Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards Aantrekkelijk en bereikbaar
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards Aantrekkelijk en bereikbaar verslag themamiddag in het EYE Amsterdam
datum: 30 januari 2014 datum publicatie: 24 februari 2014
‘‘The street is the river of life of the city, the place where we come together, the pathway to the center’’ William H. Whyte The social life of small urban spaces (1980)
De stad van de 21ste eeuw: bereikbaar én aantrekkelijk Steeds meer steden in Nederland willen bereikbaar
Als bureau vinden we het belangrijk om, samen met
én aantrekkelijk zijn. Dat stelt nieuwe eisen aan de
onze opdrachtgevers, ambassadeurs te zijn voor een
inrichting van wegen en straten. We verwachten een
integrale benadering van mobiliteitsvraagstukken.
zogenaamde ‘functional ambiance’: zowel functioneel
Daarnaast willen we hen die hier al mee bezig zijn,
qua bereikbaarheid als met een aantrekkelijke
extra handvatten geven om nog effectiever aan de
ambiance zodat mensen er graag verblijven, winkelen,
slag te gaan. En zo wordt Nederland weer een stukje
recreëren, enzovoort.
mooier, bereikbaarder en vitaler.
Exhibition Road, London, voor en na 6
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
Inhoud
STRATEGIE
pag 8
ONTWERPAANPAK
pag 14
SAMEN AAN DE SLAG
pag 20
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
7
8
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
STRATEGIE
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
9
STRATEGIE ‘Belevingseconomie vraagt nieuwe balans tussen voet, fiets, OV en auto’ Bas Govers Bas Govers, adviseur mobiliteit en ruimte bij Goudappel Coffeng, leidde de themamiddag in. Na decennia van suburbanisatie is de stad is weer belangrijk geworden. Mensen met kennis en talent willen wonen en werken in de stad. De opkomst van de belevingseconomie vergt een andere, kwalitatieve inrichting van de openbare ruimte. Er is een nieuwe balans nodig in het ruimtegebruik door voetganger, fietser, openbaar vervoer en de auto. Het is een opgave waar disciplines verkeer en mobiliteit, stedenbouw, ruimtelijke ordening, landschap, milieu en economie samen moeten werken aan integrale projecten. Als je aan mobiliteitsprojecten werkt, werk je aan de stad.
10
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
‘‘We leven in een stedelijke economie met een nieuwe aandacht voor de centra. De verhuizing van NRC vanaf een goed bereikbare snelweglocatie naar hartje binnenstad van Amsterdam is een goed voorbeeld.’’
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
11
STRATEGIE ‘Meer verblijfskwaliteit vanwege de vlam van Parijs’ Ton Schaap Ton Schaap, stedenbouwkundige van de gemeente
verbinding in en tussen buurten. Bij projecten
Amsterdam, vertelt uit zijn werkpraktijk over
wordt het belang van sociale interactie, levendige
de ‘vlam van Parijs’. Het gaat om een unieke
stadsstraten, verblijfskwaliteit, ruimte voor
bevolkingsopbouw die inmiddels ook typerend is voor
voetgangers vaak onderschat. Ton Schaap houdt een
Amsterdam. Kijkend naar de bevolkingsopbouw zijn
pleidooi voor het laten ontstaan van ruimtes die juist
ruwweg 4 generaties te onderscheiden:
dit mogelijk maken. Een voorbeeld is de Zaancorridor tussen Zaandam en Amsterdam-Centrum: zet niet in op
▪▪ 0-20 jaar: kinderen en tieners ▪▪ 20-30 jaar: jonge stedelingen ▪▪ 30-50: hardwerkende mid-lifers ▪▪ 50-80: senioren
een snelle fietssnelweg en HOV-route in een rechte lijn achter de interessante plekken langs, maar kies voor een iets minder directe route langs verblijfsplekken aan het IJ.
Vooral de jonge stedelingen en senioren vormen samen een grote groep, die grote waarde hecht aan recreatie en ontspanning. Zij hebben behoefte aan verblijfsruimte. Zij stuwen de behoefte aan verblijfsruimte in de stad en de behoefte aan
12
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
In Amsterdam wordt 50% van de woningen bewoond door één persoon.
‘‘Zet niet in op een snelle fietssnelweg en HOV-route in een rechte lijn achter de interessante plekken langs, maar kies voor een iets minder directe route langs verblijfsplekken aan het IJ.’’
‘De vlam’ van Amsterdam
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
13
14
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
ONTWERP AANPAK
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
15
ONTWERPAANPAK Functional Ambiance als werkconcept Dirk van Peijpe Dirk van Peijpe van stedenbouwkundig bureau De
Vervolgens beschrijft hij hoe het concept Functional
Urbanisten gaf een inleiding op het werkconcept
Ambiance werkt. Dirk gaf nog vier lessen mee uit
‘Functional Ambiance’. Deze ontwerpmethode is
een analyse van tien goed functionerende Europese
ontwikkeld in samenwerking met de Hogeschool van
stadsstraten:
Rotterdam, Goudappel Coffeng en de gemeenten Rotterdam en Utrecht. Kern van de methode is dat verkeerskundigen, stedenbouwkundigen en andere betrokkenen met elkaar ‘in gesprek gaan’ over hoe een straat moet functioneren. Dirk begint met een helder statement: ‘de straat is de levensrivier van de
1.
Ga uit van het gewenste gedrag van mensen;
2.
Meng waar het kan, scheid waar het moet.
3.
Ontwerp op structuurniveau en laat ruimte voor
geef vrijheid waar mogelijk.
verblijfsfuncties. stad, de plek van ontmoeting en de weg naar het Aan de slag met de Functional Ambiance methodiek 4. Maak plekken en stimuleer sociale centrum’. interactie.
16
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
‘‘Als je plannen maakt voor autoverkeer, dan krijg je autoverkeer; als je plannen maakt voor mensen en verblijven, dan krijg je mensen en verblijfsplekken’’ (naar William H. Whyte). Het begrippenkader van Functional Ambiance
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
17
ONTWERPAANPAK Do’s en dont’s uit de praktijk: Steenstraat Arnhem Hank Houtman De laatste inleider, Hank Houtman, ging in op zijn
Inmiddels is het mogelijk een eerste balans op te
concrete case: de Steenstraat in Arnhem. Vroeger
maken: passanten, ondernemers en bewoners vinden
alleen bekend van Monopoly, maar inmiddels ook
de nieuwe Steenstraat een verbetering. De waardering
een voorbeeld van hoe ‘shared space’ ook op een
van de Steenstraat als winkel- en horecastraat is
stadsstraat kan worden toegepast.
gestegen en het aantal ongevallen is gedaald. Natuurlijk zijn er nog altijd verbeterpunten, maar de
Van asfaltweg weer naar ‘Steenstraat’
focusverschuiving van ‘doorstromen’ naar ‘verblijven’ is een geslaagde ingreep gebleken.
18
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
Gek genoeg waren het de ondernemers en gebruikers die hiermee aankwamen, waar de gemeentelijke stedenbouwkundigen en verkeerskundigen juist tegenstribbelden. Na een jaar overleg koos de wethouder uiteindelijk de kant van de ondernemers. De Steenstraat werd ‘shared space’.
Steenstraat: voor en na Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
19
20
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
SAMEN AAN DE SLAG
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
21
SAMEN AAN DE SLAG Van drukke verkeerswegen naar aantrekkelijke stadsboulevards gemeente Utrecht KERNOPGAVE
LESSEN
Goudappel Coffeng heeft de gemeente
Het is waardevol dat infrastructuur wordt benaderd
Utrecht ondersteund in het opstellen van het
vanuit de kwaliteit van de omgeving. Gebruikers
Ambitiedocument Utrecht Aantrekkelijk en Bereikbaar.
krijgen zo ook betere oriëntatiemogelijkheden als ze
In 2012 heeft de gemeenteraad het vastgesteld.
over de stadsboulevard rijden. Werken aan straten
Hierin kiest ze voor minder doorgaand autoverkeer
is eigenlijk werken aan de stad. Het is goed om het
door de stad, meer ruimte voor de fiets, betere OV-
belang van een integrale benadering te onderkennen;
bereikbaarheid en meer verblijfskwaliteit in de stad.
tegelijkertijd moet ook de stedelijke bereikbaarheid worden geborgd. Het terugdringen van sluipverkeer
OPLOSSING
uit de stad is alleen mogelijk als er is nagedacht
De huidige stedelijke verdeelring (twee rijstroken per
over goede alternatieven. Dit vergt een stedelijke
richting) krijgt een transformatie tot aantrekkelijke
bereikbaarheidsstrategie.
stadsboulevard (één rijstrook per richting, brede fietspaden en een brede groene middenberm). Naast een inrichtingsontwerp heeft Goudappel Coffeng ook modelberekeningen uitgevoerd. Het is namelijk nodig dat het doorgaande autoverkeer op de voormalige stedelijke verdeelring meer via de snelwegring gaat rijden. Dit blijkt goed mogelijk te zijn met aanvullende maatregelen.
22
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
St. Josephlaan
Verbinding
Interactie
Herkenbaarheid
Verkeerskundig/ functioneel Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
23
SAMEN AAN DE SLAG Levendige aanloopstraten Haarlemmerdijk en -straat, gemeente Amsterdam
KERNOPGAVE
LESSEN
De leukste winkelstraat van Nederland (verkiezing
De fietser is hier zo dominant aanwezig dat er vaak
2011) dreigt aan zijn succes ten onder te gaan. Na de
geen doorkomen meer aan is. De fietser is hier wat
herinrichting van circa 10 jaar geleden hebben zich
de auto in de jaren ‘70 en ‘80 was. We moeten op
nieuwe soorten winkels en horeca gevestigd in de
zoek naar een nieuwe gezonde balans tussen fietser,
straat en wordt er veel meer gebruik gemaakt van
voetganger en overig verkeer.
de openbare ruimte. Maar inmiddels belemmert de enorme aanwas van fietsers de oversteekbaarheid voor kinderen en senioren.
OPLOSSING In plaats van de kruispunten sterker te reguleren, zijn er suggesties om juist pleintjes (aantrekkelijke interactieplekken) te maken om voetgangers en fietsers beter te mengen. Hierdoor zal men meer rekening met elkaar gaan houden.
24
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
2014
2020
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
25
SAMEN AAN DE SLAG Van oude rijksweg tot aantrekkelijke winkelstraat Grotestraat in Nijverdal, gemeente Hellendoorn KERNOPGAVE
voor groen, terrassen en voetgangers. De maximum
Al meer dan 50 jaar is de rijksweg N35 tussen Zwolle
snelheid zou kunnen worden verlaagd en het verkeer
en Enschede een barrière geweest in de kern van
zou in twee richtingen kunnen blijven rijden.
Nijverdal. De winkelfunctie langs dit lint kwam niet goed uit de verf, omdat de meer dan 16.000
LESSEN
motorvoertuigen/etmaal het winkelen en op terras
Een aanzienlijke afname van het verkeer van circa
zitten minder aantrekkelijk maakt. Aan de noordzijde
16.000 naar maximaal 5.000 motorvoertuigen is al
wordt momenteel de combitunnel (spoor, rondweg)
een mooie voorwaarde om de aantrekkelijkheid te
aangelegd. Opgave is de bestaande, oude rijksweg
vergroten en de oversteekbaarheid te verbeteren. Het
zodanig her in te richten dat er een aantrekkelijke
is ook raadzaam om de winkels aan de uitlopers van
winkelstraat ontstaat.
de N35 her te bestemmen naar een kerngebied, zodat winkels en bezoekers meer geconcentreerd zijn. Op
OPLOSSING
het centrale deel, waar de meeste mensen oversteken,
Een oplossing om een meer aantrekkelijke
is het gewenst om geen parkeren langs de rijbaan te
winkelstraat te creĂŤren kan bestaan uit het
maken.
versmallen van het wegprofiel en het toe passen van shared space-principes. Geen aparte fietspaden meer,
Een belangrijke les is dat een inspirerende en brede
maar gemengd verkeer op een rijbaan in gebakken
kijk op de Grotestraat tot waardevermeerdering van
klinkers. De overgebleven ruimte kan gebruikt worden
het ontwerp en van de omgeving zal leiden. Dit proces zou bij voorkeur ook lokaal met een klankbordgroep doorlopen moeten worden.
26
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
2014
2020
Combinatietunnel voor spoor en nieuwe rondweg Huidige inrichting Grotestraat
Masterplan centrum Nijverdal Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
27
SAMEN AAN DE SLAG Historische stadsradialen gemeente Eindhoven
KERNOPGAVE
Eindhoven heeft gekozen om op belangrijke plekken
Een van de kernopgaven van de gemeente Eindhoven
het centrum over de binnenring heen te laten ‘vloeien’.
die vastgelegd is in de visie ‘Eindhoven op weg’ is om
Dit moet tot uiting komen in de inrichting van deze
het autoverkeer te concentreren op de Buitenring en
plekken. De historische stadsradiaal loopt dan door
op een beperkt aantal radialen naar de Binnenring.
tot in het centrum en legt zo betere ruimtelijke
De meer historische stadsradialen kunnen dan aan
verbindingen tussen centrum en de schilwijken.
de fietser en voetganger worden teruggegeven,
Hoewel nu nog op veel plaatsen verkeerslichten staan
bijvoorbeeld in de vorm van snelfietsroutes als
om de conflicten tussen de richtingen te regelen,
‘levensaders’ van het betreffende stadsdeel. Dit is een
overweegt de gemeente om deze te verwijderen en de
forse opgave, aangezien het wegennet van Eindhoven
richtingen meer zelfsturend en vanuit ‘oogcontact’ te
nu stervormig is met veel rechtstreekse routes naar
laten kruisen.
het centrum.
LESSEN OPLOSSING
Werken vanuit een visie is één, maar vervolgens is ook
Waar het centrum zich over de binnenring uitstrekt
durf nodig om te gaan voor de praktische doorvertaling
en waar historische radialen uitkomen op de
op straat. Het is belangrijk om ook na aanleg bereid te
centrumring, ontstaan belangenconflicten. Gaat
zijn om nog aanpassingen te verrichten (pilotstudies
de doorstroming van de binnenring boven de
en experimenten). Door te werken met quick wins laat
centrumroutes (the places to be) of andersom?
je zien dat er, ook met beperkte budgetten, veel kan veranderen.
28
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
2020 Slow motion - Fast forward
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
29
SAMEN AAN DE SLAG Bussen en fietsen in de historische winkelstraat gemeente Leiden KERNOPGAVE
LESSEN
De Breestraat in Leiden is een historische winkelstraat
Zo lang er nog veel bussen rijden, blijft de Breestraat
met intensief fiets- en busverkeer. Maar het kan
een asfaltverharding houden. Zodra het omleiden
ook worden beschouwd als een belangrijke bus- en
van bussen mogelijk is, kunnen in de Breestraat
fietsroute met winkels erlangs. Momenteel rijden
klinkers komen. Het blijkt echter dat hiervoor
er zo’n 700 bussen, maar de drukte aan fietsers is
bereikbaarheidsmaatregelen nodig zijn op de
met name overweldigend. Ook wil de gemeente
alternatieve route. Hier wordt nu aan gewerkt. Het
de winkelfunctie meer ruimte geven. De opgave is
profiel van de Breestraat krijgt in het eindbeeld een
om in de verdeling van de ruimte en de keuze voor
simpele opbouw: bredere trottoirs, een lage maar
materialen meer ruimte te bieden aan het bezoekend
brede en duidelijk zichtbare trottoirband en een
publiek.
uniforme klinkersoort van gevel tot gevel.
OPLOSSING Dit is mogelijk door een deel van de bussen via een andere snelle route te laten rijden langs de rand van de binnenstad naar het station. Dit speelt letterlijk en figuurlijk ruimte vrij in de Breestraat zelf. De Breestraat wordt zo hechter betrokken bij het kernwinkelgebied.
30
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
2020
Huidige kwaliteit - historische gebouwen
Verborgen kwaliteit - huidige kwaliteit verborgen achter: - boombakken - abri's - fietsen - reclame zuilen
Verdwenen kwaliteit - openheid van de straat - stoepen - individuele kwaliteit gebouwen
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
31
Portfolio Ontwerp & openbare ruimte
Ontwerp en openbare ruimte
Laat u inspireren! Ons inspiratieboek laat veel projecten zien waar het prettig verblijven is en waar we ons goed kunnen verplaatsen. Kijk op www.goudappel.nl/ontwerp
32
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
Meer weten? Bas Govers adviseur Strategie en Beleid bgovers@goudappel.nl 0570 666 278
Marco Aarsen Landschapsarchitect maarsen@goudappel.nl 0570 666 271
Aart de Koning stedenbouwkundige/verkeersplanoloog adekoning@goudappel.nl 06 547 001 25
Richard ter Avest adviseur Verkeer en Ruimte rteravest@goudappel.nl 0570 666 875
Christiaan Kwantes adviseur Strategie en Beleid ckwantes@goudappel.nl 06 513 603 74
Rico Andriesse adviseur Verkeer en Ruimte randriesse@goudappel.nl 0570 666 876
Nicole Korsten adviseur Verkeer en Ruimte nkorsten@goudappel.nl 040 2679 503
Joost Verhoeven adviseur Verkeer en Ruimte jverhoeven@goudappel.nl 0570 666 208
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
33
‘‘Wij werken aan bereikbaarheid, leefbaarheid en economische vitaliteit’’.
34
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
Goudappel Coffeng is met haar ruim 200 medewerkers een unieke specialist. We benaderen als geen ander mobiliteitsvraagstukken vanuit alle invalshoeken en expertises die nodig zijn. Van planologie tot gedragsverandering van individuen, van geavanceerde verkeersmodellen tot bestuurlijke procesregie, van strategisch advies tot en met integraal ontwerp op straat.
Wij zijn gevestigd in Amsterdam, Den Haag, Deventer, Eindhoven en Leeuwarden.
www.goudappel.nl www.dat.nl www.maptm.nl
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
35
36
Amsterdam
Den Haag
De Ruyterkade 143 1011 AC Amsterdam T +31 (0)20 420 92 17
Verheeskade 197 2521 DD Den Haag T +31 (0)70 305 30 53
Deventer
Eindhoven
Snipperlingsdijk 4 7417 BJ Deventer T +31 (0)570 666 222 F +31 (0)570 666 888 Postbus 161 7400 AD Deventer
Flight Forum 92-94 5657 DC Eindhoven T +31 (0)40 235 25 00
Samen aan de slag met stadsstraten en boulevards
Leeuwarden F. Haverschmidtwei 2 8914 BC Leeuwarden T +31 (0)58 253 44 46