ABC-beleid 2.0
De auto in de stad
Colofon Titel
ABC-beleid 2.0 - De auto in de stad Impressie van de discussiemiddag op 24 januari 2012
Locatie
Spoorwegmuseum Utrecht
Kenmerk
CPX00300-028/Blk/0212
Datum publicatie
02 februari 2012
Auteur
Goudappel Coffeng Bas Govers, Jos van Kleef, Aart de Koning, Christiaan Kwantes
Š Copyright Goudappel Coffeng
Niets uit deze rapportage mag worden overgenomen zonder bronvermelding. Aan de inhoud van de rapportage kunnen geen rechten worden ontleend. Eventuele rechthebbenden op gebruikt beeldmateriaal dienen contact op te nemen met de uitgever.
Voorwoord Sinds kort woont de meerderheid van de mensheid
Wij zien kansen in een mobiliteitsbenadering,
in steden. De afgelopen jaren is Nederland in feite
gebaseerd op de stedenbouwkundige milieus van de
gegroeid tot één samenhangend stedelijk gebied.
stad:
Deze ‘stad Nederland’ bestaat uit middeleeuwse
▪▪ A-milieus; de historische binnensteden, langzaam
binnensteden met hun schillen, uitgestrekte
verkeer bepaalt het tempo en de auto is te gast;
buitenwijken, bedrijventerreinen en groene
▪▪ B-milieus; de 19de- en 20ste-eeuwse schillen, auto,
buitengebieden.
openbaar vervoer en langzaam verkeer moeten de schaarse ruimte delen;
Hierbinnen zoeken mensen elkaar op. Voor werk,
▪▪ C-milieus; de buitenwijken en groene
onderwijs, winkelen en ontspanning. Circa driekwart
buitengebieden waar de auto een hoofdrol heeft in
van de over land afgelegde kilometers komt voor
de mobiliteit.
rekening van de auto. Dit boekje geeft een impressie van de verschillende Het is dus hoog tijd voor een discussiemiddag met
inzichten uit de discussiemiddag. Samen blijven we
onze partners en opdrachtgevers over de auto
werken aan een mooi, veilig en bereikbaar Nederland.
in de stad. Want de auto geeft hinder, maar ook ontplooiingsmogelijkheden. Samen met u hebben we gekeken hoe ruimtelijk ontwerp en dynamisch verkeersmanagement elkaar kunnen helpen en versterken. Samen werken aan gezonde steden, waar het prettig is om er te zijn en om terug te komen.
“Voor de reis van vandaag en de wereld van morgen”
Impressie bijeenkomst Jos van Kleef, algemeen directeur bij Goudappel Coffeng, leidde de discussiebijeenkomst in. Hij benadrukte dat de wereld steeds meer moet worden gezien in een stedelijke context. En dat onze mobiliteit hierin mee verandert. In de totale mobiliteit speelt de auto een grote rol. Vandaar dat we samen met u na willen denken over de relatie tussen stad en automobiliteit.
“over shared space: het is wel zo natuurlijk om een stoep te hebben” Paul Achterberg is
Angelo van Turenhout
landschapsarchitect en
werkt als Traffic Manager
directeur bij Atelier Quadrat.
bij MAPtm. Hij is
Hij gaf een historische
gespecialiseerd in dynamisch
schets van de relatie tussen
verkeersmanagement;
infrastructuur en ruimtelijk
4
“Beter benutten = minder asfalt”
het besturen van
ontwerp. Paul behandelde de case ‘Rooseveltweg’ in
verkeersstromen door de stad. In zijn presentatie liet
Wageningen. Door de komst van een rondweg kreeg
hij enkele state-of-the-art-projecten zien. Dynamisch
deze oude radiaal een verkeerskundige afwaardering
verkeersmanagement biedt kansen voor ruimtelijk
in combinatie met een ruimtelijke opwaardering.
ontwerp; bij een betere verkeersbenutting is minder
Een goed voorbeeld van hoe nauw infrastructuur en
asfalt nodig. Voorbeelden van Angelo waren: een
ruimtelijk ontwerp met elkaar zijn verbonden. Aan de
rijstrook die alleen in de drukste richting functioneert
hand van de case Utrecht pleitte Paul voor herstel van
(tidal flow) en tijdelijke opstelvakken die buiten de
doorgaande ruimtelijke verbindingen.
spitsperiode van functie veranderen.
“Compensatie van wegverbreding door wegversmalling”
“Verkeer is stuurbaar en er kan meer dan u denkt”
ABC-beleid 2.0
De tweede helft van het
verkeersmanagementsmaatregelen: plekken om
programma was gereserveerd
autoverkeer te doseren, of om een overstap naar een
voor debat met stellingen van
andere vervoerwijze aan te bieden. Hierin kunnen
Christiaan Kwantes – adviseur
ruimtelijk ontwerp en verkeersmanagement elkaar
Strategie en Beleid bij Goudappel
versterken.
Coffeng. Zijn collega Bas Govers banen te leiden.
“Het gaat ook om de fiets en ov, die conflicteren vaak”
Allereerst constateerde het publiek dat het
De middag was te kort voor het diverse gezelschap
ruimtelijk ontwerp en verkeersmanagement wel
om alle facetten tegen het licht te houden. Maar de
heel verschillende werelden zijn. Maar ook dat er
mogelijkheid om de verschillende inzichten te delen,
enorme winst te behalen is in het verbinden van deze
maakten het tot een inspirerende bijeenkomst.
wist als discussieleider met verve de reacties in goede
werelden. De ene discipline heeft de andere nodig. Dagvoorzitter Willem Scheper, regiomanager
“Voor een goed A- en B-milieu zijn al in het c-milieu maatregelen nodig”
Noordelijke Randstad, sloot de middag af. In zijn afsluiting zag hij volop ruimte voor consensus: “Wie heeft een levenspartner die werkt in een heel andere
De grenzen tussen de A-, B- en C-milieus werden
branche?” Zonder aarzeling werden de handen
als belangrijk gezien. Deze kunnen fungeren
opgestoken. “Als u er thuis in slaagt verschillende
als ruimtelijke landmarks om overgangen te
werelden te verenigen – dan moet dat binnen het
benadrukken. Aansluitend bij de perceptie van de
werkveld toch zeker lukken?” Waarmee de toon was
mobilist. De grenzen zijn ook logische plekken voor
gezet voor een gezellige, gezamenlijke borrel. De auto in de stad
5
C
6
ABC-beleid 2.0
B A
Inzoom op ABC-milieus
Goudappel Coffeng kijkt naar mobiliteit vanuit de bredere stedelijke samenhang en stedenbouwkundige structuren. De benadering vanuit ABC-milieus komt hier ook uit voort.
De auto in de stad
7
8
ABC-beleid 2.0
A-milieu
De basis van het A-milieu zijn de binnensteden zoals die zijn gegroeid tot de Industriële Revolutie in Nederland, rond 1850. Het is het goud van onze steden. Dit milieu is dicht bebouwd en kent een enorme intensiteit en diversiteit in centrumfuncties. De hoeveelheid openbare ruimte is beperkt, dus moet zuinig met de ruimte worden omgesprongen. In de openbare ruimte zijn fietsers en voetgangers de maat der dingen. Auto’s en openbaar vervoer zijn te gast. Voor zover toegelaten, rijden auto’s en openbaar vervoer met gepaste snelheden. De straten bestaan bij voorkeur niet uit asfalt, maar bijvoorbeeld klinkers. Autoverkeer wordt zo veel mogelijk opgevangen aan de randen van het gebied. Shared space en een maximale verblijfskwaliteit vormen de basis van de ontwerpprincipes voor dit milieu. Parkeren - zowel op straat als op eigen terrein – krijgt zo veel mogelijk een plek in openbare voorzieningen zoals P+R of P+W (Park&Walk). De auto in de stad
9
Voorbeeldprojecten A-milieu Centrumgebied Ulft Ontwerpen voor A-milieus is ook belangrijk voor
verkeren op oogcontact, betere menging van
kleinere kernen. Ulft heeft ongeveer 10.000 inwoners.
verschillende verkeerssoorten. Er ontstaat een plein
De provinciale weg vormde een scheiding tussen
waar de ruimtelijke functies beter tot hun recht komen.
de dorpscentrumfuncties (horeca, winkel) en het waterfront van de Oude IJssel.
Onze verkeersontwerpers hebben gezorgd dat het niet alleen een mooie ontmoetingsplek wordt, maar ook
De betrokken overheden besloten om op deze
een verkeersveilige plek.
belangrijke plek de verblijfsfunctie van de weg centraal te stellen. Er zijn shared space-elementen toegevoegd:
3 3A
2A
2B
1A
2D
BKK
•• • • • •• • • •••••••••••
12 25
VB VB
23 21 21A
10
VB
10
6
KK
8
F.B
.D
eu
19
VB
6-1
rvo
rst
str
aa
t
1
6 KK
VB
13
VM
ASF Bt
weg
11
BKK
9
1
VB
ASF
17
Bad
Veldst raat
15
14
•• • • • •• • • •••••••••••
•• • • • •• • • •••••••••••
14
1B 1 4B 4 2 4C 4A 4D
2 2C
6 4
2A
2 4
at
rstra
Wate
16
9002 Bt
G
16 3 5
7
22
2
9 24
23
24
2
26
26
26A 26B
28
30
Veldstraat
32
Keurkamer
34
ABC-beleid 2.0
38
11
Bongersstraat
36
10
Parkeren in Zwolle-Assendorp De gemeente Zwolle had de wens om de nauwe
De betrokken partijen hebben voorgesteld om een
straatjes in de wijk Assendorp (A-milieu) meer
deel van het parkeren op afstand te brengen (300 m)
verblijfsfuncties te geven. Echter, aantrekkelijke straten
aan de rand van de wijk. Door wervende ontwerpen
met volop ruimte voor verblijven zijn mooi, maar het
waren de bewoners van Assendorp enthousiast om dit
moet wel kunnen. Een deel van de parkeerplaatsen zou
idee een kans te geven. In de straatjes komt dan meer
moeten verdwijnen.
leefruimte. De gemeente is nu bezig met de verdere uitwerking van de pilot.
Goudappel Coffeng heeft samen met bewoners, gemeente en het Kennisplatform Verkeer en Vervoer onderzocht of en hoe dit zou kunnen. Een combinatie van ruimtelijk ontwerp met parkeer- en planologisch onderzoek.
Voor
Na
De auto in de stad
11
12
ABC-beleid 2.0
B-milieu
De B-milieus zijn de stedelijke schillen uit de 19de en 20ste eeuw. Ze worden vaak gezien als de ‘klassieke’ compacte stad. Grote delen van dit milieu zijn ontwikkeld, voordat de auto zijn intrede deed. Ook B-milieus kennen hierdoor een schaarse openbare ruimte. Er zijn veel verblijfsfuncties, meestal aan de drukkere straten. Het verkeersontwerp van boulevards en pleinen moet vooral gericht zijn op de ‘leesbaarheid’ en de logica van de ruimtelijke structuur van een stad. De beschikbare ruimte moet worden gedeeld door auto’s, fietsers, voetgangers en het openbaar vervoer. Om de verschillende ruimteclaims een plek te geven, is voor het autoverkeer doorgaans één enkele rijstrook per richting het maximum. Met verkeerslichten wordt het autoverkeer gedoseerd om congestie verderop te voorkomen. Gefiscaliseerd parkeren geeft de gemeente greep op gestalde en rijdende auto’s. De auto in de stad
13
Voorbeeldprojecten B-milieu Nijverheidstraat Enschede Midden in het stedelijk gebied van Enschede (B-milieu) zijn sommige straten nog erg breed en hebben een slechte oversteekbaarheid. Dit terwijl het de bedoeling is dat het doorgaande autoverkeer buitenom via de ring rijdt. Om deze mobiliteitsstrategie verder te ondersteunen, heeft Goudappel Coffeng gekeken naar een vormgeving van de wegen binnen de ring die beter past bij hun nieuwe stedelijke functie. Het bij elkaar brengen van de rijbanen geeft een optische versmalling. Hierdoor rijdt het autoverkeer
8
langzamer. Ook ontstaat meer ruimte voor overige verkeersdeelnemers, verblijfsfuncties en groen. Het geheel heeft een rustiger verkeersbeeld.
Voor
14
ABC-beleid 2.0
Na
Utrechtseweg Oosterbeek De kern Oosterbeek worstelt met doorgaand
Last but not least verbeteren de oversteekbaarheid
autoverkeer door de kern richting Arnhem. Ook is
en de leefbaarheid in de kern. Het onderzoek wordt
het de wens om de doorstroming van het openbaar
uitgevoerd met dynamische microsimulaties van het
vervoer te verbeteren.
verkeer (VISSIM).
Goudappel Coffeng onderzoekt nu in hoeverre de gewenste effecten werkelijkheid kunnen worden met doseermaatregelen op ‘de randen’ van Oosterbeek. De maatregelen geven een tijdsvertraging voor het doorgaande autoverkeer, waardoor de hoeveelheid verkeer zal afnemen. En het openbaar vervoer kan ongestoord de wachtrij passeren.
De auto in de stad
15
16
ABC-beleid 2.0
C-milieu
Het C-milieu bestaat uit de buitenwijken, maar ook het groene buitengebied. De bebouwing kent lagere dichtheden en een ruimer grondgebruik. Een deel van deze gebieden is ruimtelijk monofunctioneel ingericht, zoals bedrijventerreinen, sommige VINEX-wijken, of grotere natuurgebieden. In C-milieus heeft de auto de hoofdrol in de vervoerwijzeverdeling (modal split). Een actief beleid op het terugdringen van het autogebruik is daarom nauwelijks zinvol. In de hoofdstructuren zijn de verschillende verkeerssoorten uiteengelegd met eigen hoofdassen voor fiets, openbaar vervoer en auto. In de microstructuren komen verkeerssoorten wel bij elkaar, net als in de eerder genoemde B-milieus. Als het gaat om parkeernormen is het stellen van minimum normen eerder nodig dan het benoemen van maximum normen. De auto in de stad
17
Voorbeeldprojecten C-milieu Waterlinieweg in Utrecht De Waterlinieweg in Utrecht lijkt nu een snelweg in de
Na de transformatie krijgt de weg (visuele)
stad. Het is een zware barrière tussen het B-milieu aan
adresvorming. Het wordt voor automobilisten
de binnenstadszijde en de overzijde van de weg (nu
duidelijk dat ze langs De Lunetten rijden, het Rietveld-
nog C-milieu). Utrecht wil deze weg meer onderdeel
Schröderhuis en de Kromme Rijn.
laten zijn van de stad. Het B-milieu kan dan over de Waterlinieweg heen ‘groeien’. De Waterlinieweg wordt onderdeel van de stadsboulevard die alle B-milieus in Utrecht onderling verbindt; van scheiding naar verbinding. Dit past in de mobiliteitsstrategie van de stad. Deze strategie zorgt ervoor dat doorgaand autoverkeer meer via de ring gaat rijden.
18
ABC-beleid 2.0
Regelstrategie Rotterdam-Zoetermeer Het autoverkeer tussen Rotterdam en Zoetermeer (C-milieu) rijdt via provinciale wegen. Om het verkeer zo goed mogelijk te sturen via gewenste routes, heeft Goudappel Coffeng een regelstrategie ontwikkeld. Afhankelijk van de drukte op de tussengelegen kruispunten past de situatie op de groene kruispunten (1 en 2) zich aan. Zodra de wachtrijen rondom de paarse kruispunten te lang worden, gaat het systeem het autoverkeer sturen:
▪ Automobilisten krijgen informatie over de nieuwe gewenste route.
▪ De verkeerslichten passen hun groentijden aan zodat gebruikers worden aangemoedigd om de voorkeursroutering te nemen.
▪ Verkeerslichten doseren het verkeer dat toch naar de overbelaste route rijdt. Vergelijkbare systemen kunnen ook in de stad zelf toepassing krijgen. Bijvoorbeeld bij het creëren van extra verblijfskwaliteit langs waardevolle historische routes. Het is op deze routes wenselijk om de verkeershoeveelheid door zo’n straat te beheersen. Dat kan door op drukke tijdstippen het verkeer dynamisch te doseren en langs andere routes te sturen. Rechtsboven de alternatieve routes en rechtsonder de acceptabele wachtrijen, voordat ingegrepen wordt. De auto in de stad
19
Naar de toekomst De toekomst is meer dan een extrapolatie vanuit het
Dynamisch verkeersmanagement kent ook nieuwe
verleden. In de maatschappelijke onderstroom zien we
uitdagingen: hoe beïnvloeden DRIPs en route-
echter wel belangrijke trends als het gaat om (auto)
informatiepanelen het verkeer nog als de meeste
mobiliteit in de stad.
automobilisten goede navigatiesystemen hebben? De tijd stelt nieuwe eisen:
We zien een sterkere nadruk op hoogwaardige
▪▪ Doseren van verkeer op basis van de
openbare ruimte. Mensen en bedrijven kiezen
verkeersopnamecapaciteit van de stad (stedelijke
niet alleen voor bereikbare steden, maar ook voor
kwaliteiten).
aantrekkelijke steden. Om te verblijven, te flaneren en terug te komen. Beleving wordt steeds belangrijker.
▪▪ Zorgen dat de gewenste hoofdroutes ook de snelste routes zijn, zodat navigatiesystemen het verkeer via de wenselijke routes sturen.
Mooie straten die verkeerskundig ook goed functioneren, vergen een integrale benadering van stedelijk ontwerp en mobiliteitsexpertise, maar ook gedragsbeïnvloeding en mobiliteitsarrangementen. Nieuwe vormen van co-creatie, samen met sleutelfiguren in de samenleving.
▪▪ Meer sturen van routegedrag door flexibele prioriteiten bij verkeerslichten.
▪▪ Sturen op netwerkniveau en niet vanuit optimalisatie van kruispunten of routes.
▪▪ Bieden van reistijdgaranties aan de multimodale mobilist (reismenu’s, mobiliteitsdiensten, all-intomtom’s, autodelen).
20
ABC-beleid 2.0
Aan de randen van B-milieu dosering en route-info naar mate van verkeersverzadiging in B-milieu Kruispunten doseren op opnamecapaciteit van het stedelijk gebied en betrouwbare reistijden Park+Walk met aantrekkelijke wandelroutes naar het centrum
Multimodale routeinformatie richting P+R, P+W Mobiliteitsbeleid maakt gebruik van natuurlijke stedelijke overgangen (landmarks, mental map)
De auto in de stad
21
Meer weten?
Jos van Kleef Willem Scheper
Algemeen directeur,
Regiomanager Randstad-Noord
Goudappel Coffeng
wscheper@goudappel.nl
jvkleef@goudappel.nl
Angelo van Turenhout Christiaan Kwantes
Traffic Manager, MAPtm
Adviseur Strategie en Beleid
angelo.vanturenhout@
ckwantes@goudappel.nl
maptm.nl
Paul Achterberg
22
Bas Govers
Landschapsarchitect en
Adviseur Strategie en Beleid
directeur, Atelier Quadrat
bgovers@goudappel.nl
atelier@quadrat.nl
ABC-beleid 2.0
De Goudappel Groep is met haar ruim 250 medewerkers een unieke specialist. We benaderen als geen ander mobiliteitsvraagstukken vanuit alle invalshoeken en expertises die nodig zijn, van planologie tot gedragsverandering van individuen, van geavanceerde verkeersmodellen tot bestuurlijke procesregie, van strategisch advies tot en met exploitatie. Wij zijn gevestigd in Amsterdam, Den Haag, Deventer, Eindhoven en Leeuwarden.
www.goudappel.nl
“Wij werken aan bereikbaarheid, leefbaarheid en economische vitaliteit�
De auto in de stad
23
Amsterdam De Ruyterkade 143 1011 AC Amsterdam T +31 (0)20 420 92 17
Den Haag Verheeskade 197 2521 DD Den Haag T +31 (0)70 305 30 53
Deventer Snipperlingsdijk 4 7417 BJ Deventer T +31 (0)570 666 222 F +31 (0)570 666 888 Postbus 161 7400 AD Deventer
Eindhoven Flight Forum 92-94 5657 DC Eindhoven T +31 (0)40 235 25 00 Leeuwarden F. HaverSchmidtwei 2 8914 BC Leeuwarden T +31 (0)58 253 44 46