GazteEKO 5. LIDERRAK
edizioa
MEMORIA 2013-2014
trebatu
»»
ekin
»» izan
»»
AURKIBIDEAÍNDICEINDEX
HITZAURREA PRÓLOGO PROLOGUE
4
PROIEKTUAREN AURKEZPENA PRESENTACIÓN DEL PROYECTO PROYECT PRESENTATION
8
GAZTE EKOLIDERRAK 2013-2014: KIDEAK PARTICIPANTES PARTICIPANTS
12
TREBATU APRENDER TRAIN
20
EKIN ACTUAR ACT
28
IZAN SER NETWORK
44
ERREMINTA-KUTXA SABINO ORMAZABAL ELOLA [Gazte Ekoliderrak ekimenaren koordinatzailea]
Nos recordaba recientemente Amador Fernández-Savater, con motivo del 30 aniversario de la muerte de Michel Foucault, cómo entendía este gran filósofo el conocimiento. No lo hacía como un monopolio de los especialistas y de aquellos que creen saberlo todo, sino como una caja de herramientas sin autor ni propietario, de la que todos podemos servirnos y a la que todos podemos aportar. Espero que haya sido así, como una caja de herramientas, lo vivido aquí durante los meses que hemos pasado juntos. Espero que cada cual en su localidad y especialidad, con sus ritmos y peculiaridades, sigáis activos y en contacto. No es poca cosa la fuerza de más de un centenar de jóvenes, con parecidas inquietudes, y con ganas de cambiar las cosas. También la red de Ekoliderrak, utilizada con inteligencia, podría ser una buena caja de herramientas.
Bosgarren ikasturte honek ezaugarri berezi batzuk izan ditu. Batetik, bost urteko zikloa ixten du. Bestetik lau aldaketa nabarmenak izan ditu: Aintzane Gamiz-ek errazte-lanak partekatu ditu nirekin; Itsaso Olaizola berriro ekoliderretara itzuli da eta Amaia Otazorekin lan taldea osatu du; klaseetako leku fisikoa aldatu dugu (Ekogunean), eta aurtengo promozioa gazteena izan da, 24 urteko media batekin. Amador Fernández-Savaterrek Michel Foucault filosofoaren heriotzaren 30. urteaurrenean gogoratu digu harek jakintza nola ulertzen zuen. Hau ez dela espezialisten eta dena dakitela uste duten haien monopolioa, baizik eta jaberik gabeko erreminta-kutxa bat dela, guztiak balia gaitezkeen eta guztiak eman diezaiokeguna. Pasatu ditugun hilabete hauetan zehar bizi izandakoa erremintakutxa bat bezala izan dadila denontzat eta espero dut barnean betirako izango dugula. Zuek, gazte gehiengoak, “ekoliderren izpiritua” zenuten ikastaroan izena eman (izena eman baino, sartu zinetenean) aurretik eta espero dut sendotu egin dela bera bukatu ondoren. Bakoitza zuen herrian eta zuen erritmoekin eta berezitasunekin, baina aktiboak, iraunkorrak eta zentzudun kritikoak izaten jarrai dezazuela opa dizuet. Trebakuntza honetatik ehun gazte baino gehiago pasa zarete bost urte hauetan: 143 lagun orotar. Desiragarria izango litzateke harremana eta elkarlana mantentzea, zuen guztien indarra baturik aktibo bat zaretelako. Ekoliderren Sarea erreminta-kutxa ona izan daiteke, adimenarekin erabili ezazue!
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 4
AINTZANE GAMIZ IRAOLA [Gazte Ekoliderrak ekimenaren koordinatzailea]
ELKARRENGANDIK IKASTEN Aurten abentura berria izan da niretzat trebakuntzan koordinatzaile izatea. Ikasle, sareko kide eta orain koordinatzaile, hiru betaurreko hauek jantzita hainbat hausnarketa otu zaizkit, baina bata edo bestea jantzi beti berdina ikusten dut: Ikaskuntza berriak, bakoitzak bere esparruan aplikatuz. Testuinguru eta errealialitate berriez jabetu ezagutza eremua zabalduz. Desberdintasunak gainditu eta ondokoa ezagutu. Konfiantzak sortu eta elkarrekin irudikatu, pentsatu eta gauzatu. Taldean eta taldeaz ikasi, solastuz, entzunez, errespetatuz. Elkarri Eragin, aberastu. Talde izaera baina nortasun aunitz, guztiak elkarrengandik ikasiz. Prozesua, aldaketa, erantzukizuna. Kontzientzia izan eta kontzientzia piztu ekinez, emanez eta jasoaz. Hitz hauek idatzi ondoren zera esaten dit belarrira Ekoliderrak gozo-gozo: “Ireki begiak eta begiratu inguruan duzuna bere desberdintasun eta aukera guztiekin, egin bidea bakarrik eta taldean eta beti erantzukizunez eta errespetuz, jasangarritasuna eta eremu soziala ardatz harturik, partekatu, ikusi, ikasi eta entzun”.
The young people who have participated in various editions of this project have always had one desire: to keep in touch after taking the course. Finally, this year we have managed to create this “space” for exchanging ideas and projects, a place where we can meet, debate, create, reflect and act. We have work and we have hope. gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 5
gazteekoliderrakmemoria2013 I 6
n e r a u t k proie a n e p z e k r au
»»
GAZTE EKOLIDERRAK proiektuaren helburu nagusia interes amankomuneko gazte talde bat jasangarritasun eta lidergo gaietan trebatu eta elkarren artean kontaktuan jartzea da, ondoren sarean lan egitera animatuz. Proiektu hau Kutxa Ekoguneak jasangarritasunaren bidean gazteen lidergoaren alde egin duen apustuaren ondorioetako bat da eta apustu hau gogoeta sakon baten ondorioa izan da. 2010. urtean ekin genion bideari 31 gazteko taldearekin, aurten, 5. edizioa izanik, 27 kideko taldea izan gara eta, bost urtetako ibilbide honetan, 143 ekolider gara dagoeneko. TREBATU + EKIN + IZAN da gure leloa. El proyecto GAZTE EKOLIDERRAK nace para poner en contacto a jóvenes que comparten inquietudes y formarnos en temáticas como la sostenibilidad y el liderazgo compartido, para conseguir que en un futuro podamos trabajar en red. Este proyecto es fruto de una profunda reflexión, a partir de la cual Kutxa Ekogunea decide apostar firmemente en este ámbito. GAZTE EKOLIDERRAK arrancó en el año 2010. En el presente curso se ha llevado a cabo la quinta edición del proyecto en el que han participado 27 jóvenes, siendo ya 143 el total de ecolíderes. Nuestro eslogan dice así: APRENDER + ACTUAR + SER The GAZTE EKOLIDERRAK project began as a means to bring young people together to share concerns and receive training on sustainability and leadership, with the objetive of creatingan active network of future leaders. This project is the result of deep consideration, which reflects Kutxa Ekogunea’s firm commitment to sustainability and efforts in favour of youth leadership in this field. GAZTE EKOLIDERRAK was launched in 2010. Throughout 2013-2014, the project’s fifth edition was held with 27 young adults participating. These individuals, once again demonstrated their willingness to extend the network, which already includes 143 young ecoleaders. TRAIN + ACT + BE, that’s our motto. gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 9
PROIEKTUAREN AURKEZPENA
PROFIL ZEHATZEN BILA Argi dugu pertsona-profil ezberdinek aberastasuna gehitzen diotela ekimen honi. Aurreko urteetako esperientziek ere horixe baieztatu digute. Horregatik, gazte ekoliderren aniztasuna bilatu dugun arren, ondorengo hiru ezaugarrietan bat egitea eskatu dugu: gazte izatea, jasangarritasunarekiko interesa izanik ekintzara pasatzeko gogoa izatea, eta, bide horretan, lidergo konpartitua asumitzeko prest egotea.
A MA N KO M U N
E TA Z E R TA N
EA N ZE R?
E Z B E R D IN?
GAZTETASUNA
IZAERA
+
+
INTERESA
JATORRIA
+
+
MOTIBAZIOA
ADINA
+
+
AUSARDIA
IKASKETAK
+
+
EKITEKO GOGOA
IKUSPUNTUA
NOLA FINANTZATU DA GAZTE EKOLIDERRAK EKIMENA?
%80
KUTXA EKOGUNEAK PARTE HARTZAILEAK
%20 gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 10
Basauri 1 Durango 2 Getxo 1 Plentzia 1 Sopela 2
GIPUZKOA: 18 Anoeta 1 Antzuola 1 Arrasate 1 Beasain 1 Donostia 6 Elgoibar 1 Hernani 1 Hondarribia 1 Irura 1 Lizartza 1 Urnieta 1 Urretxu 2
NAFARROA: 2 Bera 1 Lesaka 1
18 urte: 2 19 urte: 1 22 urte: 4 23 urte: 5 24 urte: 3
DIZIPLINAK
BIZKAIA: 7
ADINA
JATORRIA
TALDEAREN ANIZTASUNA: Aurtengoa ere talde anitza izan da baina aurreko trebakuntzekin alderatuta, gazteagoa. Potentzialitate handiko taldea osatu da, pentsatzeko eta pentsarazteko ahalmen handiarekin eta printzipio sendoak dituzten pertsonez osatutakoa. Izan ere, euren iritzia azaltzeko aukera baliatu dute eta solaserako interes handia azaldu dute trebakuntza osoan zehar. Taldean erabakiak hartzeko eta antolatzeko kudeaketa zailtasunak izan dituzten arren, elkarren arteko konfiantza faltagatik beharbada edo, baliteke, aurten talde izaerari behar beste indar eman ez izanagatik, zailtasunetatik ikasi ere egin dute. Antolakuntza Industrialeko Ingeniaritza 3 Batxilergoa 1 Bide, Ubide eta Portuetako Ingeniaritza 1 Biologia 3
26 urte: 5
Fisioterapia 1
27 urte: 3
Gizarte Langintza 1
28 urte: 2 29 urte: 1 30 urte: 1
Ikus-entzunezko Komunikazioa 1 Ingeniaritza Zibila 1 Ingurumen Osasuna 1
GENEROA : 18
:9
Ingurumen Zientziak 4 Kazetaritza 1 Kimika 3 Lidergo Ekintzaile eta Berrikuntza 3 Nekazal Ingeniaritza Teknikoa eta Paisajista 1 Obra eta Planen Burutzapena 1 Politika eta Administrazio Zientziak 1
k a e d i k  gazteekoliderrakmemoria2013 I 12
NORNONDIKZER
LE YR E AL EC HA CU
EN CA
tendu «Harremana man tu ek oi nahi dut eta pr tu: desberdinak gara ikoak eta praktikoak, dinam bideragarriak»
Bizilekua: Donostia Ikasketak: Ingurumen Zientzietan lizentziaduna
MAN U AR AO LA ZA
LA SA
eak «Talde -lanean aritz non asko balio du, de n ua nt ikuspuntua ko on hartuz. Antolaketa ten baten beharra ikus det»
Bizilekua: Urnieta Ikasketa: Biologian lizentziaduna
AN DE R AR BU LU
an aritu «Proiekturako lane n erlazio naizen jendeareki uko dut» estuagoa mantend
BE RG AR A
Bizilekua: Urretxu Ikasketa: Lidergo Ekintzaile eta Berrikuntza Gradua – LEINN
NA IA RA AR RI GA
RT ZI A
Bizilekua: Sopela / Donostia. Ikasketa: Politika eta Administrazio Zientziak
a «Zein ek intza mot Edozer egingo nituzke?... , izanda ere irekiak k eta la na intergenerazio kalean»
NORNONDIKZER
M IR EN AR RI GA IN
ALON SO
taldek ide «Espero dut nire ana izaten guztiekin harrem rtsona jarraitzea, oso pe ditut eta jatorrak ezagutu edizio honetan»
Bizilekua: Hondarribia Ikasketa: Kazetaritzan lizentziaduna
OL AT Z BA RA ND IK
A IZ AG IR RE
Bizilekua: Basauri Ikasketa: Ingurumen Zientzietan lizentziaduna
NE RE A BE IT IA UR
tzuetan «Beste diziplina ba sonekin adituak diren pert eko gogoa elkarlanean aritz dauk at»
k «Ohitura aldaketa n badugu, ze rt lo a ze sustatat en bidean jasangarritasunar uko aurrera egitea lort » dugulakoan nago
AN GA
Bizilekua: Donostia Ikasketa: Nekazal Ingeniaritza Teknikoa eta Paisajista
MAI AL EN CH AN TR
E IR AZOK I
Bizilekua: Bera Ikasketa: Ingurumen Zientziak
eta «Jendea ezagutu elkartzeko aukera , ezin hobea izan da o eta pertsona os agutu interesgarriak ez ditut»
AN A DE LA MAZ
A LL AG UN O
ko «Lagun-ezagun as go ditut bihotzean eraman engatik eta interes komun rekin ko bildu garenez, as netan proiektu eta bizipe dakit» egongo naizela ba
Bizilekua: Plentzia Ikasketak: IngurumenOsasunean goi-mailako teknikaria
M IK EL ED ES O EG
IA
Bizilekua: Donostia Ikasketak: Ikus-entzunezko Komunikazioa
AN A ET XE BE RR IA
tan «Ekintza konk retu tolaketan an a auzolanean et est» parte hartzeko pr
loan «Bakoitzak bere ar ak dituen trebetasun endu im ug m partek atuz, gu. ke za sendoa sortu de , ro Ondo antolatuz ge lde maila lokalean ta u at st dinamik ak su daitezke»
GU RR UT XAGA
Bizilekua: Getxo Ikasketa: Biologian lizentziaduna
AI NA RA FL
OR ES CO M PA IN S
Bizilekua: Lesaka Ikasketa: Biologian lizentziaduna
badut eta «Ideia bat buruan en bazait egingarria iruditz alegin hori burutzeko ah tut. guztiak egingo di azken a et , Positiba naiz sible po momenturarte dut erraz dela uste dut. Ez amore ematen»
NORNONDIKZER
IÑ IG O GA NZ AR AI
N IZ TU ETA
aitzea «Kontaktuan jarr ake» gustatuko litzaid
Bizilekua: Donostia Ikasketak: Gizarte Langintzan diplomatua
AN DO NI GA RC IA
CA BA LL ER O
Bizilekua: Durango Ikasketak: Obra eta Planen Burutzapena
tza «Elk arlanean ek in rako txik i edo handieta mana re ar H talde bikaina. atea iz a ahalik eta estuen ake» gustatuko litzaid
OL AT Z GO IKOE TX US AN DI ZAGA
ibak , «Badaude alternat zalako eta ekoliderrak be bat proiektua aletxo gehiago da»
EAUN DI A
Bizilekua: Lizartza Ikasketa: Kimikan lizentziaduna
LE IR E GO RR OÑ O
AL BI ZU
Bizilekua: Durango Ikasketa: Antolakuntza Industrialeko Ingeniaritza
garria «Proiektu aberas rri izango litzateke he astola eta ezberdinetako ik ki bidezko ik astetxeak eguz a beroa elektrizitatea edot itateak sortzen duten un entzitzea» nb instalatzeko ko gazteekoliderrakmemoria2013 I 16
IK ER HU EG UN IB
AR BI A
la «Pauso txik iak dire du pentsatzeak ez ta esan nahi aldake in ez u rt sakonak lo daitezkeenik»
Bizilekua: Donostia Ikasketa: Ingurumen Zientziak
IZ AS KU N IN ZA LI
ZA RZ A
Bizilekua: Anoeta Ikasketa: Bide, Ubide eta Portuetako Ingeniaritza
k dira «Haur eta gaztea daketa al n ta gizarte hone a ahalik et ek arriko dutenak en badira eta azkarren hast hobe hortaz ohar tzen izango da»
JO SU NE IT UR BE
ste «Nire bizitzako be proiektu batean a norbaiten beharr a er izanez gero, tald atea jotzeko aukera iz espero dut»
ZA BA LO
Bizilekua: Antzuola Ikasketa: Herri lanetan ingeniari teknikoa, Industri Antolakuntzan Ingeniaritza
M IR EN KE RE JE TA Bizilekua: Beasain Ikasketa: Kimikako lizentziaduna
SA RR IE GI
Denok «Sare aktibo bat. ahal denengatik ik asi izateko»
NORNONDIKZER
OL AT Z LI ZA RA ZU
en «Gaur egun bigarr o truke eskuko azokei ed ango azokei indarra em dar in nieke, geroz eta arren handiagoa duten re ez da oraindik gu u» at kulturan barner
MAR IN
Bizilekua: Hernani Ikasketa: Batxilergoa
AR AÑ ON HA IZ EA AL AI A M O JIM ÉN EZ -A RE LL AN
zakedan «Uste dut egin de na ek arpenik hobere o mundua aldatzek dela» a go dauzkadan go
Bizilekua: Sopela Ikasketa: Fisioterapia Gradua
ltzatu «Kontzientzia bu bada behar da. Apurka en ideia ere desazkundear harko bultzatzen joan be ziz, genuke. Garbi ut e bizitzaz gutxiagorekin er zakegula» ederki gozatu de
GA RA ZI M UN DU
AT E UG AR TE M EN
DI A
Bizilekua: Irura Ikasketa: Kimikan lizentziaduna
IR AT I MAR QU ÉS
ET XE NI KE
Bizilekua: Donostia Ikasketak: Ingeniaritza Zibileko Gradua
ibazioa «Herritarren mot landuko nuke. a Garrantzitsuak et iruditzen k oa ag eraginkorr sartzen zaizkit begietatik diren ek intzak»
BE ÑAT OS IN AG A
UR IZ AR
«Gure inguruan nahitaez eragiten dugu, eragin hori tek moldatuz beste ba a el ke aprobetxa deza uste dut»
Bizilekua: Arrasate Ikasketa: Industria Antolakuntzan Goi Mailako Ingeniaritza
JOAN ES RO DR ÍG
UE Z SO RA LU ZE
Bizilekua: Elgoibar Ikasketa: Lidergo Ekintzaile eta Berrikuntza
IÑ IG O UN AN UE BE
t gehiago «Sarearekin zerbai in gelditu egiteko gogoarek naiz »
RE ZI AR TU
Bizilekua: Urretxu Ikasketa: Lidergo Ekintzaile eta Berritzaile Gradua
kizuna, «Sare lana da etor handira, k iti sareratzen, txik ametsa ire handitik txik ira. N jartzea an Eusk al Herria map , ik onura da, eta gutxi izatet Ez badugu handiak egitera. iten, jai elkarrek in lan eg dauk agu»
u t a b e tr

gazteekoliderrakmemoria2013 I 20
Gazte Ekoliderrak egitasmoak bi ardatz nagusi ditu: jasangarritasuna eta lidergoa. Trebakuntzan zehar bi gaien inguruko saioak izan ditugu, guztira 28 gai zehatz landuz baina beste hainbaten inguruko hausnarketak eginez. Adituekin saioez gain, mintegi, kaleko ekintza eta bisiten bidez gauzatu da trebakuntza. Bidean Ekoliderrak gazteek beraiek sortzera gonbidatuta dauden ekimena da, gazteak dira protagonistak, honek dakartzan ardura eta aukera guztiekin. El proyecto GAZTE EKOLIDERRAK se basa en dos líneas de trabajo: la sostenibilidad y el liderazgo. La formación que se ofrece pretende profundizar en estos dos ámbitos y, para ello, este año se han ofrecido un total de 28 materias, que han sido impartidas en diversos formatos: sesiones con expertos, seminarios, visitas, acciones a pie de calle y tres fines de semana. No hay que olvidar que son las personas jóvenes las protagonistas del proyecto. Año tras año, son ellas quienes evalúan, redefinen y llevan cabo el proyecto, con la responsabilidad y la oportunidad que ello les brinda. The GAZTE EKOLIDERRAK project is based on two lines of work: sustainability and leadership. The training offered delves into both of these areas in depth, with 28 subjects offered this year. The subjects are taught in various formats: sessions with experts, seminars, street actions and weekends. Let’s not forget that the soul of this project are the young leaders, who are the main players in this project at all times. Year after year, they are the ones who redefine and carry out the projects, with the responsibility and opportunity it provides. gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 21
EZOHIKO TREBAKUNTZA IBILBIDEA Aurtengo trebakuntza, jasangarritasunaren alde lanean diharduten agente eta eragileen maparekin hastea erabaki zen eta horretarako trebakuntzan parte hartu duten gazteak hasieratik prozesu honetan inplikatzea erabaki genuen. Mapa honen egitura eta partaideak zehazteko, guretzat estrategikoak ziren talde, egitasmo, elkarte edo erakundeen zerrenda sortu genuen eta gaika antolatu. Trebakuntzari hasiera emateko gazteek bi fitxa bete behar izan zituzten, zerrenda horretatik egokitu zitzaien talde edo egitasmoekin. Ondoren fitxa guztiak amankomunean jarri eta “flujograma” izeneko ariketa baten bitartez, fitxa hauetatik ateratako erronka eta beharrak bateratu zituzten gazteek guztiak lau bloke nagusitan bildu zituztelarik. Honen guztiaren helburua, prozesu parte hartzaile baten bitartez, errealitatea aztertu eta azterketa honetatik behar eta erronkak identifikatzea zen, ondoren proiektu eraginkorrak sortzeko.
GENEROA, SUBIRAUTZA, HERRIGINTZA
Komunikazioa
Eredua
Ekonomia Solidarioa,
Kultura aldaketa
Berrikuntza, Kultura,
SAREAK
Hezkutza, Energia, Teknologia berriak,
UNIBERTSITATEAK
Kontsumoa, Hirgintza, Arkitektura,
INSTITUZIOAK
Mugikortasuna, Agroekologia, Landa
ELKARTEAK
Garapena, Ekoaldeak, Elikadura, Natura, Nazioarteko kooperazioa, Giza Eskubideak…
ENPRESAK EGITASMOAK
Arauak
Bosgarren trebakuntzan landu diren gaien artean ondorengoak daude: JASANGARRITASUNA
LIDERGOA
•• Zer da jasangarritasuna zuretzat. Aurrez-aurreko eztabaida
•• Elkar ezagutzeko dinamikak
•• Terminologia glosarioa
•• Mugimendu sozialak Euskal Herrian
•• Euskal Herrian trantsizio ordenatua nola egin? •• Arkitektura + bizikalitatea + partaidetza •• Uraren kudeaketa •• Hizkuntzen Ekologia •• II. Asteburua Lakaben: Ecovillage, ekofeminismoa, autogestioa, bizitzeko eredu alternatiboa... •• Ekoizpenetik kontsumora... Igeldoko baserriari bisita eta AntiguaOtarrak kontsumo talderarekin solasaldia •• Lurralde Antolamendua Euskal Herrian: gaur egungo egoera, gatazkak eta erronkak
•• Iritzi artikuluak •• Bizitza ulertzeko beste modu bat •• Cómo formar grupos de trabajo: roles, fines, coaching... •• Replantear los Qués modificando los Cómos •• Nola ulertzen dugu lidergoa?
PROIEKTUAK •• Mapa: fitxak osatu beharrak eta erronkak identifikatzeko •• I. Asteburua Seguran, flujograma eta parte-hartze dinamika •• Proiektuak erabakitzeko prozesua •• Proiektu bat nola egin dezakegu? •• Proiektuen inguruko lehenengo hausnarketak •• Elkartzeko egunak
•• Parte-hartzea: Izan. Hartu. Eman
•• Proiektuen aukeraketa
•• Lakabe barrutik ezagutu: filosofia, kudeaketa, antolaketa, erabakiak…
•• Proiektuen zalantzak argitzeko ordua •• Tutoreekin elkartzeko egunak
•• Ecología de las relaciones humanas
•• Nola komunikatu proiektu bat
•• III. Asteburua Arotz Enean, Zineforuma...
•• Proiektuen aurkezpena adituen aurrean
•• Ideia bat daukagu, nola gauzatu? Burutek eta Bagarako adibideak
•• Proiektuak gauzatzeko bilerak
•• Abian diren energia eredu alternatiboak gurera ekarriaz
SAREA •• Trebatu + Ekin + Izan •• Ekogunean baratza •• Asanblada •• Dokumentalaren aurkezpena
EKIMENAK •• Gabonetan kontsumo arduratsua sustatzeko ekintza; alternatibak Sarearen eskutik
GAI LIBREA •• GaraiOnera irteera eta auzolana
•• Sastarrain Baserri Eskolara irteera •• Barne-foroaren kudeaketa
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 23
IRTEERAK Taldekideak elkarren artean ezagutu eta inguruko errealitatea gertutik ezagutzeko leku ezberdinak bisitatzea beharrezkoa da. Leku berrietan gauza bereziak ikusten ditugu, pentsamolde ezberdinak, ikuspegi berriak… Hala, trebakuntzaren denbora gehiena Ekogunean igaro dugun arren, pauso bat aurrera eman eta hurrengo leku eta egitasmotan izan gara, besteak beste:
Sastarrain Baserri Eskola • Aurten lehen aldiz Sastarrainera joan gera baserri eskola bat gertutik ezagutzeko. Zestoan kokatua dago Sastarrain eta urteak daramatzate haur, gazte eta familiekin lanean. Bertan hiru proiektu nagusi gauzatzen dituzte: EKAIN proiektua, NATURA proiektua eta HEZKUNTZA proiektua. Lanean dauden arduradunek hiru proiektuak aurkeztu dizkigute eta baserri eskolatik bisita egin ondoren, bazkaltzera ere gelditu gara.
Con el fin de reforzar las relaciones del grupo y conocer de primera mano otras realidades que nos rodean, también hemos salido de Ekogunea y nos hemos acercado a lugares menos conocidos, hemos experimentado otras formas de ver y construir el mundo y hemos conocido iniciativas innovadoras. Éstas son algunas de las salidas que hemos realizado:
gazteekoliderrakmemoria2013 I 24
Kalera atera ginen
Segura • Trebakuntzako lehen asteburua Seguran pasa dugu. Bertan jasangarritasunaren inguruko termonologia landu dugu, Asun Fernandezen eskutik (Ingurugela). Larunbat goiza “flujograma” egiten pasa dugu Alicia Susorekin (Parte Hartuz). Gazteek fitxetatik ateratako beharrak eta erronkak bateratu dituzte ariketa honen bitartez. Arratsaldean, urtero bezala, “bizitza ikusteko beste modu bat” Josu Iztueta, Nairobitarra – Bidea Amets-eko kidearen eskutik. Atsegina da beti hark bizitakoa eta ikasitakoa entzutea.
Gabonetan kontsumismoa jaisteko ekimena • Ekoliderren saretik bultzatuta eta Saretuzen laguntzarekin, Donostiako Loiola kalean (San Martin merkatal zentroaren ondoan) muntatutako karpa batean, Gabonetako opari materialei alternatiba eskaini genuen. Gainera, betiko opari-paperarekin bildu ordez, material berziklatuekin bilgarri originalak egiten erakutsi zen. Bultzatutako mezua hauxe da: “ez ditugu alperrik erositako opariak nahi, edo oso materialistak... Eta opariak denboran oinarrituak nahi ditugu, norberak egindakoak, norberaren gauzekin opariak, elkartrukean oinarrituak...
IRTEERAK
Lakabe • Aurten, belaunaldi berriei testigua utziz, Mabelen lekua bere semeak, Amets Gardeazabalek, hartu du eta Lakabe zer den azaldu digu. Ikuspuntu berria eta freskoa, beste ikuspuntu bat azken batean, gazteagoa. Berarekin Alicia Alonso, Lakabeko “Eskola Txikiko” sustatzailea. Urtero bezala Alfredok egin digu
Lakabetik buelta. Aurten bereziki aktibo sumatu dugu Lakabe, basogintzan eta hezkuntzan murgilduta eta eraberrituta. Guztiok urtero bezala txundituta, bizitzeko beste eredu bat posible delako, zailtasunak gora-behera/bere gora-behera eta guzti.
Igeldo • Nekazaritza ekologikoan diharduen Unai Lizarralde gaztearen testigantza entzutera joan gara Igeldoko Aristondo baserrira. beste urte batzuetan ere hala izan da baina, hemen ere, etxeko seme gazteak hartu du hitza, nekazaritza ekologikoaren inguruan izaten ari den ibilbidea kontatzeko. Lehen sektorearekiko apustua egin du, aitak eta amak erakutsitakoa
eta utzitakoa hartu eta bere ikuspuntua eta nortasuna eman dio proiektuari. “Baratzean ez dago ordutegirik ezta oporrik ere, baina gustora aritzen bazara, egin liteke…” Berekin batera AntiaguaOtarrak kontsumo taldeko Oihana Orkolaga eta Marta Higuera aritu dira solasean, euren kontsumo taldearen filosofia azaltzeko.
GaraiOn • Gai libreari dagokionez, apirilan taldelko kideak GaraiOn Sorgingunean gara. GaraiOn Sorkuntza, Natura eta Ondarearekin inguruan lan egiten duen elkartea dela esan daiteke, auzolana oinarri duena eta euskaraz aritzen dena. Bertaratu ondoren, hori baino gehiago ere badela esan dezakegu. Espazioa, egitasmoa eta antolakuntzaren nondik norakoak eman dizkigute bertan. Aurkezpena ordu betean egiteko asmoa izanda ere, iluntzerarte luzatu dira oharkabean. Egitasmoaren hastapenak, ilusioak, frustrazioak eta ideien trukaketa eginez, giza-harremanen garrantzia azpimarratuz. Espazioa, nabe handi batek, etxea, lehen ikuiluak zirenak eta baratze gune batek osatzen dute, bertzeak bertze. Lehen, txiribuelta elkartea (Euskara elkartea) lanean zebilen bertan baina hauek haien jarduna eteterakoan Garaion Naturarteak hartu zuen lekukoa. Espazioa ez da elkartearena baina jabeekin dituzten akordioak medio, epe luzera erabilera bermatua dago nolabait. Zail da era laburrean burutzen dituzten egitasmo guztiak azaltzea edo zerrendatzea, baina hauen artean, artea eta natura uztartzen dituzten eskultura efimeroen tailer parte hartzaileak daude, edota baita baratzegintza ekologikorako ikastaroak ere.
Arotz enea • Aurten, Arotz Enea gozatzeko eta trebakuntzako azken orduak elkarrekin behar bezala pasatzeko, aurkezpenak ostiral arratsaldean egitea otu zaigu. Ekogunean egin ditugu proiektuen aurkezpenak eta jarraian denok Arotz Eneara joan gara. Ostiral gauean, asteburua antolatu eta Ander Arbulu eta Iùigo Unanuek San Franziskon bizitako abenturak kontatu dizkigute argazkien bidez. Larunbat goizean Sabinok ekologian eta antinuklearretan izandako ibilbidea kontatu digu eta, horretarako, Gladys aukeratu du historiaren gidalerro. Primizia izan da!
ekin

gazteekoliderrakmemoria2013 I 28
Gazte Ekoliderrak ekimenean TREBATU lehen fasearekin batera EKIN faseari ematen zaio abia. Ezagutzak jasotzearekin batera ekiteko, egiteko, martxan jartzeko aldia litzateke. Ekin fasearen helburua dakiguna eta ikasi duguna praktikara eramatea da. Horretarako parte hartzaileek, taldeka, proiektu errealak diseinatu eta aurrera eramateko aukera izan dute. Hamaika ideia bildu dira talde guztietan eta erabakitzeko orduan aintzat hartu diren lehentasunak bideragarriak eta gertukoak izatea izan da. Proiektu bat aurrera eramateak dituen oztopo eta zailtasunak gertutik ikusi ahal izan dituzte.
En esta quinta edición, e incluso antes de empezar con el adiestramiento, el grupo ha trabajado en la construcción de un mapa. Paralelamente a lo que íbamos aprendiendo, nos ha servido para detectar aquellos puntos en los que podríamos aportar en la práctica, actuar, emprender. En grupos, hemos diseñado proyectos reales que pueden llevarse a cabo. Son muchas las ideas que han surgido, por lo que se procede a realizar una selección de aquellas iniciativas más viables y también más cercanas. El objetivo de esta etapa es que aprendamos a sacar adelante un proyecto propio, y conocer las dificultades que ello conlleva.
The TRAINING phase was followed by the ACT phase, and everything learned should serve to put it into practice, to act and to take action. In this phase we put the most theoretical part of the project into practice, with participants, working in groups, designing real life projects that can be subsequently carried out. Many ideas come up in these groups, so we must first prioritise the most viable and familiar initiatives. The goal of this stage is for the the young leaders to learn to manage their own project, so as to understand the difficulties of their implementation. Besides project management, throughout this phase we have also participated in various organised activities. gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 29
EKIN PROIEKTU ERREALAK DISEINATZEN 1 CICLOOP
2 EKOLOKE
Cicloop [Co-operative project] bizikletaren erabilera sustatzea eta zabaltzea helburu duen proiektua da. Kontzeptu desberdinen baturari esker bizikletaren erabilera modu zabalago batean ulertu nahi da: garraiobide bezala zein birziklatu eta berrerabili daitekeen objektu bezala. Gainera jasangarritasuna modu integralean lantzea garrantzitsua da CICLOOP proiektuan. Garrantzitsuak dira beraz arlo ekonomikoa, soziala eta ingurumena.
Gazteek ingurumenaren inguruan sentsibilizazioa handitu eta baratzera gerturatzea helburu eta erronkatzat duen eta Ekogunean burutuko diren udalekuen proposamen proiektua da. Alde batetik baratzaren ekosistema ezagutuko da eta baratza bat zerotik hasiko da bide batez honen ekoizpen eta lanketa landuz. Bestetik, berriz, ekintza gehigarriak proposatuz modu ludiko eta aktibo baten ingurunea ezagutu eta honen inguruko sentsibilizazioa lortzea nahi duten udalekuen garapena da. Proiektu hau 11-14 urte bitarteko gazteei zuzendutako udalekuetan oinarritzen da, 2014ko uztailaren 14an hasi eta uztailaren 24a bitartean egingo direlarik udalekuok. Denbora kontuagatik, azkenean 3 tailer edo ekintza diseinatu dituzte 2014ko Ekoguneko udaleku irekietan txertatzeko.
Partekatu-BerrituBiziberritu-Eragin • Taldekideak: - Joanes Rosó - Leire Gorroño - Irati Marqués - Garazi Munduate - Miren Arrigain
• Taldekideak: - Izaskun Inza - Leyre Alecha - Iñigo Unanue - Josune Iturbe
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 30
3 AZALORE KOLORE
4 ZIZTAKTIBISTAK
5 HARREMANAK
Proiektuak jatetxe bati atxikitutako baratze bat kudeatuko du. Horren bidez, elikadura esperientzia osoa bizitzeko aukera eta beste hainbat eskaintza planteatuko dira. Parte hartze aktiboaren bidez, lehen sektorearen inguruan gehiago ezagutu, kontzientzia sustatu eta lurra eta naturaren inguruan euskaraz hezi eta gozatzea da helburua.
Ziztaktibistak taldea, gaur egungo jendartearen pentsatzeko era aldatzea helburu duten 5 gaztek osatzen dute. Horretarako, autokritika eta hausnarketa bezalako erremintak nahitaezkotzat izanik, markatuta dauden eredu eta bideetatik at beste bide eraldatzaile asko egon badirela frogatu nahi dute, beraien lana jada existitzen diren proiektuen hedapenean zentratuko da. Izan ere, Euskal Herri mailan, hedapena behar duten proiektu alternatibo asko daudela badakite eta ziur daude etorkizunean ere egongo direla. Konpromezu probokatzaile eta kontzientziatzailea duten ekintza komunikatiboen planifikazioa edota plazaratzea burutzen dute ez ohiko difusio metodoen bidez.
Proiektu hau aurrera atera ez den arren balorazio mahaiaren aurrean aurkeztu zuten. Funtsean hauek dira proiektuaren ideia nagusiak: giza harremanak sustatu, dohako ezagutza elkartruke sare bat sortu edozein auzo, herri zein hiritan. Adin eta jatorri desberdineko pertsonentzat, zein elkarte eta kolektiboentzat.
Horretarako, bi zutabe nagusi egongo dira, alde batetik ekoizpena eta bestetik sentsibilizazioa, hezkuntza eta esperimentazio tailerrak. • Taldekideak: - Ander Arbulu - Maialen Chantre - Ana De la Maza - Ainara Flores - Olatz Goikoetxeaundia - Olatz Lizarazu - Haizea Marañon.
• Taldekideak: - Iker Huegun - Mikel Edeso - Naiara Arri - Manu Araolaza - Beñat Osinaga.
Harremanak –elkarlana- ezagutzatrukea- adiskidetasuna- konpromezuaprokomuna.
• Taldekideak: - Ana Etxeberria - Miren Kerejeta - Andoni Garcia - Nerea Beitia - Olatz Barandika - Iñigo Ganzarain.
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 31
EKIN BESTE PROIEKTUAK 6 DOKUMENTALAREN AURKEZPENA “BIZIBERRI”
Joan den urtean Ekoliderrak sarearen eta Transistoria produktoraren elkarlanarekin Biziberri dokumentala gauzatu zen Ekogunearen babesarekin. Aurten, 5. trebakuntzako talde bat komunikazioaren inguruko proiektu batean murgildu da, mapatik ateratako erronka nagusienetariko bati eutsiz eta haiei proposatu genien dokumentalaren estreinaldia antolatzea. Donostiako Bonberoen eraikin zaharrean egin zen ekainak 7an, egun 2016ko egoitza dena.
7 EKOUDALEKU TAILERRAK
8 EKOGUNEAN BARATZA
Aurtengo trebakuntzan tailerrak edo udalekuak antolatzeko talde bat sortu da. Hasiera batean Sastarraineko arduradunek eginiko gonbitari eutsiz bertan gauzatzea pentsatu zuten baina aurten Ekogunean ere udalekuak egingo direnez bertan egitea erabaki dute. Taldekideak begirale titulua ateratzeko Burgosera egin zuten bidaia aste santuan udalekuetan parte hartu ahal izateko. Azkenenan 3 ekintza antolatzeko aukera luzatu zaie Ekogunetik eta baita begirale titulua jasotzeko praktikak egitea ere. Ez dute denek parte hartuko baina ideia eta edukiak talde guztiaren artean sortu dituzte.
Ekoguneko Baratze Parkea inauguratu da aurten eta Ekoliderrak Sareari 90 m² ko lur sail bat eskaini zaigu. 8 bat pertsonaz osatutako taldea egin da eta lanean ari gara, ezerezetik hasita, ikasiz eta elkar ezagutuz, batak besteari dakiena erakutsiz. Baratzean lanean ari garela ondokoa hobeto ezagutzeko denbora ere hartzen dugu. Aberasgarria lanean pasatzen dugun denbora eta atsegina oso. Baratza loratzen ari da eta hartu ditugu jada lehen letxugak. Baratzean aritzeak, gure kontsumo ohituretan eragina izan du dagoeneko.
Trebakuntza desberdinetako kideak elkartu ginen aspaldiko partez eta asanblada egiteko aprobetxatu genuen. Ez genuen nahi beste zuku atera topaketa horretatik baina tira…
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 32
EKIN IRITZI ARTIKULUAK Edizio honetan ere, artikulu eta iritzi sortzaileak izan ditugu. Ekoliderrek euren iritzia zabaltzeari EKIN diote. Elkarren artean eta saioetan ikasitakoarekin hausnarketa egin eta gizartera zabaldu dute beraien ahotsa. Sei artikulu publikatu dituzte Ekoliderrak.net web orrian.
Eredu energetiko berria, adabakiez lortua edo benetako irtenbideekin? Leire Gorroño Albizu
Ekidinezina ukatzeak ez du eragotziko ezta atzeratuko ere. Gertatzen ari da eta gizarte moduan definituko gaituena honi aurrea nola hartzen diogun da. Aditu batzuen esanetan peak-oil moduan ezagutzen dena atzean utzi dugu jada, beste batzuek gertu dagoela diote. Peak-gas-ari badirudi urteak geratzen zaizkiola oraindik (eskerrak). Gai hauen inguruan jakitun direnak ados jartzen ez diren bitartean, noizean behin “ezezagunak” ziren erreserba berriak aurkitzen dira gizartea lasaitu eta gure eguneroko bizitzekin aurrera jarrai dezagun. Hala ere, argi dago munduko kontsumo energetikoak gora egiten jarraituko duela datozen urteetan, baita horren “kutunak” ditugun erregai fosilak finituak direla ere. Badirudi berdin diola, erabiltzen jarraituko ditugu, gaur eta orain gizarte
industrializatuaren garapen ekonomikorako ezinbestekoak baitira eta eskaini dizkiguten erosotasun guztiei uko egin nahi ez diegulako. Azken finean, baliteke ekologista hippy batzuen histeria baino ez izatea, baliteke inoiz ez jazotzea, eta, jazota ere, ziurrenik ez gara bertan egongo hau ikusteko. Baina horrela ez bada? Pentsa dezagun pare bat minutuz honi buruz. Saia gaitezen pausu bat haratago heltzen, saia gaitezen gure adimena gaur egungo eredu energetikoak iraun dezan nahi duten guzti horien diskurtsoetako argumentu sendoetatik (erosoetatik esan beharko nuke agian?) pausu bat haratago eramaten. Gaur egungo eredu energetikoa jasanezina da ingurugiro mailan, ekonomia mailan eta gizarte mailan. Zorionez, gaur eta orain, aukera erreal bat existitzen da eta ondorengoetan oinarritzen da: energiaren aurreztean, efizientzia energetikoan, energia berriztagarrietan eta energia guztion oinarrizko ondasuna eta eskubidea denaren premisan oinarrituta eraikitako politika energetikoetan. Hala ere, medio desberdinek bidalitako mezua kontutan hartzen badugu, badirudi aukera hau ez dela guztiz erreala, ezta jasangarria ere. Bai, aldizkako izaerako energia berriztagarriek erronka tekniko bat
suposatzen dute, gainditu daitekeen erronka hala ere. Hamarkada batzuen epean, energia berriztagarriak energia iturri nagusitzat eta erregai fosilak bigarren mailako energia iturritzat dituen sistema energetikoa lortu daitekeela esan nahi du honek; beti ere, planifikazio energetiko egoki baten laguntzaz, I+G-ean beharrezko inbertsioa eginez (norbaitek hau zer den gogoratzen baldin badu behintzat) eta guztion aldetik chip aldaketa “txiki” bati esker. Ordea, erronka teknikoa ez da gaindituko energia berriztagarrien produkzioa irtenbide tekniko erreal eta bideragarria kontsideratzen ez dugun bitartean, aldizkako izaerako teknologia berriztagarriak energia nuklear zaharkituaren menpe dauden bitartean, ezta sistema elektrikoaren eta beste sistema energetiko batzuen integrazioa ahalbidetzen ez den bitartean.
“Hau da energia berriztagarrien alde dagoen baten diskurtsoa. Zein da zurea? Eta garrantzitsuena, zer egingo duzu honi dagokionez?” Inpaktua askoz txikiagoa Bai, energia berriztagarriek ingurugiroan badute haien efektua (giza jarduera ororen moduan). Beharrezkoa da alderdi hau
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 34
printzipio eztabaidaezin batetik begiratzea: energia beharrezkoa da, beraz, hau transformatzea nahitaezkoa da erabili ahal dezagun. Hots, ez da esan nahi energia berriztagarriek ez dutela inolako ondoriorik ingurumenean, beste teknologiekin konparatuta honen inpaktua askoz ere txikiagoa dela baizik. Berotegi efektua eragiten duten gasen emisioa, fracking-a, hondakin erradioaktiboak edota Prestige bezalako istripuak aipatzea besterik ez dago diodana ulertzeko. Hala ere, badirudi energia berriztagarriak ez direla nahikoa izango energia sektoreak ingurugiroan duen inpaktua baretzeko (behintzat hori pentsa dezagun saiatzen dira). Batzuen esanetan (hau da, gaur egungo eredu energetikoa mantentzearen alde daudenen esanetan), sektore energetikoaren aktibitatearen ondorioz igorritako berotegi efektuko gasak murriztu nahi badira, energia nuklearra eta karbono dioxidoa gordetzeko edukiontziak ezinbestekoak dira. Bi teknologia hauetaz mintzatzea ez da arazoarentzako benetako konponbideez hitz egitea, adabakiez hitz egitea baino (hainbatetan egin ohi duten moduan), arazoa errotik konpontzeak baino kostu handiagoak suposatzen dituzten adabakiez gainera. Bai, energia berriztagarriak produkzioaren araberako diru-laguntzez baliatu izan dira orain arte, baina ez dira bakarrak; izan ere, ikatz nazionalak (menpekotasun energetikoa murrizteko adabaki bat) eta gas naturalak ere laguntzak jasotzen baitituzte. Gainera,
hauek ez bezala, energia berriztagarriek errentagarriak diren emaitzak lortzen dituzte, handizkarien eguneroko merkatuan duten presentziak elektrizitatearen prezioa murrizten duelako. Ekonomia pribatuaren gaineko eragin zuzena du honek, besteak beste industriaren lehiakortasuna hobetuz. Bestalde, beste herrialdeekiko dugun menpekotasun energetikoa murrizten du (noizbait galdetu al diogu gure buruari zenbat milioi euro erabiltzen diren urtero beste herrialdeetarik inportaturiko erregai fosilak ordaintzeko?). Honek politika ekonomiko seguruagoak sustatzen ditu eta baita etorkizunean gatazka politikoak izateko probabilitateak txikitu ere.
aukera emanez. Horrela eta politika energetiko egokiekin (energia ondasun basiko eta guztiena denean oinarrituak), energia berriztagarriak energia sektoreko boterearen deszentralizaziorako, mozkin ekonomikoen banaketarako eta merkatu librean lehiakortasun erreala sortzeko bidea izan litezke. Guzti honen ondorioz lor liratekeen energiaren prezioen murrizketak energia txirotasuna gutxitzen lagunduko luke, nahiz eta arazo zehatz hau desagerrarazteko irtenbide bakarra beharbeharrezkoa dugun politika energetikoen aldaketa izan.
Aldaketa gertatzen ari da Sistema energetikoa, kontsumoa, produkzioa, teknologia, ekonomia.. “Ondorengo galderekin dena ari da aldatzen eta ezin dugu hasi beharko genuke: guztiontzako mesedegarriena den eredua nolako gizartean bizi diseinatu ez baldin badugu gaur egungo ereduaren (energia kutsagarrien eredua, nahiko nuke? Zein biztanleriaren %18 txirotasun energetikoan hipoteka utziko diegu dagoen bitartean gutxi batzuk aberastea datozen belaunaldiei? Zer ahalbidetzen duen eredua, oligopolio erako boterearen eredua) iraunkortasuna egin nahi duten horien diskurtsoa zalantzan dezaket nik aldaketak jartzen. Agian ondorengo galderekin hasi aurreko bi galderen beharko genuke: nolako gizartean bizi erantzuna nire gustukoa nahiko nuke? zein hipoteka utziko diegu izan dadin berma dezan?� datozen belaunaldiei? zer egin dezaket nik aldaketak aurreko bi galderen erantzuna Bai, teknologia teknologia hutsa baino ez da nire gustukoa izan dadin berma dezan? eta ez du inoiz arazo sozialik konponduko berez. Hala ere, energia berriztagarriek, Hau da energia berriztagarrien alde hauen eskala txikiari esker, ekonomia txikien dagoen baten diskurtsoa. Zein da zurea? esku ere badaude, guztioi ekoizpenean eta Eta garrantzitsuena, zer egingo duzu honi dagokionez? irabazien banaketan parte hartzeko gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 35
EKIN IRITZI ARTIKULUAK Libre ©: Beitu, zenbatu, (pentsatu), gehitu kendu Beñat Osinaga Urizar
hau gehiegi esatea izango litzateke. Etengabe aurreraka goazen bide hau jarraitu baino lehen, hausnarketa eta autokritikarako tartetxo baten gonbidapena luzatzen dut. Bide batez, kapitalismo bera baino askoz ere zaharragoa den pentsaera edo korronte ideologiko batez hitz eginez, desazkundea.
Azken hamarkada hauetan beti pentsatu izan da, zerbaiten edo norbaiten hazkundea, ezaugarri osasuntsua eta positiboa izan dela. Are gehiago esango nuke, ahalik eta azkarren eta tamaina handiagoan egiteak, zerbait edo norbait horren indarra eta boterea berretsi izan du. Baina, txikitan gure gurasoek esaten ziguten bezala, denok dakigu handia egiteko asko jan behar dela. Gizarte ekonomizatu honetan, kapitalismo eta neoliberalismoa, kozienteki edo ez, jende askoren doktrina bilakatu da, eta fenomeno hau gaur egungo paradigmaren islada garbia da. Urbizuk, “Libre” kantan dioen bezala “Beitu, zenbatu, gehitu.” Beharbada, eta bakarrik beharbada, XX. mendeko Gerra Hotzean, Vietnamen gertatu zena mundu osoan zehar zabaldu eta errepikatu izan balitz, barra eta izar txuriurdin-gorrien ordez mailuka eta sega horiak adoratuko genituzke. Agian, eta bakarrik agian, iraungitze data duten produktuen ordez, 100 urte baino gehiagoko bonbilla eta nylon galtzak erabiltzen jarraitzen ibiliko ginen. Baina apika, eta bakarrik apika, guzti
Hitzak berak margozten duen modura, desazkundea, trazu sendoetan hazkundearen kontrako norabidean dihoan kontzeptua litzateke. Nahiz eta praktikotasunean ez du hain diskurtso erradikalik bere baitan. Izan ere geroz eta gizaki gehiago garela kontutan hartuta, 7.000 milloi eta etengabe goraka, behar ditugun errekurtsoen erabilpena ez bakarrik gutxitzea, mantentzen pentsatzea ere ezinezkoa litzateke. Desazkundeak, lehengaien iturrien ustiapenerako eta hauen kontsumorako eredu desberdinak plantearazten ditu, beti ere, ekodependentzia eta interdependentzian oinarrituz. Beste era batera esanda, kontsumoaren murrizketa eta zentzuzko produkzio kontrolatuaren alde egiten du, klima, ekosistema eta izaki bizidun desberdinetara moldatuz.
“Barraskilo baten antzera, poliki goaz urruti goazelako” Desazkundea modu natural eta ez behartuan eman dadin, korrontearen defendatzaileek “borondatezko simpletasuna” edo “simple living”-a aldarrikatzen dute. Hau da pertsona
bakoitzak bere kontsumo botere eta bizi mailaren arteko orekari buruz hausnarketa egitea eta honen arabera bere bizi moduaren eta beharren asetzea birplanteaketetan jorratzea. Kontutan hartu behar da, irtenbide lokalak beti ez direla soluzioa globalak izaten eta, beraz, bakoitzak “espageti errezeta” hau bere bizimodura moldatzea nahitaezkoa bihurtzen da. Nire uste apalean indar, garrantzi eta iraupen gehiago dituzte bakoitzaren barrutik irteten diren pausu edo aldaketek, kanpotik exijitzen diren lege edo inposaketek baino. Gainera ez nago guztiz ziur, ea norbaitek ez lukeen inoren bizitzeko era aldatzeko eskubide edo/eta botererik eduki beharko. Bai ordea, bizimodu desberdinak egon badirela kontatzeko gaitasun eta/edo erantzukizunik edukitzea. Badakit zoriontasuna, hitz konplexu, subjektibo eta potoloa izan daitekeela, baina, horrekin batera Maslow-en piramidean identifika ditzakegun gizakien behar gehienak materialak izan ez daitezkeela konturatzen naiz. Askoren ustetan, ni barne, sarritan gehiagoren nahiak betetzen jardutea baino zoriontasuna daukagunarekin asetzean datzala. Beraz, eta baita horregatik ere, momentu batez gelditu, eta arnasa sakon hartu. Ariketa interesgarri batekin jolastea proposatzen dizut: beitu, zenbatu, (pentsatu), gehitu eta kendu. Mugikor txikiago, titi handiago, kotxe azkarrago edo modelo berriago batek ez gaitu benetan zoriontsu egingo eta. Ezta ere libre bihurtuko.
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 36
Hondakinen kudeaketa Miren Kerejeta Sarriegi
Hondakinen kudeaketa egun bolo-bolo dabilkigun gai bat da, gehienbat Gipuzkoan. Baita etengabeko sesio bide ere. Izan ere, edozein gizarte pluraletan ezinbestekoak dira eztabaidak. Eztabaida hauetan sortu baitzen, hain zuzen ere, gaur egun hondakinak kudeatzeko indarrean darabilgun metodo bat, atez-ateko zabor bilketa: Ingurumenari eta osasunari kalteak murrizten dizkion kudeaketa bat, %80 baino gehiago birziklatzen da atezatekoarekin eta emaitzak hilabete batetik bestera ikus daitezke. Hala ere, kontra ageri diren taldeak badaude (interes politikoak alde batera utzirik): Zikina, gestio oso txarra eta deserosoa dela diote. Bi alderdiek dute arrazoi, jakina, eta ni horrekin bat nator. Lurraren lagunak eta Ekintzaile Ekologistak bezalako GKE laguntzaz egindako informearen arabera, etxeko hondakinen %90a birziklagarria da eta beraz hondakin kutsagarriak ez sortzeko atez atekoaren kudeaketa
ezinbestekotzat jotzen dut, gaur egun %25a besterik ez dela birziklatzen ikusita. Gainera, gaikako zabor kudeaketa honetan sortzen den errefusak, hau da, gai organikoarekin nahastu gabe, beste izaera bat du, ez du usain txarrik eta epe luzez manten daiteke etxean, 3 aste edo hilabete bat.
“Igor Ahedok erakutsi zigun bezala, mugimendu honetan erlazionaturik zegoen jendea absente izatera pasatu da eta absente zeudenak aurka zeudenekin bateratu dira. Talde estremistak sorraraziz. Eta horrek eragin duen iskanbila guztia� Baina, bestetik, bidezkotzat jotzen ez dudana atez-atekoa ezartzeko erabili den gestioa da. Atez-ateko honen emaitza onak bat-batean lortu nahi izan dira eta Gipuzkoa osora zabaldu nahi izan da lehen-bailen, herri ezberdinetan atez-atekoa egun batetik bestera ezarriz. Eta ez da kontutan hartu gizarte honetan badaudela talde batzuk birziklatasunarekin eta ingurumenarekin absente daudenak edo zoritxarrez kontu hauetaz paso egin, eta aurka daudenak. Hauek kontutan edo aintzat hartu ez direla deritzot, hau da, ez da denborarik edo behar bezalako taktikarik erabili edo egin hauek konbentzitu eta kontzientziatzeko, eta nire ustez, hortik sortu dela guzti honen kontrako
plataformak. Eta zer esan bapateko aldaketa honek ze eragin estresantea sorraraziko lioketen oraindik etxeetan bizi diren agure edo zaharrei, nahiz eta behin ikasita beraiek izan kudeaketa hau ongien egingo dutenak. Oso erraz ikusten da dena gazte zarenean. Igor Ahedok erakutsi zigun bezala, mugimendu honetan erlazionaturik zegoen jendea absente izatera pasatu da eta absente zeudenak aurka zeudenekin bateratu dira. Talde estremistak sorraraziz. Eta horrek eragin duen iskanbila guztiak. Iùaki Antiguedadek esan zuen bezala, lehendabizi bertsoa eraikitzerakoan bukaera, kasu honetan helburua (atez-atekoa), ezarri behar da eta gero hortik bertsoa eraiki: jendeari hasteko kontzientziazio pixka bat eman ikusteko ze gero beltza dugun horrela jarraitu ezkero, ondoren birziklatzea zer den erakutsi, herri askotan denboraren poderioz inongo inposaketarik gabe, boluntarioki geroz jende gehiagok erabiltzen duen 5. kontenedore marroia jarri (hasiera batean boluntario, gero beharrezko)‌ eta azkenik emaitza onak ematen dituen kudeaketa jarri. Dena den, eta amaitzeko, haratago zabaldu beharko litzateke eztabaida eta pentsatu zer egin beharko litzatekeen enpresa zein zentro komertzialetan sortzen den zaborrarekin, hemen sortzen den zaborra ez baita gutxi izango.
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 37
EKIN IRITZI ARTIKULUAK Arkitektura + bizi kalitatea + partaidetza Andoni Garzia Caballero
Gero eta dotoreago ikusten ditugu gure herri eta hiriak. Espazio publikoa guztion zergekin diseinatu eta eraikitzen digu gobernuak. Guztiona da eta guztiontzako egina alegia, eta horrela baldin bada ezinbestekoa ikusten dut hiritarron partaidetza aktiboa honen diseinurako eta erabilpenerako. Gipuzkoako eskualde baten, miloi euro erdiko partida zuzendu da hiritarrek aukeratutako 7 proiektu desberdinetan erabiltzeko. Edota nire herrian bertan, trenbidearen lurperatzeak eskaintzen duen aukera urbanistikoaren diseinua, herriko DBHko ikasleen eskuetan utzi dute, teknikoek jarritako irizpide batzuei jarraituta noski. Instituzioetan hartzen ari diren joera honi heldu behar diogu, etorkizunean joera hau areagotzen joateko beste zenbait gaietan baita ere. Bestalde gero eta gehiago ikusten ari dira material birziklatuekin, plastikoa adibidez, eginiko altzari urbanoak, bankuak, zakarrontziak, autobus geltokietarako plataforma
mugikorrak edota bidegorriak errepideetatik gure udaletxeak hortaz ahaztu egin da eta banatzeko erabiltzen diren bolardoak. erabat ahaztuta dago, gero eta irudi txarragoa du, emoten du inori ez zaiola axola. Arauak esaten duen moduan, gure herri eta Ematen du auzolanak herri txikietan egin hirietan eraikitzen diren etxebizitza zenba- daitezkeela bakarrik. Edota loregintza edo kiaren arabera lurzoruaren portzentaje obra inguruko ikasketak egiten ari direnak bat, aparkalekuetarako eta espazio berdee- euren klase praktikoak, eskolan bertan datarako zuzendu behar da. goen gela ziztrin batetan egin behar dutela, horrela kurtsoa amaitzean egindako lana, Askotan pentsatzen dot, nire inguruan, zer- kasu askotan desegiten da datorren ikasturtarako ote dauden erabilgarriak ez diren tekoak berregiteko. hainbeste zona berde, txakurrek “erabil� dezatelako bakarrik? Zonalde berdeak de- Bestalde zer esan abandonatuta dauden non erabilgarritasunerako izan daitezela eraikinei buruz, kasu askotan udaletxeenak mesedez! Pertsonen arteko harremanak dira, eta izan dogun ohiturari jarraituta, helahalbideratzen digun espazio publikoa di- duko da botatzeko eta eraikin barri eta moseinatzeko garaia da, hain indibidualista derno bat eraikitzeko eguna. Beharrezkoa al bihurtu den gizarte honetan ezinbestekoa da? Agian estrukturetan adituak diren tekikusten dut. nikoak kontratatuz eta isolamendu termiko egokiak jarriz izugarrizko eraikina bihurtu Zer esan leku batzuetan aurkitu ditzakegun dezakegu abandonatuta dagoen hori. bidegorriez... Laberintikoak iruditzen zaizkit eta tramuka eraikiak daudenez, askotan bi- “Urbanismoaren diseinua degorria utzi eta ahal dogun tokitik joaten gara gure bizikletekin. Udaletxe bateko te- interesatzen zait baina knikari batekin berbetan egon nintzen honi berez gehien kezkatzen buruz eta kotxeen aparkalekuak kentzea ez nauena etxebizitzaren zutela nahi argudio moduen erabilita mozegoera da� tu zidan... Baina hilabete batzuk geroago harrituta geratu nintzen zenbait lekutan Urbanismoaren diseinua interesatzen zait tabernetako terrazak jartzen hasi zirelako guztion zergak erabiltzen direlako... baina ordura arte kotxeen aparkalekua izandako berez gehien kezkatzen nauena etxebizitzatxokoetan... Ah klaro! Tabernariek zergak ren egoera da. ordaintzen dutela, egia. Kooperatiba komunitarioak Ziur ere denok dekogula gure inguruan Europako zenbait herrialdetan abandonaahaztutako txokoren bat. Leku atsegina, tuta dauden eraikinen jabeekin kontaktuan bukoliko eta historiaz beteta egon arren, jartzen diren kooperatibak daude, eta con gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 38
cesión de uso eskatzen diote. Zer da hau? Ba guk kooperatiba bat sortzen dugula eta hilero prezio justo bat pagatuta eraikina gure eskuetan dagoela! Eraikin osoa danona da! Espazio guztiak partaideek adostutako zereginetara bideratuko dira, haurtzaindegia, ikus-entzunezko gelak, garbigailuen gela, ludoteka, konpartitzeko sukaldea. Kooperatibak adostuko du zelan diseinatu eraikina, euren beharrak asetzeko eta era berean komunitatea sortzeko. Cohousing du izena sistema honek eta zure pribatasunerako espazioa baduzu noski! Komunitate guztiak desberdinak dira eta kooperatiba sortzean adostuko dira estatutuak. Gainera concesión de uso honekin, gure ondorengoei pasa diezaiokegu, gastronomia elkarteetan egiten den moduan bai! Sistema hau estatu mailan, gehien bat, aktibo edo osasun problema larririk gabe ikusten diren pertsona helduen artean ikusten ari da. Baina baita ere jende gaztea honetara jotzen hasi da. Euskal Herrian badaudela badakit, Araban Aletxa herrian besteak beste. Etxebizitza mota hau hipoteka potoloetatik aldentzeko modu bat da. Duela urte batzuk Basaurin bazegoen itsasontzi kontainerrekin diseinatutako etxebizitza proiektua Santiago Cirugeda arkitekto sevillarrak eginikoa. Herriko gazteei alokairu merke moduan zuzendua, ez dakit zergatik ez zen aurrera atera. Eraikuntza sistema honekin Código Técnico de la Edificación eskatzen dituen baldintzak bete ditzakegu
arazorik gabe. Arazoa eraikigarria den lursailen prezio ordainezina da, baina kasu hauetan oinarriturik, pentsatzen hasten naiz babes ofizialeko etxeetan: publikoak diren edo instituzio publikoak erosi duten lursailetan, zergatik ez dira horrelako eraikitze sistemak erabiltzen? Etxegintza tradizionalean etxe bloke bat eraikitzeko 1, 2 edo 3 urte erabiltzen dira eta horrek dakarrena: zenbait langile epe horretan lan izango dutela bermatzen dela, sistema desberdin hauekin etxebizitzak askoz be arinago amaitzen direnez. Eraikuntza, motore ekonomikoa izateari utziko ziola eta horrek bizi garen munduan ez du komeni.
“Auto-eraikuntza ekologikoa primerakoa ikusten dot. Hala ere lursailen prezioek ez dute batere laguntzen” Babes ofizialeko etxeak aipatu ditut, eta zer esan, bogan dauden kooperatibei buruz? Kooperatibak ote dira? Kasu honetan interes ekonomikoa duten promotoreak eta eraikitzaileak erosle bila dabil. Zergatik ez kontrakoa? ezin dugu guk erosle moduan kooperatiba bat sortu eta arkitekto, eraikitzaile eta behar ditugun teknikoak kontratu?
batere laguntzen, baina zure etxea zure kabuz eraiki ezkero, alde batetik izugarri ondo sentituko zara, zure eskuz altxatutako etxetxo baten biziz, bestetik zure beharretara edo bizi estilora egokituko duzu diseinua. Asko irakurriz eta laguntza tekniko apur batekin “etxe pasibo”, “etxe autosuficiente” (kanpoko energiaren beharrik ez edo oso gutxi behar duten etxebizitzak dira hauek). Eraikuntza mota honetan, material ekologikoekin izugarrizko isolamendu termikoa lortu dezakegu eta hau etxe bioklimatikoen ezaugarriekin uztartuz passive house deritzona lortuko genuke. Werner Smith arkitektoak Suitzako Alpeetan eraikiak ditu lastozko etxe pasiboak. Han Alemanian edo Erresuma Batuan posible bada gure inguruan baita. Euskal Herriko arkitektorik adituena Iñaki Urkia da eta horrelako etxebizitza proiektuak sinatzeko eta eraikitzeko gai da estatu mailan. Auto-eraikuntzarako gehien erakartzen nauen materia lastoa da. Fardoekin paretak oso errez altxa daitezkeelako eta eskaintzen duen isolamendu termiko eta akustikoa itzela delako.
Auto-eraikuntza ekologikoa Auto-eraikuntza ekologikoa primerakoa ikusten dot. Hala ere lursailen prezioek ez dute gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 39
EKIN IRITZI ARTIKULUAK Uraren kudeaketa Izaskun Inza Lizarza
Ura bizitzarako oinarrizko elementua da, ezinbestekoa, arnasten dugun oxigenoa den bezala. Hala ere, zenbaitetan berotegi efektuari edo ozono geruzaren arazoari garrantzi gehiago ematen zaie gure itsaso, ibai, laku eta lurpeko urek pairatzen duten kutsadurari baino. Ura, ondasun preziatua Bizi garen planetaren gainazalaren hiru laurden urez estalita dago, baina guztiaren %97 ozeano eta itsasoak dira, hau da urgazia. Geratzen den ur-gezaren %2.3a poloetan izoztuta topatzen da, beraz oso zaila da baliagarriak direla esatea kontsumo guneetatik oso urrun aurkitzen direlako. Geratzen den %0.7 horretan ibaiak, lakuak, lurpeko-urak eta atmosferan gas egoeran dagoen ura sartzen dira. Beraz, zenbatuta dago biltegiratzeko eta erabiltzeko erraza den uraren portzentaia oso-oso txikia dela, %0.03. Honekin argi ikusten da uraren gainean hitz egiten ari garenean, altxor batez ari garela. Baina arazoa ez da hor amaitzen, aberastasun hori ez baitago populazioaren eta kontsumo-beharren arabera banatuta.
Zertarako behar dugu ura? Galdera honi erantzun aurretik konturatu behar dugu gure gorputza %70ean urez osatuta dagoela, landare eta gainontzeko animaliek ere ezinbestekoa dutela bizirik irauteko, eta gizakia bera ere lehenago hiltzen dela ur faltagatik goseagatik baino. Beraz, aurreneko erabilera eta nere ustez, garrantzitsuena, ekosistema bat garatzeko baliabidearena da. Hortik aurrera, gainontzeko erabilerak bi multzotan banatuko nituzke, uraren kalitatean nahiz kantitatean eragina dutenak eta ez dutenak: ERAGINA BAI
ERAGINIK EZ
•Hiri nahiz industria txiki-ertainen hornikuntza •Industria •Nekazaritza, ureztatzeak •Abeltzantza
•Energia iturri bezala, zentral hidroelektrikoak •Hoste-sistemak industrian •Aisialdia (arrantza, bainurako, kirolak) •Nabigazioa •Akuikultura
Tradizionalki bi bide garatu dira ura lortzeko, gainazaleko urak eta lur azpiko urak baliatuz hain zuzen. Baina gizartearen garapena denboran zehar aldatzen joan denez, ureskaria handitzen joan da eta beste bide batzuk ustiatzeko beharra ikusi da, hala nola: bererabilera, desalazioa, trasbaseak eta uraren aurrezpena banaketa-sareen efizientzia bultzatuz. Zertan xahutzen da ur gehien? Espainian nekazaritza da ur gehien kontsumitzen duen sektorea (guztirako kontsumoaren %75 - % 90 inguru) eta hazkuntza askok, gainera, ez dute ureztatze-sistema eraginkorra. Urpetze bidezko ureztatzeak, ur gehiago gastatu ez ezik, kutsadura gehiago ere hedatzen du, akuiferoetara ongarrietako nitrato gehiago garraiatzen dituelako. Horrek, uraren kalitatea kaltetzen du eta osasun arazoak ekar ditzake. Hau guztiaren aurrean zer egin ordea? Neurri eraginkor bat izan daiteke ura xahutzea bultzatzen duten landaketei dirulaguntzak murriztea eta ura aurreztean oinarriturikoak bultzatzea. Datu batzuk, kotoiak 10.000 metro kubiko behar ditu hektarea bakoitze
Nondik lor dezakegu altxor hori?
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 40
ko eta arrozak 14.000 metro kubiko. Nekazaritza alde batera utzita, hirian ur-kontsumaren inguruan dagoen ahulguneetako bat banakuntza-sarea da. Lan handia egin beharra dago hornikuntzasareak egoera onean mantentzeko eta horrek inbertsio handiak eskatzen ditu. Baina begi bistan geratzen ez direnez, zein ohartzen da gure herrian hoditeria aldatu duten edo ez?
“Gizakia %70 batean ura bagara, zergatik ez dugu energia hori pertsona orok ura izateko duen eskubidea bermatzeko?” Horrekin ur-jarioak ekidingo lirateke eta ur-bolumen handiak alferrik ez galdu. Horren kalkukuak eginak daude: Espainia osoan sareak modernizatuko balira 1.500 hektometro kubiko ur aurreztuko lirateke urtero, hau da, 1.500.000 milioi litro (Esako urtegiaren edukiera 3,35 aldiz). Beste datu bat: Bartzelonak banakuntzasarea hobetzeari esker, ur gastuaren %8 aurreztea lortu zuen. Kudeaketa publikoa & pribatua Gaur egungo gizartearen norabidea ikusirik, ukaezina da lehengaien eta energia-baliabideen kontrola izateak duen indarra kapitalismoa ardatz duen mundu honetan. Pribatizaziorako joera duten politikek erakutsi dute badaudela estatuen gainetik dauden botere-guneak, eta hauek gatazka
geoestrategikoak bultzatzen dituzte. Eta nola ez, ura ez da gatazka hauetatik libre geratu. Zenbait adituren iritziz, 3.Mundu Gerra eragiteko adinako indarra izan dezake. Hau ekiditeko, 2010ean Nazio Batuen Erakundeak “Pertsona orok Ura eta Saneamedua izateko duen giza-eskubidea” onartu zuen. Beraz argi ikusten da, urak lehen mailako zerbitzu publikoa izanagatik, geroz eta interes handiagoa pizten duela enpresa pribatuengan. Arazoa eskala txikiagon aztertuz gero, egun ur-hornikuntza eta saneamenduaren eskumena erakunde publikoek dute, baina gure lurraldean herri desberdinak elkartuz kontsortzioak sortu dira, hornikuntza eta saneamendu instalazioak kudeatzeko (urtegiak, edateko uren araztegiak, hondakin uren araztegiak, ponpaketak,…). Nire iritziz hau da biderik egokiena, herri gehienetzat zaila da beren kasa, bakarka, zerbitzua ziurtatzea eta elkarketa hauen bidez helburua lortzen dute, esku pribatuetan erori gabe.
moduan oinarrizko kontsumoak prezio jakina du (derrigorrez ordaintzen den minimoa) eta muga hori gainditzen duenak garestiago ordaintzen du. Europar Batasuna, bere aldetik, ura etxeraino eramatea benetan zenbat kostatzen denaren arabera kobratzearen alde agertzen da: neurri hori hartuko balitz, dirutza kostatu diren aldatze erraldoiei esker lortzen den ura kontsumitzea oso garestia bihurtuko litzateke eta uraren erabilera iraunkorra egiten den tokietan, berriz, merke antzean kontsumi liteke. Bukatzeko, aste hauetako itsasoko ekaitzen bitartez ikusi da bare dagoenean duen edertasunaren atzean ezkutatzen duen indarra, boterea. Niri galdera bat sortu dit honek. Gizakia %70 batean ura bagara, zergatik ez dugu indar hori aprobetxatzen uraren kalitatea mantentzeko, duen energia hori berrerabiltzeko edo persona orok ura izateko duen eskubidea bermatzeko? Bitartean, zaindu eta gozatu dezagun ura!
Prezioa eztabaidagai Ur-kontsumoa kontrolatzen lagundu dezakeen aldagai bat prezioa izan liteke. Baina bizitzarako oinarrizko baliabide bat izanik, zilegi al da prezioarekin jolastea? Prezioa asko garestituz gero, sarrera txikieneko herritarrei oztopoak ezarriko litzaizkieke; baina ura denoi iristeko politikarekin behar baino gehiago merketuko balitz, kontsumo datuak izugarri handitzea eragin liteke. Gaur egungo ordainketa
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 41
EKIN IRITZI ARTIKULUAK Zer da jasangarritasuna zuretzat? Olatz Goikoetxeaundia Usandizaga
Jasangarritasuna hitza ekologiarekin lotzeko joera dugula baina askoz eremu zabalagoa hartzen du. Kontzeptuaren adar nagusiak gizartea, ekonomia eta ingurumena dira baina hauetako bakoitzak adaxka ugari ditu. Gaia benetan landu nahi bada 3 atalek garrantzia bera izan behar dute, guztiz erlazionatuta daude elkarren artean. Lotura hauek garbiago ikusteko FAO erakundeak egin berri duen ikerketa bat aipatu nahiko nuke. Dagoeneko datu ezaguna genuen egunero 870 milioi pertsonek gosea pasatzen dutela eta aldi berean, munduan ekoizten den jakien herena alferrik galtzen dela. Honek sortzen dituen eragin ekonomiko edo osasun arazo larriak ahaztu gabe, orain aztertu dutena elikagaiak alferrik galtzeak ingurumenean eraginik ote duen izan da eta bai, baditu, ez gutxi gainera. Kalte larriak eragiten dizkio klimari, uren eta lurren erabilerari zein biodibertsitateari. Honela, gurpil zoro batean sartzen gara. Izan ere, aipatu berri ditudan kontzeptuak ezinbestekoak zaizkigu gizakioi elikagaiak lortzeko. Iker-
ketaren arabera kontsumitzaileen praktika desegokiak eta hornitze katearen mailen arteko komunikazio falta dira egoera honen erantzule nagusiak. Egoera aztertzeaz gain errealitate hau aldatzeko zenbait jarraibide ere eskaintzen dira eta hauek eredu jasangarriago batean kokatzen dira. Garbi esaten du elikadura kate osoan (nekazari eta arrantzale, elikagai ekoizle eta supermerkatu, tokiko eta nazio gobernu, zein kontsumitzaileak) egin behar direla aldaketak elikagaiak alferrik ez galtzeko edo, eragotzi ezin dugunean, berrerabili nahiz birziklatzeko. Arrazoi nagusia: ezin dugu jarraitu munduko biztanleen %20ak baliabide guztien %80a kontsumitzen. Hiru aldaketa nagusi proposatzen ditu: eskaintza eta eskariaren arteko oreka zorroztea (kontsumituko ez diren elikagaiak sortzeko natur baliabideak erabiltzea saihestuko litzateke), elikagai soberakinak elikadura katearen barruan berrerabiltzea edo bigarren mailako merkatuetara jotzea eta berrerabili ezin dena birziklatu edo berreskuratzea (konposta eginez, esaterako). Gobernuei, nekazariei eta elikadura enpresei beste hainbat neurri ere proposatzen zaizkie: ekoizpen prozesuak hobetzea, nekazariak kooperatiba edo elkartetan biltzea eta teknologia berrien erabilera adibidez. Kontsumitzaileen ohitura aldaketa soil batzuekin ere asko egin daitekeela azpimarratzen da. Eredu jasangarria duen gizarte batean bizitzeko beraz, beharrezko izango da gure bizitzeko moduaren ezaugarri nagusi izan den hazkundea berriro ebaluatzea. Hortik
aurrera ordea posible al da bakoitza era alternatiboan bizitzea? Bai, guk bizitzea badaukagu, aukeraren munduan gaude. Beste %80a da aukerarik ez duena. Gure sistema hau kontsumoan oinarrituta dago eta gauzak ahalik eta kontsumo handiena izan dezaten diseinatzen diren aldi honetara nola iritsi garen uler daiteke jarraian idatzi dudana bezalako adibideekin. Behin iradoki omen zitzaion Gilletteri asma zezan zerbait erabili, bota eta berriz ere erosi beharko zena, alegia, “zerbait perfektua saltzaile batentzat�. 1901ean aurkeztu zuen bere asmakizuna: bizarra egiteko labandun makinilla. Honela, ustiatu-kontsumitu-bota lerro zuzenean bidaiatzen dute materialek lerroaren bi muturretan arazoak sortuz. Lerro honen azken pausoa, bota, izan da azken aldian batez ere Gipuzkoan zer esana eman duen gaia. Aipatu berri dudan kontsumo ereduaren ondorioz zabortegiak gainezka zeuden eta honen konponbide bezala erraustegia proposatu zen. Orain dela gutxi jakin dugu erraustegiarekiko lotura guztiak apurtu direla eta jasangarritasunaren ikuspegitik erabaki egokia izan delakoan nago. Izan ere, zaborraren bilketa masiboa negozio borobila zen gutxi batzuentzat baina ez zen arazoaren konponbide. Gogoratu erraustegiak zaborra eraldatu egiten duela eta ez deuseztatu. Ez da jasangarria ekonomikoki, ez da jasangarria osasunaren ikuspuntutik eta batez ere, ez da jasangarria sozialki. Kontsumo eredua da aldatu behar duguna eta beraz landu beharreko atala murrizketarena da. Orain arte bilketa sistemari
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 42
dagozkion aukera desberdinak aztertu eta herri askotan emaitza oso onak lortzen ari dira baina zaborrik onena sortzen ez dena da. Birziklapenaren aurretik prebentzioa eta berrerabilpena daude eta hemen jarriko nituzke etorkizuneko erronkak. Lan asko daukagu egiteko zero zabor bidean baina badirudi norabide egokia hartu dugula.
“Hezkuntzak eginkizun handia du heziketaren araberako ohiturak hartzen ditugula kontutan hartzen badugu” Norberak gauza asko egin ditzake guztion mesedetan baina benetako soluzioa gizarte eta herri osoan oinarritzen da, orain arteko jokamoldeak zuzentzeko erabaki ausartetan. Gaurko sistemak arazoa sortu ez ezik elikatu egiten du eta gero, konponbidea norbanakoaren borondatearen eskuetan utzi. Adibidez, autoa etxean utzi eta garraio publikoa erabiltzea gomendatzen digute ekologiaren izenean. Ordea, autoen salmenta %40 erori dela eta diru laguntzak jartzen dituztenak ere pertsona berberak dira. Hain zuzen ere autoa izan da gizarte “aurreratuaren” ikur garrantzitsuenetariko bat. Batzuen ustez gure bizitza asko hobetu du eman digun askatasuna dela eta. Kritikoek ordea kutsadura eta petrolioarekiko dependentziaz ohartarazten gaituzte. Modernitatearen teoriaren jarraitzaileen arabera zientziari esker lortuko dugu autoak mugitzeko beste erregai mota batzuk erabiltzea
(bioerregaiak, hidrogeoa, ura…). Kritikoen iritziz hauek ez dute arazoa konpontzen autoan oinarritutako gizartea (etengabeko mugikortasuna bultzatzen da, errepide berriak eraikitzeko beharra sortzen du…) inoiz ez delako ekologikoa izango. Gaineratzen dute erregai alternatibo hauen gehiengoak ez duela arazo ekologikoa konpontzen: bioerregaien lehengaiak pertsonak elikatzeko erabilgarri izan daitezke, hidrogenoa sortzeko prozesua guztiz ekologikoaren aurkakoa da eta ura, oraingoz, baliabide mugatua da. Kontutan hartu behar dugu bizi-mailaren igotzeak beti ez dakarrela berekin bizikalitatearen hobekuntzarik. Bizi-kalitatea hobetzea izan beharko luke gure helburu, hau da, eroste ahalmenaren alderdi kuantitatiboaz gain gizartearekiko, ekologiarekiko edota kulturarekiko harremanak indartzea. Askoren ustez, ordea, bizi-kalitatearen neurgailuak dirua, ondare eta kontsumo ahalmena dira oraindik ere. Gure gizartean bizi-mailaren gorakadak estresa, aisialdia murriztea eta beste hainbat aldaketa ekarri ditu eta nire ustez honek galera bat eragin du bizi-kalitatean.
utziaz edota sozialki egoistak diren praktiketatik eskuzabalagoak direnetara igaroaz. Aldaketak ez ditugu gustuko baina gaur egungo gizarteak baditu jakintzak, medioak eta egiturak aurrerapausoak eman ahal izateko. Inoiz baino informazioa gehiago dugu esku artean eta ondo erabiltzen ikasi behar dugu erabaki egokiak hartu ahal izateko. Hezkuntzak ere eginkizun handia du heziketaren araberako ohiturak hartzen ditugula kontutan hartzen badugu. Utopikoa dirudien sistema sozial alternatibo hau errespetuan eta berdintasunean eraiki beharko da geroa, lurrarena eta lurtarrona, bermatu ahal izateko. Nire ustez gauzatu daitekeen zerbait da. Munduaren geroa aurreikusi eta bertsoaren azken puntua finkatu behar da bidean aurrera egiten hasi gaitezen.
Gaur egungo eredu sozial-ekonomikoari mugak jarriko dizkion politika koherenteak behar ditugu jasangarritasuna lortu nahi bada. Eskala handian muga hauek ekoizpenaren kontrolean, baliabideen kontsumoan, kutsadura eta hondakin kopuruan eta ekonomiaren desmaterializazioan jarri beharko dira esaterako. Bakoitzak gure buruari ere jarri beharko dizkiogu mugak gutxiago kontsumituz bizitzen ikasiaz, “zenbat eta gehiago hobeto” bezalako baloreak alde batera gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 43
izan

gazteekoliderrakmemoria2013 I 44
IZAN aldia, ekimen honen bukaera baino gehiago, ekimenari jarraipena ematen dion aldia da, ekimenaren muina . Aurreko faseak bezain garrantzitsua da, ekimen honi nolabaiteko amaigabetasuna emango dion aldia baita. Egitasmo honetan parte hartu dugunok argi izan behar dugu geure ezagutzak, ideiak eta balioak ez ditugula geuretzat soilik gorde behar; jasangarritasunarekiko erantzukizun handia baitaukagu eta praktika jasangarriak zabaldu behar baititugu. Hori dela eta, etorkizunean SAREA izango da IZATEKO lekua eta EKITEKO lekua; elkartrukerako, harremanetarako eta aurrera egiteko nolabaiteko gunea, bai barrura, bai kanpora begira. Gazte Ekoliderren promozio ezberdinetako bilgunea.
La que se denomina como “SER”, además de ser la fase final de esta iniciativa, también es la que da continuidad a este proyecto, la que hace que el proyecto perdure en el tiempo. Las personas que hemos participado en esta quinta edición debemos valorar sobre cómo seguir compartiendo nuestro conocimiento, nuestras ideas y por supuesto nuestras prácticas sostenibles. Para ello, la Red es un espacio adecuado desde el que poder ACTUAR: un espacio para construir, para el intercambio, para las relaciones sociales, para avanzar hacia la sostenibilidad, para mirar hacia dentro y hacia fuera. Un espacio que sirve de punto de unión para las diferentes ediciones de GAZTE EKOLIDERRAK.
The NETWORK phase, besides being the last phase in this initiative, is also the one that truly lends continuity to this project, what makes the project last over time. The people who participated in the 5th edition of GAZTE EKOLIDERRAK should know that we have a great responsibility to our environment, and thus, we must make an effort to share our knowledge, our ideas and, of course, our sustainability practices. So starting now, the network will be a space where you can BE, where you can ACT: a space for exchange, for social relationships, for progressing towards sustainability, for looking within and outward, and a space that serves as a meeting point for the different editions of GAZTE EKOLIDERRAK.
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 45
ZER DIOTE GAZTE EKOLIDERREK EKIMENAZ? O JA R R ER A P O SI TI B «Kurtsoak orora, nire pentsatzeko era aldatu du eta hori oso positibotzat jotzen dut. Beste toki edo momentu batean ezingo nuen, ikusi eta ikasi dudana ikusi eta ikasi.»
AK
«Giro ona»
K R IT IKOA «Prozesua ona iruditzen zait teorian (diagnostikoa, ideiak, beharrak eta taldeak sortzea), baina praktikan denbora gutxi dago jendea ezagutzeko taldea eratu aurretik, bakoitzaren konpromezua ikusteko, eta hori gure kasuan muga bat izan da.»
B A I, B A IN A… “Polita izan da, nahiz eta fase askotatik pasatu garen (motibazioa, zalantza, aldaketa, gogo falta, motibazioa berriz...). Proiektua definitzen asko tardatu dugu, eta ideia eta aldaketa pila izan ditugu. Hala ere taldea oso orekatua egon da, elkarri animatu eta lagundu diogu eta giro polita sortu da. Prozesuak jarraitzea gustatuko litzaidake. Gainera, pertsonalki proiektuen inguruan asko ikasi dut. Karreran ere horretarako asignatura bat izan genuen, baina ez du zerikusirik, eta askoz gehiago ikasi dut prozesu honetan unibertsitateko ikasgaian baino.”
AU TO K R IT IKOA
Talde izatea falta izan zaigu. Ilusioa badago baina konpromezua ez. Iruditu zait bakarrik batzuk “tiratu dugula del carro.”
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 46
k... intzak, egitasmoa zkeen helburuak. Ek era ab ar n rre ha be “Irekia, finkatu daite a etetik behin et ab hil bi ak ial tz en Bilerak pres ntziatuagoa...” maizago edo dista
DUZU N O LA KOA N A H I R EN IZ ATE A EKO LI D ER SA R EA?
“Sare aktibo bat. Denok denengatik ikasi ahal izateko.”
u
rea nola berpizt i gara, berriro ere sa “Horretan lanean ar a.” dezakegun, bueltak
“Antolaketa moduan minimo batzuen beharra ikusten dut. Sarearekin ez gara ‘ezkonduko’ eta dinamizatzaileak beharko dira nahitaez.” a izatea garriago r a k ra a r e ak aurre “Sarea Proiektu zeko.” . e k u n o nahik auzat ko eta g eramate
“Sarea sinplea izan beha
“Sarea herraminta oso ona izan daiteke proiektu berriak garatzeko adibidez. Antolaketaren inguruan... galdera ona! Eta erantzunik ez.”
dut. “Sarea dinamikoa izatea nahi konetik sar riak ber uen iekt Gure pro ean Urt . tatzea edo parte-hartzea ak behin ekoliderreko edizioko den ea.” egit bat ra bile batera
r da. ”
e hartu eta proiektuetan part “Sareko jendearen go guztietan da i rg (a ke o litzaida laguntzea gustatuk an behin gauzak rri izatea eta noize ezetz, baina bai be antolatzea...)”
“Interesgarria iruditzen zait alternatibaren inguruan aipatu dena. Dinamikoa eta geografikoki bilgune ezberdinak izatea espero dut.” “Ez dut batere argi zer-nola-norknon, baina nik uste hitz eginez eta elkartrukatuz gauza politak aterako direla.”
“Ezagutzaren hedapena. Gizarte jasangarriago baterantz joatea ahalbidetuko duten ekimenak antolatzen.”
tak...”
pake “Baratza sarea. To
eak ez du parte hartuko baina “Agian edizio guztietako jend asanbleak hilero egiten badi30-40 bat aktibo bagaude, eta tuz...” ra, 4-5 ekintza urtero planifika
“Sareko ekoliderrekin kontaktua man tentzea oso interesgarria iruditzen zait, alderdi profesio nalean harremanak sustatzeko eta baita iniziatiba sozi alen inguruko ezagutzak partekatzeko. Foroa gaur egun dago en bezalaxe ez da oso herraminta praktikoa, beste alternat iba bat bilatzen saiatu beharko ginake.”
“Ekintza konkretu tan auzolanean et a antolaketan parte hartzeko. Alternat iba Hegoalde baten er aketan parte hart zeko edota eskualde ma ilan (Bizkaialdean ere) sinergiak sortzeko . Alternatiba Hego alde edota beste edozein ekimen antolatzeko kontatu nirekin!”
iko nuke, tarteka plan“Bilgune AKTIBO bat izatea nah teko gai dena. E-mailez teatzen diren ekintzak gai ema jarraitu beharko genuke.” edo foroaren bidez antolatzen
eta on baten beharra “Ez dakit garbi, hala ere antolak beharrezkoa ikusten det.”
“Oraindik ez dut nire burua ikusten sarean, baina gustatzen zait gonbidapen hori izatea, prest nagoelako.”
an t bidez iz a interne behin beio z a ik n “Komu urtean da baina goke.” beharko a ondo le e z t r a lk e t hintza gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 47
ZER DIOTE TREBATZAILEEK EKOLIDERREN EBALUAZIOA IRAKURRI ONDOREN?
AURTENGO TREBATZAILEAK Alicia Suso Mendoza. Herritarren Partaidetza eta Garapen Komunitarioaren arloan aditua
Josu Iztueta. NairobitarraBidea Amets-eko kidea
Alfredo Gardeazabal. Lakabe komunitateko biztanlea
Joxerra Garzia. Idazlea eta ikus-entzunezko komunikazio eta publizitatean aditua
Amaia Antero. Arizmendi ikastolako Bazara proiektuaren arduraduna
Mario Zubiaga. Zientzia Politikoetan irakaslea UPV-EHUn
Asun Fernández. Ingurugela Bizkaia
Marta Higuera. AntiguaOtarrak kontsumo taldeko partaidea
Claudia Pennesse. Bizikalitatean Esazu Arkitekturako Ikerkuntza Taldearen partaidea Denis Itsaso. Gipuzkoako PSEEEren Zuzendaritza Batzordeko Ingurumeneko idazkaria Florent Marcellesi. Idazlea eta Equo-ko zerrendaburu “Nahi Dugun Europa” formazioan Igor Ahedo. Politika eta Administrazio Zientziako irakaslea UPV-EHUn Iñaki Antiguedad. Hidrogeologian katedraduna, Geologiako irakasle eta ikertzailea Iñaki Marko. Hobekuntza eta Berrikuntza dekanordea UPV-EHUn Iraitz Agirre Aranguren. Debagoieneko Bagara Herrigintzanen dinamizatzailea Joseba Koldobika Arbaiza. Geografoa eta Lurraldeantolamenduaren aditua
Mauge Cañada. Psikologoa eta bideratzailea
MARIO ZUBIAGA: «Hobetzeko aukera ematen du: hurrengoan, kaña gehiago!! ;-)) Talde oso aktiboa izan zen, bizia, eta gustora egon nintzen arratsalde hartan. Ikuspegi akademikotik ez dago inongo pegarik, kontrara, dena primeran.»
Nora Hacine Bacha. Talde Coaching-a eta hezitzailea Oihana Orkolaga. AntiguaOtarrak kontsumo taldeko partaidea Olatz Grijalba Aseginolaza. Bizi-kalitatean Esazu Arkitekturako Ikerkuntza Taldearen kidea Ortzi Akizu. Ekobidaiaria eta ingeniaria Ricardo Amasté. ColaBoraBora Koop Elkarte Txikia Tomás Tamayo. Burutek eta HUB Donostia Unai Lizarralde. Igeldoko Aristondo Baserriko gaztea Víctor Peñas. Geografian doktorea eta Ura Agentziako teknikaria Xele Olaizola. Kutxabankeko eraldaketa eta prozesu minoristen arduraduna
IÑAKI ANTIGUEDAD: «Jasangarritasuna ulertzeko ikuskera diferenteen arteko buruz burukoa egoki iruditzen zait, are gehiago halako ikastaro baten hasiera modura; eta holaxe hartu dute ikasle askok, pozgarria niretzat, benetan. Baina arriskua ere bada hor, goiko mailan geratuta beheko mailara ez jaistearena. Kontua da 2 ordutan ezin maila bietan aritu, ezin. Eta goiko maila funtsezkoa iruditzen zait, ezinbestekoa, beheko mailan egin daitekeena kontestualizatzeko derrigorrezko. Hortaz, ikasleren batek dioen bezala, agian 4 orduko ekitaldia izan liteke hurrengoa.» gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 48 gazteekoliderrakmemoria2013 I 48
VICTOR PEÑAS SÁNCHEZ:
OLATZ GRIJALBA ETA CLAUDIA
«Muchas gracias por la oportunidad que, una vez más, me habéis dado para avanzar en el reto de la construcción de un nuevo modelo de pensamiento hidrológico que ensalce, más allá de los valores productivos del agua y los ríos, los valores ambientales y, muy especialmente, los ecosociales y culturales. Creo que este tipo de iniciativas sirve para avanzar en este sentido y comprender que los ríos, además de ser corredores ecológicos que mantienen una dinámica geomorfológica, también son emociones y generan felicidad para el ser humano. Con ello iremos generando una Nueva Cultura Fluvial.»
PENNESSE: «Está bien conocer las valoraciones, aunque algunas sean algo duras. De hecho, lo que se transmite en las valoraciones lo sentimos también nosotras en clase. En general nuestra valoración es muy positiva. Sobre todo con respecto a la actitud de los alumnos que estuvieron mucho más activos de lo que estamos acostumbradas en otras clases de grado, de máster... Se notaba una gran motivación, lo cual es muy
agradable. En cuanto al planteamiento de la ponencia, la valoración no es tan positiva. Para nosotras era importante contar no solo el proyecto, sino también el origen y el planteamiento teórico del mismo, sobre todo por el carácter multidisciplinar del alumnado, y pensando en que muchos de ellos se aproximaban por primera vez a estos temas. Había demasiada información para dos horas, y al final, no pudimos explicar bien el proceso ESAZU.»
ALICIA SUSO: «Niretzako, aukera izugarri polita ikasteko, gazteekin partekatzeko... beraz eskerrik :«Eskertzen dira ebaluazioa eta asko guztioi!! (berebiziko Sabino eta komentarioak. Beti lagungarri ikasteko eta Aintzaneri harreragaitik eta lanagaitik). “out of the box” norbera ikusteko.» Ondo segi!»
XELE OLAIZOLA FLORENT MARCELLESI: «Me gusta lo que leo, hasta las críticas.»
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 49
ZER DIOTE TREBATZAILEEK EKOLIDERREN EBALUAZIOA IRAKURRI ONDOREN?
ORTZI AKIZU:
RICARDO (ANTÓN) AMASTÉ:
«Etorkizuneko eredu energetiko berria diseinatzea gure baitatik hasten da, eta horretarako lehen urratsa burutzen dugun kontsumoaren konszientzia eta kuantifikazioan datza. Ez era ingenieristiko batean, baizik eta logika eta egunerokotasuneko ezagutzak erabiliz gure sukalde, etxe, ibilgailuen ulermenera iristea da helburua. Ederra izan da Ekoliderretan kontzeptu hauek lantzen hastea eta mundua jasangarria izatea zer den aztertzeko TRESNA OBJETIVO batzuk lantzea alkarrekin. Ondoren, tresna hauek eskuan hartuta, munduan zehar dauden eredu ezberdinak alderatu ditzakegu, eta era kritiko batean hausnartu. Munduan zeharreko esperientziak sakonago aztertzeko astia falta izan zaigu, bakoitzak bere Ekobidaia pertsonala burutu beharko du! Ederra izan da arratsalde bat gazte ausart hauekin elkarbanatzea denok ere helburu antzekoak ditugunez, elkar laguntzeko!»
«Comparto la valoración general. Interesante pero mucho lío. Así que mi valoración es un poco la misma. Como yo soy una persona difusa, que le gusta perderse y tal, estaría bien que centremos el qué. De qué interesa más que yo hable, de manera más concreta, para que así pueda ser más ¿didáctico? También podríamos pensar en el formato, hacer algo que nos saque de lo retóricodiscursivo. Esto podría ser a través de una dinámica genérica o a través de un proyecto (propuesto desde Ekoliderrak o desde ColaBoraBora). Si por el contrario valoramos que esa dispersióncomplejidad-confusión puede tener valor, yo situaría mi clase más al principio, cuando todavía se están situando. Desde luego, a mí vuestro programa me gusta y encantado de repetir el año que viene ;) Besarkada!»
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 50 gazteekoliderrakmemoria2013 I 50
AURTEN AZTERTU DIREN ELKARTE, EGITASMO, ENPRESA ETA TALDEAK Aranzadi Zientzia Elkartea
Ekoliderrak Sarea
Goiener
Mundubat
Astra Gernika
Ekologistak Martxan
Guifi.net
Parte Hartuz
Auzolan
Elkarsarea
Hegoa
REAS Euskadi
Bagara
Emaús
HerriOla
Som Energia / Energia Gara
Basherri Taldeak
ENEEK
Hiria Kolektiboa
Surfraider
Bilbao Berrikuntza Faktoria
Eraldalab
IGI-CEA Gasteiz
Sutearo
Bizi!
Esazu
Ingurugelak
TIA
ColaBoraBora
Esnetik
Innobasque
Topagunea
Cristina Enea Fundazioa
Itsasgela
Udaltruke
Datorkigunea
Euskal Herriko Laborantza Ganbara
Kalapie
Unesco Etxea
Denbora Bankuak
Eutokia
Koopera
Visualiza
Desazkundea Bilbo
Fiare
Lakabe
Zabaldi
Economía del Bien Común
Garabide
Landare Kooperatiba
Zero Zabor
Ekolapiko
Gasteiz en Transición
Mugarik Gabeko Ingeniariak
AURTENGO TUTOREAK Naiara Elorriaga. Kutxa Ekoguneko Ingurumen Hezkuntza eta Edukien departamentuko kidea Xabier Esteban. Kutxa Ekoguneko Proiektuen koordinatzailea
GAZTE EKOLIDERRAK PROIEKTUAREN LANTALDEA Itsaso Olaizola. Arduraduna Amaia Otazo. Aholkularia Aintzane Gamiz. Koordinatzailea Sabino Ormazabal. Koordinatzailea
Xele Olaizola. Kutxabankeko eraldaketa eta prozesu minoristen arduraduna Amaia Otazo. Kutxa Ekoguneko Kontsumo jasangarria departamenduko arduraduna Zuriñe Sanchez Maguregi. Kutxa Ekoguneko Marketin eta Komunikazio arduraduna
gazteekoliderrakmemoria2013-2014 I 51
PROIEKTUAN PARTE HARTU DUTE
HUMANITATE ETA HEZKUNTZA ZIENTZIEN FAKULTATEA FACULTAD DE HUMANIDADES Y CIENCIAS DE LA EDUCACION
Lakabe
Segurako aterpetxea
Dhanya wad
Спасибо!
Grazas اركش
Dieredief
Thank you
Juspajaraña Obrigada
Mulţumesc
Eskerrik asko Eskerrik anitz
Asante Gràcies
Ahó Ευχαριστώ
Falemenderit Danke
Esker mila
Merci
Hvala
Milesker
Trugarez Gracias Ihe edn Ngiyabonga
Diolch
Tak
Solpayki Kia ora 多謝