, a Wasze szeregi niech rosną w siłę. Szczęść Wam Boże.

Robert Karpiński Miłościwie panujący i Szczerze oddany Braci Kurkowej Król Zjednoczenia 6

Drodzy Bracia,

Piękny jubileusz 20-lecia reaktywowania Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim jest, jak zwykle bywa w takich okolicznościach, chwilą do refleksji nad czasem, który upłynął. A miniony okres w historii naszej Ojczyzny w XX stuleciu to czas bardzo ważny. Po kilkudziesięciu latach, z okowów totalitaryzmów wskrzesiliśmy Najjaśniejszą Rzeczypospolitą. Tym większa radość i duma, że w tym tak ważnym momencie naszych dziejów nie zabrakło pomorskich braci strzelców. Jak pokazuje nam Wasz jubileusz, idee stworzone kiedyś przez naszych przodków, są nieśmiertelne i zawsze aktualne. Czy można sobie wyobrazić, że przyjaźń, szlachetność, solidarność, czy braterstwo są wartościami, które przemijają? Równocześnie przykład bractw kurkowych udowadnia potrzebę istnienia w społeczeństwie wolnych obywateli takich organizacji, które są depozytariuszami i krzewicielami tych wartości. Bracia dziękujemy Wam za to, że byliście, jesteście i będziecie.

W imieniu Prezydium Europejskiej Wspólnoty Historycznych Strzelców EGS oraz swoim własnym pragnę serdecznie pogratulować wszystkim Braciom i Siostrom z Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim takiej wytrwałości i radości, jaka towarzyszyła Wam w ciągu minionych 20 lat.

Pozostaję z szacunkiem Andrzej Wegner Wiceprezydent EGS Szanowni Bracia, Przyjaciele Bractwa

Dawno temu, w czasach mej młodości, kiedy zainteresowałem się dziejami i tradycją kurkowych bractw strzeleckich nie przypuszczałem, że kiedyś sam będę członkiem tej organizacji i że wspólnie z kolegami ze starogardzkiego Bractwa, będę współtworzył bracką historię. Kiedy w 1993 roku odtwarzaliśmy w Starogardzie Gdańskim prastare Kurkowe Bractwo Strzeleckie, nie wiedziałem, jakie będą Jego losy i czy Bractwo na trwale wpisze się w poczet znamienitych i zasłużonych starogardzkich organizacji. Mijały lata, Bractwo z każdym rokiem się rozrastało, organizowało coraz więcej imprez, nie tylko strzeleckich i z każdym rokiem rosła jego ranga w mieście oraz w całym kraju. Dzisiaj, z perspektywy tych 20 lat, które minęły od jego założenia, bez przesady mogę stwierdzić, że starogardzki krajobraz kulturowy byłby bez Bractwa znacznie uboższy. Cieszy mnie to i jestem dumny, że przez wiele lat stałem na czele Bractwa jako Jego prezes i że teraz także jest mi dane Nim kierować.

Dziękuję Wszystkim Braciom za zaufanie, którym mnie obdarzają, a członkom Zarządów Bractwa minionych lat wyrażam wdzięczność za ogrom pracy, jaką dla Jego dobra codziennie wykonywali i wykonują.

Naszemu Bractwu zaś życzę znaczących sukcesów, w kolejnych latach działalności.

Obecnie mam możliwość podziękowania, w szczególności Bractwu Kurkowemu w Chojnicach pod kierownictwem Prezesa Bractwa dra Tomasza Winieckiego. Z wielkim rozrzewnieniem wspominam pierwsze nauki ze strony Braci chojnickich i wielką pomoc, jaką otrzymaliśmy od nich, szczególnie w pierwszym roku naszej działalności. Poznaliśmy wówczas wielu wspaniałych ludzi, którzy bez reszty byli oddani idei brackiej, mieliśmy możliwość poznania też u nich Braci z innych Bractw.

Nie mogę też zapomnieć o szczególnej roli, jaką w historii starogardzkiego Bractwa, miał nieodżałowanej pamięci dr Tadeusz Jakubiak, ówczesny Prezes Zjednoczenia KBS RP. Jego bytność na Zjeździe Delegatów Zjednoczenia KBS RP w Starogardzie Gdańskim w dniach 29-30 kwietnia 1995 roku oraz jego bezgraniczne zaangażowanie i pomoc, na długo pozostaną w mojej pamięci.

Chciałbym też podziękować wszystkim Braciom i Bractwom, z którymi mieliśmy możliwość spotykania się na imprezach krajowych i zagranicznych, za wspaniałą atmosferę, wzajemne zrozumienie i pomoc.

Na koniec chciałbym stwierdzić, że działalność naszego Bractwa przez minione dwie dekady nie byłaby tak owocna, gdyby nie pomoc i zrozumienie, jakie uzyskiwaliśmy od Władz Samorządowych. W pierwszej kolejności chciałbym podziękować Władzom Miasta na przestrzeni tych dekad, i tak: - Panu Prezydentowi Pawłowi Głuchowi, który jako członek założyciel, a następnie Brat Honorowy z pełnym oddaniem wspierał nas w pierwszych latach naszej działalności, - Śp. Prezydentowi Stanisławowi Karbowskiemu, który jako człowiek kultury, a także Brat Honorowy, doskonale rozumiał idee brackie, niosąc nam nieocenioną pomoc, - Panu Prezydentowi Edmundowi Stachowiczowi, który z zapałem podchodził do wszystkich naszych inicjatyw, udzielając nam za każdym razem wsparcia.

Chciałbym też serdecznie podziękować panom Starostom Powiatu Starogardzkiego: Andrzejowi Grzybowi, Sławomirowi Neumannowi i Leszkowi Burczykowi za współpracę i okazywaną pomoc na przestrzeni minionych lat.

Podziękowania kieruję również do Wójta Gminy Starogard Pana Stanisława Połoma, za wspieranie naszych działań.

Lech Magnuszewski Prezes Zarządu Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim 7

STAROGARDZKIE KURKOWE BRACTWO STRZELECKIE 1351 - 2013 Od Autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Słowo wstępne Prezydenta Miasta Starogard Gdański, Prezesa Zjednoczenia KBS RP, Króla Zjednoczenia KBS RP, V-ce Prezydenta EGS, Prezesa KBS Starogard Gdański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Spis treści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Z DZIEJÓW KURKOWYCH BRACTW STRZELECKICH 1. Historia bractw strzeleckich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 DZIEJE STAROGARDZKIEGO KURKOWEGO BRACTWA STRZELECKIEGO DO 1939 ROKU 1.

Z najstarszych dziejów starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.

Starogardzkie Bractwo w czasach nowożytnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.

Bractwo w czasach pruskich 1772 - 1919 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.

Ruch strzelecki w Polsce w latach 1920 - 1939 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.

Starogardzkie Bractwo w czasach II Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16 20 28 40 45

STAROGARDZKIE BRACTWO W LATACH 1993 - 2013 1.

Kurkowe Bractwa Strzeleckie w III Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2.

Europejska Federacja Historycznych Bractw Strzeleckich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3.

Reaktywowanie starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 4.

Starogardzkie Bractwo w latach 1995 - 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 5.

Starogardzkie Bractwo na początku XXI wieku (do 2010 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 6.

Z dziejów starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w latach 2011 - 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 WYKAZY I LISTY CZŁONKÓW BRACTWA (1845 - 2013) 1.

Wykazy z lat 1845 - 1919 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.

Wykazy z lat 1919 - 1939 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.

Wykazy z lat 1993 - 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.

Wykaz Bractw wchodzących w skład Zjednoczenia KBS RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

215 217 220 225

NOTY BIOGRAFICZNE CZŁONKÓW STAROGARDZKIEGO BRACTWA (1845 - 2013) 1.

Noty biograficzne członków pruskiego Bractwa w Starogardzie z lat 1845 - 1919 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 2.

Noty biograficzne członków Bractwa w Starogardzie z lat 1920 - 1939 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 3.

Noty biograficzne członków Bractwa w Starogardzie z lat 1993 - 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 PRZYPISY I BIBLIOGRAFIA 1.

Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 2.

Wykaz źródeł i ważniejszych pozycji bibliograficznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

8

Marsz Kurkowych Bractw Strzeleckich RP (na melodię: „Hej, strzelcy wraz”)

I.

Hej, Bracia wraz – szeregiem broń przy broni!

A z piersi naszych żywy stanie mur; Jak ojców kord – tak Polskę dziś zasłoni Z braterskich strzelb piorunów gromki chór.

Wszak z hufca strzelców zastęp wnet gotowy, By za Ojczyznę w święty ruszyć bój, Obrońców ziemi wzbudzić zapał nowy I mundur zmienić na obrońców strój.

Po wieków wiek strzeleckie oko, dłoń To straż, to tarcz, to dla Ojczyzny broń II.

Gdy w dziejów mroku życie Polski gasło, Krew bohaterów sączył srogi wróg – W bractwie strzeleckim żyło wieczne hasło: Hej! W broni palnej szukaj zbawczych dróg!

I pierzchnął wróg z Ojczyzny zmartwychwstałej, Rozprysła się kajdanów twarda stal, Więc ojców wzorem i dla ojców chwały Do oka broń i mierz i cel i pal!

Po wieków wiek strzeleckie oko, dłoń To straż, to tarcz, to dla Ojczyzny broń.

Kr. Stasicki i W. L. Anczyc „Marsz strzelców” z 1863 roku (Tekst przyjęty na III Kongresie Zjednoczenia KBS RP w 1929 roku i obowiązujący do dzisiaj)

9

CZĘŚĆ I Z DZIEJÓW KURKOWYCH BRACTW STRZELECKICH 1. Historia bractw strzeleckich

Rodowód bractw strzeleckich sięga czasów średniowiecza. Bractwa powstawać zaczęły najwcześniej na zachodzie Europy: w Hiszpanii, Francji, Anglii i na terenie Rzeszy Niemieckiej, głównie na terenie Bretanii, Normandii, Pikardii, Flandrii, Szampanii, Burgundii, Langwedocji, Brabancji, Lotaryngii i Saksonii. Do najwcześniej znanych i udokumentowanych bractw zaliczają się te z: Reims (zał. jeszcze w IX w.), Akwizgranu / Aachen (np. Karlsschützen w X w.), z Hallstadt koło Bambergu (założone w 1007 r.), z Goslaru (Towarzystwo Strzeleckie zał. w 1220 r.) czy z Kwedlinburga (Gildia Strzelecka zał. w 1225 r.). Masowy rozwój bractw na zachodzie Europy przypada na wieki XI – XIII. Szczególnie intensywnie rozwijały się one w miastach północnej części Rzeszy Niemieckiej, głównie w miastach wchodzących w skład Hanzy. W tym czasie powstało bardzo wiele bractw, które po części łączyły się w krajowe lub regionalne organizacje. Już w 1246 roku na terenie Nadrenii istniał Rheinischer Schützenbund (Nadreński Związek Strzelecki), zrzeszający większość bractw z miast położonych nad Renem.

W tym też czasie powstał zapewne luźny związek skupiający bractwa strzeleckie z miast hanzeatyckich.

Kolejne, niekończące się wojny, toczące się w ówczesnej Europie, zmuszały monarchów do utrzymywania silnych armii. Oprócz oddziałów regularnych i zaciężnych, wszyscy władcy organizowali w miastach leżących na terytorium ich państwa oddziały straży miejskiej i oddziały milicji mieszczańskiej (obywatelskiej), wzmacniające siły obronne państwa. Dla tych organizacji przewidywano konkretne zadania obronne w przypadku zagrożenia, a w czasie pokoju wypełniały one zadania o charakterze porządkowym. Były to zazwyczaj oddziały halabardników, pikinierów i łuczników. Jednocześnie, z odgórnym poparciem, powstawać zaczęły oddziały cechowe i bractwa strzeleckie. Monarchowie doceniali pożyteczność tych stowarzyszeń strzeleckich i aby zachęcić ich członków do ćwiczeń w wojennym rzemiośle, nadawali im liczne przywileje.

Dzieje bractw strzeleckich są nierozerwalnie związane z historią średniowiecznych miast, z wykształcaniem się ich samorządności oraz z walką patrycjatu i drobnego mieszczaństwa o niezależność. Powstawanie miast i ich dynamiczny rozwój były jedną z charakterystycznych cech czasów średniowiecza. Lokacje miast szły w parze z rozwojem samorządów miejskich i z ich walką o autonomię, co pośrednio stworzyło warunki do narodzin bractw strzeleckich. W systemie gospodarczo - społecznym miast zachodniej i środkowej Europy jedną z najważniejszych ról odgrywały cechy rzemieślnicze i gildie ku­pieckie, które zdominowały życie mieszczaństwa w tej części Europy. Mieszczanie, zorganizowani w cechach oraz gildiach, dążyli do jak największej samodzielności w ramach struktur miejskich; walczyli o prawo decydowania o mieście i o zagwarantowanie im przywileju wolnego handlu oraz prawa do nieograniczonego uprawiania rzemiosła. Zdobywanie niezależności wiązało się jednak z przejmowaniem coraz większej odpowiedzialności za losy miasta. Znacząca pozycja, jaką gildie i cechy sobie wywalczyły, dawała im liczne przywileje, ale – z drugiej strony – nakładała na nie poważne obowiązki, zarówno w czasach pokojowej prosperity jak i w czasach wojny.

10

Mias­ ta średniowieczne narzucały swym mieszkańcom obowiązek udziału w staraniach o zapewnie­nie miastu bezpieczeństwa w przypadku zagrożenia (obowiązek samoobrony). Obrońcami miast – poza strażami miejskimi czy stacjonującymi w nich oddziałami wojskowymi – mieli być jego mieszkańcy, a więc mieszczanie, zrzeszeni w korporacjach kupieckich i cechach rzemieślniczych. Obowiązek obrony określonych odcinków murów miejskich, baszt i wież obronnych w czasach wojennej zawieruchy spadł głównie na cechy rzemieślnicze. Mieszczanie zobowiązani byli nie tylko do obrony swych miast. W tych większych, głównie w siedzibach wójtostw, musieli oni w przypadku wybuchu wojny dodatkowo wystawić poczet pieszych. Stąd też, w starych księgach cechowych, znajdziemy zapiski z informacjami o wydatkach na wyprawy wojenne, na broń, rynsztunek czy też na zakup koni. Z tego powodu każdy członek cechu płacił corocznie „składkę na wojnę.” W przypadku wyprawy wojennej cechy wystawiały zazwyczaj po jednym bracie lub czeladniku. To zmuszało do zakupu Oblężenie średniowiecznego miasta, na murach rynsztunku wojennego, który był przechowywany w jed- m. in. mieszczanie. Ilustracja z XV wieku nej z baszt miejskich – tej przydzielonej danemu cechowi do utrzymania i do obrony. Tradycje tej służby przetrwały do czasów współczesnych w postaci nazw bram, wież czy baszt wywodzących się od nazwy cechu bądź jego członków i powierzonych im do obrony, np.: basz­t y: Szewska, Ciesielska, Rybacka, Młynarska, Piekarska, Stolarska, baszty Karczmarzy czy Farbiarzy. W innych przypadkach tradycje te zachowały się w nazwach ulic (np. ulica Kurkowa w Gdańsku czy ulica Kurkowa w przedwojennym Lwowie) i bastionów (np. częściowo zachowany Bastion Kurkowy – fragment siedemnastowiecznych fortyfikacji Gdańska).

Te paramilitarne powinności zmuszały mieszczan - rzemieślników nie tylko do obligatoryjnego utrzymy­wania powierzonego im odcinka murów miejskich w dobrym stanie i do zakupu niezbędnej broni, ale także do przygotowania się do przyszłych zadań obronnych, a tym samym do utrzymywania stałej gotowości bojowej. To z kolei wymagało umiejętności sprawnego posługiwania się bronią i zmuszało do regularnych ćwiczeń w strzelaniu z łuku lub kuszy. I tego właśnie musieli się członkowie cechów i gildii nauczyć.

Przygotowaniem mieszkańców średniowiecznych miast do obrony wyznaczonych im pozycji i wykształceniem umiejętności posługiwania się bronią zajmowały się – obok milicji mieszczańskich – masowo wówczas powstające związki mieszczan, nazywane bractwami łuczniczymi (łac. fraternitas sagittariorum), konfrateriami strzeleckimi (łac. confraternitas iaculatorum), towarzystwami strzeleckimi (łac. societas iaculatorum) czy też bractwami strzeleckimi (łac. fraternitas iaculatorum). Takie stowarzyszenia strzeleckie pojawiają się coraz powszechniej w wielu europejskich miastach w XI i XII wieku. Wszystkie one miały za patrona św. Sebastiana. Te stowarzyszenia strzeleckie kształtowały się w oparciu o wzory cechowe i początkowo przejmowały cechowe struktury organizacyjne ale z biegiem lat wykształciły własne formy funkcjonowania. Tak jak cechy czy też gildie kupieckie miały one własne obyczaje i swoich patronów, sztandary czy chorągwie. Bractwa miały własne statuty, z zasadami organizacyjnymi, instrukcjami i regulaminami strzeleckimi, precyzującymi obowiązki członków oraz normy ich postępowania i wypracowały własny ceremoniał. W statutach najstarszych bractw znajdziemy też wskazówki dotyczące zachowań religijnych, uczestnictwa w mszach, obchodach świąt, itp. Regulaminy strzeleckie, często zamieszczone 11

w osobnym dokumencie, były opracowywane na podstawie statutu. Gildie i towarzystwa strzeleckie były w tym czasie najczęściej organizacjami ponadcechowymi.

W jakiś czas później, w XV i XVI wieku, te organizacje strzeleckie (na Pomorzu w dużym stopniu opanowane przez żywioł niemiecki) nazywano już powszechnie, „bractwami strzelców” lub „bractwami kurkowymi” (łac. fraternitas iaculatorum, niem. Schützenbrüderschaft). Polska nazwa – bractwo kurkowe – wywodzi się od staropolskiej nazwy celu, do którego strzelano – od kura (kurka, koguta). Początkowo strzelano do żywych ptaków umieszczonych na żerdzi (np. do gołębia, jak to miało miejsce w średniowiecznym Elblgu), dopiero później ptaka zastąpiono jego drewnianym lub blaszanym wyobrażeniem. Taki „kur” czy „ptak strzelecki” (z niem. Huhn lub Vogel) wykonany był z drewna (rzadziej z blachy) i osadzony na wbitej w ziemię żerdzi (niem.

Vogelstange lub Schießstange). Strzelanie do kura czy też ptaka (z niem. Huhnschiessen, Vogel­ schiessen) prowadzono początkowo wyłącznie z łuków. Kusza – po tym jak papież Innocenty II na soborze laterańskim w 1139 roku uznał ją za „broń morderczą i niechrześcijańską”, którą można używać jedynie w walce z poganami – nie była początkowo „w modzie”. Dopiero później zaczęto strzelać też z ku­sz, a w czasach nowożytnych także z broni palnej.

Od momentu swego powstania bractwa kurkowe prężnie rozwijały się nie tylko w całej północno - zachodniej Europie, ale także w tych częściach Europy Środkowej, w których osiedlali się koloniści z zachodu, głównie ci przybywający z terenów Rzeszy Niemieckiej. Jeszcze w XIII wieku tradycje cechów strzeleckich przeniesione zostały na ziemie polskie. Pierwsze bractwo kurkowe na historycznych ziemiach polskich postało ok. 1250 roku w Świdnicy na Śląsku (prawa miejskie z 1243 r.) i w 1286 roku zostało potwierdzone statutem oraz przywilejami nadanymi przez księcia jaworsko - świdnickiego Bolka I (*1252 – †1301). Pierwsze bractwo na terenie ówczesnego Państwa Polskiego założone zostało przez księcia wielkopolskiego Przemysła I (*1220 – †1257) w Poznaniu, prawdopodobnie już w 1253 roku, wraz z lokacją miasta na prawie magdeburskim (na prawie niemieckim, łac. ius teutonicum). Kolejne, spośród najstarszych bractw na historycznych ziemiach polskich, bractwo z Włocławka, powstało prawdopodobnie już w 1255 roku. Z kolei bractwo krakowskie sięga swą historią do roku 1256 lub 1257. Ta druga data to rok nadania Krakowowi praw miejskich magdeburskich przez księcia Bolesława V Wstydliwego (1243 – 79). W tym samym czasie powstało zapewne też bractwo we Wrocławiu, który otrzymał prawa miejskie magdeburskie w 1261 roku (choć nie można ustalić konkretnej daty jego powstania). Inspirację do zakładania bractw dały w tym przypadku kontakty handlowe z niemieckimi miastami, w których silne były tradycje kurkowe oraz fakt nadawania polskim miastom magdeburskiego prawa

Średniowieczny Kraków. Ilustracja z XVI w.

12

miejskiego. Nie obyło się zapewne bez wpływu ze strony mieszczan pochodzenia niemieckiego, osiedlających się wówczas masowo w Poznaniu, Gnieźnie, Kaliszu, Płocku, Sieradzu, Krakowie, Tarnowie czy w innych polskich miastach, którzy w ten sposób przeszczepiali na polski grunt tradycje strzeleckie z zachodniej Europy. W tym samym czasie, przy pełnym poparciu tamtejszych książąt, powstało wiele bractw strzeleckich w miastach śląskich; zapewne w Leg­nicy, Oleśnicy, Głogowie, Opolu, Nysie i w Brzegu. Masowy rozwój bractw kurkowych na ziemiach Królestwa Polskiego przypada na wiek XIV, a konkretnie na okres rządów króla Kazimierza III Wiel­k iego (1333 – 70). To wtedy na terenie Królestwa Polskiego wybudowanych zostało od podstaw wiele nowych zamków i miast, a istniejące już miasta czy osady otaczano murami i nadawano im pra­wa miejskie. Miasta te, lokowane przeważnie na wspomnianym już prawie magdeburskim lub prawie lubeckim, zobowiązane by­ły do obrony swych murów przed nieprzyjacielem, stąd też w więk­szości z nich powstawały cechy strzeleckie.

W tzw. wielkim przywileju dla Krakowa, wydanym przez Kazimierza Wielkiego w dniu 7 grudnia 1358 roku, władca wyraźnie podkreślał, że w przypadku ataku na miasto, do jego obrony zobowiązani są „...wszyscy posiadający domy w mieście” – czyli ... bogaci mieszczanie. Tego rodzaju regulacje dotyczyły również małych ośrodków miejskich, w których powstawały bractwa, np. Kcyni, gdzie bractwo założono już prawdopodobnie w 1350 roku Pieczęć majestatyczna Kazimierza Wielkiego czy Tarnowa (1355).

Bractwa kurkowe powsta­wały w tym czasie też na ziemiach znajdujących się poza granicami ów­czesnego państwa polskiego, np.: w Starym El­blągu (około 1346 r.), Chełmnie (1353), Malborku (1351), Kwidzynie (1351), Starym Toruniu (1352/1354), Grudziądzu (1353) czy w Brodnicy (1354), a więc w miastach leżących na terenie państwa Zakonu Niemieckiego (w Polsce zwanego Zakonem Krzyżackim). Ich członków nazywano tutaj: Bracia Strzelcy (niem. Schiessbrüder).

Bractwa strzeleckie bujnie rozwijały się także w dwóch następnych stuleciach. W XV wieku powstały m.in. bractwa w: Warszawie (w 1413 r. / reaktywowane w 1539 r.), Żninie (1424), Wągrowcu (1493) i w Bydgoszczy (1495), a odnowione zostały bractwa w Kaliszu (1425/1475), Chełmnie (1427) i w Chojnicach (1474). Wiek XVI przyniósł założenie lub odnowienie bractw kurko­w ych m.in. w: Sycowie (1471), Zbąszyniu (1512), Sieradzu (przed 1524 r.), Lwowie (1546), Tucholi (1547), Nowym To­myślu (1550), Tarnowie (1551), Krakowie (1562 – reaktywowanie bractwa), Kościanie (1576) i we Włocławku (ok. 1577 r. – odnowienie bractwa). Na Dolnym i Górnym Śląsku działały w tym samym czasie m. in. bractwa strzeleckie we Wrocławiu (założone prawdopododnie już w XIII lub XIV w.), w Brzegu (zał. w XIV w.), Opolu (1442), Nysie (1504/1570), Głogowie (1511), Grodkowie (1518), Bytomiu (1508/1528) i w Prudniku (1586/1594).

W XVII stuleciu masowo powstawały bractwa strzeleckie na terenie Wielkopol­ski, gdzie założono ich aż trzydzieści trzy! Założono wtedy m. in. bractwa w: Ry­dzynie (1602), Lesznie (1627), Poniecu (1629), Babimoście (1631?), Śremie (1635), Śmiglu (1636), Środzie Wlkp. (1637), Sierakowie (1641), Ra­ w iczu (1642), Rydzynie (1644), Grodzisku (1646), Wronkach (1646), Czarnkowie (1648/49), Szamotułach (1649), Wolsztynie (1658), Ujściu (1662), Krotoszynie (1667), Dolsku (1667/1670), Kcyni (1676 – odnowienie), Koźminie Wlkp. (1691), Kobylinie (1693), Żerkowie oraz w Pniewach (oba w 1698 r.). W tym samym okresie powstawało też kilka bractw na Śląsku: w Koźlu (1617), Raciborzu (1620), Głogówku (1647), Paczkowie (1651) i w Pszczynie 13

(1681). Na innych ziemiach polskich powstało ich w tym czasie znacznie mniej. Nadal jednak do najprężniej działających bractw należały bractwa w Warszawie, we Lwowie (Mieszczańskie Towarzystwo Strzeleckie) czy w Krakowie (Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie). W następnych dziesięcioleciach bractwa strzeleckie zakładano prze­ważnie na terenie Wielkopolski. I tak, w wieku XVIII założono ich tam aż dziewiętnaście, m.in. w: Gnieźnie (1728), Ostrowie Wlkp.

(1730), Jutrosinie (1738); Bninie (1745), Kórniku (1745/1749), Jarocinie (1748), Pleszewie (1748), Stęszewie (1752), Chodzieży (1754), Rogoźnie i Budzyniu (1755), Mosinie (1761) i w Pogorzeli, w powiecie gostyńskim (1768).

Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej, odrywający od niej m.in. Prusy Królewskie (Pomorze Nadwiślańskie), nie przerwał rozwoju bractw strzeleckich na terenie Wiel­kopolski. Już bowiem po 1772 roku powstały na jej terenie bractwa w: Pile (1775), Piaskach pod Gostyniem (1776), Gołańczy (1777) i w Murowanej Goś­linie (1792). Reaktywowane zostało też bractwo w Nowym Tomyślu (1789). Ostatni rozbiór Rzeczypospolitej i upadek państwa pol­skiego (1794 – 95) spowodowały rozkład bractw kurkowych w zaborach austriac­k im i rosyjskim. W tym ostatnim zaborze wprowadzono zakaz tego typu działalności i rozwiązano wszystkie bractwa. W zaborze austriackim przetrwały tylko najsilniejsze bractwa, a i to nie zawsze. W czasach autonomii Galicji bractwa zaczęły się odradzać. W latach 30 - tych XIX wieku reaktywowane zostało, po czterdziestoletniej przerwie, rozwiązane w 1793 roku Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie czyli prastare Krakowskie Bractwo Kurkowe. W tym samym czasie działalność wznowiło też Mieszczańskie Towarzystwo Strzeleckie we Lwowie.

Na ziemiach, które w latach 1772 – 95 weszły w skład państwa pruskiego (m.in. Prusy Królewskie i Wielkopolska), bractwa przetrwały i rozwijały się dalej, chociaż już pod pruskim nadzorem i w duchu pruskich idei. Dominowała znowu Wielkopolska (Provinz Posen), gdzie do wybuchu I wojny światowej utworzono trzydzieści dwa bractwa strzeleckie. Powstały one m.in. w: Dobrzycy (1802), Książu Wlkp. (1818), Margoninie (1826), Skokach (1826), Szubinie (1846), Trzemesznie (1848), Wyrzysku (1848), Pleszewie (1848), Ostrzeszowie (1850), Wrześni (1854), Borku Wlkp. (1857), Jarocinie (1860), Odolanowie (1868), Kępnie (1875), Opalenicy (1878/79) i w Mogilnie (1906).

Ruch strzelecki rozwijał się też na Dolnym i Górnym Śląsku (należącym wtedy do Prus), gdzie w XVIII i XIX wieku powstało lub reaktywowanych zostało kilka bractw, m.in. w Bytomiu (1728 r. – odnowione), Żorach (1776), Tarnowskich Górach (1780), Niemodlinie (już w 1795 r.), Gliwicach (1812), Książu (1818) i Mikołowie k. Pszczyny (1864). W 1849 roku na Górnym Śląsku powołany został Oberschlesischer Schützenbund (Górnośląski Związek Strzelecki), w skład którego weszły niemieckie bractwa z następujących miast: Beuthen (Bytomia), Gleiwitz (Gliwic), Leobschütz (Głubczyc), Cosel (Koźla), Myslowitz (Mysłowic), Ratibor (Raciborza), Rybnik (Rybnika), Ujest/ Bischofstal (Ujazdu) i Sohrau (Żor). W 1864 roku do Górnośląskiego Związku Strzeleckiego weszło wspomniane wyżej bractwo z miasta Nikolai (Mikołowa), a w 1875 roku bractwo z miasta Tarnowitz (Tarnowskich Gór). W 1907 r. do Górnośląskiego Związku Strzeleckiego należało już 25 bractw, mających w swych szeregach 1 729 członków.

W tym samym czasie w dawnych Prusach Królewskich (na Pomorzu Nadwiślańskim), nazywanych teraz Prusami Zachodnimi (niem. Westpreußen), powstało jedenaście nowych bractw, a wiele innych reaktywowało się bądź ożywiło swą działalność (np. bractwo w Suszu, w 1850 r.).

Założono bądź odnowiono bractwa kurkowe w: Tucho­li (1835), Wejherowie (1836), Kościerzynie (1842), Człuchowie, Koronowie i Gniewie (wszystkie w 1846 r.), Świeciu (1848), Golubiu (1859), Wąbrzeź­nie (1862), Lidzbarku (Welskim) k. Działdowa (1884), Grucznie k. Świecia (1895), Solcu Kujawskim (1902) i w Kowalewie Pomorskim (1910).

14

Po 1920 roku część bractw z dawnych ziem pruskich nie zo­stała reaktywowana i zaprzestała działalności. Pomimo tego tradycja kur­kowa przetrwała, a wiele bractw kurkowych odrodziło się pod polskimi sztandarami. W niepodległej Polsce reaktywowano część starych bractw, tych istniejących już od wieków, i założono nowe. Na terenie Kujaw i Wielkopolski, obok reaktywowanych bractw (np. bractwa w Bninie czy Kórniku), po 1920 roku po­wstało aż jedenaście nowych bractw, m.in. w: Janowcu k. Żnina (1920), Inowrocławiu (1921), Gniewkowie k. Inowrocławia i Pakości (1922), Boguszewie k. Obornik i Krobi k. Gostynia (1923), Szubinie (1924), Obrze (1926), Miłosławiu (1927), Skrzetuszu k. Obornik (1929) oraz w Dąbrówce Wielkiej (1933). Intensywnie rozwijał się też ruch strzelecki na polskim Górnym Śląsku. Odrodzone w 1921 roku Bractwo mikołowskie już w 1923 roku przystąpiło do nawiązywania kontaktów z innymi bractwami z Górnego Śląska i z Wielkopolski. W okresie międzywojennnym, obok reaktywowanych bractw w Mikołowie, Wodzisławiu Śląskim, Rybniku (1924) i Tarnowskich Górach (1928), założono na Górnym Śląsku dodatkowo sześć nowych. Powstały one w: Piekarach Śląskich, Katowicach (oba w 1926 r.), Chorzowie (1927), Siemianowicach (1929), Mysłowicach (1931) i w Lublińcu (1936).

Na Pomorzu Nadwiślańskim, gdzie ruch strzelecki miał silne korzenie, bogatą tradycję i hi­storycznie ukształtowane ośrodki, tradycja kurkowa także nie zanikła. Do starych pomorskich bractw, sięgających swymi korzeniami śre­d niowiecza czy czasów nowożytnych i odrodzonych z 1920 rokiem (np. bractwo w Starogardzie), dołączyły w okresie Drugiej Rzeczypospolitej nowe bractwa. Pierwsze nowe bractwa założone zostały w: Kar­tuzach (1921), Radzyniu Chełmińskim (1922), Grudziądzu (1922), Pelplinie i Toruniu - Podgórzu (oba w 1927 r.), Pucku, Wejherowie, Chełmży Pomorskiej i Działdowie (wszystkie w 1928 r.) oraz w Gdyni (1929).

W 1939 roku w Polsce działało 158 kurko­w ych bractw strzeleckich, w większości (132 bractwa) zrzeszonych w Zjednoczeniu Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: Zjednoczenie KBS RP).

Festyn Bractwa Kurkowego w „Strzelnicy” z okazji strzelania o tytuł „Króla Wiosny” - 1938 r.

15

CZĘŚĆ II DZIEJE STAROGARDZKIEGO KURKOWEGO BRACTWA STRZELECKIEGO DO 1939 ROKU 1. Z najstarszych dziejów starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego

Rozwój bractw strzeleckich na Pomorzu Gdańskim wiąże się z organizacją systemu militarnego w państwie Zakonu Niemieckiego (Krzyżackiego). Krzyżacy, wraz z budową zamków, warowni i innych umocnionych punk­tów obronnych oraz z zakładaniem miast na prawie chełmińskim (odmiana prawa magdeburskiego), stworzyli w oparciu o nie terytorialny i miejski system obronny. U jego podstaw leżała obowiązko­wa służba wszystkich mieszkańców państwa w czasie wojny (z wyjątkiem księży i zakonników). W krzyżackich miastach i miastach - warowniach zaprowadzono, wzorem miast niemieckich, obowiązek obrony murów miejskich przez mieszczan. Stąd też w miastach tych zakładano organi­z acje paramilitarne, mające szkolić mieszczan w sztuce walki i przygotować ich do ewentualnych zadań obronnych. Z organizacji tych wyłoniły się po jakimś czasie bractwa strzeleckie.

W połowie XIV wieku, równocześnie ze wspomnianymi już bractwami w Elblągu, Malborku, Kwidzynie, w Toruniu, Grudziądzu, Chełmnie czy Brodnicy, powstało wiele bractw w miastach zachodniej części państwa zakonnego, a więc na Pomorzu Nadwiślańskim.

Były to m.in.: Bractwo Strzelców w Tczewie (1351/1364?), patrycjuszowskie Bractwo Św.

Jerzego w Gdańsku (1348/51), mieszczańskie Bractwo Św. Erazma w Gdańsku (1354) oraz Bractwo w Świeciu (1360?). Bractwa założono też w innych miastach krzyżackich leżących na zachód od Wisły, np. w Chojnicach, Człuchowie, Tucholi, Nowem, Gniewie, Skarszewach.

W tym czasie powstało także bractwo strzeleckie w Sta­rogardzie, a jako datę jego powstania przyjmuje się tradycyjnie rok 1351 lub 1353. W historiografii znajdziemy też inną datę założenia starogardzkiego bractwa; mowa o 1373 roku, przesuwającym jego powstanie o około dwadzieścia lat. Tę datę, jako rok założenia Bractwa i Winrycha von Kniprode jako jego założyciela, podaje niemiecki historyk Bernard Stadie w pracy „Die Geschichte der Stadt Stargard” (Dzieje miasta Starogard), a za nim przyjmują ją Jan Buchholz i Andrzej Szklarski i podają w swej książce „Królewskie Miasto Starogard. Stolica Kociewia.”1. W 1373 roku starogardzkie Bractwo otrzymać miało – tak podaje B. Stadie – od wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode nowy przywilej (prawdopodobnie kolejny statut, odnowiający i rozszerzający jego dotychczasowe przywileje). Bez względu na tę dwudziestodwuletnią różnicę, jaka dzieli obie, domniemane daty założenia bractwa, starogardzkie Bractwo strzeleckie jest niewątpliwie jednym z najstarszych na Pomorzu Nadwiślańskim!

Kiedy 19 lipca 1305 roku pomorski możnowładca i kasztelan Nowego Piotr z rodu Święców sprzedał leżącą na prawym brzegu Wierzycy osadę „Starigrod” Krzyżakom, ta część ziemi starogardzkiej znalazła sie na terytorium państwa zakonnego i weszła w skład komturstwa gniewskiego, istniejącego już od 1283 roku. Pozostała część ziemi starogardzkiej, w tym 16

posiadłości joannickie na lewym brzegu Wierzycy, wcielona została do państwa zakonnego w wyniku krzyżackich zakupów i w następstwie zajęcia Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków w 1308 – 09 roku.

Po 1305 roku, wokół lub obok starej osady, leżącej na prawym brzegu Wierzycy (naprzeciw starego Starogardu), rozwinęła się krzyżacka liszka – nowa i znacznie większa osada handlowa. Prawdopodobnie już około 1307 roku Krzyżacy zaczęli umacnianie jej drewniano - ziemnym wałem, a z rokiem 1310 (?) rozpoczęli na tym terenie budowę małej warowni z dworem zakonnym. Potem, prawdopodobnie około 1320 roku, Zakon przystąpił do budowy miasta - warowni o powierzchni 8,4 ha. Po otoczeniu terenu kamienno - ceglanym murem i wytyczeniu ciągów ulicznych, osada szybko zaczęła nabierać miejskiego charakteru.

Pierwszy etap budowy miasta (w trakcie którego powstały mury miejskie i kilka obiektów na opasanym murami terenie, w tym umocniony dwór zakonny w południowo - zachodnim narożniku miasta) zakończył się prawdopodobnie już około 1338 roku.

Potwierdzeniem miejskiego charakteru Starogardu i jego ówczesnego znaczenia było wybudowanie Ratusza Miejskiego i nadanie Starogardowi w 1339 roku herbu.

W tym czasie nowy Starogard (niem. Stargard) był

już znaczącym ośrodkiem handlowym i administracyjnym, co potwierdzają wizyty wielkich mistrzów Zakonu Niemieckiego (Krzyżackiego): Dytrycha z Altenburga w 1340 roku i Ludolfa Königa von Weitzau w 1344 roku. O szybkim rozwoju Starogardu w tamtych latach zadecydowało przede wszystkim jego położenie na Herb Starogardu z pieczęci miejskiej (około 1350 r.) skrzyżowaniu dwóch ważnych szlaków komunikacyjnych: tego wiodącego z Malborka na południowy - zachód, na tereny Rzeszy Niemieckiej (szlak margrabiów) i tego łączącego Gdańsk przez Świecie z ziemią chełmińską i z Królestwem Polskim (łac. via mercatorum). Nie bez znaczenia było też przyznanie miastu przez komtura gniewskiego Hermana Kudorffa w dniu 14 września 1344 roku dochodów z targów i kramów na Rynku, co znacznie poprawiło kondycję finansową Starogardu. Ukoronowaniem procesu powstawania miasta było nadanie Starogardowi 30 maja 1348 roku praw miejskich chełmińskich (niem. Kulmer Handfeste) przez goszczącego w mieście Wielkiego Mistrza Zakonu Niemieckiego Henryka Dusemera von Arffberg (1345 – 51).

Cały kompleks miejski (miasto i warownia z dworem zakonnym), został ukończony dopiero w czasach rządów jego następcy, wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode. Na ten czas datować należy też ostateczne wykrystalizowanie się w Starogardzie instytucji miejskich, zorganizowanie cechów rzemieślniczych i gildii. Na te lata przypada też powstanie brac­ twa strzeleckiego. Zostało ono założone – jak mówią przekazy – w 1351 roku, a więc w ostatnim roku urzędowania wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka Dusemera von Arffberg i ostatecznie ukształtowało się zapewne dopiero w okresie rządów jego następcy, Winrycha von Kniprode, który został Wielkim Mistrzem Zakonu Niemieckiego 6 stycznia 1352 roku i rządził państwem zakonnym aż do swej śmierci

Pieczęć Winrycha von Kniprode z czasu kiedy był Wielkim Marszałkiem Zakonu Niemieckiego, 1344 r.

17

24 czerwca 1382 roku.2. To właśnie Winrych von Kniprode, w czasie kiedy był jeszcze Wielkim Komturem Zakonu Niemieckiego (od 1346 r.), nakazał zakładanie w miastach zakonnych tzw. ogródków strzeleckich i to on uznawany jest powszechnie (w zgodzie z historycznymi przekazami) za duchowego i materialnego ojca bractw kurkowych w państwie zakonnym. On też był założycielem starogardzkiego bractwa i wielu innych bractw na terenie Pomorza Nadwiślańskiego. Jako wielki komtur, a więc jeden z najwyższych dostojników w państwie zakonnym, mógł sam zadecydować o założeniu bractwa lub się do założenia przyczynić – i to jeszcze przed objęciem urzędu wielkiego mistrza! W uznaniu zasług i w dowód szacunku dla Winrycha von Kniprode, wiele pruskch bractw strzeleckich z Prus Zachodnich (Pomorza Nadwiślańskiego) nosiło po 1772 roku na zielonych kapeluszach małe srebrne odznaki z podobizną wielkiego mistrza, tzw. „Winrychy”, a niektóre pruskie bractwa uczyniły go swym patronem, np. bractwo w Kwidzynie („Winrich-vonKniprode-SchÜtzengesellschaft” - Towarzystwo Strzeleckie im. Winrycha von Kniprode).

Jakiś czas później powstały bractwa kurkowe w innych miastach założonych przez Zakon Wielki Mistrz Zakonu Niemieckiego Winrych von Kniprode (1352 – 82) na Pomorzu Nadwiślańskim: w Skarszewach (Bractwo Św. Jana – 1378 r.), Chojnicach (przed 1382 r.; przywilej w 1388 r.), Chełmnie (odnowione w 1426/27) i w Nowym Mieście Toruniu (1431) prawdopodobnie też w: Lidzbarku Welskim, Chełmży, Gniewie, Nowem, Tucholi, Bytowie, Człuchowie oraz w innych ośrodkach miejskich państwa zakonnego. Większość z nich nie przetrwała zbyt długo; upadła po zawarciu 2 Pokoju Toruńskiego (1466 r.) i po przejściu Prus Królewskich (Pomorza Nadwiślańskiego) pod władzę polskiego króla Kazimierza Jagiellończyka.

Tylko niektóre z bractw z miast położonych na Pomorzu Nadwiślańskim i wchodzących wcześniej w skład państwa zakonnego, zostały później reaktywowane. Tak było na przykład z bractwem chojnickim, odnowionym na mocy królewskiego przywileju Kazimierza Jagiellończyka z 1474 roku (potwierdzającego wcześniejsze nadania wielkich mistrzów Zakonu Niemieckiego)3.; ze starym bractwem tczewskim, reaktywowanym w 1531 roku (i ponownie odnowionym w 1603 roku) oraz z bractwem tucholskim, reaktywowanym w 1547 roku.

W małych średniowiecznych miastach na terenie Pomorza Nadwiślańskiego bractwa strzeleckie nie liczyły więcej jak 50 do 100 osób. Członkowie bractw w każdą niedzielę zbierali się w miejskich fosach (potem za miastem) i doskonalili się w strzelaniu, początkowo z łuków i kusz, a później z broni palnej. Zachętą do ćwiczeń były nagrody, odznaczenia i przywileje nadawane najlepszym strzelcom. W średniowiecznym Starogardzie ćwiczenia i zawody odbywały się za murami miejskimi, początkowo zapewne w suchej fosie na południe od miasta, a później prawdopodobnie na łąkach położonych w zakolach Wierzycy: na skraju dzisiejszego Parku Miejskie­go 18

Plan średniowiecznego Elbląga (Stare i Nowe Miasto) z zaznaczonym „ogródkiem strzeleckim” (na wschód od Nowego Miasta)

lub na terenie dzisiejszego Stadionu Miejskiego. W średniowiecznym Tczewie strzelnicę bracką zbudowano tuż za murem miejskim i fosą chroniącą miasto od południa (kierunek Czyżykowo).

Widok Elbląga z XVII wieku. Na weducie „dom strzelecki” (Das Schiess-Haus) oznaczony jest literą „P” 19

Przetrwała ona zapewne aż do XVII wieku. Podobnie zlokalizowane były strzelnice w Nowem, Świeciu, Gniewie i Skarszewach. Także w innych pomorskich miastach strzelnice (ogródki strzeleckie) lokalizowano na obrzeżach miasta, za murami miejskimi. Tak było m. in. z ogródkiem strzeleckim (niem. Schiessgarten) Bractwa Św. Jerzego w krzyżackim Elblągu, który w XIV – XV wieku zlokalizowany był na wschód od umocnień Nowego Miasta (por. ilustracja). W XVI i XVII wieku, wraz z rozwojem miast i ich rozbudową, obiekty strzeleckie były często przenoszone daleko za mury miejskie, ale „domy strzelców” (celestaty) zlokalizowana była nadal na terenie miasta, najczęściej pomiędzy zewnętrznym i wewnętrznym murem miejskim. Potwierdza to przykład siedemnastowiecznego Elbląga, w którym „dom strzelecki” (niem „Schiess – Haus”) umiejscowiono na północy, pomiędzy starym średniowiecznym murem miejskim a zewnętrznymi umocnienieniami miasta.

Strzelania odbywały się kilka razy w roku. Rozpoczynały się wiosną i trwały zazwyczaj do końca lata. Do najważniejszych zaliczały się te, odbywające się w dniu Św. Jerzego, w Święta Wielkiejnocy, w Zielone Świątki, w Boże Ciało i w dzień św. Jana. Strzelania „zielonoświątkowe” były wtedy bodajże najbardziej popularne w Europie. Zawody odbywały się też w dzień św. Wawrzyńca (np. we Lwowie) i w innych terminach, w zależności od regionu. Najważniejsze zawody, te o tytuł Króla Kurkowego, przeprowadzano tylko raz w roku, zazwyczaj w poniedziałek po Bożym Ciele. Na mniej ważne zawody przeznaczano zazwyczaj jeden dzień, w przypadku tych ważniejszych do kura strzelano dwa, a nawet trzy dni. W Krakowie strzelanie królewskie odbywało się w XVII wieku zawsze „... w tydzień po oktawie Bożego Ciała” i trwało trzy dni. Bez względu na region zawody miały uroczystą oprawę i zazwyczaj połączone były z festynami. Obyczaj i tradycja nakazywały wszystkim członkom bractwa zebranie się przed strzelaniem w kościele na uroczystej mszy. Po jej zakończeniu udawano się w pochodzie na strzelnicę, zwaną wtedy z niemiecka „Zielstatt (od niem. „Zielstätte” – miejsce, gdzie się znajduje cel, miejsce strzelania do celu), gdzie po krótkim, ale uroczystym otwarciu zawodów, rozpoczynała się rywalizacja o tytuł najlepszego strzelca. W średniowieczu w strzelaniach brali udział tylko mieszczanie należący do cechu strzeleckiego; później dopuszczono do zawodów (gościnnie) także mieszczan nie należących do bractwa kurkowego i honorowych gości.

2. Starogardzkie Bractwo w czasach nowożytnych

W wiekach XVI i XVII w strzelaniach bractw strzeleckich, nazywanych wówczas konfrateriami (łac. confraternitas iauculatorum), za­częła brać udział szlachta. Bywało też, że strzelnice kurkowe zaszczycali swoją obecnością starostowie, wojewodowie, a nawet sam król i dwór królewski (np. Władysław IV, Jan III Sobieski czy król Stanisław August Poniatowski, który np. w 1787 roku zaszczycił swą obecnością strzelnicę bractwa krakowskiego). W tym okresie charakter bractw kurkowych wyraźnie się zmienił; stały się one bardziej elitarne i były praktycznie dostępne tylko dla bogatych mieszkańców miast. Nie były one już – jak pierwotnie – organizacjami przymusowymi dla pewnych grup mieszczańskich. Prawdopodobnie już z końcem XVI oraz z początkiem XVII wieku do cechów strzeleckich wstępowano dobrowol­nie. Taką ewolucje przeszło na przełomie tych stuleci zapewne także sta­rogardzkie bractwo. Odtąd każdy mieszczanin, który chciałby zostać przyjęty do gildii strzeleckiej czy bractwa strzeleckiego, musiał wykazać się nienaganną opinią, pozycją społeczną (mierzoną stanowiskiem, funkcją lub majątkiem), opłacić „wpisowe” i z góry zapłacić całoroczną składkę.

Z czasów średniowiecza zachowała się w bractwach tradycja nagradzania najlepszych strzelców cynowym półmiskiem (paterą) z wy­obrażeniem kura (kurka) lub tej części kura, którą 20

Królewski Kraków w XV – XVI wieku.

„zbił”, lub w którą trafił strzelający. Strzelec, który pierwszy ustrzelił kura dokładnie w pierś, zostawał „królem kurkowym.” W niektórych bractwach, np. w bractwie krakowskim, „królem kurkowym” stawał się ten strzelec, „... który kurka zbije” (czytaj: strąci z żerdzi). Po zawodach całe bractwo odprowadzało nowego króla, z kapelą muzyczną i wznosząc okrzyki na jego cześć, w paradnym pochodzie do domu, niosąc przed nim – jako symbol królewskiego dostojeństwa – srebrnego kura (jak w Krakowie) lub jego wyobrażenie. Zgodnie z tradycją do kura strzelano wtedy zawsze z łuku lub kuszy. Postępowano tak szcze­gólnie wtedy, kiedy chodziło o wybór nowego króla kurkowego. Już prawdopodobnie od końca XIV wieku kusza była, obok łuku, bronią powszechnie używaną w bractwach.

Początkowo strzelano wyłącznie do kura, ale już w XVI wieku wprowadzono na brackich strzelnicach (wzorem angielskim i niemieckim) także tarcze, np. tzw. tarcze miejskie (Kraków, Poznań). W XVIII wieku strzelano już prawie wyłącznie do tarcz. To wtedy w niektórych bractwach króla strzelań królewskich nazywać zaczęto Królem Tarczowym (np. w bractwie poznańskim). Starodawny zwyczaj nagradzania najlepszego strzelca cyno­wą paterą z wyobrażeniem kura, zastąpiono nowymi zwyczajami: króla nagradzano nagrodami rzeczowymi, klejnotami (np. ozdobnymi spinkami wysadzanymi szlachetnymi kamieniami) i wieńcem laurowym.

W Krakowie, już w XVI wieku, rozpowszechnione były nagrody pieniężne, przy czym w statucie z 1562 roku dokładnie określono wysokość nagród pieniężnych i wartość nagród rzeczowych (np. w strzelaniu z hakownic na św. Jakuba nagrodą było „...sześć łokci adamszku, każdy łokieć po groszy 40”). Od przełomu wieków XVI i XVII królowi strzelania wręczano nagrodę przechodnią: srebrny lub złoty łańcuch albo pas naramienny ze srebrnymi lub pozłacanymi tarczami. Tak było we Wrocławiu, gdzie oznaką godności Króla Kurkowego był srebrny łańcuch o długości 114 cm wykonany jeszcze w 1522 roku. Z kolei w Poznaniu, każdorazowy Król Kurkowy otrzymywał złoty łańcuch o 58 ogniwach, który zawieszano mu na piersi po wygranych zawodach. Łańcuch ten zakupiono w 1686 roku i zapłacono za niego 33 grzywny srebra. Każdy nowy Król Kurkowy zobowiązany był dodać do niego dwa kolejne ogniwa o wartości 4 dukatów.

21

W starogardzkim Bractwie prawdo­podobnie już od XVII wieku najlepszych strzelców nagradzano łań­cuchami wieszanymi na piersi (króla) i pasami naramiennymi ze skóry (rycerzy).

Na tych ostatnich mocowano na stałe srebrne i pozłacane tarcze, o różnych kształtach i rozmiarach, z nazwiskami królów kurkowych (?), rycerzy i (prawdopodobnie) daroczyńców na rzecz bractwa. W strzelaniach o tytuł Króla Kurkowego nagradzano też drugiego i trzeciego strzelca, a zdarzało sie, że i kilku następnych. W ten sposób wybierano rycerzy i marszałka królewskiego dworu. Znane są przypadki odkupywania godności Króla Kurkowego. Tak było w 1753 roku w Poznaniu, kiedy to starsi Poznańskiego Bractwa Piwowarskiego odkupili tytuł Króla Tarczowego za 420 zł. polskich.

Każdorazowy Król Kurkowy otrzymy­wał znaczne przywileje, do których zaliczały się: zwolnienie z podatków miejskich, pozwo­lenie na sprowadzanie towarów z zagranicy bez cła (przywilej króla Zygmunta III Wazy z 1593 r. dla bractwa krakowskiego), zezwolenie na warzenie piwa itp. Zdarzało się, że królowie kurkowi zwalniani byli z wszelkich podatków. Tak bywało w w/w bractwie krakowskim – na mocy przywileju Władysława IV Wazy z 1635 roku – i w bractwie chojnickim, w którym – ­ w zgodzie z przywilejem Jana III Sobieskiego z 20 czerwca 1681 roku – każdorazowy król korzystać miał „...z wolności, prerogatyw i wyjątkowych uwolnień, szczególnie od wszelkich kontrybucji, akcyz, kwaterunku wojska i innych ciężarów zwyczajnych i nadzwyczajnych aż do upływu jednego roku.”4.

Z biegiem lat w większości bractw zrezygnowano z przy­znawania tego rodzaju przywilejów, zastępując je nagrodami pie­n iężnymi i rzeczowymi oraz prawami honorowymi. Tak było np. już w XVI wieku w War­szawie, w wiekach XVII i XVIII w Poznaniu, w wieku XVIII w Krakowie, we Lwowie, a także w bractwach na Pomo­rzu Gdańskim. W wieku XIX zwyczaj ten się umocnił, a informacje o nagrodach dla króla kurkowego i rycerzy zamieszczano już w regulaminach strzeleckich. I tak np. w bractwie chojnickim, w którego regulaminie strzeleckim z 1867 roku sprecyzowano wysokość nagród, zwycięzca strzelania o tytuł Króla Kurkowego otrzymać miał – poza tradycyjnym srebrnym medalem królewskim – także 25 talarów z kasy miasta i 15 talarów z kasy Bractwa.5.

Stulecie siedemnaste uznać należy za przełomowe w dziejach bractw strzeleckich na terenie Rzeczypospolitej. Nowy charakter bractw znalazł potwierdzenie w licznych zmianach, jakie tym okresie stają się powszechnie zauważalne. Postępująca elitaryzacja ce­chów czy gildii strzeleckich wyrażała się we wprowadzeniu nowych zasad przynależności. Do bractwa kurkowego mógł teraz należeć każdy wolny obywatel miasta zdolny do noszenia broni i posiadający odpowiednio wysoki status majątkowy, jako że od kandydata na strzelca wymagano posiadania broni – „...strzelby wraz z przynależnościami” (jak to podaje statut wydany w Tczewie 1 lipca 1603 roku) – a to było bardzo kosztowne.

To, że każdy obywatel chcący wstąpić do bractwa musiał sam zapłacić za broń, automatycznie wykluczało przedstawicieli najbiedniejszych warstw społecznych. Wtedy też w niektórych bractwach wprowadzono zakaz strzelania o tytuł królewski z broni pożyczonej (np. w bractwie poznańskim). Zmieniać się zaczęły też same strzelania, co było następstwem rozwoju broni palnej (początkowo hakownic, rusznic, a potem muszkietów) i wprowadzenia jej na brackie strzelnice.

Broń ta – uznawana początkowo za niezgodną z tradycją i starodawnymi, uświęconymi od wieków obyczajami – przyjmowana była z dużą niechęcią. Nie bez powo­du: większość braci - strzelców odstraszały od niej wysokie ko­szty zakupu i utrzymania. Z czasem jednak broń palna, kiedy już spowszechniała i potaniała, przyjęła się w bractwach i z końcem XVII oraz na początku XVIII wieku była już w powszechnym użyciu na wszystkich kurkowych strzelnicach. Wymagano przy tym jedynie, by była to broń niegwintowana („nieśrubowana” – jak wtedy mówiono). Jeżeli któryś ze 22

Widok Tczewa w XVII w.

strzelców użyłby broni „ciągnionej” (gwintowanej), miała ona zostać skonfiskowana. Broń gwintowaną wprowadzono na brackie strzelnice dopiero w I połowie XIX wieku.

Pierwsze strzelanie z broni palnej na zawodach kurkowych w Polsce – w zgodzie z tradycją – odbyć się miało jakoby z woli króla Henryka Walezego (1573 – 75). Nie odpowiada to jednak prawdzie, bowiem już w 1544 roku w Gdańsku powstało „Towarzystwo Strzelców Fuzyjnych” (niem. Gesellschaft der Büchsenschützen), a w ordynacji strzeleckiej krakowskiego Bractwa z 1562 roku, mowa jest o strzelaniu z hakownic, z rusznic, z falkonetu i z ... dział (sic!). W tym regulaminie strzeleckim mówi się między innymi o tym, że „...strzelba (strzelanie) z rusznic (prowadzona winna być – dop. autora) do tarczy miejskiej”, a z hakownic strzelać miano dwa razy do roku: „...na dzień św. Jakuba i (w) żniwa”. W tym też czasie w niektórych bractwach przyjął się zwyczaj obowiązkowego przekazywania do brackiego arsenału jednego muszkietu przez każdego nowego brata. Jednak jeszcze przez wiele lat na strzelaniach królewskich do kura lub do tar­c zy dominowały łuki i kusze.

Znalazło to wyraz w statutach bractw strzeleckich, które potwierdzały nakaz przeprowadzenia strzelania królewskiego z łuku (potem z kuszy). Wymóg taki („...główna strzelba jest z kusz”) znalazł się m.in. w zapisach ordynacji strzeleckiej Król Zygmunt II August (1548 – 72) krakowskiego bractwa z 1562 roku i w statucie poznańskiego 23

bractwa kurkowego z 1578 roku, zatwierdzonym przez króla Stefana Batorego (1576–86).

Nakazu tego przestrzegano także w innych bractwach, w tym również w bractwach pomorskich.

Bractwa kurkowe cieszyły się zazwyczaj stałym poparciem wszystkich polskich królów: od Kazimierza Jagiellończyka, przez Zygmunta Starego, Zygmunta II Augusta, Stefana Batorego, Władysława IV, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego i Augusta II Mocnego po Stanisława Augusta Poniatowskiego. Władcy ci potrafili docenić idee i cele przyświecające bractwom, uznając ich pożyteczność dla obronności kraju.

Stąd też trudno się dziwić, że zatwierdzali statuty powstających bractw strzeleckich, potwierdzali istniejącym już bractwom stare przywileje i nadawali im nowe. I tak np. król Zygmunt II August nadał w 1546 roku nowy przywilej lwowskiemu bractwu.

W uzasadnieniu nadania przywileju czytamy, że na wieść: „...iż starodawnym zwyczajem w mieście Lwowie utrwalona wprawność w strzelaniu z kusz znacznie mogłaby być zaniedbaną, a nawet zupełnie zaniechaną...” i „...aby przeto (...) ćwiczenie się w strzelaniu z kusz, jakoteż rusznic mniejszych i większych coraz bardziej nie upadało, a wreszcie zupełnie zaniechane nie zostało, tym dyplomem Naszym zapobiec postanawiamy i nakazujemy wszystkim mieszczanom i cechom rzemieślniczym lwowskim, aby jak dawniej tak i na przyszłość utrzymywali zwyczajem uświęcony sposób strzelania i ćwiczyli się według dawnego zwyczaju w miejscach (...) do tego Srebrny kur podarowany Bractwu Krakowskiemu w 1565 r. przez rajców miasta Krakowa i jakoby osobiście wręczony Bractwu strzelania przeznaczonych.”6. Zygmunt II przez króla Zygmunta II Augusta August zatwierdził też w 1565 roku zachowaną do czasów współczesnych ordynację strzelecką z 1562 roku i statut krakowskiego Bractwa z 1564 roku oraz nadał temu Bractwu kilka nowych przywilejów. Jak głosi legenda – przy tej okazji – osobiście wręczył krakowskim braciom srebrnego kura ze złotą koroną na głowie, ufundowanego przez magistrat miasta Krakowa, który dziś uznawany jest za jedno z arcydzieł sztuki złotniczej epoki odrodzenia w Polsce.7.

Z kolei król Władysław IV (1632 – 48) nadał nowy przywilej Bractwu Krakowskiemu, widząc korzyści z faktu, gdy obywatele „...się w sztuce strzelania ćwiczą i jej się poświęcają, albowiem obywatele tym sposobem uzdolnieni, w razie niebezpieczeństwa miast swych bronią i nieustraszoną odwagą nieprzyjaciół mężnie odpierają.” Jego następca na tronie Rzeczypospolitej, król Jan II Kazimierz (1648 – 68), zakładając Bractwo Kurkowe w Szamotułach, w przywileju wystawionym 15 grudnia 1849 roku tak pisał: „...aby miasto Szamotuły, położone w Wielkim Księstwie Poznańskiem, mogło się ćwiczyć w strzelaniu z moździerzy i muszkietów, a w razie potrzeby (co nie daj Boże) niebezpieczeństwa przeciw jakimkolwiek nieprzyjacielskim zakusom i zaczepkom miało uprawionych i w sztuce strzelania wyćwiczonych mężów, uważaliśmy za potrzebne zaprowadzić tamże (...) Bractwo Strzeleckie (...), nadając i przyznając wymienionemu bractwu władzę i moc utworzenia stadjonu sposobnego do strzelania, wybudowania strzelnicy i korzystania z wszystkich 24

przywilejów, swobód i uwolnienie od podatków przysługujących wedle przyjętego zwyczaju takim bractwom (...). Chcemy przeto, aby było wiadome wszystkim i każdemu komu o tem wiedzieć należy iż Nakazujemy, aby powyżej wymienione Bractwo strzeleckie miasta Szamotuł utrzymano we wszystkich swobodach, przywilejach i uwolnieniach od podatków, przysługujących mu z użycia i zwyczaju i aby pozwolono mu korzystać z nich z Naszej Łaski.”8. Ten sam władca pragnąc mieć ”...ludzi sposobnych do wojny, którzy by łącząc zabawę z korzyścią byli przygotowani w czasie pokoju do używania broni w potrzebie...” przywilejem z 1652 roku nadał na własność Bractwu Kurkowemu w Warszawie obszerne tereny położone pod miastem, z przeznaczeniem pod budowę nowej strzelnicy brackiej. Jan Kazimierz, potrafił docenić też zasługi mieszczan w obronie Ojczyzny; za skuteczną obronę Lwowa w 1648 roku przed wojskami kozackimi Bohdana Chmielnickiego nadał mieszczanom i braciom kurkowym tego miasta przywilej noszenia szabli.

Król Władysław IV (1632 – 48)

Znaczenie bractw kurkowych dla kraju i ich rolę w systemie obronnym doceniał też król Michał Korybut Wiśniowiecki (1669 – 73), popierający rozwój ruchu strzeleckiego w Rzeczypospolitej. To on potwierdził stare i nadał nowe statuty oraz przywileje bractwu kurkowemu w Kaliszu.

Największym jednak orędownikiem bractw strzeleckich był król Jan III Sobieski, panujący w latach 1674 – 96, który z kurkową tradycją zetknął się bliżej prawdopodobnie najpierw w Krakowie, a potem na Pomorzu Gdańskim, w czasie kiedy sprawował urząd starosty gniewskiego (od 1667 r.). Sobieski doceniał rolę bractw kurkowych i właściwie potrafił oce­nić pożytki płynące z ich istnienia oraz z ich działalności, stąd też przychylnie pa­trzył na rozwój ruchu strzeleckiego, często go wspomagając. Dowodem tego są przywileje i ulgi, jakie z królewskiej łaski spadły na po­morskie bractwa. Jednym Król Jan Kazimierz (1648 – 68) z bractw, które doznało monarszej łaski było Bractwo Kurkowe w Starogardzie. Bractwo to odnowione przywilejem z 1650 roku, nadanym przez Jana Kazimierza, który potwierdził mu stary przywilej z czasów Zakonu Krzyżackiego, zawiesiło, prawdopodobnie w czasach „potopu szwedzkiego”, swą działalność.9.

Dnia 24 września 1678 roku zostało one ponownie odnowione przez Jana III Sobieskiego, otrzymało królewski przywilej korporacji10. i przywilej uwalniający je od podatków na rzecz skar­bu państwa. W dokumencie odnawiającym Bractwo czytamy: „Oznajmiamy wszem i każdemu z osobna, komu o tem wiedzieć należy, że uznajemy zaprowadzone od dawna ćwiczenia w strzelaniu do celu z krucic i hakownic, jako i w innych miastach Naszego Królestwa, tak i w Mieście Naszem Królewskiem Starogardzie Województwa Pomorskiego, z najwyższym Królewskiem zadowoleniem czynimy, aby tego rodzaju Bractwo Strzeleckie w tem Mieście powstało i na zawsze odnowione było.” Po otrzymaniu tych przywilejów, prawie już nie działające starogardzkie bractwo odrodziło się. W roku 1683 Jan III Sobieski nadał mu nowy statut, w oparciu o który bractwo działało przez następne kilkadziesiąt lat. Takie przywileje, jak ten dla starogardzkiego bractwa, nadawane były, aby wszystkich członków bractw „... do sztuki strzelania z fuzji, którą oni przed wszystkim do obrony miasta potrzebują zachęcić i spowodować...”.

25

Starogard na pocz. XVII wieku

Podobne przywileje królewskie otrzyma­ło od króla Jana Sobieskiego wiele innych bractw kurkowych na Pomorzu Nadwiślańskim, m.in. bractwo w Bydgoszczy (w 1680 r.), bractwo w Chojnicach (w 1681 r.), bractwo w Toruniu (w 1685 r.) oraz kilka innych bractw na terenie całej Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W dokumencie z 1680 r. odnawiającym bractwo strzeleckie w Bydgoszczy król tak pisał: „... doniesiono nam (...) jak przez lekkomyślne zaniedbanie obywatele i mieszkańcy Bydgoszczy konfraternję strzelecką zupełnie dotąd zaniechali. Ale w interesie miast w królestwie naszym istniejących leży, by posiadały ludzi jak najwięcej w sztuce strzelania wyćwiczonych. Nauka taka zwykle najłatwiej udaje się w bractwie tej sztuki. Dlatego uważamy, że konfraternja ta lub związek sztuki strzeleckiej w mieście naszem Bydgoszczy powinien być (...) na nowo erygowany, odnowiony, lub ustanowiony, na mocy dyplomu tego naszego.” Z kolei w przywileju z 1685 roku wystawionym bractwu w Toruniu król Jan III Sobieski tak pisze: „...podtrzymujemy zarządzenia naszych Miłościwych Przodków i życzymy sobie, aby sztuka strzelania we wszystkich częściach naszego Państwa a szczególnie w Toruniu się krzewiła a wszyscy obywatele tem chętniej i pilnie ją utrzymywali...”

Król Jan III Sobieski (1674 – 96) 26

W wiekach XVIII i XIX oblicze bractw kurko­w ych dalej się zmieniało. Uwidoczniło się to przede wszystkim w określeniu celów działalności bractw. Zadaniem ich nie było już tylko podtrzymanie gotowości bojowej czy też spraw­ ności strzeleckiej, bowiem rola bractw, jako organizacji o charakterze paramilitarnym, skończyła się z przełomem XVII i XVIII wieku. Strzelanie do celu trak­towane było coraz częściej jako schlachetne hobby, a przynależność do strzeleckich bractw – uważanych teraz już powszechnie za elitarne – była przede wszystkim honorem, zasz­czytem i dowodem pozycji społecznej czy towarzyskiej członka bractwa. Taki charakter bractw, skupiających teraz wyłącznie elitę ów­czesnych społeczności

miejskich, zaznaczał się w tamtej dobie coraz mocniej. Z końcem tej epoki do szeregów strzeleckich do­puszczano wyłącznie posiadaczy nieruchomości na terenie miasta (czyli obywateli mających prawa miejskie) i rzadko – w drodze wyjątku – synów prostych mieszczan.

W strzelaniach zaczęli uczestniczyć też rajcowie miejscy, członkowie magistratu z prezydentem i burmistrzem na czele. W statutach brackich bardzo dokładnie określano, kogo i na jakich zasadach można było dopuścić do strzelania. Ci, nie uprawnieni, tzn. nie posiadający praw miejskich, musieli za strzelanie zapłacić. Najbardziej barwnie ujmuje to statut krakowskiego bractwa z 1564 roku, nadany bractwu przez Magistrat Miasta Krakowa i regulujący całkokształt spraw związanych z jego działalnością. I tak mieszczanin, który miał prawa miejskie ale nie był członkiem bractwa, „....powinień do puszki (czytaj: kasy bractwa) dać groszy sześć” i „...ręką własną w rejestr się wpisać, a któryby pisać nie umiał, tedy ma użyć pisarza, a jemu za to dać pół grosza od wpisania.” (...) „A któryby prawa miejskiego nie miał, a tych kunsztów rycerskich (sic!) z synami wraz współ używać chciał tedy winien był do puszki dać groszy dwanaście...” Ten, pedantycznie sformułowany i określający wszelkie zasady strzeleckie statut, nie zapominał też o bardziej przyziemnych sprawach i ... o ludzkich przywarach. W artykule szóstym rajcy miejscy Krakowa piszą: „To też mieć chcemy, aby gdy takowa strzelba (czytaj: strzelanie) się zacznie, aby żadne pijaństwo nie było, bądź piwa albo wina, a któryby w tem był znalezion, tedy ma być karan trzema groszami ilekroć to uczyni.”

Ten okres w dziejach staropolskich bractw zakończyły rozbiory Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W dziejach starogardzkiego bractwa strzeleckiego czasy te zakończyły się wraz z I rozbiorem Rzeczypospolitej, a dokładnie z dniem 14 września 1772 roku, kiedy to do Starogardu wkroczyły pruskie oddziały i miasto przeszło we władanie administracji pruskiej, co było następstwem traktatów rozbiorowych, zawartych w 1772 roku przez Rosję, Prusy i Austrię w Petersburgu.

A dalejże kozernicy krzeście kurki u rusznicy, który postrzeli koguta, temu zabrzmi wdzięczna nuta.

A kto kurka zbije?

Wiwat, Król niech żyje.

A dalejże kozernicy wsypcie prochu do rusznicy, niech będzie suchy, siarczysty, posuwisty i strzelisty A kto kurka zbije?

Wiwat, Król niech żyje.

A dalejże kozernicy, wbijcie kulkę do rusznicy, niechaj będzie okrągluchna smagła jak weselna druhna.

A kto kurka zbije?

Wiwat, Król niech żyje.

A dalejże kozernicy, wprawiajcie się do rusznicy, a gdy przyjdzie czubić Turka popamięta pies nas kurka.

Bog da, że bestyje Król kurkowy zbije.

27

3. Bractwo w czasach pruskich 1772 – 1919

Rozbiory Polski nie spowodowały upadku pomorskich bractw kurkowych. Na Pomorzu Nadwiślańskim (nazywanym teraz Prusami Zachodnimi) działały one nadal i to prężnie.

Przetrwały te w Gdańsku, Tczewie, Malborku, Elblągu, Chojnicach, Nowem, Świeciu, Kwidzynie, Grudziądzu, Starogardzie, Skarszewach (?) oraz w kilkunastu innych miejscowościach i początkowo działały jeszcze w duchu starej tradycji. Bractwa z tere­nów, które znalazły się pod pruskim zaborem, nazywane teraz z niemiecka Schützen - Zunft (Cech Strzelecki / Cech Strzelców), Schützen - Gilde (Gildia Strzelecka), Schützenbrüderschaft (Bractwo Strzeleckie) albo Schützen - Verein (Związek Strzelecki), początkowo przejęły i zachowa­ły część kurkowej tradycji i ceremoniału z czasów Rzeczypospolitej. Jednak z biegiem czasu przejmowały coraz więcej zwyczajów z tradycji niemieckich bractw strzeleckich.

Herb Pruskiego Najistotniejszymi zmianami by­ły: ostateczne zerwanie z tradycją strzelania do Starogardu kura i zastąpie­nie tego celu tarczą strzelecką oraz wprowadzenie ujednoliconych strojów, w tym przypadku mundurów strzeleckich (w Rzeczypospolitej Szlacheckiej bractwa nie były umundurowane; na strzelnicach królowały normalne stroje mieszczańskie, kupca lub rzemieślnika, czasami tylko pojawiał się szlachecki kontusz).

Z początkiem XIX wieku, wraz z umocnieniem się pruskiej ad­ministracji, większość pomorskich bractw strzeleckich dostała się pod silne niemieckie propaństwowe wpływy. Jednym z wyrazów tej tendencji była dewiza, co raz częściej pojawiająca się na strzeleckich sztandarach: „Übe Aug und Hand fürs Vaterland” („Ćwicz oko i dłonie w Ojczyzny obronie”), wyraźnie wskazująca cele przyświecające tym nowym organizacjom. Już w czasach średniowieczych i nowożytnych znaczny procent członków pomorskich bractw stanowili bracia pochodzenia niemieckiego. Proces ten prawdopodobnie pogłębił się już z końcem XVII i z początkiem XVIII wieku. W przypadku starogardzkiego bractwa tej doby znajduje to potwierdzenie na tarczach (wspomnianych wyżej) brackich pasów naramiennych – nagrodach za sukcesy w strzelaniach. Nazwiska na tarczach mają przeważnie brzmienie typowo niemieckie np.: Wilhelm Strauss, Johann Schmid, Natan Borchardt, Johann Senger, Johann Christoph Krentz, Andrea Thiel czy Maria Insulane, co zdaje się potwierdzać mocno niemiecki charakter bractwa w tamtych czasach. Wraz z I rozbiorem Rzeczypospolitej i przejściem Pomorza Gdańskiego pod pruską admi­nistrację (1772 r.) wpływy niemieckie w bractwach – siłą rzeczy – stały się dominujące. Już od końca XVIII wieku żywioł niemiecki w starogardzkim brac­twie dążył do zmiany starego statutu, wywodzącego się z przywi­leju korporacji, nadanego jeszcze przez króla Jana III Sobieskiego. Ten, stary i nie zachowany do dziś statut, nadany w 1683 roku i zmieniony w 1706 roku, przetrwał do czasów pruskich.

Wydarzenia z pierwszych lat dziewiętnastego stulecia (wojny napoleońskie!) przeszkodziły szybkiemu włączeniu pomorskich bractw strzelec­k ich do germanizacyjnego rydwanu.

Już jednak 15 maja 1818 roku sporzą­d zono pod nadzorem pruskiej administracji nowy statut dla staro­gardzkiego bractwa. Statut ten, mimo że został w dniu 3 października 1834 roku potwierdzony dekretem królewsko - pruskiego Naczelnego Prezydium Prowincji, już w półtora miesiąca później, tj. 20 listopada, został zmieniony!

Polityka germanizacyjna, prowadzona przez władze pruskie z końcem I połowy XIX wieku, dotknęła wszystkie sfery życia gospodarczego i społecznego na terenie zaboru pruskiego, w tym i bractwa strzeleckie. Do bractw coraz częściej wstępowali przedstawiciele pruskiej administracji, nawet ci najwyżsi rangą. Klasycznym przykładem było wpisanie w 1816 roku na listę członków Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Poznaniu pruskiego namiestnika w Wielkim Księstwie Poznańskim, księcia Antoniego Radziwiłła (†1833 r.)! Na marginesie można dodać, 28

że książę Radziwiłł już w swoim pierwszym strzelaniu 15 sierpnia 1816 roku zajął pierwsze miejsce (nagrodą był wół).

Prężny, aktywny i popierany przez władze pruskie, żywioł niemiecki w Prusach Zachodnich (na Pomorzu Nadwiślańskim), dążył do usunięcia Polaków ze stanowisk, do wyrzucenia z majątków i do wykluczenia z rozwijającego się przemysłu. Prusacy wszelkimi sposobami starali się pozbawić Polaków na Pomorzu racji bytu. Coraz częściej na szczy­tach miejskiej drabiny społecznej zasiadali wyłącznie przedstawiciele spo­łeczności niemieckiej. Stąd też trudno się dziwić, że i w pomorskich bractwach zaczęli dominować Niemcy, obsadzając wszystkie stanowis­ka organizacyjne i honorowe. Od tego momentu praktycznie żaden Polak nie mógł myśleć o sięgnięciu po godność starszego cechu czy tytuł króla kurkowego. Potwierdzają to wykazy ówczesnych zarządów starogardzkiego bractwa. Do zarządu starogardzkiego Bractwa na rok 1847/48 wchodzili: burmistrz Pruskiego Starogardu Wilhelm Ewe (jako komendant i asesor bractwa), Ernst Schrader (starszy bractwa), Carl Bleich (porucznik bractwa), Adam Pfahl (wachmistrz bractwa), Eduard Treder (sekretarz, pisarz), Friedrich Wilhelm Horstmann (członek zarządu), Josef (?)

Werner (członek zarządu) i niejaki Dobrozynsky (członek zarządu). Królem kurkowym na ten rok był starogardzki kupiec i właściciel sklepu Andreas Tetzlaff.

W spisie członków starogardzkiego bractwa kurkowego z 27 czerwca 1887 roku – rękopisie sporządzonym na arkuszu papieru (bez znaków wodnych, pieczęci oraz nadruków) – na 115 członków bractwa, większość to ludzie o nazwis­kach niemieckich. Posługując się takim, mało precyzyjnym i czasami złudnym kryte­rium nazwisk, pokusić się można o stwierdzenie, że Polaków w starogardzkim bractwie nie było zbyt wielu. Na liście znajdujemy raptem czternaście „z polska” brzmiących nazwisk: Dubiella, Gregorkiewicz, Gnuszke (?), Jaco­bowski, Kierska (Kierszka?), Labuhn (Łabuń?), Marczinke (Marciniak?, Marcinek?), Pernitzki (Piernicki?), Wiszniewski, Do­browolski i Poschack (Poszak? – aż 4 osoby o tym nazwisku). To tylko niewiele ponad 12 % ogółu członków bractwa. Idąc dalej tą drogą, w spisie znajdziemy jeszcze kilka nazwisk, sugerujących żydowskie pochodzenie ich nosicieli: Ackermann, Biber, Goldfarb, Holtz czy Mannheim. W tym spisie zdecydowa­nie najwięcej jest nazwisk typowo niemieckich.

W późniejszych dokumentach brackich, głównie tych z początku XX wieku, nazwiska niemieckie dominują już zdecydowanie. Na krótko przed wybuchem I wojny światowej cały Isaak Goldfarb – członek starogardzkiego zarząd bractwa obsadzony był wyłącznie przez zamożnych sta- Bractwa w 2 poł. XIX w. rogardzkich Niemców. I tak np. w 1913 roku, w skład dziewięcioosobowego zarządu starogardzkiej Schützen - Gilde” („gildii strzeleckiej”) wchodzili: burmistrz Gustaw Krause (komendant bractwa), dyrektor banku Johann Tramp (kapitan/starszy bractwa), urzędnik miejski Paul Robel (porucznik bractwa), komornik sądowy Max Heinrich (pisarz i sekretarz), właściciel drukarni Carl Grigoleit (członek zarządu), mistrz stolarski Friedrich Lutz sen. (członek zarządu), nauczyciel Wilhelm Bruchmüller (członek zarządu), właściciel zakładu jubilersko-złotniczego Wilhelm Pestke (członek zarządu) i mistrz ślusarski Paul Poschack (członek zrządu). Ten ostatni, mimo „z polska” brzmiącego nazwiska, jak nietrudno się domyśleć, musiał czuć się Niemcem.

Zniemczone pomorskie bractwa kurkowe, często noszące na swych sztandarach hołdownicze dewizy czy hasła, jak choćby to ze sztandaru gniewskiego: „König und Vaterland, Kaiser 29

und Reich” („Król i Ojczyzna, Cesarz i Rzesza”), nie były oficjalnie zamknięte dla Polaków. W statucie starogardz­k iego bractwa z 1878 roku, nie ma ani słowa o zakazie wstępowania Polaków do bractwa.

Jedynym utrudnieniem dla Polaka, chcącego wstąpić do bractwa, była konieczność uzyskania poparcia kilku braci - strzelców i akceptacji za­rządu organizacji. W tej sy­tuacji trudno mówić o jawnej (prawnej) dyskryminacji. Tak więc, mały procent Polaków wśród członków starogardzkiego bractwa z tamtych lat wynika raczej z niechęci bądź z dystansu do tej pruskiej organizacji i do jej nad wyraz elitarnego charakteru.

W połowie XIX wieku starogardzkie bractwo strzeleckie zintensyfikowało swoją działalność, co doprowadziło do wzrostu jego prestiżu i znaczenia. Świadectwem uznania dla Bractwa było pismo króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV (1840 – 61) przesłane na adres zarządu, w którym czytamy: „Na doniesienie z 18. bm, że przy tamtejszym tegorocznym strzelaniu królewskim oddał w Mojem Imieniu najlepszy strzał mistrz tokarski Griebentroch, otrzymuje Bractwo Strzeleckie przyległy złoty medal jako pamiątkę tego zdarzenia.”

Poczdam, dnia 31 maja 1842 /-/ Friedrich Wilhelm Wzrost znaczenia i rozwój ówczesnego starogardzkiego bractwa wyrażał się też w rozszerzeniu bazy organi­zacyjno–materialnej oraz w rozbudowie brackiej infrastruktury na terenie miasta i na jego obrzeżach, co miało miejsce po 1845 roku. Wyrazem wyższego poziomu organizacyjnego stało się też wprowadzenie w starogardzkim bractwie jednolitego umundurowania, na wzór tego używanego w innych niemieckich bractwach. Stało się tak na mocy decyzji zarządu z 30 czerwca 1847 roku.11.

W II połowie XIX wieku silne i prężnie działające starogardzkie bractwo strze­leckie wkroczyło w nowy etap swej działalności.

Wyrazem tego by­ ła m.in. zmiana dotychczasowego statutu, nie Pieczęć magistratu Pruskiego Starogardu odpowiadającego ów­czesnym realiom i wymogom, jakie stawiała przed tego rodzaju stowarzyszeniami pruska administracja. Według oficjalnej wersji statut zmieniono „... po wysłuchaniu bractwa strzeleckiego...” Nowy statut bractwa z 20 maja 1878 roku,12. potwierdzony w dniu 24 sierpnia przez Naczelnego Prezydenta Prowincji (od 1878 roku) i ministra stanu Heinricha Karla Juliusa Achenbacha (*1829 – †1899), podporządkowywał stowarzyszenie – Cech Strzelecki (niem. „Schützengilde”) magistratowi w Pruskim Starogardzie (niem. Preußisch Stargard), który był reprezentowany w bractwie kurkowym przez urzędnika mianowanego „asesorem cechu”.

Bez jego obecności Zarząd Bractwa nie mógł podejmować żadnych uchwał.

Na czele Cechu Strzeleckiego stał teraz Zarząd (niem. Vorstand), składający się z pięciu osób, wybierany raz na pięć lat (z tego grona co rok ustępował jeden członek, a na jego miejsce wybierano nowego). Kontrolę nad zarządzaniem sprawował jeden z członków dwunastoosobowego Kolegium Re­prezentantów, wybieranego na trzy lata. I tutaj co roku ustępowało czterech członków w następstwie losowania. Wszystkie uchwały, w tym wy­bór zwierzchników (członków zarządu) i reprezentantów podejmowa­no w bractwie absolutną większością głosów. W wyborach, kiedy w pierwszym głosowaniu nie doszło do wybrania członków Zarządu czy Kolegium Reprezentantów, ponawiano je, lecz już z ogranicze­niem liczby kandydatów na dane stanowisko czy urząd. W ten spo­sób wybierano przewodniczącego i jego zastępcę, którzy kierowali Zarządem (a tym samym całym bractwem) przez okrągły rok. Tak samo wybierano przewodniczącego dwunastoosobowej grupy reprezentantów.

Zarząd Bractwa posiadał szerokie kompetencje, z których najważniejszymi były: sprawo­wanie pieczy nad majątkiem organizacji, zwoływanie zebrań i ich prowadzenie oraz reprezentowanie bractwa w 30

Starogard w końcu XIX w.

kontaktach zewnętrznych. W tej strukturze organizacyjnej organem kontrolnym by­ło Kolegium Reprezentantów. W bractwie zaprowadzono prawdziwie pruską dyscyplinę i rygorystyczną podległość przedstawicielom władz organizacji. Zaleceniom zwierzchników, czy tylko jednego z nich, bracia mu­sieli się bezwzględnie podporządkować. Ewentualne skargi na zwierzchników składać można było raz do roku na forum Zgromadzenia Generalnego. Zgromadzenie Generalne było najwyższą instancją i władzą pruskiego bractwa strzeleckiego. Zwoływano je raz do roku w Dzień Wniebowstąpienia, po uprzednim dwukrotnym ogłoszeniu informacji o zebraniu w miejscowym dzienniku urzędowym (Preussisch - Stargardter Anzeiger) na minimum 8 dni przed nim. W sytuacjach szczególnych zarząd miał prawo zwoływać Zgromadze­nie Generalne w terminie przez siebie wybranym. Na tym dorocznym zebraniu wybierano członków Zarządu i Kolegium Reprezentantów oraz rozliczano władze bractwa z całorocznej działalności. W cza­sie zgromadzeń nadzwyczajnych omawiano ważne sprawy i natychmiast je rozstrzygano. Zwołanie Zgromadzenia Generalnego wszystkich członków bractwa mogło nastąpić też na umotywowany wniosek, podpisany przez minimum dwudziestu jego członków.

Członkiem starogardzkiego bractwa strzeleckiego

z tamtych lat mógł zostać każdy nie karany mężczyzna, który złożył w zarządzie pisemny wniosek o przyjęcie w poczet członków bractwa. Członkiem honorowym bractwa mógł zo­stać tylko obywatel zasłużony dla państwa pruskiego, miasta i społeczności miejskiej. Kandydat mógł zostać członkiem bractwa, jeśli miał dwóch poręczycieli – z bractwa, gwarantujących jego uczciwość i prawość, no i jeśli miał odpowiednio

Strona tytułowa Statutu Bractwa z 1878 r.

31

wysoką po­ z ycję społeczną oraz materialną. O przyjęciu decydowało zebranie Za­ r ządu i Kolegium Reprezentantów. Wstępujący musiał wpłacić 12 ma­rek wstępnego, roczną składkę w wysokości 6 marek oraz 50 pfenni­gów wpisowego. Przyjęcie do bractwa miało uroczysty charakter. Kandydat był pasowany na brata młodszego, wkupywał się do kompa­nii beczką piwa, wpisywano go do księgi członków, a potem skła­dał przysięgę uczciwości i posłuszeństwa. Członkiem honorowym można było zostać jedynie na wniosek Zarządu i gremium reprezen­tantów, a tytuł członka honorowego przyznawały władze Zjed­noczenia Pruskich Cechów Strzeleckich (niem. Gesamte Gilde), a potem Związku Niemieckich Bractw Strzeleckich (niem.

Deutscher Schützenbund), założonego w 1861 r. Członek honorowy zwolniony był od wszelkich opłat i nie miał żadnych obowiązków. Każdy z braci - strzelców mógł w dowolnie wybranym momencie wystąpić z bractwa, mu­siał jednak najpierw uiścić składkę członkowską za bieżący rok. Strzelcy występujący z bractwa nie tracili prawa do ponownego wstąpienia do niego w przy-

Starogardzka „Strzelnica”. Barwna kartka pocztowa z 1901 r.

szłości. W takim jednak przypadku, przyjmo­wano ich dopiero po głosowaniu. Strzelcy zobowiązani byli do uiszczenia składek w terminie dokładnie określonym przez zarząd. Tylko bracia, którzy je opłacili, mogli brać udział w strzelaniach królewskich i premiowych. Strzelec, który przez dwa kolejne lata nie płacił składek, czy tylko ich części, tracił prawa członkow­skie. Kasą cechu zarządzał jeden z członków Zarządu Bractwa, który z przychodów i rozchodów rozliczał się raz do roku (w Dzień Wniebowstąpie­nia) przed członkami Zarzą­du i Kolegium Reprezentantów.

Obowiązkiem każdego strzelca było posiadanie broni i stałe utrzymywanie jej w gotowości strzeleckiej. Członek bractwa zobo­w iązany był do regularnego ćwiczenia się w strzelaniu (miał do dyspozycji dobrze wyposażoną dużą strzelnicę oraz strzelnicę treningową), a pobyty na strzelnicy były odnotowywane przez strzelmistrza (niem. Schiessmeister). Z obowiązków tych zwol­nieni byli tylko bracia, którzy ukończyli 50 rok życia. Do obowiązków strzelców należała też troska o poprawny stosunek do braci – strzelców oraz prowadzenie rzetelnego i uczciwego ży­cia. Wszelkie wykroczenia przeciw kodeksowi bractwa, zniewa­ż enie współbraci, występek przeciw regulaminom (np. na strzel­nicy), czy też niewykonanie polecenia zwierzchnika, 32

rozpatrywane były przez Sąd Honorowy, który miał prawo wymierzać kary, aż do wydalenia z cechu włącznie. W skład tego sądu wchodzili wszyscy członkowie zarządu, asesor cechu i sześciu braci - strzelców, przy czym tych ostatnich mógł wybierać brat postawiony przed sądem. Jeśli obwiniony odstąpił od tego przywileju, tych sześciu sędziów wybierał najstarszy wiekiem członek zarządu. Sąd Honorowy miał do wyboru następujące kary: ostrzeżenie, naganę, karę pieniężną (do 15 ma­rek) i wykluczenie z cechu. Do wydalenia z bractwa wymagana była absolutna większość głosów wszystkich sędziów. Od decyzji Sądu Honorowego nie było odwołania.

Zewnętrzą oznaką członkostwa w Bractwie było posiadanie munduru.

Członkowie starogardzkiego Bractwa, tak jak i wszystkich innych pruskich bractw na Pomorzu, nosili typowe mundury strzeleckie, różniące się od tych noszonych przez członków pomorskich bractw tylko kolorem, kapeluszami, dodatkami, lampasami i innymi akcentami mundurowymi. Uniform starogardzkiego strzelca składał się z: ciemnozielonej (zielonej?) sukiennej kurtki z lamówką i czar- Starogardzka „Strzelnica”. Kartka pocztowa z ok. 1898 r. nym aksamitnym kołnierzem (w Tczewie – jasnozielonym), czarnych spodni i prostego filcowego czarnego (zielonego?) kapelusza z piórkiem (lub bez). Na kapeluszach pomorskich bractw znajdowały się wspomniane już odznaki (znaczki), tzw. „Winrychy”. Z braku materiału ikonograficznego trudno powiedzieć, czy starogardzcy strzelcy przypinali do paradnych strojów kordelasy (ozdobne noże?) bądź szpady i czy członkowie Zarządu nosili białe pióropusze i biało–zielone szarfy (spotykane w niektórych pruskich bractwach).

Rok strzelecki w pruskim bractwie zaczynał się w Dzień Wniebowstąpienia, kie­dy to zwoływano Zgromadzenie Generalne Bractwa. W tym dniu roz­liczano władze organizacji z całorocznej działalności, wybiera­no nowy Zarząd i nowe Kolegium Reprezentantów. Na tym zebraniu ustalano też budżet bractwa. Kolejnym istotnym wydarzeniem w no­w ym roku strzeleckim było strzelanie królewskie (niem. Königsschiessen). Zawody te wyznaczano corocznie na Zielone Świątki, chyba, że Zarząd, wspólnie z Kolegium Reprezentantów, postanowił inaczej. Królem za­wodów, a więc królem kurkowym (niem. Schützenkönig) zostawał ten z braci, który w trzech strzałach do tarczy uzyskał najwięcej punktów. Dwaj na­stępni strzelcy w konkursie otrzymywali tytuły rycerzy. Zasady i regulamin strzelania zmieniały się co pewien czas. W pomorskich bractwach strzelano na różne sposoby, najczęściej jednak oddawano po trzy strzały do tarczy ustawionej na różnych odległościach. I tak np. w Suszu (niem. Rosenberg) bracia strzelali do tarczy o wymiarach 80 x 80, z celem o średnicy 20 cm (!) z odległości aż 175 m. Zarówno w Suszu jak i Pruskim Starogardzie strzelano z tej samej broni: ze sztucerów (strzelb) Haenel - Aydt Original, wz. 1884, kal. 8,0 mm, stworzonych w wytwórni w Suhl (Turyngia) i produkowanych na licencji w różnych firmach na terenie Rzeszy Niemieckiej.

33

Sztucery firmy Haenel - Aydt z wytwórni w Suhl/Turyngia

Poza strzelaniami królewskimi odbywały się też inne strzelania, spośród których najwyżej cenione były strzelania premiowe (niem. Prämienschiessen). Król kurkowy, podobnie jak dawniej, korzystał z wielu przywilejów i uprawnień. Tuż po zwycięskim dla niego strzelaniu nagradzany był pięknym pucharem, otrzymywał przechodni łańcuch królewski i inne insygnia królewskiej godności. Po zakończeniu strzelań i ogłoszeniu wyników, zgodnie ze starodaw­ną tradycją, nowy król zobowiązany był do wpłacenia pewnej sumy do kasy bractwa oraz do wyprawienia królewskiej uczty. Odbywała się ona zazwyczaj w domu brackim lub w wynajętej gospodzie, a po 1892 roku w salach starogardzkiej „Strzelnicy” – obiekcie bractwa.

Statut starogardzkiego bractwa z 1878 roku przewidywał możli­wość zmiany poszczególnych zarządzeń, jak i całego statutu. Nie­zbędna była do tego decyzja ¾ członków obecnych na Zgromadze­niu Generalnym. Te zmiany, podobnie jak decyzja o rozwiązaniu bractwa, wymagały zezwolenia władz miejskich oraz zgody Naczel­nego Prezydenta Prowincji. W dniu 9 lutego 1906 roku statut zmieniono (niektóre punkty), dopasowując go do nowych zarządzeń administracyjnych. W tej nowej postaci przetrwał on do wybuchu I wojny światowej.

Najważniejszymi obiektami brackimi były dom bracki i strzelnica. Dom bracki, nazywany po niemiecku Schützenhaus (Dom Strzelców) lub Celestat13., był miejscem spotkań braci oraz przechowywania brackich dokumentów (statutów, przywilejów królewskich itp.), pieczęci bractwa, klejnotów i insygniów oraz brackiej kasy. Na ścianach Celestatu wisiały portrety poprzednich królów kurkowych, tarcze strzeleckie oraz brackie trofea. Trudno dzisiaj ustalić, gdzie w XVIII i na początku XIX wieku w Starogardzie znajdował się dom bracki. W czasach, kiedy bractwo nie posiadało własnego obiektu, mógł to być dom starszego bractwa lub gospoda, wynajmowana 34

na brackie spotkania czy uroczystości. Drugim najważniejszym obiektem brackim była strzelnica. W I połowie XIX wieku bractwo dysponowało strzelnicą położoną na łące w zakolu Wierzycy (tzw. bielawy), na co dzień służącej do prania, bielenia i suszenia bielizny (teren dzisiejszego parku lub obecnego stadionu?). Tę starą strzelnicę, zupełnie nie przystającą do czasów i nie przystosowaną do ówczesnych potrzeb (strzelanie z dalekosiężnej broni palnej!) przeniesiono w 1845 roku z terenu miasta pod majątek rycerski „Kuczborowo” / Koc­borowo (niem. Conradstein). Kolejną strzelnicę zlokalizowano niedaleko Owidzkiego Młyna. Strzelania ćwiczebne odbywały się też na tzw. „Kochankach” (niem. Kochankenberg). Jednak i te, zapewne prowizoryczne obiekty strzeleckie, były zbyt małe jak na ówczesne potrzeby bractwa i – jak się wydaje – nie dość reprezentacyjne. Od kiedy na kurkowych strzelnicach wprowadzono strzelanie z dalekosiężnej broni pal­nej, okazały się one też nieodpowiednie (za małe) i zbyt niebezpieczne. Z brackiego dokumentu, datowanego 15 kwietnia 1848 roku, sporządzonego przez pisarza i sekretarza bractwa Edwarda Tredera i zatytułowanego Nachrichten über die Schützen – Gilde („Wiadomości o Bractwie Strzeleckim”) wynika, że pierwszych dalekonośnych strzelb użyto w starogardzkim bractwie w trakcie strzelań zielonoświątkowych w 1845 roku i „...odtąd strzelano tylko ze (z tych) strzelb.”

Po licznych brackich prośbach i petycjach kierowanych do władz, przydzielono wreszcie bractwu starogardzkiemu w dniu 19 maja 1847 roku, decyzją królewsko-pruskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, teren pod budowę nowych obiektów strzeleckich. Bractwo otrzymało, najpierw w dzierżawę, a po latach wykupiło, 12-morgowy (3 ha) pas ziemi leżący tuż za miastem, na skraju lasu po prawej stronie drogi do Tczewa. Teren ten, zwany „żwirówką tczewską” (ze względu na piaskową odkrywkę swego czasu tam eksploatowaną) szybko zagospodarowano. Już 15 października działka została poświęcona i wkrótce rozpoczęły się na niej prace przygotowawcze do budowy nowych obiektów strzeleckich. Niebawem przystąpiono do prac budowlanych przy pierwszych, prowizorycznych jeszcze, obiektach: najpierw rozpoczęto budować prowizoryczny „domek strzelecki” (niem. Schiessbude, Schiesshaus), magazyn na broń i amunicję (niem.: Waffenkammer) oraz strzelnicę. Te pierwsze obiekty zbudowane zostały przez mistrza murarskiego Wilhelma Piltza i mistrza ciesielskiego Jantzena.

Pierwszy kamień węgielny pod budowę nowego dużego domu strzeleckiego wmurowano już wprawdzie 15 maja 1848 roku, jednak obiekt zrealizowany został dopiero po wielu latach.

Teren „żwirówki tczewskiej” na pruskiej mapie z I połowy XIX wieku 35

E. Biber – członek starogardzkiego Bractwa w 2 poł. XIX w.

W komisji mającej nadzorować budowę tego budynku znaleźli się bracia: Wilhelm Ewe (burmistrz), August Krause (mistrz rzeźnicki), E. Schrader (radca prawny) i E. G. Roks (kupiec).

W wykazie osób, które przyczyniły się sfinansowania tego obiektu (materialnie i rzeczowo), datowanym 15 maja, znajdujemy przekrój całego ówczesnego starogardzkiego społeczeństwa. Obok właścicieli majątków ziemskich: barona von Paleske ze Szpęgawska, Friedricha Wilhelma Knutha z Rokoczyna, Ludwiga Knutha z Owidza, von Jatzkowsky`ego (Jackowskiego) z Jabłowa, Würtza z Kokoszkowych, Wiebego z Pączewa, Bayera z Kręga, hrabiego Pałubickiego czy von Schliebena, znajdują się też reprezentanci władz miasta: burmistrz Wilhelm Ewel, Ernst Schrader, Adam Pfhal oraz przedstawiciele zarządu Miasta: Dobroczynsky (Dobrozynsky) i Kreuz. Na tej liście znajdziemy też właścicieli dużych zakładów wytwórczych (fabryczek): Isaaka Goldfarba i Friedricha Wilhelma Horstmann; właścicieli młynów: Michaela Pieske’go ze Starogardu i Franza Rammlera z Owidza oraz byłych oficerów armii pruskiej: majora Johanna (?) von Ossowskiego i majora Philippa Krause. Są na tej liście też kupcy: Carl Grigoleit, Andreas Tetzlaff, Friedrich Wilhelm Paul Senger, Johann Radtke, E. G. Roks, Jacob Regehr, Ephraim Hirschberg, Paul Dyck, Jacob Schwarz, Hirsch Seidler, Salomon Maschke, Hirsch Maschke, Heymann Hirschfeld, Natan Borchardt, Michael Wolf, Klaus Bleich oraz starogardzcy rzemieślnicy: Friedrich Thiem, Carl, Gustav i Johann Moellerowie, Wilhelm Piltz, Johann Schittenheim, August i Friedrich Krause, Adolph Kleist, Johann Schützmann, Bernhard Lange, Andreas Haase, Friedrich Rauch, Carl Koenig, Johann Koslowski, Johann Jankowski, Carl Boehmke, Carl i Eduard Poschackowie, Ferdinand Tiedtke, Gustav Boltenhagen, Carl Otto, Johann Heysel, Johann Knoblauch, Eduard Goehrke, Eduard Schaetzke, Eduard Bichterlein, Ernst Wenig, Johann Sieber, Peter Kelsch i Robert Splaesteter.14.

Nowa siedziba bractwa, którą wyżej wymienieni i jeszcze wielu innych, sfinansowali – „dom strzelców” – powstała ostatecznie dopiero w latach 1889 – 92. To wtedy staroAarie Goldfarb – członek starogardzkiego gardzka firma budowlana Paula Münchau´a15. zakończyła na Bractwa w XX w. wschód od „żwirówki” budowę trójkondygnacyjnego budynku z czerwonej cegły, w stylu nawiązującym do gotyckiego (w stylu pruskiego neogotyku) z restauracją, obszerną salą taneczną, z pokojem dla pań (niem.: Damenzimmer) i kilkoma pokojami hotelowymi. Na terenie kompleksu, któremu nadano parkowy charakter, znalazły się ponadto: ogródek z muszlą koncertową (na co dzień służący jako ogródek piwny), nowa pełnowymiarowa strzelnica otoczona wałem (niem. Schiessgarten, Schiessgraben) z domkiem strzeleckim oraz prawie 30 - metrowa, częściowo zadaszona hala do strze­lań ćwiczebnych (niem. Übungsschiessstand). Starogardzki „dom strzelców” (kompleks „Strzelnica”) służył nie tylko bractwu strzeleckiemu; restauracja „Dom Strzelców” (niem. Restauration Schützenhaus) była też ulubionym miejscem towarzyskich spotkań, rautów czy bali starogardzkiej elity.

Przed wybuchem „wielkiej wojny” jej gospodarze (najpierw Richard Negendank a potem Julius Specht) regularnie reklamowali swój obiekt w ówczesnej starogardzkiej i pomorskiej 36

prasie. Ten budynek oraz część obiektów na terenie tego kompleksu przetrwały wszystkie wojenne zawieruchy i zachowały się w znakomitym stanie do dziś, a sama strzelnica używana jest obecnie przez reaktywowane starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie.

Starogardzka „Strzelnica”. Kartki pocztowe z około 1910 r.

37

Starogardzka „Strzelnica”, fotografie z około 1910 r.

38

Bractwo Strzeleckie w Pr. Starogardzie. Fot. wykonana na terenie „Strzelnicy”.

Podobne inwestycje (lecz na mniejszą skalę) poczyniły w końcu XIX wieku i na początku XX wieku też i in­ne bractwa z okolicznych, pomorskich miast. Skarszewskie bractwo zbudowało podobny, ale znacznie mniejszy obiekt nad jeziorem Borówno; bractwo gniewskie wystawiło swoje obiekty w podmiejskiej Nicponi (niem.

Nichtsfelde), odległej o dwa kilometry od Gniewa; a bractwo tczewskie posiadło od lipca 1850 roku okazałą strzelnicę (restauracja, winiarnia, klub) w pobliżu kościoła św. Krzyża. W 1910 roku w Tczewie ukończono budowę nowej strzelnicy, zlokalizowanej na południe od miasta, w pobliżu linii kolejowej prowadzącej do Bydgoszczy.

Poza strzelnicą osłoniętą wałem ziemnym, wybudowano tutaj duży dom bracki, założono park i wystawiono tzw. altanę królewską.

Niemieckie bractwo w Starogardzie działało prężnie do połowy 1914 r. Na czas wojny zawiesiło po części swą działalność, lecz już z początkiem 1919 roku próbowano je reanimować w duchu starych proniemieckich tradycji i idei. Wejście wojsk polskich na Pomorze w styczniu 1920 roku i zaprowadzenie pol­skiej administracji spowodowało ostateczny jego upadek.

Zawiadomienie o zebraniu starogardzkiego Bractwa Kurkowego z 1912 r.

39

Starogardzka „Strzelnica”. Kartka pocztowa z około 1910 r.

4. Ruch strzelecki w Polsce w latach 1920 – 39

I wojna światowa i odbudowa państwowości polskiej po okresie zaborów przerwały działalność bractw strzeleckich. Tradycje strzeleckie na ziemiach polskich były jednak niezwykle silne, zakładano więc, że po 1920 roku odrodzą się one w nowych warunkach. Pierwsze bractwa strzeleckie lub bractwa kurkowe – jak je wówczas nazywano – odradzać zaczęły się już w pierwszych miesiącach po odzyskaniu nie­podległości, głównie na terenie dawnej Galicji, Wielkopolski, na Pomorzu Nadwiślańskim i na Górnym Śląsku.

Po wypędzeniu Austriaków z Krakowa, Lwowa i całej Galicji w listopadzie 1918 roku, swą przerwaną wojną działalność wznowiły Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie oraz Mieszczańskie Towarzystwo Strzeleckie we Lwowie (marzec – maj 1919 r.). Na czele tego pierwszego stanął w czerwcu 1919 roku prezydent Krakowa Jan Kanty Fedorowicz. Inauguracyjne strzelanie krakowskiego Bractwa odbyło się 13 lipca w obecności honorowego gościa, generała Józefa Hallera i przedstawicieli armii sojuszniczych. Jeszcze większy zaszczyt spotkał krakowskie Bractwo 20 października, kiedy to w krakowskim Celestacie gościł Naczelnik Państwa Polskiego Józef Piłsudski (ponownie odwiedził braci w kwietniu 1920 r.). Bractwo szybko się rozwijało, pociągając za sobą inne, te z terenu Małopolski. Próba zrzeszenia wszystkich polskich bractw strzeleckich pod egidą krakowskiego Towarzystwa Strzeleckiego, podjęta w latach 1922 – 23, nie powiodła się jednak. Zorganizowanie w Krakowie w dniach 26 – 29 czerwca 1925 roku „I Powszechnego Zjazdu Bractw Strzeleckich w Polsce” przez krakowskie Bractwo było ostatnią próbą walki „o rząd dusz” z utworzonym w 1922 roku w Poznaniu i prężnie działającym Zjednoczeniem Kurkowych Bractw Strzeleckich Zachodnich Ziem Polskich (dalej: Zjednoczenie KBS ZZP).

40

Już w 1922 roku grupa działaczy poznańskiego bractwa strzeleckiego, na czele z wybitnym propagatorem tradycji kurkowej i inicjatorem idei jedności bractw kurkowych w Polsce Janem Łuczakiem, podjęła próbę stworzenia organizacji jednoczącej i koordynującej działalność bractw na terenie dawnego zaboru pruskiego. Ta inicjatywa zakończyła się sukcesem. W dniu 7 sierpnia 1922 roku zjazd 133 de­legatów bractw kurkowych, reprezentujących około 7 000 braci-strzelców, głównie z ziem zachodnich Państwa Polskiego (z ziem byłego zaboru pruskiego), odbywający się w poznańskim „Bazarze”, powołał do życia Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich Zachodnich Ziem Polskich z prezesem dr. Zygmuntem Głowackim na czele.

Organizacja ta skupiła pod swymi sztandarami większość bractw działających na terenie województw poznańskiego, pomorskiego oraz śląskiego i wy­tyczyła im cele działania, zgodne z polskim, państwowym i narodowym inte­resem. Charakter organizacji, cele i formy działania precyzował statut, uchwalony już na zjeździe w 1922 roku, opublikowany w 1923 roku i później zmodyfikowany. Na II Zjeździe Delegatów Zjednoczenia KBS ZZP, odbywającym się w dniach 30 sierpnia – 4 września 1923 roku w Poznaniu, Zjazd przekształcono w I Kongres Zjednoczenia KBS ZZP. Do Poznania przybyły delegacje bractw wielkopolskich, śląskich

Poznański „Bazar” – tutaj powołano do życia Zjednoczenie KBS Zachodnich Ziem Polskich

oraz przedstawiciele Pomorskiego Związku Bractw Strzeleckich, którzy w jego imieniu złożyli wniosek o przyjęcie do Zjednoczenia KBS ZZP. Na tym kongresie przyjęto wzór odznaki Zjednoczenia, tzw. Krzyż Zjednoczenia. Była ona zbudowana na bazie krzyża joannickiego, pokrytego zieloną emalią, z centralnie umieszczoną tarczą strzelecką z wyobrażeniami miecza, kuszy i strzelby. Na kongresie zdecydowano też o powstaniu w ramach Zjednoczenia KBS ZZP czterech okręgów: poznańskiego, pomorskiego, bydgoskiego i śląskiego. Zjednoczenie KBS ZZP stopniowo rozszerzało się o bractwa z pozostałych ziem polskich. W 1925 roku na ziemiach zachodnich Państwa Polskiego istniały już 137 bractwa, z których 73 należały do Zjednoczenia.

Na III Zjeździe Delegatów Zjednoczenia KBS ZZP w Bydgoszczy, we wrześniu 1925 r., na który przybyły delegacje 57 bractw, aby zachęcić te z innych rejonów kraju do wstępowania do tej organizacji, podjęto uchwałę o zmianie nazwy Zjednoczenia na Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: Zjednoczenie KBS RP). Na zjeździe tym, w trosce 41

o polonizację bractw, zabroniono noszenia emblematów i odznaczeń z czasów zaborów, co nie było rzadkie w tych bractwach, w których żywioł niemiecki trzymał się mocno.

Zgodnie ze statutem Zjednoczenie KBS RP zrzeszało wszy­stkie polskie i chrześcijańskie kurkowe bractwa strzeleckie, a głównym celem jego działania było: „...krzewienie tradycyjnego strzelectwa obywatelskiego, szerzenie idei bractw strzeleckich, budzenie świadomości poczucia obowiązków obywatelskich i państwowych względem Rzeczypospolitej Polskiej...” Zjednoczenie KBS RP miało ponadto dbać o: – – – –

pielęgno­wanie tradycji kurkowej, szerzenie idei bractw strzeleckich, utrzymywanie stałej gotowości do obrony państwa, współ­pracę z organizacjami o podobnym charakterze.

Stary statut z 1922/23 roku przetrwał w lekko zmienio­nej postaci do dnia 8 kwietnia 1934 r., kiedy to wprowadzono do niego po­prawki, wynikające z nowej sytuacji polityczno prawnej i konieczności dostosowania go do Prawa o stowarzyszeniach z 27 października 1932 roku. W dniu 6 maja 1937 roku, na poznańskim ogólnopolskim Zjeździe Delegatów bractw, statut został raz jeszcze zmieniony i w tej postaci przetrwał do wybuchu II wojny światowej.

Na IV zjeździe delegatów bractw kurkowych, odbywającym się w od 1 sierpnia 1926 roku w Żorach na Górnym Śląsku, w 150 - tą rocznicę powstania miejscowego bractwa, Zjednoczenie KBS ZZP otrzymało sztandar, ufundowany przez jednego z animatorów ruchu strzeleckiego w Polsce, poznańskiego kupca Jana Łuczaka. W Żorach podjęto też decyzję o wydawaniu miesięcznika „Proporzec”, jako oficjalnego organu Zjednoczenia KBS ZZP. Na piątym zjeździe delegatów i jednocześnie na II Kongresie Zjednoczenia KBS ZZP, odbywającym się od 13 sierpnia 1927 roku w Grudziądzu, dokonano zmian w statucie Zjednoczenia, które przekształciło się ostatecznie w Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej. Wtedy też do Zjednoczenia KBS RP oficjalnie wstąpiły: Krakowskie Towarzystwo Strzeleckie i Mieszczańskie Towarzystwo Strzeleckie ze Lwowa, którego delegacja przybyła na kongres do Grudziądza.

Spowodowało to utworzenie nowego okręgu w łonie Zjednoczenia – krakowskiego. Na kongresie zatwierdzono też klejnot Króla Kurkowego Zjednoczenia KBS RP, ufundowany przez Józefa Lipińskiego z Mikołowa na Górnym Śląsku.

Pierwszy Prezes Zjednoczenia KBS RP dr Zygmunt Głowacki (1877 – 1939), adwokat z zawodu; w latach 1935 – 39 senator RP 42

Kolejnym krokiem w dziele rozwoju i integracji ruchu brackiego w Polsce było uchwalenie „Regulaminu Strzeleckiego” (obowiązującego wszystkie bractwa Zjednoczenia), co miało miejsce na szóstym Zjeździe Delegatów, zwołanym na 25 marca 1928 roku do Poznania. Jego głównym tematem były jednak przygotowania do 670 - letniego jubileuszu poznańskiego bractwa, przypadającego na rok 1929 i do III Kongresu Zjednoczenia.

Zjazd wydzielił też ze struktur Okręgu Poznańskiego trzy podokręgi: ostrowski, szamotulski i leszczyński. Następny, Nadzwyczajny Zjazd Delegatów Zjednoczenia, zwołany na 21 kwietnia 1929 roku, miał wybrać nowego Prezesa Zjednoczenia. Spowodowane to było wyborem dr. Zygmunta Głowackiego na Senatora RP i złożeniem przez niego urzędu prezesa. Po przyznaniu mu tytułu honorowego prezesa, Zjazd Delegatów wybrał na Prezesa Zjednoczenia KBS RP Jana Łuczaka, dotychczasowego prezesa Okręgu Poznańskiego.

Na siódmym Zjeździe Delegatów i zarazem III Kongresie Zjednoczenia KBS RP, zwołanym do Poznania na 22/23 czerwca 1929 roku i odbywającym się pod protektoratem Prezydenta RP prof. Ignacego Mościckiego oraz Komitetu Honorowego w składzie: Wojewoda Poznański hr. DuninBorkowski, Dowódca Okręgu Korpusu Nr VII gen. dyw. Kazimierz Dzierżanowski i Prezydent Miasta Poznania Cyryl Ratajski, dokonano kosmetycznych zmian w statucie i w „Regulaminie Strzeleckim”, powołano Radę Honorową Zjednoczenia oraz zatwierdzono tekst nowego „Marsza Strzeleckiego”. Kongres zorganizowany w terminie otwarcia Powszechnej Wystawy Krajowej, prezentującej osiągnięcia odrodzonego Państwa Polskiego, z jednej strony uświetnił to przedsięwzięcie, a z drugiej strony popularyzował idee strzeleckie szerokiej publiczności odwiedzającej teren Targów Poznańskich. Na kolejnym, ósmym Zjeździe Delegatów Zjednoczenia KBS RP, zwołanym na 23 marca 1930 roku do Inowrocławia, ostatecznie wydzielono z Okręgu Poznańskiego trzy nowe okręgi: leszczyński, szamotulski i ostrowski.

Niezwykle ważny dla ruchu strzeleckiego w Polsce był dziewiąty Zjazd Delegatów Zjednoczenia, uroczyście otwarty 22 marca 1931 roku. Tego dnia w skład Zjednoczenia KBS RP wchodziło 9 okręgów (centralny, bydgoski, krakowski, leszczyński, ostrowski, pomorski, poznański, szamotulski i śląski) skupiających 129 bractw mających razem już 7 191 członków. Na zjeździe podjęto ważne uchwały: – – – – –

o statusie komendantów bractw, o statusie króla kurkowego, którym uznany został „król zielonoświątkowy”, o zniesieniu wszystkich innych godności królewskich, o zniesieniu podokręgów, o nowym ceremoniale strzałów honorowych.

W związku ze złożeniem urzędu przez dotychczasowego Prezesa Zjednoczenia Jana Łuczaka, Zjazd wybrał na jego miejsce Aleksandra Ratajczaka z bractwa poznańskiego. Niestety, nowy prezes zmarł nagle 4 września 1931 roku. Od tego momentu obowiązki Prezesa Zjednoczenia pełnił tymczasowo Stanisław Maciejewski, dotychczasowy zastępca zmarłego. Został on oficjalnie zatwierdzony na tym stanowisku w trakcie dziesiątego Zjazdu Delegatów (Poznań, 13 marca 1932 r.).

Na tym samym zjeździe do Zjednoczenia przyjęto Bractwo Strzeleckie z Warszawy i podjęto decyzję o utworzeniu Okręgu Warszawskiego Zjednoczenia KBS RP. Jeszcze w sierpniu 1931 roku z Okręgu Pomorskiego wydzielono nowy okręg – Bałtycki. Początkowo wszystkie bractwa z Pomorza Nadwiślańskiego znalazły się na terenie dwóch okręgów: bydgoskiego i pomorskiego.

Po tej reorganizacji z 1931 roku, starogardzkie bractwo strzeleckie weszło, wraz z 12 innymi bractwami, w skład I Bałtyckiego Okręgu Zjednocze­nia KBS RP. Należało do niego początkowo jedenaście bractw strzeleckich: z Chojnic, Gdyni, Gniewa, Kartuz, Kościerzyny, Pel­plina, Pucka, Starogardu, Tczewa, Tucholi i Wejherowa. W VII Pomorskim Okręgu Zjednoczenia KBS RP zrzeszonych było szesnaście po­morskich bractw: z Brodnicy, Chełmna, Chełmży, Działdowa, Golubia, Gruczna, Grudziądza, Kowalewa, Lidzbarka Welskiego, Sępólna Krajeńskiego, Solca Kujawskiego, Świecia, Torunia, Torunia-Podgórza, Wąbrzeźna i Więcborka. Od tego momentu aż do wybuchu II wojny światowej w skład Zjednoczenia KBS RP wchodziło 11 okręgów (bałtycki, bydgoski, krakowski, leszczyń­ski, lwowski, ostrowski, pomorski, poznański, szamotulski, śląs­ ki i warszawski), w których skupiały się 132 bractwa, liczące prawie 8 200 członków. Aż połowa bractw znalazła się w czterech okręgach działających na terenie historycznej Wielkopolski, a jej stolica – Poznań – był wtedy niekwestionowaną stolicą całej kurkowej Polski.

O roli, jaką w życiu społecznym kraju odgrywało Zjednoczenie KBS RP najlepiej świadczy objęcie honorowego patronatu nad IV Kongresem Zjednoczenia KBS RP, zorganizowanym w Katowicach w dniach 26 czerwca – 3 lipca 1932 roku, po raz kolejny przez Prezydenta RP 43

prof. Ignacego Mościckiego. W związku z przypadająca na ten rok 10 rocznicą przyłączenia części Górnego Śląska do Polski, Kongres w Katowicach miał charakter ideowy i patriotyczny.

Na jedenastym Zjeździe Delegatów (Poznań, kwiecień 1933 r.) dokonano zmian w statucie Zjednoczenia, a na trzynastym Zjeździe (Poznań, kwiecień 1935 r.) wybrano nowy Zarząd Zjednoczenia KBS RP a jego Prezesem ponownie został Stanisław Maciejewski.

Niezwykle ważnym wydarzeniem w dziejach starogardzkiego i innych pomorskich bractw był V Kongres Zjednoczenia KBS RP, zorganizowany w dniach 15 – 20 sierpnia 1936 roku w Gdyni. Ta imponująca impreza strzelecka, w której brali udział także starogardzcy bracia, była ostatnim strzeleckim wydarzeniem o randze ogólnopolskiej przed wybuchem II wojny światowej. Na inaugurację Kongresu stawiły się (mimo znacznych odległości, które musieli pokonać przedstawiciele niektórych bractw i niedogodności podróży) delegacje 89 bractw, łącznie prawie 860 delegatów z 63 sztandarami brackimi 16. (około 300 delegatów przybyło już po rozpoczęciu kongresu). W zamysłach organizatorów Kongres miał być manifestacją siły Zjednoczenia KBS RP i popularności bractw strzeleckich. Ponadto chciano zamanifestować i udokumentować polskość Pomorza, spopularyzować tematykę morską w społeczeństwie, zaprezentować mieszkańcom innych regionów kraju dorobek gospodarczy tego skrawka polskiego wybrzeża oraz wyeksponować znaczenie miasta i portu w Gdyni (wybudowanych niedawno od podstaw) dla Polski i dla jej niepodległości. We wszystkich uroczystościach towarzyszących Kongresowi udział wzięło łącznie kilkanaście tysięcy osób.

Jednym z najważniejszych wydarzeń Kongresu były zaślubiny polskich bractw kurkowych z morzem, które odbyły się na pokładzie holownika Polskiej Marynarki Wojennej ORP „LECH” w obecności wojewody pomorskiego Władysława Raczkiewicza (reprezentującego Prezydenta RP), Komisarza Rządu RP w Gdyni Franciszka Sokoła oraz zaproszonych gości. Król Kurkowy Zjednoczenia KBS RP Wilhelm Kasza (z bractwa mikołowskiego) złożył wtedy uroczyste ślubowanie o treści: „Bractwa Kurkowe, zawsze gotowe bronić granic Rzeczypospolitej, ślubują stać na straży wybrzeża polskiego - w dowód czego wrzucam tę oto oznakę Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP do morza.”

Do wybuchu wojny w 1939 roku odbyło się łącznie czternaście Zjazdów Delegatów i pięć Kongresów Zjednoczenia KBS RP. Prezesi Zjednoczenia KBS RP 1922 – 39 1922 – 29 1929 – 31 1931 1931 – 39

– – – –

Zygmunt Głowacki Jan Łuczak Aleksander Ratajczak Stanisław Maciejewski

Królowie Zjednoczenia KBS RP 1924 – 39 1924 – 27 1927 – 29 1929 – 32 1932 – 36 1936 – 39

44

– – – – –

Józef Lipiński (Mikołów) Antoni Mielcarski (Chełmno) Stanisław Tyrchan (Toruń) Wilhelm Kasza/Kascha (Mikołów) Mieczysław Pogorzelski (Poznań)

5. Starogardzkie Bractwo w czasach II Rzeczypospolitej

Po wkroczeniu w styczniu 1920 roku polskich oddziałów tzw. Frontu Pomorskiego (dowodzonego przez gen. Józefa Hallera) na Pomorze, na całym jego obszarze zaprowadzona została pol­ska administracja. Kiedy ziemie te weszły w skład Województwa Pomorskiego i kiedy zaczęły działać tutaj polskie urzędy państwowe, powiatowe, miejskie itd, przyszła kolej na organizację polskich towarzystw, stowarzyszeń i związków, w tym i bractw strzeleckich. Na terenie całego Pomorza rozpoczęto przejmowanie nieruchomości i majątku pruskich bractw i już wkrótce powstawać zaczęły nowe bractwa, teraz już polskie. Te nowe bractwa strzeleckie szybko wciągnięte zostały do propaństwo­wej i patriotycznej działalności. Popularne w okresie międzywojennym hasło brackie: Ćwicz oko i dłonie w Ojczyzny obronie – choć przejęte z tradycji bractw niemieckich – wyraźnie wskazywać miało cele przyświecające tym organizacjom, stąd też od samego początku lat dwudziestych cieszyły się one pełnym poparciem polskich Herb Starogardu władz państwowych. Odtąd tradycja kurkowa na Pomorzu żyła w blasku Bia­łego z okresu międzywojennego Orła w złotej koronie, służąc polskiej, narodowej sprawie.

Niemieckie bractwo kurkowe w Pruskim Starogardzie istniejące de iure i de facto do 1919 roku, po 1920 roku już się nie odrodziło. W jego miejsce powstało w mieście w latach 1920 – 21 (po części w oparciu o stare struktury organizacyjne) polskie kurkowe bractwo strzeleckie, zorganizowane pod pol­skimi sztandarami i w duchu polskich idei.

To siła tradycji spowodowała zapewne, że w szeregach nowego bractwa znalazło się wielu członków starej niemieckiej organizacji. Stąd też nie należy się dziwić, że w okresie dwudziestolecia międzywojennego w pomorskich bractwach znaleźli się ludzie, któ­rych nazwiska czy rodzinne koligacje świadczyły o niemieckim ro­dowodzie. Duża część zamożnych mieszkańców pomorskich miast (przemysłowcy, kup­cy, rzemieślnicy) nie kryła się po 1920 roku ze swym niemieckim pochodzeniem. Większość z nich w codziennych kontaktach nadal używała języka niemieckiego.

Wielu z tych ludzi weszło do pomorskich bractw kur­kowych, ogólnie jednak Niemcy w bractwach byli w mniejszości, i z każdym rokiem było ich w nich coraz mniej. Tak było też w starogardzkim bractwie. Kilkunastu jego członków miało typowo niemieckie nazwiska i niemieckie pochodzenie: byli to np.: Ludwig Boehlke, Franz Grenz, Otto Hasse, Arnold Hermann, Josef Nehring, Wilhelm Pestke, Johann Tramp oraz kilku innych (Golbeck, Knitter, Lehmann, Leingartner, Neumann, Schulz, Zimmermann). Przypuszczać można, że pewna część z nich po prostu była lub czuła się Niemcami, chociaż w tym przypadku nazwisko, jako kryterium przynależności narodowej, może być złudne. I tak np. Arnold Hermann był Niemcem z urodzenia, ale Polakiem z wyboru, a mający z niemiecka brzmiące nazwiska Jan Buchholz i Jan Pillar (Pilar), Klemens Liedtke, Johann Tramp (Jan Trampa) czy Johann Heldt (Jan Held) byli lub czuli się Polakami.

Generalnie jednak po 1920 roku starogardzkie bractwo zdominowane zostało przez Polaków, o czym świadczą takie nazwiska jak: Bartkowiak, Czwójdziński, Czyżewski, Jankowiak, Kierszka, Kotowski, Kuligowski, Małachowski, Mliczek, Nagórski, Nowak, Okonek, Potasznik, Pruszkowski, Przybielski, Raszeja, Sargalski, Sutarski, Szczodrowski, Talarski, Wejrowski czy Zastępowski. Podobnie było w tczewskim bractwie strzeleckim, odrodzonym po 1920 roku. Jego spolszczenie postępowało z każdym rokiem, począwszy od jego reaktywowania w 1921 roku. Już w 1925 roku w zarządzie tego bractwa było dziewięciu Polaków i dwóch Niemców, a na 125 członków bractwa aż 75% było Polakami.

Staropolski i patriotyczny charakter nowych bractw pomorskich zna­lazł wyraz w ich statutach, sporządzonych według wzo­ru podsuniętego przez Zjednoczenie KBS RP. Statuty te 45

Starogard na początku lat 20-tych XX wieku

precyzyjnie i jednoznacznie określały idee, cele, formy oraz sposoby działania każdego bractwa.

Statut dla starogardzkiego bractwa strzeleckiego uchwalony został 19 lutego 1924 roku. Czytamy w nim: „Celem bractwa jest ćwiczenie członków w używaniu broni palnej oraz pielęgnowanie między nimi świadomości i poczucia obowiązków obywatelskich i państwowych względem Rzeczypospolitej Polskiej, aby w razie potrzeby każdy członek bractwa był zdolny, na wezwanie władz do współpracy nad utrzymaniem bezpieczeństwa publicznego.”

W sta­tucie starogardzkiego bractwa była też mowa o: – podtrzymywaniu wieko­w ych tradycji bractwa, – szerzeniu państwowego i obywatelskiego ducha wśród braci, – ćwiczeniu braci w strzelaniu z broni palnej, – organizowaniu zawodów strzeleckich z udostępnieniem strzelnicy pokrewnym towarzystwom i organizacjom, – udzielaniu sobie wzajemnej pomocy, – i o podtrzymywaniu życia to­warzyskiego wśród członków bractwa.

Członkiem bractwa mógł zostać każdy obywatel państwa polskiego, wyznania chrześcijańskiego, nieskazitelnego imienia, posiadający w pełni prawa obywatelskie, cieszący się szacunkiem i zaufaniem współobywateli. W statucie czytamy: „Członkiem bractwa może być każdy obywatel miasta Starogardu i najbliższej okolicy, jeżeli jest nieskazitelnego charakteru i posiada szacunek i zaufanie swych współbraci a poczucie narodowe jego nie nasuwa żadnej wątpliwości.”

Każdy mężczyzna starający się o przyjęcie do starogardzkiego bractwa zobowiązany był złożyć w Zarządzie Bractwa pisemny wnio­sek wraz z listami polecającymi dwóch jego członków. O przyję­ciu decydowało głosowanie członków zarządu. Kandydat zostawał pełnoprawnym członkiem dopiero po otrzymaniu oficjalnego potwier­ d zenia 46

przyjęcia w poczet członków bractwa, po zapłaceniu składki za pierwszy kwartał, otrzymaniu odznaki członkowskiej i po złożeniu ślubowania. Tekst ślubowania przedstawiony bractwom do ak­ceptacji przez Zjednoczenie KBS RP brzmiał: „Ślubuję wiernie służyć Państwu Polskiemu w każdej potrze­ bie, przestrzegać przepisów statutowych i regulaminowych Bractwa i dążyć wszystkimi siłami do jego najlepszego rozwoju, a w czasie służby w Bractwie przełożonym oddawać win­ny szacunek i posłuszeństwo”.

W bractwach przewidywano także członkostwo honorowe.

Członkiem honorowym mógł zostać każdy, bez względu na przynależność pań­ stwową, kto oddał znaczne usługi Rzeczypospolitej Polskiej lub bractwu. O nadaniu honorowego członkowstwa decydował Zarząd w jednomyślnej uchwale, która musiała być zatwierdzona przez Wal­ne Zgromadzenie wszystkich członków bractwa. W statucie precyzyjnie określono też przypadki w jakich dochodziło do utraty członkostwa.

Ustawało ono w następujących przypad­kach: – – – – –

Karol Sutarski, starogardzki król kurkowy na 1922/23 rok

śmierci, wystąpienia z bractwa, utraty polskiego obywatalstwa, prawomocnego wyroku sądowego na członka brac­t wa, karnego wykluczenia z szeregów bractwa.

W tym ostatnim przypadku przewidywano następujące powody: – dopuszczenie się czy­nu haniebnego, – ukaranie prawomocnym wyrokiem Sądu Honorowego, – działalność na szkodę organizacji, – niewłaściwe zachowanie, – zale­ganie ze składkami przez 6 miesięcy, – niewykonanie rozkazu przełożo­nych, – wykroczenie przeciwko regulaminom (np. strzeleckiemu).

Jan Buchholz, pierwszy burmistrz Starogardu w okresie międzywojennym, honorowy członek starogardzkiego Bractwa

Przewidywano też możliwość za­w ieszenia członka bractwa na czas nieokreślony. Tak czyniono, kie­dy przeciwko jednemu z braci prowadzone było śledztwo „...za czyny hań­biące”, kiedy znajdował się on pod kuratelą, bądź kiedy toczyło się przeciwko niemu postępowanie upadłościowe. Aby nie dochodziło do nadużyć władzy, w statucie przewidywano, że decyzje w powyższych przypadkach podejmował będzie Zarząd Bractwa, a członkowi zawie­szonemu lub wykluczonemu czasowo z szeregów przysługiwało prawo odwołania się przez Zarząd do Sądu Honorowego.

W przypadku rezygnacji z członkostwa zainteresowany musiał poin­formować o swej decyzji Zarząd oraz uiścić wszelkie zaległe należności do kasy bractwa. W statucie określono też precyzyjnie wszystkie prawa członka bractwa: do noszenia munduru i broni w czasie uroczystości oraz strzelań, do uczestniczenia z prawem głosu we wszelkich zebraniach, do udziału w strzelaniach ćwiczebnych i tradycyjnych, do ubie­gania się o godności i nagrody, do zajmowania honorowych urzędów w bractwie, do korzystania z ubezpieczeń i do pogrzebu ho­norowego z udziałem bractwa.

47

Do podstawowych obowiązków strzelca należało: – ścisłe przestrzeganie statutu, przepisów i regulaminów oraz uchwał podejmowanych przez władze organizacji, – punktualne płacenie składek, – uczestniczenie we wszystkich strzelaniach i imprezach organi­zowanych przez bractwo.

Najwyższą władzą bractwa było Walne Zebranie (Walne Zgromadzenie), które zwoływano raz do roku, najpóźniej w lutym, po uprzednim pisemnym zawiado­mieniu wszystkich członków bractwa o porządku obrad i o ich termi­nie. Walne Zgromadzenie pod kierownictwem przewodniczącego dokonywało: wyboru Zarządu, oficerów i rewizorów, mianowało członków honorowych, zatwierdzało budżet, uchwalało nadzwyczajne dochody i rozchody, sprawdzało rachunki i udzielało absolutorium Zarządowi, przyjmowało i wykluczało członków z bractwa, rozpatrywało zażalenia przeciw Zarządowi Bractwa, uchwalało zmiany w statucie oraz w regulaminie strzelania i ew. mogło rozwiązać bractwo.

Statut dopuszczał także zwoływanie zebrań nadzwyczajnych, a to na wniosek Komisji Rewizyjnej lub piątej części członków. W przerwach między walnymi zebraniami działalnością bractwa kie­rował wybierany na trzy lata Zarząd, który posiadał prawo two­rzenia podkomisji i Sądu Honorowego. Jego wyboru dokonywano na walnym zebraniu. Na czele Zarządu stał prezes, wybierano też wi­ceprezesa, a w skład Zarządu wchodzili: sekretarz, jego zastęp­ca, skarbnik, komendant bractwa i jego zastępca i dwóch strzelmistrzy. W posiedzeniach Zarządu uczestniczył też aktualny król kurkowy. Na Walnym Zebraniu wybierano też Ko­misję Rewizyjną, składającą się z trzech członków, Sąd Honorowy i delegatów na doroczny zjazd Zjednoczenia KBS RP. Zatwier­dzano też oficerskie nominacje dla członków bractwa, uchwalano składki oraz budżet i podejmowano wszelkie inne uchwały. Wszy­stkie decyzje i uchwały podejmowano większością głosów. Głosowa­nia były jawne z wyjątkiem wyboru Prezesa Zarządu. Do podstawowych uprawnień

Król Kurkowy na rok 1925/26 Arnold I (Arnold Hermann) w towarzystwie rycerzy Franciszka Szczodrowskiego i Maxa Leingartnera 48

Zarządu należało reprezentowanie bractwa na ze­w nątrz, realizacja przyjętych uchwał, kierowanie bieżącą działalnością bractwa, administrowanie finansami i majątkiem organizacji, wydawanie regulaminów oraz zarządzeń. Kompetencje Komisji Rewizyjnej ograniczały się do kontrolowania życia wewnętrznego bractwa i nadzoru nad całokształ­tem jego działalności. Wszelkie inne zagadnienia, takie jak ćwiczenia strzeleckie, uroczyste strzelania, proklamacje, wybór króla kurkowego czy obchody uroczy­ stości zostały w statucie pominięte i zawarto je Król Kurkowy Arnold II – Arnold Hermann, w towarzystwie I w osobnych re­ g ulaminach. Rozwiązanie Rycerza (Franciszek Szczodrowski) i II Rycerza (Maxa Leingartnera) bractwa było dopuszczalne tylko na ulicach Starogardu. w przypadku, kiedy liczba członków zmniejszyła się do pięciu lub jeśli działalność jego byłaby niezgodna z artykułami Prawa o stowarzyszeniach i naruszałaby interesy państwa.

Najważniejszym wydarzeniem w co­rocznym życiu bractwa było strzelanie królewskie, które odbywało się zazwyczaj w Zielone Świątki. Każdy członek bractwa zobowiązany był do stałego doskonalenie swych strzeleckich umie­jętności oraz do udziału we wszystkich zawodach przewidzianych na dany rok strze­lecki. Ćwiczenia i zawody przeprowadzano od wiosny po jesień w terminach wyznaczonych przez Zarząd Bractwa i zgodnie z wcześ­niej ustalonymi regulaminami.

Do zawodów dopuszczani byli także goście, jednak dopiero po uprzednim zgłoszeniu się u prezesa, jego zastępcy lub strzelmistrza i po opłacaniu ustalonej opłaty (zazwyczaj 1 – 2 złote).

Bracia – strzelcy z innych bractw mogli wziąć udział w strzelaniu po wylegitymowaniu się ważną legitymacją Zjednocze­nia KBS RP. W przeciwnym wypadku traktowani byli jak zwykli goście i strzelali do tarcz dla nich przeznaczonych. Otwarcie zawodów następowało po wciągnięciu flagi państwo­wej na maszt, po postawieniu tarcz i po oddaniu strzałów honoro­w ych. W tym przypadku zwyczaj nakazywał oddanie strzałów do specjalnie ustawio­nych tarcz. Strzelano na cześć (w kolejności): Prezydenta Rze­czypospolitej Polskiej, Wojska Polskiego, wojewody lub starosty, prezydenta względnie burmistrza miasta, Zjednoczenia KBS RP i – w zależności od rodzaju strzelania – na cześć króla kurkowe­go, króla okręgowego lub króla Zjednoczenia KBS RP. Strzały hono­rowe nie liczyły się do konkursu. W starogardzkim bractwie, tak jak i w innych bractwach z tego okresu, wyróżniano kilka rodzajów tarcz. Były więc tarcze tradycyjne, tarcze honorowe, tarcze królewskie, tarcze mistrzowskie, premiowe i próbne. Do strzelania uprawnieni byli tylko bracia nie zalegający ze składkami, a wstęp na strzelnicę miały tylko osoby posiada­jące zaproszenie, członkowie komitetu organizacyjnego zawodów, obsługa strzelnicy i strzelcy. Każde bractwo do 15 lutego każdego roku musiało ogłosić terminy wszystkich dorocznych strzelań i podać je w oficjalnym dokumencie zarządowi okręgu.

Najważniejszym dorocznym strzelaniem było strzelanie królewskie, do ważniejszych zaliczano też zawody z okazji Święta 3 Maja, strzelania żniwne i wszelkiego rodzaju strzelania premiowe. Najważniejsze strzelanie, to o tytuł Króla Kurkowego, odbywało sie zazwyczaj w Zielone Świątki, chociaż zdarzały się też inne terminy (np. w Gniewie na początku lipca, a w Skarszewach 24 czerwca). Tym, mającym tradycyjny ceremoniał zawodom, towarzyszyły zazwy­czaj festyny organizowane na terenie miasta i strzelnicy. Dzień zawodów rozpoczynał się zbiórką członków bractwa pod sztandarem, w miejscu i czasie ustalonym wcześniej. Ustę­pującego króla i jego rycerzy zazwyczaj uroczyście wyprowadzano z domów.

Na­stępnie wszystkich zebranych braci ustawiano w kolumnę: umundurowani bracia (kurtka strzelecka, jednolite spodnie, kapelusze i białe rękawiczki) stawali w niej po prawej stronie, 49

a nie umundurowani po lewej stronie.

Od tych ostatnich wymagano czarnych strojów i czarnego obuwia oraz białych rękawiczek. Kolumna, na cze­le której szli heroldowie z królewską tarczą, orkiestra, komen­dant bractwa, poczet sztandarowy, król kurkowy, rycerze, Zarząd Bractwa z prezesem, maszerowała do kościoła na uroczys­te nabożeństwo. Brali w nim udział także zaproszeni goście, przedstawiciele władz miejskich oraz wojska. Po wyjściu z koś­ cioła odgrywano zazwyczaj hymn państwowy, po czym kolumna z pocztem sztandarowym na czele maszerowała do starogardzkiej „Strzelnicy”. Po przybyciu for­ mowano dwuszereg, a Komendant Bractwa składał Królowi Kurkowemu uroczysty raport. Po podziękowaniu za raport, Król Kurkowy przy dźwiękach marsza strzeleckiego dokony wał przeglądu, następnie salutował sztandar i kierował wszystkich na strzelnicę.

Wtedy dopiero rozpoczynano strzelanie.

Jak zwykle poprzedzano je uro­czystym podniesieniem tarcz i strzałami na cześć: Prezydenta RP, Wojska Polskiego etc., etc.

Wiktor Przybielski, starogardzki Król Kurkowy na rok 1927/28 i rycerze Strzelcy i goście zamierzający uczestniczyć w zawodach musieli przed ich rozpoczęciem uiścić ustalone przez zarząd opłaty oraz wykupić tzw „karty strzałowe”, upoważniają­ce posiadacza do bezpłatnych strzelań przewidzianych w progra­ m ie zawodów. Karty te oddawano pisarzom przy stanowiskach strze­ leckich, którzy wywoływali zawodników do strzelania i nanosili na nich odpowiednie adnotacje.

Warunkiem przystąpienia do współzawodnictwa było posiadanie umundurowania, nakrycia głowy oraz broni.

Odznaczenia brackie z lat 1920 – 39 50

W zależności od rodzaju zawodów strzelano stojąc, z tzw. „wolnej ręki”, stojąc z oparcia i w innych pozycjach z podpórką. Strze­lano w seriach po trzy, pięć i dziesięć strzałów, często przy ograniczonym cza­sie. I tak np.: strzelania o mistrzostwo odbywały się przy zało­żeniu, iż każdy z braci musi oddać 10 strzałów w pozycji stoją­cej „z wolnej ręki” i 10 w pozycji stojącej z podpórką, w czasie nieprzekraczającym 15 minut. O wynikach decydowała komisja kwalifikacyjna, składająca się z trzech osób i wybierana na corocz­nym Walnym Zebraniu Bractwa. Przejmowała ona tarcze od strzel­mistrza i na kartach strzałowych wpisywała wyniki. Po zakończe­niu zawodów ogłaszano wyniki, przyznawano tytuły i rozdawano na­ grody. Kolejność, liczbę oraz wartość nagród wykazywano już w pro­gramie zapowiadającym zawody i ich charakter. Zgodnie z regula­minem strzelań, nagrody były wystawiane przed zawodami na widocz­nym miejscu na terenie strzelnicy.

W strzelaniach królewskich przyznawano tytuł Króla Kurkowego, tytuły dwóch rycerzy, czasami też marszałków. Do tytułów dołączone były nagrody, często bardzo war­tościowe. I tak np. na zawodach o tytuł Króla Kurkowego Zjednoczenia KBS RP nagrodą dla króla była szczerozłota odznaka królewska oraz 100 zł gotówką. Jednak znacznie częściej nagrody miały charakter symboliczny i honorowy, świadczący o godności brata, który je otrzymywał. W Starogardzie oznaką godności królewskiej czy rycerskiej były łańcuchy i szerokie naramienne pasy ze srebrnymi bądź pozłacanymi tarczami, ponadto pamiątkowe puchary i medale. Ustępujący Król Kurkowy w ostatnim dniu swego królowania wydawał uroczystą kolację, a następnego dnia po zakończe­ niu zawodów składał na ręce Prezesa Zarządu insygnia królewskiej władzy. Dopiero wtedy uroczyście ogłaszano wyniki strzelania do tarczy królewskiej.

Następnie prezes wywoływał zdobywcę królewskiej godności i nakładał mu królewskie insygnia (łańcuch, order). Potem wywoływano zdobywców II i III miejsca w zawodach, nadając im tytuły rycerskie (pasy naramienne). Po zakończeniu części oficjalnej nowy Król Kurkowy zobowiązany był do wypra­ wienia uczty i do wpłacenia odpowiedniej sumy do kasy bractwa (królami kurkowymi zostawali przedstawiciele miejskiej elity, którzy byli w stanie podołać obciążeniom finansowym jakie­ Król Kurkowy na rok 1925/26 Arnold I (Arnold Hermann) niosła z sobą królewska godność).

51

Starogardzkie Bractwo na terenie „Strzelnicy”, 1927 r. W pierwszym rzędzie (na ziemi) drugi od lewej siedzi Karol Golbeck (ze sztucerem).

W drugim rzędzie od lewej: 1 – Jan Held, 2 – Franciszek Grenz, 3 – Adam Czwójdziński i 10 – Wiktor Przybielski.

W trzecim rzędzie: 2 – Franciszek Kuszyński, 3 – Arnold Hermann, 4 – Max Leingartner, 7 – Feliks Kierszka.

W czwartym rzędzie: 2 – Karol Karpenkiel, 3 – Tomasz Tiałowski, 5 – Franciszek Szczodrowski, 7 – Bolesław(?) Raszeja

Starogardzkie Bractwo na strzelnicy 1930 lub 1931 rok. W pierwszym rzędzie po lewej burmistrz Czwójdziński (bez kapelusza), w środku Jan Buchholz. Pierwszy z prawej ówczesny Król Kurkowy Franciszek Grenz (1930/31). W drugim rzędzie pierwszy z prawej Leon Kotowski, w trzecim rzędzie pierwszy z prawej Tomasz Tiałowski.

52

Bractwo podczas defilady na tle północnej pierzei starogardzkiego Rynku.

W pierwszym i drugim szeregu, od lewej: Max Leingartner i Franciszek Szczodrowski, w środku za sztandarem Tomasz Tiałowski. Około 1930 roku.

Powitanie gen. Józefa Hallera przez Bractwo Strzeleckie na Rynku w Starogardzie. Dziesięciolecie Związku Powstańców i Wojaków, 4 lutego 1930 roku. Na czele Bractwa Arnold Hermann, w pierwszym szeregu od prawej Franciszek Szczodrowski.

53

Dziesięciolecie Związku Powstańców i Wojaków, 4 lutego 1930 roku.

Po prawej fragment powyższej fotografii z delegacją Bractwa Strzeleckiego na Rynku w Starogardzie.

54

Krรณl Kurkowy starogardzkiego Bractwa na rok 1931/32 Bolesล aw Kuligowski z rycerzami Leonem Kotowskim i Jรณzefem Mliczkiem

55

Starogardzkie bractwo strzeleckie działało w latach międzywojenych bar­d zo prężnie, ściągając na siebie powszechne uznanie za aktywność i zyskując znaczną pozycję w gronie bratnich, pomorskich bractw. Dowodem tej pozycji, jakby nobilitacją starogardzkiego bractwa było przyjęcie honorowej godności Króla Kurkowego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, prof. Ignacego Mościckiego.17. Prośbę o przyjęcie tej godności władze bractwa skierowały do pre­z ydenta w końcu 1926 roku, po uprzednim uchwaleniu przez Walne Ze­branie uchwały o nadaniu Prezydentowi RP tej godności. Dnia 17 stycznia 1927 roku, na posiedzeniu Zarządu starogardzkiego bractwa odczytano list z kancelarii prezydenckiej, datowany 20 grudnia 1926 roku, w któ­ r ym szef kancelarii informował, że prezydent przyjął godność Króla Kur­kowego. Jednocześnie prezydent przysłał brac­twu starogardzkiemu srebrną płaskorzeźbę ze swoim portretem i następującą dedykacją: „Bractwu Strzeleckiemu w Starogardzie na pamiątkę przyjęcia godności Króla Kurkowego na rok 1927/1928.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej I. Mościcki”.

W hołdzie prezydentowi Zarząd Bractwa uchwalił oprawienie portretu w dębową ramę udekorowaną atłasem w barwach narodowych. Prezydent został oficjalnie wyniesiony do Prezydent RP prof. Ignacy Mościcki godności Króla Kurkowego w dniu 4 lipca 1927 roku, w czasie królewskiego strzelania, kiedy to strzał w jego imieniu oddał czło­nek bractwa brat Wiktor Przybielski, mistrz blacharski ze Staro­g ardu. Z okazji otrzymania tej godności prezydent Ignacy Mościcki przybył 2 sierpnia tego samego roku do Starogardu i na starogardzkim Ryn­ku osobiście oświadczył, że ofiarowaną godność strzelecką przyjmuje. Prezy­denta powitał najstarszy brat Jan Buchholz, a bractwo uczciło swego gościa trzykrotnym okrzykiem na jego cześć. Następnie Jan Buchholz wrę­czył Prezydentowi order królewski, który przypiął adiutant pre­z ydenta. W podzięce za ofiarowaną godność Prezydent zaszczycił braci – strzelców podaniem ręki.

W latach dwudziestych starogardzkie bractwo miało zwykle około 100 członków czynnych i kilku honorowych. W 1923 roku w Bractwie było 120 członków, tyle samo w kwietniu 1924 roku i jeszcze 105 z końcem tego roku. W 1929 roku bractwo liczyło już tylko 67 członków w tym 2 honorowych. Inne kociewskie bractwa w tym samym roku liczyły: gniewskie (37 braci), pelplińskie (35 braci + 39 tzw. braci nieczynnych), świeckie (101), tczewskie (aż 146 braci aktywnych i 10 braci biernych).18. Największymi polskimi bractwami były w tym czasie: bractwo lwowskie, mające aż 358 członków; poznańskie, liczące 323 braci i krakowskie, mające w swych szeregach 172 braci. Inne pomorskie bractwa liczyły: bydgoskie (169 członków), toruńskie (118), grudziądzkie (114), tucholskie (58), kartuskie (54), kościerskie (49), puckie (46), chojnickie (45).19.

We władzach starogardzkiego bractwa anno domini 1929 byli tak znani i zasłużeni oby­watele miasta jak: burmistrz Adam Czwójdziński (prezes zarządu), Jan Held (wiceprezes), Franciszek Szczodrowski (sekretarz), Józef Nehring (skarb­ nik), Józef Lougear, Franciszek Zastępowski (strzelmistrzowie), Jan Pillar i Stanisław Małachowski (zarządcy domu i inwentarza bractwa). Do ścisłego kierownictwa należeli ponadto: Bolesław Kuligowski, Klemens Liedtke i Antoni Okonek.

Królem kurkowym był Tomasz Jankowiak, a członkami honorowymi byli Jan Buchholz i Jó­zef Trampa. Dwa lata później bractwem zarządzają: Adam Czwójdziński (burmistrz), Józef Lougear 56

(mistrz malarski), Józef Mliczek (kupiec), Stanisław Małachowski (kamienicznik, mistrz garncarski), Jan Heldt (b. urzędnik pocztowy), Andrzej Potasznik (urzędnik), Bolesław Kuligowski (komornik sądowy) i Adam Okonek (kier. Urzędu Pracy). Ciekawie przedstawia się w tym przypadku przynależność zawodowa członków Zarządu Bractwa, w którym obok burmistrza znaleźli się też: kupiec, mistrz malarski oraz urzędnicy państwowi i samorządowi.

Członkami bractwa byli przede wszystkim przedstawiciele klasy średniej i ludzie raczej zamożni, głównie fabrykanci, kupcy, rzemieślnicy, czasami urzędnicy. Przynależność do bractwa wymagała bowiem posiadania niemałych pieniędzy, i to nie tylko na mundur, broń czy amunicję, ale też na różne inne, związane z członkostwem w bractwie wydatki, głównie reprezentacyjne i towarzyskie. Stąd też Zaproszenie na Walne Zebranie Bractwa, 1929 rok w bractwie nie było ludzi „w jesionkach wiatrem podszytych”. Byli w nim: fabrykanci (np. L. Boehlke, Cz. Nagórski), dyrektorzy banków i kas oszczędnościowych ( K. Liedtke, J. Nehring, F. Nowak), urzędnicy państwowi i samorządowi (A. Czwójdzinski, J. Heldt, A. Okonek, A. Potasznik, F. Szczodrowski, L. Szulz), urzędnicy sądowi (B. Kuligowski, K. Sargalski, F. Grenz, T. Jankowiak), przedstawiciele służby zdrowia (A. Hermann, A. Heldt), kupcy i właściciele sklepów czy domów towarowych (O. Hasse, J. Kosznik, J. Mliczek?, W. Pestke, K. Sutarski, J. Talarski), przedsiębiorcy budowlani (J. Pillar), hotelarze i restauratorzy (F. Zastępowski) oraz rzemieślnicy (J. Czyżewski, L. Kotowski, J. Lougear, S. Małachowski, W. Przybielski).

W połowie lat trzydziestych liczba członków w starogardzkim bractwie wyraź­n ie się zmniejszyła, choć bractwo nadal działało aktywnie, wy­pełniając swoje powinności. Według danych z lat 1936 – 38 staro­ gardzkie bractwo kurkowe liczyło zaledwie 22 członków i obok bractwa z Kościerzyny (24 członków) oraz bractwa z Pelplina (20) było jed­ nym z najmniejszych bractw w Okręgu Bałtyckim Zjednoczenia KBS RP. Najliczniejszymi Bractwami w okręgu były te z: Tucholi (45), Gdyni (44) i Chojnic (42). Pozostałe Bractwa strzeleckie Okręgu Bałtyckiego miały wg stanu na 1937 rok: Gniew – 34 członków, Tczew – 32 członków, a Kartuzy, Puck i Wejherowo po 30 członków.

Bractwa kurkowe działały w tym czasie także w innych miastach położonych na Kociewiu. W Skarszewach (zał. po 1929 r.) przez długie lata królem kurkowym był Jan Szarmach.

Ostatnim królem na rok 1939 – 40 został w tym mieście Wojciech Halba. Bractwo w Gniewie (zał. w 1846 r.), jeszcze w czasach pruskich urządziło nowoczesną strzelnicę w Nicponi.

W okresie międzywojennym do najlepszych strzelców w bractwie gniewskim zaliczał się Bonifacy Pączek, który trzykrotnie zdobył tytuł króla kurkowego (ostatni raz w lipcu 1939 r.).

Jeszcze w latach 80-tych XX wieku przechowywał on wiele pucharów królewskich i rycerskich oraz sztandar niemieckiego

Franciszek Szczodrowski, Król Kurkowy starogardzkiego Bractwa w latach 1928/29 i 1932/33 57

Król Kurkowy Franciszek Szczodrowski z rycerzami, po lewej Tomasz Tiałowski, 1932 rok.

bractwa z 1860 roku. Długą i bogatą historię sięgającą średniowiecza miało też bractwo kurkowe w Tczewie (zał. w XIV w. i odnowione w 1531 r.). Odrodzone po 1920 roku dobrze zapisało się w pamięci potomnych. Do najbardziej spektakularnego wydarzenia w dziejach tego bractwa doszło w 1924 roku, kiedy to na doroczne strzelanie o tytuł Króla Kurkowego przybył ówczesny marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Maciej Rataj. Nie tylko zaszczycił Bractwo swą obecnością, ale wziął też udział w strzelaniu, zdobywając tytuł wicekróla! Królem Kurkowym został wtedy brat Józef Rossa, naczelnik Kasy Skarbowej w Tczewie i pierwszy po 1920 roku prezes Klubu Sportowego „Wisła” Tczew. Tym samym został on pierwszym Polakiem, który zdobył tę godność po odzyskaniu Niepodległości. Rok później Królem Kurkowym w Tczewie został radca miejski Karol Hempel.

Podczas strzelania królewskiego odbywającego się 8 lipca 1928 roku, na tczewskiej strzelnicy wystąpiła orkiestra 2.

Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich ze Starogardu. Bractwo Kurkowe istniało też w Pelplinie (powstało w 1927 r.).

Do najbardziej znanych członków tego bractwa należeli: Czesław Płócienniak – właściciel ponad stuhektarowego majątku i cegielni Wola pod Pelplinem (Król Kurkowy 1927 i Król Okręgu), Ryszard (Antoni?) Rozkwitalski, właściciel 84-hektarowego gospodarstwa w Janiszewku pod Pelplinem (I Marszałek 1927 i Król Kurkowy 1928), Dominik Sławoszowski, handlarz zbożem z Pelplina (II Marszałek 1927), Alojzy Lisek, właściciel firmy budowlanej z Pelplina (I Marszałek 1928) i Władysław Czesław Nagórski, prezes starogardzkiego Bractwa Boehnke, kupiec z Pelplina (II Marszałek 1928). w latach 1937 – 39.

58

Starogardzkie Bractwo Kurkowe ze sztandarem na terenie „Strzelnicy”, 1933 r. Na tablicy wykaz wszystkich królów kurkowych od 1920 r.

W pierwszym rzędzie od lewej: 1 – Bolesław Kuligowski, 2 – Karol Golbeck(?), 4 – Stefan Pruszkowski, 6 – Adam Czwójdziński, 7 – Jan Pillar, 10 – Tomasz Tiałowski. W drugim rzędzie: 3 – Knitter (K. Karpentiel ?), 5 – Franciszek Szczodrowski. W trzecim rzędzie: 1 – Arnold Hermann, 3 – Jan Kosznik, 4 – Leon Kotowski, 7 – Jan Czyżewski i 8 – Max Leingartner.

Na krótko przed wojną, kiedy zagrożenie kraju ze strony hitlerowskich Niemiec wymagało szczególnego poświęcenia od wszystkich obywateli, bractwo w Sta­rogardzie, podobnie jak i inne bractwa kurkowe na Pomorzu, ak­t ywnie włączyło się w działalność na rzecz obronności kraju, zgodnie z dewizą: „Ćwicz oko i dłonie w Ojczyzny obronie”. Tak było w latach 1935 – 39.

Po południu w sobotę 23 maja 1936 roku na strzelnicy Bractwa Kurkowego zorganizowano strzelanie dla wszystkich osób chcących zdobyć „Odznakę Strzelecką”. Reklamowano je w miejscowej prasie jako: „10 strzałów ku chwale Ojczyzny”.20. Strzelający mogli najpierw oddać trzy strzały próbne, a potem 10 strzałów konkursowych. Naboje były płatne dla wszystkich (cena 5 groszy za nabój). Bractwo zapraszało do udziału w strzelaniu wszystkich obywateli, „...aby w ten sposób spełnić mogli swój podstawowy obowiązek gotowości obronnej wobec Państwa”.21.

Miesiąc później, 28 i 29 czerwca Bracia organizowali strzelanie o godność Króla Kurkowego, na które Bractwo Kurkowe zapraszało „...całe obywatelstwo miasta”. W niedzielę, po porannej zbiórce w restauracji „Hotelu Pomorskiego”, należącego do brata Franciszka Zastępowskiego, Bracia odebrali z domu Prezesa Bractwa Adama Czwójdzińskiego sztandar i o 830 wraz z aktualnym starogardzkim Królem Arnoldem III (Arnoldem Hermannem) udali się do kościoła farnego na nabożeństwo. Po mszy i przemarszu ze strażacką orkiestrą na strzelnicę, o godz. 1300, przy pięknej pogodzie rozpoczęły się strzelania. Strzały honorowe oddali: Starosta Powiatu Starogardzkiego dr Cichocki (za Rzeczpospolitą Polską), brat Karol Golbeck (za Prezydenta RP), komisaryczny burmistrz Tadeusz Hora (za Wojsko Polskie) i rotmistrz Józef Rudnicki (w zastępstwie dowódcy 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, ppłk. dypl. Witolda Mikulicz-Radeckiego), który strzelał na cześć Generalicji Polskiej i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Następnie strzelano do „Tarczy 59

Próbnej” „Tarczy dla Gości”, Tarczy Brackiej”, „Tarczy dla Braci i dla Wojskowych” i do „Tarczy dla Pań”. W strzelaniu do tej ostatniej tarczy najlepsza okazała się pani Anna Czyżewska (żona strzelmistrza Bractwa), przed paniami: Bartkowiakową, Sargalską, Hassową i Kniterową.

Następnego dnia, 29 czerwca, około 1300 rozpoczęto strzelanie do „Tarczy Oficjalnej”, a o godz. 1530 do”Tarczy Królewskiej”. W strzelaniu do tej pierwszej tarczy: wygrał brat Hermann przed braćmi Szczodrowskim i Błaszkowskim. Kolejne miejsca zajęli bracia: Kuligowski, Lehmann, Hasse, Heldt, Potasznik, Pillar, Czyżewski, Golbeck, Grenz, Buczyński, Szulz, Leingartner, Karpenkiel, Wejrowski, Zastępowski, Matejczyk i Bartkowiak. Po strzelaniu do „Tarczy Królewskiej” nowym Królem Kurkowym na rok 1936–37 został starogardzki jubiler Otto Hasse (I Rycerz – Leon Kotowski, II Rycerz – ­ Arnold Hermann). Około godz. 1800 ogłoszono wyniki strzelań, proklamowano nowego Króla Kurkowego i rycerzy, a zwycięzcom strzelań nagrody wręczył wieloletni Prezes Bractwa i były burmistrz Starogardu Adam Czwójdziński. Dzień zakończył się wspólnym obiadem w Sali „Strzelnicy” i Balem Królewskim, rozpoczętym o godz. 2030.22.

W niedzielę, 16 sierpnia 1936 roku Bractwo Kurkowe oficjalnie pożegnało swego długoletniego prezesa i byłego Burmistrza Miasta Starogard Adama Czwójdzińskiego (był nim do marca 1935 r.). W tym dniu Bractwo zorganizowało strzelanie o godność Króla Żniwnego; został nim Leon Kotowski, a tytuły I i II Rycerza przypadły braciom Janowi Heldtowi i Maksymilianowi Wejrowskiemu. Wieczorem tego samego dnia zorganizowano w restauracji Franciszka Zastępowskiego wieczór pożegnalny dla ustępującego Prezesa, który wyprowadzał się do Poznania. Prezes Adam Czwójdziński przekazał łańcuch prezesa wiceprezesowi Bractwa Janowi Heldtowi i życzył mu sukcesów w pracy na rzecz Bractwa. Z kolei brat Heldt, podkreślając zasługi brata Czwójdzińskiego, podziękował byłemu Prezesowi za 13 lat prezesowania. Potem przemawiali bracia: Zastępowski, Zimmermann, Kuligowski, Leingartner, Golbeck, Nowak i Bartkowiak. Na wniosek brata Kuligowskiego jednomyślnie uchwalono nadanie ustępującemu prezesowi godności Honorowego Prezesa KBS w Starogardzie.

Arnold Hermann, Król Kurkowy na rok 1935/36 z rycerzami, po lewej Tomasz Tiałowski.

60

Bracia: Kazimierz Sargalski, Adam Czwójdziński, Jan Pilar i Czesław Nagórski we władzach Starogardu.

W ostatnich latach przed wojną najważniejszymi osobami (braćmi) w starogardzkim Bractwie byli: Czesław Nagórski (prezes od 1937 roku), Bolesław Kuligowski (sekretarz), Andrzej Potasznik (skarbnik), Franciszek Nowak (komendant), Jan Czyżewski (strzelmistrz), Otto Hasse (król kurkowy), Arnold Hermann (I Rycerz) i Leon Kotowski (II Rycerz).

W ówczesnej prasie, obok zwykle pojawiających się ogłoszeń o tradycyjnych strzela­ niach czy też zwyczajowych imprezach organizowanych przez Bractwo, pojawiać się zaczęły inne ogłoszenia. „W Ojczyzny obronie” – tak zapowiadano strzelania z przeznaczeniem dochodów na Fundusz Obrony Narodowej, innym razem donoszono czytelnikom, że Bractwo Kurkowe „...w zro­zumieniu powagi chwili...” wystawia tylko jedną tarczę pod has­łem „Obrona Narodowa”, przeznaczając cały dochód ze strzelania do tej tarczy na zakup broni dla Wojska Polskiego. Pojmowane w tym samym duchu zawody strzeleckie Bractwo zorganizowa­ło w latach 1938 i 1939. W tym czasie na brackiej strzelnicy strzelano także z broni wojskowej, przy licznym udziale zaproszonych oficerów ze stacjonującego w Starogardzie 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich.

Wybuch wojny 1 września 1939 roku zakończył kilkunastoletnie dzieje Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie w okresie międzywojennym.

61

Spośród wielu my wybrani

Spośród wielu my wybrani w szczerej dłoni szczera dłoń młodzież tu i weterani krzepko dzierżą ostrą broń Kiedy dobrze bije rurka kiedy wino świeci w szkle, pijmy Bracia zdrowie Kurka niech nam dobrze dzieje się Póki cel nam widny z dala póki prochu starcza nam, tedy lufa niech odpala, pijmy zdrowie pięknych dam Póki w szklance starcza wina póki bawi życia gra, póki nęci nas dziewczyna znaczy młodość jeszcze trwa Nikt tu pierwszy, nikt ostatni kiedy Bracia stają w krąg, niech nas spaja łańcuch Bratni przyjacielskich, szczerych rąk.

62

CZĘŚĆ III STAROGARDZKIE BRACTWO W LATACH 1993 - 2013 1. Kurkowe Bractwa Strzeleckie w III Rzeczypospolitej

Po zakończeniu II wojny światowej podejmowano na ziemiach polskich próby odtworze­nia kurkowych bractw strzeleckich, lecz w nowej sytuacji politycz­no - społecznej i przy totalitarnym charakterze nowego państwa, próby te nie powiodły się. Działalności nie podjęło też Zjednoczenie KBS RP, bowiem nowa „ludowa” władza uznała wszystkie bractwa i ich przedstawicielstwo „za wrogów ludu”. W latach 1947 – 51 komunistyczne władze zlikwidowały ostatecznie wszystkie bractwa i w większości przypadków przejęły ich majątek. Trudno dzisiaj powiedzieć, czy po 1945 roku podejmowano próby reaktywowania starogardzkiego Bractwa, chociażby symbolicznie. Stąd też uznać należy, że Bractwo to zakończyło swą działalność z rokiem 1939. W dniu 10 października 1949 roku Zarząd Miejski w Starogardzie zajął na podstawie ustaw wywłaszczeniowych majątek starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego. Tym samym Bractwo de iure i de facto przestało istnieć. Majątek Bractwa nie uległ jednak likwidacji, tzn. nie został oficjalnie przejęty przez Skarb Państwa, bowiem jeszcze w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, w starogardzkiej „Księdze Wieczystej” (karta nr 350) jako właściciel terenu i nieruchomości „Strzelnicy” nadal wpisane było starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie.

Jedynym kurkowym bractwem strzeleckim w Polsce, które jakiś czas przetrwało powojenną czystkę organizacyjną, było Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe” w Krakowie.

Reaktywowane na krótko 4 maja 1945 roku, już 28 czerwca 1951 roku zostało zlikwidowane, uznane zostało bowiem przez nowych decydentów za organizację burżuazyjną i obcą klasowo.

Ponowne reaktywowanie krakowskiego Bractwa miało miejsce 10 czerwca 1957 roku na fali politycznej odwilży po 1956 roku. Bractwo nie odzyskało jednak ani Celestatu ani obiektów w Parku Strzeleckim i dopiero w 1978 roku otrzymało od władz Krakowa lokal z prawdziwego zdarzenia do własnego użytku. W zamysłach komunistycznych decydentów krakowskie Bractwo miało być jedynie symbolem dawnej świetności miasta i dodatkową atrakcją turystyczną Krakowa. To też temu Bractwu przypadła w komunistycznej Polsce rola przypominania i pielegnowania odwiecznych polskich tradycji strzeleckich. Na przekór władzy krakowskie Bractwo było od 1957 roku stale obecne w życiu miasta i kraju, uczestnicząc w najważniejszych wydarzeniach państwowych, kulturalnych oraz kościelnych, co szczególnie bolało decydentów.

Krakowscy bracia kurkowi prawie zawsze brali udział w ważnych uroczystościach religijnych.

I tak np. w 1964 roku uczestniczyli w uroczystym ingresie do Katedry Wawelskiej nowego arcybiskupa krakowskiego – Karola Wojtyły. Kiedy Bractwo w 1973 roku otrzymało od władz miasta swój pierwszy sztandar, poświęcił go właśnie kardynał Karol Wojtyła. Krakowskich Braci nigdy nie zabrakło na dorocznych obchodach Święta Bożego Ciała i w kościelnych uroczystościach ku czci św. Stanisława. W 1975 roku uczestniczyli w powtórnym pochówku króla Kazimierza Jagiellończyka oraz jego żony Elżbiety Rakuszanki i na własnych ramionach przenieśli obie trumny do Kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu. Krakowian nie mogło zabraknąć też 22 października 1978 roku w Watykanie, na inauguracji pontyfikatu Ojca Świętego Jana Pawła II. 63

Poza Krakowem bracka tradycja zaczęłą odżywać dopiero na początku lat osiemdziesiątych XX stulecia. Po zorganizowaniu w 1978 roku w Muzeum Narodowym w Poznaniu dużej wystawy, przedstawiającej historyczne, wielowiekowe tradycje polskich bractw strzeleckich, zainteresowanie „tematyką bracką” wzrosło. Wydany wtedy w Poznaniu katalog wystawy spopularyzował temat. W całej Polsce rozpoczęło się gromadzenie materiałów archiwalnych oraz pamiątek po bractwach, przypomniano sobie o ukrytych, często głęboko, w zakamarkach muzealnych magazynów eksponatach; pojawiły się publikacje prasowe, potem pierwsze książki, co przyczyniło się powstania swoistej „mody” na bractwa i do spopularyzowania idei bractw strzeleckich. Jednym z największych zapaleńców zafascynowanych ideą bractw strzeleckich był dr Tadeusz Adam Jakubiak 1., historyk z wykształcenia i dyrektor Muzeum Okręgowego w Kaliszu, który swym zapałem systematycznie zarażał innych i wprost namawiał do odbudowy ruchu strzeleckiego. Książka, zatytułowana „Kurkowe bractwa strzeleckie w Wielkopolsce”, którą wydał w 1986 roku, 2. odegrała praktycznie rolę „zapalnika”. On też, jako pierwszy, zaczął snuć – marzycielskie wówczas – plany odbudowy Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej.

W 1986 roku działalność wznowiło Bractwo Kurkowe Grodu Bytomskiego w Bytomiu, a w roku 1987 reaktywowane zostało Bractwo Kurkowe w Kórniku. Tutaj też, w dniu 10 listopada 1990 roku, na spotkaniu sympatyków brackiej idei zapadła decyzja o odbudowie Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej. Realizację tego zamierzenia umożliwiło uchwalenie w dniu 7 kwietnia 1989 roku przez Sejm RP ustawy „Prawo o Stowarzyszeniach.”3.

Jeszcze w 1990 roku krakowskie bractwo rozpoczęło nawiązywanie kontaktów z bractwami wielkopolskimi. W dniu 8 listopada 1991 roku zorganizowano w Poznaniu I (VI historycznie) Kongres Bractw Kurkowych i na posiedzeniu w poznańskim Ratuszu oficjalnie powołano do życia Zjednoczenie KBS RP. W Kongresie wzięli udział bracia kurkowi z wszystkich istniejących wówczas w Polsce bractw: z Krakowa, Kórnika, Kalisza, Kościanu, Śremu, Pogorzeli, Bytomia i z jeszcze kilku innych, dopiero się organizujących. Kongres uchwalił statut Zjednoczenia KBS RP, sprecyzował program organizacji i wybrał władze Zjednoczenia. Pierwszym prezesem Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rrzeczypospolitej Polskiej po II wojnie światowej został wspomiany już dr Tadeusz Adam Jakubiak z Kalisza, wiceprezesami wybrano Zdzisława Maja z Krakowa i Ireneusza Dobrowolskiego z Bytomia, sekretarzami Przemysława Wojciechowskiego i Jacka Sytka, funkcję marszałka powierzono dr Jerzemu Wypychowi, a skarbnika Andrzejowi Ciastowskiemu. Pierwszym powojennym Królem odrodzonego Zjednoczenia KBS RP został brat Roman Rybacki z Rawicza.

Do czasu wyborów nowych władz Zjednoczenia odbyły się dwa doroczne Zjazdy Delegatów: w 1992 roku w Bytomiu i w 1993 roku w Śmiglu. Do Zjednoczenia KBS RP od samego początku (czyli od 1991 roku) należało 11 bractw. Były to: – – – – – – – – – – – 64

Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe” z Krakowa (reaktywowane w 1957 r.), Bractwo Kurkowe Grodu Bytomskiego (1986), Kórnicko-Bnińskie Bractwo Kurkowe im ks. Szczepana Janasika w Kórniku (1987), Poznańskie Bractwo Kurkowe (1990), Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Śremie (1990), Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Rawiczu (1990), Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kościanie (1990), Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pogorzeli (1991), Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Ostrowie Wielkopolskim (1991), Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Borku Wielkopolskim (1991), Kaliskie Bractwo Strzelców Kurkowych (1991).

Na 18. (kontynuacja przedwojennej numeracji) Zjeździe Delegatów Zjednoczenia KBS RP, zwołanym na 1 – 2 maja 1992 roku do Bytomia, podjęto uchwałę o przystąpieniu Zjednoczenia KBS RP do Europejskiej Federacji Historycznych Strzelców / Europejskiej Federacji Historycznych Bractw Strzeleckich (EGS – od niem.: Europäische Gemeinschaft Historischer Schützen). Już we wrześniu 200 – osobowa delegacja bractw Zjednoczenia po raz pierwszy wzięła udział w IX Europejskim Spotkaniu Bractw Strzeleckich w Genk (Belgia), a w dwa lata później, w 1994 roku, w X Europejskim Festynie Strzeleckim w Medebach (Niemcy).

Pierwszy etap odradzania się struktur Zjednoczenia KBS RP zakończył VII Kongres Zjednoczenia, który odbył się w Kórniku - Bninie w dniach 30 września – 1 października 1994 roku. Po raz pierwszy na Kongres Zjednoczenia pojechali wtedy delegaci odradzającego się starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego Bracia Lech Magnuszewski i Jarosław Sarzało. Na Kongresie przyjęto sprawozdanie Zarządu Zjednoczenia i wybrano nowe władze.

Do nowego Zarządu Zjednoczenia KBS RP weszli: dr Tadeusz Adam Jakubiak (prezes), Zdzisław Maj i Ireneusz Dobrowolski (wiceprezesi), Mieczysław Krystkowiak (sekretarz), Piotr Justkowiak (z-ca sekretarza), Jan Chomski (skarbnik), Tadeusz Trzaska (z-ca skarbnika) i Jerzy Kram (chorąży). Nowym Królem Zjednoczenia KBS RP został brat Zbigniew Leń z Kaliskiego Bractwa Strzelców Kurkowych. Podjęto też uchwałę o przeniesieniu siedziby Zjednoczenia KBS RP z ul. Głogowskiej do poznańskiego Zamku (ul. Św. Marcina 80/82) oraz o rozpoczęciu prac przy powołaniu siedmiu Okręgów Zjednoczenia. Powołano je ostatecznie na 20. Zjeździe Delegatów Zjednoczenia KBS RP, odbywających się w dniach 29 – 30 kwietnia 1995 roku w Starogardzie Gdańskim. Zjazd wykonał uchwały kongresu z Kórnika i powołał w Starogardzie Gd. siedem okręgów Zjednoczenia: centralny, krakowski, leszczyński, ostrowski, pomorski, poznański i śląski. Tym samym zakończyło się odtwarzanie struktur Zjednoczenia KBS RP. Na tym zjeździe poświęcony został też nowy sztandar Zjednoczenia KBS RP – replika sztandaru Zjednoczenia z 1926 roku, ufundowana przez wszystkie bractwa Zjednoczenia. 4.

W dniu 29 kwietnia 1995 roku w skład Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej wchodziły 32 bractwa, skupione w siedmiu okręgach nawiązujących do międzywojennych struktur: OKRĘG I POMORSKI (z siedzibą w Starogardzie Gd.): 1. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Chojnicach 2. Bractwo Strzeleckie w Piechcinie 3. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gd. OKRĘG II POZNAŃSKI (Poznań): 1. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Dolsku 2. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Grodzisku Wlkp.

3. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Grzebienisku 4. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kórniku – Bninie 5. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Opalenicy 6. Bractwo Kurkowe „Poznań 1253” w Poznaniu 7. Poznańskie Bractwo Kurkowe w Poznaniu 8. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pniewach 9. Bractwo Kurkowe „Rogoża” w Rogoźnie Wlkp.

10. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Śremie OKRĘG III LESZCZYŃSKI (Leszno): 1. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Borku Wlkp.

65

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kościanie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pogorzeli Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Rawiczu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Śmiglu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wojciechowie Bractwo Kurkowe we Włoszakowicach

OKRĘG IV OSTROWSKi (Ostrów Wlkp.): 1. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Krotoszynie 2. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Ostrowie Wlkp.

3. Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. ks Kazimierza Jagielskiego w Raszkowie 4. Kurkowe Bractwo Strzeleckie pw. N.M.P. Królowej Polski w Roszkach OKRĘG V KRAKOWSKI (Kraków): 1. Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe” w Krakowie OKRĘG VI CENTRALNY (Kalisz): 1. Kaliskie Bractwo Strzelców Kurkowych w Kaliszu 2. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Janowie Podlaskim 3. Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe” w Łodzi OKRĘG VII ŚLĄSKI (Bytom): 1. Bractwo Kurkowe Grodu Bytomskiego w Bytomiu 2. Pszczyński Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pszczynie 3. Kurkowe Bractwo Strzeleckie Miasta Ruda Śląska w Rudzie Śląskiej 4. Bractwo Kurkowe Miasta Wrocławia we Wrocławiu Z końcem 1995 roku Zarząd Zjednoczenia KBS RP uchwałą z 9 grudnia podjął decyzję o ustanowieniu czteroklasowego i numerowanego „Orderu Zasługi Zjednoczenia” (krzyże: rycerski, oficerski, komandorski i wielki). Order miał być nagrodą dla Braci i sympatyków ruchu strzeleckiego „...za szczególne zasługi w popularyzacji idei bractw kurkowych w służbie państwa i społeczeństwa”. Na 21. Zjeździe Delegatów Zjednoczenia KBS RP odbywającym się w Żorach na Górnym Śląsku (4 – 5 maja 1996 r.) oceniono pracę zarządów okręgów i omówiono przygotowania do wyjazdu delegacji bractw Zjednoczenia na XI Europejskie Spotkanie Historycznych Bractw Strzeleckich w Haaksbergen (Holandia). Rozpoczęto też intensywne przygotowania do XII Europejskiego Spotkania Bractw Strzeleckich, które miało się odbyć w 1998 roku na polskiej ziemi – w Krakowie.

W skład Zarządu Zjednoczenia KBS RP w roku 1996 wchodzili: dr Tadeusz A. Jabubiak (prezes), inż. Zdzisław Maj i Ireneusz Nałęcz-Dobrowolski (wiceprezesi), inż Mieczysław Krystkowiak (sekretarz), Piotr Justkowiak (z-ca sekretarza), dr Jerzy Wypych (marszałek), Jerzy Kram (chorąży), Jan Chomski (skarbnik), Tadeusz Trzaska (z-ca skarbnika) oraz Ryszard Kapłon i Leszek Szlapka (członkowie zarządu). Prezesami okręgów Zjednoczenia w 1996 r. byli: Lech Magnuszewski (pomorski), Tadeusz Wolny (poznański), Jan Chomski (leszczyński), inż Mieczysław Krystkowiak (ostrowski), Ireneusz Nałęcz-Dobrowolski (śląski), Tadeusz Trzaska (krakowski) i Bogdan Glinkowski (centralny). Na początku 1997 roku w Zjednoczeniu KBS RP było już 45 bractw. W porównaniu z marcem 1995 r. ich liczba wzrosła więc o trzynaście. Były to: – Bractwo Strzeleckie w Żorach (okręg VII) – Kurkowe Bractwo Strzeleckie w w Wejherowie (I) – Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Górze (III) – Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Rydzynie (III) 66

– – – – – – – – –

Kurkowe Bractwo Strzeleckie „Lechity” w Otwocku (VI) Bractwo Kurkowe im. ks. St. Łakoty w Budzyniu (II) Cieszyńskie Bractwo Kurkowe w Cieszynie (VII) Sycowskie Bractwo Strzelców Kurkowych w Sycowie (IV) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Tucholi (I) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Zbąszyniu (II) Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Wrześni (II) Bractwo Kurkowe Miasta Rybnika w Rybniku (VII) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Murowanej Goślinie (II)

W dniach 12 – 13 września 1997 roku w Krakowie obradował kolejny VIII Kongres Zjednoczenia KBS RP, który po śmierci Prezesa Zjednoczenia, Brata dr Tadeusza Adama Jakubiaka (grudzień 1996 r.), musiał wybrać nowego prezesa i nowy zarząd. Kolejnym Prezesem Zjednoczenia został Andrzej Wegner z Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Tucholi.

Do Zarządu Zjednoczenia KBS RP weszli też: Mieczysław Krystkowiak z Ostrowa Wlkp. i Krzysztof Barcz z Otwocka (wiceprezesi), Apoloniusz Twaróg z Murowanej Gośliny (sekretarz), Maria Jakubiak z Mosiny (z-ca sekretarza), Jan Chomski ze Śmigla (skarbnik), Piotr Wiczuk z Bytomia (z-ca skarbnika), dr Jerzy Wypych z Kalisza (marszałek), Stanisław Zuń z Chojnic (strzelmistrz), Krzysztof Smoleński ze Śremu (chorąży) oraz: Marek Baran z Gostynia, January Bątkiewicz ze Skoków, Zenon Bilon z Szamotuł, Ireneusz Dobrowolski z Bytomia, Bogdan Glinkowski z Kalisza, Tomasz Klauza z Pleszewa, Eugeniusz Kowalski z Krakowa, Lech Magnuszewski ze Starogardu Gd. i Andrzej Turowicz z Krakowa (członkowie Zarządu).

Zasłużony dla odradzającego się ruchu strzeleckiego brat Zdzisław Maj - Pierwszy Starszy Bractwa w Krakowie, został obwołany jednogłośnie Honorowym Prezesem Zjednoczenia. Tytuł Króla Zjednoczenia w turnieju królewskim wywalczył w tym roku brat Stanisław Osiewicz z Borka Wielkopolskiego, I Rycerzem został Krzysztof Smoleński (KBS Śrem), II Rycerzem Jacek Bartczak (KBS Raszków). Poświęcono też replikę łańcucha Króla Kurkowego Zjednoczenia KBS RP, ufundowanego jeszcze przed wojną w 1927 roku przez Brata Józefa Lipińskiego z Mikołowa na Śląsku. 5. Z końcem tego roku Zarząd Zjednoczenia pozyskał nową siedzibę, lokal przy ul. 27 Grudnia 3 w Poznaniu.

Na 22. Zjeździe Delegatów Zjednoczenia w Marszewie koło Pleszewa (Wielkopolska), odbywającym się w dniach 16 – 17 maja 1998 roku, w 150. rocznicę powstania tutejszego bractwa i w 75. rocznicę powstania Zjednoczenia KBS RP, oficjalnie wznowiono wydawanie pisma „Proporzec”, nawiązującego do miesięcznika wydawanego przed wojną przez Zjednoczenie KBS RP.

W tym czasie największym zaszczytem dla odrodzonego Zjednoczenia KBS RP i uznaniem dla jego działalności było powierzenie mu organizacji XII Europejskiego Zjazdu Bractw Strzeleckich, który odbył się w dniach 28 – 30 sierpnia 1998 roku w Krakowie. W skład Zjednoczenia wchodziło wtedy 7 okręgów (pomorski, poznański, leszczyński, ostrowski, śląski, krakowski i centralny), skupiających 45 bractw (stan z 1997 r.).

Na 23. Zjeździe Delegatów Zjednoczenia KBS RP w Szamotułach w 1999 roku podjęto uchwałę ustanawiającą św. Sebastiana patronem polskich bractw kurkowych. Ten zjazd podjął też uchwałę o zwołaniu Nadzwyczajnego Zebrania Delegatów celem ustanowienia nowego statutu organizacji. Odbyło się ono 27 listopada 1999 roku we Wrocławiu, a delegaci przybyli do tego miasta, przyjęli oczekiwaną uchwałę o zmianie Statutu Zjednoczenia.

Wcześniej, bo w dniach 27 –28 sierpnia, Prezes Zjednoczenia Brat Andrzej Wegner i Bracia Zdzisław Maj i Tomasz Klauza wzięli udział w posiedzeniu Zarządu EGS w mieście Erkelenz w Niemczech, na którym dokonano kilku zmian w statucie Federacji Europejskiej, a jedną 67

z nich było uznanie języka polskiego za język obowiązujący w strukturach EGS, co świadczyło o poważnym traktowaniu przez Braci z Europy Zachodniej działalności Zjednoczenia KBS RP i bractw do niego należących. Inicjatorem tego zapisu był wielki sympatyk polskiego ruchu strzeleckiego książę Hubertus zu Sayn-Wittgenstein. Przyjęto też nowy regulamin strzelania o tytuł Króla Kurkowego Europy. Zgodnie z nim każdy region Federacji strzelać miał najpierw w eliminacjach do swojego kura, a 5 najlepszych strzelców z każdego regionu wystąpić miało w turnieju finałowym.

Na posiedzeniu Zarządu Zjednoczenia KBS RP w dniu 15 kwietnia 2000 roku w Tucholi podjęto uchwałę o restytuowaniu Okręgu Bydgoskiego z siedzibą w Piechcinie. W czerwcu 2000 roku na IX Kongresie Zjednoczenia (IV po reaktywowaniu Zjednoczenia), odbywającym się w dniach 30 czerwca – 2 lipca w Tucholi, 95 delegatów Bractw z całej Polski wybrało nowy Zarząd Zjednoczenia, na czele którego stanął ponownie Andrzej Wegner z Tucholi (prezes).

Członkami Zarządu Zjednoczenia zostali: Ireneusz Dobras z Krotoszyna, Adam Gołembowski z Piły, Maria Jakubiak z Mosiny, Jacek Kofin z Krakowa, Stanisław Osiewicz z Borka Wlkp., Paweł Przychodniak z Czarnkowa, Krzysztof Smoleński ze Śremu, Maciej Szóstek z Żerkowa, Adam Warzybok z Ostrzeszowa i dr Jerzy Wypych z Kalisza. Do Zarządu weszli też po raz pierwszy (na mocy nowego statutu) prezesi Okręgów Zjednoczenia KBS RP: bydgoskiego – Czesław Kotorak, centralnego – Bogdan Glinkowski, leszczyńskiego – Jan Chomski, krakowskiego – Andrzej Turowicz, ostrowskiego – Mieczysław Krystkowiak, poznańskiego – January Bątkiewicz, szamotulskiego – Dariusz Nowaczyński, śląskiego – Tadeusz Myczkowski i pomorskiego – Lech Magnuszewski (do grudnia 2000 r., potem Jarosław Czyżewski).

Plakietka Zjednoczenia KBS RP

Zwołany na 19 maja 2001 roku do Wrześni 24. Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP, będący zarazem I Konferencją Programową Zjednoczenia KBS RP, miał dać odpowiedź na pytanie: „W jakim kierunku będzie podążał polski ruch bractw kurkowych i jakimi sposobami chce to realizować”. Na Zjazd udało się trzech delegatów ze Starogardu Gd.: Jarosław Czyżewski (Przezes Okręgu Pomorskiego), Kazimierz Laskowski (Prezes KBS w Starogardzie Gd.) i Lech Magnuszewski (członek delegacji). Po dyskusji Zjazd przyjął dokument zatytułowany „700 lat tradycji, 10 lat teraźniejszości i co dalej”, będący w – pewnym sensie – zarysem programu działalności Zjednoczenia na następne lata. Kolejne etapy w działalności Zjednoczenia KBS RP wyznaczały: X Kongres Zjednoczenia w Pniewach (12.09.2003 r.), Zjazd Delegatów Zjednoczenia w Krotoszynie (19 – 20.06.2004 r.), XI Kongres Zjednoczenia w Ostrzeszowie (13 – 15.10.2006 r.) i XII Kongres Zjednoczenia w w Lidzbarku Welskim (02 – 03.10.2009 r.).

Od momentu reaktywowania Zjednoczenia KBS RP do 2012 roku zwołano: VII Kongres w Kórniku (1995), VIII Kongres w Krakowie (1997), IX Kongres w Tucholi (2000), X Kongres w Pniewach (2003), XI Kongres w Ostrzeszowie (2006), XII Kongres w Lidzbarku Welskim (2009) i XIII Kongres w Ostrowie Wlkp. (2012). Zjazdy Delegatów Zjednoczenia KBS RP odbyły się w: Bytomiu (1992), Śmiglu (1993), Starogardzie Gdańskim (1995), Żorach (1996), Pleszewie (1998), Szamotułach (1999), Wrześni (2001), Borku Wlkp. (2002), w Krotoszynie (2004), w Czarnkowie (2005), w Gdyni (2006, nadzwyczajny), w Tarnowie Podgórnym (2008), w Poznaniu (2009), Śremie (2010), w Poznaniu (2011, nadzwyczajny) i w Zbąszynku (2011).

Zjednoczenie KBS RP zrzesza obecnie 116 bractw z całej Polski (na 149 obecnie istniejących.)6.

68

2. Europejska Federacja Historycznych Bractw Strzeleckich Europejska Federacja Historycznych Bractw Strzeleckich (EGS – od niem.: Europäische Gemeinschaft Historischer Schützen) została założona, jako europejski związek strzelecki na długo przed politycznym zjednoczeniem Europy. Już bowiem 25 czerwca 1955 roku w Akwizgranie / Aachen (Niemcy) powstał Związek Bractw Strzeleckich, organizacja o początkowo niewielkim zasięgu oddziaływania. Z czasem jednak idea zjednoczenia związków strzeleckich spotkała się z coraz większym oddźwiękiem. W 1962 roku w Eilendorf pod Akwizgranem powstała organizacja reprezentująca interesy wszystkich bractw strzeleckich na obszarze Belgii, Holandii i Niemiec. Kolejnym krokiem na niwie integracji europejskich bractw było zwołanie 10 października 1971 roku w Antwerpii zebrania założycielskiego organizacji skupiającej zachodnioeuropejskie bractwa strzeleckie. Już 5 marca 1972 roku otrzymała ona w Akwizgranie statut, a 17 września 1975 roku w Eindhoven w Holandii dokonano uroczystej rejestracji Europejskiego Stowarzyszenia Historycznych Bractw Strzeleckich.

W jego skład wchodzi obecnie 25 federacji oraz związków strzeleckich z 12 krajów europejskich. Razem jest to około 2 800 stowarzyszeń z około 6 milionami strzelców. Celem strzeleckiej wspólnoty EGS jest działanie na rzecz zjednoczonej i chrześcijańskiej Europy - dewizą Stowarzyszenia jest maksyma: „PRO DEO – PRO EUROPAE CHRISTIANI UNITATE – PRO VITA” (Bogu – Zjednoczonej Chrześcijańskiej Europie – Życiu), a jednym z najważniejszych zadań EGS jest troska o zachowanie obyczajów i tradycji bractw strzeleckich, przy jednoczesnym uznaniu samodzielności bractw i równym ich traktowaniu. EGS realizuje swoje cele poprzez kultywowanie i wspieranie tradycji, obyczajów i zwyczajów należących do niego związków, traktując swoją działalność jako wkład w zjednoczenie chrześcijańskiej Europy. Nadrzędnym jednak celem EGS jest pobudzenie ducha europejskiego koleżeństwa i brackiej idei, za którym pójść powinno powstanie trwałej przyjaźni między narodami. Jednym z fundamentów działalności EGS jest zasada dobrowolności członkostwa oraz wymóg powstrzymywania się przez organizacje należące do EGS od przedsięwzięć gospodarczych. EGS nie ma żadnej orientacji politycznej. Należące do EGS federacje i związki są niezależnymi i autonomicznym organizacjami (EGS nie ingeruje w ich działalność). Same ustalają własne przepisy oraz regulaminy. Inne stowarzyszenia mogą wchodzić w skład tej organizacji, jeżeli nie należą do żadnej innej podobnej organizacji. EGS dąży do stałego poszerzania liczby federacji i związków oraz innych stowarzyszeń, które prezentują podobne zasady i tradycje oraz wyrażą taką wolę.

EGS podzielona jest terytorialnie na 5 Regionów:

Herb EGS-u: w środku umieszczona jest „Akwizgrańska Pieczęć Matki Bożej” (znana jako „młodsza pieczęć Karola Wielkiego” powstała w 1327 roku. Przedstawia cesarza Karola Wielkiego klęczącego przed Matką Boską z Dzieciątkiem i ofiarowującego Jej akwizgrańską Kaplicę Palatyńską. Legenda: S(IGILLUM) REGALIS SEDIS AQVENSIS AD CAVSAS (Pieczęć królewskiego tronu w Akwizgranie). Pieczęć, otoczona 12 gwiazdami (symbolem jedności Europy), umieszczona jest na błękitnej tarczy herbowej

1 – Europa Środkowo - Północna (Niemcy na płn. od rzeki Men) 2 – Europa Środkowo - Południowa (Niemcy na płd. od rzeki Men, Austria, Szwajcaria, Lichtenstein) 3 – Europa Północno - Zachodnia (Holandia, Wielka Brytania, Dania, Norwegia, Szwecja, Finlandia) 4 – Europa Południowo - Zachodnia (Belgia, Luksemburg, Francja, Hiszpania, Portugalia, Włochy, San Marino, Grecja) 5 – Europa Wschodnia (Polska, Chorwacja, Słowenia, Słowacja, Węgry, Czechy, Estonia, Łotwa, Litwa, Rosja, Ukraina, Gruzja i ew. inne)

69

5 Region EGS tworzą obecnie: – – – –

Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich RP Chorwackie Historyczne Wojsko Związek Ostrostrzelców Korony Czeskiej Kozackie Bractwo Kurkowe Ukrainy

W skład Prezydium (Zarządu) EGS wchodzą :

Charles Louis książę de Merode z Belgii (prezydent)

Jos Verbeeten z Holandii (wiceprezydent)

Bernd Hellwig z Niemiec (wiceprezydent)

Andrzej Wegner z Polski (wiceprezydent)

Peter Olaf Hoffmann z Niemiec (wiceprezydent i sekretarz generalny)

dr Louis Litjens z Holandii (skarbnik)

W skład Prezydium wchodzą też przedstawiciele regionów: Ernst Soboll z Niemiec (prezydent regionu I), Helmut Thewes z Niemiec (sekretarz regionu I), Andreas Zopf z Austrii (sekretarz regionu II), Jan Schrurs z Holandii (sekretarz regionu III), Peter Ernst z Belgii (sekretarz regionu IV), Paweł Przychodniak z Polski (sekretarz regionu V) oraz Henny Hoppenbrouwers z Holandii (ceremoniarz), Horst Thoren z Niemiec (prawnik) i Wilfried Krüger z Niemiec (odpowiedzialny za działalność charytatywną).

EGS jest współorganizatorem Europejskich Spotkań Bractw Strzeleckich (Europejskich Festynów Strzeleckich).

Początkowo odbywały się one co dwa lata. Podczas zjazdu europejskich bractw w Garrel (Niemcy) w 2000 roku podjęto decyzję o organizowaniu kolejnych spotkań nie co dwa, lecz co trzy lata.

Podczas tych spotkań, uczestniczące w nich związki i bractwa strzeleckie rywalizują o zwycięstwo w różnych konkursach strzeleckich, z których najważniejszym są zawody strzeleckie o tytuł Europejskiego Króla Bractw Strzeleckich. W strzelaniu o tytuł Europejskiego Króla Kurkowego biorą udział królowie Bractw i okręgów krajowych zjednoczeń oraz królowie narodowi. Każdy z 50 (zazwyczaj) zawodników finału oddaje tylko jeden strzał i przechodzi na koniec kolejki. Strzelanie trwa do strącenia ostatniej drzazgi kura.

Europejskie Spotkania Strzelców odbywały się dotychczas w: 1975 – Aachen / Akwizgran (Niemcy) 1977 - Nijmegen (Holandia) 1979 - Peer (Belgia) 1981 - Koblencja (Niemcy) 1982 - Eindhoven (Holandia) 1985 - Eupen (Belgia) 1987 - Lippstadt (Niemcy) 1989 - Valkenburg (Holandia) 70

Folder informacyjny EGS z pocz. XXI w.

1992 - Genk (Belgia) 1994 - Medenbach (Niemcy) 1996 - Haaksbergen (Holandia) 1998 - Kraków (Polska) 2000 - Garrel (Niemcy) 2003 - VÖcklabruck (Austria) 2006 - Heeswijk (Holandia) 2009 - Kinroi (Belgia) 2012 - Tuchola (Polska)

Następne Europejskie Spotkania Strzelców odbędą się w 2015 roku w miasteczku Peine (Dolna Saksonia/Niemcy), a w 2018 roku w miejscowości Leudal (Holandia).

Zjednoczenie KBS RP jest członkiem Europejskiej Wspólnoty Bractwa Strzeleckich (EGS) od wiosny 1992 roku. Od tego momentu bracia z Polski brali udział we wszystkich europejskich spotkaniach strzelców: w 1992 roku w Genk (Belgia), w 1994 roku w Medebach (Niemcy), w 1996 roku w Haaksbergen (Holandia), w 1998 roku w Krakowie , w 2000 roku w Garrel (Niemcy), w 2003 roku w Vöcklabruck (Austria), w 2006 roku w Heeswijk (Holandia), w 2009 roku w Kinroi (Belgia) i w 2012 roku w Tucholi. Największym sukcesem Zjednoczenia KBS RP na arenie międzynarodowej było zdobycie tytułu „Europejskiego Króla Strzelców EGS“ przez Romana Rybackiego z Rawicza podczas XIV Europejskiego Spotkania Historycznych Bractw Strzeleckich, zorganizowanego w dniach 29 – 31 sierpnia 2003 roku w Vöcklabruck (Austria).

Tym samym po raz pierwszy w historii Europejskiej Wspólnoty Bractw Strzeleckich tytuł ten wywalczył Polak. Na XV Europejskim Spotkaniu Bractw Strzeleckich w Heeswijk (Holandia) w 2006 roku, tytuł „Europejskiego Króla Strzelców EGS“ ponownie wywalczył Brat z Polski – Tadeusz Żyła z Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Pszczynie i został Królem EGS na lata 2006 – 09.

Wykaz Królów Europejskich Spotkań Bractw Strzeleckich w latach 1995–2012 1975 – Akwizgran 1977 – Nijmegen

1979 – Peer

1981 – Koblencja

1982 – Eindhoven 1985 – Eupen

1987 – Lippstadt

1989 – Valkenburg 1992 – Genk

1994 – Medebach 1996 – Haaksbergen 1998 – Kraków

2000 – Garel

2003 – Vöcklabruck 2006 – Heeswijk

2009 – Kinroi

2012 – Tuchola

– – – – – – – – – – – – – – – – –

Otto Hecters (Belgia) Mathieu Janssens (Belgia) Gunther Halfman (Niemcy) Willem den Held (Holandia) Hugo Steyls (Belgia) Gregor Hofman (Belgia) Horst Walter (Niemcy) Hubert Pflaum (Niemcy) Uwe Iserhardt ( Niemcy) Heinz Meier (Niemcy) Wilfried Stammermann (Niemcy) Wilhelm Lienen (Niemcy) Harry Kettels (Holandia) Roman Rybacki (Polska) Tadeusz Żyła (Polska) Mario Geisler (Niemcy) Toon Weijtmanns Holandia

71

3. Reaktywowanie starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego

Idea odtworzenia starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego zrodziła się prawdopodobnie już na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku, a decydujący impuls do podjęcia działań w tym kierunku wyszedł z kręgu ludzi wywodzących się bądź związanych ze starogardzkim Muzeum Ziemi Kociewskiej.

Na początku drugiej połowy 1992 roku doszło do towarzyskiego spotkania, w którym uczestniczyło kilka osób w tym: Bogusław Faltynowski (dyrektor Muzeum), Andrzej Błażyński (b. dyrektor Muzeum, ówczesny realizator programów sieci kablowej w Starogardzie Gd.) i Wiesław Gogan (b. pracownik Muzeum). Ten ostatni był autorem pierwszej publikacji poświęconej starogardzkiemu Bractwu, zatytułowanej „Z dziejów Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie 1351/1773 – 1939” i wydanej przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej w 1986 roku. To oni podjęli wówczas próbę reaktywowania tej historycznej organizacji, z którą stykali się na co dzień z racji swych zainteresowań i pracy w Muzeum.

Już wkrótce przekonali oni do tego zamierzenia innych pasjonatów: Zbigniewa Bonę, Edwarda Dubielę, Kazimierza Laskowskiego, Lecha Magnuszewskiego, Mariana Maziuka i kilku innych. O pomoc poproszeni zostali też: Romuald Czyżewski (syn ostatniego przedwojennego strzelmistrza Bractwa) i podinspektor Zenon Chrzanowski ze starogardzkiej policji. Wsparcia inicjatywie od samego początku udzielali inni starogardzianie m. in.: Feliks Bach, Zygmunt Przewoski i Jan Wałaszewski. Wszyscy wyżej wymienieni rozpoczęli rozpoznawanie sytuacji prawnej i poszukiwanie sprzymierzeńców, którzy mogliby być pomocni w zrealizowaniu pomysłu odtworzenia Bractwa. Toteż gremium rozpoczęło działania, mające doprowadzić do reaktywowania Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim.

W zorganizowanej naprędce dwudziestoosobowej Grupie Strona tytułowa broszury o dziejach Założycielskiej Starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, starogardzkiego Bractwa wydanej w 1986 r. która doprowadziła do jego odtworzenia znaleźli się: Feliks Bach, Andrzej Błażyński, Zbigniew Bona, Zenon Chrzanowski, Romuald Czyżewski, Jarosław Deska, Edward Dubiela, Bogusław Faltynowski, Paweł Głuch, Wiesław Gogan, Kazimierz Laskowski, Zygmunt Łachacz, Lech Magnuszewski, Marian Maziuk, Michał Niski, Zygmunt Przewoski, Stefan Rajkowski, Jarosław Sarzało, Jan Wałaszewski i Jerzy Weyer.7.

Na spotkaniu Grupy Założycielskiej w dniu 9 lutego 1993 roku ustalono na dzień 25 czerwca termin Walnego Zebrania Bractwa (na którym miano dokonać wyboru Zarządu Bractwa). Ponadto na wrzesień wyznaczono termin pierwszego strzelania królewskiego (do którego nie doszło – było to normalne strzelanie!) i prowizorycznie wybrano strzelmistrza Bractwa, którym został oficer policji ze starogardzkiej komendy Brat Zenon Chrzanowski. Już 11 lutego starogardzkie Bractwo zwróciło się do Zarządu Okręgowego Ligi Obrony Kraju w Gdańsku z prośbą o wyrażenie zgody na powołanie sekcji strzeleckiej LOK przy Bractwie. 5 listopada zgodę na powołanie takiej sekcji wyraziło Prezydium Zarządu Rejonowego LOK w Starogardzie Gdańskim, a 9 listopada wniosek Bractwa został zaakceptowany uchwałą Prezydium Zarządu Wojewódzkiego LOK w Gdańsku. W sześć dni później, 17 lutego, w Restauracji „Strzelnica” – historycznym, tradycyjnym miejscu spotkań starogardzkiego Bractwa Kurkowego w XIX 72

i XX wieku – odbyło się kolejne spotkanie Grupy Założycielskiej (nazywanej też od czasu do czasu: Grupą Inicjatywną Reaktywującą Starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie).

W zebraniu uczestniczyło 11 osób, które wybrały czteroosobowy Komitet Założycielski w składzie: Andrzej Błażyński, Zbigniew Bona, Bogusław Faltynowski i Lech Magnuszewski, mający przygotować projekt Statutu Bractwa i skierować wniosek o zarejestrowanie stowarzyszenia do Sądu Rejestrowego w Gdańsku. W tym samym, mniej więcej czasie, nieżyjący już plastyk i jedna z legend Starogardu, Ryszard Rebelka, przygotował projekt brackiego herbu oraz pieczęci Bractwa, nawiązujący do rysunku kura, który w 1986 roku przygotował na okładkę wspomnianej już publikacji o Bractwie autorstwa Herb odrodzonego starogardzkiego Wiesława Gogana. Ostateczną i do dzisiaj obowiązującą wersję Kurkowego Bractwa Strzeleckiego z 1993 roku Kura i logo stworzył Lech J. Zdrojewski.

Na kolejnym zebraniu Grupy Założycielskiej (Grupy Inicjatywnej), które odbyło się 24 lutego 1993 roku w restauracji historycznej starogardzkiej „Strzelnicy”, prowadzonej wówczas przez jednego z założycieli Bractwa Jerzego Weyera, omawiano projekt statutu.

W zebraniu uczestniczyło 15 osób (na 17 pełnoprawnych członków) 8., które przyjęły projekt statutu i potwierdziły dokonany 17 lutego wybór czteroosobowego Komitetu Założycielskiego.

Na tymczasową siedzibę Bractwa wybrano Basztę Narożną przy ul. Bocznej 3, jeden z obiektów Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd. W tych pierwszych miesiącach 1993 roku Bractwo cały czas się organizowało. Członkowie – założyciele Bractwa podpisywali oficjalne deklaracje członkowskie, spontanicznie organizowali się w grupy zadaniowe, szukali kontaktów i poparcia, rozmawiali z kolejnymi chętnymi do przystąpienia do Bractwa, ze znajomymi oraz z przedstawicielami Władz Miasta. W dniu 26 marca 1993 roku oficjalne deklaracje członkowskie podpisali: Bogusław Faltynowski, Wiesław Gogan, Kazimierz Laskowski i Lech Magnuszewski, a miesiąc później, dokładnie 26 kwietnia: Andrzej Błażyński, Zenon Chrzanowski, Jarosław Deska, Edward Dubiela, Paweł Głuch, Marian Maziuk, Michał Niski, Stefan Rajkowski, Jarosław Sarzało i Jerzy Weyer. Dwa dni później, 28 kwietnia, deklarację podpisał Brat Zbigniew Bona. Do tej grupy już wkrótce dołączyli inni.

Jeszcze w marcu przygotowano ostateczną wersję Statutu Bractwa i przegłosowano go. Kiedy statut, wzorowany na przedwojennym starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego z 1937 roku i statutach istniejących już Bractw oraz dopasowany do rzeczywistości lat dziewięćdziesiątych był gotowy, Komitet Założycielski rozpoczął przygotowywanie dokumentacji, niezbędnej do rejestracji Bractwa. Szybko przygotowano odpowiedni wniosek i 29 marca przesłano go władzom sądowniczym. Oto treść tego dokumentu: Starogard Gdański, 1993-03-29 Do Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku Wydział I Cywilny Sąd Rejestrowy Komitet Założycielski Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim zwraca się z uprzejmą prośbą o rejestrację w trybie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. „Prawo o stowarzyszeniach”.

Do wniosku o rejestrację załączamy statut stowarzyszenia, listę założycieli, protokół z wyboru Komitetu Założycielskiego.

73

Ponadto uprzejmie informujemy o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia: Muzeum Ziemi Kociewskiej, ul. Boczna 3, 83-200 Starogard Gdański, tel. 246 75.

Za Komitet Założycielski: /Bogusław Faltynowski, Andrzej Błażyński, Zbigniew Bona, Lech Magnuszewski/

Już 26 kwietnia 1993 roku Wydział I Cywilny Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku zarejestrował stowarzyszenie pod nazwą Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gdańskim (sygn.akt: Ins. Rej.St. – 88/93), które zostało 14 maja 1993 roku w Gdańsku wpisane do Rejestru Stowarzyszeń pod nr. Rej. St.-917.

W dniu 25 czerwca 1993 roku odbyło się pierwsze powojenne Walne Zebranie Bractwa, które w tym dniu miało 15 pełnoprawnych członków.

Byli to: A. Błażyński (nr ewid. 1), Zbigniew Bona (2), Zenon Chrzanowski (3), Jarosław Deska (4), Edward Dubiela (5), Bogusław Faltynowski (6), Paweł Głuch (7), Wiesław Gogan (8), Kazimierz Laskowski (9), Lech Magnuszewski (10), Marian Maziuk (11), Michał Niski (12), Stefan Rajkowski Brat Lech Magnuszewski, pierwszy powojenny Prezes Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd. (13), Jarosław Sarzało (15) i Jerzy Weyer (14). Tego samego dnia dokonano wyboru Zarządu Bractwa. Pierwszym Prezesem reaktywowanego starogardzkiego Bractwa został Brat Lech Magnuszewski. Obok niego w skład pięcioosobowego Zarządu Bractwa weszli Bracia: Bogusław Faltynowski (wiceprezes), Jarosław Sarzało (sekretarz), Marian Maziuk (skarbnik) i Zenon Chrzanowski (strzelmistrz). W jakiś czas później do w/w piętnastki Braci dołączyli: Jarosław Czyżewski – wnuk Jana, członka przedwojennego Bractwa Kurkowego w Starogardzie i syn Romualda, współzałożyciela Bractwa oraz Jan Sokołowski, Czesław Winiarczyk, Henryk Niedzielski, Adam Kozłowski i Zenon Sobiecki (na spotkania przychodził tylko przez jakiś czas i ostatecznie nie wszedł do Bractwa). Wszyscy oni (z wyjątkiem Z. Sobieckiego), zostali oficjalnie przyjęci w poczet członków Bractwa na zebraniu w dniu 19 marca 1994 roku (nr. 16 – 20). Tym samym bractwo liczyło 20 osób. Na zebraniu brackim w dniu 3 września 1994 roku do Bractwa przyjęci zostali dwaj kolejni członkowie: Henryk Nowicki i Henryk Kinder (21 – 22). Z dwudziestoosobowej pierwotnie ukształtowanej Grupy Założycielskiej do Bractwa ostatecznie nie weszli: Feliks Bach, Romuald Czyżewski, Jan Wałaszewski, Zygmunt Łachacz i Zygmunt Przewoski.

Jeszcze w 1993 roku rozpoczęto intensywne prace związane z wyborem i przygotowaniem wzoru umundurowania oraz z zorganizowaniem i uporządkowaniem historycznej strzelnicy brackiej położonej za Restauracją „Strzelnica”. W tym pierwszym przypadku dyskusja była nad wyraz burzliwa i trwała dosyć długo. Na jednym z brackich spotkań Prezes Bractwa, Brat Lech Magnuszewski przedstawił wstępne projekty ubiorów dla Bractwa. Bracia Bogusław Faltynowski i Jan Sokołowski proponowali umundurowanie wzorowane bardziej na mundurach wojskowych czy też na przedwojennych mundurach Bractwa (te z kolei wzorowane były na brackim umundurowaniu z okresu międzywojennego i na tym z okresu zaborów). Ostatecznie 74

odrzucono przedwojenne umundurowanie, wyraźnie nawiązujące do tego z czasów pruskich i zdecydowano się na staropolskie kontusze, nawiązujące do tych siedemnastowiecznych.

Dnia 15 września 1994 roku Zarząd Bractwa wystosował pismo do Zarządu Zjednoczenia KBS RP z siedzibą w Poznaniu, z prośbą o przyjęcie starogardzkiego Bractwa w poczet członków Zjednoczenia. Do pisma załączono kopię postanowienia o rejestracji Bractwa, kserokopię statutu, krótką charakterystykę i historię Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie, spis członków z adresami i numerami telefonów, listę członków Zarządu Bractwa oraz kalendarz imprez przewidzianych na 1995 rok. W siedemnaście miesięcy po rejestracji, dokładnie 30 września 1994 roku, na VII Kongresie Zjednoczenia w Kórniku - Bninie, starogardzkie Bractwo zostało przyjęte do Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej, a 30 listopada (stosownie do zaleceń z posiedzenia Zarządu Zjednoczenia KBS RP w Rudzie Śląskiej z dnia 22 października) zadeklarowało swą przynależnośc do Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP. Rok 1994

Znacznie więcej czasu zajęło poszukiwanie a potem przygotowanie strzelnicy.

Ostatecznie Bracia zdecydowali się na historyczny obiekt na terenie starogardzkiej „Strzelnicy”, wybudowany w latach 1847 – 48 / 1889 – 92. W tym samym czasie rozpoczęto też treningi strzeleckie i zorganizowano pierwsze strzelania do kura i do tarcz. W dniu 2 listopada 1994 roku zarząd starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego zwrócił się do Zarządu Miasta Starogard Gdański z prośbą o dofinansowanie remontu tej dawnej brackiej strzelnicy, położonej za Restauracją „Strzelnica”, na dawnym terenie Bractwa. Uporządkowanie starej strzelnicy brackiej wymagało czasochłonnych i kosztownych robót ziemnych, budowlanych i porządkowych. W związku z tym, że ze strzelnicy korzystali także funkcjonariusze Komendy Rejonowej Policji Państwowej, Aresztu Śledczego, Wojskowej Komendy Uzupełnień, Straży Pożarnej oraz członkowie sekcji strzeleckich LOK - u i Klubu Sportowego „Agro - Kociewie”, inicjatywa ta miała szanse powodzenia i można było liczyć na pomoc Miasta. Dodatkowym argumentem za przyznaniem finansowego wsparcia był fakt, że to właśnie starogardzkie Bractwo miało zorganizować w 1995 roku ogólnopolski Zjazd Delegatów Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP, a to już było ważne dla Starogardu i jego promocji.

Jedno z pierwszych zdjęć starogardzkich Braci 75

W dniach 30 września – 1 października 1994 roku dwuosobowa delegacja starogardzkiego Bractwa (Bracia Lech Magnuszewski i Jarosław Sarzało) po raz pierwszy wzięła udział w VII Kongresie Zjednoczenia KBS RP odbywającym się Kórniku - Bninie pod Poznaniem. Dokonano tam wyboru nowego Zarządu Zjednoczenia i kolejnego prezesa Zjednoczenia KBS RP (pozostał nim dr Tadeusz Jakubiak). Na pierwsze strzelanie poza Starogardem starogardzcy Bracia udali się do Chojnic. Strzelanie, zorganizowane przez Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Chojnicach w dniu 11 listopada 1994 roku z okazji Święta Niepodległości i intronizacji miejscowego Króla Kurkowego, odbywało się na terenie krytej strzelnicy KS „Chojniczanka”. Bractwo chojnickie, założone w 1388 roku, zostało reaktywowane wcześniej od starogardzkiego, bo już w 1992 roku. W strzelaniu do „Tarczy Sportowej dla Braci” pierwsze miejsce zajął starogardzianin Jarosław Czyżewski, który w nagrodę otrzymał pamiątkowy medal. Był to pierwszy sukces strzelecki odniesiony przez jednego ze starogardzkich Braci poza Starogardem.

Strzelania starogardzkiego KBS w 1994 roku: 19.03.1994 r.: strzelano z KBKS, 15 strzałów w trzech seriach po 5 strzałów do tarczy

na odległość 50 m, udział brało 17 braci

1. miejsce – Edward Dubiela (114 pkt)

2. miejsce – Jarosław Czyżewski (113 pkt)

– Kazimierz Laskowski (113 pkt)

– Michał Niski (113 pkt) 02.07.1994 r.: strzelano z KBKS, 15 strzałów w trzech seriach po 5 strzałów do tarczy

na odległość na odległość 50 m, udział brało 15 braci

1. miejsce – Czesław Winiarczyk (106 pkt)

2. miejsce – Andrzej Błażyński (105 pkt)

3. miejsce – Jarosław Sarzało (92 pkt) 03.09.1994 r.: strzelano z KBKS do tarczy na odległość 50 m, udział brało 15 braci,

10 strzałów w dwóch seriach po 5 strzałów

1. miejsce – Henryk Nowicki (91 pkt)

2. miejsce – Kazimierz Laskowski (87 pkt)

3. miejsce – Czesław Winiarczyk (83 pkt) 10.10.1994 r.: strzelano z KBKS do tarczy

na odległość 50 m, udział brało 23 braci,

10 strzałów w dwóch seriach po 5 strzałów

1. miejsce – Henryk Kinder

2. miejsce – Andrzej Błażyński

3. miejsce – Jarosław Czyżewski 19.11.1994 r.: strzelano z KBKS, 10 strzałów

w dwóch seriach po 5 strzałów do tarczy

na odległość 50 m, udział brało 19 braci

1. miejsce – Kazimierz Laskowski (64 pkt)

2. miejsce – Jerzy Weyer (59 pkt)

3. miejsce – Henryk Nowicki (58 pkt)

– Jarosław Sarzało (58 pkt)

76

4. Starogardzkie Bractwo w latach 1995 – 2000 Rok 1995 W dniu 5 lutego 1995 roku odbyło się w Restauracji „Strzelnica” Walne Zebranie starogardzkiego KBS, na którym przyjęto sprawozdanie za rok 1994, przedstawiono kalendarz imprez na 1995 rok i omawiano przygotowania do Krajowego Zjazdu Delegatów Zjednoczenia KBS RP. W kalendarzu imprez KBS w Starogardzie Gdańskim na rok 1995 zaplanowano 10 strzelań normalnych: 18 marca, 8 kwietnia, 13 maja, 24 czerwca, 29 lipca, 26 sierpnia, 16 września, 7 października, 4 listopada i 16 grudnia. Strzelanie królewskie przewidziano na dzień 27 maja, a intronizację Króla Kurkowego na 20 czerwca. Planowano też spływ kajakowy Wdą (20 – 21 maja), wycieczkę krajoznawczą (w sierpniu lub we wrześniu) i spotkanie opłatkowe (21 grudnia).

Jednak najważniejszą imprezą w tym roku miał być Krajowy Zjazd Delegatów Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP, zaplanowany na 29 – 30 kwietnia. Jeszcze w 1994 roku Zjednoczenie KBS RP przyznało organizację kolejnego Krajowego Zjazdu Delegatów, wszystkich 32 istniejących wtedy w Polsce bractw, starogardzkiemu Bractwu.

Miał to być pierwszy Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP na Pomorzu Nadwiślańskim od czasu pamiętnego Zjazdu w Gdyni w 1936 roku. Patronat nad starogardzkim zjazdem objęło Biuro Bezpieczeństwa Narodowego przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z ministrem panem Henrykiem Goryszewskim na czele. W marcu prezes starogardzkiego Bractwa Lech Magnuszewski pojechał na Europejską Konferencję Zarządów Krajow ych Europejskiej Federacji Bractw Strzeleckich (EGS) odbywającą się w Mönchengladbach (Nadrenia – Westfalia / Niemcy), gdzie oficjalnie zaprosił przedstawicieli EGS na zjazd polskich bractw kurkowych do Starogardu Gdańskiego. Swój przyjazd zapowiedzieli m. in.: Prezydent Europejskiej Federacji Bractw Strzeleckich Juan hrabia t’Kint de Roodenbeke (arystokrata spokrewniony z belgijską rodziną królewską) oraz sekretarz V Regionu EGS Stan (Stanisław) Zaproszenie na Krajowy Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP w 1995 roku.

Królicki z Belgii.

Na Walnym Zebraniu Bractwa, które odbyło się 15 lutego 1995 roku do Bractwa przyjęto kolejnych członków: Andrzeja Szczygielskiego (23), Mirosława Sonnenfelda (24), Tadeusza Raczka (25), Janusza Urbana (26), Jerzego Suchomskiego (27) i Józefa Baskę (28). Tym samym w lutym 1995 roku starogardzkie Bractwo miało 28 członków.9. Jeszcze 12 stycznia 1995 roku wniosek do Zarządu Bractwa o przyjęcie, uzpełniony o dwa poręczenia Braci, skierował Franciszek Kaszubowski. Został on wkrótce pozytywnie rozpatrzony przez Zarząd Bractwa.

Tym samym Brat Franciszek Kaszubowski został 29 - tym członkiem starogardzkiego bractwa.

Nieco później – i na krótko – do Bractwa wstąpił Piotr Smuczyński (30).

77

Pierwsze wystÄ…pienie Bractwa w kontuszach na odrestaurowanej strzelnicy

Bracka biesiada po otwarciu strzelnicy, 22 kwietnia 1995 r.

78

W dniu 1 lutego 1995 roku Zarząd starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego zwrócił się do Zarządu Miasta Starogard Gdański z wnioskiem o oddanie Bractwu w nieodpłatne, wieczyste użytkowanie zabudowanej nieruchomości o powierzchni 3,9626 ha, której właścicielem do 1948/49 roku było przedwojenne starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie, a która w 1987 roku przeszła przez zasiedzenie na własność Gminy Miejskiej Starogard Gdański. Sprawa tej nieruchomości omawiana była też na Nadzwyczajnym Walnym Zebraniu Bractwa w dniu 2 kwietnia 1995 roku. Prezes, Brat Lech Magnuszewski, najpierw omówił przygotowania do Krajowego Zazdu Delegatów Zjednoczenia KBS RP, a potem przedstawił status prawny dawnej ziemi Bractwa, na której usytuowana jest bracka strzelnica oraz budynek z Restauracją „Strzelnica” (dawny Celestat), przed wojną także należącej do Bractwa.

W nawiązaniu do tej sprawy Brat Paweł Głuch (służbowo Prezydent Miasta) omówił stanowisko Zarządu Miasta w tej kwestii i zachęcał do podejmowania dalszych starań o odzyskanie ziemi oraz mienia przedwojennego Bractwa w całości, co – biorąc pod uwagę dorobek poprzednich bractw, historyczną ciągłość tradycji brackiej w Starogardzie oraz fakt, że starogardzkie Bractwo było spadkobiercą dorobku swych poprzedników – wydawało się całkiem realne.

Czekając na decyzję Zarządu Miasta, Bracia systematycznie porządkowali teren strzelnicy, położonej na wspomnianej nieruchomości. Pomocy przy porządkowaniu strzelnicy udzielił Zarząd Miasta, wspierając Bractwo sumą 30 tys. złotych. Uroczyste otwarcie odrestaurowanej strzelnicy za Restauracją „Strzelnica” odbyło się o godz. 1100 w dniu 22 kwietnia 1995 roku, na kilka dni przed Krajowym Zjazdem Delegatów Zjednoczenia KBS RP. Bracia wystąpili tego dnia po raz pierwszy w nowych strojach – w staropolskich kontuszach. Strzelnica poświęcona została przez proboszcza parafii św. Katarzyny, księdza kanonika Romana Walkowsa, a pierwsze honorowe strzały oddali na niej: Przewodniczący Rady Miasta pan Roman Klin, Wiceprezydent Starogardu Gdańskiego pan Zbigniew Kozłowski, ksiądz Roman Walkows i Prezes starogardzkiego KBS Brat Lech Magnuszewski.

Otwarcie wystawy poświęconej dziejom bractw strzeleckich przed Basztą Narożną Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd. 79

W dniach 29 – 30 kwietnia 1995 roku starogardzkie Bractwo było gospodarzem Krajowego Zjazdu Delegatów Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP. Na zjazd przyjechało prawie 200 Braci, reprezentujących 22 bractwa z całej Polski.10. Honorowym gościem uroczystości był szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pan minister Henryk Goryszewski, który przybył do Starogardu Gdańskiego drugiego dnia Zjazdu. Uroczystości rozpoczęły się 29 kwietnia powitaniem gości przez Brata Prezesa Lecha Magnuszewskiego oraz oddaniem o godz. 1100 strzałów honorowych na otwarcie Zjazdu. Strzelali goście honorowi i prezesi przybyłych bractw. Około godz. 1130 w starogardzkim Muzeum Ziemi Kociewskiej została otwarta wystawa poświęcona dziejom bractw strzeleckich, zaty tułowana „Z dziejów Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej”. Potem na Rynku Miejskim miało miejsce uroczyste wręczenie starogardzkiemu Bractwu sztandaru, który wykonany został w marcu przez starogardzką firmę pani Danuty Trzeciak, wg projektu starogardzkiego plastyka Ryszarda Rebelki.11.

Wręczenie sztandaru miało uroczysty charakter: Prezes starogardzkiego KBS przykląkł przed pocztem sztandarowym na jedno kolano, ujął płachtę sztandaru i ucałował jego rąbek, wyrażając tym samym symbolicznie swój szacunek dla wielowiekowej tradycji Bractwa. Po paradzie na ulicach miasta przybyłych na uroczystość bractw kurkowych i po uroczystym obiedzie, odbyła się ceremonia wbijania pamiątkowych gwoździ w drzewce sztandaru.

Około godz. 1515 w Ratuszu Miejskim otwarto Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP. Jedną z najważniejszych decyzji podjętych w czasie obrad było przywrócenie przedwojennej struktury okręgowej Zjednoczenia KBS RP i powołanie siedmiu okręgów Zjednoczenia (centralnego, krakowskiego, leszczyńskiego, pomorskiego, poznańskiego, śląskiego i ostrowskiego). Pierwszym powojennym Prezesem Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP został Brat Lech Magnuszewski ze 80

81

82

Starogardu Gdańskiego. Po zakończeniu obrad Bracia przeszli na teren starogardzkiej strzelnicy, gdzie o godz. 1730 rozpoczęto strzelania eliminacyjne. W zawodach mógł wziąć udział każdy z Braci, po wykupieniu za 22 złote karty strzelań. Strzelano do tarczy sportowej z odległości 50 metrów, w pozycji stojącej, a każdy ze strzelców miał do dyspozycji 7 strzałów, z których 5 najlepszych było ocenianych.

Do rozgrywki finałowej zaklasyfikowało się 20 najlepszych strzelców. Pierwszy dzień zjazdu zakończyła kolacja i Bal Strzelecki w salach Restauracji „Strzelnica”.

Na drugi dzień, po śniadaniu, kontynuowano do godz. 930 strzelania eliminacyjne.

O godz. 10 00 w starogardzkiej farze, w kościele pw. św. Mateusza, rozpoczęła się msza święta w intencji bractw kurkowych, w trakcie której poświęcono sztandar starogardzkiego Bractwa oraz replikę przedwojennego sztandaru Zjednoczenia KBS RP z 1926 roku.

Poświęcenia dokonał ksiądz infułat Stanisław Grunt. Po mszy Bracia i wszyscy goście udali się na strzelnicę, gdzie o godzinie 1145 rozpoczęły się strzelania finałowe i honorowe. Tego dnia wystawiono następujące tarcze: „Tarczę Mistrzowską Zjednoczenia KBS RP”, „Tarczę Prezesa Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd.” i „Tarczę Honorową Zjazdu Delegatów Zjednoczenia”. Do „Tarczy Mistrzowskiej Zjednoczenia” strzelano tylko raz w pozycji stojącej i z odległości 50 metrów. Takie same zasady przewidziano przy strzelaniu do „Tarczy Prezesa KBS w Starogardzkie Gd.” Do „Tarczy Honorowej Zjazdu Delegatów” strzelali członkowie Zarządu Zjednoczenia KBS RP, prezesi bractw i goście honorowi zjazdu. Warunki strzelania jak wyżej. W każdej z konkurencji wyłonieni zostali zwycięzcy oraz zdobywcy drugiego i trzeciego miejsca. W strzelaniu do „Tarczy Mistrzowskiej Zjednoczenia KBS RP” wygrał Brat Stanisław Zuń z KBS w Chojnicach, drugi był starogardzianin Kazimierz Laskowski, a trzeci Brat Wiesław Guźla z KBS w Raszkowie. „Tarczę Prezesa KBS w Starogardzie Gd.” zdobył Henryk Kinder z KBS w Starogardzie Gd., drugi był brat Ryszard Zawodny z KBS w Borku Wlkp., a trzeci brat Andrzej Pawłowski z KBS w Rawiczu. W strzelaniu do „Tarczy Honorowej Zjazdu Delegatów” najlepszy okazał się szef BBN minister Henryk Goryszewski, który wygrał strzelanie przed Tadeuszem Piotrowskim z KBS w Kościanie i Józefem Dudzikiem z KBS w Grzebienisku.

Po obiedzie odbyło się wręczenie nagród i uroczyste zamknięcie Krajowego Zjazdu Delegatów, podczas którego Prezes Zjednoczenia KBS RP Tadeusz Jakubiak powiedział: „Gospodarze, Wasza gościnność przeszła najśmielsze oczekiwania. Dziękujemy.” To, że Zjazd się udał, zawdzięczać należy pracy oraz poświęceniu wszystkich Braci, świetnemu przygotowaniu i organizacji imprezy a także sponsorom, którzy umożliwili jego przeprowadzenie. Sponsorami były firmy: LEIER z Malborka, BROWAR HEWELIUSZ z Gdańska, PAKMET ze Starogardu Gd., POLMET H. Kindera ze Starogardu Gd., Starogardzkie Zakłady Farmaceutyczne POLFA, Starogardzkie Zakłady Przemysłu Spirytusowego POLMOS i Drukarnia B. BUDA ze Starogardu Gd. 83

Uczestnicy pierwszego strzelania królewskiego

Po tych zjazdowych uroczystościach nadszedł wreszcie czas na zorganizowanie pierwszego strzelania o tytuł Króla Kurkowego starogardzkiego Bractwa. Po długich debatach w łonie Bractwa przygotowano regulamin strzelecki i rozpoczęto przygotowania do strzelania. „Regulamin strzelania do kura o tytuł Króla Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim”:

Kur z pierwszego powojennego strzelania królewskiego

Królewski strzał Brata Jarosława 84

1 - W strzelaniu mogą brać udział tylko Bracia KBS w Starogardzie Gdańskim 2 - O kolejnośći strzelców decyduje losowanie 3 - Bracia oddają strzały do Kura w ustalonej, cyklicznej kolejności aż do jego strącenia 4 - Królem zostaje ten z Braci, który celnym strzałem strąci Kura Kura uważa się za strąconego dopiero wtedy, kiedy z odległości 50 m nie będzie widoczna gołym okiem na stelażu żadna jego część 5 - Do strzelania dopuszcza się dowolną broń długą kal. 22 (5,6 mm) bez lunety 6 - Do strzelania używać można swojej amunicji o pełnym ołowianym płaszczu, bez nacięć, nawierceń i innych przeróbek.

Zabroniona jest amunicja typu „Magnum” 7 - W czasie strzelania dopuszcza się możliwość udziału spóźnionych Braci, z tym że przystępują oni do strzelania cyklicznego jako ostatni, po zakończeniu kolejki, w trakcie której zgłoszą się do strzelania

Pierwsze tradycyjne strzelanie o tytuł Króla Kurkowego starogardzkiego Bractwa Strzeleckiego, zorganizowane po raz pierwszy od 1939 roku (a więc po 56-letniej przerwie), odbyło się 27 maja 1995 roku. Zgodnie z tradycją strzelano do kura (wykonanego z lipowego drewna przez kociewskiego artystę Bernarda Ossowskiego) umieszczonego na dwumetrowej żerdzi ustawionej

Intronizacja pierwszego powojennego Króla Kurkowego Jarosława „Sprawiedliwego”

85

w odległości 50 m od stanowisk strzeleckich. Po prawie czterogodzinnej walce i wystrzeleniu przez Braci około 500 pocisków, pierwszym powojennym Królem Kurkowym w Starogardzie Gdańskim został Brat Jarosław Czyżewski, wnuk ostatniego przedwojennego strzelmistrza Bractwa Jana Czyżewskiego. I Rycerzem został Brat Stefan Rajkowski, a II Rycerzem Brat Michał Niski.12.

Jeszcze 5 czerwca 1995 roku Zarząd Bractwa, nawiązując do wielowiekowej polskiej tradycji strzeleckiej, zwrócił się do Zarządu Miasta Starogard Gdański z prośbą, o wydanie tzw wilkierza, zwalniającego Króla Kurkowego w całości z podatków lokalnych na okres od 01.06.1995 do 31.05.1996 roku. Intronizacja Króla Kurkowego odbyła się 10 czerwca na starogardzkim Rynku i włączona została do programu obchodów Dni Kociewia. Udział w niej wzięli przedstawiciele władz miejskich i powiatowych, przedstawiciele Bractwa Strzeleckiego z miasta partnerskiego Hillerod (Dania) oraz goście z zaprzyjaźnionego niemieckiego miasta Diepholz. Uczestniczyli w niej też Bracia kurkowi z Chojnic i Tucholi. Aktu intronizacji dokonał Prezes Bractwa i Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP Brat Lech Magnuszewski, wręczając nowemu Królowi królewski łańcuch o 25 ogniwach.13. W trakcie intronizacji Prezydent Miasta Starogard Gdański i zarazem Brat Kurkowy Paweł Głuch, odczytał wilkierz, zwalniający nowego Króla Kurkowego z podatków lokalnych. Tym samym tradycji stało się zadość.

Po orzeczeniu Kolegium Odwoławczego przy Sejmiku Samorządowym Województwa Gdańskiego, w którym była mowa o przekazaniu w 1978 roku terenu i obiektów starogardzkiej „Strzelnicy” „...z rażącym naruszeniem prawa” WSS „Społem”, sprawa brackich obiektów (strzelnicy i budynku) była nadal otwarta. W momencie przekazania strzelnicy WSS „Społem” w księgach wieczystych, jako jej właściciel, nadal widniało starogardzkie Bractwo Kurkowe, stąd też ówczesny Naczelnik Miasta bezprawnie dysponował majątkiem nie należącym do Skarbu Państwa. Bractwo było de iure nadal właścicielem terenu i obiektów na nim stojących i to aż do 1988 roku, kiedy to prawo własności z tytułu zasiedzenia przeszło na Gminę Miejską Starogard Gd.

W dniu 23 września 1995 roku odbyło się kolejne Nadzwyczajne Walne Zebranie całego Bractwa poświęcone tej sprawie. Prezes Bractwa Brat Lech Magnuszewski poinformował Braci, że w związku z decyzją w/w kolegium, Zarząd Bractwa zwróci się do Zarządu Miasta Starogard Gdański z prośbą o zwrot całej nieruchomości wraz z zabudowaniami, względnie o oddanie jej w wieczyste użytkowanie.

W dniu 21 października 1995 roku odbyło się jeszcze jedno Nadzwyczajne Walne Zebranie Bractwa, tym razem sprawozdawczo - wyborcze, w którym udział wzięło 20 (z 30) braci. W trakcie obrad, na podstawie artykułu 27 Statutu Bractwa, podjęto uchwałę nr 1/95 w sprawie zmiany statutu. Jego zmiana była następstwem kontroli przeprowadzonej w Bractwie przez pracownika Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku nadzorującego pracę stowarzyszeń, panią Elżbietę Brzezińską, która w protokole pokontrolnym z dnia 27 września 1995 roku zaleciła dokonanie zmiań w statucie, w punktach dotyczących m.in. terenu i zakresu działalności Bractwa oraz zmniejszenia liczby Braci w Zarządzie, Sądzie Honorowym i w komisjach. Zebranie otworzył i prowadził Prezes Bractwa, Brat Lech Magnuszewski.

Po przyjęciu uchwały o zmianie statutu podjęto kroki mające na celu skierowanie odpowiedniego wniosku do Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku, z prośbą o dokonanie zmian w statucie Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd. Dnia 21 października 1995 roku, w dzień Nadzwyczajnego Walnego Zebrania, Bractwo liczyło 30 członków (zrezygnował Zenon Sobiecki, doszli bracia Franciszek Kaszubowski i Piotr Smuczyński, który jednak po kilkunastu miesiącach opuścił Bractwo).

86

Rok 1996

Interesująco przedstawiał się kalendarz imprez Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd. na rok 1996. Terminy strzelań zwykłych wyznaczono na: 10 lutego, 6 kwietnia, 1 czerwca (tego dnia w „Strzelnicy” odbywała sie też impreza pod nazwą „Kurkowe Bractwo Strzeleckie Dzieciom” z okazji Dnia Dziecka), 6 lipca (z powodu intronizacji Króla Kurkowego w Tucholi przeniesiono strzelanie na 12 lipca), 10 sierpnia, 7 września, 5 października, 9 listopada i 7 grudnia. Ponadto zaplanowano: na 13 stycznia – strzelanie o Puchar Prezesa KBS; na 9 marca – strzelanie o Nagrodę Króla Kurkowego a na 14 września – I Amatorskie Mistrzostwa Starogardu Gdańskiego (ostatecznie I Amatorski Turniej Strzelecki odbył się 11.11.1996 r.). Na strzelanie o tytuł Króla Kurkowego KBS w Starogardzie Gdańskim wyznaczono pierwotnie dzień 4 maja (ostatecznie strzelano 11 maja, bowiem w dniach 4 – 5 maja w Żorach na Śląsku odbywał się 21 Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP). Ponadto na sobotę 27 kwietnia 1996 roku zaplanowano w Starogardzie Gd., który od 1995 roku był stolicą Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP, strzelanie o tytuł Króla Kurkowego Okręgu Pomorskiego.

Na pierwszym zebraniu starogardzkiego Bractwa w now ym roku, odby wającym się w dniu 13 stycznia, w poczet członków Bractwa przyjęty został Kazimierz Kurlapski.

Tego samego dnia odbył się „I Turniej Strzelecki o Puchar Prezesa KBS w Starogardzie Gd.” Wygrał go Brat Jarosław Czyżewski. Na Walnym Zebraniu Sprawozdawczo - Wyborczym starogardzkiego Bractwa, zwołanym na 24 lutego 1996 roku, wybrano Zarząd II kadencji.

W skład Zarządu Bractwa weszli: Lech Magnuszewski (prezes), Zbigniew Bona (wiceprezes), Jarosław Sarzało (sekretarz), Jarosław Czyżewski – aktualny Król Kurkowy (strzelmistrz) i Marian Maziuk (skarbnik). Wybrano też Komisję Rewizyjną i Sąd Honorowy.

W dniu 29 lutego Prezes Bractwa Lech Magnuszewski, będąc w składzie delegacji Zarządu Zjednoczenia KBS RP, wziął udział w audiencji u Prymasa Polski, kardynała Józefa Glempa.

W czasie tego spotkania w Warszawie omawiano m.in. sprawę wyznaczenia kapelana Zjednoczenia KBS RP.

Dnia 4 marca 1996 r. starogardzkie Bractwo na mocy uchwały nr 1/95 Nadzwyczajnego Walnego Zebrania z 21 października 1995 roku skierowało wniosek o dokonanie zmian w statucie.

Wydział I Cywilny Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku jeszcze w tym samym roku zatwierdził zmiany w statucie, proponowane we wniosku starogardzkiego Bractwa.

Już 21 marca 1995 roku do Zarządu Bractwa zwrócił się z prośbą o przyjęcie w poczet członków Leszek Warczak. Został on pełnoprawnym członkiem Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd. na mocy uchwały Zarządu Bractwa z 18 kwietnia 1996 roku. Na początku marca Brat Jarosław Czyżewski, wykorzystując swoją znajomość z Zygmuntem Bogdziewiczem z Polskiego Związku Strzelectwa Sportowego w Gdańsku, rozpoczął starania o zakup broni strzeleckiej dla siebie oraz dla Braci: Andrzeja Błażyńskiego, Lecha Magnuszewskiego, Mariana Maziuka, Henryka Nowickiego i Jerzego Suchomskiego. Broń zakupiono okazyjnie i po stosunkowo niskiej cenie w Krakowie. Do tego czasu Bracia korzystali z broni zdeponowanej w Rejonowej Komendzie Policji Państwowej w Starogardzie Gd.

Plakietka Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP

Pierwsze po II wojnie światowej strzelanie o tytuł Króla Kurkowego Okręgu Pomorskiego, zorganizowane przez Okręg Pomorski Zjednoczenia KBS RP z siedzibą w Starogardzie Gd., odbyło się dnia 27 kwietnia 1996 roku. Braci z pomorskich Bractw, przybyłych na strzelanie 87

Zarząd Zjednoczenia KBS RP na audiencji i po spotkaniu u Prymasa Polski kardynała Józefa Glempa, 29 lutego 1996 roku 88

przywitał na Rynku Miejskim prezes Lech Magnuszewski. Około godz. 8 00, po zbiórce Braci i gości przed Ratuszem na starogardzkim Rynku, przeprowadzono rejestrację uczestników. O godz. 945, po odegraniu hejnałów miast, z których przyjechali Bracia, najpierw przemówił Prezes Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP Brat Lech Magnuszewski, a potem gości w imieniu władz miasta powitał przewodniczący Rady Miejskiej, pan Roman Klin.

W chwilę później nastąpił przemarsz bractw i gości pod pomnik Odzyskania Niepodległości przez Starogard w 1920 roku, stojący przy ul. Paderewskiego, gdzie Bracia złożyli kwiaty. Około godz. 1000 wszyscy Bracia i goście udali się do kościoła pw. św. Katarzyny na uroczystą mszę w intencji bractw Okręgu Pomorskiego, odprawioną przez księdza kanonika Romana Walkowsa. W czasie mszy poświęcony został łańcuch Króla Kurkowego Okręgu Pomorskiego, przygotowane do strzelania tarcze, medale brackie i nagrody. Po zakończeniu mszy wszyscy Bracia przemaszerowali ulicami Podgórną, Kanałową, Hallera i Mickiewicza na teren „Strzelnicy”. Około godz. 1130 rozpoczęły się strzelania. Wystawiono trzy tarcze: „Tarczę Królewską”, o tytuł i łańcuch Króla Kurkowego Okręgu Pomorskiego, do której strzelali wszyscy Bracia z całego Okręgu Pomorskiego, „Tarczę Honorową Miasta Starogard Gdański”, do której strzelali goście, prezesi bractw i królowie bractw oraz „Tarczę Prezesa Okręgu Pomorskiego” (strzelać mogli wszyscy Bracia). Na strzelanie przybyło ok. 150 Braci z bractw pomorskich, z których 20 - tu rywalizowało w finale o tytuł Króla Kurkowego Okręgu Pomorskiego. Po długim strzelaniu pierwszym powojennym Królem Kurkowym Okręgu Pomorskiego został Brat Kazimierz Zaborowski z KBS w Wejherowie, który wyprzedził swojego kolegę z wejherowskiego Bractwa Romana Grzywacza, Kazimierza Laskowskiego i Jarosława Czyżewskiego (obaj KBS Starogard Gd.). W strzelaniu do „Tarczy Honorowej” wygrał Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) przed Leszkiem Kłoskiem (KBS Tuchola) i Janem Groenwaldem (KBS Wejherowo). W strzelaniu do „Tarczy Prezesa Okręgu Pomorskiego” ponownie najlepszy był Brat Jarosław Czyżewski, przed Braćmi Szafranikiem i Bladowskim.

Pierwsze strzelanie o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego

89

W dniu 3 maja 1996 roku starogardzkie Bractwo uroczyście obchodziło rocznicę Konstytucji 3 Maja, a w dniach 4 i 5 maja dwaj Bracia: Lech Magnuszewski (prezes) i Jarosław Czyżewski (strzelmistrz) udali się na Śląsk, na 21. (czwarty powojenny) Krajowy Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP odbywający się w Żorach, przy udziale ponad 200 Braci z 28 polskich bractw.

Drugie powojenne strzelanie o tytuł Króla Kurkowego KBS w Starogardzie Gd. odbyło się 11 maja 1996 roku. Na strzelanie przybyła delegacja bractwa strzeleckiego z Hillerod w Danii (miasto partnerskie Starogardu Gd.).

Po oddaniu przez Braci około 400 strzałów do kura, Królem Kurkowym na rok 1996/97 został Brat Leszek Warczak, który dopiero niedawno, bo w kwietniu, przyjęty został do Bractwa.

I Rycerzem został Brat Marian Maziuk, a II Rycerzem Brat Lech Magnuszewski.

1 czerwca odbyło się normalne, regulaminowe strzelanie Bractwa. Strzelano z KBKS, po 15 strzałów w trzech seriach po 5 strzałów, do tarczy na odległość 50 m; w strzelaniu udział wzięło 16 Braci. W strzelaniu tym I miejsce zajął Brat Czesław Winiarczyk (72 pkt.), drugi był Brat Lech Magnuszewski (70), a trzeci Brat Mirosław Sonnenfeld (68). Tego samego dnia na strzelnicy brackiej odbywała się też impreza pod nazwą „Bractwo Kurkowe Dzieciom”, zorganizowana z okazji Dnia Dziecka. W strzelaniu udział wzięło 78 dzieci, które po zawodach otrzymały z rąk Prezesa starogardzkiego Bractwa pamiątkowe dyplomy.

II strzelanie królewskie i intronizacja Króla Leszka „Budowniczego”

90

Intronizacja nowego Króla Kurkowego, Brata Leszka Warczaka, który przyjął imię Leszek „Budowniczy”, odbyła się w dniu 15 czerwca na starogardzkim Rynku, jak zwykle w ramach obchodów Dni Kociewia.

Kulminacyjnym punktem intronizacji było oficjalne nadanie nowemu Królowi imienia, przekazanie mu łańcucha królewskiego (nowego, ufundowanego przez Brata Jerzego Suchomskiego) i królewskie ślubowanie. Oto tekst ślubowania, które złożył król Leszek „Budowniczy”:

„Ślubuję uroczyście, jako Król Kurkowy Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim, podtrzymywać i pielęgnować wiekowe tradycje naszego Bractwa oraz szerzyć ducha państwowego i obywatelskiego względem Rzeczypospolitej Polskiej.”

Czerwiec był niezwykle bogaty w brackie imprezy. W dniach 8 – 9 czerwca Bracia uczestniczyli w Kaliszu w obchodach 5 - lecia odrodzenia kaliskiego Bractwa i wzięli udział „IV Europejskim Strzelaniu O Srebrną Lilię Św.

Józefa”. W dniach 22 – 23 czerwca, delegacje brackie pojechały na strzelania do Zbąszynia i Piechcina, a w dniach 12 – 13 lipca kilku Braci wzięło udział w uroczystościach brackich w Tucholi, połączonych z obchodami 650 - lecia nadania praw miejskich Tucholi. W czasie tych uroczystości, odbywających się w ramach „Dni Borów Tucholskich”, najpierw poświęcono i wręczono tucholskiemu Bractwu sztandar, a potem na Rynku w Tucholi dokonano intronizacji Króla Kurkowego. Bractwo uczestniczyło też w intronizacji Króla Kurkowego w Chojnicach, która odbyła się 15 sierpnia.

Ważnym wydarzeniem dla Bractwa w 1996 roku był udział Braci ze Starogardu Gd. w XI Europejskim Zjeździe Bractw Strzeleckich w Haaksbergen w Holandii, odbywającym się w dniach 29 sierpnia – 2 września 1996 roku.

Na ten europejski zjazd bractw do Haaksbergen udało się (po raz pierwszy) 23 starogardzkich Braci, po części z rodzinami,14. łącznie 59 osób.

Do Holandii przybyli przedstawiciele ponad 250 bractw z całej Europy, głównie z Holandii, Niemiec i Belgii. Z Polski na zjazd pojechało łącznie 790 osób, reprezentujących 29 bractw.

Drugiego dnia imprezy odbyło się strzelanie do Kura o tytuł Króla Europejskiego; po raz pierwszy brał w nim udział starogardzianin – Jarosław Czyżewski. Europejskim Królem Kurkowym został Wilfried Stammermann z Markhausen w Niemczech. Na wieczornym przyjęciu królewskim Brat Andrzej Tyszkiewicz z krakowskiego Bractwa wręczył nowemu Królowi Europejskiemu pamiątkową szablę z napisem: veni, vidi, Deus vicit (przybyłem, zobaczyłem, Bóg zwyciężył). Słów tych użył król Jan III Sobieski w liście pisanym do papieża po zwycięstwie na Turkami pod

Członkowie Bractwa na zjeździe w Haaksbergen 91

Wiedniem w dniu 12 września 1683 r. (była to parafraza słynnych słów Juliusza Cezara po jednym z jego zwycięstw w Azji: veni, vidi,vici ­– przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem).

Starogardzianie w składzie: Jarosław Czyżewski, Kazimierz Laskowski, Lech Magnuszewski i Henryk Nowicki zdobyli 7 miejsce drużynowo w strzelaniu z pistoletu pneumatycznego. Najlepszy wynik indywidualny uzyskał Brat Kazimierz Laskowski zajmując w strzelaniu z długiej broni pneumatycznej 7 miejsce. Z kolei Jarosław Czyżewski w strzelaniu z kuszy zajął 1 miejsce ex-equo ze strzelcem z Niemiec (obaj po 98 pkt na 100 możliwych) i tym samym zdobył tytuł Mistrza Europy.

Brat Czesław Winiarczyk z szablą zdobytą na turnieju w Chojnicach

Po powrocie z Holandii ekipa bracka wzięła 14 września udział w strzelaniu „O miecz Jakuba Wejhera” w Wejherowie. Starogardzianie okazali się bezkonkurencyjni w strzelaniu do „Tarczy Prezydenta Wejherowa”, zajmując trzy pierwsze miejsca; wygrał Henryk Nowicki przed Lechem Magnuszewskim i Leszkiem Warczakiem.

W dniu 5 października na starogardzkiej strzelnicy odbyło się kolejne rutynowe strzelanie. Zawody wygrał Brat Jarosław Czyżewski, przed Braćmi Henrykiem Nowickim i Lechem Magnuszewskim. W dniu 10 listopada 1996 roku, w przeddzień Święta Niepodległości, starogardzcy Bracia udali się w silnym składzie na strzelania do Chojnic/Krojant i powrócili z wieloma nagrodami. W strzelaniu do „Tarczy Honorowej” zwyciężył Jarosław Czyżewski, a drugie miejsce zajął Lech Magnuszewski. W strzelaniu do „Tarczy Brackiej” ponownie najlepszy był Brat Jarosław Czyżewski, a III miejsce wywalczył Czesław Winiarczyk. Strzelanie do Kura też wygrali starogardzianie: pierwszy był Kazimierz Laskowski, Leszek Warczak był drugi, a Henryk Nowicki trzeci. Najważniejszą nagrodę, czyli „wiecznie” przechodnią „Szablę Dowódcy 18. Pułku Ułanów Pomorskich Płk. Kazimierza Mastalerza”, zdobył Brat Czesław Winiarczyk z wynikiem 45 na 50 możliwych punktów. Tyle samo punktów w tym strzelaniu zdobył poprzedni zdobywca szabli Brat Jarosław Czyżewski, ale miał mniej dziesiątek i przegrał rywalizację z Bratem Czesławem. Tym samym szabla, przed rokiem zdobyta przez Brata Jarosława, pozostała na kolejny rok w Starogardzie Gd. Już dzień później, 11 listopada, Bracia uczestniczyli w Starogardzie Gd. w obchodach Święta Niepodległości i na swojej strzelnicy wzięli udział w „I Starogardzkim Amatorskim Turnieju Strzeleckim”. Ten pierwszy ogólnodostępny turniej na strzelnicy Bractwa wygrał pan Wiesław Lica przed panami Danielem Gradtke i Adamem Wątką.

W ostatnich strzelaniach odbywających się tego roku na Pomorzu, po raz pierwszy na większą skalę udział wzięli też przedstawiciele Kurkowego Bractwa Strzeleckiego z Tczewa, reaktywowanego w 1996 roku i oficjalnie zarejestrowanego w Sądzie Wojewódzkim 13 lipca. To Bractwo nawiązywało do tradycji historycznego tczewskiego Bractwa, założonego podobnie jak i starogardzkie w 1351 roku, odtworzonego najpierw w 1531 roku, a potem ponownie w 1603 roku i odrodzonego w 1921 roku.

92

Rok zakończył się dla Bractwa udziałem w smutnym wydarzeniu, w pogrzebie zmarłego 13 grudnia Prezesa Zjednoczenia KBS RP, Brata dr Tadeusza A. Jakubiaka. W pogrzebie w Mosinie uczestniczyła delegacja starogardzian w składzie: Lech Magnuszewski, Michał Niski, Leszek Warczak, Bogusław Faltynowski, Edward Dubiela i Zbigniew Bona. W imieniu Zarządu Zjednoczenia KBS RP Brata Tadeusza pożegnał wiceprezes Zjednoczenia Brat Ireneusz Dobrowolski.

Rok 1997

Na rok 1997 decyzją Zarządu Bractwa ustalono następujące terminy strzelań zwykłych: 18 stycznia, 8 lutego, 8 marca, 12 kwietnia, 26 kwietnia, 10 maja, 1 czerwca, 2 sierpnia, 6 września, 4 października, 11 listopada i 6 grudnia. Jednocześnie rozpoczęto prowadzenie klasyfikacji strzeleckiej cyklu GRAND PRIX (o Wielką Nagrodę KBS w Starogardzie Gd.).

Do tej klasyfikacji zaliczane miały być wszystkie normalne strzelania punktowe z całego roku. Za pierwsze miejsce w normalnym strzelaniu punktowym Bracia mogli otrzymać maksymalnie 10 pkt, za drugie 9 pkt., itd. O zwycięstwie i kolejności w tej klasyfikacji decydować miała suma punktów ze wszystkich normalnych strzelań. Każdy z Braci mógł zrezygnować z jednego strzelania lub odrzucić najgorszy wynik.

Już 18 stycznia odbył się „II Turniej Strzelecki o Puchar Prezesa KBS w Starogardzie Gd.” Zawody ponownie wygrał Brat Jarosław Czyżewski przed Braćmi Kazimierzem Laskowskim i Czesławem Winiarczykiem. W zawodach, „O Tarczę Króla Kurkowego”, rozegranych 8 marca, znowu wygrał Jarosław Czyżewski przed Kazimierzem Laskowskim i Franciszkiem Kaszubowskim.

Bracia na strzelnicy w dniu strzelania królewskiego 93

Na Walnym Zebraniu starogardzkiego Bractwa, odbywającym się 22 marca, dokonano zmian w Zarządzie Bractwa. Funkcję sekretarza od Jarosława Sarzały przejął Jarosław Czyżewski, dotychczasowy strzelmistrz. Brata Jarosława na stanowisku strzelmistrza zastąpił Brat Kazimierz Laskowski. Na zebraniu uchwalono też nowe składki kwartalne w wysokości 150,- PLN i wysokość wpisowego do Bractwa na poziomie 2 000,- PLN.

W tym samym czasie zainteresowanie wstąpieniem do Bractwa wyraził Tadeusz Wiśniewski ze Sztumu. Jego podanie z prośbą o przyjęcie do Bractwa, datowane 10 kwietnia 1997 roku i skierowane do Zarządu Bractwa, zostało zaakceptowane przez Zarząd i wkrótce, po złożeniu przysięgi, Brat Tadeusz stał się pełnoprawnym członkiem starogardzkiego KBS.

W dniu 3 maja 1997 roku starogardzcy Bracia po raz kolejny udali się na strzelania 3 - majowe do Chojnic. W strzelaniu do sylwetki biegnącego dzika pierwsze miejsce zdobył Jarosław Czyżewski z maksymalną ilością punktów tj. 100/100. W strzelaniu do „Tarczy Sportowej” ponownie najlepszy był Jarosław Czyżewski, a drugie miejsce przypadło Bratu Kazimierzowi Laskowskiemu. Ukoronowaniem sukcesów starogardzian w tym dniu było strzelanie do „Tarczy Bractwa Kurkowego”, w którym trzy pierwsze miejsca zajęli Bracia ze Starogardu Gd: Lech Magnuszewski, Kazimierz Laskowski i Jarosław Czyżewski.

W dniu 10 maja 1997 roku na starogardzkiej strzelnicy odbyło się kolejne, już trzecie po wojnie, strzelanie o tytuł Króla Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim, w którym udział wzięło 26 Braci. Po niecałej godzinie zaciekłej, choć krótkiej rywalizacji strzał nr 118 wyłonił zwycięzcę. Nowym Królem Kurkowym na rok 1997/98 został Brat Jerzy Suchomski, zamieszkały w Starogardzie Gdańskim i prowadzący firmę w Skarszewach. Zaszczytne tytuły Rycerzy zdobyli Bracia Adam Kozłowski i Jerzy Weyer. Intronizacja nowego Króla Kurkowego odbyła się o godz. 1500, w dniu 8 czerwca, na Rynku w Starogardzie Gd., w trakcie obchodów tradycyjnych Dni Kociewia.

Oprócz Prezydenta Miasta pana Pawła Głucha, przybył na nią m .in. Burmistrz Skarszew, pan Józef Ebertowski, obaj odczytali wilkierze z przywilejami dla nowego Króla.

94

24 maja odbyło się w Wejherowie „II Strzelanie o Tytuł Króla Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP” oraz „II Strzelanie o Miecz Jakuba Wejhera”, zorganizowane przez miejscowe KBS. W zawodach o tytuł królewski Okręgu Pomorskiego zwyciężył Jarosław Czyżewski i został Królem Kurkowym Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP rok 1997/98.

W dniu 31 maja starogardzkie Bractwo Kurkowe zorganizowało „I Krajowy Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny”(starogardzka strzelnica położona jest na obszarze parafii św. Katarzyny). Do Starogardu przyjechali Bracia z Chojnic, Tczewa, Wejherowa, Łodzi, Skokowa i Żor, a w turniejowe szranki stanęło 76 strzelców. Po nabożeństwie polowym i po powitaniu przybyłych na turniej Braci, rozpoczęto o godz. 1120 strzelania i zakończono je dopiero około godz. 1730. 23-gramowy Złoty Pierścień Św. Katarzyny, do którego kruszec ufundował Brat Henryk Nowicki, zdobył Krzysztof Szczęsny z Bractwa wejherowskiego. Drugie miejsce zajął

95

starogardzianin Leszek Warczak, a trzeci był Stanisław Zuń z KBS w Chojnicach. Odbyły się też strzelania do innych tarcz: „Tarczę Prezesa Okręgu Pomorskiego” zdobył Henryk Nowicki (KBS Starogard Gd.), a „Tarczę Przewodniczącego Rady Miasta Starogard Gd.” zabrał do domu Brat Mirosław Sonnenfeld (KBS Starogard Gd.). Turniej zakończył się rautem strzeleckim, połączonym z ogłoszeniem wyników i wręczeniem nagród.

W czerwcu doceniona została praca Brata Prezesa Lecha Magnuszewskiego na rzecz rozwoju ruchu strzeleckiego w Polsce; decyzją Kapituły Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP z 14 czerwca 1997 roku został on odznaczony Krzyżem Komandorskim tego orderu (nr 015).

W dniu 7 sierpnia w Starogardzie Gd. odbyło się zebranie przedstawicieli zarządów Bractw Okręgu Pomorskiego, na którym dokonano wyboru nowego Prezesa Okręgu. Na zebraniu stawiło się 11 braci: Jerzy Nienaski (KBS Piechcin), Tomasz Winiecki (KBS Chojnice), Marian Fryca (KBS Chojnice), Stanisław Zuń (KBS Chojnice), Czesław Michalski (KBS Piechcin), Jan Groenewald (KBS Wejherowo), Andrzej Wegner (KBS Tuchola), Zbigniew Gniewkowski (KBS Tczew), Czesław Mientki (KBS Tuchola), Jarosław Czyżewski i Lech Magnuszewski (obaj KBS Starogard Gd.). Reprezentowali oni 158 Braci z sześciu istniejących wtedy na Pomorzu Bractw (Chojnice, Piechcin, Starogard Gd., Tczew, Tuchola i Wejherowo). Komisja Skrutacyjna (Gniewkowski, Winiecki, Zuń) przedstawiła trzech kandydatów (Czyżewski, Groenewald, Magnuszewski) po czym przystąpiono do głosowania. Zarówno w pierwszej jak i w drugiej turze Bracia Czyżewski i Magnuszewski otrzymali po trzy głosy. Przed trzecią turą z kandydowania zrezygnował Jarosław Czyżewski; tym samym Prezesem Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP został ponownie Brat Lech Magnuszewski ze Starogardu Gd. Do Zarządu Okręgu weszli: dr Tomasz Winiecki z Chojnic (wiceprezes), Jarosław Czyżewski ze Starogardu Gd. (sekretarz), Marian Maziuk ze Starogardu Gd. (skarbnik), Czesław Michalski z Piechcina (strzelmistrz) i Mariusz Wegner z Tucholi (marszałek). Wybrano też Komisję Rewizyjną w składzie: Zbigniew Gniewkowski (przewodniczący), Marian Fryca i Czesław Mientki oraz Sąd Honorowy z Janem Groenwaldem, Stanisławem Zuniem i Jerzym Wilczewskim w składzie.

W październiku starogardzcy Bracia po raz pierwszy pojechali na strzelania o tytuł Króla Okręgu Centralnego do miasta Łask k. Łodzi i odnieśli tam spory sukces. W strzelaniu do „Tarczy Wojewodów” Jarosław Czyżewski zajął I miejsce, wyprzedzając Stanisława Dymarczyka z Bractwa Strzelców Kurkowych w Kaliszu i Włodzimierza Łuczyńskiego z Towarzystwa Strzeleckiego „Bractwo Kurkowe“ w Łodzi. Z kolei w strzelaniu do „Tarczy Charytatywnej” (na rzecz powodzian) Kazimierz Laskowski zajął 2 miejsce ex-equo z Ireneuszem Dobrasem z KBS w Krotoszynie. Strzelanie wygrał Stanisław Dymarczyk z Bractwa Strzelców Kurkowych w Kaliszu.

Jakiś czas potem, 15 listopada 1997 roku, na terenie starogardzkiej strzelnicy brackiej miał miejsce „II Amatorski Turniej Strzelecki” dla uczczenia Święta Niepodległości. W strzelaniu mogli wziąć udział wszyscy mieszkańcy Starogardu Gdańskiego, którzy ukończyli 18 lat i nie należeli do Kurkowego Bractwa Strzeleckiego. Strzelano do tarczy seriami po 3 strzały, w pozycji stojącej, z wolnej ręki, na odległość 50 m.

Rok 1998

W terminarzu brackim na rok 1998 znalazło się osiem strzelań wewnętrznego brackiego turnieju o GRAND PRIX (17 stycznia, 14 lutego, 27 czerwca, 18 lipca, 22 sierpnia, 26 września, 17 października i 14 listopada), „III Turniej Strzelecki o Nagrodę Króla Bractwa” (7 marca), „III Turniej Strzelecki o Nagrodę Medyków” (ufundowaną przez lekarzy, Braci K. Laskowskiego 96

i M. Sonnenfelda – 4 kwietnia), „II Ogólnopolski Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny” (6 czerwca), III Strzelanie o Tytuł Króla Okręgu Pomorskiego (7 czerwca) i „III Amatorski Turniej Strzelecki” z okazji Święta Niepodległości (14 listopada). Najważniejsze w tym roku strzelanie – strzelanie królewskie o tytuł Króla KBS w Starogardzie Gd. – przewidziano na 9 maja, a intronizację nowego Króla i Bal Królewski zaplanowano na sobotę, 23 maja. Jednak najbardziej prestiżowym wydarzeniem dla wszystkich Braci w tym roku był XII Europejski Zjazd Bractw Strzeleckich, organizowany w dniach 28 – 30 sierpnia po raz pierwszy w Polsce – w starym, królewskim Krakowie.

Rok 1998 rozpoczął się 17 stycznia „III Turniejem Strzeleckim o Puchar Prezesa KBS w Starogardzie Gd.”, w którym udział wzięli tylko starogardzianie. Zawody wygrał Brat Kazimierz Laskowski przed Braćmi Jarosławem Czyżewskim, Lechem Magnuszewskim, Czesławem Winiarczykiem i Leszkiem Warczakiem. Dwa tygodnie później, 29 stycznia, Bractwo wzięło udział w obchodach Święta Odzyskania Niepodległości przez Starogard w 1920 roku. Na dorocznym Balu Bractwa, który odbył się 31 stycznia w Restauracji „Strzelnica”, podsumowano miniony 1997 rok i ogłoszono wyniki całorocznych strzelań z cyklu GRAND PRIX. W czasie balu Bracia zbierali pieniądze na rzecz 14 - miesięcznej Ewy Zaremskiej ze Zblewa, której stan zdrowia wymagał przeszczepu wątroby. Po licytacji fotografii Brata Tadeusza Raczka, przedstawiającej wszystkich starogardzkich Braci na strzelnicy oraz obrazu pana Grzegorza Zwary, na konto dziecka wpłynęło 2 400 złotych. Fotografię kupiła pani Liliana Kinder (żona Brata Henryka) płacąc za nią 1 050 złotych, a obraz nabyła pani Renata Suchomska (żona Brata Jerzego), płacąc 1 000 zł.

Klasyfikacja GRAND PRIX za rok 1997 1. Jarosław Czyżewski – 67 pkt. (dużych punktów) 2. Kazimierz Laskowski – 57 pkt 3. Henryk Nowicki – 45 pkt 4. Czesław Winiarczyk – 42 pkt 5. Zbigniew Bona – 38 pkt 6. Leszek Warczak – 37 pkt 7. Jerzy Suchomski – 18 pkt 8. Janusz Urban – 17 pkt 9. Lech Magnuszewski – 16 pkt 10. Tadeusz Raczek – 15 pkt

W sobotę, 7 lutego 1998 roku w sali Restauracji „Strzelnica” odbyło się doroczne Walne Zebranie członków KBS w Starogardzie Gd. Po rezygnacji Brata Mariana Maziuka z funkcji skarbnika Bractwa na jego miejsce wybrano Brata Leszka Warczaka. W jakiś czas później do Zarządu Bractwa wpłynęły wnioski Tadeusza Zielińskiego i Zbigniewa Świadka, datowane 3 marca i 18 marca 1998 roku (ze stosownymi poręczeniami), z prośbą o przyjęcie w poczet członków Bractwa. Decyzją Zarządu obaj Panowie zostali przyjęci do Bractwa.

W dniu 29 marca odbył się „III Turniej Strzelecki o Nagrodę Króla KBS w Starogardzie Gd.” Wygrał go Brat Jarosław Czyżewski przed Braćmi Mirosławem Sonnenfeldem i Czesławem Winiarczykiem.

W tradycyjnym, dorocznym strzelaniu o tytuł IV powojennego Króla Kurkowego starogardzkiego KBS, zorganizowanym w sobotę, 25 kwietnia, udział wzięło 24 Braci. O godz. 1100 miał miejsce akt ślubowania nowych Braci Zbigniewa Świadka i Tadeusza Zielińskiego.

97

IV Strzelanie Królewskie

Rota ślubowania: „Ślubuję wiernie służyć Państwu Polskiemu w każdej potrzebie, przestrzegać przepisów statu­ towych i regulaminowych Bractwa i dążyć wszystkimi siłami do Jego jak najlepszego rozwoju, a w czasie służby w Bractwie przełożonym oddawać winny szacunek”.

Zawody rozpoczęły się o godz. 1130. Kur spadł na ziemię po półtorej godzinie strzelania i oddaniu 250 strzałów, trafiony przez Brata Henryka Kindera. I Rycerzem został Brat Leszek Warczak, II Rycerzem Brat Kazimierz Laskowski. Strzelania zakończyły się majówką rodzinną, rozpoczętą około godz. 1400.

Intronizacja Króla Henryka „Szczodrobliwego”

Intronizacja Brata Henryka „Szczodrobliwego” zaplanowana została na godz. 18 00 w dniu 14 czerwca, w roku Jubileuszu 800-lecia Miasta. Po intronizacji na starogardzkim Rynku, w której udział wzięli Prezydent Miasta i zarazem Brat Kurkowy Paweł Głuch oraz Przewodniczący Rady Miasta pan Roman Klin, nowy starogardzki Król Kurkowy złożył w towarzystwie Braci kwiaty pod Pomnikiem Odzyskania Niepodległości przy ul. Paderewskiego. Dzień zakończył się Balem Królewskim w Restauracji „Ogródek Obywatelski”.

W ramach „Obchodów 800-lecia Starogardu Gd.” miasto przygotowało 14 maja „Dzień Francuski”, nawiązujący do wydarzeń z lat 1806 – 07, kiedy to wojska napoleońskie i polskie walczyły w mieście i na Kociewiu z Prusakami oraz do wydarzeń z lat 1812 – 13, kiedy to armia francuska cofała się z Rosji. Pamiątką po tych historycznych zaszłościach jest tzw. „Górka Francuska” – pozostałość po cmentarzu, na którym pochowani zostali polegli i zmarli z ran żołnierze francuscy. W imprezie wziął udział Konsul Republiki Francuskiej p. Patrick Vaillant, 98

„Dzień Francuski” w Starogardzie Gd. Od lewej: warta honorowa pod pomnikiem na „Francuskiej Górce”; do tarczy strzela Konsul Republiki Francji p. Patrick Vaillant; Bracia w towarzystwie gości z Francji na terenie „Strzelnicy”

który złożył wieniec na grobach żołnierzy napoleońskich i odsłonił tablicę pamiątkową na „Francuskiej Górce”. Pan Konsul znalazł też czas na odwiedzenie strzelnicy brackiej, na której został po staropolsku ugoszczony. Dziękując starogardzkiemu Bractwu za przyjęcie na terenie „Strzelnicy”, Patrick Vaillant napisał w „Kronice Bractwa”: „Jakość Waszego przyjęcia jest godna Waszych tradycji”.

Dzień później bracka delegacja pojechała na 22. Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP do Marszewa koło Pleszewa (Wielkopolska), odbywający się w dniach 16 – 17 maja 1998 roku, w 150 - tą rocznicę powstania tutejszego bractwa i w 75 - tą rocznicę powstania Zjednoczenia.

W licznych strzelaniach, które odbyły się na strzelnicy w Pleszewie, sukces odnieśli także Bracia ze Starogardu. W strzelaniu do „Tarczy Charytatywnej” najlepszy był Jarosław Czyżewski, przed Kazimierzem Laskowskim (obaj KBS w Starogardzie Gd.), a trzecie miejsce zajął Jacek Bartczak z KBS w Raszkowie.

Tydzień później grupa starogardzkich Braci wzięła udział w uroczystościach zorganizowanych przez odrodzone Bractwo Kurkowe w Tczewie – kolejne na ziemi kociewskiej. Bractwo to reaktywowało swą działalność 13 lipca 1996 roku i 14 czerwca 1997 roku przyjęte zostało do Zjednoczenia KBS RP. Tego dnia, 23 maja 1998 roku, odbyła się uroczystość poświęcenia i przekazania sztandaru tczewskiemu Kurkowemu Bractwu Strzeleckiemu. Wśród gości zaproszonych na uroczystość byli m.in.: dowódca 16. Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej płk dypl. Krzysztof Skarbowski, dowódca 16. Tczewskiego Batalionu Saperów ppłk Włodzimierz Mroczkowski (przewodniczący Komitetu Fundacji Sztandaru), Prezes Zjednoczenia KBS RP Andrzej Wegner, Prezes Okręgu Pomorskiego Lech Magnuszewski i Prezydent Miasta Tczewa Zenon Odya.

Uroczystości rozpoczęły się o godz. 9 00 w tczewskiej farze miejskiej – w kościele pw.

Wręczenie sztandaru Bractwu w Tczewie 99

Św. Krzyża – mszą świętą, odprawioną przez ordynariusza Diecezji Pelplińskiej ks. biskupa Jana Bernarda Szlagę w asyście kapelana tczewskiego Bractwa, księdza prałata Piotra Wysgi – proboszcza fary. Po mszy poczty sztandarowe bractw przybyłych na uroczystość przeszły w towarzystwie Kompanii Honorowej 16.

Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej i orkiestry reprezentacyjnej dywizji na Plac Hallera, gdzie rozpoczął się drugi etap uroczystości.

Po podniesieniu flagi państwowej i odegraniu „Mazurka Dąbrowskiego” oraz „Hymnu Bractw Zwycięzcy strzelania do „Tarczy Prezesa KBS w Tczewie”, Kurkowych” odczytano akt fundacji sztandaod lewej: Robert Karpiński, Kazimierz Laskowski i Leszek Kłosek ru, a zaproszeni goście i sponsorzy przystąpili do wbijania pamiątkowych „gwoździ” w drzewce sztandaru. Po tym akcie przewodniczący Komitetu Fundacji Sztandaru i zarazem dowódca 16. Tczewskiego Batalionu Saperów ppłk Włodzimierz Mroczkowski, w towarzystwie najważniejszych gości wręczył sztandar Prezesowi tczewskiego Bractwa, a ten przekazał go pocztowi sztandarowemu. Po poświęceniu sztandaru i przekazaniu go Bractwu rozpoczęła się uroczystość intronizacji Króla Kurkowego na rok 1998, Brata Kazimierza Smolińskiego. Insygnia królewskie przekazał mu pierwszy po reaktywowaniu Król Kurkowy tczewskiego Bractwa – Brat Lech Trzciński. Ta część uroczystości zakończyła się wręczeniem aktów nadania tytułów członków honorowych i wręczeniem odznaczeń. Krótko po godz. 1230 członkowie bractw i zaproszeni goście w asyscie oddziałów wojskowych przeszli ulicami miasta na strzelnicę wojskową, gdzie o godz. 1400 rozpoczął się okolicznościowy turniej strzelecki. W strzelaniu do „Tarczy Dowódcy 16. Tczewskiego Batalionu Saperów” zwyciężył Brat Leszek Kłosek z KBS w Tucholi, strzelanie do „Tarczy Prezydenta Miasta” wygrał brat Robert Karpiński z Bractwa Strzelców Kurkowych w Otwocku, a „Tarczę Pamiątkową” zdobył brat Tadeusz Żychlewicz z KBS w Pleszewie. Strzelanie do „Tarczy Prezesa KBS w Tczewie” zakończyło się sukcesem Brata Kazimierza Laskowskiego z KBS w Starogardzie Gd., który wyprzedził Braci Roberta Karpińskiego (Otwock) i Leszka Kłoska (Tuchola).

W sobotę, 6 czerwca odbył się na starogardzkiej strzelnicy kolejny „II Krajowy Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny”, na który przybyli także bracia z Borka Wielkopolskiego, Chojnic, Tucholi, Opalenicy, Otwocka, Piechcina, Mosiny, Śremu, Wejherowa i Tczewa. W tym szacownym brackim gronie byli m.in.: Król Zjednoczenia KBS RP, Brat Stanisław Osiewicz (KBS Borek Wlkp.) i Prezes Zjednoczenia KBS RP, Brat Andrzej Wegner z Tucholi. Po zaciętym strzelaniu do „Tarczy Św. Katarzyny” to piękne trofeum – Złoty Pierścień Św. Katarzyny – (kruszec ufundował Brat Edward Dubiela) wywalczył Brat Kazimierz Laskowski ze starogardzkiego Bractwa. W sobotę strzelano też do „Tarczy 800-lecia Starogardu Gd.”, ufundowanej przez Prezydenta Miasta Pawła Głucha oraz do „Tarczy Honorowej KBS w Starogardzie Gd.” W strzelaniu do tej pierwszej tarczy zwyciężył Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) przed Robertem Karpińskim z Otwocka i Krzysztofem Smoleńskim z KBS w Śremie, a strzelanie do „Tarczy Honorowej” wygrał Lech Magnuszewski (KBS Starogard Gd.) przed Robertem Karpińskim (Otwock) i Stanisławem Osiewiczem (Borek Wlkp.). Tego dnia po raz pierwszy została wystawiona „Tarcza Honorowa dla Pań” a jej fundatorem była firma GABRIEL. W strzelaniu do tej tarczy wygrała pani Danuta Małecka przed paniami: Danutą Fryca i Barbarą Kaszubowską. Dzień później, w niedzielę, 7 czerwca 1998 roku, starogardzkie bractwo było organizatorem kolejnego, trzeciego strzelania o tytuł Króla Kurkowego Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP. Na turniej przybył obecny w Starogardzie już od dwóch dni, prezes Zjednoczenia KBS RP Brat Andrzej Wegner. W strzelaniu o tytuł Króla 100

Strzelanie o Złoty Pierścień Św. Katarzyny, od lewej: Stanisław Osiewicz, dekoracja Brata Kazimierza Laskowskiego przez Braci Magnuszewskiego i Wegnera, zakończenie strzelania

Okręgu udział wzięło 118 Braci. Zwyciężył Brat Henryk Nowicki ze Starogardu Gd. przed Kazimierzem Laskowskim (KBS Starogard Gd.) i Janem Groenwaldem z KBS w Wejherowie.

Tym samym Henryk Nowicki w roli Króla Okręgu Pomorskiego zastąpił dotąd „panującego” Brata Jarosława Czyżewskiego. W strzelaniu do „Tarczy 800-lecia Starogardu Gd.”, ufundowanej przez Przewodniczącego Rady Miasta pana Romana Klina, wygrał ponownie Henryk Nowicki, wyprzedzając Braci Kazimierza Laskowskiego i Zbigniewa Świadka (obaj Starogard Gd.), zaś w strzelaniu do „Tarczy Sponsora” (firmy ABIMEL) najlepszy był Krzysztof Szczęsny z Wejherowa przed starogardzianami Czesławem Winiarczykiem i Henrykiem Nowickim.

W dniu 18 lipca, w ramach obchodów rocznicy 800 - lecia Starogardu, na starogardzkiej strzelnicy Bractwo, przy udziale programu 1 TVP i audycji radiowej „Lato z Radiem”, zorganizowało festyn strzelecki, uświetniony m.in. występem Orkiestry Reprezentacyjnej Wojska Polskiego. W strzelaniu do „Tarczy Lata z Radiem i TVP 1” najlepszy okazał się Jarosław Czyżewski, przed Kazimierzem Kinderem i Czesławem Winiarczykiem (wszyscy Starogard Gd.). Swoje umiejętności strzeleckie zaprezentował na starogardzkiej strzelnicy także redaktor programu 1 TVP pan Piotr Gembarowski.

Orkiestra Reprezentacyjna WP, redaktor Piotr Gembarowski i Bracia na strzelnicy

W tym roku po raz pierwszy przeprowadzono strzelanie o Drużynowe Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego i o nagrodę za zwycięstwo w tym turnieju – o Puchar Przechodni Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP. Turniej odbył się 18 lipca 1998 roku w Tucholi, a pierwszymi zwycięzcami okazała się drużyna starogardzkiego Bractwa w składzie: Zbigniew Bona, Jarosław Czyżewski i Kazimierz Laskowski.

101

Bractwo na krakowskich Błoniach przed przemarszem

Jeszcze w marcu 1994 roku Zarząd Europejskiej Federacji Strzeleckiej (EGS) zdecydował, że miejscem XII Europejskiego Spotkania Bractw Strzeleckich, połączonego ze strzelaniem o tytuł Króla Kurkowego Europy na lata 1998–2000, będzie dawna stolica Polski – Kraków. To spotkanie bractw strzeleckich odbyło się w dniach 28 – 30 sierpnia 1998 roku. Tytuł Honorowego Przewodniczącego Konwentu Patronów (Komitetu Honorowego) XII Europejskiego Zjazdu Bractw Strzeleckich przyjął Prezes Rady Ministrów RP pan Jerzy Buzek. W składzie Konwentu Patronów znaleźli sie m.in.: Maciej Płażyński (Marszałek Sejmu RP), kardynał Franciszek Macharski (Metropolita Krakowski), Ryszard Kaczorowski (Prezydent RP na Uchodźstwie), Leszek Balcerowicz (Wicepremier Rządu RP), Donald Tusk (Wicemarszałek Senatu RP), Jan Król (Wicemarszałek Sejmu RP), Janusz Onyszkiewicz (Minister Obrony Narodowej), Joanna Wnuk-Nazarowa (Minister Kultury i Sztuki), Jerzy Kropiwnicki (Minister Stanu – szef Rządowego Centrum Studiów Strategicznych) oraz senatorowie, posłowie, generałowie, przedstawiciele duchowieństwa, świata kultury i gospodarki. Na zjazd przybyło około 15 000 Braci z całej Europy, na czele z Prezydentem Zarządu Europejskiej Federacji Strzeleckiej (EGS), hrabią Juanem t’Kint de Roodenbeke15. oraz arcyksięciem Otto von Habsburgiem, Mistrzem Zakonu Rycerskiego Św. Sebastiana – patrona strzelców.16.

Do Krakowa udała się też silna 15 - osobowa delegacja starogardzkiego Bractwa, na czele z Prezesem Bractwa Bratem Lechem Magnuszewskim (Z. Bona, J. Czyżewski, E. Dubiela, B. Faltynowski, K. Laskowski, M. Niski, H. Nowicki, T. Raczek, M. Sonnenfeld, J. Suchomski, Z. Świadek, A. Szczygielski, J. Urban i Cz. Winiarczyk). Większość imprez towarzyszących europejskiemu zjazdowi bractw odbywała się na krakowskich Błoniach i w historycznych miejscach, związanych z dziejami krakowskiego Bractwa: w krakowskim Celestacie i w Parku Strzeleckim.

102

W dniu 28 sierpnia, po spotkaniu Zarządu EGS z władzami miasta i województwa, które rozpoczęło się o godz. 14 00, w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa otwarto wystawę pt. „700 lat bractw strzeleckich w Polsce”, po czym na Rynku Starego Miasta Prezydent EGS oficjalnie otworzył XII Europejski Festyn Strzelecki. Po wciągnięciu flag na maszty i paradzie oddziałów 6. Brygady Powietrzno-Desantowej, wszystkie bractwa przemaszerowały przez miasto do Hali Strzeleckiej. O godz. 1930 w Teatrze im. Juliusza Słowackiego rozpoczęło się galowe spotkanie zorganizowane dla przedstawicieli bractw i oficjalnych gości. Otworzył je Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego XII Europejskich Spotkań Bractw Strzeleckich, prezes krakowskiego Bractwa i Honorowy Prezes Zjednoczenia KBS RP inż. Zdzisław Maj. Potem głos zabrał Prezydent EGS hrabia Juan t’Kint de Roodenbeke, który powitał przybyłych: Ministra Stanu Jerzego Kropiwnickiego, panią Minister Kultury i Sztuki Joannę WnukNazarową, Prezydenta Miasta Krakowa Józef Lassotę, Wojewodę Krakowskiego Ryszarda Masłowskiego i innych gości. Po przemówieniach Prezydenta Krakowa Józefa Lassoty i Ministra Kultury i Sztuki pani Joanny Wnuk-Nazarowej, głos zabrał minister Jerzy Kropiwnicki, który patrząc na salę wypełnioną delegatami Bractw z całej Europy, powiedział: „Stoję przed Wami wzruszony, bo oto na własne oczy przyszło mi zobaczyć Europę w całej jej barwie i różnorodności (...). Dziękuję Wam za to, że dziś jesteśmy we wspólnym domu, do którego każdy będzie wnosił to, co ma najlepszego (...).

Szczęść Boże!”

Następnie Marszałek i Prezes Zjednoczenia KBS RP Bracia Jerzy Wypych i Andrzej Wegner wręczyli Zdzisławowi Majowi i Prezydentowi EGS hrabiemu Juanowi t’Kint de Roodenbeke najwyższe odznaczenia Zjednoczenia – Krzyże Wielkie Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP z Gwiazdą o numerach 2 i 3 (krzyż o nr. 1 otrzymał pośmiertnie założyciel Zjednoczenia, śp.

Brat dr Tadeusz A. Jakubiak). W chwilę później, w podziękowaniu za gościnę, Krzyż Zjednoczenia otrzymał też Prezydent Miasta Krakowa Józef Lassota. Część oficjalną gali zakończył bankiet zorganizowany w kuluarach teatru.

Starogardzkie Bractwo w Krakowie

103

W sobotę, 29 sierpnia, o godz. 900 przyszedł czas na strzelania. Ze starogardzkiego Bractwa do reprezentacji Zjednoczenia na strzelanie królewskie zgłoszeni zostali Bracia Jarosław Czyżewski (Król Okręgu Pomorskiego na rok 1997) i Henryk Nowicki (Król Okręgu Pomorskiego na rok 1998).

To najważniejsze strzelanie o tytuł Europejskiego Króla Kurkowego rozpoczęło się o godz. 1130 i jako jedyne przeprowadzone zostało na krakowskich Błoniach (pozostałe strzelania odbywały się na wojskowej strzelnicy na Pasterniku) i zakończyło około godz. 1700 ogłoszeniem wyników. Europejskim Królem Kurkowym został Brat Wilhelm Lienen z „St. Maria Himmelfahrt Bruderschaft Breyll-Natt 1626 e.V.” (Bractwa pw.

Wniebowstąpienia Matki Boskiej) w miejscowości Nettetal (Nadrenia - Westfalia) w Niemczech, który na krakowskich Błoniach 119 strzałem zestrzelił kura powieszonego 14 metrów nad ziemią i pokonał 26 rywali. Kiedy przy akompaniamencie armatnich salw zakładano mu trzystugramowy łańcuch królewski rozpłakał się...

O godz. 18 00 rozpoczęła się w Katedrze Wawelskiej msza święta celebrowana przez arcybiskupa krakowskiego, w trakcie której miała miejsce intronizacja nowego Europejskiego Króla Kurkowego. Nowy Król tak skomentował to wydarzenie, mające miejsce w świętym dla Polaków miejscu: „Przede mną było już sześciu niemieckich królów europejskich, ale żaden z nich nie dostąpił zaszczytu intronizacji w katedrze wawelskiej, gdzie koronowani byli polscy królowie i gdzie są oni pochowani.”

Kiedy w Katedrze Wawelskiej trwała msza święta i rozpoczynano uroczystości intronizacyjne większość Braci, dla których zabrakło miejsca w Katedrze, udała się na Błonia, gdzie urządzono polową mszę świętą.

Jednym z najbardziej emocjonujących wydarzeń w tym dniu było strzelanie z karabinu sportowego w kategorii OPEN o tytuł Mistrza Europy. Strzelano w pozycji stojącej po 10 strzałów. Ośmiu najlepszych strzelców eliminacji przechodziło do finału. Na strzelnicy Wojskowego Klubu Sportowego „Wawel” stawiło się 253 strzelców z Polski, Niemiec, Holandii i Belgii. Po eliminacjach prowadził Brat Henryk Nowicki ze Starogardu Gd. z 85 punktami, przed Gebhardem Gohlem z Niemiec (84), Mateuszem 104

Bractwo na Wawelu

Dziubkiem (80), Leszkiem Kłoskiem i Tadeuszem Żychlewiczem (obaj po 79 pkt.), Gerwinem Gohlem i Robertem Karpińskim (po 78) oraz Janem Groenewaldem (76). Do finału nie weszli Bracia Jarosław Czyżewski i Kazimierz Laskowski z KBS w Starogardzie Gd. (obaj po 76 pkt.), którzy w eliminacjach zajęli miejsca 9 i 10. Prowadzący po eliminacjach Brat Henryk Nowicki w finale strzelał już niestety znacznie gorzej.

Tytuł Mistrza Europy zdobył Gerwin Gohla z Niemiec, który wyprzedził Gebharda Gohla (Niemcy), Mateusza Dziubka (z KBS w Margoninie), Henryka Nowickiego (KBS Starogard Gd.) i Jana Groenwalda (z KBS w Wejherowie). Miejsca od 6. do 8. zajęli bracia: Leszek Kłosek (KBS Tuchola), Robert Karpiński (KBS Otwock) i Tadeusz Żychlewicz (KBS Pleszew). Drugi dzień zjazdu zakończył się capstrzykiem i Wielkim Balem Strzeleckim, zainaugurowanym o godz. 20 00 w namiotach na Błoniach.

Ostatni dzień europejskiego festynu strzeleckiego w Krakowie rozpoczęło zwiedzanie miasta, przewidziane dla części Braci, głównie tych z zagranicy. Od godz. 10 00 trwało posiedzenie europejskiej kapituły Zakonu Rycerskiego Św. Sebastiana, którego szefem był książę Otto von Habsburg i w którym uczestniczyli także zaproszeni goście. O tej samej godzinie rozpoczęły się strzelania konkursowe oraz finały strzelań towarzyszących. Ich wyniki ogłoszono około godz. 1215. O godz. 1300 na Rynku Starego Miasta miała miejsce prezentacja wszystkich brackich sztandarów, które dotarły do Krakowa. Po uroczystym obiedzie dla honorowych gości, 105

zorganizowanym w historycznej Restauracji „Wierzynek”, wszyscy uczestnicy Zjazdu zebrali się na krakowskich Błoniach, skąd w paradnym pochodzie przemaszerowali na Rynek Starego Miasta. XII Europejskie Spotkanie Bractw Strzeleckich zakończyło o godz. 1800 wystąpienie Prezydenta EGS hrabiego Juana d’Kint de Roodenbeke.

Uroczystość podpisania Aktu Notarialnego

Po nieudanych próbach odzyskania całego terenu dawnego kompleksu „Strzelnicy Brackiej” przy „żwirówce tczewskiej”, Bracia postanowili przy najbliższej okazji kupić teren samej strzelnicy. Jeszcze 9 lipca odbyło się Walne Nadzwyczajne Zebranie Bractwa poświęcone sfinalizowaniu zakupu terenu, na którym położona była bracka strzelnica i przylegający do niej las. W zebraniu wzięło udział 25 Braci, którzy w jawnym głosowaniu upoważnili Zarząd Bractwa do prowadzenia pertraktacji w tej kwestii i do zakupu w/w terenu na potrzeby Bractwa. Przedmiotem zakupu nie był budynek „Strzelnicy”, czyli dawnego Celestatu. Już wkrótce, korzystając z nadarzającej się okazji, Bractwo nabyło od Gminy Miejskiej teren samej strzelnicy i ziemię bezpośrednio do niej przylegającą, bez budynku i obiektów stojących w pobliżu i należących aktualnie do WSS „Społem.” W dniu 6 października w obecności notariusza, pani Bożeny Romańskiej i zaproszonych gości, przedstawiciele Zarządu Gminy Miejskiej w Starogardzie Gd. panowie Paweł Głuch (członek Bractwa) i Wiesław Lica oraz przedstawiciele starogardzkiego KBS Bracia Lech Magnuszewski i Jarosław Czyżewski, podpisali w Restauracji „Strzelnica” akt kupna w/w terenu o powierzchni 3,8262 ha.

W uroczystości udział wzięło 18 Braci. Bracki rok zakończyło tradycyjne już spotkanie opłatkowe, zorganizowane w dniu 19 grudnia w Restauracji „Strzelnica”.

106

Klasyfikacja GRAND PRIX za rok 1998 1.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Jarosław Czyżewski – 134 tzw. „dużych punktów” Kazimierz Laskowski – 134 pkt Zbigniew Bona – 122 pkt Czesław Winiarczyk – 105 pkt Leszek Warczak – 94 pkt Lech Magnuszewski – 92 pkt Henryk Nowicki – 87 pkt Edward Dubiela –75 pkt Tadeusz Raczek – 72 pkt Józef Baska – 64 pkt Jerzy Suchomski – 61 pkt

Rok 1999

W wykazie imprez brackich na ten rok zapisano m.in. osiem strzelań z cyklu GRAND PRIX (17 stycznia, 6 lutego, 26 czerwca, 17 lipca, 21 sierpnia, 18 września, 9 października i 13 listopada). Cykl ten zainaugurował „IV Turniej Strzelecki o Puchar Prezesa Bractwa”, wyznaczony na 17 stycznia. Drugie strzelanie z tego cyklu odbyło się 6 lutego na krótko przed Balem Bractwa zorganizowanym tym razem w restauracji „Strzelnica”.

Doroczne Walne Zebranie członków Bractwa odbyło się w sobotę 13 lutego. Tego dnia, w związku z końcem kadencji starego Zarządu, musiano dokonać wyboru nowego Zarządu Bractwa, Komisję Rewizyjną i Sąd Honorowy. Po przedstawieniu przez Prezesa Lecha Magnuszewskiego sprawozdania z działalności Bractwa w upływającej kadencji i po sprawozdaniach skarbnika oraz przewodniczącego Komisji Rewizyjnej, Bracia udzielili ustępującemu Zarządowi absolutorium. Następnie Komisja Skrutacyjna w składzie: Michał Niski (przewodniczący), Adam Kozłowski i Zbigniew Świadek przystąpiła do wyboru nowego Zarządu Bractwa.

Z 32 Braci należących do Bractwa, na zebraniu stawiło się 26, a czterech Braci nieobecnych na zebraniu przedstawiło swoje pełnomocnictwa (wszyscy byli uprawnieni do głosowania).

Wybory Zarządu rozpoczęto od wyłonienia nowego Prezesa Bractwa. Bracia zaproponowali dwie kandydatury: ustępującego Prezesa Brata Lecha Magnuszewskiego i Brata Kazimierza Laskowskiego. Brat Lech Magnuszewski, po namyśle, nie zdecydował się na kandydowanie.

Po tajnym głosowaniu (przy 25 głosach za i 5 przeciwnych) nowym Prezesem Bractwa został Brat Kazimierz Laskowski. Teraz przystąpiono do wyboru pozostałych członków Zarządu.

Ostatecznie w skład Zarządu Bractwa weszli: Kazimierz Laskowski (prezes), Zbigniew Bona (wiceprezes), Jarosław Czyżewski (sekretarz), Józef Baska (skarbnik) i Czesław Winiarczyk (strzelmistrz). Następnie wybrano Komisję Rewizyjną w składzie: Stefan Rajkowski (przewodniczący), Jerzy Suchomski i Mirosław Sonnenfeld oraz Sąd Honorowy, do którego weszli Bracia: Adam Kozłowski (przewodniczący), Zenon Chrzanowski (zastępca), Franciszek Kaszubowski (protokolant), Zbigniew Świadek i Tadeusz Zieliński (członkowie). W trakcie obrad zatwierdzono też wysokość składki kwartalnej (150 PLN) i wysokość wpisowego (3 600 PLN).

Już 10 kwietnia rozegrano na strzelnicy „IV Turniej o Nagrodę Medyków”. Wygrała go para: Stefan Rajkowski – Zbigniew Czarnecki (gość), przed parą Henryk Nowicki – Jarosław Czyżewski i parą Henryk Kinder – Zbigniew Świadek. W strzelaniu do kura najlepszy okazał się gość z Niemiec, Otto Meyer - Fortmann z Diepholz. Strzelano też do kura z na cel charytatywny; pozyskane pieniądze przeznaczono na leczenie chorej dziewczynki – Ady. 107

W 1999 roku odnowione starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie obchodziło pięciolecie swego istnienia. Obchody jubileuszu zainaugurowało otwarcie w piątek, 30 kwietnia w Baszcie Narożnej starogardzkiego Muzeum Ziemi Kociewskiej przy ul. Bocznej wystawy poświęconej historii i teraźniejszości odrodzonego starogardzkiego bractwa, zatytułowanej: „Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gdańskim. Zarys dziejów 1351 – 1993 – 1999.”

Dzień później, 1 maja 1999 roku, o godz. 1100, miało miejsce oficjalne otwarcie obchodów jubileuszu, a pół godziny później rozpoczęły się strzelania.

Na starogardzkiej strzelnicy wystawiono następujące tarcze: „Tarczę Honorową”, „Tarczę V-lecia Bractwa”, „Tarczę Starosty”, „Tarczę Sponsora” (firma JAWOR) i „Tarczę Mistrzowską.” O godz. 1615 rozpoczęło się coroczne strzelanie królewskie o tytuł Króla Kurkowego starogardzkiego KBS. Wzięło w nim udział 26 Braci. Dokładnie po 241 strzałach, rozłożonych w czasie mniej więcej 2 godzin, kura zestrzelił kolejnym strzałem brat Janusz Urban. I Rycerzem został Brat Edmund Dubiela, a II Rycerzem Brat Henryk Nowicki.

Dzień zakończył się ogłoszeniem wyników wszystkich strzelań i rautem brackim.

Następnego dnia odbyły się trzy turnieje strzeleckie: strzelano do „Tarczy Prezydenta Miasta Starogard Gdański”, do „Tarczy Sponsora” (firma POLMET) i o tytuł najlepszego strzelca turnieju. Po południu zaczął się Drużynowy Turniej o Puchar Przechodni Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP (o drużynowe mistrzostwo Okręgu Pomorskiego), w którym udział wzięły

Zwycięzca strzelania do „Tarczy Prezydenta Miasta Starogard Gdański”wraz z fundatorem 108

trzyosobowe zespoły. W rywalizacji najlepsi okazali się starogardzcy Bracia. Puchar Przechodni Okręgu Pomorskiego zdobyła drużyna w składzie: Kazimierz Laskowski, Jarosław Czyżewski i Zbigniew Bona. W strzelaniu do „Tarczy Starosty Starogardzkiego” zwyciężył Brat Czesław Winiarczyk, a „Tarczę Prezydenta Starogardu Gd”. zdobył Brat Henryk Niedzielski, przed Kazimierzem Laskowskim i Edmundem Piontkiem. Strzelanie do „Tarczy Jubileuszowej”, wystawionej z okazji 5 - lecia Bractwa zakończyło się sukcesem Brata Kazimierza Laskowskiego, który wygrał je przed Jarosławem Czyżewskim i Czesławem Winiarczykiem.

W dniu 23 maja w Tczewie odbyły się zawody strzeleckie zorganizowane z okazji rocznicy odtworzenia tczewskiego Bractwa, w tym strzelanie o tytuł Króla Kurkowego Okręgu Pomorskiego.

Przybył na nie Prezes Zjednoczenia Brat Andrzej Wegner; nie zabrakło też delegacji starogardzkiego KBS. Świetnie tego dnia strzelający starogardzianie świętowali po zakończeniu strzelań wielki sukces: Królem Okręgu Pomorskiego został Brat Czesław Winiarczyk, a „Tarczę Prezydenta Miasta Tczewa” zabrał do Starogardu Brat Kazimierz Laskowski.

Strzelanie o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego na rok 1999/2000 wygrał Brat Czesław Winiarczyk

W sobotę 5 czerwca rozegrano na starogardzkiej strzelnicy „III Krajowy Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny”. Pierścień zdobył znakomicie w tym roku strzelający Brat Czesław Winiarczyk, który w strzelaniu do „Tarczy Św. Katarzyny” wyprzedził Zbigniewa Bonę i Kazimierza Laskowskiego (wszyscy KBS Starogard Gd.). Był to kolejny w tym roku wielki sukces Brata Czesława. Wyniki pozostałych strzelań: „Tarcza Przewodniczącego Rady Miejskiej” – Zdzisław Stachelski (KBS Chojnice) przed braćmi Kazimierzem Laskowskim i Jarosławem Czyżewskim (obaj KBS Starogard Gd.); „Tarcza Wójta Gminy Starogard Gd.” – Zbigniew Bona przed Stefanem Rajkowski (obaj KBS Starogard Gd.) i Janem Groenwaldem (KBS Wejherowo); „Tarcza Mercedesa” – Kazimierz Zaborowski (KBS Wejherowo) przed Andrzejem Urbanem (KBS Grudziądz) i jej fundatorem Jarosławem Czyżewskim (KBS Starogard Gd.).

Dzień później całe Bractwo udało się do Pelplina, by wziąć udział w mszy świętej pontyfikalnej celebrowanej przez Ojca Świętego Jana Pawła II, który w 1999 roku już po raz kolejny przybył z pielgrzymką do Ojczyzny. Z tej okazji pomorskie bractwa kurkowe ufundowały srebrną szkatułę o wartości kilkudziesięciu tysięcy złotych. Szkatuła, ozdobiona bursztynami i herbami siedmiu pomorskich miast (Starogardu Gd., Chojnic, Tucholi, Piechcina, Tczewa, Wejherowa i Brus) – siedzib bractw kurkowych – mieściła Złoty Pierścień Św. Katarzyny Aleksandryjskiej – patronki starogardzkiego Bractwa. Została ona wręczona Ojcu Świętemu 6 czerwca podczas 109

uroczystości na Biskupiej Górce w Pelplinie.

Inicjatorem tego przedsięwzięcia było starogardzkie Bractwo, a prace przygotowawcze koordynował Brat Jarosław Czyżewski.

Tydzień później, 12 czerwca, odbył się „I Drużynowy Turniej Strzelecki o Puchar Przechodni KBS w Starogardzie Gd.” Na starcie stanęło siedem pięciosobowych drużyn. Najpierw strzelano z broni długiej na odległość 50 metrów i w tej konkurencji zdecydowanie wygrali starogardzcy Bracia Kurkowi (153 pkt na 250 możliwych).

Gorzej poszło im w strzelaniu z pistoletu (tutaj przegrali z drużyną Policji), ale przewaga, którą Dar Pomorskich Bractw dla Ojca Świętego wcześniej wypracowali, wystarczyła im do zajęcia pierwszego miejsca. Na drugim miejscu uplasowała się drużyna Koła Oficerów Rezerwy, a na trzecim miejscu zespół Policji Państwowej.

Po południu 27 czerwca na starogardzkim Rynku w obecności Starosty Starogardzkiego Andrzeja Grzyba, Prezydenta Miasta Stanisława Karbowskiego, Przewodniczącego Rady Miejskiej Stefana Milewskiego, Wójta Gminy Starogard Gdański Stanisława Połoma i Wójta Gminy Zblewo Krzysztofa Trawickiego, odbyła się intronizacja Króla Kurkowego na rok 1999/2000 Brata Janusza Urbana, który tytuł zdobył w strzelaniu królewskim przeprowadzonym 1 maja. Wilkierz z przywilejami dla nowego Króla odczytał Prezydent Starogardu Gd. Stanisław Karbowski, a Prezes Bractwa Kazimierz Laskowski (po złożeniu przez Króla elekta przysięgi na sztandar) zawiesił na piersi Króla królewski łańcuch. W chwilę później na głowie

Intronizacja Króla Janusza „Mocnego” 110

żony nowego Króla, pani Krystyny Urban, znalazł się przechodni diadem ufundowany przez żonę ustępującego Króla Henryka „Szczodrobliwego”, panią Lilianę Kinder. Po zakończeniu uroczystości nowy Król i Bracia Rycerze Edmund Dubiela oraz Henryk Nowicki zaprosili wszystkich Braci i honorowych gości na Bal Królewski.

W dniu 9 października 1999 roku wniosek o przyjęcie do Bractwa na ręce Zarządu złożył Marcin Tyda, który już od dłuższego czasu interesował się działalnością Bractwa i bywał na brackich strzelaniach. Jego wniosek, pozytywnie zaopiniowany przez Zarząd Bractwa, został zaakceptowany i w dniu 10 listopada Marcin Tyda został oficjalnie przyjęty w poczet członków Bractwa. Pełnoprawnym członkiem stał się dopiero po złożeniu uroczystego ślubowania. Bracki rok 1999 kończyła Wieczerza Wigilijna zorganizowana 18 grudnia w Restauracji „Sas”, prowadzonej przez Braci Czesława Winiarczyka i Henryka Nowickiego. Przybył na nią z Tucholi Prezes Zjednoczenia KBS RP Brat Andrzej Wegner, którego czekał tego dnia miły obowiązek wręczenia sta- Wieczerza Wigilijna rogardzkim Braciom Orderów Zasługi Zjednoczenia KBS RP, przyznanych decyzją Kapituły Orderu z 5 listopada 1999 roku. Krzyże Oficerskie otrzymało dwunastu Braci (J. Baska., Z, Bona, J. Czyżewski, B. Faltynowski, E. Dubiela, H. Kinder, A. Kozłowski, K. Laskowski, M. Maziuk, J. Suchomski, J. Urban, L. Warczak) a Krzyże Rycerskie dziewięciu Braci (P. Głuch, W. Gogan, M. Niski, H. Nowicki, T. Raczek, J. Sarzało, M. Sonnenfeld, J. Weyer i Cz. Winiarczyk). Na uroczystości obecni byli: Prezydent Starogardu Gdańskiego Stanisław Karbowski i ksiądz kanonik Roman Walkows.

Rok 2000 Na początku 2000 roku starogardzkie Bractwo liczyło 35 Braci. Na ten rok strze lecki zaplanowano: dziewięć strzelań z cyklu GRAND PRIX (29 stycznia, 19 lutego, 11 marca, 17 kwietnia, 17 czerwca, 22 lipca, 19 sierpnia, 16 września i 14 października), strzelanie królewskie (12 lub 13 maja), „V Ogólnopolski Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny” (3 czerwca) i kilka innych imprez strzeleckich. Bractwa miały też wziąć udział w obchodach Święta Odzyskania Niepodległości przez Starogard, Święta 3 Maja i Święta Odzyskania Niepodległości (11 listopada). Walne Zebranie członków Bractwa zaplanowano na 18 marca. Wydarzeniem roku miał jednak być wyjazd Braci do Garrel w Niemczech, na XIII Europejskie Spotkanie Bractw Strzeleckich, połączone z festynem strzeleckim.

Rok strzelecki zaczął się dla Bractwa już 15 stycznia „V Turniejem Strzeleckim o Puchar Prezesa Bractwa”, pierwszym strzelaniem z cyklu GRAND PRIX (29 stycznia), udziałem w obchodach Święta Odzyskania Niepodległości przez Starogard (29 stycznia) i tradycyjnym Balem Bractwa, który odbył się 12 lutego, tym razem w Karczmie Kociewskiej w Szpęgawsku pod Starogardem. W trakcie Balu podano do wiadomości wyniki wewnętrznych brackich zawodów z cyklu GRAND PRIX 1999. Warto tutaj wspomnieć, iż nagroda ta przypadała temu z Braci, który w dziesięciu strzelaniach do tarcz punktowych (10 strzałów na strzelanie), przeprowadzonych w ciągu roku, uzyskał najwięcej punktów dużych.

111

Klasyfikacja GRAND PRIX za rok 1999 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Zbigniew Bona – 134 pkt („dużych punktów”) Jarosław Czyżewski – 132 pkt Kazimierz Laskowski – 130 pkt Czesław Winiarczyk – 103 pkt Lech Magnuszewski – 102 pkt Henryk Nowicki – 100 pkt Stefa Rajkowski – 95 pkt Józef Baska – 74 pkt Zbigniew Świadek – 74 pkt Michał Niski – 66 pkt

W sobotę, 6 maja w Celestacie przy ul. Karnowskiego w Chojnicach odbyło się strzelanie o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego i tytuł Mistrza Okręgu Pomorskiego, połączone z turniejem strzeleckim, w którym strzelano do „Tarczy Honorowej”, „Tarczy KBS w Chojnicach” i „Tarczy Sponsora”. Królem Okręgu Pomorskiego w 2000 roku został ponownie starogardzianin, Brat Czesław Winiarczyk, który tym samym powtórzył swój sukces z roku poprzedniego.

Król elekt Tadeusz Raczek po strzelaniu królewskim

Doroczne strzelanie o tytuł Króla Kurkowego starogardzkiego Bractwa przeprowadzono w dniu 13 maja 2000 roku. Na godz. 1100 na strzelnicę przybyło tylko 20 Braci. Strzelanie królewskie poprzedziły strzelania do „Tarczy Honorowej” i do „Tarczy Dar Bracki”. Strzelanie do tej pierwszej tarczy wygrał Brat Zbigniew Bona, drugi był Czesław Winiarczyk, a trzeci Zenon Chrzanowski. Za strzał do „Tarczy Brackiej” trzeba było zapłacić 10 złotych. W strzelaniu do tej tarczy najlepszy okazał się Brat Józef Baska, drugie miejsce zajął Zbigniew Świadek, a trzecie Czesław Winiarczyk. Następnie rozpoczęło się strzelanie królewskie. Zawody trwały ponad sześć godzin! Bracia, aby zestrzelić tradycyjnego kura, musieli poświęcić aż 715 naboi. W końcu, już przy zachodzącym słońcu, udało się Bratu Tadeuszowi Raczkowi zestrzelić kura.

Tym samym został on Królem Kurkowym na rok 2000/01 i przybrał przydomek „Milenijny”. Tytuł I Rycerza zdobył Brat Zbigniew Świadek, a II Rycerza Brat Leszek Warczak.

W „IV Ogólnopolskim Turnieju o Złoty Pierścień Św. Katarzyny”, rozegranym 3 czerwca, wzięli udział m. in. Bracia z Chojnic, Wejherowa, Opalenicy i Śremu. Do ścisłego finału zakwalifikowało się pięciu Braci: Zbigniew Bona, Jarosław Czyżewski, Marcin Tyda (wszyscy Starogard Gd.), Romuald Małecki (KBS Opalenica) i Krzysztof Smoleński (KBS Śrem). Złoty Pierścień św. Katarzyny Aleksandryjskiej, patronki starogardzkiego Bractwa, zdobył starogardzianin, Brat Marcin Tyda, wyprzedzając Krzysztofa Smoleńskiego i Romualda Małeckiego. Tego samego dnia przeprowadzono też „III Drużynowe Strzelanie o Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego”. Zwyciężyło w nim Bractwo z Chojnic, przed Bractwem starogardzkim. Do „Tarczy Honorowej” najlepiej strzelał brat Stanisław Zuń z KBS w Chojnicach, który wyprzedził Wiesława Licę (Starostwo Powiatowe) i Kazimierza Laskowskiego, Prezesa KBS 112

w Starogardzie Gd. W strzelaniu do „Tarczy Sponsorskiej” najlepszy okazał się Jan Groenwald z KBS w Wejherowie, przed Krzysztofem Smoleńskim z KBS w Śremie i Kazimierzem Laskowskim ze Starogardu Gd. W strzelaniu do „Tarczy Brackiej” najlepszy był Zbigniew Bona ze Starogardu Gd., przed Romualdem Małeckim i Krzysztofem Smoleńskim. Z kolei w strzelaniu do „Tarczy Mistrzowskiej” pierwsze miejsce zajął Brat Jarosław Czyżewski, przed Braćmi Kazimierzem Laskowskim i Zbigniewem Boną (wszyscy KBS Starogard Gd.).

Szósta powojenna intronizacja nowego Króla starogardzkiego Bractwa odbyła się 18 czerwca na Rynku w Starogardzie Gd. w obecności Prezydenta Miasta, Stanisława Karbowskiego, Przewodniczącego Rady Miejskiej Stefan Milewskiego, Starosty Starogardzkiego Andrzeja Grzyba i komendanta Wojskowej Komendy Uzupełnień w Starogardzie Gd. płk.

Wiesława Rutkowskiego. Po złożeniu przysięgi na sztandar nowy Król, który przybrał przydomek „Milenijny”, otrzymał z rąk Prezesa Kazimierza Laskowskiego łańcuch królewski.

W chwilę później komendant WKU w Starogardzie Gd. płk Wiesław Rutkowski wręczył nowemu Królowi Bratu Tadeuszowi Raczkowi nominację na kolejny stopień wojskowy.

W dniach 30 czerwca – 2 lipca 2000 roku w Tucholi obradował IX Kongres Zjednoczenia KBS RP. Do tego starego pomorskiego miasta przybyło 96 delegatów ze 115 uprawnionych, w tym delegaci ze starogardzkiego KBS: prezes Bractwa Kazimierz Laskowski, wiceprezes Zbigniew Bona i Lech Magnuszewski w charakterze Prezesa Okręgu Pomorskiego. Ponadto do Tucholi przybyła całkiem liczna i szacowna grupa Braci Strzelców, skuszonych nadzieją na sukces w zaplanowanych tutaj zawodach strzeleckich; w tym gronie byli też członkowie starogardzkiego Bractwa. W piątek 30 czerwca, po rejestracji delegatów, po mszy świętej, odprawionej w kościele pw. Św. Jakuba Apostoła i po przemarszu delegatów ulicami miasta, na Rynku w Tucholi nastąpiło uroczyste otwarcie Kongresu, po czym delegaci udali się na obrady do sali Tucholskiego Ośrodka Kultury. O godz. 1500 na strzelnicy myśliwskiej im. J. Wendy 113

Król Zjednoczenia KBS RP na lata 2000-2003 Leszek Warczak

w Plaskoszu koło Tucholi rozpoczęły się strzelania, które potrwać miały aż do następnego dnia.

Drugiego dnia turnieju strzelano o tytuł Króla Kurkowego Zjednoczenia KBS RP. Po emocjonującej walce Królem Zjednoczenia na lata 2000 – 03 został starogardzianin, Brat Leszek Warczak. Tytuł I Rycerza przypadł w udziale Kazimierzowi Laskowskiemu (KBS Starogard), a II Rycerzem został Brat Paweł Przychodniak (KBS Czarnków). Był to kolejny w ostatnich latach, wielki sukces starogardzkich Braci.

Na miejsce XIII Europejskiego Spotkania Bractw Strzeleckich i Europejskiego Festynu Strzeleckiego w 2000 roku wybrano małe, dwunastotysięczne niemieckie miasteczko Garrel, położone w powiecie ziemskim Cloppenburg, pomiędzy rzekami Wezerą i Ems, na płd. od Oldenburga (Dolna Saksonia). Na zjazd, odbywający się w dniach 24–27 sierpnia i zorganizowany przez Gildię Strzelecką Św. Jana z Garrel, Oldenburgski Okręgowy Związek Strzelecki oraz Związek Niemieckich Bractw Strzeleckich, przybyło około 40 000 Braci z całej Europy, w tym kilkuset z 31 polskich bractw. W tym gronie było kilkunastu Braci ze Starogardu Gdańskiego na czele z aktualnym Królem Kurkowym Zjednoczenia KBS RP - Bratem Leszkiem Warczakiem i Królem Okręgu Pomorskiego - Bratem Czesławem Winiarczykiem. Starogardzianie udali się do Garrel 24 sierpnia komfortowym autobusem i po 16-godzinnej podróży dotarli do Oldenburga (około 28 kilometrów na płn. od Garrel), gdzie zamieszkali.

Poza strzelaniem o tytuł Europejskiego Króla Kurkowego, na zawodach w Garrel strzelano jeszcze w trzech konkurencjach: karabinka małokalibrowego 5,6 mm na 50 metrów, karabinka pneumatycznego na 10 metrów i z pistoletu pneumatycznego na dystansie 10 m. Na nowoczesnej i skomputeryzowanej strzelnicy w Garrel tytuł I Strzelca Europy (Mistrza Europy) w strzelaniu z karabinka 5,6 mm na dystansie 50 metrów zdobył starogardzianin, Brat Jarosław Czyżewski, który wystrzelał 51,4 pkt. na 54,5 możliwych.17. W jak mocno emocjami naładowanej atmosferze 114

115

odbywało się to strzelanie, najlepiej świadczy zdarzenie z ostatniej kolejki: prowadzący do tego momentu w klasyfikacji strzelec z Niemiec, przekonany już o swoim sukcesie, siedzący i obserwujący strzelanie w oszklonym, dźwiękochłonnym pomieszczeniu, po ostatnim, celnym i decydującym o zwycięstwie strzale Jarosława Czyżewskiego, zasłabł i spadł z krzesła. Ostatecznie drugie miejsce w tym konkursie zajął kolejny Polak – Tadeusz Żychlewicz z KBS w Pleszewie. W innych konkurencjach starogardzianie wypadli gorzej. W najważniejszym strzelaniu o tytuł Europejskiego Króla Kurkowego (do wysoko nad ziemią zawieszonego kura) do eliminacji stanęło łącznie 31 Braci z Polski, a startować mogli jedynie panujący królowie Bractw, okręgów i krajów). Ze starogardzkich Braci tylko Czesław Winiarczyk miał szansę na wejście do finału, w którym wystąpić miało tylko pięciu strzelców – niestety nie udało się. Królem został Brat Harry Ketels (ur. w 1953 r.) z bractwa St. Antonius Nieuw–Dijk w Didam, w prowincji Gerderland (Holandia). W strzelaniu z pistoletu zwycięzcą i Mistrzem Europy został Paweł Przychodniak z KBS w Czarnkowie. Z kolei w strzelaniu z karabinka pneumatycznego czwarte, bardzo wysokie miejsce zajął Zbigniew Bona ze Starogardu Gd. We wrześniu Bracia Jarosław Czyżewski i Leszek Warczak,

w uznaniu zasług położonych dla Starogardu Gdańskiego (w/w sukcesy w kraju i za granicą), zostali nagrodzeni w Urzędzie Miasta przez jego Prezydenta Stanisława Karbowskiego odznaczeniem „Chrystusa Starogardzkiego”.

Kolejne, Nadzwyczajne Walne Zebranie Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd. odbyło się w dniu 3 listopada 2000 roku w Restauracji „Sas”. Na zebraniu, w którym uczestniczyło 25 Braci, podjęto uchwałę w sprawie utworzenia i zarządzania Funduszem Rekompensaty Ziemskiej, w celu materialnego wsparcia rodzin zmarłych Braci. W wyniku podjęcia tej uchwały powstał specjalny fundusz przeznaczony na wypłaty świadczeń pieniężnych członkom rodzin zmarłych Braci, którego dysponentem został Zarząd KBS w Starogardzie Gd. Z kolei na Walnym Zebraniu Sprawozdawczo-Wyborczym Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP, przeprowadzonym 14 grudnia 2000 r. w Restauracji „Sas” w Starogardzie Gd. (z udziałem reprezentantów bractw z: Brus, Chojnic, Starogardu, Tczewa, Torunia, Tucholi i Wejherowa) wybrano nowe władze Okręgu Pomorskiego. Prezesem został brat Jarosław Czyżewski ze Starogardu Gd., wiceprezesem Tomasz Winiecki z Chojnic, Plakieta została zaprojektowana przez artystę plastyka Lecha J. Zdrojewskiego, sekretarzem Stefan Rajkowski ze Starogardu Gd., skarbnikiem natomiast model do odlewu przygotował Józef Baska ze Starogardu Gd., strzelmistrzem Stanisław prof. Alfred Zalewski (ASP Gdańsk) Zuń z Chojnic, a marszałkiem Mariusz Thomas z Torunia.

Tak więc, od grudnia 2000 roku Prezesem Okręgu Pomorskiego był kolejny starogardzianin Brat Jarosław Czyżewski. Na zebraniu podjęto też decyzję o wykonaniu łańcucha dla Prezesa Okręgu Pomorskiego.

Rok zakończył się miłym akcentem dla Bractwa; decyzją z 16 grudnia Kapituła Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP odznaczyła trzech starogardzkich Braci Orderami Zasługi.

Krzyż Oficerski otrzymał Brat Czesław Winiarczyk, a Krzyże Rycerskie otrzymali Bracia Franciszek Kaszubowski i Henryk Niedzielski.

116

5. Starogardzkie Bractwo na początku XXI wieku Rok 2001

W grafiku imprez na rok 2001 przewidziano: osiem strzelań z cyklu GRAND PRIX (27 stycznia, 17 lutego, 10 marca, 26 maja (przełożone na 1 czerwca), 21 lipca, 25 sierpnia, 15 września i 20 października); „VI Turniej Strzelecki o Puchar Prezesa Bractwa” (13 stycznia); „VI Turniej Strzelecki o Nagrodę Medyków” (7 kwietnia); „V Ogólnopolski Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny” (16 czerwca); „III Otwarte Strzelanie Drużynowe o Puchar Przechodni KBS w Starogardzie Gd.” (15 września); „II Turniej Strzelecki o Tabakierę Starosty Starogardzkiego” (13 października) i „VII Turniej Strzelecki o Nagrodę Króla Bractwa” (17 listopada). Najważniejszą imprezą strzelecką w tym roku miało być VII strzelanie królewskie wyznaczone na dzień 5 maja. Ponadto Bracia mieli wziąć udział w obchodach Święta Odzyskania Niepodległości przez Starogard, w uroczystościach z okazji Święta 3 Maja i w obchodach Święta Niepodległości (11 listopada). Termin dorocznego Balu Bractwa ustalono na 10 lutego, a termin Walnego Zebrania Bractwa wyznaczono na dzień 3 marca.

Na dorocznym Balu Bractwa, który odbył się w zaplanowanym terminie w sali Starogardzkiego Centrum Kultury, ogłoszono wyniki strzelań cyklu o GRAND PRIX za rok 2000. W pierwszej dziesiątce najlepszych strzelców znaleźli się:

(duże punkty / małe punkty) 1. Jarosław Czyżewski – 134 / 506 2. Kazimierz Laskowski – 134 / 501 3. Marcin Tyda – 122 / 433 4. Zbigniew Bona – 118 / 417 5. Stefan Rajkowski – 112 / 405 6. Czesław Winiarczyk – 96 / 352 7. Józef Baska – 81 / 303 8. Lech Magnuszewski – 81 / 288 9. Edward Dubiela – 79 / 317 10. Adam Kozłowski – 73 / 255 Zaproszenie na Bal Bractwa w dniu 10 lutego 2001 r.

Doroczne Walne Zebranie Bractwa odbyło się w dniu 3 marca w Restauracji „Kociewianka” przy Hotelu „AGRO - Kociewie”. Po przedstawieniu przez Brata Prezesa Kazimierza Laskowskiego sprawozdania z pracy Zarządu za rok 2000, swoje sprawozdania ogłosili skarbnik Bractwa oraz Bracia przewodniczący Komisji Rewizyjnej i Sądu Honorowego. Po głosowaniu udzielono w/w absolutorium. Zebrani w lokalu Bracia jednomyślnie podjęli uchwałę o nadaniu honorowego członkostwa panu Romualdowi Czyżewskiemu, jednemu z współzałożycieli Bractwa i synowi ostatniego przedwojennego strzelmistrza KBS w Starogardzie. Następnie zatwierdzono harmonogram imprez oraz preliminarz wydatków na 2001 rok i powołano Komitet Organizacyjny Obchodów 650-lecia Starogardzkiego KBS.

W dniu 5 maja odbyło się kolejne, siódme już, strzelanie królewskie starogardzkiego Bractwa, w którym udział wzięło 23 Braci. Już dziesiąty strzał siódmej kolejki powalił kura na ziemię; zestrzelił go Brat Leszek Warczak i tym samym został Królem Kurkowym na rok 2001/02. Tytuł I Rycerza przypadł Bratu Mirosławowi Sonnenfeldowi, a II Rycerza Bratu Edmundowi Piontkowi.

Był to już drugi tytuł królewski Brata Leszka. Tym samym, po sukcesie na niwie ogólnopolskiej (tytuł Króla Zjednoczenia na lata 2000–03, zdobyty rok wcześniej), Leszek Warczak został – jak żartowali Bracia – „Królem Królów”!

VII Strzelanie Królewskie 117

VII powojenna intronizacja nowego Króla Kurkowego miała miejsce 8 czerwca na starogardzkim Rynku w obecności kilkuset mieszkańców miasta przybyłych na tę uroczystość.

118

W jej trakcie nowy Król Kurkowy złożył ślubowanie, a Prezydent Miasta Starogard Gdański pan Stanisław Karbowski odczytał wilkierz z przywilejami dla Króla. Po intronizacji Bracia złożyli kwiaty pod Pomnikiem Odzyskania Niepodległości na ul. Paderewskiego, a następnie – w towarzystwie zaproszonych gości – udali się do Restauracji „Hubertus” na Bal Królewski.

Z końcem maja do Starogardu dotarła wiadomość o odznaczeniu przez Zjednoczenie KBS RP czterech starogardzkich braci Orderami Zjednoczenia. Decyzją Kapituły Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP z 19 maja 2001 roku Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Zjednoczenia otrzymał Stefan Rajkowski, a Krzyże Rycerskie dostali: Zenon Chrzanowski, Zbigniew Świadek i Andrzej Szczygielski.

W dniu 8 czerwca w Starogardzie odbyło się posiedzenie Zarządu Okręgu Pomorskiego, w którym gościnnie uczestniczył Prezes Zjednoczenia KBS RP Brat Andrzej Wegner z Tucholi.

Spotkanie prowadził Prezes Okręgu Pomorskiego Jarosław Czyżewski, który przedstawił Zarządowi trzy zagadnienia do omówienia: konflikt w tczewskim Bractwie, wywołany wydaleniem jednego z członków; projekt wykonania srebrnego łańcucha dla Prezesa Okręgu i sprawę wilkierza w Starogardzie Gd. Potem głos zabrał Prezes Zjednoczenia i omówił przygotowania do europejskiego posiedzenia plenarnego EGS i do Zjazdu Zjednoczenia w 2002 roku, który odbyć się miał w Borku Wielkopolskim.

Dzień później, 9 czerwca, na terenie Fortu VI im. Jaremy Wiśniowieckiego przy szosie Chełmińskiej w Toruniu, odbyły się wielkie brackie zawody strzeleckie, w ramach których przeprowadzono: „VI Strzelanie o Tytuł Króla Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP”, „IV Drużynowe Strzelanie o Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP” i drużynowe strzelanie 119

o „Buławę Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego.” Strzelania, zorganizowane na krytej strzelnicy toruńskiego KBS na Fortach, zakończyły się kolejnym sukcesem Braci ze Starogardu Gdańskiego; Królem Okręgu Pomorskiego został Marcin Tyda, a starogardzka drużyna w składzie: Jarosław Czyżewski, Kazimierz Laskowski i Marcin Tyda, po świetnym strzelaniu zdobyła „Buławę Marszałka Województwa Kujawsko -Pomorskiego”. Nowy Król Okręgu Marcin Tyda, poza łańcuchem królewskim, przywiózł do Starogardu piękny kryształowy puchar.

Dzień 16 czerwca był dniem obchodów jubileuszu 650 - lecia starogardzkiego Bractwa.

Z tej okazji wybity został „Krzyż Pamiątkowy 650 - lecia KBS w Starogardzie Gdańskim” i na ten dzień zaplanowano „V Krajowy Turniej Strzelecki o Pierścień św. Katarzyny”. O oprawę muzyczną uroczystości odbywających się na starogardzkim Rynku zadbała 60 - osobowa orkiestra Wojskowego Liceum Muzycznego z Gdańska. Do Starogardu przybyło liczne grono Braci z kraju (z Chojnic, Wejherowa, Śremu, Kcyni, Piły, Torunia, Tucholi) i z zagranicy, m.in. Brat Kazimierz

120

Śledz (polskiego pochodzenia) z belgijskiego Bractwa Św. Józefa w mieście Genk. Obchody zainaugurowała o godz. 930 zbiórka przybyłych Bractw na starogardzkim Rynku. Po powitaniu Bractw odbyła się defilada, po czym Bracia i zaproszeni goście przemaszerowali do kościoła p.w. św. Katarzyny na Mszę Świętą Jubileuszową w intencji Bractwa, odprawioną przez księdza Romana Walkowsa. Po mszy Bractwa przeszły pod Ratusz, gdzie odbyła się ich prezentacja. Tam też Prezes Bractwa odznaczył zasłużonych obywateli miasta wspomnianymi wyżej pamiątkowymi krzyżami. Otrzymali je: były Prezydent Miasta Starogard Gd. Brat Paweł Głuch; ówczesny Prezydent Starogardu Gd. pan Stanisław Karbowski, Starosta Starogardzki pan Andrzej Grzyb i komendant Rejonowej Komendy Uzupełnień pan płk Wiesław Rutkowski. Następnie Bractwa przemaszerowały ulicami Podgórną, Kanałową, Hallera i Mickiewicza na strzelnicę, gdzie o godz. 1200 rozpoczęły się strzelania.

Oto ich wyniki: „Tarcza Króla Zjednoczenia KBS RP” 1. Andrzej Kubiak (KBS Śrem) 2. Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) 3. Szymon Thomas (KBS Toruń) „Tarcza Starosty Powiatu Starogardzkiego A. Grzyba” 1. Andrzej Kubiak (Śrem) 2. Jan Kurek (KBS Kcynia) 3. Lech Magnuszewski (KBS Starogard Gd.) „Tarcza Prezydenta Miasta Starogard Gd.” 1. Stanisław Zuń (KBS Chojnice) 2. Kazimierz Laskowski (KBS Starogard Gd.) 3. Stanisław Belfer „Tarcza Jubileuszowa 650-lecia KBS w Starogardzie Gd.” 1. Edmund Piontek (KBS Starogard Gd.) 2. Józef Baska (KBS Starogard Gd.) 3. Zdzisław Nowak

121

„Tarcza Honorowa” 1. Andrzej Giecewicz (KBS Wejherowo) 2. Mirosław Czarnecki (Kom. Policji / St. Gd.) 3. Leszek Warczak (KBS Starogard Gd.) „Tarcza Dar Bracki” 1. Zenon Kłosek (KBS Tuchola) 2. Mariusz Thomas (KBS Toruń) 3. Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) „Tarcza Charytatywna” 1. Stefan Rajkowski (KBS Starogard Gd.) 2. Marcin Kubiak (KBS Śrem) 3. Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) „Tarcza św. Katarzyny” (najważniejsza) 1. Stanisław Zuń (KBS Chojnice) 2. Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) 3. Andrzej Kubiak (KBS Śrem) Po obliczeniu wyników z wszystkich strzelań okazało się, że najwięcej punktów zdobył Jarosław Czyżewski (45), przed Zbigniewem Boną (43) i gościem Andrzejem Kubiakiem z KBS w Śremie (35).

W dniu 15 września, zgodnie z planem, na starogardzkiej strzelnicy odbyło się „III Otwarte Strzelanie Drużynowe o Puchar Przechodni KBS w Starogardzie Gd.”. Strzelano z broni długiej kalibru 5,6 mm, w postawie stojącej, do tarcz biathlonowach na odległość 50 m. W turnieju wystartowało 12 pięcioosobowych drużyn (Straży Pożarnej, Straży Miejskiej, Polpharmy SA, firmy „Altex”, firmy „StarWik”, Aresztu Śledczego, Policji Państwowej, Wojskowej Komendy Uzupełnień, Urzędu Miasta, Rady Powiatowej SLD i aż dwie drużyny Platformy Obywatelskiej). Zawody wygrała reprezentacja starogardzkiej Policji przed drużyną Aresztu Śledczego w Starogardzie Gd. i ekipą Rady Powiatowej SLD.

W dniu 27 października na strzelnicy w Bietowie odbył się „Turniej Strzelecki o Tabakierę Starosty Starogardzkiego”, zorganizowany przez myśliwych z powiatu starogardzkiego. Wzięły w nim udział koła łowieckie z całego województwa: z Gdańska (Jedność, Knieja, Łowiec), ze Starogardu (Ryś, Rogacz, Cyranka, Słonka), z Kartuz (Głuszec), z Tczewa (Knieja), Skórcza (Łoś), z Czarnej Wody (Leśnik) oraz Bracia Kurkowi ze starogardzkiego Bractwa, przy czym kilku z nich startowało w barwach kół łowieckich (np. Edmund Piontek, Leszek Warczak, Marcin Tyda). W turnieju dla Bractwa Tabakierę Starosty Starogardzkiego zdobył Brat Zbigniew Bona, wyprzedzając Jarosława Czyżewskiego i Stefana Rajkowskiego. Brat Zbigniew Bona potwierdził swoj dobry dzień wygrywając też strzelanie do tarczy, zorganizowane dla wszystkich uczestników turnieju. Tutaj zostawił w pobitym polu Brata Jarosława Czyżewskiego i myśliwego pana Grzegorza Retę.

Bracia Jarosław Czyżewski i Zbigniew Bona

122

W dniach 9 – 10 listopada w zabytkowym Dworze Krojanty k. Chojnic (wybudowanym w 1884 roku) odbyło się spotkanie delegatów Bractw i członków Zarządu Okręgu Pomorskiego,

na którym zatwierdzony został plan imprez i strzelań organizowanych przez pomorskie bractwa strzeleckie w 2002 roku. Starogardzkie Bractwo reprezentowane było przez: prezesa Kazimierza Laskowskiego, wiceprezesa Zbigniewa Bonę, sekretarza Jarosława Czyżewskiego, skarbnika Józefa Baskę i Brata Stefana Rajkowskiego.

Spotkanie prowadził gospodarz dr nauk medycznych płk Tomasz Winiecki. Po części oficjalnej wręczone zostały nagrody za sukcesy w „VII Turnieju Strzeleckim o Szablę Dowódcy 18. Pułku Ułanów Pomorskich Płk.

Kazimierza Mastalerza”. Wśród nagrodzonych byli starogardzcy Bracia Kazimierz Laskowski i Zbigniew Bona.

Rok 2001 w dziejach Bractwa zakończyło spotkanie opłatkowe w Restauracji „Sas”, zorganizowane w dniu 16 grudnia, na które Bracia tradycyjnie przybyli z małżonkami.

Rok 2002

Rok bracki rozpoczął jak zwykle „Turniej Strzelecki o Puchar Prezesa KBS w Starogardzie Gd.”, rozegrany 12 stycznia. Ten siódmy już turniej połączony był z pierwszym strzelaniem cyklu GRAND PRIX 2002, których w tym roku miało się odbyć jeszcze siedem.

Obok standardowych już imprez strzeleckich i uroczystości brackich („Turniej Strzelecki o Nagrodę Medyków”, „Turniej Strzelecki o Tabakierę Starosty Starogardzkiego” czy „Turniej Strzelecki o Nagrodę Króla Bractwa”) najważniejszymi wydarzeniami w tym roku były strzelania o tytuł Króla Kurkowego, o Pierścień Św. Katarzyny i o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego.

Doroczny Bal Bractwa i wręczenie nagród za zwycięstwo w turnieju o Wielką Nagrodę Bractwa odbył się już 26 stycznia na dużej sali Starogardzkiego Centrum Kultury. Wyniki GRAND PRIX 2001: 1.)

Kazimierz Laskowski 2.) Zbigniew Bona, 3.) Jarosław Czyżewski 4. Marcin Tyda 5.) Henryk Nowicki 6.)

Stefan Rajkowski 7.) Czesław Winiarczyk 8.) Lech Magnuszewski 9.) Adam Kozłowski 10.) Józef Baska.

Tegoroczne Walne Zebranie SprawozdawczoWyborcze starogardzkiego Bractwa rozpoczęło się o godz. 1100, w sobotę, 2 marca 2002 roku w Restauracji „Sas”. Wzięło w nim udział 25 Braci. Po ocenieniu pracy ustępującego Zarządu Bractwa, któremu prezesował Brat Kazimierz Laskowski i udzieleniu mu absolutorium, wybrano kolejny Zarząd KBS w Starogardzie Gd.

Bracia Mirosław Sonnenfeld, Jarosław Czyżewski i Michał Niski po pierwszym strzelaniu w dniu 12 stycznia 2002 r.

Bal Bractwa 26 stycznia 2002 r. Prezydent Miasta pan Stanisław Karbowski i najlepsi strzelcy w GRAND PRIX 2001 r.

123

Walne Zebranie Bractwa 2 marca 2002 r. Przemawia Brat Mirosław Sonnenfeld, po jego lewej stronie Prezydent Starogardu Gd. pan Stanisław Karbowski, po prawej Brat Jarosław Czyżewski

Nowym prezesem został Stefan Rajkowski, wiceprezesem Jerzy Suchomski, sekretarzem Marcin Tyda, skarbnikiem Zbigniew Świadek, a strzelmistrzem Leszek Warczak. Następnie Bracia wybrali Komisję Rewizyjną (Józef Baska, Mirosław Sonnenfeld, Edmund Piontek) i Sąd Honorowy (Adam Kozłowski, Edward Dubiela i Jarosław Czyżewski). Na zebraniu potwierdzono wysokość wpisowego (3 600 PLN) i wysokość składki miesięcznej (50 PLN), zatwierdzono plan imprez strzeleckich i uroczystości brackich oraz zaakceptowano plan wydatków na rok 2002. Wybrano też delegatów na Zjazd Zjednoczenia KBS RP (zostali nimi Bracia Stefan Rajkowski i Lech Magnuszewski) oraz delegatów na zebrania Okręgu Pomorskiego (Jarosław Czyżewski i Stefan Rajkowski).

VIII królewskie strzelanie, w którym udział wzięło 23 braci, odbyło się na starogardzkiej strzelnicy brackiej już 27 kwietnia przy wiosennej pogodzie. Królem Kurkowym na rok 2002/03 został Brat Edmund Piontek, który zestrzelił kura w piątej serii strzelań. I Rycerzem został Brat Stefan Rajkowski, a II Rycerzem Brat Czesław Winiarczyk.

W niedzielę, 5 maja 2002 roku na brackiej strzelnicy w Starogardzie Gd. po raz kolejny przeprowadzone zostały strzelania o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP i „V Drużynowe Strzelanie o Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego”. Zawody rozpoczęły się o godzinie 1100 eliminacjami. Królem Okręgu został już po raz trzeci Brat Czesław Winiarczyk ze starogardzkiego KBS. W konkursie drużynowym wystartowało sześć trzyosobowach zespołów: z KBS w Chełmnie (Janusz Andrysiak, Tomasz Kluczyk, Henryk Konopacki), z KBS w Toruniu 124

(Andrzej Kolowca, Szymon Thomas, Mariusz Thomas), z Lidzbarka Welskiego (Edward Sadlak, Wojciech Kamiński, Janusz Makówka), z KBS w Chojnicach (Stanisław Zuń, Krzysztof Wegner, Włodzimierz Fryca), z KBS w Tczewie (Lech Trzciński, Damian Chmielewski, Robert Ślusarz) oraz drużyna gospodarzy w składzie: Jarosław Czyżewski, Kazimierz Laskowski i Zbigniew Bona. Tego dnia strzelano też do: „Tarczy KBS w Starogardzie Gd.”, „Tarczy Charytatywnej”, „Tarczy Sponsora” i do „Kura KBS w Starogardzie Gd.” Turniej zakończył się około godz. 19 00 rozdaniem nagród, po czym rozpoczęła się Biesiada Bracka.

Intronizacja nowego Króla Kurkowego starogardzkiego Bractwa Edmunda „Życzliwego” przeprowadzona została w piątek 7 czerwca w obecności zaproszonych gości i licznie przybyłych starogardzian. Po zbiórce o godz. 1500 w domu Króla - Elekta w Tczewie, Bracia wyjechali do Starogardu na intronizację, która rozpoczęła się o godz.

18 00 na Rynku, przy udziale przedstawicieli Władz Miasta, Powiatu i zaproszonych gości, m. in. Prezydenta Starogardu Gdańskiego pana Stanisława Karbowskiego i Prezydenta Tczewa pana Zenona Odyi. Punktem kulminacyjnym uroczystości było zawieszenie przez Prezesa Bractwa Stefana Rajkowskiego królewskiego łańcucha na piersi nowego

Króla Kurkowego i złożenie przez Króla – Elekta tradycyjnego ślubowania królewskiego.

Po intronizacji wszyscy Bracia na zaproszenie Króla Edmunda „Życzliwego” i jego małżonki Wandy udali się na Bal Królewski do Restauracji „Kameralna” w Tczewie.

Dzień później, 8 czerwca 2002 roku, starogardzcy Bracia zebrali się na swojej strzelnicy na „VI Ogólnopolskim Turnieju Strzeleckim Złoty Pierścień Św. Katarzyny”. Złoty Pierścień zdobył Brat Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.), wyprzedzając Brata Władysława Kurka z KBS w Kcyni i Brata Czesława Winiarczyka (KBS Starogard Gd.). Tego dnia wystawiono też inne tarcze. Strzelanie do „Tarczy Charytatywnej” wygrał Władysław Kurek (Kcynia) przed Czesławem Wegnerem i Czesławem Mientkim (obaj: KBS Tuchola), do Tarczy „Dar Bracki” znowu najlepiej strzelał Władysław Kurek i wyprzedził Starogardzian Czesława Winiarczyka oraz Kazimierza Laskowskiego. „Tarczę Starosty Powiatu Starogardzkiego” zdobył Czesław Winiarczyk pokonując Jarosława Czyżewskiego (KBS Starogard Gd.) i Stanisława Malinowskiego z KBS w Chojnicach.

Rywalizacja w strzelaniu do „Tarczy Prezydenta Miasta” była wewnętrzną sprawą starogardzkich Braci: wygrał Jerzy Weyer, przed Czesławem Winiarczykiem i Jarosławem Czyżewskim.

125

Tego dnia na strzelnicy formą strzelecką imponował szczególnie Brat Czesław Winiarczyk, który w czterech z pięciu turniejów stawał na podium, zdobywając raz pierwsze miejsce, dwa razy drugie i raz trzecie miejsce.

W dniach 14 – 15 czerwca w Borku Wielkopolskim obradował Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP. Jego gospodarzem było KBS w Borku wchodzące w skład Okręgu Leszczyńskiego i obchodzące w 2002 roku jubileusz 145 - lecia powstania. Zostało one założone w 1857 r. pod nazwą Towarzystwo Strzeleckie w Borku i po I wojnie światowej odtworzone z 1920 rokiem pod polskimi sztandarami. Już od 1922 roku było ono członkiem Zjednoczenia KBS Zachodnich Ziem Polskich.

Po czasach komunizmu wznowiło w 1990 roku swoją działalność i w 1991 roku było członkiem – założycielem odrodzonego Zjednoczenia KBS RP. Jednym z najważniejszych punktów uroczystości w Borku było poświęcenie sztandaru Bractwa. Uroczystość miała miejsce w sobotę 15 czerwca w klasztorze w Borku. Na zjazd pojechała delegacja starogardzkich Braci, a w strzelaniach przeprowadzonych na miejscowej strzelnicy sukces odniósł Jarosław Czyżewski, wygrywając strzelanie do „Tarczy Burmistrza” przed Michałem Wieremiejczykiem z warszawskiego Bractwa Strzelców Kurkowych i Markiem Balcerkiem z KBS w Jutrosinie. Ponadto Brat Jarosław zajął dwa razy szóste miejsce (w strzelaniu do „Tarczy Mistrzowskiej” i do „Tarczy Marszałka”).

W dniu 26 października nowy starogardzki Król Kurkowy, Brat Edmund Piontek, zaprosił Braci na strzelanie o „Nagrodę Króla KBS w Starogardzie Gd.” Przewidziano strzelanie do dwóch tarcz: do „Tarczy Króla Bractwa” i do Tarczy „Dar Bracki”. Po zawodach odbyła się uroczysta biesiada.

Historyczny Ratusz Miejski w Starogardzie, od listopada 2002 r. nowa siedziba Bractwa Kurkowego

Ważnym wydarzeniem w dziejach Bractwa w tym roku były przenosiny do nowej siedziby Bractwa. Od listopada mieści się ona w historycznym Ratuszu Miejskim stojącym na starogardzkim Rynku i zbudowanym na początku XIX wieku. Oficjalne otwarcie nowej siedziby brackiej miało miejsce o godz. 1800 w dniu 18 listopada. Pomieszczenia w Ratuszu przekazane zostały Bractwu dzięki życzliwości Urzędu Miejskiego w Starogardzie Gd. Do tego czasu Bractwo posiadało swoją siedzibę w budynku Restauracji „Sas” przy ul. Okrężnej 2.

Rok bracki 2002 zakończył się obligatoryjnym spotkaniem opłatkowym, zorganizowanym 14 grudnia, o godz. 1700 w Restauracji „Sas” przez Zarząd Bractwa i gospodarzy lokalu Braci Czesława Winiarczyka i Henryka Nowickiego.

Rok 2003

Nowy rok strzelecki 2003 rozpoczął się 11 stycznia „VIII Turniejem o Puchar Prezesa KBS w Starogardzie Gd.” i pierwszym strzelaniem cyklu GRAND PRIX. W ramach tego cyklu zaplanowano jeszcze siedem strzelań (w lutym, marcu, kwietniu, maju, sierpniu, wrześniu i październiku).

Na pierwsze strzelanie w nowym roku przybyli na strzelnicę oprócz Braci także zaproszeni goście, w tym Prezydent Miasta pan Stanisław Karbowski i Starosta Powiatu Starogardzkiego pan Sławomir Neumann. To właśnie oni po zakończeniu strzelań wręczali nagrody zwycięzcom. Tarczę „Dar Bracki” zdobył Prezes Bractwa Stefan Rajkowski, wyprzedzając Braci Zbigniewa Bonę i Henryka 126

Nowickiego; strzelanie z cyklu GRAND PRIX wygrał Jarosław Czyżewski przed Zbigniewem Boną i Kazimierzem Laskowskim, a rywalizacja o „Tarczę Prezesa KBS w Starogardzie Gd.” zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem Brata Zbigniewa Bony. 29 stycznia Bracia wzięli udział w uroczystościach Święta Odzyskania Niepodległości przez Starogard; uczestniczyli w patriotycznej manifestacji pod Pomnikiem Odzyskania Niepodległości i złożyli kwiaty pod pomnikiem. Tydzień później, w dniu 15 lutego, odbył się Bal Bractwa, na którym oficjalnie podano do wiadomości wyniki turnieju GRAND PRIX 2002 i wręczono nagrody dziesięciu najlepszym strzelcom. Kolejnośc braci w klasyfikacji GRAND PRIX 2002 była następująca: Kazimierz Laskowski (1), Jarosław Czyżewski (2), Marcin Tyda (3), Stefan Rajkowski (4), Zbigniew Bona (5), Lech Magnuszewski (6), Czesław Winiarczyk (7), Henryk Nowicki (8), Edward Dubiela (9) i Józef Baska (10).

O godz. 1100 w dniu 8 marca rozpoczęło się Walne Zebranie Sprawozdawcze Bractwa.

Sprawozdanie z działalności Bractwa za rok 2002 przedstawił Prezes Stefan Rajkowski; po nim swoje sprawozdania przedstawili Sekretarz Bractwa Marcin Tyda, Skarbnik Bractwa Zbigniew Świadek i przewodniczący Komisji Rewizyjnej Józef Baska. Po dyskusji i udzieleniu Zarządowi absolutorium, powołany został Komitet Obchodów 10 - lecia Odtworzenia Bractwa. Jednym z kolejnych punktów w programie zebrania była dyskusja nad przyjęciem wzoru stroju wizytowego dla Braci. Uchwalono też wysokość wpisowego, miesięcznych składek członkowskich i wysokość Funduszu Rekompensaty Ziemskiej. Po zatwierdzeniu preliminarza wydatków na 2003 rok i programu imprez strzeleckich zebranie zakończono.

Po dwóch kolejnych strzelaniach z cyklu GRAND PRIX (22 lutego i 15 marca) w niedzielę 6 kwietnia przeprowadzono „VII Turniej Strzelecki o Nagrodę Medyków”, a sześć dni później (12 kwietnia) odbyło się czwarte strzelanie z cyklu GRAND PRIX 2003. Maj rozpoczął się dla Bractwa od udziału w uroczystościach obchodów Święta 3-go Maja.

Już tydzień później, w dniu 10 maja, przeprowadzono na starogardzkiej strzelnicy IX strzelanie o tytuł Króla Kurkowego starogardzkiego Bractwa. Do rywalizacji przystąpiło 22 Braci. Strzelanie zakończyło się już w piątej kolejce; po 109 strzale oddanym przez Brata

127

Mirosława Sonnenfelda kur spadł na ziemię. Tym samym Brat Mirosław został dziewiątym powojennym Królem Kurkowym starogardzkiego Bractwa i przyjął imię Mirosław „Stanowczy”.

Tytuł I Rycerza przypadł Jerzemu Weyerowi, a II Rycerza Franciszkowi Kaszubowskiemu.

Intronizacja Króla – Elekta odbyła się jak zwykle na starogardzkim Rynku w dniu 31 maja. Uroczystość prowadził Brat Michał Niski. Prezes Bractwa Stefan Rajkowski udekorował Króla - Elekta łańcuchem królewskim – symbolem monarszej godności, a ten złożył ślubowanie królewskie. W chwilę później Prezydent Miasta pan Stanisław Karbowski odczytał wilkierz, gwarantujący nowemu Królowi przywileje podatkowe na okres 1 roku i wspólnie z Przewodniczącym Rady Miasta panem Stefanem Milewskim złożył gratulacje nowemu Królowi. Na zakończenie oficjalnej części uroczystości nowy Król złożył wiązankę kwiatów pod Pomnikiem Odzyskania Niepodległości przy ul. Paderewskiego.

Doroczne strzelanie o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP odbyło się w tym roku w Tucholi. Królem Okręgu na rok 2003/04 został Brat Czesław Wegner z KBS w Tucholi. Drużynowe Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego zdobyła ekipa z Tucholi w składzie: Andrzej Wegner, Czesław Mientki, Czesław Wegner.

Tegoroczny, VII już „Ogólnopolski Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny” odbył się w sobotę 7 czerwca. Pierścień zdobył Brat Andrzej Giecewicz (KBS Gdynia), który pokonał Brata Zbigniewa Bonę (KBS Starogard Gd.) i Brata Tadeusza Żychlewicza jr. (KBS Pleszew). Zwycięzcami w strzelaniu do innych tarcz byli: „Tarcza Charytatywna” - Kazimierz Laskowski (KBS Starogard Gd.), „Tarcza Starosty Powiatu Starogardzkiego” - Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.), 128

„Tarcza Prezydenta Miasta” - Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.), „Tarcza KBS w Starogardzie Gd.” - Tadeusz Żychlewicz (KBS Pleszew).

Sierpniowe strzelanie z cyklu GRAND PRIX (16 sierpnia) było dla najlepszych strzelców Bractwa przetarciem i treningiem przed strzelaniami na najważniejszej imprezie roku, jakim był Europejski Zjazd Bractw Strzeleckich, goszczący tym razem w Górnej Austrii.

XIV Europäisches Schützentreffen, czyli XIV Europejskie Spotkanie Bractw Strzeleckich zorganizowano w dniach 28 – 31 sierpnia 2003 roku w małym, dwunastotysięcznym miasteczku Vöcklabruck (Austria), założonym w roku 1350 i położonym pomiędzy Salzburgiem a Linzem. Do Vöcklabruck przyjechało 32 tysiące strzelców reprezentujących brać strzelecką z całej prawie Europy. Wśród gości zaproszonych na to strzeleckie święto byli m.in.: Prezydent Austrii dr Thomas Klestil, Minister Spraw Zagranicznych Republiki Austrii pani dr Benita Fererro - Waldner i szef kraju związkowego Górna Austria dr Josef Pühringer. Przybyli też: Przewodniczący Europejskiej Wspólnoty Towarzystw Strzeleckich hrabia t’Kint de Roodenbeke i Wielki Mistrz Zakonu Rycerskiego Św. Sebastiana arcyksiążę Otto von Habsburg. Spotkanie rozpoczęło się po południu 28 sierpnia koncertem w centrum miasta, pielgrzymką do miejscowości Maria Schöndorf i mszą tam zorganizowaną oraz uroczystym wieczorem pod hasłem „Vöcklabruck przedstawia się”, przygotowanym w miejscowej hali widowiskowo-sportowej REVA. Następnego dnia (29.08.) o godz. 1800 rozpoczął się przemarsz bractw z Rynku na Stadion Miejski, gdzie o godz.

1900 nastąpiło uroczyste otwarcie XIV Europejskiego Spotkania Bractw Strzeleckich. Dzień zakończył się Wielkim Austriackim Capstrzykiem, koncertem orkiestr wojskowych, Wieczorem Galowym Narodów w hali REVA i dyskoteką pod wielkimi Prospekt reklamowy XIV Europejskich namiotami. Strzeleckie konkurencje towarzyszące głównemu Spotkań Bractw Strzeleckich w Vöcklabruck strzelaniu o tytuł Europejskiego Króla Kurkowego rozpoczęły się 30 sierpnia o godz. 10 00 na strzelnicy przy Stadionie Miejskim. W strzelaniach znakomicie zaprezentowali się przedstawiciele bractw z Polski. Mistrzem Europy w strzelaniu z wiatrówki został Ludger Meyer z Niemiec, ale tuż za nim uplasowali się dwaj Polacy: Błażej Rubik i Adam Warzybok z KBS w Ostrzeszowie (na 27 miejscu uplasował się Tadeusz Żychlewicz z KBS w Pleszewie, a na 39 miejscu Brat Jarosław Czyżewski ze Starogardu Gd.). W strzelaniu o tytuł Mistrza Europy z karabinka małokalibrowego (5,6 mm) starogardzianin Jarosław Czyżewski zajął trzecie miejsce i został II wicemistrzem Europy za Gerwinem Gohlą z Niemiec i drugim Polakiem – Tadeuszem Żychlewiczem (KBS Pleszew).

O godz. 1200, wraz z rejestracją uczestników Turnieju Królewskiego, rozpoczęly się zmagania o tytuł Europejskiego Króla Kurkowego EGS. Finał strzelania zaplanowano na godz. 1600.

W strzelaniu o tytuł Europejskiego Króla do ścisłego finału weszło pięciu Braci z Polski. Byli to: Tomasz Winiecki (KBS Chojnice), Krzysztof Janarek (TS BK Kraków), Roman Rybacki (KBS Rawicz), Leszek Warczak (KBS Starogard Gd.) i Andrzej Chrabąszcz (KBS Śrem). Kura zestrzelił i wygrał turniej Brat Roman Rybacki z KBS w Rawiczu i tym samym został Europejskim Królem Kurkowym na lata 2003 – 06. Jednocześnie stał się pierwszym Polakiem, który dostąpił tego zaszczytu. O godz. 1730 Bracia przemaszerowali do kościoła w Maria Schöndorf, gdzie na godz. 1800 zaplanowano mszę koronacyjną. Dzień zakończył się Wielkim Balem Królewskim w hali REVA. 129

W ostatni dzień zjazdu europejskich bractw w Vöcklabruck odbyła się o godz. 1000 na Stadionie Miejskim msza święta polowa dla wszystkich uczestników zjazdu. Po niej ulicami miasteczka przemaszerował korowód europejskich bractw; ta wielka parada trwała od 1130 do 1545. Okolicznościowe przemówienia i „Marsz Brabancki”, odegrany już po godz. 1600, zakończyły XIV Europejskie Spotkanie Bractw Strzeleckich na gościnnej ziemi austriackiej.

Po powrocie z Vöcklabruck delegacja Bractwa wzięła udział w X Kongresie Zjednoczenia KBS RP zorganizowanym w dniach 12 – 13 września przez Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pniewach. Prawie jednocześnie na starogardzkiej strzelnicy przeprowadzono siódme strzelanie z serii GRAND PRIX (13 września) oraz „V Otwarty Drużynowy Turniej Strzelecki o Puchar Przechodni KBS w Starogardzie Gdańskim”. W dniu 11 października Bracia brali udział w Bietowie w „IV Turnieju Strzeleckim o Tabakierę Starosty Starogardzkiego”, a tydzień później (18 października), dziewiątym strzelaniem zakończyli doroczny cykl rywalizacji w GRAND PRIX. 22 października odbyło się w Restauracji „Sas” Nadzwyczajne Walne Zebranie członków Bractwa, zwołane przez ówczesnego Prezesa Bractwa Brata Stefana Rajkowskiego i poświęcone zmianie jednego z punktów statutu oraz omówieniu aktualnych zagadnień z życia Bractwa.

Listopad zapisał się w brackich annałach udziałem przedstawicieli Bractwa w obchodach Święta 11 Listopada i ostatnim strzelaniem w tym roku: „IX Turniejem Strzeleckim o Nagrodę Króla Bractwa”, przeprowadzonym 22 listopada. Rok Bracki zakończyło 13 grudnia tradycyjne już spotkanie opłatkowe w Restauracji „Sas”.

Rok 2004

Grafik imprez strzeleckich na ten rok przewidywał: osiem strzelań z cyklu GRAND PRIX; turnieje strzeleckie o „Puchar Prezesa Bractwa”, o „Nagrodę Medyków”, o „Złoty Pierścień Św. Katarzyny”, o „Nagrodę Króla Bractwa” (23.04.), o „Tabakierę Starosty Powiatu Starogardzkiego”, „Turniej Drużynowy o Puchar Przechodni KBS w Starogardzie Gdańskim” oraz strzelanie o tytuł Króla Kurkowego. Najważniejszym wydarzeniem w życiu Bractwa w tym roku miały jednak być obchody 10 - lecia jego reaktywowania.

Rok strzelecki rozpoczął się już 10 stycznia „IX Turniejem Strzeleckim o Puchar Prezesa Bractwa” i pierwszym strzelaniem o GRAND PRIX. We wtorek 20 stycznia, w dzień patrona bractw strzeleckich św. Sebastiana, Bracia udali się do Krojant koło Chojnic na zebranie Zarządu Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP, zarządzone przez Prezesa Okręgu Pomorskiego dr.

Tomasza Winieckiego. Spotkanie rozpoczęło się na strzelnicy KBS w Chojnicach turniejem strzeleckim o „Tarczę Św. Sebastiana”. O godz. 1200 w kościele w Krojantach odbyła się uroczysta msza święta celebrowana przez Ordynariusza Pelplińskiego ks. biskupa prof. Jana Bernarda Szlagę. Spotkanie Zarządu Okręgu Pomorskiego, w którym udział wziął też Prezes starogardzkiego KBS, Brat Stefan Rajkowski, rozpoczęło się o godz. 1330 i trwało do godz. 1630. W tym samym czasie pomorscy Bracia kontynuowali strzelania do „Tarczy Św. Sebastiana”. Dzień zakończył się kuligiem z pochodniami i ogniskiem w Dworku Myśliwskim w Krojantach.

Cztery dni później, 24 stycznia na Balu Bractwa, starogardzcy Bracia podsumowali rok 2003; tego dnia m.in. ogłoszono wyniki turnieju o GRAND PRIX 2003, który wygrał Marcin Tyda, przed Kazimierzem Laskowskim i Jarosławem Czyżewskim.

O godz. 1100 w dniu 28 lutego w „Restauracji Sas” rozpoczęło się Walne Zebranie członków starogardzkiego KBS. Po złożeniu sprawozdania z działalności w 2003 roku przez Zarząd Bractwa (w osobie Prezesa Stefana Rajkowskiego) oraz sprawozdań z prac Komisji Rewizyjnej oraz Sądu Honorowego i udzieleniu absolutorium Zarządowi, zebrani Bracia skoncentrowali się 130

na bieżących sprawach. Omówiono m.in. program uroczystości obchodów 10 - lecia reaktywowania KBS w Starogardzie Gd., uchwalono wysokość wpisowego, składek kwartalnych i Funduszu Rekompensaty Ziemskiej. Zatwierdzono preliminarz wydatków, program imprez i uroczystości brackich na rok 2004 oraz przeforsowano wniosek o nadanie Honorowego Członkostwa wieloletniemu Prezydentowi Miasta panu Stanisławowi Karbowskiemu. Półtora miesiąca później, 17 kwietnia, w Restauracji „Sas” odbyło się Nadzwyczajne Walne Zebranie Bractwa. Po otwarciu zebrania i powitaniu Braci przez Prezesa Stefana Rajkowskiego przeprowadzono ponownie głosowanie nad udzieleniem absolutorium Zarządowi. Pomimo pozytywnego dla Zarządu wyniku głosowania, Zarząd Bractwa przyjął to ponowne głosowanie jako votum nieufności i potwierdził wolę rezygnacji, wyrażoną już na zebraniu z 28 lutego. W tej sytuacji rozpoczęto głosowanie nad przyjęciem rezygnacji Zarządu Bractwa. Spośród 18 osób uprawnionych do głosowania, dziewięć było za ustąpieniem Zarządu, pięć osób głosowało za zachowaniem status quo, a czterech Braci wstrzymało się od głosu. Tym samym Zarząd został odwołany.

Dziesiąte strzelanie o tytuł starogardzkiego Króla Kurkowego wyznaczono w tym roku na na godz. 1100 w dniu 8 maja. Na zbiórce w Ratuszu Miejskim stawiło się tego dnia 21 Braci przepełnionych nadzieją na sukces w zawodach. Po złożeniu kwiatów pod pomnikiem przy ul. 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich (z okazji 59 rocznicy zakończenia II wojny światowej) Bracia przemaszerowali na strzelnicę. Strzelanie rozpoczęło się planowo. W ósmej kolejce celny strzał numer 159 oddał brat Lech Magnuszewski i drewniany kur spadł na ziemię. Tym samym wieloletni prezes Bractwa został po raz pierwszy Królem Kurkowym. Tytuł I Rycerza przypadł Bratu Andrzejowi Szczygielskiemu, a II Rycerza Bratu Józefowi Basce. Królowi – Elektowi oraz braciom rycerzem gratulacje jako pierwszy złożył prezydent Starogardu Gd. pan Stanisław Karbowski.

W niecały miesiąc później, 4 czerwca, w dzień intronizacji, sukces Brata Lecha Magnuszewskiego nabrał charakteru oficjalnego. Tego dnia Bracia zebrali się o godz. 1600 w domu Króla – Elekta i stąd w towarzystwie orkiestry wymaszerowali na Rynek. Uroczystość rozpoczęła się o godz. 1800 wystąpieniem Prezesa Bractwa, który przywitał Braci i gości honorowych. Następnie Prezes zaprosił na scenę ustępującego Króla z małżonką, Króla – Elekta z małżonką, Rycerzy, Prezydenta Miasta pana Stanisława Karbowskiego i Przewodniczącego Rady Miasta pana Stefana Milewskiego. Po odśpiewaniu hymnu brackiego głos zabrał ustępujący Król Mirosław „Stanowczy” (Brat Mirosław Sonnenfeld), po czym odczytano akt intronizacji nowego Króla, który przyjął imię Lech „Roztropny”. Po przyję131

ciu insygniów królewskich Król – Elekt złożył ślubowanie. W chwilę później Prezydent Miasta i Przewodniczący Rady Miasta złożyli nowemu Królowi gratulacje, a w ślad za nimi podążyli z gratulacjami wszyscy Bracia i inni zaproszeni goście. Część oficjalną intronizacji zakończyło złożenie kwiatów pod Pomnikiem Odzyskania Niepodległości przy ul. Paderewskiego. Po uroczystości intronizacyjnej nowy Król wraz z małżonką Mirosławą zaprosili Braci oraz oficjalnych gości na Bal Królewski, który rozpoczął się o godz. 1900 w Restauracji „Ren”.

Doroczne strzelanie o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego i o tytuł Drużynowego Mistrza Okręgu Pomorskiego, zorganizowane razem ze strzelaniem o „Buławę Marszałka Województwa Kujawsko - Pomorskiego”, odbyło się 29 maja w Toruniu. Organizatorem turnieju było toruńskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie. Impreza rozpoczęła się o godz. 1100 na brackiej strzelnicy w Forcie VI przy Szosie Chełmińskiej. Królem Okręgu na rok 2004/05 został kolejny, po J. Czyżewskim.

H. Nowickim, Cz. Winiarczyku i M. Tydzie, starogardzianin, Brat Kazimierz Laskowski.

132

Tydzień później, 12 czerwca, na starogardzkiej strzelnicy przy ul. Mickiewicza świętowano 10 - lecie reaktywowania Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd. Na uroczystości przybyło ponad 100 Braci Kurkowych z całego kraju, głównie z Pomorza. Tego samego dnia rozegrano też „VIII Krajowy Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny”. Zawody rozpoczęły się o godz. 1000 mszą polową i poświęceniem wystawionych tego dnia tarcz oraz Pierścieni Św.

Katarzyny. O godz. 1030 nastąpiło uroczyste powitanie gości i otwarcie turnieju. Tego dnia strzelano do: rzeźbionej „Tarczy 10-lecia KBS w Starogardzie Gd.”, „Tarczy Św. Katarzyny”, „Tarczy Prezydenta Miasta”, „Tarczy Starosty Powiatu Starogardzkiego”, „Tarczy Sponsora”, „Tarczy Dar Bracki” i do „Tarczy Charytatywnej”. Ponadto strzelano do tarcz kołkowych i do „Kura KBS w Starogardzie Gd.” Na godz. 1830 zaplanowano ogłoszenie wyników wszystkich strzelań, a na godz.

1900 zakończenie imprezy. O godz. 2000 rozpoczął się Raut Bracki, na którym wręczono nagrody dziesięciu najlepszym strzelcom w rankingu turnieju GRAND PRIX 2003. Zwycięzcami zostali Marcin Tyda, przed Kazimierzem Laskowskim i Jarosławem Czyżewskim.

Początek Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego Delegatów Okręgu Pomorskiego w starogardzkim Ratuszu Miejskim – siedzibie KBS zaplanowano na godz. 1800. Gości powitał i zebranie poprowadził aktualny Prezes Okręgu Pomorskiego dr Tomasz Winiecki.

Sprawozdania Zarządu Okręgu, Komisji Rewizyjnej i Sądu Honorowego za lata 2001–03 zostały przyjęte przez delegatów i udzielono Zarządowi absolutorium. Następnie przeprowadzono wybory nowego Zarządu Okręgu, wybrano też nową Komisję Rewizyjną i nowy Sąd Honorowy. Prezesem Zarządu Okręgu Pomorskiego pozostał Brat Tomasz Winiecki.

Pod koniec roku na Ziemi Pomorskiej odbyły się dwa ważne turnieje strzeleckie. W dniu 10 października strzelano w Toruniu w 5 - tych zawodach „O Srebrną Jaszczurkę”, a 13 listopada kilku starogardzkich Braci udało się na „IX Turniej Strzelecki o Szablę Dowódcy 18 Pułku Ułanów Pomorskich Płk. Kazimierza Mastalerza”. Tradycyjne spotkanie opłatkowe w Restauracji „Sas” w dniu 18 grudnia zakończyło kolejny owocny rok w życiu starogardzkiego Bractwa.

Rok 2005

Na rok 2005 przewidziano w planach Bractwa udział w tradycyjnych już uroczystościach obchodów: Święta Odzyskania Niepodległości przez Starogard, Święta 3 Maja, rocznicy wybuchu II wojny światowej i Święta 11 Listopada. Zaplanowano strzelania z cyklu GRAND PRIX oraz termin Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego.

Walne Zebranie Sprawozdawczo-Wyborcze starogardzkiego Bractwa odbyło się 5 marca w Restaurcji „Sas”. Po otwarciu zebrania przez Prezesa Stefana Rajkowskiego dokonano wyboru przewodniczącego i sekretarza zebrania oraz Komisji Skrutacyjnej. Sprawozdanie z pracy Zarządu Bractwa przedstawił Prezes Bractwa, po czym swoje raporty przedstawili Skarbnik Bractwa i oraz przewodniczący Sądu Honorowego i Komisji Rewizyjnej. Po głosowaniu nad udzieleniem absolutorium Zarządowi (wszyscy Bracia głosowali za), przegłosowano drobne zmiany w statucie Bractwa i ustalono preliminarz wydatków na rok 2005 oraz zatwierdzono kalendarz strzelań. Następnie przystąpiono do wyboru kolejnego Zarządu na lata 2005 – 08, Komisji Rewizyjnej i Sądu Honorowego. Nowym Prezesem Bractwa został Brat Zbigniew Bona, wiceprezesem Brat Leszek Warczak, sekretarzem Brat Stefan Rajkowski, skarbnikiem Brat Józef Baska, a strzelmistrzem Brat Henryk Nowicki.

23 kwietnia odbył się „Turniej Strzelecki o Nagrodę Króla Kurkowego” Lecha „Roztropnego”.

W programie imprezy zaczynającej się o godz. 1400 przewidziano strzelanie do „Tarczy Króla” i „Tarczy Królowej”. Braci na strzelanie zapraszał Król Lech Magnuszewski z małżonką Mirosławą.

133

Kolejne, XI po wojnie, strzelanie o godność starogardzkiego Króla Kurkowego wyznaczone zostało na 14 maja. Na strzelnicę bracką dotarło dwudziestu Braci. Po losowaniu strzelali kolejno: Jarosław Sarzało, Henryk Nowicki, Adam Kozłowski, Edward Dubiela, Jerzy Suchomski, Zbigniew Bona, Jarosław Czyżewski, Bogusław Faltynowski, Zbigniew Świadek, Tadeusz Zieliński, Kazimierz Laskowski, Marcin Tyda, Lech Warczak, Edmund Piontek, Stefan Rajkowski, Jerzy Weyer, Mirosław Sonnenfeld, Józef Baska, Lech Magnuszewski i Henryk Kinder. Wszyscy oni byli świadkami sukcesu Brata Jerzego Suchomskiego, po strzale w czwartej serii kur runął na ziemię. Był to już drugi tytuł królewski dla Brata Jerzego, który i tym razem przybrał imię Jerzego „Szczodrego II”.

Intronizacja nowego Króla Kurkowego miała miejsce 10 czerwca. Przybył na nią m. in. burmistrz Skarszew, miasta w którym pracuje Brat Jerzy, który przywiózł z sobą piękny wilkierz dla Króla – Elekta. Czytamy w nim: „Wierni wielowiekowej polskiej tradycji, czerpiąc z bogatej historii miasta Skarszew, w której na trwałe wpisane zostało powołane w 1378 roku Bractwo Kurkowe Św. Jana, władze samorządowe Skarszew wydają niniejszy wilkierz. Wielowiekową współpracę dwóch grodów Skarszew i Starogardu Gdańskiego, połączonych wspólnym joannickim rodowodem, pieczętuje tytuł Króla Kurkowego dla rodowitego skarszewianina Brata Jerzego Suchomskiego, uzyskany w wyniku tegorocznego zwycięstwa w tradycyjnym strzelaniu do Kura.

W uznaniu wielkich zasług Brata Jerzego Suchomskiego na rzecz promocji i rozwoju Ziemi Skarszewskiej wszczęta zostaje procedura nadania mu tytułu Zasłużonego Obywatela Gminy Skarszewy utrwalonego wpisem do rejestru zasłużonych obywateli naszej gminy.”

Skarszewy, dnia 10 czerwca 2005 r.

Pod tym dokumentem podpisali się: Burmistrz i z - ca Burmistrza Skarszew, panowie Dariusz Skalski i Zygmunt Wiecki.

134

Coroczne strzelanie o tytuł Króla Kurkowego Okręgu Pomorskiego odbyło się w tym roku w Starogardzie Gdańskim. Królem Okręgu na rok 2005/06 został po raz drugi Brat Czesław Wegner z KBS w Tucholi.

W dniu 17 września na Strzelnicy Sportowo-Myśliwskiej w Bietowie zorganizowane zostało „VI Strzelanie o Tabakierę Starosty Starogardzkiego” dla myśliwych i braci kurkowych. Jak co roku turniej zorganizatowany został przez: Klub Kolekcjonera i Kultury Łowieckiej Polskiego Związku Łowieckiego Oddział Kociewie w Starogardzie Gdańskim i Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gdańskim. Przybyłych w imieniu organizatorów powitali: Prezes Oddziału „Kociewie” KK i KL PZŁ pan Roman Preising i Prezes KBS w Starogardzie Gd. Brat Zbigniew Bona.

Rok 2006

W grafiku brackich imprez na rok 2006 rok, obok obligatoryjnego już cyklu strzelań o GRAND PRIX (7 stycznia, 11 lutego, 4 marca, 1 kwietnia, 13 maja, 19 sierpnia, 16 września i 4 listopada) i dorocznych turniejów strzeleckich („XI Turniej Strzelecki o Puchar Prezesa KBS w Starogardzie Gd.”, strzelanie „O Nagrodę Króla KBS w Starogrdzie Gd.”, strzelanie o tytuł Króla Kurkowego, „Ogólnopolski Turniej o Złoty Pierścień Św. Katarzyny” i „VII Turnieju Strzeleckiego o Tabakierę Starosty Starogardzkiego”), znalazł się wyjazd do holenderskiej miejscowość Heeswijk, na najważniejsze brackie wydarzenie roku – Europejskie Spotkanie Bractw Strzeleckich. Rok zaczął się od „XI Turnieju Strzeleckiego o Puchar Prezesa KBS w Starogardzie Gd.”, dwóch strzelań z cykl GRAND PRIX 2006 (7 stycznia i 11 lutego) i od Balu 135

Bractwa w dniu 17 lutego, na którym wręczono nagrody za wyniki w turnieju GRAND PRIX 2005, w którym najlepszy okazał się Brat Jarosław Czyżewski.

29 kwietnia Król Jerzy Suchomski („Szczodry II”) wraz z małżonką Renatą zaprosił Braci na strzelanie do tarczy o „Nagrodę Króla KBS w Starogardzie Gd.” i strzelanie dla pań do „Tarczy Królowej”, połączone z Biesiadą Królewską.

Tylko czternastu Braci (co do dzisiaj jest niechlubnym rekordem) przybyło w piękny dzień 13 maja na strzelnicę, by stanąć w szranki o godność XII - go powojennego starogardzkiego Króla Kurkowego. Po półtoragodzinnym i emocjonującym strzelaniu kur zachwiał się po strzale Brata Józefa Baski, ale nie spadł. Dopiero następny strzał, oddany przez Brata Henryka Niedzielskiego, ku zaskoczeniu samego strzelca, zrzucił go na ziemię. Tak więc tym razem zwycięsko z rywalizacji wyszedł, mieszkający w Skarszewach, ale mocno związany ze Starogardem, Brat Henryk. Na intronizację Króla – Elekta, odbywającą się w trakcie obchodów „Dni Starogardu Gdańskiego”, przybył m. in. burmistrz Miasta Skarszewy pan Dariusz Skalski, który przywiózł z sobą dokument nadający

136

Bratu Henrykowi tytuł „Honorowego Obywatela Gminy Skarszewy”. Uroczystości, z udziałem (jak zwykle) Prezydenta Miasta, Starosty Starogardzkiego, członków Bractwa i rzeszy zainteresowanych spektaklem mieszkańców Starogardu, rozpoczęły się 10 czerwca o godz. 1700 na starogardzkim Rynku i zakończyły tradycyjnym Balem Królewskim.

20 maja w Tczewie odbyło się strzelanie o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego zorganizowane z okazji 10 - lecia tczewskiego KBS. Tytuł Króla Okręgu na rok 2006/07 zdobył Andrzej Stankiewicz z KBS w Gdyni. Drużynowym mistrzem Okręgu Pomorskiego została drużyna KBS z Gdyni.

W dniach 25 – 27 sierpnia 2006 roku przeprowadzone zostało kolejne, piętnaste już, Europejskie Spotkanie Bractw Strzeleckich. Tym razem gospodarzem europejskiego święta strzeleckiego była mała holenderska miejscowość Heeswijk (gmina Bernheze), położona pomiędzy Eindhoven i Nijmegen, znana przede wszystkim z pałacu, w którym niegdyś zatrzymał się król Francji Ludwik XIV (Kasteel Heeswijk). Na inaugurację spotkania (hol.: XV Europees Schutters Treffen) przybyli bracia z ponad 300 gildii strzeleckich z całej Europy. Strzelanie do kura o tytuł „Europejskiego Króla Kurkowego” odbyło się w sobotę 26 sierpnia. Jak zawsze strzelali tylko aktualni królowie kurkowi przybyłych bractw, królowie okręgów i królowie krajowi. W tym gronie był przedstawiciel starogardzkiego Bractwa Henryk Niedzielski. Tytuł ponownie wywalczył Polak, Brat Tadeusz Żyła z Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Pszczynie, który strącił kura w trzeciej kolejce finału i został Królem EGS na lata 2006–09. Msza intronizacyjna, w której udział wzięło ponad 2 000 Braci, odbyła się jeszcze tego samego dnia. W niedzielę 27 sierpnia kulminacyjnym punktem programu był przemarsz wszystkich bractw ze sztandarami przez miasteczko pod Pałac Heeswijk, gdzie po południu oficjalnie zakończono to trzydniowe europejskie spotkanie strzelców.

W dniach 13 – 14 października w Ostrzeszowie odbywał się XI Kongres Zjednoczenia KBS RP, na który zjechali Bracia z całej Polski. Reprezentowanych było prawie 100 Bractw, w tym i starogardzkie Bractwo – na Kongres pojechali Bracia: Zenon Chrzanowski, Jarosław Czyżewski, Kazimierz Laskowski i Prezes Bractwa Zbigniew Bona. Obradom delegatów brackich towarzyszyły jak zawsze strzelania. Do „Tarczy Mistrzowskiej” strzelano po 5 strzałów. Pierwsze miejsce zajął Jarosław Czyżewski (wyprzedził kolejnego starogardzianina Kazimierza Laskowskiego) i tym samym został Mistrzem Zjednoczenia. Brat Jarosław wygrał też strzelanie do zapadek, zdobywając „Tarczę Charytatywną”. Królem Zjednoczenia KBS RP na lata 2006–2009 został Lech Biegański z KBS w Ostrowie Wielkopolskim. Po ogłoszeniu wyników strzelań odbyła się uroczysta msza święta koncelebrowana przez miejscowego biskupa, a dzień zakończył się Balem Królewskim.

W dniu 18 listopada Bractwo zorganizowało Turniej Strzelecki z okazji Święta Niepodległości. Bracia zaprosili na swoją strzelnicę wszystkich tych z mieszkańców Starogardu,

137

którzy chcieli w miłej atmosferze spędzić trochę czasu, jednocześnie emocjonując się rywalizacją strzelców. Na strzelnicę, ku radości prezesa Bractwa, przybyło grubo ponad 100 osób.

W strzelaniu o olbrzymi przechodni Puchar Bractwa wzięło udział 10 pięcioosobowych drużyn. Zwyciężyła ekipa Wojskowej Komendy Uzupełnień w składzie: mjr Witold Sykutera, kpt.

Wojciech Jankiewicz, mł. chor. Piotr Piątkowski, st. sierżant sztabowy Tadeusz Streng, wzmocniona Bratem Jarosławem Czyżewskim (co dopuszczał regulamin strzelania). Kolejne miejsca zajęły drużyny: Komendy Powiatowej Policji, Aresztu Śledczego i reprezentacja Urzędu Miasta.

Po zakończeniu strzelań na strzelnicy rozpoczęła się biesiada przy kiełbaskach, karkówce z grilla i grochówce. Kończący się rok bracki zwieńczyło przygotowane 16 grudnia spotkanie opłatkowe.

Rok 2007

Ogłoszenie wyników cyklu strzeleckiego GRAND PRIX za rok 2006 miało miejsce na Balu Bractwa Strzeleckiego. Uczetników balu powitał Prezes Bractwa Brat Zbigniew Bona. W chwilę później dwaj Bracia: Józef Baska i Edward Dubiela odznaczeni zostali Krzyżami Komandorskimi Kapituły Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP za wybitne zasługi w dziele popularyzacji idei strzeleckiej i wkład pracy w rozwój polskich bractw kurkowych. Odznaczenia wręczył aktualny Król Kurkowy starogardzkiego Bractwa Henryk Niedzielski. Potem ogłoszone zostały wyniki strzelań GRAND PRIX za rok 2006. Pierwsze miejsce zajął i zdobył Wielką Nagrodę Bractwa Zbigniew Bona, przed Jarosławem Czyżewskim i Stefanem Rajkowskim. Czwarty był Kazimierz Laskowski, piąty Henryk Nowicki, szósty Zbigniew Świadek, siódmy Edmund Piontek, ósmy Józef Baska, dziewiąty Lech Magnuszewski i dziesiąty Edward Dubiela. Tych dziesięciu najlepszych strzelców Bractwa w 2006 roku, nagrodzonych zostało pięknymi kryształowymi pucharami. W trakcie balu przeprowadzono też loterię fantową oraz licytację Srebrnego Pierścienia Św. Katarzyny, z których dochód przeznaczony został na wsparcie rodzin zastępczych. Właścicielem pierścienia został jeden z sympatyków Bractwa, pan Bolesław Buda.

W sobotę 17 marca odbyło się w starogardzkim Ratuszu Walne Zebranie Bractwa.

Przybyłych Braci powitał Prezes Bractwa Zbigniew Bona, który też przedstawił sprawozdanie z pracy Zarządu za rok 2006. Po udzieleniu Zarządowi absolutorium omawiano sprawę wysokości składek kwartalnych i wpisowego do Bractwa. Potem zatwierdzono program imprez strzeleckich i brackich uroczystości oraz omawiano sprawy organizacyjne.

Doroczne, XIII już strzelanie o tytuł starogardzkiego Króla Kurkowego przeprowadzone zostało przy dobrej pogodzie w dniu 12 maja. Na strzelanie przybyło około 100 osób, w tym przedstawiciele władz miejskich i powiatowych, których powitał Brat Prezes Zbigniew Bona w asyście ustępującego Króla Henryka Niedzielskiego. W strzelaniu tym razem szczęście dopisało Jarosławowi Czyżewskiemu, który 114 - tym strzałem powalił kura na ziemię i po raz drugi został Królem Kurkowym. Tytuł I Rycerza przypadł Stefanowi Rajkowskiemu, a II Rycerzem został Lech Magnuszewski.

Intronizacja nowego Króla odbyła się 16 czerwca tego samego roku, w trakcie tradycyjnych obchodów „Dni Starogardu Gdańskiego”, przy udziale przedstawicieli władz miasta i powiatu oraz mieszkańców miasta, którzy tego dnia – niestety – niezbyt dopisali (siąpił deszcz). Na intronizację przybył też Brat Tomasz Winiecki z KBS w Chojnicach i Brat Michał 138

Niski, mieszkający od niedawna w Warszawie. W czasie intronizacji ustępujący Król Henryk Niedzielski (przydomek „Opiekuńczy”) przekazał w towarzystwie Prezesa Bractwa Królowi – Elektowi Jarosławowi łańcuch królewski. Nowy Król przyjął przydomek „Zwycięski” i złożył ślubowanie królewskie, po czym Prezydent Miasta odczytał wilkierz potwierdzający zwolnienie Króla z lokalnych podatków. Na zakończenie uroczystości nowy Król wspólnie ze swoją „królową” panią Rosalindą Mach, zaprosił Braci na Bal Królewski do Restauracji „Hubertus”, w podstarogardzkim Rokocinie.

26 maja 2007 r. w Gdyni przeprowadzono zawody strzeleckie o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP i o drużynowe Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego.

Królem Okręgu na rok 2007/08 został Brat Jarosław Czyżewski z KBS w Starogardzie Gd. (I Rycerz: Kazimierz Laskowski – KBS Starogard Gd.; II Rycerz: Hanna Szapert – KBS Gdynia). W strzelaniu o drużynowe mistrzostwo Okręgu Pomorskiego i piękny Puchar Przechodni pierwsze miejsce zajęła drużyna KBS ze Starogardu w składzie: Jarosław Czyżewski, Kazimierz Laskowski i Zbigniew Bona. Był to kolejny wielki sukces starogardzkiego Bractwa.

139

W dniu 2 czerwca na starogardzkiej strzelnicy strzelano o „Złoty Pierścień Św.

Katarzyny”– patronki starogardzkiego Bractwa. Przybyli goście z kraju i ze Starogardu. Był też proboszcz parafii św. Katarzyny ks. Witold Kreft, który zmówił modlitwę przed obrazem św. Katarzyny i poświęcił tarcze oraz nagrody. On też, po armatnich salutach, zainaugurował strzelanie. Po kilkugodzinnej rywalizacji pierścień zdobył Brat Lech Trzciński z Tczewa, drugi był Jarosław Czyżewski.

17 listopada bracia udali się do Chojnic na „Turniej Strzelecki o Szablę Dowódcy 18. Pułku Ułanów Pomorskich Płk. Kazimierza Mastalerza”. Strzelanie o tę przechodnią nagrodę wygrał Brat Józef Jarosz z KBS w Toruniu, ale sukcesy odnieśli też starogardzianie: Brat Kazimierz Laskowski zdobył „Tarczę Królowej KBS w Chojnicach”, a Brat Jarosław Czyżewski wygrał strzelanie do „Tarczy Honorowej”.

Rok 2008

W kalendarzu imprez strzeleckich na ten rok zaplanowano osiem strzelań z cyklu GRAND PRIX, strzelanie o tytuł Króla Kurkowego (10 maja), „Turniej o Złoty Pierścień Św. Katarzyny” (14 czerwca), strzelania o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego i o Drużynowe Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego (oba 14 czerwca) oraz tradycyjne strzelania o: „Puchar Prezesa Bractwa” (5 stycznia), „Nagrodę Króla KBS w Starogardzie Gd.” (9 kwietnia) i drużynowe strzelanie o „Puchar Przechodni KBS w Starogardzie Gd.”. Jak co roku Bractwo miało wziąć udział w uroczystych obchodach świąt narodowych (Odzyskania Niepodległości przez Starogard, 3 Maja i Święta Niepodległości 11 Listopada).

Walne Zebranie Sprawozdawczo - Wyborcze Bractwa w nowym roku zwołane zostało na dzień 26 marca. Na zebraniu w Ratuszu stawiło się 21 na 26-ciu uprawnionych do głosowania członków Bractwa (dwóch braci wystawiło upoważnienia do głosowania w ich imieniu). Zebraniu przewodniczył Brat Jerzy Suchomski, a sekretarzem był Brat Jarosław Czyżewski. Po przedstawieniu przez Prezesa Zbigniewa Bonę sprawozdania z pracy Zarządu w 2007 roku i uzyskaniu przez Zarząd Bractwa oraz Skarbnika Bractwa absolutorium za ten rok, przystąpiono do wyboru nowego Zarządu. Po tajnym głosowaniu kolejnym prezesem Bractwa został brat Lech Magnuszewski (po raz trzeci), wiceprezesem Zbigniew Bona, sekretarzem Jarosław Czyżewski, skarbnikiem Józef Baska, a strzelmistrzem Kazimierz Laskowski. Wybrano też Komisję Rewizyjną (Jerzy Suchomski, Jarosław Sarzało i Edmunt Piontek) oraz Sąd Honorowy (Adam Kozłowski, Zbigniew Świadek i Zenon Chrzanowski). Na zebranie został zaproszony Prezydent Miasta pan Edmund Stachowicz, który przybył na zebranie po przerwie i został powitany brawami. Pan Prezydent podziękował ustępującemu Zarządowi za pracę oraz współpracę z władzami miejskimi, pogratulował wyboru nowemu Zarządowi i wyraził swe przekonanie o dalszej owocnej współpracy z Bractwem dla dobra Miasta. Następnie Bracia omawiali sprawę organizacji uroczystości brackich z okazji przypadającej w tym roku 15 - tej rocznicy reaktywowania starogardzkiego KBS. Na zebraniu podjęto też decyzję o założeniu brackiej strony internetowej (www.kbs-starogard.pl).

Stronę podarował Bractwu i opłacił ją na rok z góry Brat Jarosław Czyżewski.

14 kwietnia 2008 roku Bractwo z pocztem sztandarowym wzięło udział na zaproszenie Prezydenta Miasta pana Edmunda Stachowicza i Przewodniczącej Rady Miejskiej pani Heleny Bugaj w obchodach 68 Rocznicy Zbrodni Katyńskiej, organizowanych przez Urząd Miejski w Starogardzie Gdańskim, które odbyły się na Starym Cmentarzu przy ul. 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich.

140

Najważniejszym wydarzeniem dla starogardzkiego Bractwa w tym roku było XIV - te strzelanie o tytuł Króla Kurkowego. Przeprowadzono je 17 maja w obecności zaproszonych gości z Miasta, Powiatu i Województwa. W zawodach udział wzięło 14 braci. Nowym Królem Kurkowym został – już po raz trzeci – Brat Jerzy Suchomski ze Skarszew, który zestrzelił kura po 3 godzinach strzelania. Godność I Rycerza przypadła w udziale Bratu Januszowi Urbanowi, a II Rycerza Bratu Kazimierzowi Laskowskiemu. Intronizację Króla Jerzego „Szczodrego III” zaplanowano na dzień 5 lipca.

W niecały miesiąc później, 14 czerwca, Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gd. zorganizowało kilka turniejów na raz. Były to: „Ogólnopolski Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny”, „Turniej Strzelecki z Okazji 15 Rocznicy Reaktywowania KBS w Starogardzie Gdańskim”, strzelanie o Tytuł Króla Okręgu Pomorskiego i strzelanie o Drużynowe Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego. Na zawody przybyli przedstawiciele bractw kurkowych z Chojnic, Gdyni Grudziądza, Lidzbarka Welskiego i Wejherowa. Na strzelnicę przybyli też: Prezydent Miasta pan Edmund Stachowicz, Wiceprezydent Miasta pan Henryk Wojciechowski, Przewodniczący Rady Miasta pan Piotr Cychnerski i Starosta Starogardzki pan Leszek Burczyk. Starogardzkie Bractwo uczciło swoje święto wydaniem serii znaczków pocztowych związanych z historią naszego grodu.

141

Ich autorem był Lech Zdrojewski, a konsultantem z ramienia Bractwa Józef Baska. Kolejne znaczki pojawiać się miały podczas corocznych turniejów o „Złoty Pierścień Św.

Katarzyny”. Ostatni znaczek i całostkę wydać miano podczas obchodów jubileuszu 20 - lecia Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd. w 2013 roku.

Po wspólnej modlitwie i wręczeniu Braciom odznaczeń przez Prezesa Zjednoczenia KBS RP Andrzeja Wegnera, rozpoczęły się turniejowe zmagania. Strzelano do ośmiu tarcz: do „Tarczy Jubileuszowej” (z okazji 15 - lecia reaktywowania KBS w Starogardzie), do „Tarczy Świętej Katarzyny”, do „Tarczy Posła na Sejm RP Sławomira Neumana”, do „Tarczy Prezydenta Starogardu Gd. Edmunda Stachowicza”, do „Tarczy Starosty Powiatu Starogardzkiego Leszka Burczyka”, do „Tarczy Dar Bracki”, do „Tarczy Charytatywnej” i do „Tarczy Króla Okręgu Pomorskiego”. Rozegrano także drużynowy konkurs strzelecki i strzelanie do kura. Strzelania odbyły się jak zawsze na pięknej strzelnicy Bractwa, przy dobrej muzyce i we wspaniałej atmosferze. Potrawy przyrządzone przez żony Braci – pierogi, grochówka i bigos na dziczyźnie – zrobiły furorę wśród

przybyłych gości. Strzelanie i zabawa trwały do późnego wieczora, a starogardzcy Bracia zaprezentowali się wyśmienicie; w staropolskich kontuszach wyglądali zdecydowanie najbarwniej ze wszystkich bractw. Strzelecko także wypadli świetnie: Złoty Pierścień Świętej Katarzyny po raz pierwszy 142

zdobył Brat Jarosław Czyżewski (wygrał też strzelanie do „Tarczy Prezydenta Miasta”); Królem Okręgu Pomorskiego został Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.), a w strzelaniu do „Tarczy Charytatywnej” najlepszy był Brat Józef Baska (KBS Starogard Gd.).

Oto wyniki strzelań przeprowadzonych tego dnia: „Złoty Pierścień Św. Katarzyny” 1. - Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) 2. - Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) 3. - Jan Zajkowski (KBS Grudziądz) „Tarcza Jubileuszowa 15-lecia KBS w Starogardzie Gdaskim” 1 - Filip Grochowski (KBS Grudziądz) 2. - Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) 3. - Józef Baska (KBS Starogard Gd.) „Tarcza Króla Okręgu Pomorskiego” Król - Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) I Rycerz - Andrzej Giecewicz (KBS Gdynia) II Rycerz - Ryszard Jurczyk (KBS Gdynia) „Tarcza Posła na Sejm RP Sławomira Neumana” 1. - Artur Dubicki 2. - Kazimierz Laskowski (KBS Starogard Gd.) 3. - Kazimierz Zaborowski (KBS Wejherowo) „Tarcza Starosty Powiatu Starogardzkiego Leszka Burczyka” 1. - Kazimierz Zaborowski (KBS Wejherowo) 2. - Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) 3. - Wojciech Kamiński (KBS Lidzbark Welski) „Tarcza Prezydenta Starogardu Gdańskiego Edmunda Stachowicza” 1. - Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) 2. - Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) 3. - Wojciech Kamiński (KBS Lidzbark Welski) „Tarcza Charytatywna” 1. - Józef Baska (KBS Starogard Gd.) 2. - Andrzej Giecewicz (KBS Gdynia) 3. - Kazimierz Laskowski (KBS Starogard Gd.) „Tarcza Dar Bracki” 1 - Tomasz Ślusarczyk (KBS Grudziądz) 2. - Jan Zajkowski (KBS Grudziądz) 3. - Krzysztof Grochowski (KBS Grudziądz) Strzelanie do Kura 1. - Wojciech Kamiński (KBS Lidzbark Welski) 2. - Jan Makówka (KBS Lidzbark Welski) 3. - Kazimierz Laskowski (KBS Starogard Gd.) Strzelanie o Drużynowe Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego 1. - KBS Lidzbark Welski (Wojciech Kamiński, Wojciech Makówka, Jan Wypych) 2. - KBS Starogard Gd. (Kazimierz Laskowski, Zbigniew Bona, Jarosław Czyżewski) 3. - KBS Chojnice (Włodzimierz Fryca, Bernard Niesłony, Zdzisław Stachelski)

143

Intronizacja Króla – Elekta Jerzego Suchomskiego, który przyjął imię „Szczodry III” odbyła się w dniu 5 lipca w Parku Miejskim w ramach obchodów Dni Starogardu Gdańskiego i obchodów 15 - lecia KBS w Starogardzie. Nowy Król Kurkowy starogardzkiego Bractwa został wyniesiony na kurkowy tron o godz. 1530. Po spotkaniu Bractwa na starogardzkim Rynku, Bracia i goście (m.in. Prezes Okręgu Brat Tomasz Winiecki z Chojnic) udali się do Parku Miejskiego, gdzie w obecności najważniejszych osób w mieście i powiecie: Prezydenta Starogardu pana Edmunda Stachowicza, Wiceprezydenta Miasta pana Henryka Wojciechowskiego, Przewodniczącego Rady Miasta pana Piotra Cychnerskiego i Starosty Starogardzkiego pana Leszka Burczyka, miała miejsce intronizacja nowego Króla, który otrzymał przydomek „Szczodry III”. W „Wilkierzu dla Króla KBS Królewskiego Miasta Starogard” Brata Jerzego Suchomskiego, wystawionym przez władze Starogardu Gdańskiego i podpisanym przez Prezydenta Miasta Starogard Gdański pana Edmunda Stachowicza czytamy: „Tradycje reaktywowanego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim sięgają 1351

144

roku i jest ono jednym z najstarszych w Polsce. Przez wieki Bractwu i jego członkom nada­ wano liczne przywileje. Jako Prezydent Miasta honoruję nagrodą Króla Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, którym w wyniku strzelania królewskiego w 2008 roku został Brat Jerzy Suchomski.

Zwracam się ponadto do mieszkańców Królewskiego Miasta Starogard aby Króla Kurkowego Bractwa Strzeleckiego naszego grodu darzyć szacunkiem i oddawać należne mu honory.” Na zakończenie intronizacji Król Jerzy z żoną Renatą zaprosili wszystkich Braci i oficjalnych gości na tradycyjny Bal Królewski do Restauracji „Ren”.

Dwa dni później do Braci dotarła bardzo smutna wiadomość: w niedzielę dnia 5 lipca w starogardzkim szpital zmarł jeden z najbardziej zasłużonych dla Bractwa ludzi - Brat Bogusław Faltynowski. Był on jednym z pierwszych propagatorów strzeleckiej idei w Starogardzie Gd. i jednym z współzałożycieli Bractwa, a także pierwszym jego wiceprezesem (1993 – 96). Pogrzeb nieodżałowanego Brata „Bodzia” odbył się dnia 10 lipca 2009 roku na tzw. Starym Cmentarzu w Starogardzie Gdańskim. W imieniu Bractwa Brata Bogusia pożegnał Prezes Bractwa Brat Lech Magnuszewski. Już 16 lipca wpłynął do Zarządu Bractwa wniosek, wystosowany przez Brata Franciszka Kaszubowskiego, o nadanie starogardzkiej strzelnicy Bractwa imienia śp. Brata Bogusława Faltynowskiego.

W dniach 10 i 11 listopada Bracia uczestniczyli w uroczystościach z okazji 90-tej Rocznicy Odzyskania Przez Polskę Niepodległości, a kolejny rok w dziejach odrodzonego Bractwa zakończyło doroczne spotkanie opłatkowe, zorganizowane 13 grudnia, tym razem w Restauracji „Ren”.

Rok 2009

Za najważniejsze imprezy w tym roku Zarząd Bractwa uznał: strzelanie o tytuł Króla KBS (16 maja), intronizację Króla Kurkowego (3 lipca), „XIII Krajowy Turniej o Złoty i Srebrne Pierścienie Św. Katarzyny” (6 czerwca), strzelanie o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego (6 czerwca), „Drużynowy Turniej o Puchar KBS w Starogardzie Gdańskim” (19 września), „Strzelanie o Tabakierę Starosty Starogardzkiego” (17 października) i cykliczne strzelania o GRAND PRIX (8 strzelań). Ponadto Bracia mieli wziąć udział w obligatoryjnych obchodach świąt państwowych na terenie miasta. Za najważniejsze wydarzenia w nowym roku na Pomorzu uznano: Bal Okręgu Pomorskiego w Juracie (17 stycznia), obchody święta patrona bractw strzeleckich św. Sebastiana w Grudziądzu (20 stycznia), Kongres Zjednoczenia KBS RP w Lidzbarku Welskim ze strzelaniem o tytuł Króla Zjednoczenia (2 – 3 października) oraz coroczne strzelania w: Grudziądzu (7 marca – z okazji wyzwolenia miasta), Czarnem (25 kwietnia – „Strzelanie o Buławę Hetmana 145

Koniecpolskiego), Gdyni (23 maja – turniej strzelecki o „Bursztyn Bałtyku”), Wejherowie (30 maja – „Strzelanie o Miecz Wejhera), w Toruniu (20/21 czerwca – „Strzelanie Świętojańskie”), Lidzbarku Welskim (27 czerwca – „Strzelanie o Nagrodę Jednorożca”), Tucholi (11 lipca – strzelanie o „Miecze Grunwaldu”) i w Chojnicach (14 listopada – „Turniej Strzelecki o Szablę Dowódcy 18. Pułku Ułanów Pomorskich Płk. Kazimierza Mastalerza”).

Rok strzelecki starogardzkiego KBS rozpoczął się 10 stycznia „XIV Turniejem Strzeleckim o Puchar Prezesów Bractwa” i pierwszym strzelaniem z cyklu GRAND PRIX.

Stary rok oficjalnie zakończył Bal Bractwa, wyznaczony na 7 lutego, na którym ogłoszono wyniki cyklu GRAND PRIX 2008 i wręczono nagrody. Klasyfikacja końcowa turnieju: 1.) Kazimierz Laskowski 2.) Jarosław Czyżewski 3.) Zbigniew Bona 4.) Henryk Nowicki 5.) Stefan Rajkowski 6. Zbigniew Świadek 7.) Lech Magnuszewski 8.) Józef Baska, 9.) Jerzy Suchomski 10.) Leszek Warczak.

W niedzielę, 21 marca w Restauracji „Andrzejowa Chata” odbyło się XVI Walne Zebranie starogardzkiego Bractwa Kurkowego. Przybyło na nie 15 Braci (na 25 członków), a 4 Braci wystawiło upoważnienia do głosowania. Po przyjęciu sprawozdań z działalności Bractwa za rok 2008, Bracia zatwierdzili terminarz strzelań na rok 2009 i wybrali w tajnym głosowaniu nowego strzelmistrza (dotychczasowy strzelmistrz, Brat Kazimierz Laskowski zrezygnował z funkcji z powodu wyjazdu do pracy za granicę. Do Bractwa przyjęty został ponownie (po tajnym głosowaniu) Tadeusz Raczek, wcześniej z niego wydalony, a Brat Marian Maziuk (wieloletni skarbnik Bractwa) otrzymał po tajnym głosowaniu status członka honorowego starogardzkiego KBS (pisemny wniosek o nadanie bratu Marianowi tego statusu zgłosił Brat Stefan Rajkowski) i tym samym dołączył do posiadających już ten status Braci Pawła Głucha, Wiesława Gogana i Stanisława Karbowskiego. Na posiedzeniu podjęto też decyzję o rozpoczęciu rozmów dotyczących ewentualnej sprzedaży części brackiej ziemi, z przeznaczeniem uzyskanej sumy na budowę siedziby Bractwa i krytej strzelnicy. Na zakończenie omawiano sprawę wyjazdu członków Bractwa na Europejski Zjazd Bractw Strzeleckich do Kinrooi w Belgii.

Kolejne, XV strzelanie o tytuł Króla Kurkowego starogardzkiego KBS wyznaczone zostało na 16 maja, na godz. 1100 i połączone było z tradycyjnym już rodzinnym spotkaniem majowym po strzelaniu. Wzięło w nim udział tylko 15 Braci. Królem Kurkowym na rok 2009/10 został Brat Kazimierz Kurlapski zamieszkały co prawda w Zajączkowie pod Tczewem, ale związany już dłużej ze Starogardem. Jego intronizacja miała miejsce o godzinie 1800, w piątek 3 lipca, pod Ratuszem

146

na starogardzkim Rynku Miejskim, w obecności wszystkich Braci i Prezydenta Miasta pana Edmunda Stachowicza, któremu przypadł w udziale zaszczyt odczytania wilkierza i złożenia gratulacji nowemu Królowi, Kazimierzowi „Dobrotliwemu”. Po złożeniu przez Króla – Elekta i Braci kwiatów pod Pomnikiem Odzyskania Niepodległości Król wraz z małżonką Małgorzatą zaprosili Braci i Szacownych Gości na tradycyjny Bal Królewski do Restauracji „Galeria Smaku”.

147

Wcześniej, bo 6 czerwca, na starogardzkiej Strzelnicy Brackiej rozegrano „XIII Krajowy Turniej o Złoty i Srebrne Pierścienie Św. Katarzyny” oraz przeprowadzono strzelanie o Tytuł Króla Okręgu Pomorskiego. Na strzelania przybyli Bracia z Chojnic, Czarnego, Gdyni, Grudziądza, Jutrosina, Lidzbarka Welskiego i z Wejherowa na czele z Prezesem Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP Bratem Tomaszem Winieckim z Chojnic. Gości powitał prezes starogardzkiego Bractwa Brat Lech Magnuszewski. Po krótkiej modlitwie odmówionej przez księdza Witolda Krefta (nowego proboszcza starogardzkiej parafii św. Katarzyny) i Braci, przystąpiono do rywalizacji. Główną nagrodę – Złoty Pierścień Św. Katarzyny – wywalczył Krzysztof Smoleński z KBS w Jutrosinie, a drugie miejsce zajął Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.). W strzelaniu o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego KBS RP najlepszy okazał się Brat Ryszard Jurczyk z KBS w Gdyni. Tytuł I Rycerza przypadł Marii Tuckiej, a II Rycerza Marcinowi Tydzie. Na strzelnicy wystawiono też inne tarcze: „Tarczę Starosty Powiatowego Leszka Burczyka” (zdobył ją Jan Zdyb z KBS w Czarnem), „Tarczę o Nagrodę Premiera RP Donalda Tuska” (strzelanie do niej wygrał Krzysztof Smoleński z KBS w Jutrosinie) i „Tarczę Charytatywną” (tę zdobył starogardzianin, Brat Kazimierz Laskowski).

148

Turniej Strzelecki o Przechodni Puchar Okręgu Pomorskiego (o drużynowe mistrzostwo Okręgu) odbył sie tego roku 27 czerwca w Lidzbarku Welskim. Zawody wygrała i zdobyła puchar drużyna starogardzka w składzie Zbigniew Bona, Jarosław Czyżewski i Marcin Tyda, która wyprzedziła reprezentację Bractwa z Lidzbarka Welskiego (Janusz Makówka, Marian Jarzynka, Piotr Ładziak) i KBS z Grudziądza (Krzysztof Grochowski, Filip Grochowski, Artur Tubicki).

Dwa dni później, w dniu 29 czerwca Zarząd Bractwa zorganizował spotkania dla Pań – małżonek Braci – które od wielu lat czynnie uczestniczyły w pracach Bractwa i wielokrotnie pomagały w organizacji najważniejszych brackich imprez. To spotkanie było wyrazem uznania i hołdu dla Ich pracy i poświęcenia oraz symbolicznym podziękowaniem za tolerancję, z jaką spotykali się Ich mężowie.

Przypadające na ten rok Zebranie Sprawozdawczo-Wyborcze Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP odbyło się 8 sierpnia w Sali Kinowej Kliniki w Krojantach. Na początku zebrania Prezes Zjednoczenia KBS RP Brat Andrzej Wegner udekorował Brata Lecha Magnuszewskiego (prezesa KBS Starogard Gd.) Krzyżem Komandorskim z Mieczami Orderu Zasługi Zjednoczenia.

Po otrzymaniu absolutorium przez Zarząd Okręgu przystąpiono do wyboru nowych władz w Okręgu. W skład nowego Zarządu weszli: Tomasz Winiecki (KBS Chojnice – prezes Zarządu Okręgu), Lech Magnuszewski (KBS Starogard Gd. – wiceprezes), Edmund Żmuda-Trzebiatowski (KBS Chojnice – sekretarz), Andrzej Stankiewicz (KBS Gdynia – marszałek), Józef Baska (KBS Starogard Gd – skarbnik) i Mariusz Thomas (KBS Toruń – strzelmistrz).

149

Zarząd Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP po wyborach 8 sierpnia 2009 r.

Stoją od lewej: Edmund Żmuda – Trzebiatowski, Lech Magnuszewski, Tomasz Winiecki, Andrzej Stankiewicz, Józef Baska i Mariusz Thomas Prezes Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP Brat dr Tomasz Winiecki z Chojnic

W dniach 28 – 30 sierpnia w Kinrooi (Belgia) odbył się XVI Europejski Zjazd Bractw Strzeleckich zorganizowany przez miejscowe Bractwo przy współpracy z Europejską Federacją Historycznych Bractw Strzeleckich (EGS). Na zjazd udała się grupa starogardzkich Braci Kurkowych, ożywiona nadzieją na strzeleckie sukcesy w Belgii. Do strzelania o tytuł „Europejskiego Króla Kurkowego” EGS spośród starogardzkich Braci zgłoszeni zostali: Jarosław Czyżewski (Król KBS w Starogardzie na rok 2007/08) i Zbigniew Bona (Król Okręgu Pomorskiego na rok 2008/09). Niestety, tym razem starogardzianie nie zanotowali znaczących sukcesów na swoim koncie. Europejskim Królem Kurkowym na lata 2009 – 11 został Mario Geisler z Niemiec.

150

151

152

153

W październiku Bracia pojechali do Lidzbarka Welskiego na odbywający się tam w dniach 2 – 3 października XII Kongres Zjednoczenia KBS RP. Królem Zjednoczenia, po emocjonującym turnieju z udziałem 79 strzelców, z większości polskich bractw, został Brat Władysław Smółka z KBS w Ostrowie Wielkopolskim, który zestrzelił królewskiego kura. I Rycerzem został starogardzianin Jerzy Suchomski, a II Rycerzem Piotr Nadera z KBS w Gołańczy. Tego dnia znakomicie strzelał też Brat Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) i został Mistrzem Zjednoczenia KBS RP, wyprzedzając Andrzeja Giecewicza z KBS w Gdyni i Tomasza Pawłowskiego z KBS w Rawiczu.

Na strzelnicy w Lidzbarku sukcesy zanotował także Brat Jarosław Czyżewski; zajmując dwukrotnie trzecie miejsce: w strzelaniu do „Tarczy Kongresu” (wygrał Tomasz Pawłowski z Rawicza przed Krzysztofem Smoleńskim z Jutrosina) i do „Tarczy Rocznicowej im. Gen. Władysława Andersa” (wygrał Krzysztof Smoleński z Jutrosina przed Bratem Feliksem Mielczarkiem z KBS w Chodzieży).

W listopadzie 2009 roku starogardzkim Braciom przyszło spełnić już po raz drugi w ciągu krótkiego czasu smutny obowiązek pożegnania jednego z kolegów, Brata Henryka Niedzielskiego – Króla Kurkowego na rok 2006/07 (Henryka „Opiekuńczego”) – który zginął tragicznie 2 listopada w wieku 48 lat. Uroczystości pogrzebowe z udziałem większości Braci odbyły się 6 listopada w kościele parafialnym pw. św. Jana Nepomucena w Godziszewie koło Starogardu Gdańskiego.

Mowę pożegnalną nad grobem Brata Henryka wygłosił Prezes Bractwa Lech Magnuszewski. Brat Henryk został pochowany na cmentarzu parafialnym w Godziszewie.

Ostatnie tegoroczne strzelanie o GRAND PRIX (7 listopada), udział w obchodach Święta Odzyskania Niepodległości (11 listopada), „Turniej Strzelecki o Szablę Dowódcy 18. Pułku Ułanów Płk. Kazimierza Mastalerza” w Chojnicach (13 listopada) i tradycyjne spotkanie opłatkowe w Restauracji „Ren” (17 grudnia) zakończyły szesnasty rok działalności odrodzonego starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego.

154

Rok 2010

Na ten roku przewidziano zorganizowanie 9 turniejów z cyklu GRAND PRIX (9 stycznia, 20 lutego, 13 marca, 3 kwietnia, 8 maja, 19 czerwca, 31 lipca, 18 września i 2 października), strzelania o tytuł Króla Kurkowego (15 maja, z intronizacją 3 lipca) i strzelanie „O Złoty Pierścień Św. Katarzyny” (5 czerwca) oraz kilka innych turniejów strzeleckich: „XV Turniej Strzelecki o Puchar Prezesów Bractwa” (20 lutego), „Strzelanie o Nagrodę Króla Kurkowego” (24 kwietnia) oraz drużynowe zawody strzeleckie o Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego (5 czerwca) i o „Puchar Przechodni KBS w Starogardzie Gd.” (28 sierpnia). Bracia zamierzali wziąć też udział w obchodach świąt państwowych i rocznic (m.in. w obchodach „65. Rocznicy Zakończenia II Wojny Światowej” w dniu 8 maja, czy w obchodach „71. Rocznicy Agresji Wojsk Sowieckich na Polskę” w dniu 17 września) oraz w kilku turniejach strzeleckich na terenie Pomorza oraz całego kraju.

Podsumowania minionego roku dokonano w trakcie Biesiady Brackiej w Restauracji „Ren” w piątek 5 lutego. Jak co roku, tak i w tym, w trakcie imprezy wręczono nagrody za wyniki w strzelaniu o „Wielką Nagrodę” Bractwa.

Klasyfikacja GRAND PRIX 2009: 1. J. Czyżewski (131 pkt) 2. Z. Bona (127) 3. M. Tyda (123) 4. J. Baska (100) 5. L. Warczak (88) 6. S. Rajkowski (85) 7. E. Dubiela (80) 8. J. Urban (75) 9. K. Laskowski (74) 10. L. Magnuszewski (71)

Już 20 stycznia, w dzień św. Sebastiana, patrona bractw strzeleckich, starogardzkie Bractwo uczestniczyło w uroczystościach w Pelplinie, siedzibie Diecezji Pelplińskiej. Na obchody święta przybyło do Pelplińskiej Katedry 135 braci z 14 bractw Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP. W programie uroczystości było m. in. zwiedzanie Katedry Pelplińskiej i Muzeum Diecezjalnego,

155

w którym prezentowane są eksponaty sztuki średniowiecznej i nowożytnej. W skarbcu Muzeum przechowywany jest m.in. haftowany ornat ze scenami z życia Św. Katarzyny Aleksandryjskiej – patronki starogardzkiego Bractwa Kurkowego. W trakcie mszy i uroczystości w Bazylice Katedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny miejscowy ordynariusz, ksiądz biskup prof. Bernard Szlaga poświęcił sztandar Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP, ufundowany przez czternaście Bractw, wówczas wchodzących w skład Okręgu Pomorskiego. Uroczystości w Pelplinie zorganizowało starogardzkie Bractwo.

Walne Zebranie Sprawozdawcze KBS w Starogardzie odbyło się 20 marca w Restauracji „Ren”. Zebranie otworzył Prezes Bractwa Lech Magnuszewski, który powitał wszystkich Braci (początkowo osiemnastu, ostatecznie na zebraniu stawiło się dwudziestu Braci), a następnie złożył sprawozdanie z pracy Zarządu Bractwa w roku 2009. W chwilę później sprawozdanie finasowe przedstawił skarbnik Bractwa Brat Józef Baska. Po otrzymaniu przez Zarząd absolutorium rozpoczęto dyskusję nad wysokością składek miesięcznych i wpisowego (stały temat wszystkich Walnych Zebrań!). Po długich debatach i kilku głosowaniach wysokość składek i wpisowego nie zostały zmienione (50 i 3 000 PLN). Następnie zatwierdzono kalendarz 156

imprez na rok 2010, zwiększając m.in. liczbę strzelań w cyklu GRAND PRIX do dziewięciu.

Na zebraniu do Bractwa przyjęty został Kazimierz Dawicki ze Skarszew (podanie o przyjęcie do Bractwa datowane 14 stycznia 2010 r.), zaproponowany przez Braci Jerzego Suchomskiego i Zbigniewa Bonę. W chwilę później, po głosowaniu wszystkich upoważnionych, z listy członków Bractwa skreślony został Franciszek Kaszubowski, od dłuższego czasu niepłacący składek.

Bracia postanowili też ufundować kamień (obelisk) z zamieszczonymi na nim tabliczkami upamiętniającymi zmarłych Braci. Zadania podjęli się bracia Janusz Urban (kamień) i Leszek Warczak (transport). Zebranie zakończyło się około godz. 1400.

Doroczne królewskie strzelanie o tytuł starogardzkiego Króla Kurkowego na rok 2010/11 odbyło się 15 maja. Na strzelaniu stawiło się 17 Braci. W trakcie imprezy brackie ślubowanie złożył Kazimierz Dawicki i tym samym stał się kolejnym członkiem starogardzkiego Bractwa.

157

158

W królewskim strzelaniu przeprowadzonym tego dnia szczęście uśmiechnęło się do brata Jarosława Sarzały, który w siódmej kolejce, 111 strzałem strącił kura z żerdzi. Godność I Rycerza przypadła Bratu Marcinowi Tydzie, a II Rycerza Bratu Jarosławowi Czyżewskiemu.

159

Intronizacja Króla przewidziana została na godz. 1600 w dniu 3 lipca – jak zwykle – w czasie obchodów „Dni Starogardu Gdańskiego”. Na uroczystość wyniesienia nowego Króla na królewski stolec przybył Prezes Okręgu Pomorskiego Brat Tomasz Winiecki z zaprzyjaźnionego KBS w Chojnicach, Prezydent Miasta pan Edmund Stachowicz oraz wielu innych zaproszo-

160

nych gości. Po tym jak Prezes starogardzkiego Bractwa, Brat Lech Magnuszewski, zawiesił na piersi nowego Króla łańcuch królewski, Król (który przyjął imię „Stanowczy Wielki”) złożył ślubowanie, a Prezydent Starogardu Gdańskiego pan Edmund Stachowicz odczytał wilkierz, zwalniający Króla z lokalnych podatków. Po zakończeniu części oficjalnej Bracia i zaproszeni goście udali się na tradycyjny Bal Królewski zorganizowany w Restauracji „Hubertus” w podmiejskim Rokocinie, na który zaprosił ich Król wraz z małżonką Ewą.

161

Kolejnym ważnym wydarzeniem w życiu Bractwa w tym roku był „XIV Krajowy Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny”, połączony ze strzelaniem o drużynowe Mistrzostwo Okręgu. Na zawody w dniu 28 sierpnia (wyznaczone pierwotnie na dzień 5 czerwca) przybyli m. in.: poseł na Sejm RP pan Sławomir Neumann (były starosta starogardzki, od dłuższego czasu sympatyzujący z Bractwem i je wspierający), Bracia z całego kraju oraz przedstawiciele firm sponsorskich.

Po uroczystym otwarciu strzelania przez Brata Prezesa Lecha Magnuszewskiego, odsłonięty został pamiątkowy kamień, ustawiony przy wjeździe na starogardzką strzelnicę i poświęcony pamięci zmarłych Braci: Bogusława „Bodzia” Faltynowskiego i Henryka Niedzielskiego.

162

Aktu odsłonięcia dokonał pan Jacek Niedzielski, syn śp. Brata Henryka Niedzielskiego, tragicznie zmarłego w 2009 roku, a kamień poświęcił proboszcz parafii św. Katarzyny w Starogardzie Gd. - ksiądz Witold Kreft.

Później rozpoczęto strzelania. Najważniejsze strzelanie, to o pierścienie św. Katarzyny, zakończyło się sukcesem Brata Kazimerza Laskowskiego. Kura turniejowego zdobył Brat Mieczysław Zuń z KBS w Chojnicach, a „Tarczę Charytatywną” zabrał do domu Brat Jarosław Sarzało (KBS Starogard Gd.). Strzelanie do „Tarczy Sponsora” (Bank Spółdzielczy w Skórczu) zakończyło się zwycięstwem Brata Zbigniewa Bony (KBS Starogard Gd.).

163

Tego dnia w Starogardzie strzelano też o drużynowe Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego.

Piękny przechodni puchar zdobyła ponownie ekipa starogardzkiego Bractwa, tym razem występująca w składzie Kazimierz Laskowski, Zbigniew Bona i Marcin Tyda. Drugie miejsce zajęli gdynianie (Andrzej Giecewicz, Andrzej Stankiewicz, Roman Jurczyk) przed Braćmi z Chojnic (Stanisław Zuń, Marian Zuń, Edward Niesłony).

Strzelanie o tytuł Króla Okregu Pomorskiego i strzelanie o tytuł Mistrza Okręgu Pomorskiego odbyły się w tym roku 12 czerwca w Gdyni wraz z turniejem strzeleckim o „Bursztyn Bałtyku”. Królem Okręgu na rok 2010/11 został po raz kolejny Brat Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.). Tytuły I i II Rycerza zdobyli Bracia Kazimierz Gołąbek i Kazimierz Laskowski.

Jeszcze latem tego roku rozpoczęły się prace przy modernizacji starogardzkiej strzelnicy brackiej. Na początek zmodernizowano stanowiska strzeleckie i zamontowano dwa tzw. podciągi tarczowe. Jeden z nich ufundował Król Kurkowy na rok 2009/10 Brat Kazimierz Kurlapski. W wyniku szeroko zakrojonych prac ziemnych poszerzono parkingi przed strzelnicą i po zniwelowaniu oraz utwardzeniu nawierzchni naprawiono drogę dojazdową do strzelnicy.

164

Rok bracki zakończyło tradycyjne spotkanie opłatkowe zorganizowane w Restauracji „Ren” w dniu 17 grudnia.

165

6. Z dziejów starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w latach 2011 – 13 Rok 2011

W kalendarzu imprez starogardzkiego KBS na rok 2011 zaplanowano: dziewięć strzelań z cyklu GRAND PRIX (8 stycznia, 19 lutego, 19 marca, 9 kwietnia, 7 maja, 18 czerwca, 30 lipca, 10 września i 1 października); udział w uroczystościach Święta Odzyskania Niepodległości przez Starogard (28 stycznia), w obchodach Święta 3 Maja i w uroczystościach ogólnopolskiego Święta Niepodległości (11 listopada) oraz kilka zawodów strzeleckich. Z tych najważniejsze były: strzelanie o tytuł Króla Kurkowego (14 maja), „Turniej Strzelecki o Złoty Pierścień Św. Katarzyny” (4 czerwca), strzelanie o tytuł Mistrza Okręgu Pomorskiego, strzelanie o tytuł Króla Kurkowego Okręgu Pomorskiego i drużynowe strzelanie o Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego (także 4 czerwca).

Intronizację Króla Kurkowego zaplanowano na 2 lipca. Spośród imprez odbywających się poza Starogardem za najważniejsze dla Braci w nowym 2011 roku uznano: Nadzwyczajny Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP w Poznaniu (zaplanowany na 12 marca i poświęcony zagadnieniom statutowym), Zjazd Delegatów Zjednoczenia KBS RP w Zbąszynku (2 – 3 lipca) oraz kilka turniejów strzeleckich organizowanych na terenie Okręgu Pomorskiego: w Kościerzynie, Tczewie, Gdyni, Chojnicach, Toruniu, Lidzbarku W., Tucholi i Grudziądzu. Ogłoszenie wyników turnieju o Wielką Nagrodę Bractwa (GRAND PRIX) za rok 2010 miało miejsce w czasie Brackiej Biesiady, która odbyła się w piątek, 4 lutego.

Walne Zebranie Sprawozdawczo - Wyborcze KBS w Starogardzie Gdańskim odbyło się 26 marca w Restauracji „Ren” przy udziale 17 Braci spośród 23 uprawnionych do głosowania (trzech Braci złożyło upoważnienia do głosowania). Przewodniczył Brat Prezes Lech Magnuszewski. Po złożeniu przez Prezesa sprawozdania z pracy Zarządu Bractwa, Zarządowi udzielono absolutorium. W trakcie zebrania potwierdzono dotychczasową wysokość składki miesięcznej i wysokość wpisowego do Bractwa (50 PLN i 3 400 PLN) oraz zatwierdzono program strzelań i uroczystości na rok 2011. W chwilę później do Bractwa przyjęci zostali (jednogłośnie, po tajnym głosowaniu) trzej nowi Bracia: Przemysław Boleski, Jarosław Pośman i Tomasz Rzepka. Po tym akcie przystąpiono do wyboru nowego Zarządu Bractwa.

Po przedstawieniu wszystkich kandydatur Bracia przystąpili do głosowania i w tajnym głosowaniu wybrali nowy Zarząd. Prezesem został ponownie Lech Magnuszewski, wiceprezesem Zbigniew Bona, sekretarzem Kazimierz Dawicki, skarbnikiem Józef Baska, a strzelmistrzem Marcin Tyda. Następnie wybrano Komisją Rewizyjną (Jerzy Suchomski, Leszek Warczak i Edmund Piontek) oraz Sąd Honorowy (Stefan Rajkowski, Jarosław Czyżewski i Jarosław Sarzało). Podjęto też uchwałę o jednorazowej wpłacie przez każdego z Braci sumy w wysokości 200 PLN z przeznaczeniem pozyskanej kwoty na modernizację i automatyzację strzelnicy.

W dniu 14 maja 2011 roku na starogardzkiej strzelnicy odbyło się strzelanie o tytuł XVII Króla Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd. Przybyło 22 starogardzkich Braci z nadzieją zostania kolejnym Królem Bractwa. Przed strzelaniem ślubowanie złożyli niedawno przyjęci do Bractwa członkowie: Przemysław Boleski, Jarosław Pośman i Tomasz Rzepka.

166

167

Rywalizacja o tytuł królewski zakończyła się niespodziewanie szybko, bo już w czwartej kolejce. Osiemdziesiąty strzał, oddany przez Brata Lecha Magnuszewskiego, zrzucił kura na ziemię. Tym samym Brat Prezes powtórzył swój sukces z roku 2004, kiedy to po raz pierwszy został Królem KBS w Starogardzie Gd. Tytuł I Rycerza przypadł w udziale Bratu Mirosławowi Sonnenfeldowi, a II Rycerza Bratu Przemysławowi Boleskiemu.

W dniu 4 czerwca starogardzcy bracia zorganizowali kolejny, piętnasty już „Krajowy Turniej Strzelecki o Pierścienie Św. Katarzyny”. Wśród gości byli m. in.: Poseł na Sejm RP Sławomir Neuman, Król Zjednoczenia KBS RP Brat Władysław Smółka z Ostrowa Wielkopolskiego oraz kilkunastu Braci z różnych stron kraju. Impreza, którą otworzył wiceprezes Bractwa Zbigniew Bona, zaczęła się od poświęcenia nagród przez księdza Witolda Krefta, proboszcza parafii św, Katarzyny. „Do „Tarczy św. Katarzyny” najlepiej strzelał brat Tomasz Myszka z KBS w Gdyni i zdobył „Złoty Pierścień Św. Katarzyny” (trzeci był Jarosław Czyżewski). Tego samego dnia Bractwa z Okręgu Pomorskiego strzelały w Starogardzie Gd. o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP. Tytuł ponownie (po raz trzeci) zdobył starogardzianin Brat Zbigniew Bona. Godność I i II Rycerza przypadła Braciom Jarosławowi Czyżewskiemu (KBS Starogard Gd.) i Januszowi Makówce z KBS w Lidzbarku Welskim. Świetnie spisała się też drużyna starogardzkich Braci w składzie: Zbigniew Bona, Jarosław Czyżewski i Kazimierz Laskowski, która wyprzedziła ekipę Bractwa z Gdyni i zdobyła tytuł Drużynowego Mistrza Okręgu Pomorskiego. W strzelaniach do innych tego dnia wystawionych tarcz zwyciężyli: Zbigniew Bona (zdobył „Tarczę Starosty Starogardzkiego” i „Tarczę Sponsorską”) oraz Marek Balcerek z KBS w Jutrosinie, wywalczając „Tarczę 660 - lecia KBS w Starogardzie Gd.”. Okolicznościowego kura zestrzelił Brat Kazimierz Gołąbek (KBS Wejherowo).

168

169

W niecałe cztery tygodnie później, 29 czerwca 2011 roku, starogardzcy radni na nadzwyczajnej sesji Rady Miasta przyjęli uchwałę nadającą Rondu przy zbiegu ulic Mickiewicza, Zielonej i Norwida imię Bractwa Kurkowego. Akt ten był wyrazem uznania władz Miasta dla działalności starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, dowodem szacunku dla jego osiągnięć w propagowaniu tradycji patriotycznych oraz uhonorowaniem brackich sukcesów w promocji Miasta, Powiatu i całej Ziemi Kociewskiej.

Intronizacja Króla Kurkowego Anno Domini 2011 Brata Lecha Magnuszewskiego, który przyjął imię Lech „Roztropny II”, miała miejsce w dniu 2 lipca w Parku Miejskim w Starogardzie Gd. Na uroczystość przybyli przedstawiciele władz powiatowych i miejskich oraz Król Zjednoczenia KBS RP Brat Władysław Smółka z KBS w Ostrowie Wielkopolskim.

170

171

Zaproszeni zostali też przedstawiciele innego starogardzkiego stowarzyszenia zaprzyjaźnionego z Bractwem, Szwadronu Kawalerii im. 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich pod komendą rtm. Krzysztofa Landowskiego. O oprawę muzyczną imprezy zadbał Krzysztof Skiba, wokalista znanego zespołu BIG CYC. Bractwo Kurkowe w pełnym składzie i w towarzystwie orkiestry przemaszerowało w barwnym pochodzie ulicami miasta, od strzelnicy przy ul. Mickiewicza do starogardzkiego Parku Miejskiego. Na przygotowanej scenie Wiceprezes Bractwa Zbigniew Bona przyjął od Króla elekta przysięgę, a Król Zjednoczenia KBS RP Brat Władysław Smółka wręczył mu królewski łańcuch – symbol królewskiego dostojeństwa. W chwilę później królewskim diademem ukoronowana została żona nowego Króla, pani Mirosława. Życzenia sukcesów w królowaniu złożyli nowemu Królowi Prezydent Miasta Edward Stachowicz, Przewodniczący Rady Miasta Sławomir Ruśniak oraz inni znamienici Goście przybyli na uroczystość.

Już od kilku lat wiadomo było, że to Polska – po raz drugi – będzie gospodarzem kolejnych, organizowanych w cyklu trzyletnim, XVII Europejskich Spotkań Bractw Strzeleckich, połączonych z Europejskim Festynem Strzeleckim. Tym razem impreza miała się odbyć w Tucholi – siedzibie starego tucholskiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, wywodzącego swój rodowód od przywileju nadanego mu przez króla Zygmunta I Starego w 1546/47 roku i reaktywowanego w 1995 roku. Ocenie przygotowań do tego wydarzenia poświęcone było plenarne posiedzenie Zarządu Europejskiej Wspólnoty Bractw Strzelckich (EGS) w Tucholi w dniach 4 – 5 października 2011 roku. W posiedzeniu, poza gośćmi z zagranicy, uczestniczyła delegacja Zjednoczenia KBS RP z prezesem Zjednoczenia Adamem Gołembowskim oraz krakowscy Bracia z Królem Kurkowym Krzysztofem Wójcikiem i Zdzisławem Grzelką.

Uczestnicy spotkania zapoznali się m.in. z terenami, na których w dniach 23 – 25 sierpnia 2012 roku odbyć się miały XVII europejskie zawody strzeleckie i na które – zdaniem przedstawicieli EGS – przyjechać zamierzało około 10 tys. Braci z całej Europy. Uczestnicy spotkania wzięli też udział w mszy świętej odprawionej przez biskupa pelplińskiego ks. prof.

Jana Bernarda Szlagę oraz w pasowaniu nowych rycerzy świeckiego Zakonu Św. Sebastiana, którego jednym z celów działalności jest propagowanie jedności europejskiej oraz wartości chrześcijańskich. W gronie osób uhonorowanych przez Prezydenta EGS księcia Karola Ludwika de Merode tą godnością znalazł się krakowianin Jerzy Loręcki. W sobotę Prezydent EGS książę de Merode wręczył Bratu Andrzejowi Wegnerowi z Tucholi nominację na funkcję Wiceprezydenta EGS (Europejskiej Wspólnoty Bractw Strzelckich). W chwilę później przedstawiciele Zjednoczenia KBS RP udekorowali księcia de Merode najwyższym odznaczeniem organizacji – Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Zjednoczenia. Podczas tego samego spotkania poinformowano o powstaniu w Krakowie komturii V Regionu Zakonu Rycerskiego Św. Sebastiana (tego dnia do zakonu należało 51 Polaków), a także o darowiznie Europejskiej Federacji Strzeleckiej (EGS) na rzecz „Centrum Nie lękajcie się im. Jana Pawła II” w Łagiewnikach.

Dnia 29 października na strzelnicy myśliwskiej „Borowiacka” w Bietowie w obecności znamienitych gości: Senatora RP Andrzeja Grzyba i Posła na Sejm RP Sławomira Neumana oraz Starosty Starogardzkiego Leszka Burczyka, odbyło się „XII Strzelanie o Tabakierę Starosty Starogardzkiego”. Strzelanie zorganizowały okoliczne koła myśliwskie we współpracy z Kurkowym Bractwem Strzeleckim w Starogardzie Gd. Środki pieniężne zebrane podczas strzelania zostały przekazane na odbudowę strzelnicy myśliwskiej. „Tabakierę Starosty” wywalczył Brat Jerzy Suchomski. Wcześniej, w latach 2000, 2003, 2004, 2005 i 2009 zdobywał ją inny starogardzianin, Brat Jarosław Czyżewski.

172

Rok 2012

Pierwsze w 2012 roku strzelanie w cyklu GRAND PRIX i „Strzelanie o Puchar Prezesów Bractwa” wyznaczono już na sobotę, 14 stycznia. Z kolei w piątek, 20 stycznia Bracia udali się na strzelania do Tczewa, zorganizowane przez tczewskie KBS w dzień święta św. Sebastiana – patrona Bractw, a w niedzielę, 29 stycznia wzięli udział w uroczystych obchodach Święta Odzyskania Niepodległości przez Starogard w 1920 roku. W trakcie Biesiady Brackiej zorganizowanej 3 lutego 2012 roku odbyło się wręczenie nagród za osiągnięcia w turnieju GRAND PRIX w 2011 roku. Drugie doroczne strzelanie z tego cyklu (fundator: Brat Kazimierz Kurlapski) odbyło się w sobotę, 18 lutego 2012 roku.

W piątek, 16 marca, o godz 1700 delegaci Okręgu Pomorskiego spotkali się w Starogardzie Gd. na Walnym Zebraniu Okręgu Pomorskiego i omawiali aktualne sprawy.

Dzień później Brat Przemysław Boleski zaprosił Braci na trzecie strzelanie cyklu GRAND PRIX, a tydzień później, w dniu 24 marca 2012 roku, odbyło się Walne Zebranie Sprawozdawcze KBS w Starogardzie Gdańskim. Przed rozpoczęciem obrad Bracia tradycyjnie odśpiewali Hymn Bracki. Następnie wysłuchali sprawozdania z pracy Zarządu oraz sprawozdań Skarbnika oraz przewodniczących Komisji Rewizyjnej i Sądu Honorowego.

Potem zapoznali się z informacją Zarządu o zadaniach stojących przed Bractwem w 2012 roku. W chwilę później Bracia podjęli uchwały o: zatwierdzeniu bilansu za rok 2011, udzieleniu absolutorium Zarządowi za rok 2011 oraz o upoważnieniu Zarządu do podpisaniu porozumienia o współpracy ze starogardzkim stowarzyszeniem „Szwadron Kawalerii im. 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich”. Sześciu Braci otrzymało na tym zebraniu odznaczenia przyznane na wniosek Zarządu przez Kapitułę Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP. Na zakończenie obrad Zarząd przedstawił plany związane z udziałem Bractwa w dniach 24 – 26 sierpnia w Europejskim Zjeździe Bractw Strzeleckich w Tucholi i przekazał Braciom harmonogram tych uroczystości. Po głosowaniu wszystkich obecnych na zebraniu członków Bractwa, w jego szeregi przyjęto dwóch nowych Braci: Mariana Banieckiego i Krzysztofa Tydę.

Tym samym Bractwo miało w swych szeregach 27 członków. W ostatnich latach z Bractwa z różnych powodów odeszli m.in.: Jarosław Deska, Jan Sokołowski, Tadeusz Wiśniewski, Andrzej Błażyński i Franciszek Kaszubowski, a w prawach i obowiązkach członka Bractwa zawieszeni zostali Bracia: Zenon Chrzanowski, Henryk Nowicki, Jarosław Sarzało, Andrzej Szczygielski i Czesław Winiarczyk (wyjazd za granicę).

W dniu 14 kwietnia delegacja Bractwa z Królem Kurkowym i jednocześnie Przezesem Bractwa Lechem Magnuszewskim na czele, wzięła udział w konferencji zorganizowanej przez Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kościerzynie z okazji 170-lecia jego powstania.

Uroczystości, z udziałem delegacji i pocztów sztandarowych zaprzyjaźnionych Bractw oraz władz samorządowych, rozpoczęły się mszą świętą w Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin w Kościerzynie. W jej trakcie poświęcono łańcuch królewski kościerskiego Bractwa oraz intronizowano Króla Bractwa Kurkowego w Kościerzynie: Aldonę Sambor - Sochaczewską. W czasie konferencji głos w dyskusji zabrał też Brat Lech Magnuszewski, reprezentujący Zarząd Okręgu Pomorskiego oraz Zarząd KBS w Starogardzie Gdańskim. Złożył on gratulacje Królowej oraz przybliżył zebranym historię powstawania bractw kurkowych na Pomorzu. Po zakończeniu konferencji odbyło się okolicznościowe strzelanie do „Tarczy 170-lecia KBS w Kościerzynie”, po którym wszyscy goście zaproszeni zostali na Bal Królewski.

W sobotę, 21 kwietnia przeprowadzono kolejne (czwarte) strzelanie z cyklu GRAND PRIX (tym razem fundatorem był brat Jarosław Pośman), a tydzień później (28 kwietnia) 173

na strzelnicy KBS w Starogardzie Gd. odbyło się tradycyjne „Strzelanie o Nagrodę Króla Bractwa” Lecha Magnuszewskiego „Roztropnego II”. Następnego dnia grupa Braci udała się do Chojnic na tradycyjne „Strzelanie do Tarczy Św. Bernarda”, organizowane przez KBS w Chojnicach. Uczestniczący w turnieju Bracia z bractw Okręgu Pomorskiego zbierali tego dnia fundusze na leczenie i pomoc dla Agatki, niewidomej dziewczynki, mieszkającej w Chojnicach. W strzelaniu o „Puchar Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego” najlepszy okazał się Jarosław Czyżewski, który trafiając w „dziesiątkę” zajął I miejsce i zdobył tę nagrodę.

Tego dnia odbyło się też spotkanie Zarządu Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP pod przewodnictwem Prezesa Okręgu Brata Tomasza Winieckiego. Omawiano sprawy bieżące i przebieg przygotowań do Europejskiego Zjazdu Bractw Strzeleckich „Tuchola 2012”. Obecni na spotkaniu Bracia z Tucholi zapoznali przybyłych do Chojnic przedstawicieli pomorskich Bractw ze szczegółowym programem imprez przewidzianych w czasie Europejskiego Festynu Strzeleckiego.

Kilka dni później Bractwo tradycyjnie już – jak co roku – wzięło udział w uroczystościach obchodów Święta 3 Maja.

Ważnym wydarzeniem w życiu starogardzkiego Bractwa w tym roku było podpisanie 11 maja „Porozumienia o współpracy między Szwadronem Kawalerii im.

2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich w Starogardzie Gdańskim a Kurkowym Bractwem Strzeleckim w Starogardzie Gdańskim”.

Porozumienie podpisali: Prezes Bractwa Lech Magnuszewski i Szef Szwadronu Kawalerii rtm. Krzysztof Landowski. Na uroczystości w Ratusz Miejskim obecni byli: Prezydent Miasta Edmund Stachowicz, gen. bryg. Krzysztof Makowski (z-ca d-cy 16 Pomorskiej Dyw. Zmech.), były komendant WKU w Starogardzie Gd., płk. Wiesław Rutkowski oraz inni goście. Całość miała uroczystą oprawę i odbyła się z udziałem pocztów sztandarowych obu stowarzyszeń. Obie organizacje zobowiązały się do współpracy w celu: – upowszechniania tradycji i historii polskiej kawalerii oraz kurkowych bractw strzeleckich – promocji postaw patriotycznych wśród społeczeństwa – promocji Kociewia – promowania i rozwijania jazdy konnej oraz strzelectwa – organizowania imprez promujących działalność obu stowarzyszeń

174

Dzień później (12 maja) na strzelnicy Bractwa odbyło się doroczne strzelanie o tytuł XVIII Króla Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim, połączone ze spotkaniem rodzin brackich w ramach tradycyjnej „majówki”. W trakcie spotkania Braci i Zarządu Bractwa, dwaj jego nowi członkowie Marian Baniecki i Krzysztof Tyda złożyli uroczyste ślubowanie.

Strzelanie o tytuł Króla Kurkowego na rok 2012/13 zgromadziło 23 Braci. Po uczciwej i niezbyt długiej rywalizacji, wyłoniony został nowy Król. Niespodziewanie został nim jeden z najmłodszych stażem Braci, dopiero przed rokiem przyjęty do Bractwa, Tomasz Rzepka, który w siódmej kolejce, strzałem nr 161 strącił Kura. I Rycerzem został Brat Jarosław Czyżewski, a II Rycerzem Brat Marian Baniecki.

175

176

177

W sobotę, 26 maja 2012 roku, w salach siedziby tucholskiego Bractwa obradował na posiedzeniu plenarnym Zarząd Zjednoczenia KBS RP. Obradom przewodniczył Prezes Zjednoczenia Adam Gołembowski. W posiedzeniu uczestniczyli też: Brat Władysław Smółka – Król Zjednoczenia, wiceprezesi okręgów śląskiego i szamotulskiego oraz członkowie Rady Starszych KBS w Tucholi.

W czasie obrad, oprócz tematów bezpośrednio dotyczących Zjednoczenia, omawiano też stan przygotowań organizacyjnych do XVII Europejskich Spotkania Bractw Strzelckich „Tuchola 2012”.

W trakcie posiedzenia przyjęto w poczet Zjednoczenia dwa nowe bractwa: Kurkowe Bractwo Strzeleckie ze Szczecinka oraz Łomżyńsko - Drohickie Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe z Ciechanowca. Bracia z Tucholi, w przygotowanej multimedialnej prezentacji, przedstawili gościom planowany przebieg organizowanej przez siebie imprezy. Po prezentacji wszyscy udali się w teren, na wizję lokalną miejsc przewidzianych na organizację imprez towarzyszących europejskiemu zjazdowi strzelców. Zarząd Zjednoczenia pozytywnie ocenił stan przygotowań.

Dzień później, 27 maja, w Wejherowie odbył się „Turniej Strzelecki o Miecz Jakuba Wejhera”. Dwuosobowa delegacja starogardzkiego Bractwa – Zbigniew Bona i Jarosław Czyżewski – spisała się w strzelaniach bardzo dobrze: Brat Jarosław wygrał strzelanie do jednej z tarcz, podczas gdy brat Zbigniew wygrał jedno strzelanie i dwa razy był trzeci.

Już 28 maja w Gdyni przeprowadzony został tradycyjny Turniej Strzelecki zorganizowany przez gdyńskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie. Starogardzkie Bractwo reprezentowali w Gdyni czterej Bracia: Józef Baska, Zbigniew Bona, Jarosław Czyżewski oraz Marcin Tyda i odnieśli kilka sukcesów. Brat Jarosław Czyżewski wygrywając z dużą przewagą strzelanie do „Tarczy Mistrzowskiej” został Mistrzem Okręgu Pomorskiego; wygrał też strzelanie do tarczy o „Bursztyn Bałtyku”, zajął drugie miejsce w strzelaniu do „Tarczy Brackiej” i był trzeci w strzelaniu do „Tarczy Miasta Gdyni”. Kolejny z Braci, Zbigniew Bona przywiózł do domu tarczę „Dar Bracki” i zajął trzecie miejsce w strzelaniu do „Tarczy Wójta”.

Aż trzy ważne strzelania odbyły się w Starogardzie Gdańskim w dniu 2 czerwca 2012 roku. Tego dnia na brackiej strzelnicy rozegrywano najpierw „XVI Krajowy Turniej Strzelecki o Złote Pierścienie Św. Katarzyny”, a potem strzelano o drużynowe o Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego i o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego. Na starogardzką strzelnicę przybyli przedstawiciele kilkunastu Bractw z całej Polski. Dzień rozpoczął się od uroczystej liturgii poprowadzonej przez duszpasterza Bractwa księdza Witolda Krefta z parafii św. Katarzyny, po której odśpiewano Hymn Bracki i przystąpiono do strzelań.

178

W poszczególnych konkurencjach zwycięzcami zostali: „Tarcza Św. Katarzyny“ (o jeden złoty i dwa srebrne pierścienie) Złoty Pierścień – Grzegorz Zieliński (KBS Zbąszynek) Srebrny Pierścień – Krzysztof Smoleński (KBS Książ Wlkp.)

Srebrny Pierścień – Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) ”Tarcza Prezydenta Miasta Starogard Gd. – Edmunda Stachowicza” Grzegorz Zieliński (KBS Zbąszynek) Janusz Makówka (KBS Lidzbark Welski) Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) ”Tarcza Starosty Powiatu Starogardzkiego – Leszka Burczyka” Jacek Dudek (Kom. Pow. Straży Pożarnej w Starogardzie Gd.) Henryk Konopacki (KBS Chełmno) Krzysztof Smoleński (KBS Książ Wlkp.) ”Tarcza Sponsora” (STARKOM) Jerzy Małka (KBS Czarne) Stanisław Zuń (KBS Chojnice) Jerzy Suchomski (KBS Starogard Gd.) ”Tarcza Sponsora” (BZWBK) Mariusz Adamczyk (KBS Czarne) Marek Balcerek (KBS Jutrosin) Grzegorz Zieliński (KBS Zbąszynek) Strzelanie do kura Piotr Ładziak (KBS Lidzbark Welski) i Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.)

179

Honorowa broszka z wizerunkiem Kura dla Pań za wkład pracy na rzecz starogardzkiego Bractwa. Otrzymały ją: Danuta Baska, Renata Bona, Iwona Dawicka, Liliana Kinder, Alicja Laskowska, Mirosława Magnuszewska, Maria Rekowska, Renata Suchomska, Alicja Tyda, Krystyna Urban.

180

181

W strzelaniu o tytuł Króla Okręgu Pomorskiego najlepszy okazał się brat Krzysztof Tyda ze Starogardu Gdańskiego (I Rycerz – Zbigniew Bona, II Rycerz – Józef Baska, obaj z KBS w Starogardzie Gd.), a Drużynowe Strzelanie o Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego wygrała kolejny raz drużyna starogardzkiego Bractwa w składzie: Zbigniew Bona, Jarosław Czyżewski, Kazimierz Laskowski, przed drużyną KBS z Gdyni (Andrzej Giecewicz, Ryszard Jurczyk, Andrzej Stankiewicz) i zespołem Bractwa z Lidzbarka Welskiego (Krzysztof Główczyński, Piotr Ładziak, Janusz Makówka). Po zakończeniu strzelań uhonorowano zwycięzców poszczególnych konkurencji i wręczono insygnia nowemu Królowi Okręgu Pomorskiego Krzysztofowi Tydzie. To kolejny starogardzianin, który zdobył ten zaszczytny tytuł.

Tydzień później, w dniach 9 – 10 czerwca, Bractwo wzięło udział w uroczystościach Święta Kawalerii, organizowanych przez zaprzyjaźnione stowarzyszenie – starogardzki „Szwadron Kawalerii im. 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich.” W tym samym miesiącu wypadło też piąte w tym roku doroczne strzelanie z cyklu GRAND PRIX, które odbyło się 16 czerwca na zaproszenie Brata Zbigniewa Świadka.

182

30 czerwca br. Bracia Zbigniew Bona i Jarosław Czyżewski pojechali do Lidzbarka Welskiego, gdzie wzięli udział w uroczystości intronizacji tamtejszego Króla Kurkowego Krzysztofa Główczyńskiego. Na prośbę Prezesa lidzbarskiego KBS Krzysztofa Poterały, Brat Jarosław Czyżewski (aktualny Mistrz Okręgu Pomorskiego), przekazał Królowi elektowi łańcuch królewski i wygłosił okolicznościowe przemówienie. Po zakończeniu części oficjalnej i przemarszu Bractw ulicami miasta wszyscy Bracia udali się na strzelnicę, by walczyć o trofea. Po strzelaniach Brat Jarosław Czyżewski przekazał zdobyty rok wcześniej ozdobny „Łańcuch Jednorożca” z ufundowaną przez siebie plakietą starogardzkiego Bractwa i jako pierwszy zdobywca tego trofeum został obdarowany przez lidzbarskich Braci srebrno - złotą plakietą z wizerunkiem jednorożca. W trakcie strzelań Brat Zbigniew Bona wywalczył dwie tarcze („Tarczę Królewską” i „Tarczę Bracką”) z sześciu wystawionych, a w kolejnych czterech strzelaniach zajął drugie miejsca. Obaj Bracia z zadowoleniem podkreślali atmosferę spotkania w Lidzbarku i życzliwość gospodarzy.

Szóste strzelanie w ramach cyklu GRAND PRIX (fundator Brat Tadeusz Zieliński) odbyło się w sobotę 8 lipca.

W dniu 15 lipca 2012 reprezentanci starogardzkiego Bractwa, bracia Józef Baska i Marian Baniecki, reprezentowali Bractwo na strzelaniu o „Łańcuch Herbowy Miasta Kościerzyna”.

W strzelaniu do „Tarczy Prezydenta Kościerzyny” Brat Józef wywalczył drugie miejsce.

183

W sobotę 18 sierpnia zorganizowano na strzelnicy w Starogardzie Gd. pierwsze „Strzelanie Memoriałowe” upamiętniające zmarłych Braci.

Strzelanie, przeprowadzone przy pięknej pogodzie, skłaniającej raczej do wypoczynku na słońcu i nad wodą, zgromadziło liczną grupę Braci, w tym i tych z innych zaprzyjaźnionych Bractw Okręgu Pomorskiego.

Prezes Bractwa w kilku słowach przypomniał Zmarłych, a ksiądz Maciej z parafii św. Katarzyny w Starogardzie Gd. zmówił krótką modlitwę za ich dusze. Potem rozpoczęły się strzelania. Zwycięzcami w strzelaniu do przygotowanych tarcz zostali: „Tarcza Memoriałowa” Kazimierz Laskowski (KBS Starogard Gd.) Leszek Warczak (KBS Starogard Gd.) Józef Baska (KBS Starogard Gd.) „Tarcza Bracka” Józef Baska (KBS Starogard Gd.) Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) Jerzy Małka (KBS Czarne) „Tarcza Sponsora” Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) Kazimierz Laskowski (KBS Starogard Gd.) Leszek Warczak (KBS Starogard Gd.) Strzelanie do Kura Przemysław Boleski (KBS Starogard Gd.) I Rycerz Janusz Urban (KBS Starogard Gd.) II Rycerz Lech Magnuszewski (KBS Starogard Gd.) Tydzień później starogardzcy Bracia udali się do Tucholi na XVII Europejski Zjazd Bractw Strzeleckich. Tuchola – piętnastotysięczna stolica Borów Tucholskich – lokowana już w 1346 roku przez Zakon Niemiecki (Krzyżacki), gościła w dniach 24 – 26 sierpnia 2012 roku braci z całej Europy. Organizatorem tego europejskiego spotkania strzelców było Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Tucholi (zał. w 1546/47 r.), zaś w gronie współorganizatorów znalazły się: 184

Województwo Kujawsko-Pomorskie, Powiat Tucholski, Gmina Tuchola, Europejska Wspólnota Bractw Strzeleckich (EGS), Zjednoczenie KBS RP i firma „ART – Andrzej Kowalik.” Patronat medialny nad imprezą objęła TVP Bydgoszcz i Radio „Weekend”.

Do prastarej Tucholi przybyło prawie dwadzieścia tysięcy strzelców, reprezentujących około 1 000 bractw z Austrii, Belgii, Chorwacji, Czech, Francji, Holandii, Litwy, Luksemburga, Szwajcarii, Niemiec, Polski, Szwecji, Węgier, Włoch i Ukrainy, by wziąć udział w tym wielkim europejskim święcie strzeleckim. Impreza rozpoczęła się w piątek 24 sierpnia o godz. 9 00 wspólnym posiedzeniem Prezydium EGS i Kapituły Zakonu Rycerskiego Św. Sebastiana, któremu przewodniczyli książę Charles-Louis de Merode (prezydent EGS) i arcyksiążę Karol Habsburg - Lothringen (Wielki Mistrz Zakonu Św. Sebastiana). Na godz.

1100 przewidziane było Plenarne Posiedzenie EGS, a po jego zakończeniu Bracia udali się do kościóła pw. Bożego Ciała. W czasie mszy świętej, odprawionej przez biskupa diecezji Hertogenbosch (Holandia), księdza dr. Antoniusa Lambertha Marię Hurkmansa, miała miejsce uroczystość pasowania przez arcyksięcia Karola Habsburga nowych rycerzy Zakonu Św. Sebastiana.

Po uroczystym spotkaniu gości honorowych, które odbyło się pomiędzy godzina00 mi 15 a 16 00, nastąpiło o godz. 1700 uroczyste otwarcie XVII Europejskiego Spotkania Strzelców. Uroczystość otwarcia Zjazdu miała miejsce na Placu Wolności (Rynek Starego Miasta) w Tucholi i rozpoczęła się odegraniem hymnów Polski, Unii Europejskiej, Tucholi oraz państw - uczestników i wciągnięciem flag państwowych na maszty. Po okolicznościowych przemówieniach pożegnano ustępującego Europejskiego Króla Strzelców, a saluty armatnie zakończyły część oficjalną pierwszego dnia Zjazdu. Około godz. 19 00 rozpoczął się przemarsz Bractw ulicami miasta, po czym Bracia udali się do namiotu głównego na koncert.

185

186

W sobotę, 25 sierpnia, o godz. 900 na tucholskiej strzelnicy, położonej na terenie tzw. „Małpiego Gaju”, rozpoczęły się strzelania konkursowe. Te najważniejsze, strzelanie o tytuł „Europejskiego Króla Strzelców” i „Króla Młodzieżowego”, zaczęły się o godz. 1200 i zakończyły finałem o godz. 1500. Prawo do udziału w strzelaniu o tytuł Króla Europy miało 350 strzelców, w tym trzech ze Starogardu Gdańskiego. Byli to Bracia: Lech Magnuszewski, Leszek Warczak i Krzysztof Tyda. Brat Lech Magnuszewski po celnym strzale i strąceniu Kura w eliminacjach, wszedł do ścisłego finału, w którym strzelało już tylko 35-ciu strzelców. Niewiele brakowało, by został Królem Europy. Tytuł Europejskiego Króla Kurkowego w Tucholi zdobył 115 strzałem szećdziesięcioczteroletni Toon Weijtmanns z Bractwa Św. Antoniego Sebastiana z Udenhout/ Tilburg w Holandii, wchodzącego w skład III Regionu EGS. „Europejskim Księciem” (Królem Młodzieżowym) został dwudziestoletni Bram van Bergen z Gildii Św. Sebastiana z miejscowości Oss w Holandii, który zestrzelił kura 82 strzałem. O tytuł Mistrza Europy mogli walczyć wszyscy Bracia z Europy. W tym strzelaniu (z broni organizatora) bezkonkurencyjny okazał się starogardzianin Jarosław Czyżewski, który z pięknym wynikiem ponownie zdobył tytuł Mistrza Europy i będzie mógł go używać przez 3 lata, tj. do następnego zjazdu europejskich bractw, który odbędzie się w 2015 roku w Peine (Niemcy).

187

W innych strzeleckich konkurencjach starogardzcy Bracia spisali się równie znakomicie i zdobyli najwięcej medali ze wszystkich europejskich Bractw, razem trzynaście. I tak: Jarosław Czyżewski, poza tytułem Mistrza Europy, wywalczył jeszcze 7 medali (2 złote, 2 srebrne i 3 brązowe medale), brat Kazimierz Laskowski – 3 medale (1 zł., 1 sr. i 1 brąz.), brat Józef Baska – 2 medale (1 zł. i 1 brąz.), a brat Krzysztof Tyda zdobył 1 srebrny medal. To był kolejny wielki sukces starogardzkich Braci Kurkowych.

Wyniki strzelań w najważniejszych konkursach (z broni kalibru 5,6 mm):

„Tarcza Charytatywna“ I Edward Łopata - 25 II Jarosław Czyżewski - 25 III Sławomir Śniegowski - 22 „Tarcza Mieczy Grunwaldzkich“ I Józef Baska - 26 II Patryk Piarowski - 25 III Robert Karpiński - 24 „Tarcza Mistrza 17 ESBS“ I Jarosław Czyżewski - 27 II Krzysztof Łabusiński - 26 III Robert Karpiński - 22 „Tarcza Burmistrza Tucholi“ I Jarosław Czyżewski - 24 II Thomas Stahl - 22 III Poos Water - 22 „Tarcza Sponsora – Browaru Żywiec“ I Jerzy Małka - 25 188

II III

Krzysztof Tyda - 24 Jarosław Czyżewski - 23

„Tarcza EGS – V Regionu“ I John Tissen - 27 II Wiesław Jasiński - 22 III Robert Fałek - 21 „Tarcza KBS w Tucholi“ I Jerzy Małka - 24 II Kazimierz Laskowski - 23 III Józef Baska - 22 „Tarcza Starosty Tucholskiego“ I Jerzy Małka - 24 II Waldemar Konopacki - 21 III Jarosław Czyżewski - 21 „Tarcza Marszałka Województwa Kujawsko – Pomorskiego” I Kazimierz Laskowski - 25 II Dariusz Dolecki - 21 III Jerzy Małka - 20 „Tarcza Prezesa Zjednoczenia KBS RP” I Jarosław Czyżewski - 21 II Jerzy Małka - 18 III Henryk Konopacki - 16 „Tarcza Prezesa Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP” I Waldemar Konopacki - 22 II Jarosław Czyżewski - 21 III Kazimierz Laskowski - 21

189

O godz. 1700, tego samego dnia odbyła się koronacja Europejskiego Króla Strzelców oraz Młodzieżowego Króla Europy, zakończona Mszą Świętą Intronizacyjną w kościele pw. św.

Bartłomieja. Tę uroczystą mszę celebrował wspomniany już biskup z Hertogenbosch w Holandii.

Dzień zwieńczył Wielki Bal Strzelecki, któremu przyświecało motto: „Rytmy i tańce Europy.”

190

W ostatnim dniu zjazdu, w niedzielę 26 sierpnia, już o godz. 1000, bractwa rozpoczęły przygotowania do wielkiej, uroczystej parady, która zaczęła się o godz. 1200 i wiodła ulicami miasta trasą o dł. około 2,7 km. Publiczność podziwiała barwny korowód bractw, a bracia dziękowali mieszkańcom za gościnność i serdeczne przyjęcie. Podziw budziły przede wszystkim bractwa kontuszowe, w tym licznie w Tucholi reprezentowane starogardzkie Bractwo, maszerujące z pocztem sztandarowym na czele i uznane za najbardziej fotogeniczne. Ceremonia wręczania nagród zwycięzcom konkurencji strzeleckich odbyła się w godzinach popołudniowych w obecności księcia Charlesa - Luisa de Merode i arcyksięcia Karla Habsburga oraz innych znamienitych gości. O godz. 1700 rozpoczął się uroczysty akt zamknięcia XVII Europejskich Spotkań Bractw Strzeleckich. Były przemówienia, wykonano „Marsz brabancki”, a burmistrz Tucholi przekazał flagę swego miasta burmistrzowi miasta Peine (Niemcy), w którym za trzy lata odbędzie się następny europejski zjazd strzelców. Dzień zakończył się pożegnalnym koncertem pt. „Żegnamy – zapraszamy”, rozpoczętym o godz. 1800.

191

192

193

194

195

196

197

198

199

W sobotę 1 września Bracia zorganizowali kolejne, tym razem siódme strzelanie z cyklu GRAND PRIX (fundator: brat Henryk Kinder).

Tydzień później (7 września) w Brusach odbyło sie Walne Zebranie Sprawozdawczo Wyborcze Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP. W trakcie zebrania przeprowadzono wybory do nowego Zarządu Okręgu na kolejną kadencję. W skład nowego Zarządu weszli: Tomasz Winiecki (prezes Zarządu), Lech Magnuszewski (wiceprezes), Józef Baska (skarbnik), Mariusz Thomas (strzelmistrz), Andrzej Stankiewicz (marszałek) i Mariusz Wegner (sekretarz).

W dniu 15 września 2012 roku, reprezentacja starogardzkiego Bractwa w składzie Marian Baniecki, Józef Baska, Zbigniew Bona, Jarosław Czyżewski, Kazimierz Dawicki, Kazimierz Laskowski i Jerzy Suchomski uczestniczyła w zawodach strzeleckich w Chełmnie, zorganizowanych z okazji 15 rocznicy reaktywowania tamtejszego Bractwa. W strzelaniach na chełmińskiej strzelnicy sukcesy osiągnęli Bracia Jarosław Czyżewski i Józef Baska. Ten pierwszy wywalczył Tytuł Marszałka i srebrny pierścień w strzelaniu do Kura z okazji 585 - lecia powstania Bractwa w Chełmnie.

Ponadto był drugi w strzelaniu do „Tarczy Burmistrza Chełmna” i trzeci w strzelaniu do „Tarczy Jubileuszowej”. Brat Józef Baska z kolei zajął III miejsce w strzelaniu do „Tarczy Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego” i był trzeci w strzelaniu do „Tarczy Burmistrza Chełmna”.

200

22 września 2012 Bracia Józef Baska i Jarosław Czyżewski udali się na zaproszenia Rady Starszych Strzeleckiego Bractwa Kurkowego w Czarnem na turniej strzelecki i intronizację Króla Kurkowego AD 2012. Do tego uroczego miasteczka przybyli licznie także Bracia z innych pomorskich Bractw (z Brus, Chojnic, Gdyni, Kościerzyny, Torunia, Tucholi i Szczecinka). Po mszy świętej i poświęceniu królewskiego łańcucha przekazano go nowemu Królowi. Po uroczystości intronizacji Bracia w asyście orkiestry przemaszerowali na strzelnicę. Tam po zaciętej rywalizacji (wszyscy strzelali z broni i amunicji organizatora) jeden z lepszych wyników osiągnął Brat Jarosław Czyżewski, który zajął I miejsce w strzelaniu do „Tarczy Wiceburmistrza Gminy Czarne”, II miejsce w strzelaniu do „Tarczy Króla Kurkowego AD 2011” i III miejsce w strzelaniu do „Tarczy Sponsora”.

W dniu 25 września 2012 brat Zbigniew Bona pojechał do Grudziądza i wziął udział w „III Ogólnopolskim Turnieju Strzeleckim Bractw Kurkowych” zorganizowanym przez Bractwo Kurkowe „Ziemi Grudziądzkiej” wspólnie z Centrum Szkolenia Logistyki WP. Jego udział w strzelaniach zakończył się zdobyciem „Tarczy Honorowej Starosty Powiatu Grudziądzkiego” i „Tarczy Honorowej Komendanta Centrum Szkolenia Logistyki” oraz wywalczeniem po strzelaniu do kura tytułu Króla III Ogólnopolskiego Turnieju Strzeleckiego Bractw Strzeleckich.

Ważnym wydarzeniem dla Bractwa był odbywający się w dniach 28 – 30 września 2012 roku w Ostrowie Wielkopolskim XIII Kongres Zjednoczenia KBS RP. Na kongres przybyło 156 braci z całego kraju, a starogardzkie Bractwo reprezentował Brat Jarosław Czyżewski. W czasie obrad, toczących się w pięknym obiekcie hotelowo – konferencyjnym „Borowianka”, dyskutowano o rozwoju ruchu strzeleckiego w Polsce i wybrano nowe władze Zjednoczenia KBS RP. Prezesem Zjednoczenia został ponownie Adam Gołembowski. Nie obyło się bez tradycyjnych strzelań, w czasie których wyłoniony został nowy Król Zjednoczenia. Został nim Robert Karpiński z Warszawy.

W pozostałych strzelaniach, stojących na niezwykle wysokim poziomie (trafienie w „10” na małej tarczy z odległości 50 m nie gwarantowało zajęcia pierwszego ani drugiego miejsca na podium!), wielki sukces odniósł Jarosław Czyżewski – jakby nie było Mistrz Europy – który potwierdził wysoką formę i zdobył na zawodach najwięcej nagród. Brat Jarosław dwa razy zajął I miejsce (w strzelaniu o „Tarczę Bracką” i o „Tarczę Posła na Sejm RP Piotra Walkowskiego”), cztery razy był drugi („Tarcza Posła do Parlamentu Europejskiego Andrzeja Grzyba”, „Tarcza Stowarzyszenia Fundusz Grantowy Dobrego Sąsiedztwa dla Ostrowa Wielkopolskiego”, „Tarcza Starosty Ostrowskiego”, „Tarcza Towarzyska”) i dwa razy stawał na trzecim miejscu podium („Tarcza Honorowa”, „Tarcza Charytatywna”)!

Intronizacja nowego Króla Zjednoczenia oraz wręczenie nagród za sukcesy w pozostałych strzelaniach odbyły się pod Ratuszem na ostrowskim Rynku, po uroczystej mszy świętej, celebrowanej przez miejscowego biskupa. Świetnie zorganizowany i przebiegający w miłej oraz pełnej życzliwości atmosferze Kongres zakończył się Balem Królewskim.

Ósme strzelanie z cyklu GRAND PRIX (fundator: brat Janusz Urban) odbyło się w sobotę 6 października i było przetarciem przed strzelaniem o „Srebrną Jaszczurkę” KBS w Toruniu, zorganizowanym w niedzielę 7 października br. Na „XIII Okręgowe Strzelanie o Srebrną Jaszczurkę” obok Starogardzian przyjechali bracia z Chełmna, Chojnic, Czarnego, Lidzbarka Welskiego, Ligoty, Ostrowa Wielkopolskiego i Rozdrażewa. Do Torunia pojechali Bracia Józef Baska, Zbigniew Bona i Jarosław Czyżewski (który wcześniej zdobył już dwie „Srebrne 201

Jaszczurki”). Wszyscy powrócili do Starogardu z nagrodami. Strzelanie do najważniejszej tarczy – „Tarczy Związku Jaszczurczego” wygrał Władysław Kołybski z KBS Toruń i tym samym zdobył „Srebrną Jaszczurkę”, drugi był Włodzimierz Smółka (KBS Ostrów Wlkp.), a trzeci Jerzy Małka (KBS Czarne). Do „Tarczy Brackiej” najlepiej strzelał Jerzy Małka (KBS Czarne), wyprzedzając Andrzeja Czajkę (KBS Rozdrażew) i Jarosława Czyżewskiego (KBS Starogard Gd.).

W strzelaniu do „Tarczy Ziemi Chełmińskiej” pierwszy był Zbigniew Bona, drugi Józef Baska (obaj KBS Starogard Gd.) a trzeci Jerzy Małka (KBS Czarne). W konkurencji pistoletu sportowego (10 strzałów) pierwsze miejsce zajął Roman Dejewski, drugi był Jacek Borowicz (obaj KBS Toruń), a trzeci Zbigniew Nogajski (KBS Chełmno). W drugiej konkurencji pistoletowej (5 strzałów) także wygrał Roman Dejewski (KBS Toruń) przed Marianem Adamczykiem (KBS Czarne) i Zbigniewem Nogajskim (KBS Chełmno). Na zakończenie turnieju odbyło się tradycyjne strzelanie do Kura, którego zestrzelił Józef Sobieszerski (KBS Czarne); I Rycerzem został Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.), a II Rycerzem Ireneusz Czerniawski (KBS Czarne).

W sobotę, 13 października 2012 roku odbyły się z udziałem starogardzkich Braci strzelania o „Tabakierę Starosty Starogardzkiego”, zorganizowane w Bietowie. Tego zimnego, choć słonecznego dnia, Bracia kurkowi już po raz trzynasty z rzędu spotkali się z miejscowymi myśliwymi na pięknej bietowskiej strzelnicy. Regulamin zawodów przewidywał dwa strzelania o „Tabakiery”: dla gospodarzy (klasa mistrzowska i powszechna) i jedno strzelanie dla Braci Kurkowych (do kura). Zdobywcą „Tabakiery” w klasie mistrzowskiej dla myśliwych został Leszek Niczyporuk (przed Jackiem Lipińskim i Piotrem Pietraszakiem), a w klasie powszechnej „Tabakierę” zdobył myśliwy Michał Niczyporuk (przed Ryszardem Miotkiem i Ryszardem Andrzejewskim).

W strzelaniu o „Tabakierę” przeznaczoną dla Braci kurkowych najlepszy okazał się Brat Zbigniew Bona, który strącił Kura i wyprzedził Braci Józefa Baskę oraz Marcina Tydę. Następnie przeprowadzono strzelanie dla wszystkich: dla Braci, myśliwych i zaproszonych gości, z którego dochód przeznaczony był na rozbudowę strzelnicy. Po oddaniu do ozdobnej tarczy 64 strzałów najlepszym strzelcem okazał się Brat Jarosław Czyżewski, który trafił „10” i zajął I miejsce przed myśliwym Zbigniewem Suchtą i Starostą Starogardzkim Leszkiem Burczykiem (który ufundował tabakiery). Przyjacielską i miłą atmosferę na strzelnicy w Bietowie okrasiły kulinarne akcenty w postaci tradycyjnych potraw: myśliwskiej grochówki i pieczonego dzika.

W ciągu roku rozpoczęto w Starogardzie Gdańskim przygotowania do Jubileuszu 20 - lecia reaktywowania Bractwa (po przerwie na czasy komunistyczne), który przypada na 2013 rok. Z tej okazji Zarząd Zjednoczenia KBS RP przyznał starogardzkiemu Bractwu przywilej zorganizowania Krajowego Zjazdu Delegatów Zjednoczenia. Zaplanowano go na 8 – 9 czerwca 2013 roku. Na jubileuszowe uroczystości i na Zjazd przybędzie do Starogardu Gd. kilkaset osób. 19 października Zarząd KBS w Starogardzie Gd. zaprosił wszystkich Braci na pierwsze robocze spotkanie związane z przygotowaniami do Krajowego Zjazdu Delegatów.

Dzień później, w sobotę, 20 października o godzinie 1100, przeprowadzono na starogardzkiej strzelnicy „Drużynowe Strzelanie o Puchar Przechodni KBS w Starogardzie Gdańskim” (ufundowany przez Brata Henryka Kindera). Pierwsze miejsce zajęła drużyna Urzędu Miasta, przed zespołem kawalerzystów ze Szwadronu Kawalerii im. 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich i reprezentacją starogardzkiej Komendy Powiatowej Policji.

202

Kolejne, 9-te strzelanie z cyklu GRAND PRIX (fundator: Brat Jerzy Weyer) odbyło się w sobotę 3 listopada.

Dwa tygodnie później, 17 listopada, starogardzcy Bracia w silnym składzie: z Marianem Banieckim, Józefem Baską, Jarosławem Czyżewskim (aktualnym Mistrzem Okręgu Pomorskiego i Mistrzem Europy), Lechem Magnuszewskim (Prezesem Bractwa), Jarosławem Pośmanem, Krzysztofem Tydą (Królem Okręgu Pomorskiego) i Marcinem Tydą pojechali do Chojnic i wzięli udział w „Turnieju Strzeleckim o Szablę Dowódcy 18. Pułku Ułanów Pomorskich Ppłk. Kazimierza Mastalerza”, organizowanym corocznie przez KBS z Chojnice. Starogardzka ekipa wypadła wspaniale w strzelaniach i zdobyła najwięcej nagród ze wszystkich Bractw, które stawiły się w Chojnicach.

Brat Jarosław Czyżewski zdobył „Tarczę Sponsora” i „Tarczę Zespołu Szkół w Nowej Cerkwi” (trzeci był Brat Józef Baska). Swój pierwszy strzelecki sukces odniósł w Chojnicach Brat Jarosław Pośman – pierwszy w strzelaniu do „Tarczy Starosty Chojnickiego” (w rywalizacji do tej tarczy trzecie miejsce zajął Jarosław Czyżewski).

W niedzielę, 11 listopada, bractwo uczestniczyło w uroczystych obchodach Święta Odzyskania Niepodległości.

Intronizacja Króla Tomasza Rzepki „Pogodnego” wyjątkowo nie odbyła się podczas lipcowych „Dni Starogardu”, a dopiero w dniu 11 grudnia 2012 roku w Ratuszu Staromiejskim.

Prezes Bractwa przyjął od Króla elekta przysięgę, a następnie wręczył mu królewski łańcuch – symbol królewskiego dostojeństwa. Tradycyjny wilkierz, w imieniu władz miasta Starogard Gdański, wręczyła mu Pani Wiceprezydent Iwona Lewandowska, życząc sukcesów w królowaniu.

Wszyscy Bracia złożyli nowemu Królowi gratulacje i życzenia wielu sukcesów w zbliżającym się 2013 roku.

203

Rok 2012 w życiu starogardzkiego Bractwa zakończyło tradycyjne spotkanie opłatkowe, zorganizowane w piątek, 15 grudnia.

Rok 2013

Niezwykle bogato przedstawiało się kalendarium imprez brackich zaplanowanych na rok 2013. Poza tradycyjnymi strzelaniami w ramach cyklu GRAND PRIX (12 stycznia, 16 lutego, 16 marca, 13 kwietnia, 17 maja, 21 czerwca, 26 lipca, 7 września i 5 października) przewidziano następujące strzelania: strzelanie o „Puchar Prezesów Bractwa” (12 stycznia), strzelanie o „Nagrodę Króla Bractwa” (27 kwietnia), strzelanie o tytuł XIX Króla Kurkowego Bractwa, połączone ze spotkaniem rodzinnym/majówką (11 maja), II Strzelanie Memoriałowe o „Przechodni Srebrny Kielich” (fundator Brat Marian Baniecki), strzelanie o tytuł Króla Okręgu, Mistrza Okręgu i o Drużynowe Mistrzostwo Okręgu Pomorskiego (31 sierpnia), strzelanie o „Tabakierę Starosty Starogardzkiego” w Bietowie (21 września) oraz drużynowe strzelanie o „Puchar Przechodni Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gd.” z okazji Święta Odzyskania Niepodległości (26 października). Intronizację Króla Kurkowego Bractwa zaplanowano na sobotę 6 lipca. Bractwo miało też wziąć udział w obchodach świąt państwowych: w uroczystościach z okazji Odzyskania Niepodległości przez Starogard, w obchodach Święta 3 Maja i w uroczystych obchodach dnia Odzyskania Niepodległości przez Polskę (11 listopada). Najważniejszą imprezą bracką w tym roku miały być uroczyste obchody 20 - lecia reaktywowania starogardzkiego KBS, zaplanowane na 8 – 9 czerwca. Z tej okazji Zarząd Zjednoczenia KBS RP przyznał starogardzkiemu Bractwo prawo zorganizowania Krajowego Zjazdu Delegatów Zjednoczenia. W trakcie uroczystości jubileuszowych miał się też odbyć siedemnasty już turniej strzelecki o „Złoty i Srebrne Pierścienie Św. Katarzyny” – najważniejsze, obok strzelania o tytuł Króla Kurkowego, zawody strzeleckie starogardzkiego Bractwa.

Rok zakończyć miało, jak zwykle, spotkanie opłatkowe, zaplanowane na piątek, 14 grudnia.

Rok strzelecki zainaugurowało pierwsze ze strzelań cyklu GRAND PRIX, które odbyło się już 12 stycznia nowego roku. Pięć dni później (17 stycznia) na starogardzkiej strzelnicy przeprowadzony został XVIII „Turniej Strzelecki o Puchar Prezesów Bractwa”, na który Braci zaprosili Brat Prezes Lech Magnuszewski i były prezes oraz aktualny wiceprezes Zbigniew Bona. Na zawody przybyło wielu gości, zapro204

szonych przez obu prezesów. Puchar Prezesów Bractwa zdobył Brat Marcin Tyda. Drugie miejsce w tym turnieju zajął Brat Kazimierz Dawicki, a trzecie miejsce pani Cecylia Gala.

Drugie strzelanie z cyklu GRAND PRIX odbyło się 16 lutego, w prawdziwie zimowych warunkach. Organizatorem strzelania był Brat Leszek Warczak, który przygotował dla strzelających ciepły posiłek. W strzelaniu do tarczy „Dar Bracki” nr 128 zwyciężył Brat Lech Magnuszewski przed panią Elżbietą Tramowską i Bratem Jarosławem Czyżewskim.

Zaplanowane na godz. 1730, w piątek, 1 marca Walne Zebranie Sprawozdawcze odbyło się w Restauracji „Ogródek” przy ul. Lubichowskiej w Starogardzie Gdańskim. Na zebraniu stawiło się 21 Braci. Po powitaniu Braci i otwarciu zebrania przez Prezesa Bractwa Lecha Magnuszewskiego, wybrano przewodniczącego i sekretarza Walnego Zebrania (Brat Kazimierz Dawicki) oraz komisję skrutacyjną, stwierdzono prawomocność obrad i zatwierdzono proponowany porządek obrad.

Przybyli na nie Bracia wysłuchali sprawozdań Prezesa z pracy Zarządu w 2012 roku, Skarbnika Bractwa oraz sprawozdań przewodniczących Komisji Rewizyjnej i Sądu Honorowego. Brat Prezes w swoim wystąpieniu skoncentrował się na najważniejszych osiągnięciach roku 2012 i na zadaniach stojących przed Bractwem w nowym roku. Podziękował Braciom za pracę przy remoncie parkingu obok strzelnicy i przy przygotowaniu obelisku na rondzie przy ul. Mickiewicza. Omówił też sprawy związane z przygotowaniem Orderu Zasługi Bractwa, który Zarząd przygotowuje na Zjazd Zjednoczenia, aby wyróżnić nim ludzi specjalnie zasłużonych dla Bractwa.

Po pozytywnym głosowaniu nad udzieleniem w/w absolutorium, Bracia przegłosowali kilka uchwał (składki, wpisowe, program strzelań, uroczystości brackie) i przystąpili do tajnego głosowania w sprawie przyjęcia nowego członka – Bogdana Bonka, przedsiębiorcy i właściciela firmy IZOLEX ze Skarszew. Bogdan Bonk wyraził niedawno chęć przystąpienia do Bractwa. Poparcia kandydatowi udzielili Bracia Kazimierz Dawicki i Jerzy Suchomski, którzy przygotowali też pisma wprowadzające, z opiniami o nim. Podstawą do głosowania nad przyjęciem kandydata do Bractwa była pozytywna decyzja Zarządu Bractwa w sprawie kandydatury Bogdana Bonka, podjęta na posiedzeniu z dnia 1 marca. Po tajnym głosowaniu Bogdan Bonk został jednogłośnie przyjęty do Bractwa; jego pełnoprawnym członkiem zostanie jednak dopiero po złożeniu przysięgi na sztandar.

Następnie miała miejsce ceremonia wręczenia Bratu Zbigniewowi Świadkowi Krzyża Komandorskiego Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (nr 316), przyznanego mu na wniosek Zarządu starogardzkiego Bractwa przez Kapitułę Orderu. Bratu Zbigniewowi order wręczyli obaj prezesi Bractwa.

205

Na zakończenie obrad ogłoszono wyniki całorocznych strzelań w cyklu turniejowym GRAND PRIX 2012 i wręczono nagrody. Zwycięzcą cyklu został Kazimierz Laskowski, wyprzedzając Braci: Jarosława Czyżewskiego (2), Zbigniewa Bonę (3), Stefana Rajkowskiego (4), Krzysztofa Tydę (5), Edmund Piontek (6), Zbigniewa Świadka (7), Lecha Magnuszewskiego (8), Józefa Baskę (9), Tadeusza Raczka (10), Janusza Urbana (11), Jerzego Suchomskiego (12), Edwarda Dubielę (13), Kazimierza Dawickiego (14) i Leszka Warczaka (15). Po tej miłej uroczystości obrady zostały zamknięte.

Strzelanie nr 3 z cyklu GRAND PRIX 2013 odbyło się w sobotę, 16 marca. Organizatorem

i fundatorem był Brat Marcin Tyda. Na kolejne strzelanie z cyklu GRAND PRIX nr 4, w sobotę, 13 kwietnia Braci zaprosił jego gospodarz Brat Kazimierz Laskowski. Pierwsze trzy miejsca w strzelaniu zajęli: Edward Dubiela, Kazimierz Dawicki i Jarosław Czyżewski.

W sobotę, 27 kwietnia, o godz. 1100 na terenie brackiej strzelnicy rozpoczęło się Nadzwyczajne Walne Zebranie członków Bractwa zwołane przez Zarząd i poświęcone przygotowaniom do obchodów jubileuszu 20 - lecia Bractwa oraz organizowanego z tej samej okazji w Starogardzie Gdańskim Zjazdu Delegatów Zjednoczenia KBS RP. Walne Zebranie otworzył Prezes Bractwa Lech Magnuszewski, powitał wszystkich zebranych i poprosił o odśpiewanie hymnu brackiego. Następnie nawiązał do początków Bractwa sprzed 20 lat i imiennie podziękował Braciom za wysiłki i lata pracy dla Bractwa. Z okazji „urodzin” Bractwa Brat Prezes wzniósł szampanem toast za pomyślność Bractwa i Braci.

Następnie Brat Prezes (który zgodnie z § 14 Statutu KBS przewodniczył zebraniu) przedstawił stan przygotowań do Zjazdu Krajowego, omówił jego program i podał inne informacje dotyczące organizacji tego wydarzenia. Zaproponowany porządek obrad został poddany pod głosowanie i zatwierdzony przez aklamację. Formalną stronę obrad nadzorował sekretarz Zebrania, którym jednogłośnie wybrano Brata Kazimierza Dawickiego. Powołano też Komisję Skrutacyjną w osobach Marcina Tydy, Zbigniewa Świadka i Mirosława Sonnenfelda. Wydano 23 karty do głosowania, w tym 7 na podstawie upoważnień, i na podstawie § 12 Statutu Bractwa uznano Zebranie za zdolne do podejmowania uchwał.

Następnie Prezes odczytał wniosek Zarządu Bractwa o nadanie tytułu Członka Honorowego KBS w Starogardzie Gd. Panu Lechowi Zdrojewskiemu, przedstawił jego sylwetkę i omówił jego zasługi dla Bractwa na przestrzeni ostatnich lat. Wniosek Zarządu pozytywnie zaopiniowali, wspominając zasługi kandydata, Bracia Tadeusz Raczek i Janusz Urban. Uchwałą nr 1 nadano panu Lechowi Zdrojewskiemu tytuł Członka Honorowego KBS w Starogardzie Gdańskim.

Z kolei Brat Józef Baska przedstawił Braciom informacje dotyczące monografii Bractwa , przygotowywanej przez członka honorowego Wiesława Gogana i składanej przez pana Lecha Zdrojewskiego we współpracy z Bratem Prezesem Lechem Magnuszewskim. Autor nawiązał do narodzin idei powstania monografii, podkreślił pomoc, jaką otrzymał od Braci Jarosława Sarzały, Jarosława Czyżewskiego, Tadeusza Raczka i Józefa Baski, wspomniał o kłopotach z fotografiami, które przedłużyły skład monografii i podkreślił rolę, jaką w przygotowaniu fotografii i składu odegrał Brat Lech Magnuszewski.

Kolejnym punktem programu było omówienie projektu uchwały ustanawiającej Order Zasługi KBS w Starogardzie Gdańskim i kwestii przyjęcia Regulaminu Przyznawanie Orderu Zasługi KBS. Po odczytaniu projektu rozpoczęła się dyskusja, zakończona przyjęciem Uchwały nr 2 ustanawiającej Order (emaliowany złocony krzyż z kurem Bractwa pośrodku, zawieszony na wstążce orderowej koloru żółto-białego na czerwonym tle i noszony na lewej piersi). Za jej przyjęciem głosowało 19 Braci, jeden Brat był przeciwny, a trzech Braci wstrzymało się od głosu. W chwilę później jednogłośnie przyjęto kandydatury członków Kapituły Krzyża Zasługi, do której weszli byli Królowie Bractwa: Jarosław Czyżewski, Jerzy Suchomski, Janusz Urban i Leszek Warczak (Uchwała nr 3).

206

Order Zasługi KBS w Starogardzie Gdańskim ustanowiony został: 1. w celu nagrodzenia zasług dla popularyzacji idei bractw kurkowych w służbie Państwa i społeczeństwa, 2. w celu odznaczenia Braci - członków zwyczajnych, którzy dzięki sumiennej i zaangażowanej postawie w szczególny sposób zasłużyli się dla brackich idei. Może być przyznany za szczególne zasługi na rzecz Bractwa, aktywne uczestnictwo w życiu organizacyjnym, działalność filantropijną na rzecz lokalnej społeczności, za aktywną działalność w Okręgu, zaangażowanie w organizacji imprez okręgowych, aktywny udział w imprezach brackich i państwowych i za popularyzację idei brackiej w regionie.

Orderem Zasługi Bractwa mogą zostać odznaczone: 1. osoby legitymujące się co najmniej 10 - letnią przynależnością do Bractwa, 2. bracia honorowi i osoby spoza Bractwa bez względu na przynależność narodową, którzy oddali znaczne zasługi KBS w Starogardzie Gd lub Państwu Polskiemu, 3. w szczególnie uzasadnionych przypadkach Zarząd Bractwa, bądź Kapituła Orderu mogą odstąpić od określonych wyżej zasad.

W chwilę później Prezes podziękował przybyłym i zakończył zebranie. Tego samego dnia Król Kurkowy Tomasz Rzepka „Pogodny” zaprosił wszystkich Braci na strzelanie o „Nagrodę Króla Bractwa”. Zdobył ją Brat Jerzy Suchomski przed Braćmi Marcinem Tydą i Januszem Urbanem.

Jeszcze w dniu 29 czerwca 2011 roku, radni miejscy na nadzwyczajnej sesji Rady Miasta – w uznaniu zasług Bractwa dla Miasta i całego Kociewia – przyjęli uchwałę nadającą rondu przy zbiegu ulic Mickiewicza, Zielonej i Norwida imię starogardzkiego Bractwa Kurkowego(Rondo im. Bractwa Kurkowego). W związku z powyższą decyzją Bractwo Kurkowe postanowiło na wniosek Zarządu Bractwa wystawić na środku ronda stosowny kamienny obelisk z nazwą „Rondo im. Bractwa Kurkowego”. Kamień na obelisk podarowała rodzina śp.

Brata Henryka Niedzielskiego, tragicznie zmarłego w wypadku w 2009 roku. Projektantem obelisku jest Pan Lech Zdrojewski, a wykonanie obelisku zlecono firmie kamieniarskiej Pana Sławomira Trawickiego z Kalisk.

W dzień po rocznicy 20 - lecia Bractwa, przypadającej dokładnie 26 kwietnia 2013 roku, ten pamiątkowy obelisk symbolicznie ustawiono na rondzie przy ul. Mickiewicza. Uroczyste odsłonięcie obelisku nastąpić miało w dniu 3 maja, w czasie obchodów tegorocznego Święta 222 - lecia uchwalenia Konstytucji 3 Maja i Święta Najświętszej Marii Panny Królowej Polski.

W dzień święta, w piątek, 3 maja, o godz. 1030, przy Rondzie zebrała się liczna grupa mieszkańców miasta, bracia kurkowi i przedstawiciele władz miejskich z Prezydentem Miasta Panem Edmundem Stachowiczem oraz Przewodniczącym Rady Miasta Panem Sławomirem Ruśniakiem 207

na czele. Przybyły poczty sztandarowe starogardzkich urzędów, instytucji, firm, szkół, organizacji kombatanckich i stowarzyszeń – łącznie 18 pocztów. Bractwo przybyło na uroczystość prawie w komplecie i ze swoim pocztem sztandarowym. Uroczystośći rozpoczęły się od salwy armatniej i odśpiewania hymnu brackiego. W okolicznościowym przemówieniu Prezes Lech Magnuszewski przypomniał dzieje Bractwa, opowiedział o wielowiekowych związkach Bractwa z miastem i nawiązał do Jego reaktywowania przed 20 laty. Po nim głos zabrał Prezydent Miasta Edmund Stachowicz. Następnie odsłonięcia obelisku dokonali Przewodniczący Rady Miasta - Sławomir Ruśniak , Prezydent Miasta i Prezes Bractwa. Obelisk poświęcił starogardzki dziekan ksiądz Józef Pick, w asyście proboszcza parafii św. Katarzyny ks. kanonika Witolda Krefta.

Po odsłonięciu obelisku uczestnicy uroczystości przemaszerowali z pocztami sztandarowymi i w asyście Miejskiej Orkiestry Dętej do kościoła pw św. Katarzyny na uroczystą Mszę Świętą w intencji Ojczyzny, którą odprawił ks. Sławomir Prabucki, wicekanclerz Kurii Diecezji Pelplińskiej,

208

209

w asyście księży ze starogardzkich parafii. Po mszy wszyscy uczestnicy uroczystości przeszli pod Ratusz na Rynku, gdzie w południe poczet flagowy Straży Miejskiej przy dźwiękach hymnu państwowego wciągnął biało-czerwoną flagę na maszt. Ostatni akt uroczystości miał miejsce przed Pomnikiem Odzyskania Niepodległości przez Starogard, stojącym przy dawnym Placu Koszarowym na ulicy Paderewskiego. Pod pomnikiem głos zabrał Przewodniczący Rady Miasta pan Sławomir Ruśniak. Uroczystość zakończyła się złożeniem wieńców i kwiatów pod pomnikiem.

11 maja na strzelnicy Bractwa odbyło się doroczne strzelanie o tytuł XIX Króla Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim, połączone ze spotkaniem rodzin brackich w ramach tradycyjnej „majówki”. Przed rozpoczęciem strzelania nowoprzyjęty członek Bractwa Bogdan Bonk złożył uroczyste ślubowanie. Potem Prezes Bractwa Lech Magnuszewski wykonując Uchwałę Nadzwyczajnego Walnego Zebrania z dnia 27 kwietnia br. wręczył Panu Lechowi J. Zdrojewskiemu ozdobną plakietę nadającą mu Honorowe Członkostwo Bractwa, w dowód uznania za znaczący wkład pracy na rzecz stowarzyszenia na przestrzeni wielu lat.

210

Prezes Bractwa odznaczył Braci Mariana Banieckiego, Jarosława Pośmana, Tomasza Rzepkę, Krzysztofa Tydę Krzyżami Rycerskimi Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP i Michała Niskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP.

211

Strzelanie o tytuł Króla Kurkowego na rok 2013/14 zgromadziło 23 Braci.

212

213

Po niezbyt długiej rywalizacji, wyłoniony został nowy Król. Niespodzianką, było to, że został nim po raz drugi, i co ważne, rok po roku, Brat Tomasz Rzepka. Strącił Kura strzałem nr 133 w szóstej kolejce. I Rycerzem został Brat Jarosław Pośman, a II Rycerzem Brat Janusz Urban.

Strzelanie o Tarczę Dar Bracki, ufundowaną przez Króla Okręgu Pomorskiego Krzysztofa Tydę, zakończylo się zwycięstwem Braci: Krzysztofa Tydy, Jarosława Czyżewskiego i Lecha Magnuszewskiego.

W dniach 8 – 9 czerwca 2013 roku odbędzie się w Królewskim Mieście Starogardzie Gdańskim Zjazd Delegatów Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej, zorganizowany z okazji obchodów 20 - lecia reaktywowania starogardzkiego Bractwa Kurkowego. W ramach tych obchodów, oprócz strzelań do różnych tarcz, odbędzie się też „XVII Krajowy Turniej Strzelecki o Złoty i Srebrne Pierścienie Św. Katarzyny”.

Honorowy Patronat nad wyżej wymienionymi imprezami objął Marszałek Województwa Pomorskiego, Pan Mieczysław Struk.

214

CZĘŚĆ IV WYKAZY I LISTY CZŁONKÓW BRACTWA (1845 – 2013) 1. Wykazy z lat 1845 – 1919 Zarząd starogardzkiego Bractwa 1847/48 komendant bractwa – Ewe, Wilhelm (burmistrz miasta) asesor cechu – (j.w.) kapitan (starszy) bractwa – Schrader Ernst (radca prawny) porucznik bractwa – Bleich Carl (weterynarz) wachmistrz bractwa – Pfahl, Adam pisarz – Treder, Eduard członek zarządu – Horstmann, Friedrich Wilhelm (fabrykant) członek zarządu – Werner członek zarządu – Dobrozynsky król kurkowy – Tetzlaff, Andreas (kupiec, właściciel sklepu) Zarząd starogardzkiego Bractwa 1913/14 komendant bractwa – Krause, Gustaw (burmistrz) asesor cechu – (j.w.) kapitan (starszy) bractwa – Tramp, Johann (dyr. banku) porucznik bractwa – Robel, Paul (urzędnik ds. drogowych) pisarz – Heinrich, Max (urzędnik sądowy) członek zarządu – Poschack, Paul (wł. zakładu ślusarskiego) członek zarządu – Grigoleit, Carl (wł. drukarni) członek zarządu – Lutz, Friedrich (wł. zakładu stolarskiego) członek zarządu – Bruchmüller, Wilhelm (nauczyciel) członek zarządu – Pestke, Wilhelm (wł. zakładu jubilersko-złotniczego) Lista członków starogardzkiego bractwa Kurkowego z lat 1845 – 1919 Ackermann Adler (rzemieślnik) Biber (nauczyciel) Bialkowsky (kupiec) Bichterlein Eduard (rzemieślnik) Birres Bleich Carl (weterynarz) Bleich Klaus Boehlke, Ludwig (fabrykant) Boehmke Carl (rzemieślnik) Boetticher Otto (urzędnik?)

Boltenhagen Gustav (wł. zakładu stolarskiego, potem fabrykant) Boltenhagen (jun.)

Bömbell Borchardt Natan (kupiec) Borchert Breyer Bruchmüller Wilhelm (nauczyciel)

Bruchmüller Otto Chusten Classen Do­browolski Dobrozynsky (Dobroczynsky?)

Dorn Dubiella Jan, Dyck Paul (kupiec) Ewe Wilhelm (burmistrz Pr. Starogardu) Felsch F. (kupiec) Freyschmidt Fritloh (kupiec) Gambke Albert (burmistrz Pr. Starogardu od 1890 r.)

Goehrke (Gehrke?) Eduard (mistrz malarski) Gnuschke (Gnuszke?) (rzemieślnik) Goldfarb Arie (fabrykant) Goldfarb Isaak (fabrykant) Gregorkiewiez (Gregorkiewicz?)

Grenz Franz (wł. zakładu naprawczego i sklepu) 215

Griebentroch / Griebentrog (mistrz tokarski) Grigoleit Carl (właściciel drukarni) Grigoleit J[ohann?] G[eorg?] (właściciel drukarni) Hannes (cukiernik) Haase Andreas Haase Otto (złotnik, jubiler, zegarmistrz) Heinrich Max (komornik sądowy) Helmboldt Haenel Hennig Heussen Heyn (rzemieślnik) Heysel Johann (rzemieślnik) Hirschberg Ephraim (kupiec) Holtz Bruno (mistrz stolarski, wł. tartaku i firmy stolarsko meblowej) Horstmann Friedrich Wilhelm (właściciel zakł. kotlarskiego, potem wł. fabryki) Hugo (rzemieślnik) Jaco­bowski Jankowski Johann (rzemieślnik) Jantzen (mistrz ciesielski) Karpenkiel Karl (kupiec) Kelsch Peter (rzemieślnik) Kierska Felix / Kierszka Feliks (mistrz malarski) Kleist Adolph Knoblauch Johann (rzemieślnik) Koenig Carl (rzemieślnik) Koslowski Johann (rzemieślnik) Krause August (mistrz rzeźnicki) Krause Friedrich Krause Gustaw (burmistrz Pruskiego Starogardu) Krause Philipp (?)

Krenz (wł. fabryczki) Kruschiński (Kuszyński?), Franciszek (kupiec, wł. sklepu

z obuwiem) Kuepke (kupiec) Labuhn / Łabuń?

Lange Bernhard Leingartner Max (mistrz ślusarski, tokarz, kotlarz) Lehmke (Lemke), J. (producent octu i wł. sklepu) Liebig (rzemieślnik) Loeffelholz (właściciel hotelu) Lutz Friedrich sen. (mistrz stolarski) Mannheim (kupiec) Marczinke / Marciniak?, Marcinek?

Maschke Salomon (kupiec) Mathies / Matthies? (mistrz blacharski) Moeller Carl (konditor) Moeller Gustav Moeller Johann (mistrz piekarski) Moerner (Mörner) Emil (burmistrz Pr. Starogardu)

216

Münchau Fritz (przedsiębiorca, właściciel tartaków i lasów) Neumann Anton (w bractwie do 1918 r.)

Otto Carl (rzemieślnik) Paetzel Pernitzki (Piernicki?)

Pestke Franz (przedsiębiorca, kamieniarz, rzeźbiarz) Pestke Wilhelm (jubiler, złotnik, grawer) Pfahl Adam Pieske Michael (właściciel młyna) Piltz Wilhelm (mistrz murarski) Plantiko (aptekarz) Poschack (Poschak) Carl (rzemieślnik) Poschack (Poschak) Eduard (właściciel młyna) Poschack (Poschak) Paul (mistrz ślusarski) Poschack (Poschak) ?

Przibilski (Przybielski), Wiktor (mistrz blacharski

i monter urządzeń gazowniczych) Rakowsky (rzemieślnik) Radtke Johann (kupiec, fabrykant) Rammler Franz? (właściciel młyna w Owidzu) Rauch Friedrich (rzemieślnik) Regehr Jacob (kupiec) Rehefel Robel Paul (urzędnik) Roks E. G. (kupiec) Schaetzke Eduard (rzemieślnik) Schalgach (rzemieślnik) Schikorowsky (rzemieślnik) Schittenheim Johann (rzemieślnik) Schrader Ernst (radca prawny) Schultz (tkackiego wł. zakładu) Schützmann Johann Schwarz Jacob Senger, Friedrich Wilhelm Paul (kupiec, właściciel sklepu) Sieber Johann (rzemieślnik) Skowronsky (rzemieślnik) Splaesteter Robert (rzemieślnik) Stutterheim G. (wł. zakładu fotograficznego) Taubenthal (b. oficer, kupiec) Tetzlaff Andreas (kupiec, właściciel sklepu) Tetzlaff J. F. (kupiec, właściciel kilku firm) Tiedtke Ferdinand (rzemieślnik) Thiem Friedrich (rzemieślnik) Thormann (rzemieślnik) Tramp Johann (dyrektor banku) Treder Eduard (pisarz Bractwa) Wenig Ernst (rzemieślnik) Werner (urzędnik miejski) Willmann Winkelhausen Maks (fabrykant) Wiszniewski P (dekarz, właściciel sklepu) Wolff Michael (kupiec)

2. Wykazy z lat 1920 – 1939 Zarządy starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego 1922 – 39 1924: 1. Adam Czwójdziński 2. Jan Buchholz 3. Franciszek Grenz 4. Stanisław Małachowski 5. Józef Nehring 6. Jan Pillar 7. Jan Tramp (Trampa) 8. Franciszek Zastępowski

1933: 1. Adam Czwójdziński (prezes) 2. Jan Heldt (wiceprezes) 3. Franciszek Szczodrowski 4. Józef Lougear 5. Arnold Hermann 6. Tomasz Jankowiak 7. Stefan Pruszkowski 8. Józef Mliczek

1930: 1. Adam Czwójdziński (prezes) 2. Józef Lougear 3. Andrzej Potasznik 4. Bolesław Kuligowski 5. Adam Okonek 6. Józef Mliczek 7. Jan Heldt 8. Stanisław Małachowski

1938: 1. Czesław Nagórski (prezes) 2. Bolesław Kuligowski (sekretarz) 3. Andrzej Potasznik (skarbnik) 4. Franciszek Nowak (komendant) 5. Jan Czyżewski (strzelmistrz) 6. Otto Hasse (król kurkowy) 7. Arnold Hermann (I rycerz) 8. Leon Kotowski (II rycerz)

Wykaz członków Bractwa w Starogardzie w 1929 roku Zarząd: 1. Adam Czwójdziński (prezes) 2. Franciszek Szczodrowski (wiceprezes) 3. Bolesław Kuligowski (sekretarz i komendant bractwa) 4. Klemens Liedtke (skarbnik) 5. Józef Lougear (I strzelmistrz) 6. Jan Heldt (II strzelmistrz) 7. Antoni Okonek (zarządca nieruchomości) 8. Stanisław Małachowski (zarządca ruchomości) Oficerowie: 9. Maksymilian Wejrowski (I oficer) 10. Tomasz Jankowiak (II oficer) Członkowie: 11. Akamitzki Jan 12. Aleks Kurt 13. Bucholz Jan 14. BucholzWładysław 15. Bączkowski ....

16. Boehlke Ludwik 17. Borchardt Franciszek 18. Behrendt Alojzy 19. Błaszkowski Jan 20. Dyck Hermann 21. Felsch Ernst 22. Grenz Franciszek 23. Gdaniec Piotr 24. Gumiński Jan 25. Gumiński Feliks 26. Günther Feliks 27. Golbeck Karol 28. Hermann Arnold 29. Holtz Brunon

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

Heldt Alfons, dr Joacobson Bogdan Karpenkiel Karl (Karol) Kieszka Feliks Kroplewski Stanisław Kucharski Konstanty Kotowski Leon Kamrowski ....

Krause Jan Kuszyński Franciszek Kitowski Józef Leingartner Maks Lisewski Wacław Loesdau Fritz Marchlewicz Leon Maciejewski Teodor Mliczek Józef Nehring Józef Odya Stanisław Pilar Jan 217

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

Przybielski Wiktor Pozorski Leon Potasznik Andrzej Quandt Henryk Raszeja Bolesław Rogowski Stanisław Roll Karol Seidel Bernard Szprenga Franciszek

59.

60.

61.

62.

63.

64.

65.

66.

67.

Staniszewski Feliks Sutarski karol Szulc Kazimierz Tiałowski Tomasz Tramp Jan Winkelhausen Maks Wett Brunon Zastempowski Franciszek Ziehlke Wacław

Wykaz Królów KBS w Starogardzie z lat 1920 – 1939 1920/21 1921/22 1922/23 1923/24 1924/25 1925/26 1926/27 1927/28

– – – – – – – –

1928/29 1929/30 1930/31 1931/32 1932/33 1933/34 1934/35 1935/36 1936/37 1937/38 1938/39 1939/40

– – – – – – – – – – – –

Ludwig Boehlke Jan Pillar Karol Sutarski Józef Lougear Jan Kosznik Arnold Hermann (I rycerz – Franciszek Szczodrowski, II rycerz – Max Leingartner) Ludwig Boehlke Wiktor Przybielski (król honorowy: Prezydent RP prof. Ignacy Mościcki) Franciszek Szczodrowski Tomasz Jankowiak Franciszek Grenz Bolesław Kuligowski (I rycerz – Leon Kotowski, II rycerz – Józef Mliczek) Franciszek Szczodrowski Stefan Pruszkowski Arnold Hermann Arnold Hermann (I rycerz – ?, II rycerz – Karol Golbeck) Otto Hasse (I rycerz – Leon Kotowski, II rycerz – ­ Arnold Herrmann,) Otto Hasse (I rycerz – ­ Arnold Herrmann, II rycerz – Jan Pillar?)

Kazimierz Mliczek Otto Hasse

Lista członków starogardzkiego Bractwa z lat 1920 – 39 Akamitzki (Akamicki) Jan (restaurator) Aleks Kurt (kupiec) Bartkowiak (w 1936 r. był w starogardrkim KBS) Bączkowski .... (leśniczy) Behrendt Alojzy (kupiec) Błaszkowski Jan (mistrz krawiecki) Boehlke Ludwik (kupiec i fabrykant), Borchardt Franciszek (budowniczy) Buchholz Jan, członek zwyczajny i honorowy (od 1923 r.?)

Buchholz Władysław (nauczyciel) Buczyński (w 1936 r. był w starogardzkim KBS) Czwójdzinski Adam (burmistrz, członek honorowy od 1935 r.)

Czyżewski Jan (kamieniarz, ostatni przedwojenny strzelmistrz) Dyck Hermann (kupiec) Felsch Ernst (mistrz blacharski) Gdaniec Piotr (administrator majątku) Golbeck (Goldbeck?) Karol (tapicer) Grenz Franciszek (mechanik, wł. zakładu naprawczego i sklepu) Grenz Jan (kupiec, przedsiębiorca) Gumiński Jan (kupiec) Gumiński Feliks (kupiec) Günther Feliks (budowniczy) Hasse Otto (optyk, zegarmistrz, jubiler) Heldt (Held), Alojzy/Alfons? (dr medycyny) 218

Heldt (Held) Jan (emeryt. sekretarz budowlany) Herrmann Arnold (dentysta) Holtz (Holz) Bruno/Brunon (mistrz stolarski, wł. tartaku i firmy stolarsko-meblowej) Jacobson Bogdan (adwokat) Jankowiak Tomasz (komornik sądowy) Kamrowski ... (dyr. Urzędu Pocztowego) Karpenkiel Karl / Karol (kupiec) Kierszka (Kieszka?) Feliks (mistrz malarski) Kitowski Józef (kupiec) Kniter / Knitter?

Kosznik Jan (kupiec) Kotowski Leon (mistrz krawiecki, w l. 30-tych radny miejski) Krause Jan (mistrz drukarski) Kroplewski Stanisław (restaurator, wł. „Ogródka Obywatelskiego”) Kucharski Konstanty (ogrodowy?)

Kuligowski Bolesław (komornik sądowy) Kuszyński (Kruschiński?), Franciszek (kupiec, wł. sklepu z obuwiem) Lehmann Waldemar ? (mistrz szklarski, kupiec) Leingartner Max / Maks (mistrz ślusarski, tokarz, kotlarz) Liedtke Klemens (dyr. Kasy Oszczednościowej) Lisewski Wacław (kupiec) Loesdau Fritz (kupiec) Lougear Józef (mistrz malarski) Maciejewski Teodor (mistrz szewski) Małachowski Stanisław (kamienicznik i mistrz garncarski) Marchlewicz Leon (mistrz stolarski) Matejczyk (w 1936 r. był w starogard. KBS) Mliczek Kazimierz Mliczek Józef (wł. zakładu mechaniczno-ślusarskiego, kupiec) Nagórski Czesław (fabrykant, kupiec) Nagórski Wiesław Nehring Józef (dyrektor banku) Nehring Kurt Neuman Franz (w 1936 r. był w starogardzkim KBS) Neumann Anton Neumann Erich (kupiec) Nowak Franciszek (dyr. Miejskiej Komunalnej Kasy Oszczędności) Odya Stanisław (kupiec) Okonek Antoni (kier. Urzędu Pracy) Pestke Wilhelm (grawer, złotnik, jubiler) Pillar (Pilar) Jan (przedsiębiorca budowlany) Potasznik Andrzej (urzędnik, sekretarz adwokacki) Pozorski Leon (sekretarz prokuratury) Pruszkowski Stefan Przybielski Wiktor (mistrz blacharski i monter urządzeń gazowniczych) Quandt Henryk (kupiec) Raszeja Bolesław (pedagog, kier. Szkoły Wydziałowej) Rogowski Stanisław (kupiec) Roll Karol (mistrz krawiecki) Sargalski Kazimierz (urzędnik, sekretarz sądowy) Seidel Bernard (hotelarz, restaurator) Staniszewski Feliks (złotnik) Sutarski Karol (fabrykant, kupiec) Szczodrowski Franciszek (dyr. Kasy Chorych) Szprenga Franciszek Szulc Kazimierz (kupiec) Szulz Leon? (urzędnik) Talarski (rzemieślnik – w 1936 r. był w starogard. KBS) Tiałowski Tomasz (mistrz piekarski) Trampa (Tramp) Jan (emeryt – czł. honorowy Wejrowski Maksymilian (komornik sądowy) 219

Wett Brunon Winkelhausen Maks (właściciel fabryki) Zastępowski (Zastempowski) Franciszek (hotelarz, restaurator) Ziehlke Wacław (dzierżawca majątku) Zimmermann Alfons Członkowie honorowi KBS w Starogardzie z lat 1920 – 1939 Jan Buchholz, członek honorowy od 1923 r.

Adam Czwójdziński, członek honorowy od 1935 r.

Ignacy Mościcki, prof., Prezydent RP, król honorowy KBS w Starogardzie na rok 1927/28 Jan Tramp(a), członek honorowy od 1925 r.

3. Wykazy z lat 1993 – 2013 „Grupa Założycielska” Starogardzkiego KBS 1992/93: Bach Feliks (b. oficer Wojska Polskiego, jeden z inicjatorów założenia bractwa, ostatecznie nie wszedł do niego) Błażyński Andrzej (mgr. etnogr., b. prac. Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd.; w 1993 r. prac. STK) Bona Zbigniew (kupiec, przedsiębiorca Chrzanowski Zenon (oficer Policji Państwowej) Czyżewski Romuald (właściciel zakładu kamieniarskiego) Deska Jarosław (radny miejski) Dubiela Edward (kupiec, przedsiębiorca) Faltynowski Bogusław (mgr nauk polit., dyr. Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd.) Głuch Paweł (prezydent Miasta Starogard Gd.) Gogan Wiesław (historyk, dr nauk hum., b. prac. Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd.) Laskowski Kazimierz (lekarz, dr nauk med.) Łachacz Zygmunt (komendant Zawodowej Straży Pożarnej w Starogardzie Gd.) Magnuszewski Lech (sędzia, prezes Sądu Rejonowego w Starogardzie Gd.) Maziuk Marian (szef starogardzkiego oddziału LOK-u) Michał Niski (dyr. Państwowego Stada Ogierów w Starogardzie Gd.) Przewoski Zygmunt (emeryt) Rajkowski Stefan (wiceprezydent Miasta Starogard Gd.) Sarzało Jarosław (dyr. Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Starogardzie Gd.) Wałaszewski Jan (emeryt, artysta malarz) Weyer Jerzy (restaurator, Restauracja „Strzelnica”) Lista członków KBS w Starogardzie Gd. wg kolejności wstępowania do Bractwa: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

220

Bogusław Faltynowski Wiesław Gogan Kazimierz Laskowski Lech Magnuszewski Andrzej Błażyński Zenon Chrzanowski Jarosław Deska Edward Dubiela Paweł Głuch Marian Maziuk Michał Niski Stefan Rajkowski Jarosław Sarzało Jerzy Weyer Zbigniew Bona Jarosław Czyżewski

(deklaracja z 26.03.1993 r. / 05.11.1993 r.) * ( jw ) * ( jw ) * ( jw ) * (deklaracja z 26.04.1993 r. / 05.11,1993 r.) * ( jw ) * ( jw ) * ( jw ) * ( jw ) * ( jw ) * ( jw ) * ( jw ) * ( jw ) * ( jw ) * (deklaracja z 28.04.1993 r. / 05.11.1993 r.) * (deklaracja z 05.11.1993 r. / przyjęty 19.03.1994 r.)

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

Jan Sokołowski Czesław Winiarczyk Henryk Niedzielski Adam Kozłowski Henryk Nowicki Henryk Kinder Andrzej Szczygielski Mirosław Sonnenfeld Tadeusz Raczek Janusz Urban Jerzy Suchomski Józef Baska Franciszek Kaszubowski Piotr Smuczyński Kazimierz Kurlapski Leszek Warczak Tadeusz Wiśniewski Tadeusz Zieliński Zbigniew Świadek Marcin Tyda Edmund Piontek Kazimierz Dawicki Przemysław Boleski Jarosław Pośman Tomasz Rzepka Marian Baniecki Krzysztof Tyda Bogdan Bonk

(przyjęty 19.03.1994 r.) ( jw ) ( jw ) ( jw ) (przyjęty 03.09.1994 r.) ( jw ) (przyjęty 15.02.1995 r.) ( jw ) ( jw ) ( jw ) ( jw ) ( jw ) (przyjęty w 1995 r.) (przyjęty w 1995 r.) (przyjęty 13.01.1996 r.) (przyjęty 18.04.1996 r.) (przyjęty w 1997 r.) (przyjęty 25.04.1998 r.) ( jw ) (przyjęty 10.11.1999 r.) (przyjęty w 2000 r.) (przyjęty 10.03.2010 r.) (przyjęty 26.03.2011 r.) ( jw ) ( jw ) (przyjęty 24.03.2012 r.) ( jw ) (przyjęty 01.03.2013 r.)

* członek - założyciel Bractwa Pełna lista członków rzeczywistych, byłych członków i członków honorowych starogardzkiego KBS z lat 1993 – 2013: Baniecki Marian (w bractwie od 24.03.2012 r.)

Baska Józef (w bractwie od 15.02.1995 r.)

Błażyński Andrzej (od. 26.04.1993 r. – założyciel, w bractwie do 2003 r.)

Boleski Przemysław (w bractwie od 26.03.2011 r.)

Bona Zbigniew (w bractwie od 28.04.1993 r. – założyciel) Bonk Bogdan (w bractwie od 01.03.2013 r.)

Chrzanowski Zenon (w bractwie od 26.04.1993 r., członek - założyciel, na pisemną prośbę z 05.08.2010 r.

zawieszony z dn. 01.09.2010 r. w prawach i obowiązkach członka) Czyżewski Jarosław (w bractwie od 5.11.1993 / oficjalnie przyjęty 19.03.1994 r.)

Czyżewski Romuald (członek - założyciel, członek honorowy od 14.02.2001 r. – † 05.01.2004 r.)

Dawicki Kazimierz (w bractwie od 20.03.2010 r.)

Deska Jarosław (w bractwie od 26.04.1993 r. – założyciel, wystąpił z Bractwa) Dubiela Edward (w bractwie od 26.04.1993 r. – założyciel) Faltynowski Bogusław (w bractwie od 26.03.1993 r. – założyciel, pierwszy wiceprezes, † 05.07.2008 r.)

Głuch Paweł (w bractwie od 26.04.1993 r. – założyciel i członek honorowy) Gogan Wiesław (w bractwie od 26.03.1993 r. / 05.11.1993 r. – założyciel i członek honorowy od 18.03.2000 r.)

Karbowski Stanisław (członek honorowy od 28.02.2004 r. – † 25.12.2011 r.)

Kaszubowski Franciszek (wniosek o przyjęcie z dn. 12.01.1995 r. Skreślony z listy członków 20.03. 2010 r.)

Kinder Henryk (w bractwie od 03.09.1994 r.)

Kozłowski Adam (w bractwie od 19.03.1994 r.)

Kurlapski Kazimierz (w bractwie od 13.01.1996 r.)

Laskowski Kazimierz (w bractwie od 26.03.1993 r. – założyciel) Łachacz Zygmunt (Kom. Straży Pożarnej w Starogardzie Gd., współzałożyciel, nie wszedł do bractwa) Magnuszewski Lech (w bractwie od 26.03.1993 r. – założyciel, wieloletni prezes) Maziuk Marian (w bractwie od 26.04.1993 r., założyciel, wieloletni skarbnik, czł. honorowy od 21.03.2009 r.)

221

Niedzielski Henryk (w bractwie od 19.03.1994 r. – † 02.11.2009) Niski Michał (w bractwie od 26.04.1993 r. – założyciel) Nowicki Henryk (w bractwie od 03.09.1994 r.)

Piontek Edmund (wniosek o przyjęcie z dn. 08.06.2000 r.)

Pośman Jarosław (w bractwie od 26.03.2011 r.)

Przewoski Zygmunt (współzałożyciel – nie wszedł do bractwa) Raczek Tadeusz (w bractwie od 15.02.1995 r.)

Rajkowski Stefan (w bractwie od 26.04.1993 r. – założyciel) Rzepka Tomasz (w bractwie od 26.03.2011 r.)

Sarzało Jarosław (w bractwie od 26.04.1993 r. – założyciel, zawieszony w 2012 r. w prawach i obowiązkach członka) Smuczyński Piotr (w bractwie od 1995 r. do 1997 r.?)

Sobiecki Zenon (w bractwie od 19.03.1994 r. – odszedł po kilku spotkaniach) Sokołowski Jan (w bractwie od 19.03.1994 r. – wykluczony z bractwa 03.04.1997 r.)

Sonnenfeld Mirosław (w bractwie od 15.02.1995 r.)

Suchomski Jerzy (w bractwie od 15.02.1995 r.)

Szczygielski Andrzej (w bractwie od 15.02.1995 r., zawieszony w prawach i obowiązkach członka) Świadek Zbigniew (w bractwie od 28.04.1998 r.)

Tyda Krzysztof (w bractwie od 24.03.2012 r.)

Tyda Marcin (w bractwie od 10.11.1999 r.)

Urban Janusz (w bractwie od 15.02.1995 r.)

Wałaszewski Jan (artysta – malarz, współzałożyciel – nie wszedł do bractwa) Warczak Leszek (w bractwie od 18.04.1996) Weyer Jerzy (w bractwie od 26.94.1993 r. – założyciel) Winiarczyk Czesław (w bractwie od 19.03.1994 r., zawieszony w prawach i obowiązkach członka) Wiśniewski Tadeusz (w bractwie od 1997 r. - wystąpił z Bractwa) Zdrojewski Lech Józef (członek honorowy od 27.04.2013 r.)

Zieliński Tadeusz (w bractwie od 28.04.1998 r.)

Proboszczowie parafii św. Katarzyny związani z Bractwem 1. ks. Roman Walkows (od 05.06.1999 r. do 2007 r..)

2. ks. Witold Kreft (od 2007 r. do dziś) Lista członków starogardzkiego KBS z 2013 r.: Członkowie Honorowi Bractwa: 1. Głuch Paweł 2. Gogan Wiesław 3. Maziuk Marian 4. Zdrojewski Lech Józef Członkowie czynni Bractwa: 1. Baniecki Marian 2. Baska Józef 3. Boleski Przemysław 4. Bona Zbigniew 5. Czyżewski Jarosław 6. Dawicki Kazimierz 7. Dubiela Edward 8. Kinder Henryk 9. Kozłowski Adam 10. Kurlapski Kazimierz 11. Laskowski Kazimierz 12. Magnuszewski Lech 13. Niski Michał 14. Piontek Edmund 15. Pośman Jarosław 16. Raczek Tadeusz 17. Rajkowski Stefan 18. Rzepka Tomasz 19. Sonnenfeld Mirosław 222

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

Suchomski Jerzy Świadek Zbigniew Tyda Krzysztof Tyda Marcin Urban Janusz Warczak Leszek Weyer Jerzy Zieliński Tadeusz

Członkowie zawieszeni: 1. Chrzanowski Zenon 2. Nowicki Henryk 3. Sarzało Jarosław 4. Szczygielski Andrzej 5. Winiarczyk Czesław Zmarli członkowie Bractwa (1993 – 2013): 1. Czyżewski Romuald (współzałożyciel, członek honorowy – † 05.01.2004 r.)

2. Faltynowski Bogusław (członek - założyciel, pierwszy wiceprezes – † 05.07.2008 r.)

3. Niedzielski Henryk (Król Kurkowy na rok 2006/07 – † 02.11.2009 r.)

4. Karbowski Stanisław (Prezydent Starogardu Gd., członek honorowy – † 25.12.2011 r.)

Wykaz Królów KBS w Starogardzie Gdańskim (1995–2013): 1995/96 1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14

– – – – – – – – – – – – – – – – – – –

Jarosław Czyżewski „Sprawiedliwy” Leszek Warczak „Budowniczy” Jerzy Suchomski „Szczodry” Henryk Kinder „Szczodrobliwy” Janusz Urban „Mocny” Tadeusz Raczek „Milenijny” Leszek Warczak „Szczęśliwy” Edmund Piontek „Życzliwy” Mirosław Sonnenfeld „Stanowczy” Lech Magnuszewski „Roztropny” Jerzy Suchomski „Szczodry II” Henryk Niedzielski „Opiekuńczy” Jarosław Czyżewski „Zwycięski” Jerzy Suchomski „Szczodry III” Kazimierz Kurlapski „Dobrotliwy” Jarosław Sarzało „Stanowczy Wielki” Lech Magnuszewski „Roztropny II” Tomasz Rzepka „Pogodny” Tomasz Rzepka „Pogodny II”

Wykaz Królów Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP (1995– 2013): 1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09

– – – – – – – – – – – – –

Kazimierz Zaborowski (KBS Wejherowo) Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) Henryk Nowicki (KBS Starogard Gd.) Czesław Winiarczyk (KBS Starogard Gd.) Czesław Winiarczyk (KBS Starogard Gd.) Marcin Tyda (KBS Starogard Gd.) Czesław Winiarczyk (KBS Starogard Gd.) Czesław Wegner (KBS Tuchola) Kazimierz Laskowski (KBS Starogard) Czesław Wegner (KBS Tuchola) Andrzej Stankiewicz (KBS Gdynia) Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) 223

2009/10 2010/11 2011/12 2012/13

– – – –

Ryszard Jurczyk (KBS Gdynia) Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) Krzysztof Tyda (KBS Starogard Gd.)

Wykaz zdobywców „Złotego Pierścienia Św. Katarzyny” (najważniejszej nagrody strzeleckiej KBS w Starogardzie Gd.): 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2007 2008 2009 2010 2011 2012

– – – – – – – – – – – – – –

Krzysztof Szczęsny (KBS Wejherowo) Kazimierz Laskowski (KBS Starogard Gd.) Czesław Winiarczyk (KBS Starogard Gd.) Marcin Tyda (KBS Starogard Gd.) Stanisław Zuń (KBS Chojnice) Zbigniew Bona (KBS Starogard Gd.) Andrzej Giecewicz (KBS Gdynia) Tomasz Myszka (KBS Gdynia) Lech Trzciński (KBS Tczew) Jarosław Czyżewski (KBS Starogard Gd.) Krzysztof Smoleński (KBS Jutrosin) Kazimierz Laskowski (KBS Starogard Gd.) Tomasz Myszka (KBS Gdynia) Grzegorz Zieliński (KBS Zbąszynek)

Wykaz Zarządów Starogardzkiego KBS (1993–2013): I Zarząd (1993–96), wybrany 25.06.1993 roku: Lech Magnuszewski (prezes) Bogusław Faltynowski (wiceprezes) Jarosław Sarzało (sekretarz) Marian Maziuk (skarbnik) Zenon Chrzanowski (strzelmistrz); od 1994 r. Jarosław Czyżewski II Zarząd (1996–99), wybrany 24.02.1996 roku: Lech Magnuszewski (prezes) Zbigniew Bona (wiceprezes) Jarosław Sarzało (sekretarz) Marian Maziuk (skarbnik) Jarosła Czyżewski (strzelmistrz) Od 22/28 III.1997 r.: Lech Magnuszewski (prezes) Zbigniew Bona (wiceprezes) Jarosław Czyżewski (sekretarz) Marian Maziuk (skarbnik); od 07.02.1998 r. Leszek Warczak Kazimierz Laskowski (strzelmistrz) III Zarząd (1999–2002): Kazimierz Laskowski (prezes) Zbigniew Bona (wiceprezes) Jarosław Czyżewski (sekretarz) Józef Baska (skarbnik) Czesław Winiarczyk (strzelmistrz) IV Zarząd (2002–2005): Stefan Rajkowski (prezes), Jerzy Suchomski (wiceprezes) Marcin Tyda (sekretarz) Zbigniew Świadek (skarbnik) Leszek Warczak (strzelmistrz) 224

V Zarząd (2005–2008): Zbigniew Bona (prezes) Leszek Warczak (wiceprezes) Stefan Rajkowski (sekretarz) Józef Baska (skarbnik) Henryk Nowicki (strzelmistrz) VI Zarząd (2008–2011): Lech Magnuszewski (prezes) Zbigniew Bona (wiceprezes) Jarosław Czyżewski (sekretarz) Józef Baska (skarbnik) Kazimierz Laskowski (strzelmistrz); od 2009 Marcin Tyda VII Zarząd / aktualny (2011–2014): Lech Magnuszewski (prezes) Zbigniew Bona (wiceprezes) Józef Baska (skarbnik) Kazimierz Dawicki (sekretarz) Marcin Tyda (strzelmistrz)

4. Inne wykazy Bractwa – członkowie Zjednoczenia KBS RP: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Borku Wielkopolskim (w Zjednoczeniu od 1991) * Bractwo Kurkowe Grodu Bytomskiego w Bytomiu (1991) * Kaliskie Bractwo Strzelców Kurkowych w Kaliszu (1991) * Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe” w Krakowie (1991) * Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kościanie (1991) * Kórnickie Bractwo Kurkowe im. ks. S. Janasiaka w Kórniku - Bninie (1991) * Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Ostrowie Wielkopolskim (1991) * Poznańskie Bractwo Kurkowe w Poznaniu (1991) * Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pogorzeli (1991) * Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Rawiczu (1991) * Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Śremie (1991) *

12.

13.

14.

15.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Dolsku (1992) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Grzebienisku (1992) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Opalenicy (1992) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Śmiglu (1992)

16.

17.

18.

19.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie Miasta Ruda Śląska (1993) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pszczynie (1993) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Raszkowie (1993) Bractwo Kurkowe Poznań 1253 w Poznaniu (1993)

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Chojnicach (1994) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Krotoszynie (1994) Bractwo Kurkowe Miasta Wrocławia we Wrocławiu (1994) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Żorach (1994) Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Włoszakowicach (1994) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wojciechowie (1994) Kurkowe Bractwo Strzeleckie pw M. B. Królowej Polski w Roszkach (1994) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gdańskim (1994) Piechcińskie Bractwo Kurkowe w Piechcinie (1994) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pniewach (1994) 225

30. Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe w Łodzi (1995) 31. Bractwo Kurkowe „Rogoża” w Rogoźnie Wielkopolskim (1995) 32. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wejherowie (1995) 33. Bractwo Strzelców Kurkowych „Lechity” im. Marszałka Józefa Piłsudskiego Otwock - Karczew - Józefów

- Wiązowna (1995) 34. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Rydzynie (1995) 35. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Budzyniu (1995) 36. Sycowskie Bractwo Strzelców Kurkowych w Sycowie (1995) 37. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Tucholi (1995) 38. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Zbąszyniu (1995) 39.

40.

41.

42.

43.

44.

Bractwo Kurkowe Miasta Rybnika w Rybniku (1996) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Murowanej Goślinie (1996) Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Wrześni (1996) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szamotułach (1996) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pleszewie (1996) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Mieszkowie (1996)

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Skokach (1997) Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe” w Tarnowie (1997) Mosińsko- Puszczykowskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. dr. Tadeusza A. Jakubiaka w Mosinie (1997) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wolsztynie (1997) Łaskie Bractwo Strzelców Kurkowych w Łasku (1997) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Tczewie (1997) Pilskie Bractwo Kurkowe „Tarcza” w Pile (1997) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Ostrzeszowie (1997) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wągrowcu (1997) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Rozdrażewie (1997) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Koźminie Wlkp. (1997) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Tarnowie Podgórnym (1997)

57. Bractwo Kurkowe Miasta Tarnowskie Góry w Tarnowskich Górach (1998) 58. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Czarnkowie (1998) 59. Wyrzyskie Bractwo Kurkowe w Wyrzysku (1998) 60. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Jarocinie (1998) 61. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Żerkowie (1998) 62.

63.

64.

65.

66.

67.

68.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Wronkach (1999) Bractwo Strzelców Kurkowych im. Jana Kilińskiego w Warszawie (1999) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Jutrosinie (1999) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Toruniu (1999) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Brusach (1999) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Gołańczy (1999) Bractwo Kurkowe w Chodzieży (1999)

69.

70.

71.

72.

73.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kcyni (2000) Nakielskie Bractwo Kurkowe pw Św. Jerzego w Nakle n. Notecią (2000) Bractwo Strzeleckie w Szubinie (2000) Bractwo Strzeleckie w Ujściu (2000) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Swarzędzu (2000)

74.

75.

76.

77.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lidzbarku Welskim (2001) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wieleniu (2001) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Zbąszynku (2001) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Środzie Wielkopolskiej (2001)

78.

79.

80.

81.

82.

Bractwo Kurkowe „Husarz” we Wrocławiu (2002) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Chełmnie (2002) Bractwo Kurkowe Ziemi Dobrzyńskiej (2002) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szamocinie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Margoninie (2003)

226

83.

84.

85.

86.

Bractwo Kurkowe Grodu Jelcz - Laskowice (2003) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Sępólnie Krajeńskim (2003) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Mieścisku (2003) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Babimoście (2003)

87.

88.

89.

90.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Łobżenicy (2004) Włocławskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Włocławku (2004) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Gdyni (2004) Bractwo Kurkowe „Gryf ” w Gryfinie (2004)

91. Bractwo Kurkowe w Krobii (2005) 92. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Sieroszewicach (2005) 93. Bractwo Kurkowe w Wysokiej (2005) 94. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Grudziądzu (2006) 95. Bractwo Kurkowe pw Św. Tekli w Dobrzycy (2006) 96. Kępińskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kępnie (2006) 97. Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. W. Frąszczaka Ligota - Korytnica - Koryta (2006) 98. Strzeleckie Bractwo Kurkowe w Czarnem (2006) 99. Kurkowe Bractwo Strzeleckie Grodu Przemysława przy Grodzie Grunwaldzkim w Poznaniu (2006) 100. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Solcu Kujawskim (2006) 101. Raciborskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Raciborzu (2007) 102. Sieradzkie Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe w Sieradzu (2007) 103. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Mikołowie (2008) 104. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Więcborku (2008) 105. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kościerzynie (2008) 106. Świętokrzyskie Bractwo Kurkowe Towarzystwo Strzeleckie w Kielcach (2008) 107. Bractwo Kurkowe Ziemi Grudziądzkiej (2008) 108. Głogowskie Bractwo Strzelców Kurkowych (2009) 109. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Nysie (2010) 110. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Poniecu (2010) 111. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Sierakowie (2011) 112. Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. Bohaterów Wiosny Ludów w Książu Wielkopolskim (2011) 113. Katowickie Bractwo Kurkowe (2011) 114. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szczecinku (2012) 115. Łomżyńsko-Drohickie Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe w Ciechanowcu (2012) 116. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wolinie (od 13.10.2012 r.) * –

członek założyciel Zjednoczenia KBS RP

W latach 1991 – 2008 z listy członków Zjednoczenia wykreślonych zostało sześć bractw. Były to bractwa z: Janowa Podlaskiego, Góry Śląskiej, Gorzowa Wielkopolskiego, Grodziska Wielkopolskiego, Cieszyna i Inowrocławia.

Wykaz bractw w okręgach Zjednoczenia KBS RP (stan na 2012 r.)

Okręg I Pomorski 1.

2.

3.

4.

5.

6.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Chojnicach Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gdańskim Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wejherowie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Tucholi Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Tczewie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Toruniu 227

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Brusach Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lidzbarku Welskim Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Chełmnie Bractwo Kurkowe Ziemi Dobrzyńskiej Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Sępólnie Krajeńskim Włocławskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Włocławku Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Gdyni Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Grudziądzu Bractwo Strzeleckie w Czarnem Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kościerzynie

– –

Bractwo Kurkowe Ziemi Grudziądzkiej * (nie wykazywane w strukturach okregowych) Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szczecinku *

Okręg II Bydgoski 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Piechcińskie Bractwo Kurkowe w Piechcinie Bractwo Kurkowe w Wyrzysku Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kcyni Nakielskie Bractwo Kurkowe pw Św. Jerzego w Nakle n. Notecią Bractwo Strzeleckie w Szubinie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Solcu Kujawskim Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Więcborku

Okręg III Poznański 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

Kórnickie Bractwo Kurkowe im. ks. S. Janasika w Kórniku - Bninie Poznański Bractwo Kurkowe w Poznaniu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Śremie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Dolsku Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Opalenicy Bractwo Kurkowe Poznań 1253 w Poznaniu Bractwo Kurkowe „Rogoża” w Rogoźnie Wielkopolskim Kurkowe Bractwo Strzeleckie w w Budzyniu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Zbąszyniu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Murowanej Goślinie Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Wrześni Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Skokach Mosińsko - Puszczykowskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. dr. Tadeusza Jakubiaka w Mosinie Pilskie Bractwo Kurkowe „Tarcza” w Pile Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wągrowcu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Czarnkowie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Żerkowie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Gołańczy Bractwo Kurkowe w Chodzieży Bractwo Strzeleckie w Ujściu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Swarzędzu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wieleniu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Zbąszynku Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Środzie Wielkopolskiej Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szamocinie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Margoninie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Mieścisku Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Babimoście Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Łobżenicy Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wysokiej Kurkowe Bractwo Strzeleckie Grodu Przemysława przy Dworze Grunwaldzkim w Poznaniu

Okręg IV Szamotulski 1.

228

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Grzebienisku

2.

3.

4.

5.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pniewach Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szamotułach Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Tarnowie Podgórnym Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Wronkach

– – –

Kukrowe Bractwo Strzeleckie w Wolinie * Bractwo Kurkowe „Gryf ” w Gryfinie * Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Sierakowie *

Okręg V Leszczyński 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Śmiglu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kościanie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Rawiczu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Borku Wielkopolskim Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pogorzeli Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wojciechowie Kurkowe Bractwo Strzeleckie we Włoszakowicach Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Rydzynie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Mieszkowie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Wolsztynie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Jarocinie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Jutrosinie Bractowo Kurkowe w Krobii

– –

Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. Bohaterów Wiosny Ludów w Książu Wielkopolskim * Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Poniecu *

Okręg VI Ostrowski 1. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Ostrowie Wielkopolskim 2. Kurkowe Bractwo Strzeleckie pw M. B. Królowej Polski w Roszkach 3. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Raszkowie 4. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Krotoszynie 5. Sycowskie Bractwo Strzelców Kurkowych w Sycowie 6. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pleszewie 7. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Ostrzeszowie 8. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Rozdrażewie 9. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Koźminie 10. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Sieroszewicach 11. Bractwo Strzeleckie pw Św. Tekli w Dobrzycy 12. Kępińskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Kępnie 13. Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. Władysława Frąszczaka Ligota – Korytnica - Koryta Okręg VII Śląski 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

Bractwo Kurkowe Grodu Bytomskiego w Bytomiu Kurkowe Bractwo Strzeleckie Miasta Ruda Śląska Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pszczynie Bractwo Kurkowe Miasta Wrocławia we Wrocławiu Bractwo Strzeleckie w Żorach Bractwo Kurkowe Miasta Rybnika w Rybniku Bractwo Kurkowe Miasta Tarnowskie Góry w Tarnowskich Górach Bractwo Kurkowe „Husarz” we Wrocławiu Bractwo Kurkowe Grodu Jelcz - Laskowice Raciborskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Raciborzu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Mikołowie

– – –

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Nysie * Głogowskie Bractwo Strzelców Kurkowych * Katowickie Bractwo Kurkowe * 229

Okręg VIII Krakowski 1.

2.

Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe“ w Krakowie Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe“ w Tarnowie

Okręg IX Centralny 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Kaliskie Bractwo Strzelców Kurkowych w Kaliszu Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe“ w Łodzi Bractwo Strzelców Kurkowych „Lechity” w Otwocku Łaskie Bractwo Strzelców Kurkowych w Łasku Bractwo Strzelców Kurkowych im. Jana Kilińskiego w Warszawie Sieradzkie Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe w Sieradzu Świętokrzyskie Bractwo Kurkowe Towarzystwo Strzeleckie w Kielcach Łomżyńsko - Drohickie Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe w Ciechanowcu

Wykaz bractw działających poza strukturami Zjednoczenia KBS RP (stan na koniec 2012 r.)

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Białej Podlaskiej Bractwo Kurkowe w Bydgoszczy Cieszyńskie Bractwo Kurkowe w Cieszynie Bractwo Kurkowe Strzelców Czarnoprochowych Straży Zamkowej w Czersku Elbląskie Bractwo Kurkowe w Elblągu Gdańskie Bractwo Kurkowe „Strzelec” Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Gliwicach Gnieznieńskie Bractwo Kurkowe w Gnieźnie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Goleńsku Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Gorzowie Wlkp.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Górze Śląskiej Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Grodzisku Wlkp.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Inowrocławiu Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Janowie Podlaskim Bractwo Kurkowe w Kłębowie Bractwo Kurkowe w Korfantowie Leszczyńskie Bractwo Kurkowe w Lesznie Bractwo Kurkowe we Lwówku Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Łabszynie Łomżyńskie Bractwo Kurkowe w Łomży Bractwo Kurkowe w Niemodlinie Bractwo Kurkowe w Paczkowie Bractwo Kurkowe w Piekarach Śląskich Bractwo Kurkowe w Polkowicach Bractwo Kurkowe w Pucku Bractwo Strzeleckie w Słupsku Bractwo Kurkowe w Strzelnie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szczecinie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Świnoujściu Tyskie Bractwo Kurkowe w Tychach Wałbrzysko-Książeńskie Bractwo Kurkowe w Wałbrzychu Bractwo Kurkowe w Wąbrzeźnie Bractwo Strzeleckie w Żninie

Wykaz Królów Zjednoczenia KBS RP z lat 1995– 2012: 1991–1994 1994–1997 1997–1999 2000–2003 230

– – – –

Roman Rybacki (KBS Rawicz) Zbigniew Leń (Kaliskie BSK) Stanisław Osiewicz (KBS Borek Wielkopolski) Leszek Warczak (KBS Starogard Gd.)

2003–2006 2006–2009 2009–2012 2012–2015

– – – –

Marek Balcerek (KBS Jutrosin) Lech Biegański (KBS Ostrów Wielkopolski) Władysław Smółka (KBS Ostrów Wielkopolski) Robert Karpiński (BSK Otwock)

Aktualne władze Zjednoczenia KBS RP (od 13 października 2012 r.): Zarząd: Adam Marian Gołembowski (prezes) Jan Klauza (wiceprezes) Adam Warzybok (wiceprezes) Zdzisław Grzelka (wiceprezes) dr Jerzy Wypych (marszałek) Michał Wieremiejczyk (chorąży) Artur Mariusz Piętuch (sekretarz) Ignacy Ścibiorek (z-ca sekretarza) Tadeusz Marian Żychlewicz (skarbnik) Kazimierz Krawiarz (z-ca skarbnika) Stanisław Osiewicz (strzelmistrz) Jerzy Czerwiński (ławnik, członek zarządu) Andrzej Stankiewicz (ławnik, członek zarządu) Jerzy Sławomir Gałczyński (członek zarządu) Waldemar Maciejewski (członek zarządu) Tomasz Stefan Winiecki (członek zarządu) Jan Zajkowski (członek zarządu) Maciej Osiński (członek zarządu) Tadeusz Żyła (członek zarządu) Robert Karpiński – Król Zjednoczenia KBS RP (członek zarządu) Zdzisław Maj – ­ honorowy prezes (członek zarządu) Andrzej Wegner – ­ honorowy prezes (członek zarządu) Władysław Smółka – przewodniczący Komisji Rewizyjnej (członek zarządu) Komisja Rewizyjna: Wiesław Smółka (przewodniczący) Andrzej Pawłowski (sekretarz) Roman Pająk Piotr M. Mikosz Dariusz Woźnicki Zdzisław Kaczmarek Sąd Honorowy: Henryk Litka (przewodniczący) Renata Maciejewska Edmund Miara Roman Rauchut Eligiusz Wachowiak Władze Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP (od 7 września 2012 r.)

Zarząd: Tomasz Winiecki (prezes Zarządu) Lech Magnuszewski (wiceceprezes) Józef Baska (skarbnik) Mariusz Thomas (strzelmistrz) Andrzej Stankiewicz (marszałek) Mariusz Wegner (sekretarz)

231

Członkowie Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim stan na 11 maja 2013 roku

Lech Magnuszewski Prezes

232

Zbigniew Bona V-ce Prezes

Kazimierz Dawicki Sekretarz

Jรณzef Baska Skarbnik

Marcin Tyda Strzelmistrz 233

Tomasz Rzepka Król Kurkowy

Jarosław Czyżewski I Rycerz 234

Marian Baniecki II Rycerz

Przemysław Boleski

Bogdan Bonk

Edward Dubiela

Paweł Głuch 235

236

Henryk Kinder

Adam Kozłowski

Kazimierz Kurlapski

Kazimierz Laskowski

Marian Maziuk

Michał Niski

Edmund Piontek

Jarosław Pośman 237

238

Tadeusz Raczek

Stefan Rajkowski

Mirosłąw Sonnenfeld

Jerzy Suchomski

Zbigniew Ĺšwiadek

Krzysztof Tyda

Janusz Urban

Leszek Warczak 239

Jerzy Weyer

240

Tadeusz Zieliński

CZĘŚĆ V NOTY BIOGRAFICZNE CZŁONKÓW STAROGARDZKIEGO BRACTWA (1845 – 2013) 1. Noty biograficzne członków pruskiego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie (1845 – 1919) Boehlke Ludwig Ur. się ok. 1865 r. w Bukowcu Królewskim. Uczył się budowy maszyn w Skarszewach. W 1910 r. kupił w Starogardzie posesję przy ul. Dworcowej (Hallera) nr 32 (pomiędzy Bankiem Rzeszy i Gimnazjum Fryderycjańskim) i założył tam firmę ze sprzętem rolniczym (siewniki, młockarnie, kieraty, pługi, kotły parowe do parzenia ziemniaków).

Zaopatrywał większość majątków w okolicy (w „Księdze Adresowej Rzeszy Niemieckiej” z 1913 r.: Boehlke, L., Landwirtschaftliche Maschinen und Gerätefabrik, potem: Schmiede, Schlosserei- und Maschinenwerkstatt Ludwig Böhlke) W l. międzywojennych jego firma (Warsztat Naprawczy Maszyn Rolniczych Ludwig Boehlke) miała też duży magazyn części zamiennych. Obok zakładu naprawczego maszyn rolniczych, należała do niego także firma prowadząca remonty w gorzelniach, browarach i tartakach. Jeszcze przed I woj. światową Firma L. Boehlke budowała szosy (park maszynowy z walcami parowymi). Boehlke był jej właścicielem do śmierci w 1934 r. Wraz z jego zgonem firma upadła. Był członkiem niemieckiego (przed 1919 r.) i polskiego Bractwa Kurkowego w Starogardzie (po 1920 r.).

Goldfarb Aarie Ur. 13.09.1855 r. w Starogardzie. Uczył się w Mannheim i Hamburgu. W 1882 r. rozpoczął pracę w ojcowskiej Fabryce Wyrobów Tytoniowych (Fabryce Tabaki), założonej w 1839 r. w Starogardzie. Po śmierci ojca Izaaka przejął w 1890 r. firmę i rozbudował ją (Fabryka Wyrobów Tytoniowych Aarie Goldfarba). Od 1890 do 1922 r. był z-cą burmistrza Starogardu. W 1896 r. kupił fabrykę O. Saabela w Gdańsku, a w 1910 r. fabrykę Rosenberga w Bydgoszczy. Rok później dokupił jeszcze zakład Kallmana w Kościerzynie. W l. 1911 – 14 wybudował pomiędzy ul. Wilhelma i Fryderyka (Chojnicką i Kościuszki) nowy, czteropoziomowy obiekt fabryczny, stojący do dziś (Starostwo Powiatowe). W lipcu 1921 r., Fabryka Tytoniu Goldfarba, kierowana teraz przez jego siostrzeńca Artura Goldfarba - Behrendta, zatrudniała 160 ludzi. W 1924 r. na mocy Ustawy o „Monopolu Tytoniowym” została przejęta przez Skarb Państwa i otrzymała nazwę: Państwowa Fabryka Wyrobów Tytoniowych. W 1927 r. zatrudniała aż 508 osób. Arie Goldfarb po przekazaniu firmy siostrzeńcowi zamieszkał w Wiesbaden, gdzie zmarł 05.02.1925 r. w wieku 70 lat. Urna z jego prochami (kremacja w Berlinie 12.02.1925 r.) spoczęła na cm. ewangelickim w Starogardzie. Był członkiem starogardzkiego Bractwa Kurkowego od lat 80/90 - tych XIX w.

Goldfarb Isaac (Izaak) Ur. 02.01.1829 r. w Starogardzie. Żydowski przedsiębiorca (kupiec) trudniący się pocz. handlem domokrążnym i sprzedający art. użytku domowego. 01.09.1839 r. Goldfarb położył przy ul. Wilhelma (Chojnickiej) w Starogardzie kamień węgielny pod Fabrykę Tabaki, niewielki zakład produkujący tabakę. Stopniowo rozwijał produkcję i wkrótce, po zbudowaniu w 1871 r. większego obiektu, był posiadaczem znanej daleko poza granicami kraju Fabryki Wyrobów Tytoniowych (Tabakwarenfabrik). Był m.in. producentem znanych rodzajów tabaki (m.in tzw. Kowieńskiej). Członek Rady Miejskiej w l. 1858 – 85, w 1879 r. Starszy Miasta. Od 1889 r. honorowy obywatel Starogardu. Zm. w Starogardzie 10.12.1890 r. Członek starogardzkiego bractwa (Gildii Strzeleckiej) od lat 60/70 - tych XIX w.

Grigoleit Carl Starogardzki przedsiębiorca; właściciel małej drukarni założonej przez jego ojca J.[ohanna?] G.[eorga?] Grigoleita i istniejącej już w 1878 r. Później właściciel dużej drukarni, introligatorni, księgarni i sklepu na rogu ul. Pańskiej (Sobieskiego) i Koszarowej (Sambora). W sklepie sprzedawano książki, materiały piśmiennicze, kartki pocztowe i okolicznościowe oraz przeróżne formularze, także urzędowe. Wymieniony w „Księdze Adresowej Rzeszy Niemieckiej” z 1913 r.: Carl Grigoleit, Buchdruckerei, Papier- und Schreibmaterialien. Członek niemieckiego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie do 1919 r. Przez kilka lat był członkiem Zarządu Bractwa (m.in. w l. 1913 – 14).

Holtz (Holz) Bruno Rodzina Holtzów przybyła do Starogardu z centralnych Niemiec. Bruno Holtz był od 1908 r. właścicielem zakł. stolarskiego na ul. Dolnej (niem: Niederstraße), przy Moście Parkowym, naprzeciw dawnego domu farbiarza (później zakł. krochmalenia kołnierzyków Franciszki Warmbier), założonego już w 1860 r. przez jego ojca, mistrza stolar241

skiego Gustawa. Stolarnia produkowała początkowo meble i trumny (w „Księdze Adresowej Rzeszy Niemieckiej” z 1913 r.: Bruno Holtz, Möbelwaren, Särge). Wkrótce Holtz przekształcił zakład w tartak i firmę stolarsko-meblową.

W 1928 r. zburzył stary zakład a na jego miejscu postawił nowy, z nowoczesnymi maszynami, umożliwiającymi produkcję mebli wysokiej jakości. W 1934 r. firma (15 do 20 ludzi) wyposażyła w meble prywatną szkołę niemiecką w Starogardzie. W 1938 r. zakład przejął syn Brunona, Alfred. Bruno Holtz był członkiem starogardzkiego Bractwa Strzeleckiego w czasach niemieckich i w czasach polskich (od 1920 r.). Po 1945 r. mieszkał w Neu-Wulmstorf w Niemczech Zachodnich, gdzie prowadził małą firmę meblarską. Zm. po 1950 r.

Horstmann Fryderyk Wilhelm Ur. w 1797 r. w Gdańsku. Kotlarz z zawodu, opuścił Gdańsk i po krótkim pobycie w Kościerzynie przybył w 1820 r. do Starogardu, gdzie w tym samym roku ożenił się z Julianą Kriegel (†1855), kobietą starszą o 14 lat, z którą miał trójkę dzieci: córkę Henriettę, syna Aleksandra i córkę Fryderykę. Fryderyk Wielhelm założył w mieście kotlarnię zatrudniającą 5 – 6 osób i produkującą wyroby z miedzi, cynku i mosiądzu (garnki, kotły, rondle, tygle, cebry, sita). Wkrótce wybudował przy ul. Fryderyka (Kościuszki) znacznie większy warsztat, nazwany Fabryką Kotłów (Kesselfabrik), produkujący naczynia kuchenne z miedzi i mosiądzu. Warsztat przekształcił się w zakład naprawczy maszyn rolniczych, potem w fabrykę maszyn (Maschinnenfabrik Horstamann). Firma była pierwszym zwiastunem procesu industrializacji w Starogardzie. Ok. 1850 r. Horstmann nabył parcelę przy ul. Fryderyka i na niej zbudował nową kotlarnię, odlewnię żelaza, kuźnię oraz ślusarnię. Obok powstał dom z ogrodem, budynki gospodarcze i stajnia. Wkrótce rozpoczął prodkucję pługów, bron, a potem sieczkarni i wialni zbożowych. Horstmann remontował też wszelkiego rodzaju maszyny rolnicze i rzemieślnicze; zatrudniał wtedy 200 osób. W 1856 r. prawie 60-letni i rok wcześniej owdowiały Fryderyk Wielhelm ponownie się ożenił, przekazał firmę synowi Alexandrowi i odsunął się od spraw z nią związanych. Zm. w 1880 r. w Starogardzie. Od ok. 1850 r. był członkiem starogardzkiego Bractwa.

Karpenkiel Carl (Karl) Ur. w 1878 r. Mieszkał przy ul. Wilhelma 4 (Chojnickiej) w Starogardzie. Na pocz. XX w. miał w posesji nr 10 przy tej samej ulicy małą firmę handlującą skórami. Wkrótce do spółki wziął Hermanna Dycka i od tego momentu firma nosiła nazwę: Karpenkiel & Dyck – Wyroby skórzane, przybory siodlarskie i szewskie. W 1908 r. Karpenkiel i Dyck kupili dom przy ul. Chojnickiej 8 i tam urządzili nowy punkt sprzedaży. W „Księdze Adresowej Rzeszy Niemieckiej” z 1913 r. firma występuje jako: Handel skórami wszelkiego rodzaju. Firma Karpenkiela i Dycka działała także po 1920 r. Na pocz. lat 30-tych podupadła, a dom przy ul. Chojnickiej 8 został w 1932 r. sprzedany polskiemu kupcowi Pawelcowi, który założył tutaj cukiernię. Karpenkiel próbował raz jeszcze działalności gospodarczej i otworzył sklep w kamienicy przy Rynku, jednak bez powodzenia. Był członkiem starogardzkiego Bractwa w czasach pruskich (od około 1910 r.) i po 1920 r. Po wojnie mieszkał w Lehrte / Niemcy; zmarł 26.06.1952 r.

Münchau Fritz Drugi syn znanego starogardzkiego przedsiębiorcy Bertolda Münchau’a. Po jego śmierci w 1886 r. przejął ojcowski tartak przy ul. Dworcowej (Hallera). Początkowo zajmował się głównie skupem drewna i jego przeróbką w parowym tartaku. Potem przerzucił się prawie wyłącznie na handel drewnem. W l. 1886 – 95 kupił znaczne połacie lasu w Kokoszkowach, Bożympolu, Głodowie, Daniemierzu (?) i w kilku innych miejscowościach; założył tam tartaki.

W 1913 r. wymieniony w „Księdze Adresowej Rzeszy Niemieckiej...” jako właściciel „Tartaku Parowego i Interesu Leśnego”, dostarczającego drewno budowlane, deski, drewno opałowe i węgiel drzewny. W 1913 r. posiadał też duży tartak parowy w Zblewie. Po wycięciu okolicznego drzewostanu tartaki likwidował i przenosił na inne miejsca. Był członkiem Bractwa od ok. 1888 r. Zm. w 1912 r.

Leingartner Max Na początku XX w. Max Leingartner, z zawodu kotlarz, ślusarz, tokarz i budowniczy maszyn (miał pięć tytułów mistrzowskich), odziedziczył po swoim ojcu dom i warsztat metalowy przy ul. Chojnickiej (niem: Wilhelmstraße) naprzeciw Hotelu Loeffelholz. Cieszył się sporym zaufaniem Starogardzian jako specjalista od napraw wszelkiego rodzaju maszyn. Był członkiem starogardzkiego Bractwa Kurkowego w czasach pruskich i po 1920 r. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w pobliżu własnego domu 06. lub 07.03.1945 r.

Pestke Wilhelm Ur. w 1878 r. Ok. 1900 r. (w 1909 r. ?) Wilhelm Pestke założył w kamienicy Kuszyńskiego przy Rynku nr 28 (obok kościoła katolickiego) sklep złotniczo-jubilerski (Uhren- und Goldwarengeschäft). W 1908 r. kupił kamienicę nr 32 przy Rynku i przebudował ją w nowy trzypiętrowy dom – w tej samej kamienicy mieścił się też Gdański Prywatny Bank Akcyjny (Danziger Aktien Privatbank). Na parterze domu otworzył reprezentacyjny sklep z dużym warsztatem jubilersko-złotniczym (w „Księdze Adresowej Rzeszy Niemieckiej” z 1913 r.: Zegarmistrz – warsztat zegarmistrzowski i złotniczy (Uhrmacher, Uhr- und Goldwarengeschäft). Po przyznaniu w 1919 r. Pomorza Nadwiślańskiego Polsce i przejęciu go przez polską administrację, Pestke nie chciał przyjąć polskiego obywatelstwa. 01.05.1924 r. przekazał (sprzedał?) swoją firmę mistrzowi zegarmistrzowskiemu oraz optykowi Otto Haasemu i wyprowadził się do Kwidzyna, leżącego na terenie Prus Wschodnich (w Rzeszy Niemieckiej). Był członkiem starogardzkiej Gildii Strzeleckiej od ok. 1910 r.

242

Winkelhausen Max (Maks) Ur. w 1852 r. w Starogardzie, syn założyciela Firmy Winkelhausen Hermanna Alexandra. Po śmierci ojca (1892 r.) zajmował się sprzedażą produktów firmy i rozbudową sieci handlowej. W 1889 r. Max Winkelhausen sprowadził aparaturę do wypalania win i rozpoczął produkcję modnego wówczas koniaku (w zasadzie winiaku), ze sprowadzanych win francuskich. W l. 1892 – 97 wspólnie z młodszym bratem Ottonem wybudował w Starogardzie w pobliżu dworca kolejowego i szosy do Skarszew nowy zakład produkcyjny, połączony własną bocznicą z linią kolejową Królewiec – Berlin. Powstał tutaj nowy dział reaktyfikacyjny oraz Wytwórnia Koniaków i Fabryka Wyrobów Spirytusowych (niem: Cognac–Herstellungsbetrieb i Spirytuosenfabrik Winkelhausen). Na jego terenie znalazły się nowe hale, wielkie magazyny i dwa potężne zbiorniki o pojemności po 1 250 000 litrów każdy.

Nowa rektyfikatornia mogła przerabiać rocznie 5 – 6 milionów litrów spirytusu. W 1902 r. schorowany Max Winkelhausen wycofał się z bezpośredniego zarządzania firmą. Jako senior-szef miał jednak nadal znaczną kontrolę nad nią. Był wieloletnim członkiem starogardzkiego KBS, zarówno w czasach niemieckich jak i po 1920 r.

Zm. 08.04.1931 r.

2. Noty biograficzne członków Bractwa w Starogardzie z lat 1920 – 39 Buchholz Jan Stanisław Ur. się 24.05.1851 r. w Chełmnie w rodz. robotniczej; s. Wojciecha i Marii z d. Max. Do szk. podstawowej i do gimnazjum uczęszczał w swoim rodzinnym mieście. Z zawodu nauczyciel, pracował w zawodzie do 1900 r., kiedy to został zwolniony bez prawa do emerytury za propolską działalność patriotyczną. 20.04.1875 r. zawarł związek małżeński z Elżbietą Grzymała-Sojecką. Od 1905 r. pracownik Banku Ludowego w Starogardzie.

W 1919 r. wszedł do Powiatowej Rady Ludowej jako skarbnik. W listopadzie 1919 r. wybrany przez Powiatową Radę Ludową burmistrzem Starogardu. Od 8.01.1920 r. do 26.02.1923 r. komisaryczny burmistrz Starogardu.

W 1923 r. przeszedł na emeryturę. Czynny i honorowy członek starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, ponadto członek Związku Podoficerów Rezerwy. Wspólnie z A. Szklarskim napisał książkę „Królewskie Miasto Starogard – stolica Kociewia.” Honorowy obywatel Starogardu. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi RP. Zm. w Starogardzie 29.11.1930 r. i został pochowany na Starym Cmentarzu.

Czwójdziński Adam Ur. 07.12.1878 r. w Gostyniu (woj. poznańskie). W Starogardzie zamieszkał w 1920 r.; był dyrektorem Miejskiej Kasy Oszczędnościowej. W dniu 25.09.1922 r. został wybrany przez Radę Miejską Starogardu na stanowisko burmistrza miasta. Po zatwierdzeniu wyboru przez Ministra Spraw Wewnętrznych objął 01.03.1923 r. to stanowisko i piastował je aż do 1935 r., czyli dwanaście lat. Jeszcze w 1936 r. opuścił Starogard i przeprowadził się do Poznania. Od 1922 r. był członkiem starogardzkiego KBS i wieloletnim jego prezesem (przez 13 lat). Od 1935 r. był członkiem honorowym Bractwa. Przeżył 2. wojnę światową i zm. 24.02.1962 r. w Poznaniu.

Czyżewski Jan Ur. 23.06.1891 r. we Wronkach. Rzeźbiarz i kamieniarz; zawodu uczył się w Poznaniu. W czasie I woj. światowej w armii niemieckiej, z której zdezerterował, potem w Armii Hallera. W l. 20 - tych przeniósł się do Starogardu na Pomorzu, gdzie otworzył zakład kamieniarsko - rzeźbiarski. Członek Bractwa Kurkowego od poł. lat 20 - tych.

Ostatni przedwojenny strzelmistrz bractwa. W 1929 r. i 1932 r. wybrany do Rady Miasta Starogardu. Aresztowany w listopadzie 1939 r. przez Niemców i wywieziony z całą rodziną do obozu przejściowego w Prabutach, potem do Stralsundu i do Lankau w pobliżu miej. Sassnitz na Rugii. Jego dobroć, patriotyzm i bohaterskie czyny zostały opisane w książce „Gdańsk moje korzenie” Zygmunta Warmińskiego. Do Starogardu powrócił w 1945 r. Przez pierwsze lata po wojnie był zarządcą majątku w Hermanowie i Kocborowie?; potem otworzył przy ul. Chojnickiej własną firmę kamieniarsko - rzeźbiarską. Zm. 28.05.1970 r.

Hermann Arnold Fritz Ur. 16.01.1882 r. w m. Sophienthal w pow. Osterode (Rychnowska Wola, pow. ostródzki) w rodzinie protestanckiej. Rodzina Hermannów przybyła do Prus Wschodnich z Nadrenii. Arnold był najmłodszym, szesnastym dzieckiem Matyldy (z d. Schwan) i Ludwika Hermannów (†1913), mistrza młynarskiego i właściciela papierni z miej. Waschulken w pow. Neidenburg (Waszulki w pow. nicborskim/nidzickim). Po ukończeniu szkoły w Ostródzie (1897 r.) rozpoczął naukę zawodu technika dentystycznego, najpierw na miejscu, a potem w Bremie.

Po ukończeniu nauki osiedlił się w Nowem nad Wisłą i otworzył własną praktykę dentystyczną. W 1913 r., po przejściu na katolicyzm, ożenił się z pochodzącą ze Starogardu Polką, Władysławą Scheffs. Od 1914 r. w armii niemieckiej; walczył na froncie rumuńskim i w Rosji (odznaczony Krzyżem Żelaznym II klasy). W 1918 r. wrócił z wojny i osiedlił się w Starogardzie. Po 1920 r. otrzymał polskie obywatelstwo (w 1927 r. oficjalnie poświadczone). Trzykrotny król kurkowy starogardzkiego bractwa (1925, 1934 i 1935) oraz zapalony myśliwy. W 1945 r. przywrócono mu polskie obywatelstwo. Zm. 28.09.1952 r. w Starogardzie.

243

Haase Otto Ur. 20.09.1901 r. Z zawodu mistrz zegarmistrzowski i optyk. Przyjechał do Starogardu w 1917 r. i rozpoczął naukę w znakomicie prosperującym warsztacie / sklepie zegarmistrzowsko - złotniczym Wilhelma Pestke, istniejącym już od 1900 r. przy Rynku (najpierw w kamienicy Kuszyńskiego, nr 28, a od 1909 r. pod nr. 32). Po przyznaniu Pomorza Polsce, Pestke przekazał 1 maja 1924 r. firmę Otto Haasemu i wyprowadził się do Kwidzyna, leżącego na terenie Prus Wschodnich (Rzeszy Niemieckiej). Otto Haase, wspólnie z polskim partnerem Feliksem Staniszewskim, prowadził firmę, sklep złotniczo - jubilerski (zegarki i optyka, złoto i wyroby ze srebra oraz warsztat zegarmistrzowsko-jubilerski, ze specjalnością: obrączki) pod szyldem: Wilhelm Pestke. Spadkobiercy. W 1929 r.

Staniszewski wycofał się z firmy i odtąd, aż do 1945 r., samodzielnie prowadził ją Otto Haase. Pomimo kalectwa był członkiem licznych organizacji w mieście: rady parafialnej kościoła św. Elżbiety, Niemieckiego Towarzystwa Szkolnego, Towarzystwa Wioślarskiego i Starogardzkiego Bractwa Strzeleckiego (którego królem strzeleckim był aż trzykrotnie: 1936, 1937 i 1939?). Po 1945 r. mieszkał i pracował w Niemczech, w miej. Elsfleth.

Kuligowski Bolesław Ur. 18.11.1891 r. Pracownik Sądu Okręgowego w Starogardzie – komornik sądowy. Już z końcem lat dwudziestych XX w. był jednym z najbardziej znanych członków starogardzkiego Bractwa. W l. 1929 –30 był członkiem Zarządu Bractwa i sprawował funkcję sekretarza oraz komendanta Bractwa. Król Kurkowy starogardzkiego KBS na rok 1931/32. W 1938 r. ponownie w Zarządzie Bractwa w roli sekretarza. Po wojnie mieszkał w Słupsku.

Zm. 24.03.1964 r.

Nagórski Czesław Ur. w 1872 r. Ożeniony z Marią z d. Chmielecką (†1901), a potem z Kazimierą z domu Kwaśniewską. Właściciel Centralnej Drogerii przy Rynku nr 9 i Fabryki Chemicznej „Ergasta”, powstałej w 1904 r. przy ul. Zajezdnej; od 1916 r. mieszczącej się przy ul. Lubichowskiej 27 i w 1922 r. przeniesionej do nowo powstałego obiektu z bocznicą kolejową, położonego przy szosie do Kocborowa (za dworcem kolejowym). Opiekun nielegalnego, patriotycznego Związku Młodzieży Katolickiej, zał. w 1912 r., działacz Banku Ludowego i członek Rady Robotniczo-Żołnierskiej w Starogardzie w 1918 r. Od poł. 1919 r. prezes Powiatowej Rady Ludowej, a od stycznia 1920 r. do kwietnia 1921 r. komisaryczny starosta pow. starogardzkiego. Członek starogardzkiego Bractwa od lat 30 - tych i jego prezes w 2. poł. lat 30 - tych. Honorowy obywatel Starogardu. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi RP. Zmarł w 1950 r.

Nowak Franciszek Ur. 02.12.1897 r. w Gromadnie w pow. wyrzyskim; s. Hieronima i Cecyli z Gruntkowskich. Ukończył gimnazjum w Pile. Od 1916 r. do stycznia 1919 r. służył w armii niemieckiej. Od stycznia 1919 r. w wielkopolskich oddziałach powstańczych; od marca w Wojsku Polskim. Ukończył w stopniu podporucznika kurs oficerów gospodarczych.

Zwolniony z Wojska Polskiego w styczniu 1922 r. w stopniu ppor. Pracował w kasach miejskich w Gnieźnie i Środzie. Od 1935 r. (?) dyr. Miejskiej Komunalnej Kasy Oszczędnościowej w Starogardzie. W tym czasie wstąpił prawdopodobnie do Bractwa Kurkowego; od 1937 r. w Zarządzie Bractwa. Zaraz po wkroczeniu Niemców do Starogardu aresztowany i osadzony w Baszcie Gdańskiej (03.09.). Rozstrzelany w Lesie Szpęgawskim 15.10.1939 r.

Pillar Jan Ur. w 1882 r., s. Michała, znanego starogardzkiego przedsiębiorcy. Mistrz murarski, ciesielski i architekt. W 1907 r. przejął przedsiębiorstwo ojca, dzierżawione od 1895 r. przez Nikodema Jeżewskiego; zmodernizował je wprowadzając maszyny elektryczne. W 1913 r. jego firma wymieniona została w „Księdze Adresowej Rzeszy Niemieckiej” jako: Baugeschäft für Hoch- und Tiefbauten Johannes Pillar. Przed 1. woj. światową zatrudniał ok. 100 osób i budował obiekty w okolicy Starogardu: kościoły (w Rytlu, Wygodzie i Pinczynie), kamienice (np. Długońskich przy ul.Chojnickiej/Koziej w Starogardzie), fabryki (Starogardzka Fabryka Likierów i Wódek Owocowych Ciesielskiego i Szarmacha przy ul. Gdańskiej) oraz wille (na ul. Skarszewskiej i ul. Fryderyka). Po wojnie nadal prowadził firmę, budując m.in. gmach starostwa w Gniewie, mosty (na Wierzycy i Wdzie), wille (m.in. dla gen.

Hallera w Hallerowie – Wielkiej Wsi) i inne obiekty. Po 1920 r. wybudował tartak w Skórczu, który uniezależnił go od obcych dostawców. W 1921 r. zatrudniał 45 osób. Z bratem Ksawerym handlował też drewnem. Był m in.: komisarzem Pomorskiej Izby Rzemieślniczej na Starogard, Tczew i Kościerzynę, czł. zarządu Izby Rzemieślniczej w Grudziądzu, prezesem Związku Przemysłowców Budowlanych na Pomorzu, czł. zarządu Związku Właścicieli Tartaków na Pomorzu, czł. Komisji Dyskontowej Banku Polskiego, czł. zarządu grudziądzkiej i starogardzkiej Izby Przemysłowej, a na gruncie starogardzkim: czł. Magistratu, przewodniczącym Komisji Budowlanej, czł.

Zarządu Kościelnego, prezesem OSP i prezesem Związku Pracodawców. Od 1920 r. czł. starogardzkiego KBS; Król Kurkowy na rok 1921/22 i przez kilka lat członek Zarządu Bractwa. Wybitny starogardzianin i patriota; w 1944 r. zamordowany przez Niemców w Stutthoffie.

Przybielski Wiktor Ur. w 1871 r. Wywodził się z zasłużonej dla Pomorza rodziny Przybielskich ze Skarszew – brat Augustyna, dyrektora Banku Ludowego w Skarszewach przed 1920 r. Od pocz. XX w. związany ze Starogardem; znany w mieście rzemieśl244

nik – mistrz blacharski i monter urządzeń gazowniczych. Hodowca gołębi i członek starogardzkiego KBS jeszcze w czasach niemieckich i po 1920 r. W 1927 r. był najstarszym członkiem Bractwa. To on w imieniu Prezydenta RP Ignacego Mościckiego strzelał do tarczy podczas brackich uroczystości 04.07.1927 r. i w miesiąc później, 2 sierpnia wręczył Prezydentowi RP Ignacemu Mościckiemu królewski łańcuch – symbol honorowego Króla Kurkowego starogardzkiego Bractwa. Zm. w 1940 r.

Sutarski Karol Starogardzki kupiec i przedsiębiorca, początkowo kierownik, a potem współwłaściciel Fabryki Wódek i Likierów Aleksa Chmieleckiego, którą objął po śmierci założyciela (†1911 r.). Po ślubie z córką A. Chmieleckiego, ten energiczny przedsiębiorca rozbudował firmę w Zakłady Przemysłowe i Handlowe Karol Sutarski i około 1925 r. zatrudniał 120 osób. W 1927 r. w samej tylko wytwórni likierów pracowało 13 robotników. Był członkiem starogardzkiego Bractwa Strzeleckiego już od 1920 r. Król Kurkowy na rok 1922/23.

Tiałowski Tomasz Ur. w 1870 r. w Dąbrówce pod Starogardem w rodzinnym majątku, nadanym jego protoplaście Johannowi Fijalowi w 1406 r. na prawie chełmińskim przez komtura krzyżackiego z Gniewa Kunona von Lichtenstein. Mistrz piekarski; właściciel piekarni, cukierni oraz sklepu kolonialnego (przy ul. Kościuszki i przy Rynku w Starogardzie). Aktywny członek starogardzkiego KBS w latach 1920 – 39. Zm. w Starogardzie w 1942 r.

Wolski Andrzej Ur. 30.03.1902 r. w Tuszkowych, w chłopskiej rodzinie, s. Macieja i Marianny z d. Stanisławskiej. Z zawodu młynarz; po ukończeniu szkoły młynarskiej w Krajence i praktyce u młynarza w Lipuszu, podjął pracę w starogardzkich Zakładach Młynarskich Fr. Wicherta, jako kierownik młyna. Ożenił się z Elżbietą Bujakówną, z którą miał troje dzieci: Jana (1929 r.), Edmunda (1930 r.) i Gizelę (1935 r.). Był członkiem Bractwa Kurkowego (zdobył m. in. tytuł „króla wiosennego”). Na krótko przed wybuchem II wojny światowej został zmobilizowany i skierowany do formacji saperów w Grudziądzu. We wrześniu 1939 r. dostał się w okolicach Wejherowa do niemieckiej niewoli. Po zwolnieniu wrócił do Starogardu, ale już w październiku aresztowało go gestapo. W dniu 10.11.939 r. został rozstrzelany w Lesie Szpęgawskim i zagrzebany w masowym grobie, później oznaczonym nr. 1. Jego szczątki ekshumowano w maju 1947 r. i pochowano na tzw. Starym Cmentarzu, w zbiorowej mogile ofiar II wojny światowej.

Zastępowski (Zastempowski) Franciszek Ur. w 1874 r. Przyjechał do Starogardu w 1905 r. i wydzierżawił tzw. „Dom Towarzystw” (Gesellschaftshaus) położony w kamienicy przy Rynku. Po upływie terminu dzierżawy Zastępowski kupił kamienicę nr 3 przy ul. Targowej (Paderewskiego) i po jej przebudowie założył „Hotel Cesarski Dwór” (Hotel Kaiserhof). Po 1920 r. zmienił nazwę hotelu na „Hotel Pomorski”. Restauracja w hotelu, obsługiwana często osobiście przez właściciela, znana była w całej okolicy ze swej wyśmienitej kuchni i ze swych rarytasów (m.in z zupy z raków). Od lat 20 - tych XX w. Zastępowski był członkiem starogardzkiego KBS. W 1939 roku stracił hotel i restaurację i odtąd musiał zarabiać na życie jako kelner w „Restauracji Wiedeńskiej” na Rynku, należącej do Niemca Seidla. Po wojnie zam. w Starogardzie. Zm. 05.05.1954 r.

3. Noty biograficzne członków Bractwa w Starogardzie z lat 1993 – 2013: Baniecki Marian Ur. 02.08.1948 r. w Pelplinie, s. Bernarda. Były przedsiębiorca, obecnie na emeryturze. Wstąpił do starogardzkiego Bractwa Kurkowego 24.03.2012 r. Przysięgę bracką złożył 12.05.2012 r.

Baska Józef Ur. 11.03.1950 r. w miejscowości Szlaga Młyn (na płd. od Starogardu Gd.), s. Józefa. Absolwent Politechniki Świętokrzyskiej w Radomiu - inżynier chemik o specjalności obuwnictwo. Przedsiębiorca mieszkający w Starogardzie Gd.; prowadzi działalność gospodarczą w branży obuwniczej. W Bractwie od 15.02.1995 r.

Członek Zarządu i wieloletni skarbnik KBS w Starogardzie Gd. (w l. 1999 – 2002 i 2005 – 12). Przewodniczący Komisji Rewizyjnej w l. 1995 – 98 i 2002 – 05. Członek Zarządu i skarbnik Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP w l. 1995 – 2012. Zdobywca wielu nagród w turniejach Okręgu Pomorskiego i innych Okręgów Zjednoczenia KBS RP. Przewodniczący Komisji Rewizyjnej LOK w Starogardzie Gd. w l. 2002 – 10. Członek - założyciel Klubu Biznesu w Starogardzie Gd., sponsor wielu imprez sportowych i kulturalnych. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (05.11.1999 r.)

Błażyński Andrzej Ur. 30.10.1954 r. w Starogardzie Gd., s. Edmunda. Absolwent starogardzkiego Liceum Ogólnokształcącego W l.

1973–78 studiował etnografię na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu (mgr etnografii) i podyplomowo 245

dziennikarstwo na UAM (1993 – 94). W l. 1978 – 91 r. dyrektor Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd. Od 1991 r. do 1996 r. pracował w Starogardzkiej Telewizji Kablowej (p.o. dyrektora STK). W 1996 r. powrócił do Muzeum Ziemi Kociewskiej na stanowisko st. kustosza. Od 2005 r. ponownie dyrektor Muzeum. Jeden z pomysłodawców, inicjatorów i założycieli starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, członek Bractwa od 26.04.1993 r. / 05.11.1993 r. Członek Polskiego Towarzystwa Afrykanistycznego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Stowarzyszenia na Rzecz Wspierania Inicjatyw Badawczych „FIBULA”, Stowarzyszenia „Kultura Kociewia” i Polskiego Związku Łowieckiego. Od 1990 r. uczestnik wielu ekspedycji naukowo - badawczych do Afryki (Afryka Zachodnia, Sudan). Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi RP i odznaczeniami brackimi. Wystąpił z Bractwa 31.12.2003 r.

Boleski Przemysław Ur. 12.02.1974 r. w Gdańsku, s. Jana. Absolwent Politechniki Gdańskiej na Wydziale Zarządzania i Marketingu (mgr inż. systemów zarządzania). Następnie ukończył Akademię Rolniczą we Wrocławiu na wydziale weterynarii – kierunek: hodowla koni i jeździectwo. Od 1999 r. uprawia windsurfing w Sopockim Klubie Żeglarskim; złoty, srebrny i brązowy medalista Mistrzostw Polski Seniorów. Od 2006 r. Dyrektor Państwowego Stada Ogierów w Starogardzie Gd.. W starogardzkim Bractwie od od 26.03.2011 r.

Bona Zbigniew Ur. 08.11.1949 r. w Ustce, s. Jana. Kupiec, przedsiębiorca; zamieszkały w Starogardzie Gd. W Bractwie od 28.04.1993 / 05.11.1993 r.; członek - założyciel. Prezes Bractwa w l. 2005 – 08 i czterokrotny wiceprezes Bractwa (1996 – 99, 1999 – 2002 i 2009 – 11 i od 2011). Mistrz Zjednoczenia KBS RP 2009/10; trzykrotny Król Okręgu Pomorskiego na lata 2008/09, 2010/11 i 2011/12; indywidualny Mistrz Okręgu Pomorskiego w 2010 r. i wielokrotny mistrz Mistrz Okręgu Pomorskiego w strzelaniu drużynowym. Zwycięzca wielu konkursów strzeleckich w kraju i zdobywca wielu nagród. Odznaczony 05.11.1999 r. Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (nr 124).

Bonk Bogdan Ur. 20.01.1958 r. w Suminie, s. Bernarda. Przedsiębiorca, właściciel zakładu produkcyjnego IZOLEX z siedzibą w Skarszewach. W Bractwie od 1 marca 2013 roku.

Chrzanowski Zenon Ur. 01.08.1951 r. w miej. Stowięcino w pow. słupskim, syn Henryka Ukończył Wyższą Oficerską Szkołę w Szczytnie.

Oficer Policji Państwowej w stopniu inspektora, obecnie emeryt. Mieszka w Starogardzie Gd. W Bractwie od 26.04.1993 / 05.11.1993 r., członek - założyciel. Pierwszy strzelmistrz odrodzonego Bractwa (1993–94). Z-ca przewodniczącego Sądu Honorowego Bractwa w l. 1999 – 2002 i jego członek w l. 2008 – 11. Odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (19.05.2001 r.). Na pisemną prośbę z dnia 05.08.2010 r. umotywowaną chorobą, zawieszony z dniem 01.09.2010 r. w prawach i obowiązkach członka.

Czyżewski Jarosław Ur. 23.07.1954 r. w Myszkowie, s. Romualda. Absolwent Politechniki Gdańskiej – mgr inż. mechanik, właściciel firmy „Motoexpert”, żeglarz; zamieszkały w Starogardzie Gd. W Bractwie od 05.11.1993 r. (oficjalnie przyjęty 19.03.1994 r.). W l. 2000 – 03 Prezes Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP i członek zarządu Zjednoczenia KBS RP. Strzelmistrz Bractwa w l. 1994 – 96; sekretarz bractwa w l. 1996 – 1999, 1999 - 2002 i w l. 2008 – 11.

Zwycięzca niezliczonych turniejów strzeleckich w Starogardzie Gd., w kraju i zagranicą: dwukrotny Król Kurkowy starogardzkiego Bractwa 1995/96 (Jarosław „Sprawiedliwy” – pierwszy powojenny Król Bractwa) i 2007/08 (Jarosław „Zwycięski”); Król Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP na lata 1997/98 i 2007/08; Mistrz Okręgu Pomorskiego na lata 2000/01 i 2012/13.; mistrz Zjednoczenia KBS RP w 2005/06 r. i wicemistrz Zjednoczenia KBS RP na rok 2001/02 jako jedyny do tej pory Polak uzyskał tytuły mistrzowskie w Europie w strzelaniu z kuszy i karabinu. Mistrz Europy w strzelaniu z kuszy na Europejskim Zjeździe Bractw Strzeleckich w Haaksbergen (Holandia) w 1996 r. i Mistrz Europy w strzelaniu z karabinka 5,6 mm na zjeździe europejskich bractw w Garrel (Niemcy) w 2000 r. Na europejskim zjeździe w Vöcklabruck (Austria) w 2003 r. został II wicemistrzem Europy w strzelaniu z karabinka 5,6 mm. W 2012 r. na Europejskim Zjeździe Bractw Strzeleckich w Tucholi został Mistrzem Europy w strzelaniu z karabinka 5,6 mm na lata 2012 – 15. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (2012). Współzałożyciel Stowarzyszenia Kociewskiego i od początku, tj. 1998 r. członek jego Rady Programowej.

Czyżewski Romuald Ur. 06.08.1925 r. w Starogardzie, s. Jana, właściciela firmy kamieniarskiej i Anny z d. Stankowiak. Uczył się najpierw w Starogardzie, a potem w Collegium Marianum w Pelplinie. Członek polskiego harcerstwa przed 1939 r. W 1940 r. wysiedlony przez Niemców wraz z rodziną do obozu przejściowego w Prabutach, potem do Stralsundu i do Lankau w pobliżu miej. Sassnitz na Rugii. W 1945 r. powrócił do Starogardu. W 1949 r. rozpoczął studia na Wydziale Leśnictwa Uniwersytetu Poznańskiego – mgr inż. W 1952 r. poślubił Annę Z. Tomiczek i 246

po ukończeniu studiów wrócił do Starogardu. W 1968 r. przejął od ojca firmę kamieniarską; wykonał i ufundował dla miasta wiele pomników i tablic okolicznościowych. (Od 1974 r. był członkiem Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd.) W stopniu kapitana rez. był też w l. 1966 – 72 prezesem i promotorem działalności Klubu Oficerów Rezerwy; współorganizator pamiętnego zjazdu byłych żołnierzy 2. P. Ułanów LP i 2. P. Szwoleżerów Rokitniańskich w Starogardzie Gd. w 1972 r.! Od 1974 r. członek Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd.; od 1990 r. członek honorowy. W 1993/94 r. był jednym ze współzałożycieli KBS w Starogardzie Gd. Członek honorowy Bractwa od 14.02.2001 r. Zm. 05.01.2004 r. Odznaczony m.in.: Srebrnym Krzyżem Zasługi, brązowym i srebrnym medalem „Za Zasługi dla Obronności Kraju” oraz odznaką honorową „Zasłużony Ziemi Gdańskiej”.

Dawicki Kazimierz Ur. 08.05.1960 w Choczewie, s. Piotra. Przedsiębiorca mieszkający w Skarszewach. W Bractwie od 20.03.2010 r. Od 2011 r. członek Zarządu i aktualny sekretarz starogardzkiego Bractwa. W 2012 r. odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP. Aktywny i pracowity członek Bractwa.

Deska Jarosław Ur. 16.01.1947 r. w Zarębicach, Radny miejski w l. 90-tych. Członek-założyciel starogardzkiego Bractwa; w Bractwie od 26.04.1993 / 05.11.1993 r. Wystąpił z Bractwa na pocz. 2001 r.

Dubiela Edward Ur. 30.01.1956 w Kwidzynie, s. Romana. Przedsiębiorca mieszkający w Kokoszkowych k. Starogardu Gd. W Bractwie od 26.04.1993 r. / 05.11.1993 r.; członek - założyciel. Członek Sądu Honorowego Bractwa w l. 2002 – 05 i aktualnie. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (2006 r.).

Faltynowski Bogusław Ur. 13.09.1956 r. w Starogardzie Gd., s. Stanisława. Po ukończeniu starogardzkiego Liceum Ogólnokształcącego studiował w l. 1975–80 nauki polityczne na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu (mgr nauk politycznych); politolog i muzealnik, oficer rez. WP. Wieloletni pracownik (1982 – 91) i dyrektor Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd. (1991 – 2005). Jeden z pomysłodawców i inicjatorów reaktywowania starogardzkiego Bractwa.

Członek - założyciel KBS w Starogardzie Gd.; w Bractwie od 26.03.1993 / 05.11.1993 r. Pierwszy wiceprezes (1993 – 96) i jedna z legend starogardzkiego Bractwa; powszechnie ceniony i lubiany Brat „Bodzio”. Odznaczony 05.11.1999 r. Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP. Zm. 05.07.2008 r.; pochowany na Starym Cmentarzu w Starogardzie Gd. Głuch Paweł Ur. 20.06.1950 r. w miej. Jabłonica, s. Józefa. Absolwent Akademii Rolniczej w Poznaniu – inżynier technolg drewna, wieloletni pracownik Fabryki Mebli Okrętowych „Famos” w Starogardzie Gd. W 1981 r. przewodniczący Komitetu Zakładowego i podregionu „Kociewie” NSZZ „Solidarność”. Internowany w stanie wojennym w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku. Zwolniony w lipcu 1982 r. Radny miejski, a następnie Prezydent Starogardu Gdańskiego (do 1998 r.); wielce zasłużony dla Bractwa. W Bractwie od 26.04.1993 / 05.11.1993 r.; członek - założyciel. Obecnie członek honorowy starogardzkiego KBS. Odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (05.11.1999 r.).

Gogan Wiesław Ur. 18.11.1955 r. w Szczecinie, s. Konstantego. Po ukończeniu starogardzkiego Liceum Ogólnokształcącego studiował historię na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Studia zakończył doktoratem z historii. Do 1988 r. pracownik Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd. Autor pierwszej publikacji poświęconej starogardzkiemu Bractwu Strzeleckiemu, zatytułowanej „Z dziejów Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie 1351/1773 – 1939” i wydanej przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej w 1986 r. Od pocz. lat 90 - tych pracuje w muzeach na terenie Niemiec. Jeden z pomysłodawców i inicjatorów reaktywowania starogardzkiego KBS. Członek - założyciel; w Bractwie od 26.03.1993 / 05.11.1993 r. Od 18.03.2000 r. członek honorowy. W 2001 r. odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP. Karbowski Stanisław Ur. 05.01.1946 r. w Starogardzie, syn Zygmunta. Z wykształcenia muzyk; w 1973 r. ukończył Wydział Instrumentalny Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Gdańsku. W l. 1969 – 92 pracował w Teatrze Muzycznym i Filharmonii Bałtyckiej. Od 1977 r. uczył w Państwowej Szkole Muzycznej im. W. Lutosławskiego w Starogardzie Gd.; w latach 1992 – 98 był jej dyrektorem. Prezydent Starogardu Gdańskiego w l. 1998 – 2006; zasłużony dla Miasta i starogardzkiego KBS; członek honorowy Bractwa od 28.02.2004 r. Zm. 25.12.2011 r.; pochowany 29.12. na Starym Cmentarzu w Starogardzie Gd. 247

Kaszubowski Franciszek Ur. 19.12. 1943 r. w Kościelnej Jani, s. Stefana. Wniosek o przyjęcie do Bractwa złożył 12.01.1995 r. W Bractwie od 13.01.1995 r. Członek Sądu Honorowego Bractwa w l. 1999 – 2002. Skreślony z listy członków Bractwa 20 marca 2010 r.

Kinder Henryk Ur. 17.09.1949 r. w Starogardzie Gd., s. Kazimierza. W Bractwie od 03.09.1994 r. Przedsiębiorca mieszkający w Starogardzie Gd. Król Kurkowy starogardzkiego Bractwa na rok 1998/99 (Henryk „Szczodrobliwy”). Odznaczony Krzyżem OficerskimOrderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (05.11.1999 r.)

Kozłowski Adam Ur. 31.08.1953 r. w Bydgoszczy, s. Henryka. Absolwent Akademii Technicznej w Bydgoszczy (inżynier budownictwa).

Przedsiębiorca zamieszkały w Starogardzie Gd. – właściciel firmy projektowej. W Bractwie od 19.03.1994 r.

Przewodniczący Sądu Honorowego Bractwa w l. 1999 – 2002, 2002 – 05 i 2008 – 11. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (5.11.1999 r.).

Kurlapski Kazimierz Ur. 27.07.1943 w miej. Gogoły, s. Jana. Zamieszkały w Zajączkowie, gmina Miłobądz k. Tczewa. Dyrektor firmy P.P.H. „BADEX” sp. z o.o. w Tczewie. Członek starogardzkiego Bractwa od 13.01.1996 r. Król Kurkowy na rok 2009/10 (Kazimierz „Dobrotliwy”).

Laskowski Kazimierz Ur. 24.04.1951 r. w Wikrowie, s. Mieczysława. Absolwent Akademii Medycznej w Gdańsku (1969 – 75); chirurg.

Ordynator oddziałów chirurgicznych w Sztumie, Starogardzie Gd., Pucku i w Tczewie. Od 2009 r. pracuje w Niemczech (DB-Klinikum, Neubrandenburg – specjalista chirurgii ogólnej). W Bractwie od 26.03.1993 / 05.11.1993 r.; członek - założyciel. Członek Zarządu Bractwa i jego strzelmistrz w l. 1997 – 99 oraz 2008 – 09.

Prezes Bractwa w l. 1999 – 2002; wiceprezes Okręgu Pomorskiego w 2002 r. Członek Zarządu i strzelmistrz Bractwa w l. 2004 – 09. Wielokrotny zwycięzca turniejów strzeleckich w Starogardzie Gd. w kraju i za granicą Mistrz Zjednoczenia KBS RP w 2003 r.; wicemistrz Zjednoczenia KBS RP w l. 1995, 2000 i 2007; Król Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP na rok 2004/05. Dwukrotny zdobywca „Złotego Pierścienia Św. Katarzyny” (w 1998 i 2010 r.). Odznaczony 05.11.1999 r. Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (2006 r.). W strzelaniach Zjazdu Europejskich Bractw Strzeleckich w Tucholi 2012 zdobył trzy medale: 1 złoty, 1 srebrny, 1 brązowy.

Magnuszewski Lech Ur. 22.07.1950 r. w Człuchowie, s. Czesława. Mieszka w Starogardzie Gd. Absolwent Uniwerstytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu – magister prawa. W l. 1976 – 97 sędzia Sądu Rejonowego w Starogardzie Gd.; w latach 1987 – 97. Prezes Sądu Rejonowego w Starogardzie Gd., a następnie sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku.

Od 1996 r. do 2010 Prezes Zarządu Rejonowego LOK, a od 1998 r. do 2003 r. Prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Kociewskiego. W Bractwie od samego początku, od 26.03.1993 / 05.11.1993 r.; członek-założyciel.

Król Kurkowy KBS w Starogardzie na rok 2004/05 (Lech „Roztropny”) i na rok 2011/12 (Lech „Roztropny II”).

Wieloletni i aktualny Prezes KBS w Starogardzie Gd. (w l. 1993 – 96, 1996 – 99, 2008 – 11 i od 2011 do dzisiaj; pierwszy Prezes Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP w l. 1995 – 2000 i członek Zarządu Zjednoczenia KBS RP; Wiceprezes Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP w l. 2009 – 2012, 2012 – do dzisiaj. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem za Zasługi dla Starogardu Gdańskiego i Krzyżem Komandorskim z Mieczami Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP. Maziuk Marian Urodzony 29.06.1937 r. w miej. Sałata - Grodno, s. Antoniego. Wykształcenie średnie oraz dwuletnie Studium Ekonomiki Transportu Samochodowego i Spedycji w Warszawie w l. 1973 – 75. W l. 1977 – 2003 kierownik Ośrodka Szkolenia Kierowców LOK w Starogardzie Gd. Od 1996 r. wiceprezes Zarządu Rejonowego (Powiatowego) LOK, od 2002 r. do 2010 r. Prezes Klubu Strzeleckiego „Tarcza” LOK. Uhonorowany brązowym i srebrnym medalem za Zasługi dla Obronności Kraju, Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz medalami 35 i 45 -lecia LOK. W Bractwie od 26.04.1993 / 05.11.1993 r.; członek - założyciel. Członek Zarządu i skarbnik starogardzkiego KBS w l. 1993 – 97.

Członek honorowy Bractwa od 21.03.2009 r. i najstarszy członek Bractwa. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (nr 136/0 z 05.11.1999 r.)

Niedzielski Henryk Ur. 07.07.1961 r. w Zblewie, s. Jana. Mieszkaniec Skarszew. Właściciel skarszewskiej firmy „TRANSFER”. W Bractwie od 19.03.1994 r. Fundator pierwszego Złotego Pierścienia Św. Katarzyny, współorganizator wystawy poświęconej dziejom Bractwa, zorganizowanej w Skarszewach. Król Kurkowy na rok 2006/07 (Henryk „Opiekuńczy”). Zm. tragicznie 02.11.2009 r. Pochowany na cm. parafialnym w Godziszewie.

248

Niski Michał Ur. 25.06.1944 r. w Warszawie, s. Czesława. Emeryt, mieszka w Warszawie. Absolwent Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie na Wydziale Hodowli Zwierząt (mgr inż. zootechnik). Od 1972 r. Główny Specjalista w Państwowym Stadzie Ogierów w Starogardzie Gd., a od 1999 r. administrator starogardzkiego Stada Ogierów.

Wieloletni trener jeździectwa, członek PZJ. W l. 2006 – 07 zastępca dyrektora Stowarzyszenia Szwadron Jazdy Rzeczypospolitej Polskiej w Starej Miłosnej. W Bractwie od 26.04.1993 r. / 05.11.1993 r.; członek - założyciel Bractwa. Przez wiele lat uczestniczył i uczestniczy nadal w imprezach brackich w Starogardzie Gd., często prowadząc pochody i brackie imprezy. Odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (05.11.1996 r.)

Nowicki Henryk Ur. 01.03.1954 r. w Terespolu nad Bugiem, s. Wacława. Mieszka w Tczewie. Z zawodu restaurator, w 1993/94 r. współwłaściciel (wspólnie z Bratem Czesławem Winiarczykiem) Restauracji „Sas”, która przez jakiś czas była siedzibą starogardzkiego Bractwa. Członek Bractwa od 03.09.1994 r. Król Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP 1998/99. Członek Zarządu Bractwa i jego strzelmistrz w l. 2005 – 08. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP. Piontek Edmund Ur. 17.04.1943 r. w Pelplinie, s. Antoniego. Mistrz cukiernik, właściciel firmy cukierniczej, zamieszkały w Tczewie. Wieloletni i aktywny członek Polskiego Związku Łowieckiego. W l. 1994 – 95 członek i założyciel, wiceprezes, a następnie skarbnik Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Tczewie. Wniosek o przyjęcie do starogardzkiego Bractwa złożył z datą 08.06.2000 r. Przyjęty do Bractwa w tym samym roku. Król Kurkowy starogardzkiego Bractwa na rok 2002/03 (Edmund „Życzliwy”). W l. 1999 – 02 członek Sądu Honorowego Bractwa, członek Komisji Rewizyjnej w l. 2002 – 05, 2008 – 11 i ponownie od 2011 r. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu zasługi Zjednoczenia KBS RP. Pośman Jarosław Ur. 05.05.1976 w Sztumie, s. Andrzeja. Od 2001 do 2003 r. Dyrektor Zakładów Mięsnych w Czersku, od 2004r. związany z Agencją Budowy Dróg i Autostrad jako specjalista d/s budowy. Zamieszkały w Jabłowie pod Starogardem Gd. Członek starogardzkiego Bractwa od od 26.03.2011 r.

Raczek Tadeusz Ur. 22.01.1949 r. w Starogardzie Gd., s. Zygmunta. Przedsiębiorca, zamieszkały w Rywałdzie k. Starogardu Gd. Członek starogardzkiego KBS od 15.02.1995 r. Kronikarz Bractwa; od 1995 r. prowadzi kronikę Bractwa. Król Kurkowy na rok 2000/01 (Tadeusz „Milenijny”). Były wieloletni członek LOK – odznaczony Złotą Odznaką za Zasługi dla Obronności Kraju; odznaczony też Złotą Odznaką Strzelecką przez Polski Związek Strzelectwa Sportowego. Uczestnik wielu krajowych i zagranicznych imprez strzeleckich. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (nr. 852 w 2012 r.)

Rajkowski Stefan Ur. 02.09.1950 w Radomiu, s. Stefana. Absolwent Politechniki Gdańskiej na Wydziale Budownictwa Lądowego.

Zamieszkały w Starogardzie Gd. Prezes starogardzkich „Wodociągów” od 1997 r. W l. 1990 – 94 wiceprezydent Starogardu Gdańskiego. W l. 1995 – 96 dyrektor Starogardzkiej Telewizji Kablowej. W Bractwie od samego początku jego istnienia – od 26.04.1993 / 05.11.1993 r.; członek - założyciel. Prezes Bractwa w l. 2002 – 05, sekretarz - członek Zarządu Bractwa w l. 2005 – 08 i przewodniczący Komisji Rewizyjnej w l. 1999 – 2002. W latach 2000 – 2003 sekretarz i członek Zarządu Okręgu Pomorskiego. Od 2011 r. przewodniczący Sądu Honorowego Bractwa.

Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP. Rzepka Tomasz ur. 13.03.1973 w Starogardzie Gd., s. Andrzeja. Absolwent Politechniki Gdańskiej - inżynier budownictwa lądowego. Od 2003 r pracownik Urzędu Miasta – obecnie Naczelnik Wydziału Techniczno-Inwestycyjnego.

Członek starogardzkiego Bractwa od 26.03.2011 r. i już Król Kurkowy na rok 2012/13 (Tomasz „Pogodny”) i na rok 2013/2014.

Sarzało Jarosław Ur. 01.07.1959 r. w Gdańsku, s. Jana. Dyrektor MOSiR-u w Starogardzie Gd. Zamieszkały w Okolu pod Starogardem Gd. Współzałożyciel starogardzkiego Bractwa; członek od 26.04.1993 / 05.11.1993 r. Członek Zarządu Bractwa i jego sekretarz w l. 1993 – 96 i w l. 1996 – 97. Król Kurkowy na rok 2010/11 (Jarosław „Stanowczy Wielki”) i członek Komisji Rewizyjnej w l. 2008 – 11. Odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (05.11.1999 r.). Od 2011 członek Sądu Honorowego. Na własną prośbę zawieszony w styczniu 2012 r. w prawach i obowiązkach członka Bractwa.

249

Sonnenfeld Mirosław Ur. 26.08.1957 r. Grudziądzu, s. Konstantego. Po ukończeniu studiów na Akademii Medycznej w Gdańsku związał się w 1982 r. ze Starogardem Gd., gdzie pracuje jako lekarz medycyny ogólnej. W 1994 r. był współtwórcą i pierwszym kierownikiem Stacji Dializ w Starogardzie Gd. Od 1999 r. prowadzi własną działalność gospodarczą – firmę NZOZ „MEDICOR”. Członek KBS w Starogardzie Gdańskim od 05/15.02.1995 r. Król Kurkowy na rok 2003/2004 (Mirosław „Stanowczy”) i członek Komisji Rewizyjnej w l. 1999 – 2002 i 2002 – 05. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (2006).

Suchomski Jerzy Ur. 30.05.1951 r. w Skarszewach, s. Franciszka. Pochodzi ze Skarszew, obecnie mieszka w Starogardzie Gd. Przedsiębiorca. W Bractwie od 15.02.1995 r. Trzykrotny Król Kurkowy KBS w Starogardzie Gd.; w l. 1997/98 („Szczodry”), 2005/06 („Szczodry II”) i 2008/09 („Szczodry III”). Członek Zarządu i wiceprezes Bractwa w l. 2002 – 05. Przewodniczący Komisji Rewizyjnej w l. 2008 – 11. Pierwszy Rycerz Zjednoczenia KBS RP na lata 2009 – 12. W l. 1999 – 2002 członek Komisji Rewizyjnej Bractwa, a od 2011 jej przewodniczący. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (2008 r.).

Szczygielski Andrzej Grzegorz Ur. 29.11.1953 r. w Radzyniu Podlaskim, s. Stanisława. Mieszka w Starogardzie Gd. W Bractwie od 05/15.02.1995 r.

Odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (19.05.2001 r.). Świadek Zbigniew Ur. 01.11.1959 r. w Skarszewach, s. Piotra. Przedsiębiorca – właściciel firmy ZPUH „JAWOR”, produkującej meble.

Mieszka w Linowcu k. Starogardu Gd. W starogardzkim Bractwie od 28.04.1998 r. Członek Zarządu i skarbnik Bractwa w l. 2002 – 05 oraz członek Sądu Honorowego Bractwa w l. 1999 – 2002 i 2008 – 11. Posiadacz licencji instruktora strzelectwa sportowego i sędziego strzelectwa sportowego III stopnia. Członek Zarządu Cechu Rzemiosł Różnych w Starogardzie Gd. od 1997 r. Podstarszy Cechu w l. 2001 – 09 i Starszy Cechu od 2009 r. Wiceprezes Pomorskiej Izby Rzemieślniczej Małych i Średnich Przedsiębiorstw w Gdańsku od 2005 r. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz licznymi odznaczeniami branżowymi, w tym najwyższym odznaczeniem rzemieślniczym – „Szablą Kilińskiego”. W Bractwie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (2012 r.).

Tyda Krzysztof Ur.15.09.1976 r. w Starogardzie Gd., s. Romana. Absolwent Liceum Ogólnokształcacego, właściciel firmy „STALKAR”. Jeden z najmłodszych stażem braci; członek starogardzkiego Bractwa dopiero od 24.03.2012 r. (przysięgę bracką złożył 12.05.2012 r.) i już Król Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP na rok 2012/2013 oraz zdobywca srebrnego medalu na XVII Europejskim Zjeździe Bractw Strzeleckich – Tuchola 2012.

Tyda Marcin Ur. 23.11.1974 r. w Starogardzie Gd., s. Zygmunta. Po ukończeniu starogardzkiego Liceum Mechanicznego (technik – elektronik) rozpoczął własną działalność gospodarczą w branży zabezpieczeń technicznych (alarmy, zabezpieczenia). Zam. w Starogardzie Gd. O przyjęcie do Bractwa zwrócił się 09.10.1999 r. Członek Bractwa od 10.11.1999 r. Członek Zarządu Bractwa i jego sekretarz w l. 2002 – 05, członek Zarządu Bractwa i strzelmistrz w l. 2009 – 11 oraz od 2011 r. Zdobywca „Złotego Pierścienia Św. Katarzyny” w 2000 r. Mistrz Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP w 2000 r. i Król Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP na rok 2001/02.

Zwycięzca wielu turniejów strzeleckich w całym kraju. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP ( 2011r ).

Urban Janusz Henryk Ur. 13.07.1950 r. w Darłowie, s. Józefa. Absolwent Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni oraz studiów podyplomowych na Uniwersytecie Gdańskim (wydz. chemii), Politechnice Gdańskiej (wydz. inżynierii środowiska) i Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie (wydz. rybactwa i inżynierii środowiska oraz rolnictwa). Posiadacz zawodowych uprawnień budowlanych, inżynierii sanitarnej (technologii wody i ścieków), gospodarki odpadami i edukacji ekologicznej. Pracował na stanowiskach kierowniczych w wodociągach gdańskich i starogardzkich (dyr. przedsiębiorstwa, kier. budowy, insp. nadzoru i projektanta w branży sanitarnej). Mieszka w Starogardzie Gd. Od 13 lat Naczelnik Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa w Starostwie Powiatowym. Autor i współautor wielu publikacji o zasięgu regionalnym i krajowym na temat ochrony środowiska. Członek Polskiego Związku Wędkarskiego, Stowarzyszenia Kociewskiego, Ochotniczej Straży Pożarnej w Starogardzie Gd. i Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej.

Od 15.02.1995 r. członek starogardzkiego Bractwa. Król Kurkowy KBS w Starogardzie Gd. na rok 1999/2000 (Janusz „Mocny”). Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (05.11.1999 r.)

250

Warczak Leszek Ur. 14.09.1957 r. w Pelplinie, s. Henryka. Przedsiębiorca mieszkający w Starogardzie Gd., z zawodu technik - rolnik.

W Bractwie od 18.04.1996 r. Król Kurkowy starogardzkiego Bractwa na rok 1996/97 (Lech „Budowniczy”) i na rok 2001/02 (Lech „Sprawiedliwy II”). Członek Zarządu Bractwa w l. 1998–99 (skarbnik), 2002 – 05 (strzelmistrz) i 2005 – 08 (wiceprezes). Król Zjednoczenia KBS RP w l. 2000 – 03. Uczestnik strzelań o tytuł Króla Europy na Europejskich Zjazdach Bractw Strzeleckich: w Haaksbergen (1996 r.), Garrel (2000 r.), Voecklabruck (2003 r.) oraz w Tucholi (2012 r.). Od 2011 r. członek Komisji Rewizyjnej. Aktywny członek Polskiego Związku Łowieckiego. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP. Weyer Jerzy Ur. 30.07.1949 r. w Gdyni, s. Alojzego. Zamieszkały w Straszynie. Z zawodu technolog żywienia. W Bractwie od 26.04.1993 / 05.11.1993 r.; członek - założyciel. Na przełomie 1993 i 1994 r. restaurator, szef Restauracji „Strzelnica”.

Odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (05.11.1999 r.)

Winiarczyk Czesław Ur. 16.04.1956 r. w Starogardzie Gd, s. Stefana. Absolwent starogardzkiego Liceum Ogólnokształcącego. Z zawodu gastronom/restaurator (absolwent Studium Gastronomicznego w Gdyni); pracował w gdańskich hotelach „Orbisu”, a potem na zagranicznych statkach (1983 – 89). W 1993/94 r. – w chwili założenia Bractwa – restaurator, współwłaściciel (z Bratem Henrykiem Nowickim) Restauracji „Sas”, która później przez jakiś czas była miejscem spotkań starogardzkich Braci i de facto siedzibą Bractwa. Członek starogardzkiego KBS od 19.03.1994 r. Członek Zarządu Bractwa i jego strzelmistrz w l. 1999 – 2002. Trzykrotny Król Okręgu Pomorskiego Zjednoczenia KBS RP (na lata 1999/2000, 2000/01 i 2002/03). Zdobywca „Szabli Dowódcy 18. Pułku Ułanów Pomorskich Płk. Kazimierza Mastalerza” na turnieju w Chojnicach (1996 r.) i „Złotego Pierścienia Św. Katarzyny” (1999 r.) Od 2006 r. pracuje i mieszka w Limerick (Irlandia). Czasowo zawieszony w prawach i obowiązkach członka Bractwa. Odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (05.11.1999 r.)

Zdrojewski Lech Józef Ur. 10.08.1954 r. w Sopocie, s. Henryka. Absolwent starogardzkiego Liceum Ogólnokształcącego. Instruktor ZHP. Absolwent Uniwersytetu Gdańskiego, a następnie Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznychw Gdańsku (obecnie ASP). Pierwszy dyrektor GOK w Zblewie (1976 – 79), współorganizator Warsztatów Folklorystycznych na Kociewiu. Nauczyciel, metodyk, dydaktyk i wykładowca, członek Wojewódzkiej, a następnie Krajowej Rady Postępu Pedagogicznego. Wykładowca w Centrum Edukacji Nauczycieli w Gdańsku. W l. 1991 – 92 pierwszy kierownik Starogardzkiej Telewizji Kablowej i z-ca dyr. ds programowych POLSAT-u w Gdańsku. W l. 1987 – 2007 r. właściciel Agencji ART-STYL. Wydawca książek w ramach własnego wydawnictwa OKO-LICE KULTURY. W 2011 r. jeden z fundatorów i organizator Fundacji OKO-LICE KULTURY. Artysta plastyk, fotografik, kulturoznawca, regionalista, nauczyciel, wychowawca. Projektant aranżacji wnętrz oraz wystaw dla firm i muzeów (np. oprawy plastycznej Arboretum Wirty i kilku wystaw Muzeum we Wdzydzach); autor znaków graficznych oraz kampanii reklamowych dla różnych firm. Autor i wydawca katalogów, albumów i prezentacji multimedialnych. Wiceprezes Stowarzyszenia „Zielona Gmina”, czł. Zarządu Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników i czł. Stowarzyszenia Przyjaciół Muzeum-Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach. Związany z KBS w Starogardzie Gd. od początku jego istnienia. 27.04.2013 r. w uznaniu zasług przyznano mu tytuł Członka Honorowego starogardzkiego KBS. Zieliński Tadeusz Ur. 25.06.1946 w Inowrocławiu, s. Czesława. Absolwent Akademii Rolniczej we Wrocławiu (wydz. weterynarii).

Po uzyskaniu dyplomu lekarza weterynarii rozpoczął pracę jako kierownik Lecznicy dla Zwierząt w Lubichowie; w 1973 r. objął funkcję kierownika Lecznicy dla Zwierząt w Skórczu. Od 1990 r. prowadzi prywatną praktykę; w tym samym roku uzyskał stopień doktora nauk weterynaryjnych. Mieszka w Skórczu. Od 1997 r. członek Rady Okręgowej Pomorskiej Izby Lekarzy Weterynarii. W 2002 r. wybrany w pierwszych bezpośrednich wyborach na urząd Burmistrza Miasta Skórcz. Funkcję tę pełnił do przejścia na emeryturę w 2006 r. Członek starogardzkiego Bractwa od 28.04.1998 r. W l. 1999 – 2002 członek Sądu Honorowego Bractwa. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz medalem Zasłużony dla Rolnictwa. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP (2006).

251

PRZYPISY I BIBLIOGRAFIA Przypisy: Część II 1.

Stadie B., Die Geschichte der Stadt Stargard, Pr. Stargard 1864; Buchholz, J. / Szklarski A., „Królewskie Miasto Starogard. Stolica Kociewia”, Starogard 1929 / Starogard Gd. 1999 2.

Winrych von Kniprode ur. ok. 1310 r. w pobliżu miej. Monheim nad Renem (na płd. od Düsseldorfu). W 1346 r. został Wielkim Komturem Zakonu Niemieckiego (Krzyżackiego), był więc drugą, po Wielkim Mistrzu, osobą w państwie zakonnym i praktycznie jego zastępcą. Urząd ten miał wielkie znaczenie, bowiem wielki mistrz Henryk Dusemer von Arffberg (1345 – 52) nie zawsze był w stanie wypełniać swoje obowiązki. Już prawdopodobnie 14 albo 16 września 1351 r. (po rezygnacji Henryka Dusemera z powodów zdrowotnych z urzędu wielkiego mistrza) Winrych von Kniprode został namiestnikiem w państwie zakonnym. Kiedy Dusemer von Arffberg z końcem 1351 r. ostatecznie zrezygnował z urzędu, Winrych von Kniprode został 6.01.1352 r. wybrany 22 - im Wielkim Mistrzem Zakonu Niemieckiego. Sprawował ten urząd aż do swej śmierci 24.06.1382 r. Tym samym był on najdłużej urzędującym Wielkim Mistrzem. Okres jego urzędowania uznawany jest za „złotą epokę” w dziejach Zakonu 3.

Synak M. / Lemańczyk K., Dawne Kurkowe Bractwa Strzeleckie w Chojnicach i na Pomorzu, Chojnice 2006 4.

Ibidem 5.

Księga Jubileuszowa Bractwa Kurkowego w Poznaniu 1253 – 1929, Poznań 1929 6.

Lichończak-Nurek G., Satała M., Kraków i jego Bractwo Kurkowe przez 750 lat, Kraków 2007 7.

Ibidem 8.

Mordal P., Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szamotułach 1649 – 1999, Szamotuły 1999 9.

Stadie B., Die Geschichte der Stadt Stargard, Pr. Stargard 1864; Schenzel L., Pr. Stargard. Ein Bild der Heimat, Wolfenbüttel 1969 10.

W tym przypadku: prawo do zrzeszenia się w organizacji strzeleckiej w celu realizacji określonych przywilejem celów 11.

Trader E.:, Nachrichten über die Schützen - Gilde zu Pr. Stargard (Wiadomości o Gildii Strzeleckiej w Pruskim Starogardzie), 1847 (arkusz, pergamin); [w:] Archiwum Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim (dalej: Archiwum MZK w Starogardzie Gd.) 12.

Statut wydrukowano na ośmiu stronach białego papieru w języku niemieckim w drukarni J. G. Grigoleita w Starogardzie. Dokument zawiera krótką historię starogardzkiego bractwa i 16 artykułów omawiających podstawowe zasady organizacyjne [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd. 13.

Słowo Celestat wywodzi się albo z języka niemieckiego: Zelle – cela, komora, zamknięte pomieszczenie albo z łaciny: cella – w starożytnym Rzymie sala kultowa w świątyni z podobiznami bogów 14.

Trader E.:, Verzeichnis derjenigen Schützenbrueder und hohen Goenner des Schuetzenwesens, durch deren Bestreben und Geldbetraege dieses Schiesshaus Anno 1848 erbaut ist (Wykaz tych Braci - Strzelców i szacownych miłośników strzelectwa, dzięki staraniom i finasowym nakładom których, ten dom strzelecki został w 1848 r. wybudowany), dokument z 15.04.1848 r. [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd. 15.

Starogardzki przesiębiorca budowlany Paul Münchau był bratem członka starogardzkiego Bractwa Fritza Münchau’a.

Przedsiębiorstwo objął w 1886 r. po śmierci ojca Bertolda. W 1895 r. firma P. Münchau’a – Fabryka Przeróbki i Obróbki Drewna i Firma Budowlana Paula Münchau’a nagrodzona została Medalem Państwowym na Wystawie Rzemiosła i Drobnej Wytwórczości w Królewcu. Na początku XX w. Paul Münchau posiadał oprócz tartaku, firmę budowlaną, zakład wyróbów cementowych i stolarnię z maszynami parowymi. Zajmował się wtedy głównie przerobem drewna, 252

handlem drewnem oraz budową przeróżnych obiektów w Starogardzie i na terenie powiatu. Mając dobre kontakty z pruskimi władami otrzymywał rządowe zlecenia. To właśnie jego firma wybudowała gmach Starostwa (1900 r.), budynek Banku Rzeszy (1908), Fabrykę Obuwia Kauffmanna (1895), Mechaniczną Fabrykę Obuwia „Balorient (1919), Starogardzką Fabrykę Mebli, kościół w Kręgu oraz kilka dworów w okolicy (pałac Albrechtów w Sucuminie i pałac w Nowej Wsi). Po śmierci P. Münchaua (1917 r.?) przedsiębiorstwo przeszło na własność firmy Pirch & Meister. Po 1920 r. wykupił je Michał Kręcki 16.

Na inaugurację Kongresu przybyło 856 delegatów z 89 bractw Zjednoczenia KBS RP, w tym: z okręgu bałtyckiego – 88 przedstawicieli z 9 bractw; z bydgoskiego – 94 / 11 z krakowskiego – 5 / 1 z leszczyńskiego – 114 / 12 z ostrowskiego – 100 / 5 z pomorskiego – 93 /10 z poznańskiego – 244 / 27 z szamotulskiego – 30 / 7 ze śląskiego – 88 / 7 Na otwarcie zjazdu nie przybyli delegaci z okręgu lwowskiego i warszawskiego 17.

Ignacy Mościcki. Ur. 01.12.1867 r. w Mierzanowie; s. Faustyna Walentego i Stefanii z Bojanowskich. Pochodził z Mazowsza, ze szlacheckiej rodziny herbu „Ślepowron“. Uczył się w Płocku, Zamościu i Warszawie. 1887 – 91 studiował chemię na Polit. w Rydze, gdzie sympatyzował z ruchem socjalistycznym. W 1891 r. opuścił Rosję i przez Berlin dotarł do Londynu, gdzie pracował jako robotnik. Potem studiował w Technical College w Finsbury. Działał w polskich ruchu socjalistycznym; w 1896 r. poznał J. Piłsudskiego. 1897 – 1901 był asystentem prof. J. WieruszKowalskiego na Uniwersytecie we Fryburgu (Szwajc.), specjalizując się w elektrochemii. Później kierownik techniczny w firmie Société de l’Acide Nitrique, produkującej kwas azotowy „metodą Mościckiego”. 1912 – 22 prof. Wydz.

Chem. Polit. Lwowskiej; autor nowatorskiej metody pozyskiwania kwasu azotowego z powietrza. Od 1922 r. dyr.

Kombinatu Azotowego w Chorzowie; od 1925 r. prof. Polit. Warszawskiej. Związany z obozem Piłsudskiego; w 1926 r. wybrany na Prezydenta RP (II kadencja od 1933 r.). Inicjator budowy kombinatu chem. w Mościcach k. Tarnowa.

Po wybuchu II wojny światowej opuścił stolicę, a po wkroczeniu 17.09.1939 r. do Polski wojsk sowieckich udał się w Rumunii, gdzie został internowany. 30.09.1939 r. zrezygnował z prezydentury. Jeszcze w 1939 r. przeniósł się do Szwajcarii. Zm. 02.10. 1946 r. w Versoix p. Genewą. W 1993 r. jego szczątki złożono w Bazylice Św. Jana w W–wie; symboliczny grób w Al. Zasłużonych na Cm. Powązkowskim w W–wie. W czasach prezydentury był orędownikiem bractw strzeleckich i honorowym protektorem zjazdu Zjednoczenia KBS RP w 1932 r.

18.

Wykazy członków bractw Zjednoczenia KBS RP zamieszone są w Księdze Jubileuszowej Bractwa Kurkowego w Poznaniu 1253 – 1929, Poznań 1929 19.

Ibidem 20. „Dziennik Starogardzki” z 23/24 maja 1936r.

21.

Ibidem 22. „Dziennik Starogardzki”, nr. 150 i 152 z 1 i 3 lipca 1936 roku Część III 1.

Jakubiak, Tadeusz Adam. Ur. 10.09.1950 r. w Kościanie. Współtwórca i pierwszy prezes reaktyw. w 1991 r.

Zjednoczenia KBS RP. Po ukończeniu w 1973 r. studiów na UAM w Poznaniu rozpoczął pracę w poznańskim Muzeum Narodowym; w 1982 r. z-ca dyrektora ds. naukowych. Od 1989 r. dyr. Muzeum Okręgowego w Kaliszu i wykładowca w kaliskiej filii UAM. Zainteresowanie historią bractw kurkowych znalazło wyraz w jego działalności naukowej i wystawienniczej. W 1978 r. przygotował w Muzeum Narodowym w Poznaniu wystawę ukazującą dzieje i tradycje bractw kurkowych w Wielkopolsce. Wydał kilka książek, z których najbardziej znana jest publikacja pod tytułem „Kurkowe Bractwa Strzeleckie w Wielkopolsce.” Po powstaniu w Poznaniu Zjednoczenia KBS RP wybrany na Kongresie w Kórniku Prezesem Zjednoczenia (1994 r.); sprawował tę funkcję do swej śmierci 13.12.1996 r. Pochowano go na cm. parafialnym w Mosinie. Odznaczony Krzyżem Wielkim z Gwiazdą Orderu Zasługi Zjednoczenia KBS RP”. W lutym 1997 r. w Mosinie powstało Bractwo zrzeszające braci z Mosiny i Puszczykowa, które przyjęło nazwę „Mosińsko - Puszczykowskie Bractwo Strzeleckie im. dr.

Tadeusza Jakubiaka.“ 253

2.

T. A. Jakubiak, Kurkowe bractwa strzeleckie w Wielkopolsce, Poznań 1986 3.

Dziennik Ustaw, 1989 r., Nr 20, poz. 104 4.

Oryginalny płat sztandaru znajduje się w Muzeum Historycznym Miasta Poznania 5.

Oryginalny łańcuch znajduje się w Muzeum Historycznym Miasta Poznania 6.

Według stanu na 2012 r. (patrz: Wykazy...)

7.

W „Kronice Starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego” prowadzonej przez Brata Tadeusza Raczka ta Grupa Założycielska liczy tylko 17 osób. Nie ma na tej liście: Feliksa Bacha, Zygmunta Łachacza i Jana Wałaszewskiego 8.

Tego dnia pełnoprawnymi członkami Bractwa byli: A. Błażyński, Z. Bona, Z. Chrzanowski, J. Deska, E. Dubiela, B. Faltynowski, P. Głuch, W. Gogan, K. Laskowski, Z. Łachacz, L. Magnuszewski, M. Maziuk, M. Niski, Z. Przewoski, S. Rajkowski, J. Sarzało i J. Weyer 9.

Byli to: Józef Baska, Andrzej Błażyński, Zbigniew Bona, Zenon Chrzanowski (strzelmistrz), Jarosław Czyżewski, Jarosław Deska, Edward Dubiela, Bogusław Faltynowski (wiceprezes), Paweł Głuch, Wiesław Gogan, Henryk Kinder, Adam Kozłowski, Kazimierz Laskowski, Lech Magnuszewski (prezes), Marian Maziuk (skarbnik), Henryk Niedzielski, Michał Niski, Henryk Nowicki, Tadeusz Raczek, Stefan Rajkowski, Jarosław Sarzało, Jan Sokołowski, Mirosław Sonnenfeld, Jerzy Suchomski, Andrzej Szczygielski, Janusz Urban, Jerzy Weyer i Czesław Winiarczyk 10.

W Zjeździe uczestniczyli przedstawiciele następujących bractw: KBS z Tucholi, KBS z Chojnic, KBS z Opalenicy, BK z Włoszczakowic, KBS z Żor, Kaliskiego Bractwa SK, KBS z Ostrowa Wlkp., BK z Bytomia, Kórnicko-Bnińskiego BK, KBS z Rudy Śląskiej, BK „Rogoża” z Rogoźna, KBS z Rawicza, BK z Piechcina, KBS z Pogorzeli, Towarzystwa Strzeleckiego „BK” z Krakowa, Towarzystwa Strzeleckiego „BK” z Łodzi, KBS z Krotoszyna, KBS z Raszkowa, KBS z Kościana, KBS z Borka Wlkp. i KBS z Grzebieniska 11.

Sztandar ufundowały następujące instytucje i firmy: Gmina Miejska Starogard Gd., Biuro Okręgowe LOK w Gdańsku, firma LEIER z Malborka, Browar HEWELIUSZ z Gdańska, firma PAKMET ze Starogardu Gd., firma POLMET ze Starogardu Gd., SZF POLFA, SZPS POLMOS, Fundacja Fundusz Samorządowy Starogard Gd., Drukarnia B & B ze Starogardu Gd. oraz bracia- członkowie Bractwa (Baska, Błażyński, Bona, Chrzanowski, Czyżewski, Deska, Dubiela, Faltynowski, Kaszubowski, Kinder, Kozłowski, Laskowski, Magnuszewski, Maziuk, Niedzielski, Niski, Nowicki, Rajkowski, Sarzało, Sonnenfeld, Suchomski, Szczygielski, Raczek, Urban, Weyer i Winiarczyk) 12.

W tym pierwszym powojennym strzelaniu o tytuł Króla Kurkowego udział wzięli następujący bracia (kolejność strzelania): Kazimierz Laskowski, Henryk Nowicki, Michał Niski, Lech Magnuszewski, Jerzy Weyer, Jarosław Czyżewski, Stefan Rajkowski, Zenon Chrzanowski, Edward Dubiela, Jarosław Deska, Henryk Niedzielski, Henryk Kinder, Józef Baska, Zbigniew Bona, Franciszek Kaszubowski, Paweł Głuch, Andrzej Szczygielski, Marian Maziuk, Jerzy Suchomski, Mirosław Sonnenfeld, Bogusław Faltynowski, Czesław Winiarczyk i Tadeusz Raczek 13.

Pierwszy łańcuch królewski został w 2001 r. na wniosek kilku Braci przekazany do Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd., wzbogacając zgromadzone tam pamiątki z dziejów starogardzkiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego 14.

Byli to: Lech Magnuszewski, Bogusław Faltynowski, Andrzej Błażyński, Kazimierz Laskowski, Marian Maziuk, Henryk Nowicki, Janusz Urban, Jerzy Weyer, Jarosław Czyżewski, Stefan Rajkowski, Leszek Warczak, Edward Dubiela, Henryk Niedzielski, Henryk Kinder, Józef Baska, Zbigniew Bona, Andrzej Szczygielski, Mirosław Sonnenfeld, Tadeusz Raczek 15.

Hrabia Juan t’Kint de Roodenbeke, ur. w 1934 r. Od 1993 r. pełnił funkcję Prezydent EGS. Z zawodu prawnik; pracownik firmy IBM; prywatnie właściciel zamku Ooidonk koło Deinze w Belgii. Od lat 50 - tych zaangażowany w działalność charytatywną i pracę z niepełosprawnymi; od lat 70 –tych działał w europejskich strukturach organizacji strzeleckich 16.

Otto Habsburg (*1912 – †2011). Najstarszy syn ostatniego cesarza Austro - Węgier; miał objąć tron po ojcu Karolu I. Po rozpadzie monarchii austro - węgierskiej w 1919 r. żył na emigracji. Był ożeniony z księżniczką Reginą von Sachsen-Meininngen, z którą miał siedmioro dzieci. W latach 50 – tych XX w. osiadł w Bawarii; zajmował się pisarstwem i polityką. Po przyjęciu obywatelstwa niemieckiego został członkiem chadeckiej CSU. Poliglota i propagator 254

integracji europejskiej; w latach 1979 – 99 zasiadał w Parlamencie Europejskim. Działał w Europejskiej Wspólnocie Historycznych Bractw Strzeleckich i w Zakonie Rycerskim Św. Sebastiana, którego był wieloletnim Wielkim Mistrzem 17.

Oficjalne wyniki strzelań potwierdzone na piśmie przez rzecznika Gildii Strzeleckiej Św. Jana z Garrel.

Pismo z 15 lutego 2001 r. adresowane do Prezesa KBS w Starogardzie Gd. Kazimierza Laskowskiego [w:] Archiwum Jarosława Czyżewskiego, t. 11.

Wykaz źródeł i ważniejszych pozycji bibliograficznych Źródła: Archiwum Jarosława Czyżewskiego Archiwum Jarosława Sarzały Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 1932 r., nr 94 Kronika Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzkie Gdańskim 1993 – 2012, oprac. T. Raczek Kronika. Klejnoty Kurkowych Bractw Strzeleckich Okręgu Pomorskiego, oprac. J. Baska Neue Schützen-Ordnung für die Schützengilde der Stadt Pr. Stargardt, Pr. Stargard 1878, druk: J. G. Grigoleit [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd.) Prasa starogardzka z lat 1937-39 [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd. Statut Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie, Starogard 1927 [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd. Statut Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej, 1922 r. [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd. Trader E.:, Nachrichten über die Schützen - Gilde / zu Pr. Stargard (Wiadomości o Gildii Strzeleckiej w Pruskim Starogardzie), 1847 (arkusz, pergamin); [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd. Trader E.:, Verzeichnis derjenigen Schützenbrueder und hohen Goenner des Schuetzenwesens, durch deren Bestreben

und Geldbetraege dieses Schiesshaus Anno 1848 erbaut ist (Wykaz tych Braci - Strzelców

i szacownych miłośników strzelectwa, dzięki staraniom i finasowym nakładom których ten dom

strzelecki został w 1848 r. wybudowany), dokument z 15.04.1848 r. [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd. Verzeichnis der am 27. Juni 1887 bei der Gelegenheit der Grundsteinlegung erscheinenen Schützenbrüder

der Schützengilde in Pr. Stargard (Spis Braci – Strzelców Gildii Strzeleckiej w Pruskim Starogardzie,

którzy stawili się 27 czerwca 1887 r. na wmurowaniu kamienia węgielnego, 1887 r., [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd. Opracowania: Buchholz J., Szklarski A., Królewskie miasto Starogard. Stolica Kociewia, Starogard 1929 Faltynowski B., Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gd. Zarys dziejów 1351 – 1993, Starogard Gd. 1995 Faltynowski B., W. Gogan, Przewodnik po wystawach historycznych Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd.,

Starogard Gd. 1991 Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. III, Warszawa 1974 Gniewkowski Z., Od łuku do strzelby. Zarys dziejów Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Tczewie, (w:) Kociewski

Magazyn Regionalny, nr całoroczny (15), 1996 Gogan W., Z dziejów Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie 1351/1773 – 1939, Starogard Gd. 1986 Jakubiak T. A., Kurkowe bractwa strzeleckie w Wielkopolsce, Poznań 1986 Jakubiak T. A., Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich RP, Poznań 1996 Księga Jubileuszowa Bractwa Kurkowego w Poznaniu 1253 – 1929, Poznań 1929 Księga Pamiątkowa Pomorza, Toruń 1930 Lichończak - Nurek G., Satała M., Kraków i jego Bractwo Kurkowe przez 750 lat, Kraków 2007 Milewski J., Szlakiem wiekowych tradycji strzeleckich, [w:] „Jantarowe Szlaki”, 1976, nr 6, s. 56-57 Mordal P., Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szamotułach 1649 – 1999, Szamotuły 1999 „Proporzec”, organ Zjednoczenia KBS RP Rocznik Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej, 1938 [w:] Archiwum MZK w Starogardzie Gd. Rotter L., Bractwa Kurkowe w Polsce. Mundury – Stroje – Emblematy – Insygnia. Leksykon, Kraków 2012 Rozmarynowska K., Zapomniany gdański Ogród Strzelecki, [w:] „Wiadomości Konserwatorskie”, nr 22, 2007 r., s. 19 – 30 Schenzel L., Pr. Stargard. Ein Bild der Heimat, Wolfenbüttel 1969 Stadie, B., Die Geschichte der Stadt Stargard, Pr. Stargard 1864 Synak M., Lemańczyk K., Dawne Kurkowe Bractwa Strzeleckie w Chojnicach i na Pomorzu, Chojnice 2006 255

256

ISBN 978-83-929081-9-7

Wiesław Gogan

Starogardzianin, historyk, dr nauk humanistycznych, współzałożyciel Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Starogardzie Gdańskim.