Portfolio Ruimtelijke Kwaliteit & Mobiliteit

Portfolio Ontwerp & openbare ruimte

Ontwerp en openbare ruimte

‘‘Laat u inspireren’’ Openbare ruimte is te belangrijk om alleen vanuit een verkeerskundig oogpunt te bekijken. Ook alleen een ruimtelijk oog levert te weinig kwaliteit. De voorbeelden in dit portfolio kwamen tot stand door deze invalshoeken te combineren, tot integrale ontwerpen, waar het prettig verblijven is en we ons ook goed kunnen verplaatsen. Laat dit inspiratieboek een startpunt zijn voor u.

Ontwerp en openbare ruimte

PLEIN ALS JAARKLOK

Feestelijke opening Koningin Julianaplein Den Hoorn Opdrachtgever: gemeente Midden-Delfland Type project: herinrichting Pagina: 32

Ontwerp en openbare ruimte

Missie: daar staan we voor Goudappel Coffeng wil een belangrijke speler zijn op het gebied van ruimtelijk en verkeerskundig ontwerp. Dit bereiken we door een nauwe samenwerking tussen u als klant en onze planologen, verkeerstechnisch ontwerpers, landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen.

Ontwerp en openbare ruimte

Visie: daar gaan we voor Visie zichtbaar op straat Wij maken een visie zichtbaar op straat. Deze gedachte vormt de basis bij de totstandkoming van het concept en het ontwerp.

Genius loci De eigenheid van een locatie, de genius loci, stellen we centraal in het ontwerpproces. Het karakter van de plek en haar gebruikers worden gerespecteerd. Het integrale ontwerp dat ontstaat is passend voor de plek en in samenwerking met belanghebbenden en omwonenden totstandgekomen.

Kwaliteit gegarandeerd In onze ontwerpen zijn maatvoering, verkeersveiligheid, verkeersafwikkeling en inbedding in omgeving en netwerk altijd gegarandeerd.

Ontwerp en openbare ruimte

Inhoud BREDE SCHOOL VARSSEVELD Kind centraal, auto te gast pag 10

Schoolomgeving

KNOOP LEIDEN-WEST Ruimtelijke verkenning van mogelijkheden pag 120

Shared space

BUSSTATION TILBURG Berekend op forse groei pag 114

pag 56

BREDE SCHOOL NIGTEVECHT Schakel tussen wonen en Groene Hart pag 12

Knooppunten

POORT VAN SALLAND Multimodaal knooppunt als entree van de stad pag 121

BUSSTATION SITTARD Busstation weer als onderdeel van stationsplein pag 116 BUSSTATION NECKERSPOEL Maatwerk in Eindhoven WATERLINIEWEG pag 115 Van barrière naar onderdeel van stedelijk weefsel pag 42

HERINRICHTING PANNINGEN Samen met de buurt aan de slag pag 54

RINGWEG ENSCHEDE Verkenning ruimtelijke mogelijkheden pag 44

ONTWERP VAN KOLLAAN Als onderdeel van de verkeersvisie voor Goor pag 52 HOOGEVEENSE KRUIS Langzaam rijden gaat sneller pag 45

ONTMOETINGSPLEINTJES NIEUWE LANDEN II Shared space zorgt voor verbinding met water pag 50

Infrastructuur en ruimtelijke kwaliteit HAARLEMMERWEG Postitie Haarlemmerweg in landschapspark De Bretten pag 51 INRICHTINGSPLAN N34 Weg in relatie met landschap pag 48

Ontwerp en openbare ruimte

Busstation

TRANSFERPUNT Een mobiliteitsknoop nabij De Punt pag 122 OV KNOOP De vier kwadranten van De Blit pag 124

PILOT PROJECT KAMPALE CITY CENTRE Introducing sustainable urban transport pag 60

HANDBOEK OPENBARE RUIMTE Als inspiratiebron voor Eindhoven pag 78

PRETTIG PARKEREN IN ASSENDORP Openbare ruimte als verlengstuk van woningen pag 86 STADSBEDRIJVENPARK Optimalisatie bedrijventerrein Assen pag 85

Internationaal

REVITALISERING WOONWIJKEN jaren 70 wijken klaar voor de toekomst pag 80 HANDBOEK OPENBARE RUIMTE Mogelijkheden centrumgebied Veghel pag 82

Strategie en ontwerp

ALTERNATIEVEN A1 BLOEMENDALERPOLDER Een ruimtelijke vergelijking van drie varianten pag 46

LELYSTAD AIRPORT Ruimtelijk onderzoek pag 84

Openbare ruimte toegankelijk pag 87

STATIONSGEBIED NUNSPEET Loper als verbinding tussen stationsplein en transferium pag 16

FLEXWAY VERANDERT MOBILITEIT MANHATTAN Prijsvraag ‘Close the gap’ pag 66

Prijsvragen

Stationsomgeving STATION AALTEN KRIJGT VOORPLEIN Nieuwe entree voor het dorp pag 20

JANTJE BETON SPEELAWARD 2012 In je element in het Regentessekwartier pag 70

STATION LEIDEN Ruimtelijke koppeling tussen stedelijke gebieden pag 18 PLEIN ALS JAARKLOK Koningin Julianaplein Den Hoorn pag 32 THINKBIKE Workshops in Los angeles en San Francisco pag 62

KANALENEILAND >> PEDALENEILAND Prijsvraag ‘de fietsvriendelijke wijk’ pag 68

Verkeren en verblijven pag 22

AMSTERDAM CENTRAAL BEREIKBAAR Ruimte voor touringcars pag 35

STATION POLDERZICHT Stap uit, rust uit, leef uit! pag 74

STARTBLOK: GROEN & GA Prijsvraag ‘innovatieve fietspaden’ pag 72

FIETSSTRAAT BILSERBAAN Hogwaardig en snel naar het centrum pag 105

ACHTERHOEKS CHIQUE IN TERBORG Shared space brengt karakter in de Walstraat pag 28

Fietsen

DORPSENTREE ULFT Shared space zorgt voor verbinding pag 30 F36 DE ONTBREKENDE SCHAKEL Tussen Almelo centrum en Waterrijk pag 102

Centrumgebieden

SPOORZONE ENSCHEDE Nieuwstad verbonden met oude stad pag 36 STATION EERBEEK Beek als verbinding tussen station en centrum ENTREE MET ALLURE TWEEDE RODE LOPER pag 38 Rode loper zorgt voor relatie met parkeerterrein Tracéverkenning en inpassing fietsstraat pag 99 ENTREE ZAAILAND pag 104 Bestaande fontein als natuurlijke geleider REVITALISERING PARKEERGARAGE pag 39 Aangepast aan nieuwe eisen pag 97 ROTONDE TER AAR ONTWERP BRINK LAREN Verbindende schakel tussen twee dorpshelften Herinrichting van het hart van het dorp PARKEERTERREIN ALS KWALITEITSIMPULS pag 108 pag 26 Van asfaltvlakte naar visitekaartje kantorenomgeving pag 92 KRUISPUNT DEN DUNGEN Nieuwe entree Jacobskamp pag 111 OASE LANGS DE A12 TURBOROTONDE N240 Ontwerp verzorgingsplaats Bodegraven BOREEL DEVENTER De ontbrekende schakel in Medemblik pag 94 Ondergrondse parkeergarage pag 110 pag 98

Parkeren

Kruispunten

Ontwerp en openbare ruimte

Ontwerp en openbare ruimte

School omgeving

Ontwerp en openbare ruimte

BREDE SCHOOL VARSSEVELD Kind centraal, auto te gast Opdrachtgever: Gemeente Oude-IJsselstreek Type project : Ontwerp Jaar: 2012

De eigenlijke opgave was een ontwerp te maken voor de straat waaraan de nieuwe brede school in Varsseveld ligt. Voor het schoolterrein was door de architect als een schetsontwerp gemaakt. We hebben er voor gepleit niet tot en vanaf het schoolhek te ontwerpen, maar te streven naar één integraal ontwerp voor de totale schoolomgeving waar het kind centraal staat en de auto te gast is.

Dit bereiken we door een ‘speelstraat’ te ontwikkelen met veel ruimte voor langzaam verkeer en speelaanleidingen. Onderzoek toont aan dat zichtbaarheid van kinderen en speelaanleidingen veel meer invloed op het rijgedrag van automobilisten heeft dan sec fysieke maatregelen zoals drempels en versmallingen.

De hoofdstructuur van de speelstraat bestaat uit een fietsstraat. De fietser staat centraal en bepaalt de rijsnelheid. Om bij de ‘zoen en zoef’ (Kiss & Ride) te komen, kunnen ouders hun auto keren bij de ‘smiley rotonde’. Rondom de smiley rotonde staan elementen waarop kinderen kunnen zitten en spelen. Wanneer er geen auto’s zijn, kan de smiley rotonde als podium fungeren met hieromheen tribunes. Wanneer ouders met hun kinderen mee willen lopen, zoals bij de onderbouw en de kinderopvang, dan kunnen ze hun auto parkeren op het ernaast gelegen parkeerterrein van de sporthal.

De kruising met de gebiedsontsluitingsweg wordt ook aangepakt. De fietsstraat wordt hier doorgetrokken, zodat een veilige fietsroute naar omliggende wijken ontstaat.

Om de automobilist er extra op te attenderen dat hij een schoolomgeving binnenkomt zijn aan beide zijden entrees aangebracht in de verharding. Hier staat ‘welkom in de speelstraat’ met hierbij het logo van de school uitgevoerd in thermoplast.

We kiezen ervoor om geen paaltjes toe te passen om het rij- en parkeergedrag van de automobilist te sturen. In plaats hiervan gebruiken we fysieke middelen die multifunctioneel zijn en tegelijkertijd ook een zitfunctie hebben of een speelaanleiding zijn.

Voorbeeld hiervan zijn betonnen poeven. Hierop kunnen kinderen of ouders zitten terwijl ze wachten en ook kunnen kinderen hierop spelen.

Op strategische plaatsen worden extra bomen geplant.

2,5

plein bovenbouw

10

Ontwerp en openbare ruimte

0,75

3,0

fietsstraat

0,75

bedrijventerrein

Referenties fie

Fietsstraat Schijn gels, 40*40cm

schanskorven wandelloper onderbouw betontegels, 40*40cm zoen en zoef

tribune banken rondom smiley rotonde

E A N

M nieuwe boom

zit en speelelementen

a at

der an

entree speelstraat

s

tr

de Mee

We l

m ko

spe

el

Ontwerp en openbare ruimte

11

BREDE SCHOOL NIGTEVECHT Schakel tussen wonen en het Groene Hart O p d ra c htg eve r : g e m e e nte St i c ht s e Ve c ht Type project : lanschappelijk ontwerp en herinrichting Jaar: 2010

De gemeente Stichtste Vecht ontwikkelt aan de dorpsrand van Nigtevecht een samenwoonschool. Deze samenwoonschool bestaat uit twee basisscholen, een kinderopvang en in de toekomst is eventuele uitbreiding met een bibliotheek mogelijk. De samenwoonschool vraagt door haar ligging als inprikker in het Groene Hart om een goede landschappelijke inpassing in het open weidegebied. Een andere uitdaging is de aansluiting van het nieuwe gebied op de bestaande structuur van het dorp.

Andere ontwerpthema’s hier zijn o.a. (fiets) parkeren, veiligheid van spelende kinderen en waterberging.

Onze visie voor de samenwoonschool is gestoeld op twee pijlers: ‘creatieve speelruimte’ en ‘auto te gast’.

Creatieve speelruimte De schoolomgeving wordt een ruimte met veel creatieve speelaanleidingen. Dit hoeven niet per definitie speeltoestellen te zijn. Een speelaanleiding kan al bestaan uit een grastalud, dat voor kinderen aanleiding is om te gaan spelen en te gaan ontdekken.

Het wordt een plek waar kinderen leren 12

Ontwerp en openbare ruimte

samenspelen en samenwerken en waar ze zich veilig voelen. Het wordt een plek waar positief gedrag wordt gestimuleerd en kinderen worden uitgedaagd. De benodigde waterberging in het gebied kan ook een educatieve waarde voor kinderen hebben.

Auto te gast Voor kinderen in de basisschoolleeftijd is zelf te voet en te fiets naar school gaan een belangrijke leer- en verkeerservaring. Deze dagelijkse praktijk maakt hen vertrouwd met hun weg door het verkeer en maakt het mogelijk hun belevingswereld te vergroten. In het ontwerp is voorkomen dat de verkeersruimte de verblijfsruimte gaat domineren. Kinderen en natuurlijk fietsers en wandelaars van alle leeftijden horen het beeld rondom de school te domineren, de auto is er te gast. De buitenruimte is ontworpen met dit gegeven in het achterhoofd.

Ontwerp: ontvangstruimte als verbindende schakel Het gebied van de nieuwe samenwoonschool bestaat uit verschillende onderdelen, zoals het schoolplein, een ijsbaan, het woonerf van de aansluitende woonwijk, het nieuwe parkeergebied, een bestaande belangrijke fietsroute naar Weesp en een fietsroute naar het centrum van Nigtevecht. Om deze verschillende onderdelen sterk met elkaar en met de dorpstructuur te verbinden, wordt de ontvangstruimte geïntroduceerd. Dit is een plein waar al deze ruimtes en structuren samenkomen. Het is een plek die zorgt voor verbinding en waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Tegelijkertijd wordt hierdoor de overgang voor kinderen van het schoolplein naar de openbare weg verzacht.

Bij het ontwerpproces zijn diverse partijen betrokken, zoals de directeuren van de verschillende basisscholen, de dorpsraad, politie, brandweer, omwonenden en de architect van de samenwoonschool. Deze nauwe samenwerking heeft geleid tot een gedragen ontwerp dat op maat is gemaakt.

De uitvoering staat gepland voor medio 2011.

Legenda Verharding Ontvangstruimte, betontegels 50cm * 50cm, grijs Lijnen bestaan uit granieten keien, breedte: 3 keien Ontvangstruimte wordt verhoogd uitgevoerd Rijbaan, (bestaande) klinkers Entree schoolplein en langzaamverkeerloper, betontegels 40cm * 40cm, zandkleur Loper wordt verhoogd uitgevoerd Pad naar ijsbaan, grasbetonstenen

Parkeergebied, granieten keien, grof Parkeerplaatsen, granieten keien, vlak Stoep, bestaand, betontegels 30cm * 30cm, grijs Wandelgebied, (bestaande) gebakken klinkers, halfsteensverband Fietsroute naar Weesp, asfalt De Flambouw

Verharding schoolplein, betontegels, 30cm * 30cm, grijs Gekleurde speelstenen als afscheiding tussen beide schoolpleinen, betontegels, afmetingen variabel.

Gekleurde stenen als begin- en eindpunt grondspotlijnen betontegels, 60cm * 60cm

De Tweemaster

Inrichtingselementen Plantenbak FalcoBloc met hout afmeting: 200cm x 60cm x 60cm (lxbxh) In combinatie met fietsparkeren Betonnen zitelement, 1,5m*1,5m, hoogte 50cm

Kinderopvang De Boerderij

Houten brug Vlonderplein ijsbaan, eventueel ruimte voor koek en zopie

40

Ruimte voor (ondergrondse) container(s)

38

44 48 48

46

34

Hekwerk/poort, hoogte circa 1 meter LED-verlichting in verharding. Verbinding tussen hoofdentree schoolplein en de drie ingangen. Kan eventuel ook worden uitgevoerd in gekleurde tegels

g

Groen en water

32

g

bur

ers

Pet

47

Waterloop Beukenhaag. Wordt aangeplant met hekwerk in het midden, zodat meteen voldoende afscherming bereikt wordt.

49 49

63

Knotwilg

55 55 40

39

Bomen langs loper en pad naar ijsbaan Fraxinus americana var. microcarpa, Amerikaanse es Hoogte tot circa 15 meter, gesloten eivormige kroon

26

1

Inheemse boomsoorten, zoals es en wilg.

24

15

t

37

30

33

raa

53 53

nst

rte

55

28

t ech nV st e

Oo

Ga

31

29

Verlichtingsarmatuur. Lichtmasten op schoolplein 10 meter hoog, op ontvangstruimte en parkeerkamer 6 meter hoog

36

ur rsb

e

Pet

Fietsparkeren

42

26

31

16

32

schaal 1:250, 1 cm is 2,5 m

N

januari 2011 LNE012/asm

Kle

status: definitief ontwerp

u in M

45 45

n

ide

36

47

21

Ontwerp en openbare ruimte

13

Ontwerp en openbare ruimte

Stations omgeving

Ontwerp en openbare ruimte

STATIONSGEBIED NUNSPEET Loper als verbinding tussen stationsplein en transferium Opdrachtgever: gemeente Nunspeet Type project : herinrichting Jaar: 2007

Het gebied rond het Stationsplein in Nunspeet is de hoofdingang van het dorp.

Automobilisten vanaf de A28 en de Elspeterweg en treinreizigers vanaf het station komen hierlangs als zij het dorp willen bereiken. Door de verwachte groei in de komende jaren zal de huidige verkeersstructuur niet langer in staat zijn het verkeer veilig af te wikkelen. Het huidige ruimtelijke beeld van het gebied is niet een dorpsingang waardig.

16

Ontwerp en openbare ruimte

Goudappel Coffeng heeft een integrale oplossing bedacht voor de onaantrekkelijke en rommelige verzameling van gebouwen en functies. Het Stationsplein met een verhoogd maaiveld is een nieuwe belangrijke schakel in de ruimtelijke structuur van Nunspeet.

Het verhoogde maaiveld, de driehoek, verdeelt en organiseert de ruimte voor de verschillende doeleinden.

Ontwerp en openbare ruimte

17

STATION LEIDEN Ruimtelijke koppeling tussen stedelijke gebieden Opdrachtgever: gemeente Leiden Type project : strategie en herinrichting Jaar: 2010

Goudappel Coffeng begeleidt, samen met stedenbouwkundig bureau Maxwan, de gemeente Leiden bij de transformatie van het stationsgebied. Het stationsgebied heeft een belangrijke dubbelfunctie: natuurlijk als mobiliteits- en overstapmachine, maar het station fungeert ook als ruimtelijk koppelstuk tussen verschillende stedelijke gebieden. Verkeerskundig is dit een complexe opgave: allerlei verkeersstromen moeten goed, veilig en mooi toegang krijgen tot het station, en dat op een beperkte ruimte. Dit stelt strenge eisen aan de routering van openbaarvervoerlijnen, ligging van fietsvoorzieningen en de circulatie van het autoverkeer.

Met het juiste ontwerp van de mobiliteitsnetwerken kunnen beide functies goed worden ingevuld. Enerzijds een goede stationsbereikbaarheid voor de verschillende vervoerswijzen. Anderzijds zijn de stromen zo ontworpen, dat ruimte ontstaat voor brede, ongehinderde wandelroutes van en naar het station. Voor dit project hebben we een aantal ontwerpvoorstellen gemaakt die het gebied zowel ruimtelijk als functioneel beter laten functioneren.

18

Ontwerp en openbare ruimte

xi ta / ts fie

k+

r

16,5

>11

Ontwerp en openbare ruimte

19

STATION AALTEN KRIJGT VOORPLEIN Nieuwe entree voor het dorp Opdrachtgever: gemeente Aalten Type project : ontwerp Jaar: 2010

Het station Aalten heeft een prachtig monumentaal stationsgebouw. Jammer genoeg wordt dit slecht gepresenteerd. De auto’s staan tot aan de gevel geparkeerd en het ontbreekt aan een herkenbaar voorplein.

Een ander nadeel is het ontbreken van een centrale zichtbare ruimte voor activiteiten, waardoor een gevoel van sociale onveiligheid ontstaat.

Station met plein Het station krijgt in het nieuwe ontwerp een voorplein. Hierdoor wordt het meer een entree en komt het monumentale gebouw beter tot zijn recht. Op dit plein is plaats voor voorzieningen, zoals een bushalte, taxistandplaats, Kiss & Ride, zitbanken, etc.

Het auto- en busverkeer kan nog wel op een deel van het plein komen, maar is te gast.

Aan de materialisering is te zien dat het plein in eerste instantie van de voetgangers en fietsers is. Wanneer de bushalte op het stationsplein gesitueerd wordt, zorgt dit voor een betere samenhang tussen trein en bus.

20

Ontwerp en openbare ruimte

Stationsplein met middeneiland Een deel van het plein is overrijdbaar voor autoverkeer en voor de buurtbus. Het middeneiland zorgt voor een natuurlijk rijgedrag van het verkeer. Het zorgt als het ware voor een rotonde-effect. In dit middeneiland wordt de bestaande grote rode beuk opgenomen en de randen fungeren tevens als zitelement. In het middeneiland is ruimte voor perkgoed en groene laagblijvende beplanting.

De zitelementen voor het station begrenzen het deel van het stationsplein dat overrijdbaar is en zorgen voor een luw voetgangersgebied. Rondom het plein worden de trottoirs doorgetrokken, zodat een prettige en veilige wandelroute ontstaat. Het plein en de trottoirs worden verhoogd uitgevoerd, zodat de automobilist altijd af moet remmen voordat hij het plein opgaat.

Rechttrekken Stationsstraat In de oorspronkelijke situatie was het station van Aalten het eindpunt van de Stationsstraat. Het had op deze manier een sterkere relatie met het centrum. In de jaren zeventig is er een knik aangebracht

in deze oude lijn, waardoor het markante stationsgebouw niet langer het eindpunt van de lijn is. Door de Stationsstraat recht te trekken wordt het station weer het eindpunt van deze straat en wordt de relatie tussen het station en het centrum versterkt. Om het originele beeld weer te herstellen worden ook de bomenlanen langs de Stationsstraat doorgetrokken.

Loper Een wandelloper in de verharding vormt een verbinding tussen perron, fietsenstalling, stationsgebouw en de halte van de buurtbussen. De buurtbus krijgt een heldere plek voor het stationsgebouw aan het einde van de wandelloper. De halte van de buurtbus is nu zichtbaar vanaf het perron.

Herdenkingsmonument Het oorlogsmonument, bestaande uit een herdenkingsmuur en een vijver, wordt ook meer onderdeel van het nieuwe plein. Het maakt nu deel uit van het geheel, waar het voorheen een verloren, op zichzelf staand element was.

Ontwerp en openbare ruimte

21

Verkeren en verblijven Straten en wegen hebben twee functies: verkeren en verblijven. De afgelopen decennia lag de nadruk op verkeren.

Hierdoor is deze functie op veel plekken te nadrukkelijk vormgegeven en passen wegen vaak niet in hun context.

Een goed ontworpen straat of weg zorgt voor een goede leefomgeving, een plek waar mensen zich prettig voelen. Dit betekent dat straten en wegen weer plekken moeten worden waar je thuis komt, waar je wilt verblijven, waar je buurtbewoners ontmoet, waar kinderen kunnen spelen, waar het prettig is om te lopen en te fietsen et cetera. Dit betekent dat zorgvuldig wordt nagedacht over de maatvoering, materialisering, inpassing van groen, speelvoorzieningen, fiets- en openbaarvervoervoorzieningen en vormgeving of situering van parkeervoorzieningen.

24

Ontwerp en openbare ruimte

In onze ontwerpen zoeken we naar een goede afstemming tussen verkeren en verblijven, die past binnen de context van de omgeving. Een hoofdweg in een historisch stadscentrum vraagt om een ander ontwerp dan een dorpstraverse. Een straat in Almere is anders dan een straat in Maastricht.

Een woonstraat vraagt om een andere verblijfskwaliteit dan een stadsas.

Goede wegen worden gebruikt, zijn veilig, duurzaam ingericht en gezond!

Ontwerp en openbare ruimte

Ontwerp en openbare ruimte

Centrum gebieden

Ontwerp en openbare ruimte

ONTWERP BRINK LAREN Herinrichting van het hart van het dorp Opdrachtgever: gemeente Laren Type project : herinrichting Jaar: 2009

Laren is gegroeid vanuit plattelandsstructuren, waarbij de oude oost-westverbinding (de Eemnesserweg — Naarderstraat) en de noord-zuidverbinding (de Hilversumseweg — Torenlaan) tot op de dag van vandaag de belangrijkste verkeersstructuur vormt. In de dorpskern van Laren komen de genoemde oost-west- en noord-zuidverbindingen bij elkaar, wat zorgt voor een grote verkeersdruk.

Om de kwaliteit van het karakteristieke dorpshart te versterken, streeft de gemeente ernaar het sfeervolle centrum te ontwikkelen tot een verkeersluw verblijfsgebied met een sterke focus op langzaam verkeer (fietsers en voetgangers).

Een plek waar het goed en verkeersveilig toeven is, met ruimte voor winkelen en andere vormen van ontspanning, zoals cultuur en horeca.

Het meest kenmerkend aan Laren is misschien wel de groene Brink. De Brink is van oudsher al het centrum van het dorp. Centraal hierbij is de Coeswaerde, de vijver waar op de terugweg van heide of enggronden de schapen en koeien even konden drinken. Vanuit de Brink waaieren straten uit in de richting van de heide en engen. Dat maakt de structuur van het dorp uniek.

Gedurende het proces heeft Goudappel Coffeng drie denkrichtingen voor de Brink onderzocht. Dit zijn: •

• •

Het handhaven van de verkeerslichten en het plaatsgewijs aanbren- gen van verbeteringen rondom de Brink.

Het realiseren van een rotonde.

Het instellen van eenrichtingsverkeer rondom de Brink.

Goudappel Coffeng en de projectgroep hebben de drie denkrichtingen en bijbehorende voor- en nadelen uitgebreid met de klankbordgroep besproken, 26

Ontwerp en openbare ruimte

waarna is gekozen voor de denkrichting: eenrichtingsverkeer rondom de Brink. Het grote voordeel van de variant is dat de rijbaan kan worden teruggebracht naar een breedte van 3,0 meter, er hoeven immers nog maar in één richting auto’s over te rijden. Hierdoor komt er veel ruimte vrij voor fietsers en voetgangers. De twee andere varianten bieden slechts beperkte mogelijkheden om de situatie voor fietser en voetganger te verbeteren.

Op de drie bochten van de Brink is de automobilist als het ware te gast. Deze attentiegebieden worden iets verhoogd uitgevoerd en worden begrensd met brede stroken van kinderkopjes. Als automobilist merk je daardoor dat je een ander gebied betreedt. De dwarsvlakken in deze bochten geven ruimte aan de oversteekbewegingen van het langzame verkeer; de fietser en de voetganger.

Ook grenst deze ruimte aan eventueel nieuw te ontwikkelen verblijfsgebied bij winkels en horecavoorzieningen. De nauwe relatie tussen het verblijfsgebied en de plateaus maakt dat de automobilist zich meer zal

en la an To r

De

Rij t

De

Rij t

To re nla an

Kerklaan

Kerklaan

Legenda Verharding

Legenda

Autoverkeer (bestaande klinkerverharding)

Naa atarde straNa rder

Verharding Fietsstrook (bestaande klinkerverharding).

Autoverkeer (bestaande klinkerverharding) Route over Brink voor fietsers en wandelaars

aat rstr

(klinker-klinkerverharding). of asfaltverharding) Fietsstrook (bestaande

Route over Brink voor fietsers en wandelaars Verblijfsruimte.

Zou bijvoorbeeld gedeeltelijk (klinker- of asfaltverharding) terrassen kunnen zijn Verblijfsruimte.trottoir Zou bijvoorbeeld gedeeltelijk terrassen kunnen zijn

Kinderkopjes. Als markering van oversteekgebied.

trottoir

Parkeren Kinderkopjes.

Als markering van oversteekgebied.

Schuin parkeren

Parkeren

Parkeren op bestaande verharding.

Schuin parkeren

Door middel van punaises in verharding wordt route

verduidelijkt Parkeren op bestaande verharding.

Door middel van punaises in verharding wordt route Groen verduidelijkt Beukenhaag

Groen Beukenhaag

Bestaande beplanting

Bestaande beplanting

Bestaande Eiken Bestaande Eiken

Voorzieningen

Voorzieningen

Laden en lossen

Laden en lossen

t

nstraa er van Nispe

Burgemeest

Zoekgebied fietsenstalling

straat er van Nispen

Burgemeest

Zoekgebied fietsenstalling

Poffertjeskraam

Poffertjeskraam Bebouwing

Bebouwing

huidig

mogelijk Ontwerp en openbare ruimte

27

ACHTERHOEKS CHIQUE IN TERBORG Shared space brengt karakter in de Walstraat Opdrachtgever: gemeente Oude IJsselstreek Type project : herinrichting Jaar: 2010

De gemeente Oude IJsselstreek maakt plannen om het oude stadje Terborg weer het karakter van ‘Achterhoeks chique’ te geven. Tegelijkertijd wordt nagedacht over de verkeersstructuur van Terborg. Het centrumgebied, oftewel het oude stadje, wordt aan de noord- en westzijde omringd door de Walstraat. De gemeente wil de Walstraat meer bij het centrum betrekken en zijn verkeersfunctie verminderen.

Het proces De belangrijkste kracht van een ‘shared space’-ontwerp is het maken van ruimte die aansluit bij de wensen van de gebruikers.

Hierdoor creëer je een ruimte waar gebruikers zich prettig voelen en die ze willen gebruiken en dus niet zullen mijden.

Belanghebbenden en omwonenden zijn in een eerste workshop samen aan de slag gegaan om de kwaliteiten en negatieve punten van de Walstraat en haar omgeving in kaart te brengen. Daarnaast hebben ze aangegeven wat ze graag op en langs de Walstraat willen kunnen doen. Vervolgens heeft Goudappel Coffeng een ontwerp gemaakt dat in een tweede workshop nader is bekeken. In deze workshop mochten de 28

Ontwerp en openbare ruimte

belanghebbenden en omwonenden hun mening over de ontwerpkeuzen geven en zelf verbetervoorstellen aandragen.

Tussentijds heeft regelmatig afstemming plaatsgevonden met de gemeente en de stedenbouwkundige die verantwoordelijk is voor het centrumplan.

Het ontwerp Het ontwerp valt in de categorie shared space light. Dat wil zeggen dat de verkeersstromen niet volledig in één ruimte worden afgewikkeld, maar dat bepaalde verkeersdeelnemers een eigen plek hebben gekregen. Hiervoor is gekozen vanwege de intensiteit die rond de 7.000 motorvoertuigen per etmaal uitkomt en het grote aantal senioren dat rondom de Walstraat woont. Senioren hebben behoefte aan een herkenbare en duidelijke situatie, wat in het ontwerp vertaald is in een profiel met een herkenbare voetgangerszone.

Om hen goede oversteekmogelijkheden te bieden zijn deze op enkele plekken geconcentreerd.

Omwonenden hadden grote behoefte aan meer ruimte om zich veilig lopend te kunnen verplaatsen. In het ontwerp is het verblijfsgebied van het centrum uitgebreid tot aan de overzijde van de Walstraat.

Dit verblijfsgebied wordt doorsneden door een smalle rijloper. Op de centrale oversteekplekken wordt de rijloper onderbroken en loopt het verblijfsgebied door. De rijloper ligt lager dan het verblijfsgebied en de oversteekplekken zijn bol gestraat, waardoor de snelheid van het verkeer wordt geremd.

De Walstraat vormt de overgang tussen stad en ommeland. Het ontwerp laat deze relatie zien door de ‘stadzijde’ hard uit te voeren, met hoofdzakelijk stenige materialen en minimale groenvoorzieningen. Aan deze zijde van de rijloper staan strakke leibomen, die de onvolledigheden in de bebouwing camoufleren. De overzijde van de straat heeft een groen karakter, met robuuste solitaire bomen die zoveel mogelijk in het gras staan.

Bo

raat rieweg

Bruntstraat

Indust

Steengrachtstraat

Wijnw

eg

at stra

waard

iew

Dam

n

Wijn

Indust

ustr

Van

aarde

rieweg

Marktstraat

en

Burg. v.

Tuyllplein

raat

niast

Anto

ch Doetin

t

Oliemolenstraa

eg emsew

Burg. v.

Sint

Wijnw

Tuyllplein

Marktplein

n aarde

School

Ha

nd

nstraat

els

tra a

t

Elsensoh

School raat

st ntonia

Sint A

Schoolstraat

traat

Wals

Sint Jorisplein

Ind

School

rkt

Ma t

aa

str

Postkantoor

Gasthui

Vulcaanstraat

sstraat

trafo

Sint Jorisstraat

str

ofd

Ho

aat

straat

Hamel De n

nplein

laa

jes

ag

Ha

Grave

traat

Hoofds

pad

ven

Gra

bos

an

nv

Laa

Gravenpad

ch

Wis

Ontwerp en openbare ruimte

29

DORPSENTREE ULFT Shared space zorgt voor verbinding Opdrachtgever: gemeente Oude IJsselstreek Type project : herinrichting Jaar: 2010

Oversluis als entree van het dorp De kruising vormt aan de oostkant van Ulft de hoofdentree van het dorp. Vanaf de brug over de Oude IJssel is dit de plek waar men Ulft binnenkomt. Deze plek wordt gekenmerkt door een aantal horecagelegenheden. Ook zijn er concrete plannen een uitkijkpunt aan de Oude IJssel te creëren om meer relatie met het water te krijgen. Om deze voorzieningen meer tot hun recht te laten komen en om van deze plek meer een entreegebied te maken, wordt het gebied getransformeerd tot een verblijfsgebied in plaats van hoofdzakelijk een verkeersgebied zoals nu het geval is.

Ruimte voor de voetganger De kruising is momenteel een relatief druk gebied met een doorgaand verkeerskarakter.

De verkeersintensiteiten zijn vrij hoog zodat het voor voetgangers niet gemakkelijk is aan de overkant te komen. Aangezien hier een nieuwe verblijfsplek aan het water wordt gecreëerd, zal deze oversteekbeweging van voetgangers steeds belangrijker worden.

Nieuw plein als eindpunt en als verbindend element Het nieuwe verblijfsgebied wordt vorm gegeven als een overrijdbaar plein en is het eindpunt van de weg die uit het centrum komt. Deze weg is een belangrijke wandelroute. Binnen dit verblijfsgebied zijn de twee horecagelegenheden met hun terrassen en het nieuwe uitkijkpunt aan

30

Ontwerp en openbare ruimte

het water de belangrijke plekken. Deze drie trekkers binnen het gebied worden goed met elkaar verbonden en zullen elkaar hierdoor versterken.

Verharding Het gebied rondom het plein wordt verhoogd uitgevoerd en bestraat met gebakken klinkers. Dit zorgt voor een meer dorps karakter. Ook leidt dit tot een lagere rijsnelheid bij de automobilist en tot een hogere attentiewaarde. Het plein zelf wordt uitgevoerd in gebakken klinkers en kinderkopjes. De rand van het plein en de lijnen op het plein bestaan uit kinderkopjes.

Dit lijnenspel heeft door de dwarsrichting op de rijrich-ting een snelheidsremmende werking. Ook begeleiden de lijnen de wandelaars naar het uitkijkpunt aan de Oude IJssel. Bij het vlak midden op het plein wordt ‘shared space’ toegepast. Dit vlak bestaat in zijn geheel uit kinderkopjes. Dit is de plek waar automobilisten en fietsers elkaar kruisen. Door een andere verharding toe te passen zorgt dit voor een verhoogde attentie.

Bestaande situatie

Zitelementen Op het plein worden langwerpige zitelementen geplaatst. Deze hebben naast een bankfunctie tevens een afscheidende functie van de terrassen en sturen tegelijkertijd de oversteekbewegingen van voetgangers. De zitelementen worden, evenals de keermuur aan de Oude IJssel, uitgevoerd in schanskorven.

Plein als eindpunt en als verbindend element

•• • • • •• • • • ••••••••••••

r ve

s

ui

sl

VB

O

6-1 ASF

1 VB

6

asfaltverharding

ASF

KK VB

VM

ASF Bt

11

asfalt met streetprint BKK

Ruimte voor afgeschermde terrassen

9

eetcafé de Sluis uari 2010) (afgebrand 8 febr

gebakken klinkerverharding

9002 G Bt

2

7 5 ra st st or rv

eu

D B. F.

5A

1

te maken voetgangersbrug

at

3 2

Overrijdbaar plein uitgevoerd in gebakken klinkers en kinderkopjes (15*15 cm).

Zowel randen plein (zes rijen dik) als lijnen op plein (drie rijen dik) bestaan uit kinderkopjes. Op plein is ruimte voor terrassen en zitelementen (schanskorven met egaal stenen of houten zitoppervlak). Fietsstroken suggestie wordt doorgezet door middel van punaises in verharding. Op centrale deel van plein wordt ‘shared pace’ toegepast. Ook dit vlak bestaat uit kinderkopjes.

café het wapen van Ulft

2

4

Nieuw aan te planten boom, Plataan te maken damwand (bovenzijde schanskorven) Veilige oversteek voor voetgangers

6

Scorpio café/biljart

Nieuw aan te planten boom, Plataan

8

10 te maken damwand (bovenzijde schanskorven) gebakken klinkerverharding

Nieuw aan te planten boom, Plataan

Bongersstraat asfaltverharding

Ontwerp en openbare ruimte

31

PLEIN ALS JAARKLOK Koningin Julianaplein Den Hoorn Opdrachtgever: gemeente Midden-Delfland Type project : herinrichting Jaar: 2009

Het Koningin Julianaplein in Den Hoorn heeft een gedateerde uitstraling en weinig relatie met haar omgeving. Maar het plein heeft ook 24 oude imposante platanen.

In dit ontwerp staan de 24 platanen representatief voor de 24 uren van de dag en functioneren ze als een jaarklok op het plein.

Het plein is omsloten door woningen en maatschappelijke voorzieningen, zoals een dorpscentrum en het toekomstig te ontwikkelen gezondheidscentrum. De 24 platanen op het plein zorgen voor een min of meer mediterrane sfeer. Het plein ontleent hieraan haar identiteit. In de zomer voorzien ze het plein van een groen dak en in de winter zorgt het schaduwspel van de bomen voor een markant beeld.

In het ontwerp functioneren de 24 platanen samen met hun schaduwspel als een klok. De platanen zijn representatief voor de uren van de dag. In de verharding worden lijnen aangebracht, die bestaan uit overrijdbare grondspots. Deze corresponderen met de schaduwlijn van de boom. Om er echt een jaarklok van te maken, wordt deze schaduwlijn weergegeven op vier momenten in het jaar.

Dit zijn: 21 maart, 21 juni, 21 september en 21 december. Op deze manier ontstaat een spel van lijnen in de verharding.

32

Ontwerp en openbare ruimte

Plataan 5: vijf uur ‘s ochtends Bij plataan 5, wanneer het 05.00 uur ‘s ochtends is, komt de zon in de zomer op.

Hier is dan ook de eerste schaduwlijn te zien. Gedurende de ochtend komen er steeds meer lijnen bij. Om 09.00 uur, bij plataan 9, is het immers ook in de winter al licht. Vanaf hier hebben de platanen dus vier schaduwlijnen, één voor ieder seizoen. In de avond krijgen de platanen weer minder schaduwlijnen. Vanaf boom 17, wanneer het 17.00 uur is, verdwijnt in het winterseizoen de zon. Hier heeft de boom geen vier schaduwlijnen meer, maar drie. Zo ontstaat als het ware een ‘dagzijde’ en een ‘nachtzijde’ op het plein.

De dagzijde is het zwaartepunt wat betreft het schaduwlijnenspel. In de nacht zijn er vanzelfsprekend geen schaduwlijnen en ontstaat er ruimte voor voorzieningen als een jeu-de-boulesbaan en een speeltuin. De dagzijde blijft vrij van voorzieningen, zodat het lijnenspel goed tot zijn recht komt.

Van gevel tot gevel Het plein wordt in zijn geheel iets opgetild en strekt zich van gevel tot gevel uit. Op deze manier is de automobilist te gast en ontstaat er een sterkere relatie tussen het dorpscentrum en het gezondheidscentrum en de woningen aan de overzijde van het plein. De verharding bestaat uit lange

verhardingselementen met een variërende breedte en lengte. De twee rijen platanen worden in het plein verankerd door twee natuurstenen banden. Deze twee lijnen verbinden de platanen met elkaar. Op deze banden is bij elke boom ruimte voor een steen met hierin beschreven welk uur de boom zich representeert. Aangezien de platanen centraal staan in het ontwerp, is het belangrijk deze letterlijk en figuurlijk uit te lichten. Dit gebeurt door middel van lagere lichtmasten die worden geplaatst in de lange banden van natuursteen.

Banken met geleidende werking Op het plein is ruimte voor kunst uit eigen regio. Zo kan er bijvoorbeeld een gedicht over de platanen groot in de verharding worden aangebracht. Op de ‘middenstip’ van het plein is ruimte voor uitleg van de jaarklok bestaande uit de 24 platanen.

Daarnaast komen er meerdere betonnen zitelementen. Naast een zitfunctie hebben de banken tevens een geleidende werking.

De twee lange banken in de dwarsrichting markeren het vergrote terrein waarop het jaarlijkse dorpsfeest plaatsvindt. De kleinere banken in de lengterichting tussen de platanen voorkomen fout parkeergedrag op het plein en voorkomen dat kinderen zomaar de straat op rennen. Mocht het wenselijk zijn, dan zijn de banken te allen tijde te verplaatsen met een hefvork.

ok

N O

13

W

14 12 15 11 16 10 17 9 18 8 19 7 20 6 5 21 22 4 23 3 2

13 14 12 15 11 16 10 17 9 18 8 19 7 20 6 5 21 22 4 23 3

dag

nacht

24 1

2

24 1

Z iedere plataan staat voor een uur van de dag

door uurverdeling ontstaat er een dagzijde en een nachtzijde op het plein

24 platanen, 24 uren in een dag

4 seizoenen in een jaar

dit alles zichtbaar op het Koningin Julianaplein als jaarklok 25

1

2

3

4

5

6

24

23

22

21

20

19

7

8

principe jaarklok  17 18

9

10

11

12

16

15

14

13



 







Ontwerp en openbare ruimte

33

34

Ontwerp en openbare ruimte

AMSTERDAM CENTRAAL BEREIKBAAR Ruimte voor touringcars Opdrachtgever: Kamer van koophandel Type project : herinrichting Jaar: 2010

Rondom het centraal station in Amsterdam spelen een groot aantal ontwikkelingen, zoals het nieuwe stationsgebouw, de aanleg van de Noord/Zuid-lijn en revitalisering van de openbare ruimte in de vorm van de Rode Loper. Aan de stadszijde van het centraal station komen dagelijks vele toeristen om een tocht met een van de rondvaartboten te maken en om per bus naar allerhande excursies te vertrekken. In de ontwerpen van de gemeente Amsterdam tot dusver

is te weinig ruimte gereserveerd voor touringcars om toeristen af te zetten, op te halen en tussendoor te wachten. In overleg met de Kamer van Koophandel en direct betrokken ondernemers hebben we gezocht naar mogelijkheden om parkeerplaatsen te realiseren die de ruimtelijke kwaliteit van de Rode Loper in stand houden. Een van de belangrijke kenmerken van de Rode Loper is een zoveel mogelijk conflictvrije route voor voetgangers vanaf het centraal

station naar de Dam, het Rokin en verder.

Ter hoogte van het Prins Hendrikplantsoen en het Victoriahotel zijn rijlopers aangebracht die in een lus lopen. Hierlangs worden parkeerplaatsen voor touringcars gerealiseerd. De Rode Loper wordt hiermee niet doorkruist door extra infrastructuur. In totaal komen er 28 nieuwe parkeerplaatsen voor tourincars.

Ontwerp en openbare ruimte

35

SPOORZONE ENSCHEDE Nieuwstad verbonden met oude stad Opdrachtgever: gemeente Enschede Type project : Ruimtelijke verkenning Jaar: 2010

Vanuit stedenbouwkundig oogpunt heeft de gemeente Enschede de wens de Molenstraat af te sluiten. Zodat de nieuwe woonbuurt Nieuwstad ook echt bij de binnenstad gaat horen, zonder de fysieke barrière van het spoor nog verder te vergroten. Vanuit de wens om het rondje om de binnenstad te behouden en daarmee ook een goede bereikbaarheid van het station zijn er bezwaren gerezen tegen het afsluiten van de Molenstraat.

In deze studie hebben we gekeken naar de verschillende mogelijkheden om deze stedenbouwkundige en verkeerskundige wensen met elkaar te verenigen.

Variant 1 Molenstraat tweerichtingen De Molenstraat blijft in de huidige vorm gehandhaafd, dat wil zeggen dat de straat in twee richtingen te berijden is en er geldt een maximumsnelheid van 50 km/h.

Zonder ingrepen wordt de Molenstraat in de toekomst met 14.000 motorvoertuigen een stuk drukker. Voor het stedenbouwkundige plan Spoorzone (doorsnijding, oversteekbaarheid) maar ook voor de leefbaarheid is dit een ongewenste ontwikkeling.

36

Ontwerp en openbare ruimte

Om deze straat met verkeersfunctie toch te integreren in de stad wordt de Molenstraat heringericht als boulevard. Hiermee is de drukke straat in twee etappes oversteekbaar.

De ruimtelijke doorsnijding blijft hiermee wel gehandhaafd. Nieuwstad zal hierdoor meer bij de woonwijk Zeggelt horen dan bij het centrum.

Variant 2 Molenstraat éénrichting Molenstraat één richting maken op de huidige locatie betekent dat de straat rustiger wordt. De maximumsnelheid van 50 km/h blijft gehandhaafd. Het aantal motorvoertuigen halveert hiermee tot 7.000 motorvoertuigen per etmaal.

Doordat de Molenstraat maar in één richting te berijden is, wordt deze beter oversteekbaar. Ook hier wordt gekozen voor een inrichting als boulevard. Voor deze inrichting is nog een behoorlijke maat nodig, en blijft een ruimtelijke barrière bestaan.

Hierdoor hoort Nieuwstad niet echt bij de binnenstad.

Variant 3 Schoolweg Door de Molenstraat te verleggen naar het noorden kan een nieuwe informele 30 km/hroute via de Nieuwe Schoolweg worden gerealiseerd. Naar verwachting zullen hier circa 3.000 motorvoertuigen per etmaal rijden. Hierdoor ontstaat ruimte om de Nieuwstad beter aan te laten sluiten bij de binnenstad. De nieuwe route ontmoedigt het doorgaande verkeer van oost naar west. Het station is bereikbaar vanuit het oosten.

Variant 4 Parallelweg De functie van de Molenstraat zou in één richting ook overgenomen kunnen worden door de bestaande Parallelweg aan de andere zijde van het spoor (deels onder Muziekkwartier door). Hierdoor wordt de doorgaande route niet te snel maar is het station vanuit het oosten toch bereikbaar.

Door het ontbreken van de Molenstraat kan de Spoorzone in deze variant goed aansluiten bij de binnenstad. De verwachte 3.000 motorvoertuigen per etmaal over de Parallelweg zijn goed te verwerken en passen binnen de omgeving.

4,0

2,5

3,0

3,0

3,0

3,0

3,0

2,5

3,0

3,0

2,5

4,0

Molenstraat, verkeer in twee richtingen

4,0

2,5

3,0

4,0

Molenstraat, verkeer in één richting

3,0

4,5

3,0

Nieuwe Schoolweg, verkeer in één richting

4,0

Parallelweg, verkeer in één richting Ontwerp en openbare ruimte

37

STATION EERBEEK Beek als verbinding tussen station en centrum Opdrachtgever: provincie Gelderland Type project : Ruimtelijke verkenning Jaar: 2011

Onderdeel van een studie naar de mogelijkheden van het spoor tussen Arnhem en Apeldoorn was een ruimtelijke verkenning van de stationsomgeving van Eerbeek. Wat zijn hier kansen om de vitaliteit van het dorp te vergroten wanneer er weer treinen gaan rijden op dit traject en het station weer een functie krijgt?

Eerbeek heeft te maken met winkelleegstand en krimp. We hebben gekeken hoe we een compact centrumgebied kunnen creĂŤren met een sterke relatie tussen het centrum en het station. De beek, die nu grotendeels verdwenen is, wordt nieuw leven ingeblazen. De beekloop werkt zo als structurerend element binnen het dorp en rijgt de verschillende kralen als het ware aan elkaar. Zo ontstaat een prettig woon- en winkelklimaat.

Verkeerluwe shared space omgeving met beek als structureel element. Door koppeling met stationsomgeving ontstaat een vitaal, aantrekkelijk en compact centrum.

busroute busroute busroute busroute

busroute

P+R +R R bushalte ush hallte halte te fiet fi fie et etsp fietsparkeren

Station

38

Ontwerp en openbare ruimte

ENTREE ZAAILAND Bestaande fontein als natuurlijke geleider Opdrachtgever: gemeente Leeuwarden Type project : schetsontwerp Jaar: 2011

Momenteel is de entree van Zaailand, een route door het centrum van Leeuwarden, vrij rommelig. Verschillende verkeersstromen komen hier samen, waardoor het voor de fietser en voetganger vaak als onveilig ervaren wordt.

Om deze verkeersstromen natuurlijk te geleiden gebruiken we een bestaande fontein.

Naast het feit dat deze fontein de entree van Zaailand extra accentueert, heeft deze meteen een ‘rotonde-effect’. Het nieuwe verhoogde middenplein met hierop de fontein zorgt voor een natuurlijke sturing van auto’s en fietsers.

Het gebied wordt met eenduidige verharding als een plein ingericht. De rijbanen worden op subtiele wijze verduidelijkt. Doordat nu meer een pleingebied ontstaat, zal de automobilist zich meer aanpassen aan het langzame verkeer.

Ontwerp en openbare ruimte

39

Ontwerp en openbare ruimte

Infrastructuur en ruimtelijke kwaliteit

Ontwerp en openbare ruimte

WATERLINIEWEG Van barrière naar onderdeel van stedelijk weefsel Opdrachtgever: gemeente Utrecht Type project : ruimtelijke verkenning Jaar: 2011

Park Bloeyendael

Rijnsweerd Wilhelminapark

De A27 wordt verbreed. Dit biedt kansen om de Waterlinieweg in Utrecht aan te pakken. Deze weg vormt nu een zware verkeersbundel dwars door de stad. Het vormt een sterke barrière in het stedelijke weefsel. Het regionale verkeer maakt nu te veel gebruik van de Waterlinieweg in plaats van de A27.

Ook heeft de weg weinig tot geen relatie met de omgeving. De weg is vaak ‘ommuurd’ door schermen en is deels verhoogd uitgevoerd. De Waterlinieweg loopt door een cultuurhistorisch waardevolle omgeving.

Een gemiste kans dat dit vanaf de weg niet ervaren kan worden.

De weg blijft een belangrijke verkeersfunctie behouden binnen de stad. Wel wordt regionaal verkeer nu meer gestimuleerd vaker gebuik te maken van de A27 waar het kan.

Rietveld Schröderhuis

Kromme Rijn stadion Galgenwaard begraafplaats Kovelswade Lunetten 1

Lunetten 2 Lunetten 3

Lunetten 4

In deze studie hebben we onderzocht wat de mogelijkheden zijn de weg te transformeren naar meer een verblijfsgebied. De weg maakt zo meer onderdeel uit van de stad en wordt meer een verblijfsplaats. Het verbindt de verschillende (cultuurhistorische) elementen langs de weg als een kralenketting aan elkaar.

42

Ontwerp en openbare ruimte

Beatrixpark

sportvelden

AEL

YEND

BLOE

PARK

Rietveld Schröderhuis

D

WEER

RIJNS NRU

K

APAR

ELMIN

WILH OUD

RIETVELD SCHRODERHUIS

N

GAL

stadion Galgenwaard

begraafplaats Kovelswade

WONEN

E RIJ

GEN

A2

KO centrum

WAA R

D

VE

A28

LS

WA D

rlin iew

eg

E

!!!

Wa te

LU

NE

A27

T

RIETVELDTEN SCHRŐDER HUIS

!!!

Lunetten

LUNETTEN

A12

BE

AT R

IX

!!!

PA R

K

SPORTV

ELDEN WON

EN

LUNETTEN

LUNETTEN

Lunetten

!!!

LUNETTEN

RIETVELD SCHRŐDER HUIS

LUNETTEN

RIETVELD SCHRŐDER HUIS

LUNETTEN

RIETVELD SCHRŐDER HUIS

RIETVELD SCHRŐDER HUIS

!!!

!!!

RIETVELD SCHRŐDER HUIS

Ontwerp en openbare ruimte

43

RINGWEG ENSCHEDE Verkenning ruimtelijke mogelijkheden Opdrachtgever: gemeente Enschede Type project : ruimtelijke verkenning Jaar: 2009

De ringweg van Enschede is een brede verkeersader met weinig ruimte voor het langzame verkeer. De opgave was te onderzoeken welke ruimtelijke kansen er zijn wanneer de ringweg wordt getransformeerd tot een eenrichtingsweg.

De fietser en de wandelaar krijgen hierdoor een sterkere plek in het geheel.

Bovendien is er meer ruimte voor het aanbrengen van groen. Wanneer de ringweg een voorrangsweg wordt, kunnen de verkeerslichten waarschijnlijk verdwijnen.

44

Ontwerp en openbare ruimte

HOOGEVEENSE KRUIS Langzaam rijden gaat sneller Opdrachtgever: gemeente Hoogeveen Type project : herinrichting Jaar: 2009

Een bijzonder ontwerp moet verkeersstromen op het vernieuwde Hoogeveense Kruis in goede banen gaan leiden. Aan de noordkant (Eiermarkt) komt een waterpartij met trap. Het ontwerp is formeel geen rotonde, maar krijgt wel de verkeersregels zoals die voor verkeerspleinen in Noord-Nederland gelden. Deze verkeersoplossing moet het aantal motorvoertuigen dat per etmaal ‘t Kruis passeert (op termijn 12.000) kunnen verwerken. Bekende kunstenaars krijgen de gelegenheid ’t Kruis en de nieuwe waterpartij extra uitstraling te geven. Het project is in samenwerking met Atelier Dutch totstandgekomen.

Ontwerp en openbare ruimte

45

ALTERNATIEVEN A1 BLOEMENDALERPOLDER Een ruimtelijke vergelijking van drie varianten Opdrachtgever: provincie Noord-Holland Type project : landschappelijke inpassing Jaar: 2008

De Bloemendalerpolder ligt ten noorden van Weesp en wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van de A1. Voor dit deel van de A1 is nagedacht over een nieuwe inpassing. Welke kansen liggen er om van deze polder een meer aantrekkelijke leefomgeving te maken? Dit kan op meerdere manieren. Een aantal factoren is daarbij met name van belang. Dit zijn de relatie van de weg ten opzichte van de geplande woonwijk ten zuiden van de A1, de barrièrevorming van de A1 in het open polderlandschap en de ecologische Waterlandtak die bij de Vecht het gebied binnenkomt.

46

Ontwerp en openbare ruimte

Deze studie heeft geleid tot een drietal varianten. Variant 1 is een variant grotendeels op maaiveld met een aquaduct als kruising met de Vecht. Varianten 2 en 3 zijn beide geheel verdiept aangelegd met een aqua/ecoduct als kruising met de Vecht.

Verschil tussen deze twee varianten is dat de tweede variant het Amsterdam-Rijnkanaal kruist door middel van twee bruggen. De derde variant heeft hier een brug en een aquaduct.

In deze studie zijn de ruimtelijke verschillen bij de landschappelijke inpassing van de drie varianten inzichtelijk gemaakt.

Ontwerp en openbare ruimte

47

INRICHTINGSPLAN N34 Weg in relatie met landschap Opdrachtgever: gemeente Ommen Type project : inrichtingsplan Jaar: 2010

Op dit moment wordt gewerkt aan de Omleiding N34/N36 ten noorden van Ommen tussen de N348 en de N36 bij de Witte Paal.

De oude route tussen Ommen en de Witte Paal wordt daarna heringericht, waardoor de hoeveelheid autoverkeer drastisch vermindert en beide natuurgebieden ( Junne en Ommerbos) beter met elkaar in verbinding komen.

Kenmerkend voor het gebied is de grenslijn tussen het rivierenlandschap en het klas-sieke ontginningslandschap. De herkenbaarheid van het rivierenlandschap komt terug in de meandering van het tracĂŠ.

Een ander doel van het aanbrengen van meanders in de weg is het verlagen van de snelheid. Wanneer de automobilist het eindpunt van een weg niet kan zien, zal hij hierdoor rijsnelheid verminderen.

De relatie tussen de weg en de omgeving wordt versterkt. Dit wordt bereikt door het bosgebied meer besloten te maken en het open waterrijke gebied meer open. Zo wordt het contrast tussen gesloten en open beter beleefd door de automobilist en zal hij zich bewuster zijn van de omgeving.

Door het open gebied meer open te maken ontstaan er ook kansen om meer ruimte aan het water te geven. Dit heeft voordelen op het vlak van waterberging en ecologie, maar maakt het water ook meer beleefbaar voor de automobilist.

48

Ontwerp en openbare ruimte

Op de beide entrees van het traject komen ‘toegangspoorten’ in de vorm van een korte gescheiden rijbaan. In het middengebied staan bomen en heesters, zodat de bosgebieden sterker met elkaar verbonden worden. Doordat het even eenrichtingsverkeer is, wordt het profiel wat smaller en wordt het bosgevoel versterkt. Door de toegangs-poort wordt de automobilist er op geattendeerd dat hij een ander gebieder binnenkomt.

Aan het schetsontwerp liggen de volgende ontwerpprincipes ten grondslag: - - - - -

smalle rijbaan; relatie met de omgeving; besloten bosgebied en open waterrijk gebied; meander; snelheidsremmende maatregelen.

De totale verhardingsbreedte is 3,50 m en bestaat uit de bestaande verharding van de N34. De rijloper van 3,50 m is gebaseerd op de aanwezigheid van lokaal landbouwverkeer. Vanwege het aanwezige 30 km/h-regime op dit trajectdeel is markering achterwege gelaten om de suggestie van een 60 km/h-regime te vermijden. De obstakelvrije zone en buitenberm zijn gelijk gehouden (minimaal) om het maaibeheer tot een minimum te beperken en de natuurontwikkeling te maximaliseren. De buitenberm en tussenberm worden voorzien van een bermverharding met een breedte van 0,80 meter. Deze bermverharding is noodzakelijk om bij de maximale intensiteit van 1.400 mvt/etm bermschade te voorkomen door passerende voertuigen.

Landschapsstructuurschets

Locatie

karrenspoor (30km/h)

Brugsuggestie

Grasbetonstenen

Legenda

Aanleiding

versterken openheid landschappelijke structuur versterken ecologische verbinding: nat

N34: onsluiting autoverkeer en fietsverkeer

Grasbetonstenen

Locatie

Ommerbos

Arriën met stervormig wegenpatroon

0,8

Legenda

en Hooge Grav

Legenda

meer beleefbaar door brugsuggestie. g wordt een brug gesuggereerd. Een erszijden kan dit afmaken. Tevens heeft snelheidsremmende

N34: onsluiting autoverkeer en fietsverkeer

Arriën

variabel berm

fietspad

Ommerbos

Arriën met stervormig wegenpatroon

alternatief karrenspoortracé: één rijbaan met grasbetonstenen(30km/h) Junner Koeland

t

0,8

Vech

versterken ecologische verbinding: bos

3,5

5,1

Ommen

variabel berm

fietspad

Vech

omleiding

versterken ecologische verbinding: nat N34: onsluiting autoverkeer en fietsverkeer

0,8

Arriën

rijbaan met grasbetonstenen aan weerszijden t

versterken openheid landschappelijke structuur

Ommerbos

0,8

5,1 rijbaan met grasbetonstenen aan weerszijden

versterken openheid landschappelijke structuur versterken ecologische verbinding: nat

Ommen

3,5

versterken ecologische verbinding: bos

Junner Koeland

Hooge Graven

igen

en beleefbaar door brugsuggestie. meer g wordt een brug gesuggereerd. Een erszijden kan dit afmaken. Tevens heeft snelheidsremmende

Landschapsstructuurschets

en Hooge Grav

versterken ecologische verbinding: bos

Hooge Graven

igen en

Ommerbos

N36

alternatief karrenspoortracé: één rijbaan met grasbetonstenen(30km/h)

Arriën met stervormig wegenpatroon Ommerbos

N48

cé

rtra

oo

sp

rre

ka

Koelandseweg

Junner Koeland

Junner Koeland

Veldsteeg

Landschapsstructuurschets

Plateau

N34

Arriën

Ommen Legenda

versterken openheid landschappelijke structuur versterken ecologische verbinding: nat N34: onsluiting autoverkeer en fietsverkeer

Ommen

‘Maldense drempel’

versterken openheid landschappelijke structuur

echt

V

N34: onsluiting autoverkeer en fietsverkeer

N36

rres

cé

tra

or

Ontwerpprincipes ka

0,3

Arriën

Koelandseweg

variabel berm

0,3

2,5

0,3

5,5

0,3

t

Vech

http://www.heelnederlandinbeeld.nl/CycloramaViewer.aspx?id=mqhelc45jdpc0z45yajoh0bl&ImageID=3N006O7W&Lat=52.293832182... http://www.heelnederlandinbeeld.nl/CycloramaViewer.aspx?id=mqhelc45jdpc0z45yajoh0bl&ImageID=3N006O8V&Lat=52.2970917347... 3-11-2009

variabel

0,3

berm

rijbaan met grasbetonstenen aan weerszijden

Arriën

Ommen

rijbaan

2,5 3,1

2,5

0,3

3-11-2009

bestaa

fietspad

3,1

rijbaan met grasbetonstenen aan weerszijden

Plateau

‘Toegangspoort’ in de vorm van gescheiden rijbanen. Hierdoor wordt bezoeker er op geattendeerd dat hij een ander gebied binnenkomt.

alternatief karrenspoortracé: gescheiden rijbanen met grasbetonstenen (30km/h) Nationaal Park Holterbergweg

Ontwerpprincipes

Splitsing rijbaan bij ‘toegangspoort’

Referentiebeelden open gebied

zicht automobilist

men - Junner Koeland - Witte Paal ternatief voor karrenspoor

Page 2 of 2

Enkele rijbaan

N34

Alternatief voor karrenspoor

fietspad

rijbaan met grasbetonstenen aan weerszijden

alternatief karrenspoortracé: gescheiden rijbanen met grasbetonstenen (30km/h)

‘Maldense drempel’

Ommen

http://www.heelnederlandinbeeld.nl/CycloramaViewer.aspx?id=mqhelc45jdpc0z45yajoh0bl&ImageID=3N006O7L&Lat=52.2928299362... 3-11-2009 5,5 rijbaan

besloten besloten

Besloten bosgebied als onderdeel van de EHS met af en toe kleine open ruimten.

zicht automobilist

Landschappelijk ontwerp

karren

Brugsuggestie

5,5 rijbaan

zicht automobilist

open

open

besloten

besloten

Open gebied als (visuele) verbinding tussen Junner Koeland en de beek Hooge Graven. Er is hier ruimte voor het water. Dit wordt zichtbaar gemaakt voor de automobilist.

Besloten bosgebied als onderdeel van de EHS met af en toe kleine open ruimten.

Besloten bosgebied als onderdeel van de EHS met af en toe kleine open ruimten.

‘Maldense drempel’. Grotere voertuigen kunnen deze zonder hinder passeren

Grasbetonstenen

Open gebied als (visuele) verbinding tussen Junner Koeland en de beek Hooge Graven. Er is hier ruimte voor het water. Dit wordt zichtbaar gemaakt voor de automobilist.

Besloten bosgebied als onderdeel van de EHS met af en toe kleine open ruimten.

‘Maldense drempel’. Groter kunnen deze zonder hinde

schaal 1:1000

Landschappelijk ontwerp

schaal 1:1000 Fietsroute

Op strategische plaatsen worden faunapassages aangebracht.

5,5

Water wordt meer beleefbaar door brugsuggestie.

Door de helling wordt een brug gesuggereerd. Een railing aan weerszijden kan dit afmaken. Tevens heeft de ‘brug’ een snelheidsremmende werking.

Brugsuggestie

rijbaan 3,0

variabel

rijbaan

besloten

zicht automobilist

zicht automobilist

0,3

3,1

CycloMedia: Het 360° fotobestand van Nederland

Plateau

Junner Koeland

Veldsteeg

Junner Koeland

0,3

3,1

‘Toegangspoort’ in de vorm van gescheiden rijbanen. Hierdoor wordt bezoeker er op geattendeerd dat hij een ander gebied binnenkomt.

zicht automobilist

Aansluiting Varsen

2,5

rijbaan met grasbetonstenen aan weerszijden

Ommerbos

Arriën met stervormig wegenpatroon

po

Profi

Page 2 of 2

ht

t

Ommerbos

N48

Page 2 of 2

CycloMedia: Het 360° fotobestand van Nederland

Vec

Vech

versterken ecologische verbinding: nat

rijbaan

CycloMedia: Het 360° fotobestand van Nederland

Junner Koeland

versterken ecologische verbinding: bos

5,5

5,5 rijbaan

Ommerbos

Arriën met stervormig wegenpatroon

Plateau

omleiding

Referentiebeelden besloten gebied

Arriën

Ommen

Legenda versterken ecologische verbinding: bos

Ommen

Locatie

Hooge Graven

Aansluiting Varsen

n Hooge Grave

Aanleiding

Junner Koeland

Wa altern

3,0 rijbaan

open

besloten

‘Maldense drempel’

Fietsroute

Optimale beleving open waterrijk gebied door automobilist Plateau

Op strategische plaatsen worden faunapassages aangebracht.

Do ra de we

‘Maldense drempel’

‘Maldense drempel’

Plateau

Besloten bosgebied als onderdeel van de EHS met af en toe kleine open ruimten.

Open gebied als (visuele) verbinding tussen Junner Koeland en de beek Hooge Graven. Er is hier ruimte voor het water. Dit wordt zichtbaar gemaakt voor de automobilist.

Besloten bosgebied als onderdeel van de EHS met af en toe kleine open ruimten.

rijbaan

variabel

3,0

rijbaan

variabel

3,0 rijbaan

Plateau

Optimale beleving open water‘Maldense drempel’. Grotere voertuigen rijk gebied door automobilist ‘Maldense drempel’Grasbetonstenen kunnen deze zonder hinder passeren

In open waterrijk gebied één rijbaan met breedte van 3,5 meter. Aan weerszijden van de weg grasbetonstenen (totale breedte: 5,10 meter)

3,0

‘Toegangspoort’ in de vorm van gescheiden rijbanen. Hierdoor wordt bezoeker er op geattendeerd dat hij een ander gebied binnenkomt.

3,0 rijbaan

‘Maldense drempel’

5,5 rijbaan

Pl

gras

zicht automobilist

Met eigenaar van Junner koeland in overleg treden om de beleving van het waterrijk open gebied vanaf de weg beter te maken.

‘Maldense drempel’

‘Maldense drempel’

‘Toegangspoort’ in de vorm van gescheiden rijbanen. Hierdoor wordt bezoeker er op geattendeerd dat hij een ander gebied binnenkomt.

Plateau

altern

Plateau

Ontwerp en openbare ruimte

49

ONTMOETINGSPLEINTJES IN NIEUWE LANDEN II Shared space zorgt voor verbinding met water Opdrachtgever: gemeente Dalfsen Type project : herinrichting Jaar: 2011

De gemeente Dalfsen is bezig met de ontwikkeling van de nieuwe woonwijk Nieuwe Landen II in Lemelerveld. Naast het verkeersonderzoek hebben we in deze nieuwe wijk tevens een aantal ‘ontmoetingspleintjes’ ontworpen. Dit zijn plekken waar voetgangers, fietsers en automobilisten elkaar ontmoeten.

Behalve het ontmoeten zorgen de pleintjes ook voor een snelheidsverminderend effect bij automobilisten. Bovendien zorgen ze voor een sterke relatie met het water. De pleintjes worden zo aantrekkelijke verblijfsgebieden aan het water.

50

Ontwerp en openbare ruimte

HAARLEMMERWEG Positie Haarlemmerweg in landschapspark De Bretten Opdrachtgever: gemeente Amsterdam Ty p e p ro j e c t : Ve r ke e r s ku n d i g o n d e r zo e k Jaar: 2011

De Haarlemmerweg vormt een belangrijke 0ost-westverbinding tussen Haarlem en Amsterdam. Tegelijkertijd vormt de weg een barrière in de noord-zuidrichting, waardoor bewoners van Amsterdam moeilijk bij het groen van Landschapspark de Bretten kunnen komen. Met de komst van de Westrandweg ontstaat de mogelijkheid om deze barrièrewerking te verminderen.

De weg kan naar 2x1-rijbaan en de snelheid kan omlaag. Deze maatregel verbetert de oversteekbaarheid. Dit in combinatie met meer ruimte voor het water, voor recreatie en woningen zorgt voor een transformatie van een verkeersader naar een gebied dat ondereel uitmaakt van het stedelijke weefsel.

Huidige situatie

Mogelijke situatie

Ontwerp en openbare ruimte

51

ONTWERP VAN KOLLAAN Als onderdeel van de verkeersvisie voor Goor Opdrachtgever: gemeente Goor Type project : Ontwerp Jaar: 2012

Het nieuwe ontwerp voor de Van Kollaan in Goor is onderdeel van de verkeersvisie.

De Van Kollaan maakt deel uit van de gebiedsontsluitingsroute rondom het centrum. Hierdoor worden de nauwe straten in het centrum ontlast en ontstaat er meer leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit in het centrum.

We hebben een aantal ontwerpvarianten voor de Van Kollaan onderzocht. Op grond van ruimtelijke en financiële overwegingen gaat de voorkeur uit naar het bestaande tracé. Het profiel wordt hier aangepast met extra ruimte voor de fietser.

Toen

Nu

Tot 1970 lag in het gebied naast de Van Kollaan een spoorlijn en het stationsgebouw Goor West. Momenteel is dit een autonoom deels verwaarloosd terrein met enkele (leegstaande) loodsen. Hier ligt een prachtige kans een ‘spoorpark’ te ontwikkelen met de oude spoorlijn als drager. Bewoners krijgen in de toekomstige situatie misschien wel meer verkeer door hun straat. Maar ze krijgen nu ook een mooi groen park voor de deur.

Nu

P

P

P

P P

Voorkeursvariant verkeersvisie Goor. Van Kollaan als gebiedsontsluitingsroute zorgt voor leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit in centrumgebied.

52

Ontwerp en openbare ruimte

In het gebied tussen de Van Kollaan en de Roerdompstraat lag voorheen de spoorlijn Neede-Hellendoorn. In 1972 werden alle trajecten gesloten en afgebroken. Het oude spoortracé is nog steeds herkenbaar in de lijn van de Heijinksweg en de bomenlaan ten zuiden van het huidige spoor. Het spoor kan in het park in ere worden hersteld en er kan een wandelpad aan gekoppeld worden.

De padenstructuur zorgt voor dwarsverbindingen in het park en heeft een relatie met de spoor-route. Zo hebben bezoekers meerdere manieren om door het park te wandelen.

Oude spoorlijn wordt in ere hersteld in het nieuwe ‘Spoorpark’. Het spoor wordt ruimtelijk begeleid met een bomenrij en is tegelijkertijd een wandelroute

Toekomstig parkeergebied Jumbo

autogarage

voortuin

De bestaande bomen langs de Van Kollaan 1,5 1,5 3,0 1,5 2,0 blijven grotendeels gehandhaafd. De bomenlaan wordt verderfiets compleetauto gemaakt fiets met trottoir trottoir nieuwe bomen. Dit zorgt voor een continu en herkenbaar wegbeeld van de nieuwe gebiedsontsluitingsroute.

voortuin

Jumbo

Zoekgebied voor parkeerkamer

brandweer

5 parkeerplaatsen

5 parkeerplaatsen

3 parkeerplaatsen

4 parkeerplaatsen

Zoekgebied voor parkeerkamer

Zoekgebied voor parkeerkamer 1,5 trottoir

2,0 parkeren

1,5

3,0

1,5

fiets

auto

fiets

eventueel trottoir

park 1,5 voortuin

trottoir

1,5

3,0

1,5

fiets

auto

fiets

2,0 trottoir

voortuin

Parkeren niet langer half op de stoep. Parkeren mogelijk in parkeerkamer.

1,5 trottoir

2,0 parkeren

1,5

3,0

1,5

fiets

auto

fiets

Vloeiende route Van Kollaan

2,0 trottoir

jumbo 1,5 trottoir

2,0 parkeren

1,5

3,0

1,5

fiets

auto

fiets

eventueel trottoir

Handhaven bestaande bomen

park

Profiel langs Jumbo Profiel langs Spoorpark 1,5 voortuin

trottoir

1,5

3,0

1,5

fiets

auto

fiets

2,0 trottoir

voortuin

Profiel langs woningen aan beide zijden 1,5

Ontwerp Van Kollaan

trottoir

2,0 parkeren

1,5

3,0

1,5

fiets

auto

fiets

2,0 trottoir

jumbo

Gemeente Hof va

Verkeersvisi

Verbreding van K

Datum

20-06-2012

Versie

1

Kenmerk

HTW011 / K

Bestand

HTW011-03

Schaal

1:500

Formaat

A0

Deventer Postbus 161 7400 AD Deventer T +31 (0)570 666 222 www.goudappel.nl

1,5 trottoir

1,5 trottoir

2,0 parkeren

2,0 parkeren

1,5

3,0

1,5

fiets

auto

fiets

1,5

3,0

1,5

fiets

auto

fiets

Den Haag - Eindhoven

eventueel trottoir

park

2,0 trottoir

jumbo

Huidige situatie ‘tussengebied’

Mogelijkheid ontwikkeling ‘Spoorpark’

Ontwerp en openbare ruimte

53

HERINRICHTING PANNINGEN Samen met de buurt aan de slag Opdrachtgever: Gemeente Peel en Maas Type project : Herinrichting Jaar: 2012

De gemeente Peel en Maas moet de komende jaren de riolering in meerdere straten in de kern Panningen gaan vervangen. Dit is voor de gemeente aanleiding om deze straten her in te richten. In nauwe samenwerking met de gemeente en bewoners heeft Goudappel de ontwerpen vorm gegeven.

Bewoners aan de slag De dagelijkse gebruiker weet vaak het beste wat hij wel of niet wil in zijn eigen woonomgeving, daarom zijn de bewoners actief betrokken in dit ontwerpproces. Tijdens een inventarisatieavond hebben alle omwonenden hun beelden over de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen kunnen delen. Enthousiaste omwonenden hebben daarna plaatsgenomen in de werkgroepen om samen met ons te gaan ontwerpen. Tijdens werksessies hebben de werkgroepen zelf gestoeid met alle ingrediënten waaruit een straatprofiel wordt opgebouwd en hieruit hebben ze basisprofielen opgesteld. Dit leidde vaak tot verrassende inzichten voor bewoners, en ook voor Goudappel en de gemeente. De ideeën van de werkgroepen aangevuld met ontwerpervaring van Goudappel zijn uitgewerkt in schetsontwerpen. En na overleg met de werkgroepen vertaald in een voorlopig ontwerp.

Het project De J.F. Kennedylaan is de belangrijkste gebiedsontsluitende route voor Panningen. De Raadhuisstraat vormt één van de toeleidende routes tot het centrum van Panningen. De overige 6 straten zijn woonstraten. Op de J.F. Kennedylaan wordt het bestaande laankarakter versterkt door de middenberm met bomen te verbreden. Tevens is verhoging van het fietscomfort en de fietsveiligheid, een belangrijk uitgangspunt, gerealiseerd door brede fietsstroken. De Raadhuisstraat transformeert van een fantasieloze straat tot een echte centrumentree. Parkeren in combinatie met grote bomen vormen het hart van de straat, met daaromheen twee smalle rijlopers. In de woonstraten is gezocht naar een goede balans tussen enerzijds de hoognodige parkeercapaciteit en de leefkwaliteit anderzijds.

54

Ontwerp en openbare ruimte

Ontwerp en openbare ruimte

Shared space De menselijke maat krijgt steeds meer aandacht binnen het verkeersontwerp. Een van de actuele benamingen die hiervoor worden gebruikt is de term shared space, gedeelde ruimte. Een ruimte waarin iedereen zijn weg kan vinden, waarbij het aantal verkeersregels tot het minimum is beperkt. Sociaal gedrag en oogcontact vormen de belangrijkste regel.

In de ‘shared space’-aanpak wordt bij het ontwerp van de openbare ruimte niet alleen naar het verkeerssysteem gekeken. Andere belangen en gebruiksmogelijkheden van de openbare ruimte en aanknopingspunten voor het ontwerp worden nadrukkelijk meegenomen. De menselijke maat wordt teruggebracht in het ontwerp. Bij een uitgebreid participatieproces heeft een ontwerp vanaf het begin een breed draagvlak.

Shared space is een uitermate geschikt ontwerpprincipe op locaties waar de verblijfsfunctie en de verkeersfunctie elkaar ontmoeten. Denk aan een oude traverse, een weg om of midden door een centrum, een plein et cetera.

Ontwerp en openbare ruimte

Het doel van shared space is tweeledig.

Shared space zorgt ervoor dat de openbare ruimte een prettiger verblijfsruimte wordt.

Bovendien wordt de weggebruiker verleid meer rekening te houden met de omgeving en met andere weggebruikers dan hij normaliter zou doen. Daarvoor is niet alleen een ander ontwerp nodig, maar het vereist vooral ook een andere aanpak en andere betrokkenen.

Hoe ziet een ‘shared space’-ontwerp eruit?

Een typisch ‘shared space’-ontwerp in de meest zuivere vorm is een integraal plan en kent in ieder geval een combinatie van de onderstaande drie elementen.

Ruimtelijke kwaliteit - niet standaard een element toepassen, maar bedenken hoe de ruimte als een geheel werkt.

Zelfregulatie en respect - geen voorrangsregelingen, geleiding en verkeersborden.

Menselijke maat - snelheidsbeperking door inrichting van de omgeving en door oogcontact.

Ontwerp en openbare ruimte

Ontwerp en openbare ruimte

Internationale projecten

Ontwerp en openbare ruimte

PILOT PROJECT KAMPALA CITY CENTRE Introducing sustainable urban transport Opdrachtgever: Goudappel Coffeng /Stichting Iganga Type project : Strategie en ontwerp Jaar: 2011

Kampala is de hoofdstad van Oeganda met 1,2 miljoen inwoners. Overdag zijn er 2,2 miljoen inwoners, dus 1 miljoen inkomende werkers. De hectiek in de straten is enorm: taxibusjes, motortaxi’s, auto’s, fietsen, voetgangers en straathandelaren moeten vechten om een plekje. Congestie, chaos en luchtvervuiling is hierdoor zeer groot. Toch is het een geweldige stad.

60

Ontwerp en openbare ruimte

Samen met diverse organisaties en met de gemeente Kampala is Goudappel Coffeng/Stichting Iganga al jaren bezig met het principe ‘ordenen van verkeer’ als oplossing van veel problemen. Het meest concrete uitvloeisel daarvan is het ‘Pilot Project Kampala City Centre’, introducing sustainable urban transport. UNEP (United Nations Environment Program) overweegt 1,2 miljoen dollar bij te dragen om dit ontwerp te realiseren in 2012!

Namirembe road

Namirembe-Luwum street

Luwum street

Ontwerp en openbare ruimte

61

THINKBIKE Workshops in Los Angeles en San Francisco Organisator: Ministerie van buitenlandse zaken Type project : workshops Jaar: 2011

In een aantal workshops werkten wij met lokale vervoersplanners, technici en fietsers aan het fietsvriendelijker maken van dit keer Los Angeles en San Francisco in twee zogenaamde Thinkbike Workshops.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken maakt deze ThinkBike Workshops mogelijk (eerder ondermeer in Toronto, Miami en Chicago). De werkwijze is steeds hetzelfde: na een kick-off met veel publiek volgt een inventarisatie van drie geselecteerde projecten. Daarna worden de groepen anderhalve dag opgesloten met als opgave een presentabel plan te maken. De Nederlandse expert leidt het proces, de groep wijst zelf hun presentator aan. De presentatie is weer voor een groot publiek met ondermeer de Burgemeester van de betreffende stad.

In San Francisco en Los Angeles werkte de aanpak erg goed. Alle betrokkenen waren erg leergierig en nieuwsgierig; hoe doen jullie dat toch in Nederland? De verschillen Nederland – Verenigde Staten zitten hem in zeer veel zaken. Natuurlijk zijn Amerikanen geboren op vier wielen en wij op maar drie. Maar ook wetgeving, planprocedures en handboeken werken in de VS allemaal in een andere richting dan ‘fietsen’.

Moving more people in the future

In beide steden waren de Thinkbike Workshops een groot succes en vormt het de basis voor de komende ontwerpprocessen.

Road capacity (people per hour on 3.5 m width in the city)

13

62

Ontwerp en openbare ruimte

Workshop, Los Angeles Capaciteit van de weg (mensen uur op 3,5TU meter de stad) Source: Botma &per Papendrecht, Delftbreedte 1991 inThinkBike 21-23 September 2011 Bron: Botma & Papendrecht, TU Delft 1991

The Legs (9th to Venice on Main)

19

ThinkBike Workshop, Los Angeles 21-23 September 2011 16

The Head - After The Head - After

26

ThinkBike Workshop, Los Angeles 21-23 September 2011

27

ThinkBike Workshop, Los Angeles 21-23 September 2011

The Head - Before

22

ThinkBike Workshop, Los Angeles 21-23 September 2011

23

ThinkBike Workshop, Los Angeles

September 2011 Ontwerp 21-23 en openbare ruimte

63

Ontwerp en openbare ruimte

Prijsvragen

Ontwerp en openbare ruimte

FLEXWAY VERANDERT MOBILITEIT MANHATTAN Prijsvraag ‘Close the Gap’

eerv olle v erme

lding

Organis ator : Transpor t ation Alternatives en d3 Type project : prijsvraag Jaar: 2011

Internationale ontwerpers uit 22 landen gingen aan de slag met een beruchte ‘missing link in duurzame mobiliteit’: de snelweg nabij het VN-gebouw die de fietsers in de weg zit.

Het ontwerp van Goudappel Coffeng viel met ‘Flexway’ een eervolle vermelding in de prijzen.

De kracht van het ontwerp is een snelweg die buiten de spits deels ingezet wordt als verblijfsruimte.

De fiets is ‘booming’ in New York. Sinds 1990 nam het fietsgebruik met 500% toe, maar de infrastructuur loopt achter. Er is een vrijliggend fietspad, maar die loopt niet rond.

De zogenoemde FDR of East Side Highway doorkruist de fietsroute. Lokale verbindingen met het water zijn slecht. Joggers, fietsers en wandelaars komen in de knel. Kortom: de huidige mobiliteitssituatie belemmert aangenaam en duurzaam leven in de stad.

De situatie is niet eenvoudig. Daarom riep een internationale ontwerpwedstrijd alle kennis en talent van de wereld op om met ideeën te komen. Internationale ontwerpers, landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen, ingenieurs en adviseurs mobiliteit gingen aan de slag.

Flex is the Way Flexibiliteit is de kern van de oplossing.

Gebruik de schaarse ruimte slim, in de tijd verschillend. Dit dynamisch denken staat in de Verenigde Staten nog in de Current kinderschoenen en verklaart de eervolle The current FDR Drive is a 2x3 lane highway, acting as vermelding. We ontwierpen een fiets- en a barrier between Manhattan and the waterfront. The voetgangervriendelijk verblijfsgebied FDR Drive is tranformed into the Flexway with little

usings the elevators. A row of trees act as a safety barrier between

smalls height differences and trees.

cars and cyclists.

Current

Ontwerp en openbare ruimte

FL

designated cyclepath next to the water, which can be reached by

adjustments: Change of colours and materialisation,

Traffic safety 66

dat in de spits deels toegevoegd kan worden aan de snelweg. Met slimme vormgeving en beweegbaar straatmeubilair is de weg op verschillende manieren functioneel te Small maken. De fietsbereikbaarheid wordt The road is fully used by cars during peak hours. The center lane is groter en het Waterfront wordt dichter assigned according to the peak direction. Bikers get to cycle on the naar de stad getrokken.

S

Small: tijdens de spits

Connecting the flexible lanes

Benches

Traffic safety is ensured by the layout and

The flexible lanes are chosen in such a way that they

Small: the benches are u

materialisation of the road. At all times there is a

are accessible by cars during the different situations

Medium: the benches co

barrier between pedestrians/cyclists, ongoing and

from the on and off-ramps. Cars are directed to the

driving on the second lan

endously over the past

ce in

FLEX

of the highway? The FDR Drive should have a flexible layout, where driving is prominent during

closures in every

peak hours and recreation is dominant when New Yorkers want it to be.

model the public space in

safely.

peak hours and recreation is dominant when New Yorkers want it to be.

kids play safely o Proposed situation

60

th

Stre

Eas t6

0th

Str 60th street pavillion e

55th

Stre

et

38th

Drive blocks the continuation of the Greenway and keeps New Yorkers away from theFloating Waterfront. pavilions with

51th

Stre

Par kA ven ue

et

Eas t5 5th

t

The potentially attractive waterfront is only used for one purpose: traffic. Why can’t this space be

nt,

used for other purposes on weekends, holidays and outside peakhours when fewer cars make use d St

Eas t5 1th

Ave nu e

42n

ree t

Current situation

st

of the highway? The FDR Drive should have a flexible layout, where driving is prominent during

e in

peak hours and recreation is dominant when New Yorkers want it to be.

access to the waterfront and the Current situation and pedestrian routes naturally lead

Waterfront relations

FLEX

nter lane is

ycle on the

)

ached by

tween

er 10, between New

, 2011)

t,

No new infrastru It

60

th

space for social activities such as a flea market, book

Avenue subway line is

stalls, food carts and children’s theatre. The best ideas

crucial to improve transit

both a local and regional value.

51t h

Str eet

will be voted for by the people from the Upper EastSSide. +M pavilions with This will enhance the involvement ofFloating the community with

and pedestrian routes naturally lead

‘My Way’

Large

varying functions.

Ave n

Grand Central

Jan People can acces

2nd

their surroundings and improve the social cohesion in the

height differences the to useprovide of the lane is made clear to the good alternatives when P+R

users during the different situations. The other board provides

capacity is reduced. Park and ride

facilities with quick access to

P+R

upper eastside.

East

42n d

Str eet

UN

L

pedestrians, a boulevard is being created. The retractable benches

Current situation the waterfront to cycle or for leisure

subway lines running into

Network strategy S

neighbourhoods

12 People are invite

bu when they want

If desired, the UN

can become inte

M

also part of the boulevard now. There is one lane available for cars in each direction, which makes it easy to

this.

Theasnew planned 2nd From previous examples, such Trafalgar

Square London,as we know that part of Avenue subway linecomes is down. This The vertical pedestrian crossing, wich functions a fence in scenario small en the medium, on using this lane.

The center lane is assigned to carsfor going in activities.keep Existing and new metro space social activities such as a flea market, book way the boulevard will be optimally from all sidestreets pedestrians and cyclists. trafficaccessible just dissapears.

But it isforimportant

stalls, food carts and children’s theatre. The best ideas

further away, giving the waterfront

both a local and regional value. cycling path. New distinct cycling

accessibility for the will be voted for by the people from the Uppercapacity East Side. is reduced. Park and ride

ac

Pe

NYU Medical Center

subway their surroundings and improve the social cohesion inlines the running into ‘My Way’

M the waterfront to cycle or for leisure

Manhattan are one way to do New Yorkers can voteneighbourhoods.The online when the extra recreational adjacent best way to adopt a highway. this. The new planned 2nd space is available and when it is not. They can reserve

L

activities. Existing and new metro

space for social activities such as a flea market, book

Avenue subway line is

stations can attract people from

stalls, food carts and children’s theatre. The best ideas

crucial to improve transit

further away, giving the waterfront

will be voted for by the people from the Upper East Side.

accessibility for the

both a local and regional value.

This will enhance the involvement of the community with

upper eastside.

ar

Al

an

Pe

ne

P+R

Pe

w

P+R

If

th

their surroundings and improve the social cohesion in the

P+R

ca

adjacent neighbourhoods.The best way to adopt a highway.

Medium: overdag

Elevators

sp

ac

P+R

situation upper eastside.

This will enhance theProposed involvement of the community facilitieswith with quick access to

No

Du

P+R

crucial to improve transit

and pedestrian routes naturally lead people from the neighbourhoods to

L

to provide good alternatives when

Bridges with elevators provide quick access to the waterfront and the

Con

the Rockfeller Un

P+R

spacemotorists is available and whencross it isthenot.

They can reserve P+R street. New Yorkers canbeweegbaar vote online for the activity that will take place on the waterfront boulevard.

Liften verbinden dein stad metlane, hetsowater straatmeubilair come up the second it will be impossible forFlexibele tozebrapaden South-North direction.

Waterfront relations stations can attract people from

im

Board 2/2

Manhattan one way the weekends on quiet moments room for markets and other social activities.

The to thirddo lane is During the the day and in the evening an extra will be Yorkers available forcan vote onlineIn when people from neighbourhoods to laneNew the and extra recreational Can suchthere’s a busy road be reduced in are capacity? adjacent neighbourhoods.The best way to adopt a highway.

an

Pedestrian and c

Entrant number: C224

additional for infromation about the road and it’s use.

Proposed situation accessibility the

Str eet

ue

Medium

ue

further away, giving the waterfront

cycling path. New distinct cycling

East

Re are acc a busy road be reduced inactivities capacity?

and offramps are Manhattan wayBy totraffic do cycling at are all one times. using different materials and just dissapears.

Butapplying it is important this. The new planned 2nd

55th

kid

accommodated.

previous examples, such as Trafalgar Layout ofaccess theFrom arrive by foot, bi facilities with quick to road Th

space is available and when it is not. They can reserve

NYU Medical Center

P+R

Square London, wesafe know that part ofexisting the conn All subway running The FDRlines Drive will into be redesigned to ensure driving and Sa

Str eet

East

clo

During peak hou

Proposed situation

capacity is reduced. Park and ride

New Yorkers can vote online when the extra recreational

stations can attractand people from access to the waterfront the

space is redesign

P+R

Network strategy

the waterfront to cycle or for leisure

2011)

enches

Can such a busy road be reduced in capacity?

people from the neighbourhoods to

Bridges withactivities. elevators provide quick Existing and new metro

reenway (Transportation alternatives, 2011)

ont,

East

60th street pavillion

Ave n

treets just before the waterfront, the FDR drive (Google Earth, 2011)

Rockefeller University

‘My Way’

of th

appli Conclusion

to provide good alternatives when Can such

Proposed situation

NYU Medical Center

Current situation

Network strategy

previous FloatingFrom pavilions with examples, such as Trafalgar varyingSquare functions.

London, we know that part of the

UN

Str eet

12th Avenue has

Altho the use of the lane isbemade but can crosse

traffic just dissapears. But it is important

Park

2010, New

Eas t4 2nd

Bridges with elevators provide quick

2nd

Waterfront relations

Ave nu e

Grand Central

height additional infromation about the roaddifferences and it’s use.

additional infromation about the road and it’s

Str eet

UN

Park

East

users during the different situations. The other board provides

users during the different situations. The othe

Str eet

varying functions.

2nd Ave nu e

Grand Central

cycling path. New distinct cycling

improved the cit cycling at all times. By using different materia Pro

height differences the use of the lane is made clear to the

60th street pavillion East

East

etween

San Francisco wa

cycling at all times. By using different and applying The FDR materials Drive will be redesigned to andensure replaced sa by

et

In Manhattan, space is extremely scarce and should therefore be utilised optimally. The existing FDR

artment of Transportation)

The Embarcadero

The FDR Drive will be redesigned to ensure safe driving and

the

bicycle, transit and car usage between 009. (Source: Sustainable street index 2010, New

Layout of the road

Rockefeller University

et

Design concept: The Flexway

Jan Gehl recaptu

Layout of the road

Rockefeller University East

Reversible lanes

Large: in het weekend en vakantie en op feestdagen

Zebra crossings

Emergencies

mall: the benches are underground

Every 5-7 streets there is a bridge to reach the

During S and M, the zebra crossing functions as a

During emergencies the flexible lanes can be cleared

edium: the benches come up, keeping cars from

waterfront for pedestrians and cyclists. Elevators are

fence, keeping pedestrians from crossing the highway.

quickly for ambulances, fire trucks anden police cars, ruimte Ontwerp openbare

iving on the second lane

used since they require little space and muscular

During L the zebra comes down, greatly improving the

providing a quick, safe an congestion-free route for

67

KANALENEILAND >> PEDALENEILAND Prijsvraag ‘de fietsvriendelijke wijk’ Organisator: Fietsersbond Type project : prijsvraag Jaar: 2009

Eind 2008 heeft de Fietsersbond de ideeënprijsvraag ‘de fietsvriendelijke wijk’ uitgeschreven. Goudappel Coffeng heeft hiervoor de inzending Kanaleneiland => Pedaleneiland ingezonden.

In het ontwerp is Kanaleneiland in de recreatieve en functionele fietsstructuur van de stad Utrecht gehangen. De mediterrane boulevard is een bestemming waar de verschillende culturen elkaar ontmoeten en waar mensen op de fiets naartoe komen.

68

Ontwerp en openbare ruimte

Daarnaast introduceren we de ‘Fietstrine’.

De Fietstrine is een speciale, glazen fietsenstal-ling (een vitrine voor de fiets), die alle kern-elementen van het fietsen in Kanaleneiland verenigt. Fietstrines zijn in Kanaleneiland te vinden bij de scholen, de winkelcentra en de boulevard. De Fietstrine is multifunctioneel en als kleine variant bij woningen te plaatsen. In de Fietstrine kan een fiets worden gestald met het principe van een hometrainer. Hierdoor biedt de Fietstrine ook ruimte aan andere activiteiten, zoals spinningles, verkeersles op de fiets, ‘ballenbak’ en energieopwekking.

* * *

* * * *

*

*

*

*

*

* *

* *

*

*

* * *

*

*

*

*

*

*

*

*

*

* * *

*

*

* *

*

* *

*

*

*

*

*

*

6m h = 0,6 m 6 h=

Ontwerp en openbare ruimte

69

JANTJE BETON SPEELAWARD 2012 In je element in het Regentessekwartier Organisator: Jantje Beton Type project : Prijsvraag Jaar: 2012

De opgave Het Haagse Regentessekwartier is een compacte stedelijke omgeving vol geparkeerde autos. Hoe zorg je ervoor dat het weer een kindvriendelijke buurt wordt zonder te vervallen in de stereotype omheinde speelplaats met dito speeltoestellen? Jantje Beton vroeg het ontwerpend Nederland.

Voor de Jantje Beton SpeelAward 2012 ontwierp Goudappel Coffeng in samenwerking met Innatura en Paul Swinkels en kwamen tot de inzending: “In je element in het Regentessekwartier!’. Jantje Beton zoekt met haar wedstrijd naar uitvoerbare ideeën om de openbare ruimte op een uitdagende manier kindvriendelijk te maken, die prikkelen om na te denken over de rol van het spelende kind in de openbare ruimte. In totaal zijn er 102 inzendingen ingediend. De beoordeling is gedaan door een vakjury en een kinderjury. ‘In je element in het Regentessekwartier’ werd 2e. Daar zijn we enorm trots op.

De inzending Het Regentessekwartier is een compacte stedelijke omgeving met weinig groen en speelruimte voor kinderen, maar veel ruimte voor geparkeerde auto’s. Aan de rand van de buurt ligt De Verademing.

Een mooi groen park, maar lang niet voor iedereen veilig bereikbaar.

De nabijgelegen energiecentrale kon ons helpen! Om kinderen spelenderwijs bekend te maken met duurzame energie gebruikten we de vier elementen. Middels de thema’s vuur (zonne-energie), lucht (windenergie), water (waterenergie) en aarde (biomassa-energie) maken we unieke speelroutes door de hele buurt. Het ontwerp verbindt het thema duurzame energie met kindvriendelijke, veilige routes, vanuit de compacte bebouwing naar het park. Aan de hand van de elementen vuur, wind, aarde en water ontstaan er themastraten met bijbehorendende speelelementen: ‘’Kom, we gaan via de waterstraat langs het piratenschip.’’ ‘’Nee, we gaan via de luchtstraat.

Ik wil door de bomen lopen”.

70

Ontwerp en openbare ruimte

tweed

e prijs

Bewust niet autovrij Geparkeerde auto’s vormen nu nog een belemmering en daarom voorziet het plan in een slim parkeersysteem. Op straat geparkeerde auto’s kunnen grotendeels worden opgevangen aan de rand van het park. Door het bestaande hoogteverschil kunnen ze onder een glooiende groene overkapping geparkeerd worden. Zo worden ze uit het zicht onttrokken. Deze ruimte en het hoogteverschil worden beter benut en er ontstaat ook meer speelruimte op straat. We maken de routes bewust niet helemaal autovrij. Het is goed voor kinderen om met auto’s om te leren gaan. Wel ontstaat zo een betere balans tussen parkeren en spelen.

Co-creatie Buitenruimte is in onze optiek voor en van de buurtbewoners. Ons plan voorzag in intensieve samenwerking met de buurt bij het vormgeven van het parkeersysteem en de speelelementen. In creatieve workshops konden kinderen zelf vormgeven aan hun ideale speelplek. Een ontwerper vertaalt deze kinderwensen vervolgens in speelelementen op straat. Als dank voor het enthousiasme krijgt elk kind een persoonlijke stoeptegel in de bestrating. Dit maakt de buurt echt jouw plek en zorgt ervoor dat je je verbonden voelt en nog eens nadenkt voor je bijvoorbeeld afval op straat gooit.

De prijzen zijn uitgereikt tijdens het seminar BUITENspeelRUIMTE op 31 mei 2012. De ontwerpwedstrijd was een co-productie van Jantje Beton, BNSP, Elba Media en de gemeente Den Haag.

Ontwerp en openbare ruimte

71

STARTBLOK:GROEN & GA Prijsvraag ‘innovatieve fietspaden’ Organisator: Cement & Betoncentrum Type project : prijsvraag Jaar: 2011

In 2010 heeft het Cement & BetonCentrum de ideeënprijsvraag ‘In de kiem gesmoord – innovatieve fietspaden’ uitgeschreven.

Goudappel Coffeng heeft hiervoor de inzending Startblok; Groen & Ga ingezonden.

Fiets is snel Fietsen is gezond, goed voor het milieu en soms zelfs sneller dan de auto. Nieuwe fietsinfrastructuur, zoals de zogenaamde fietssnelweg, zorgt ervoor dat we sneller van A naar B kunnen fietsen. Het oponthoud wordt geminimaliseerd en snelheden gemaximaliseerd. Nieuwe mensaangedreven voertuigen kunnen tot steeds hogere snelheden komen. Een stop bij een verkeerslicht is dan een tijdrovende, oncomfortabele onderbreking van een fietsrit. Het wachten op en vertrekken bij groen licht kost tijd en energie.

De kunst van het wachten Neem een willekeurig verkeerslicht en zie hoe fietsers hier wachten. De een houdt zijn hand op de paal met de detectieknop, de volgende zoekt elk willekeurig randje om op het zadel te kunnen blijven zitten, een ander staat met zijn fiets tussen de benen en de laatste staat zelfs geheel naast zijn fiets. Kijk je vervolgens hoe ze wegrijden, dan zie je een hoop handelingen en kracht maar weinig snelheid. De voorste fietsers zijn bovendien een extra rem voor de rest.

72

Ontwerp en openbare ruimte

eerv olle v erme

Startblok voor een goede start Bij veel sporten is een startblok een bekend hulpmiddel om snel te kunnen vertrekken.

Een startblok zorgt ervoor dat voeten en benen in een goede hoek staan, waarmee een ultieme krachtexplosie bij de start kan worden gegenereerd. ‘Groen en ga’, het motto van ons startblok, neemt dit principe als uitgangspunt. Het startblok is een opstaphulp voor fietsers die wachten bij een verkeerslicht comfortabel maakt. Je kunt gewoon op het zadel blijven zitten terwijl je op groen licht wacht. Comfortabel, en het kost minder energie.

‘Groen & Ga’ Het startblok is van beton en ligt aan de rechterzijde van een fietspad bij verkeerslichten ter hoogte van de paal met detectieknop. Het startblok is 30 cm hoog, dezelfde hoogte als een gemiddelde trapper-as van een fiets. De ene voet wordt op het startblok geplaatst en de andere op de trapper. Het startblok zorgt ervoor dat het been onder een lichte hoek staat waardoor dus kracht gegenereerd kan worden. De voor- en achterzijde van het blok zijn afgeschuind, hiermee kan de kracht nog sneller in een voorwaartse beweging worden omgezet. De achterzijde is afgeschuind vanuit veiligheidsoverwegingen en zo kan een symmetrisch blok worden gemaakt dat fouten bij plaatsing voorkomt.

lding

In dit ontwerp kunnen de eerste twee fietsers in de rij gebruik maken van het startblok. Naar wens is dit eenvoudig te vergroten door een grotere mal te gebruiken bij de productie van het blok.

We hebben voor onze inzending een eervolle vermelding gekregen.

‘Startblok: Groen en Ga’

Oplossing

Aanleiding Inspiratie ‘Startblok: Groen en Ga’

Oplossing

Registratienummer 2010064

Registratienummer 2010064

Aanleiding

Inspiratie

De kunst van het wachten

Startblok voor een snelle start

De kunst van het wachten

Startblok voor een snelle start Ontwerp en openbare ruimte

73

STATION POLDERZICHT Stap uit, rust uit, leef uit!

Organisator: gemeente Zoeterwoude Type project : prijsvraag Jaar: 2010

Zoeterwoude streeft naar een goede bereikbaarheid van het buitengebied.

Tegelijkertijd wil de gemeente het groene, open en recreatieve karakter van het landschap behouden en waar mogelijk versterken. Een recreatief transferium kan hier uitkomst bieden. Een dergelijk transferium vormt een toegangs-poort tot het Groene Hart en dient daarnaast als opvang van gemotoriseerd verkeer.

Vorm en functie Het weidegebied wordt als het ware over het spoor en de fietsroute getild. Deze groene helling is het nieuwe transferium. Onder dit groene dak is ruimte voor een station van de RijnGouweLijn en voor het parkeren van auto’s en fietsen. Vanuit het oogpunt van sociale veiligheid wordt gezorgd voor voldoende lichttoetreding onder de groene helling.

Locatie Het transferium moet goed bereikbaar zijn per auto, openbaar vervoer en fiets, zo min mogelijk overlast geven aan bewoners van de gemeente Zoeterwoude en het moet draagvlak hebben. Wij positioneren het transferium daarom tussen de N11 en het spoor Leiden – Utrecht. Door de ligging aan de N11 is de locatie uitstekend bereikbaar vanuit de regio en via de A4 zelfs vanuit een wijdere omtrek. Het toekomstige station van de RijnGouweLijn wordt geïntegreerd in het transferium. Evenwijdig aan het spoor loopt een fietsroute tussen Leiden en Alphen aan den Rijn. Hiermee is de locatie ook met de fiets goed bereikbaar. Over het bedrijventerrein Grote Polder, ten noorden van deze locatie, rijdt een bus. Deze buslijn kan worden aangetakt op het nieuwe transferium, zodat er ook een sterkere relatie ontstaat tussen het transferium en het achtergelegen bedrijventerrein.

Centraal onder het groene dak is het stijgpunt naar boven. Bij dit stijgpunt is ruimte voor voorzieningen als fietsverhuur en fietsreparatie. Het stijgpunt bestaat uit een gedraaide hellingbaan, zowel toegankelijk voor voetgangers als fietsers.

Voor mindervaliden is er in het midden een lift aanwezig. Eenmaal boven aangekomen zijn de auto’s uit het zicht en kan de bezoeker meteen genieten van het weidse polderzicht. De groene helling bestaat uit grasve-getatie en sluit daarmee naadloos aan op de omgeving. Het transferium is een groene tribune met uitzicht over de polders rondom Zoeterwoude.

74

Ontwerp en openbare ruimte

Als landmark is er een karakteristiek gebouw met hierin de lift. Andere voorzieningen in het gebouw zijn een horecagelegenheid met groot terras, een informatieruimte en een expositieruimte. Voor een nog weidser uitzicht en groter gevoel van vrijheid kan de bezoeker met de lift verder naar boven. Op het hoogste punt van het gebouw is ruimte voor een uitkijkpunt.

Verbinding transferium met Groene Hart Vanuit het centrale stijgpunt binnen het transferium komt de bezoeker uit bij een elegante brug. Deze langzaamverkeersbrug verbindt het transferium met het Groene Hart. De brug gaat over de N11 heen en is gesitueerd in het verlengde van de hoofdwaterloop die uitkomt bij de oude molen. Vanuit deze centrale plek kunnen bezoe-kers hun route kiezen het buitengebied in. Diverse bestaande wandelen fietsroutes komen hier samen. Door de centrale ligging van de molen kan deze ook nevenfuncties krijgen.

STATIONPOLDERZICHT

STATIONPOLDERZICHT

A4 zelfs vanuit een wijdere omtrek. In de nabije toekomst gaat de RijnGouweLijn over het spoor rijden en komt er een station voor de RijnGouweLijn op deze locatie. Dit station wordt geïntegreerd in het transferium. Evenwijdig aan het spoor loopt een fietsroute tussen Leiden en Alphen aan den Rijn. Hiermee is de locatie ook met de fiets goed bereikbaar. Over het bedrijventerrein Grote Polder, ten noorden van deze locatie, rijdt een bus. Deze buslijn kan worden aangetakt op het nieuwe transferium, zodat er ook een sterkere relatie ontstaat tussen het transferium en het achtergelegen bedrijventerrein.

Zoeterwoude Dorp

Recreatief transferium gesitueerd tussen N11 en spoor

Leiderdorp

Leiden

Zoeterwoude Rijndijk

N11 A4

Leiderdorp

Leiden

Zoeterwoude Rijndijk

N11 A4

Zoeterwoude streeft naar een goede bereikbaarheid van het buitengebied. Tegelijkertijd wil de gemeente het groene, open en recreatieve karakter van het landschap behouden en waar mogelijk versterken. Een recreatief transferium kan hier uitkomst bieden. Een dergelijk transferium vormt een toegangspoort tot het Groene Hart en dient daarnaast als opvang van gemotoriseerd verkeer.

stapuitrustuitleefuit!

Het nieuwe transferium ligt op het grensgebied van het stedelijk weefsel en het landelijk gebied. Vanaf de hoofdroutes bereikt het verkeer gelijk het transferium. Dit betekent dat er geen overlast ontstaat voor bewoners in de omgeving van het transferium. Ook blijft het auontwerp benedenwereld, schaal 1:500 toverkeer dat het buitengebied in gaat zeer beperkt.

Het transferium zorgt voor een subtiele visuele overgang van landelijk gebied naar bedrijventerrein.

Vorm en functie

Het weidegebied wordt als het ware over het spoor en de fietsroute getild. Deze groene Het recreatief transferium is een plek waar bezoekers met verschillende modaliteiten arrihelling is het nieuwe transferium. Onder dit groene dak is ruimte voor een station van de veren om vervolgens het polderlandschap te ontdekken. Het transferium biedt alle functioRijnGouweLijn en voor het parkeren van auto’s en fietsen. Vanuit het oogpunt van sociale naliteiten voor het parkeren van auto en fiets, maar ook voor het repareren en huren van veiligheid wordt gezorgd voor voldoende lichttoetreding onder de groene helling. Door strafietsen. Er is een soepele aansluiting op het openbaar vervoer. Het transferium is een rusttegisch geplaatste open gaten komt voldoende daglicht binnen. Tegelijkertijd versterken punt waar bezoekers kunnen genieten van het landschap en waar ze lekkernijen uit het Zoeterwoude een goede bereikbaarheid van het buitengebied. wil de relatie tussen de benedenwereld en de weidse groene bovenwereld. deze kijkgaten gebied kunnen proeven. streeft In het naar transferium kan iedereen zich uitleven, spelenderwijs het Tegelijkertijd gemeente groene, aan open vanvoor heteen landschap behouden en ontwerp benedenwereld, landschap de leren kennen enhet kunstzinnig de en slagrecreatieve gaan. Het is karakter het startpunt heerwaar Een recreatief transferium kan hier uitkomst bieden. Een dergelijk Centraal onder het groene dak is het stijgpunt naar boven. Bij dit stijgpunt is ruimte voor lijk dagje uit en mogelijk biedt voorversterken. ieder wat wils. transferium vormt een toegangspoort tot het Groene Hart en dient daarnaast alsvoorzieningen opvang van als fietsverhuur en fietsreparatie. Het stijgpunt bestaat uit een gedraaide hellingbaan, zowel toegankelijk voor voetgangers als fietsers. Voor mindervaliden is er in het Het transferium heeft een verkeer. landmarkfunctie, het is voor bezoekers duidelijk en herkenbaar gemotoriseerd midden een lift aanwezig. waar ze moeten zijn. Het gebouw past in de omgeving, maar heeft een aantal elementen in zich waardoor toch een opvallend geheel Het het recreatief transferium is eenis.plek waar bezoekers met verschillende modaliteiten arriboven aangekomen zijn de auto’s uit het zicht en kan de bezoeker meteen genieten veren om vervolgens het polderlandschap te ontdekken. Het transferium biedtEenmaal alle functiovan het weidse polderzicht. De groene helling bestaat uit grasvegetatie en sluit daarmee naliteiten voor het parkeren van auto en fiets, maar ook voor het repareren en huren van Locatiekeuze naadloos aan op de omgeving. Het transferium is een groene tribune met uitzicht over de fietsen.moet Er isgoed een bereikbaar soepele aansluiting op het openbaar vervoer.

Het transferium is een rustHet transferium zijn per auto, openbaar vervoer en fiets, zo min polders rondom Zoeterwoude. mogelijk overlast geven aan bewoners van genieten de gemeente en het punt waar bezoekers kunnen van Zoeterwoude het landschap en moet waar draagze lekkernijen uit het vlak hebben.

Wij positioneren het transferium daarom tussen N11 en het Leiden gebied kunnen proeven.

In het transferium kande iedereen zichspoor uitleven, spelenderwijs hetis er een karakteristiek gebouw met hierin de lift. Andere voorzieningen hierin Als landmark – Utrecht,landschap nabij het kruispunt met de Smeetsweg. leren kennen enBurgemeester kunstzinnig aan de slag gaan. Het is het startpunt voor zijneen een heerhorecagelegenheid met groot terras, een informatieruimte en een expositieruimte.

stapuitrustuitleefuit! schaal 1:500

lijk dagje uit en biedt voor ieder wat wils.

Door de ligging aan de N11 is de locatie uitstekend bereikbaar vanuit de regio en via de Voor een nog weidser uitzicht en groter gevoel van vrijheid kan de bezoeker met de lift verA4 zelfs vanuit een wijdere omtrek. In de nabije toekomst gaat de RijnGouweLijn over het naar boven. Op het hoogste punt van het gebouw is ruimte voor een uitkijkpunt.

Het transferium heeft een landmarkfunctie, het is voor bezoekers duidelijk ender herkenbaar spoor rijden en komt er een station voor de RijnGouweLijn op deze locatie. Dit station wordt waar ze moeten zijn. Het gebouw past in de omgeving, maar heeft een aantal elementen in geïntegreerd in het transferium. Evenwijdig aan het spoor loopt een fietsroute tussen Leiden Vanuit het centrale stijgpunt binnen het transferium komt de bezoeker uit bij een elegante het tochiseen en Alphenzich aan waardoor den Rijn. Hiermee de opvallend locatie ookgeheel metmolen deis. fiets goed bereikbaar. Over het brug. Deze langzaam-verkeersbrug verbindt het transferium met het Groene Hart. De brug bedrijventerrein Grote Polder, ten noorden van deze locatie, rijdt een bus. Deze buslijn kan gaat over de N11 heen en is gesitueerd in het verlengde van de hoofdwaterloop die uitkomt worden aangetakt op het nieuwe transferium, zodat er ook een sterkere relatie ontstaat tusbij de oude molen. Vanuit deze centrale plek kunnen bezoekers hun route kiezen het buisen het transferium en het achtergelegen bedrijventerrein. tengebied in. Diverse routes komen hier samen, zoals de Grote Polderroute, Weipoortroute,

Zoeterwoude Dorp

Locatiekeuze

Het transferium moet goed bereikbaar zijn per auto, openbaar vervoer en fiets, zo min

A4 zelfs vanuit een wijdere omtrek. In de nabije toekomst gaat de RijnGouweLijn over het

Recreatief transferium gesitueerd tussen N11 en spoor

geïntegreerd in het Evenwijdig het spoorgetild. loopt Deze een fietsroute tussen Leiden Het weidegebied wordt als hettransferium. ware over het spoor en aan de fietsroute groene en Alphen aan den Rijn.

Hiermee is de dak locatie ook met goed bereikbaar.

Over het helling is het nieuwe transferium.

Onder dit groene is ruimte voorde eenfiets station van de bedrijventerrein Grote Polder, ten noorden vanVanuit deze het locatie, rijdtvan eensociale bus. Deze buslijn kan RijnGouweLijn en voor het parkeren van auto’s en fietsen. oogpunt aangetakt het nieuwe transferium, zodat er ook helling. een sterkere relatie ontstaat tusveiligheid worden wordt gezorgd voor op voldoende lichttoetreding onder de groene Door strategisch geplaatste open gaten en komt daglicht binnen. Tegelijkertijd versterken sen het transferium hetvoldoende achtergelegen bedrijventerrein. deze kijkgaten de relatie tussen de benedenwereld en de weidse groene bovenwereld.

A4

Locatiekeuze

Het transferium moet goed bereikbaar zijn per auto, openbaar vervoer en fiets, zo min mogelijk overlast geven aan bewoners van de gemeente Zoeterwoude en het moet draagvlak hebben. Wij positioneren het transferium daarom tussen de N11 en het spoor Leiden – Utrecht, nabij het kruispunt met de Burgemeester Smeetsweg.

Recreatief transferium gesitueerd tussen N11 en spoor

Vorm en functie

ecologische zone de Elfenbaan

Centraal onder het groene dak is het stijgpunt naar boven. Bij dit stijgpunt is ruimte voor voorzieningen als fietsverhuur en fietsreparatie. Het stijgpunt bestaat uit een gedraaide hellingbaan, zowel toegankelijk voor voetgangers als fietsers. Voor mindervaliden is er in het midden een lift aanwezig.

Eenmaal boven aangekomen zijn de auto’s uit het zicht en kan de bezoeker meteen genieten van het weidse polderzicht. De groene helling bestaat uit grasvegetatie en sluit daarmee naadloos aan op de omgeving. Het transferium is een groene tribune met uitzicht over de polders rondom Zoeterwoude.

Als landmark is er een karakteristiek gebouw met hierin de lift. Andere voorzieningen hierin zijn een horecagelegenheid met groot terras, een informatieruimte en een expositieruimte.

Voor een nog weidser uitzicht en groter gevoel van vrijheid kan de bezoeker met de lift verder naar boven. Op het hoogste punt van het gebouw is ruimte voor een uitkijkpunt.

Fietsenstallingen

N11

Centraal onder het groene dak is het stijgpunt naar boven. Bij dit stijgpunt is ruimte voor

Perrons aan beide zijden van spoor. Transparante glazen wand als toegang tot bedrijventerrein

Vanuit centraal stijgpunt wandelroutes naar fietsenstalling, parkeerplaatsen, treinperrons en achtergelegen bedrijventerrein

Centraal stijgpunt met gedraaide hellingbaan en lift in het midden. Rondom stijgpunt ruimte voor fietsverhuur en reparatie.

naadloos aan op de omgeving. Het transferium is een groene tribune met uitzicht over de polders rondom Zoeterwoude.

molen

Brug en waterloop vormen relatie tussen het centrale stijgpunt van het transferium en het centrale verzamelpunt in het buitengebied, de Grote Molen. Schaal 1:1000

Fietsenstallingen

N11

Fietsroute tussen Leiden en Alphen aan den Rijn

Vanuit het centrale stijgpunt binnen het transferium komt de bezoeker uit bij een elegante brug. Deze langzaam-verkeersbrug verbindt het transferium met het Groene Hart. De brug gaat over de N11 heen en is gesitueerd in het verlengde van de hoofdwaterloop die uitkomt bij de oude molen. Vanuit deze centrale plek kunnen bezoekers hun route kiezen het buitengebied in. Diverse routes komen hier samen, zoals de Grote Polderroute, Weipoortroute, Zoetermeerse Polderroute, Rotteroute, Vlietlandroute, Meer- en Woude-route en de Laaglandroute. Door de centrale ligging van de molen kan deze ook nevenfuncties krijgen.

Aansluiting op N11

Parkeergelegenheid

Ecologische verbindingszone de Elfenbaan

Perrons aan beide zijden van spoor. Transparante glazen wand als toegang tot bedrijventerrein

Vanuit centraal stijgpunt wandelroutes naar fietsenstalling, parkeerplaatsen, treinperrons en achtergelegen bedrijventerrein

Centraal stijgpunt met gedraaide hellingbaan en lift in het midden. Rondom stijgpunt ruimte voor fietsverhuur en reparatie.

Fietsroute tussen Leiden en Alphen aan den Rijn

Aansluiting op N11

Parkeergelegenheid

Spoor Leiden-Utrecht

Spoor Leiden-Utrecht ecologische zone de Elfenbaan

Als landmark is er een karakteristiek gebouw met hierin de lift. Andere voorzieningen hierin zijn een horecagelegenheid met groot terras, een informatieruimte en een expositieruimte.

gebouw transferium als landmark

gedraaide hellingbaan

informatie over omgeving

RijnGouweLijn

doorgaande fietsroute onder groene helling

Grote Molen

+2 uitkijk

Voor een nog weidser uitzicht en groter gevoel van vrijheid kan de bezoeker met de lift ver-

N11

dertransferium naar boven. het hoogste punt van het gebouw is ruimte voor een uitkijkpunt. gebouw als Op landmark

Brug en waterloop vormen relatie tussen het centrale stijgpunt van het transferium en het centrale verzamelpunt in het buitengebied, de Grote Molen. Schaal 1:1000

Het nieuwe transferium ligt op het grensgebied van het stedelijk weefsel en het landelijk gebied. Vanaf de hoofdroutes bereikt het verkeer gelijk het transferium. Dit betekent dat er geen overlast ontstaat voor bewoners in de omgeving van het transferium. Ook blijft het autoverkeer dat het buitengebied in gaat zeer beperkt. Het transferium zorgt voor een subtiele visuele overgang van landelijk gebied naar bedrijventerrein.

Het weidegebied wordt als het ware over het spoor en de fietsroute getild. Deze groene helling is het nieuwe transferium. Onder dit groene dak is ruimte voor een station van de RijnGouweLijn en voor het parkeren van auto’s en fietsen. Vanuit het oogpunt van sociale veiligheid wordt gezorgd voor voldoende lichttoetreding onder de groene helling. Door strategisch geplaatste open gaten komt voldoende daglicht binnen. Tegelijkertijd versterken deze kijkgaten de relatie tussen de benedenwereld en de weidse groene bovenwereld.

Vanuit hetvoorzieningen centrale stijgpunt het transferium komt de bezoeker uit bij een elegante als binnen fietsverhuur en fietsreparatie.

Het stijgpunt bestaat uit een gedraaide brug. Dezehellingbaan, langzaam-verkeersbrug verbindt voor het transferium met GroeneVoor Hart.mindervaliden De brug zowel toegankelijk voetgangers alshet fietsers. is er in het gaat over midden de N11 heen en is gesitueerd in het verlengde van de hoofdwaterloop die uitkomt een lift aanwezig. bij de oude molen. Vanuit deze centrale plek kunnen bezoekers hun route kiezen het buitengebied Eenmaal in. Diverse routes komen hier samen, deuit Grote boven aangekomen zijn de zoals auto’s het Polderroute, zicht en kanWeipoortroute, de bezoeker meteen genietenEcologische verbindingszone Zoetermeerse Polderroute, Rotteroute, Vlietlandroute, Meer- en Woude-route en de Laagvan het weidse polderzicht. De groene helling bestaat uit grasvegetatie en sluit daarmeede Elfenbaan landroute. Door de centrale ligging van de molen kan deze ook nevenfuncties krijgen.

molen

Door de ligging aan de N11 is de locatie uitstekend bereikbaar vanuit de regio en via de A4 zelfs vanuit een wijdere omtrek. In de nabije toekomst gaat de RijnGouweLijn over het spoor rijden en komt er een station voor de RijnGouweLijn op deze locatie. Dit station wordt geïntegreerd in het transferium. Evenwijdig aan het spoor loopt een fietsroute tussen Leiden en Alphen aan den Rijn. Hiermee is de locatie ook met de fiets goed bereikbaar. Over het bedrijventerrein Grote Polder, ten noorden van deze locatie, rijdt een bus. Deze buslijn kan worden aangetakt op het nieuwe transferium, zodat er ook een sterkere relatie ontstaat tussen het transferium en het achtergelegen bedrijventerrein.

Zoeterwoude Dorp

helling is het nieuwe transferium. Onder dit groene dak is ruimte voor een station van de RijnGouweLijn en voor het parkeren van auto’s en fietsen. Vanuit het oogpunt van sociale Als landmark is er een karakteristiek gebouw met hierin de lift. Andere voorzieningen hierin veiligheid wordt met gezorgd voldoende lichttoetreding onder de groene helling. Door strazijn een horecagelegenheid grootvoor terras, een informatieruimte en een expositieruimte. tegisch geplaatste open gaten komt voldoende daglicht binnen. Tegelijkertijd versterken deze kijkgaten de relatie tussen devan benedenwereld de weidse bovenwereld.

Voor een nog weidser uitzicht en groter gevoel vrijheid kan deen bezoeker met groene de lift ver-

Brug en waterloop vormen relatie tussen het centrale stijgpunt van het transferium en het centrale verzamelpunt in het buitengebied, de Grote Molen. Schaal 1:1000

ontwerp benedenwereld, schaal 1:500

Het transferium heeft een landmarkfunctie, het is voor bezoekers duidelijk en herkenbaar waar ze moeten zijn. Het gebouw past in de omgeving, maar heeft een aantal elementen in zich waardoor het toch een opvallend geheel is.

Vorm en functie

molen

stapuitrustuitleefuit!

Zoeterwoude streeft naar een goede bereikbaarheid van het buitengebied. Tegelijkertijd wil de gemeente het groene, open en recreatieve karakter van het landschap behouden en waar mogelijk versterken. Een recreatief transferium kan hier uitkomst bieden. Een dergelijk transferium vormt een toegangspoort tot het Groene Hart en dient daarnaast als opvang van gemotoriseerd verkeer.

Het recreatief transferium is een plek waar bezoekers met verschillende modaliteiten arriveren om vervolgens het polderlandschap te ontdekken. Het transferium biedt alle functionaliteiten voor het parkeren van auto en fiets, maar ook voor het repareren en huren van fietsen. Er is een soepele aansluiting op het openbaar vervoer. Het transferium is een rustpunt waar bezoekers kunnen genieten van het landschap en waar ze lekkernijen uit het gebied kunnen proeven. In het transferium kan iedereen zich uitleven, spelenderwijs het landschap leren kennen en kunstzinnig aan de slag gaan. Het is het startpunt voor een heerlijk dagje uit en biedt voor ieder wat wils.

Zoeterwoude Rijndijk

N11

Eenmaal boven aangekomen zijn de auto’s uit het zicht en kan de bezoeker meteen genieten van het weidse polderzicht. De groene helling bestaat uit grasvegetatie en sluit daarmee naadloos aan de omgeving.

Het transferium is een tribune overgetild. de Het op weidegebied wordt als het ware overgroene het spoor enmet de uitzicht fietsroute Deze groene polders rondom Zoeterwoude.

der naar boven. Op het hoogste punt van het gebouw is ruimte voor een uitkijkpunt.

Leiderdorp

Leiden

Het nieuwe transferium ligt op het grensgebied van het stedelijk weefsel en het landelijk Centraal onder hetVanaf groene is het stijgpunt naar Bij gelijk dit stijgpunt is ruimte voor gebied. dedak hoofdroutes bereikt hetboven. verkeer het transferium.

Dit betekent dat er voorzieningen fietsverhuur en voor fietsreparatie. stijgpunt bestaat uit een gedraaideOok blijft het augeenals overlast ontstaat bewonersHet in de omgeving van het transferium. hellingbaan, zowel toegankelijk voor voetgangers als fietsers. Voor mindervaliden is er in het toverkeer dat het buitengebied in gaat zeer beperkt. Het transferium zorgt voor een subtiele midden een lift aanwezig. visuele overgang van landelijk gebied naar bedrijventerrein.

Fietsroute t en Alphen a

Aansluiting op N11

Parkeergelegenheid

STATIONPOLDERZICHT

spoorfunctie rijden en komt er een station voor de RijnGouweLijn op deze locatie. Dit station wordt Vorm en Zoeterwoude Dorp

Perrons aan beide zijden van spoor. Transparante glazen wand als toegang tot bedrijventerrein

Vanuit centraal stijgpunt wandelroutes naar fietsenstalling, parkeerplaatsen, treinperrons en achtergelegen bedrijventerrein

Centraal stijgpunt met gedraaide hellingbaan en lift in het midden. Rondom stijgpunt ruimte voor fietsverhuur en reparatie.

Ecologische verbindingszone de Elfenbaan

mogelijk overlast geven aan bewoners van de gemeente Zoeterwoude en het Zoetermeerse moet draag- Polderroute, Rotteroute, Vlietlandroute, Meer- en Woude-route en de LaagHet nieuwe transferium ligt op het tussen grensgebied van het stedelijk weefsel en het landelijk Brug envlak waterloop vormen het stijgpunt van het transferium enen het landroute. Door de centrale ligging van de molen kan deze ook nevenfuncties krijgen. hebben.

Wij relatie positioneren hetcentrale transferium daarom tussen de N11 gebied.

Vanaf de hoofdroutes het verkeer gelijk Molen. het transferium.

Dit betekent dat erhet spoor Leiden centrale verzamelpunt in hetbereikt buitengebied, de Grote Schaal 1:1000 – Utrecht, kruispunt de Burgemeester Smeetsweg. geen overlast ontstaatnabij voor het bewoners in demet omgeving van het transferium.

Ook blijft het autoverkeer dat het buitengebied in gaat zeer beperkt. Het transferium zorgt voor een subtiele Door de ligging aan de N11 de locatie uitstekend bereikbaar vanuit de regio en via de visuele overgang van landelijk gebied naarisbedrijventerrein.

Recreatief transferium gesitueerd tussen N11 en spoor

Fietsenstallingen

N11

gedraaide hellingbaan

Vanuit het centrale stijgpunt binnen het transferium komt de bezoeker uit bij een elegante brug. Deze langzaam-verkeersbrug verbindt het transferium met het Groene Hart. De brug gaat over de N11 heen en is gesitueerd in het verlengde van de hoofdwaterloop die uitkomt bij de oude molen. Vanuit deze centrale plek kunnen bezoekers hun route kiezen het buitengebied in. Diverse routes komen hier samen, zoals de Grote Polderroute, Weipoortroute, Zoetermeerse Polderroute, Rotteroute, Vlietlandroute, Meer- en Woude-route en de Laaglandroute. Door de centrale ligging van de molen kan deze ook nevenfuncties krijgen.

Fietsenstallingen

informatie over omgeving

Perrons aan beide zijden van Vanuit centraal doorgaande stijgpunt wandelroutes fietsroute onder groene helling spoor. Transparante glazen naar fietsenstalling, parkeerplaatsen, wand als toegang tot treinperrons en achtergelegen bedrijvenbedrijventerrein terrein

Fietsroute tussen Leiden RijnGouweLijn en Alphen aan den Rijn

Grote Molen

restaurant, terras, expositie, +1 speelweide

fietsenstalling, 0 station,parkeren, fietsverhuur, kiosk

Drie niveaus, schaal 1:500

+2

1:500

Centraal stijgpunt met gedraaide hellingbaan en lift in het midden. Rondom stijgpunt ruimte voor fietsverhuur en reparatie.

Ecologische verbindingszone de Elfenbaan

Transparante achterzijde station Polderzicht als toegang tot bedrijventerrein

Benedenwereld en bovenwereld

uitkijk

Aansluiting op N11

Parkeergelegenheid

Profiel, schaal 1:500

N11

Ecologische moeraszone de Elfenbaan

Centraal stijgpunt met gedraaide hellingbaan en lift

Spoor Leiden-Utrecht Station RijnGouweLijn met aan weerszijden perrons

Bedrijventerrein

Gedeeltelijk glazen wand tussen perron en bedrijventerrein

Maatschappelijke verankering

+1

1:1000

Draagvlak De ruimte tussen de N11 en het spoor wordt momenteel niet of nauwelijks benut. In tegenstelling tot veel andere locaties zullen bewoners hier hoogstwaarschijnlijk geen bezwaar maken aangezien er ten behoeve van het transferium geen ruimte afgenomen wordt van het groene buitengebied. Sterker nog, het groene transferium maakt deze ‘restruimte’ tussen spoor en weg juist groener. De groene subtiele helling zal het huidige zicht op het bedrijventerrein verzachten. Het feit dat het transferium geen afbreuk doet aan het Groene Hart maar juist kwaliteiten toevoegt, zal leiden tot een groter draagvlak vanuit de omgeving.

restaurant, terras, expositie, speelweide

Educatie Op de groene helling en op het hoogste uitkijkpunt maken informatiepanelen duidelijk wat bezoekers zien en wat men meer gedetailleerd al wandelend en fietsend kan tegenkomen aan flora en fauna. In het agentschap van het VVV en Natuurmonumenten zijn plattegronden met routes en nadere informatie over de omgeving verkrijgbaar.

Met verrekijkers kunnen bezoekers inzoomen op delen van de polder. Voor kinderen is er een omgevingsspel waarmee ze vanaf het transferium en tijdens tochten van alles kunnen leren.

Streekproducten Ook is er horeca waar bezoekers lokale streekproducten kunnen proeven, zoals de Zoeterwoudse kazen, ijs en drinkyoghurt. En wie langer van al dit lekkers wil genieten, kan in de winkel producten voor thuis kopen. De winkel is gecombineerd met het agentschap van het VVV en Natuurmonumenten.

ecologische zone de Elfenbaan

Dubbelgebruik Een recreatief transferium heeft piekmomenten in de weekenden en vakanties. Om het transferium te verankeren in de samenleving biedt het ruimte aan een kunstenaarsatelier. Op dalmomenten mogen kunstenaars het atelier gebruiken, op piekmomenten worden hier activiteiten voor kinderen georganiseerd. Vanaf de helling kunnen kunstenaars landschappen schilderen in alle jaargetijden en via de loopbrug zijn ze snel in het landschap. In het transferium komt een kunstwand waarvoor bezoekers een klein kunstwerk mogen maken. Zodra de wand vol hangt wordt een winnend kunstwerk gekozen. De winnaar krijgt bijvoorbeeld een dag gratis fietshuur. Het laat bezoekers met andere ogen naar het landschap kijken.

fietsenstalling, 0 station,parkeren, fietsverhuur, kiosk

Economische haalbaarheid

Door de koppeling van een recreatief transferium met een station van de RijnGouweLijn ontstaat synergie tussen de projecten, beide projecten versterken elkaar. De grond waarop het transferium wordt gebouwd is relatief goedkoop en de locatie heeft een geweldige aansluiting op het auto-, spoor- en fietsnetwerk. Ook is er op het transferium voldoende ruimte/gelegenheid voor allerlei rendabele voorzieningen.

Duurzaamheid Ecologie Naast de N11 ligt de ecologische moeraszone, de Elfenbaan. De groene helling van het transferium is begroeid met grassen en is als het ware een voortzetting van de begroeiing van de Elfenbaan. Het transferium wordt hiermee een integraal onderdeel van deze ecologische zone en kan door de grassen het water enige tijd vasthouden.

Energie De groene helling heeft een zuidelijke ligging, dit maakt het transferium een ideale locatie voor zonnepanelen.

Deze panelen zorgen voor de energievoorziening van het transferium. Het transferium is een duurzame locatie met respect voor het Groene Hart.

Drie niveaus, schaal 1:500

Transparante achterzijde station Polderzicht als to Registratienummer: 0041

Benedenwereld en bovenwereld

1:500 ecologische zone de Elfenbaan gebouw transferium als landmark

gedraaide hellingbaan

informatie over omgeving

RijnGouweLijn

doorgaande fietsroute onder groene helling

Profiel, schaal 1:500

+2 uitkijk

+2 uitkijk

N11

Ecologische moeraszone de Elfenbaan

Grote Molen

Centraal stijgpunt met gedraaide hellingbaan en lift

Station RijnGouweLijn met aan weerszijden perrons

Bedrijventerrein

Gedeeltelijk glazen wand tussen perron en bedrijventerrein

terras, expositie, +1 restaurant, speelweide

Maatschappelijke verankering

+1

Draagvlak De ruimte tussen de N11 en het spoor wordt momenteel niet of nauwelijks benu locaties zullen bewoners hier hoogstwaarschijnlijk geen bezwaar maken aangez ferium geen ruimte afgenomen wordt van het groene buitengebied. Sterker no deze ‘restruimte’ tussen spoor en weg juist groener. De groene subtiele helling venterrein verzachten. Het feit dat het transferium geen afbreuk doet aan het G toevoegt, zal leiden tot een groter draagvlak vanuit de omgeving.

restaurant, terras, expositie, fietsenstalling, 0 station,parkeren, speelweide fietsverhuur, kiosk gebouw transferium als landmark

gedraaide hellingbaan

informatie over omgeving Drie niveaus, schaal 1:500

Benedenwereld en bovenwereld

RijnGouweLijn

doorgaande fietsroute onder groene helling

Grote Molen

Educatie Op de groene helling en op het hoogste uitkijkpunt maken informatiepanelen du men meer gedetailleerd al wandelend en fietsend kan tegenkomen aan flora en Transparante achterzijde station Polderzicht als toegang tot bedrijventerrein VVV en Natuurmonumenten zijn plattegronden met routes en nadere informat Met verrekijkers kunnen bezoekers inzoomen op delen van de polder. Voor k waarmee ze vanaf het transferium en tijdens tochten van alles kunnen leren.

0

station,parkeren, fietsenstalling, +2 uitkijk fietsverhuur, kiosk

Streekproducten Ook is er horeca waar bezoekers lokale streekproducten kunnen proeven, zoa drinkyoghurt. En wie langer van al dit lekkers wil genieten, kan in de winkel prod is gecombineerd met het agentschap van het VVV en Natuurmonumenten.

1:500 terras, expositie, +1 restaurant, speelweide

fietsenstalling, 0 station,parkeren, fietsverhuur, kiosk

Profiel, schaal 1:500 N11

Ecologische moeraszone de Elfenbaan

Centraal stijgpunt met gedraaide hellingbaan en lift

Bedrijventerrein

Station RijnGouweLijn met aan weerszijden perrons

Economische haalbaarheid

Gedeeltelijk glazen wand tussen perron en bedrijventerrein

Drie niveaus, schaal 1:500

Door de koppeling van een recreatief transferium met een station van de Rijn sen de projecten, beide projecten versterken elkaar. De grond waarop het tran goedkoop en de locatie heeft een geweldige aansluiting op het auto-, spoor-

Maatschappelijke verankering

Benedenwereld en bovenwereld

1:500

Profiel, schaal 1:500 Ecologische moeraszone de Elfenbaan

Transparante achterzijde station Polderzicht als toegang tot bedrijventerrein transferium voldoende ruimte/gelegenheid voor allerlei rendabele voorzieningen

Duurzaamheid Draagvlak De ruimte tussen de N11 en het spoor wordt momenteel niet of nauwelijks benut. In tegenstelling tot veel andere Ecologie locaties zullen bewoners hier hoogstwaarschijnlijk geen bezwaar maken aangezien er ten behoeve van het transNaast de N11 ligt de ecologische moeraszone, de Elfenbaan. De groene helling v ferium geen ruimte afgenomen wordt van het groene buitengebied. Sterker nog, het groene transferium maakt grassen enbedrijis als het ware een voortzetting van de begroeiing van de Elfenbaa deze ‘restruimte’ tussen spoor en weg juist groener. De groene subtiele helling zal het huidige zicht op het integraal onderdeel van deze ecologische zone en kan door de grassen het venterrein verzachten. Het feit dat het transferium geen afbreuk doet aan het Groene Hart maareen juist kwaliteiten toevoegt, zal leiden tot een groter draagvlak vanuit de omgeving.

Energie De groene helling heeft een zuidelijke ligging, dit maakt het transferium een Educatie Deze panelen zorgen voor de energievoorziening van het transferium. Het transf Op de groene helling en op het hoogste uitkijkpunt maken informatiepanelen duidelijk wat bezoekers zien en wat respect voor men meer gedetailleerd al wandelend en fietsend kan tegenkomen aan flora en fauna. In het agentschap vanhet hetGroene Hart.

VVV en Natuurmonumenten zijn plattegronden met routes en nadere informatie over de omgeving verkrijgbaar.

Met verrekijkers kunnen bezoekers inzoomen op delen van de polder. Voor kinderen is er een omgevingsspel waarmee ze vanaf het transferium en tijdens tochten van alles kunnen leren.

1:500

N11

Dubbelgebruik Een recreatief transferium heeft piekmomenten in de weekenden en vakanties. in de samenleving biedt het ruimte aan een kunstenaarsatelier. Op dalmoment gebruiken, op piekmomenten worden hier activiteiten voor kinderen georganise stenaars landschappen schilderen in alle jaargetijden en via de loopbrug zijn ze s ferium komt een kunstwand waarvoor bezoekers een klein kunstwerk mogen wordt een winnend kunstwerk gekozen. De winnaar krijgt bijvoorbeeld een dag g met andere ogen naar het landschap kijken.

Centraal stijgpunt met gedraaide hellingbaan en lift

Streekproducten Bedrijventerrein Station RijnGouweLijn met Ook is er horeca waar bezoekers aan weerszijden perrons lokale streekproducten kunnen proeven, zoals de Zoeterwoudse kazen, ijs en drinkyoghurt. En wie langer van al dit lekkers wil genieten, kan in de winkel producten voor thuis kopen. De winkel glazen is gecombineerd met hetGedeeltelijk agentschap van het wand VVV en Natuurmonumenten.

tussen perron en bedrijven-

Dubbelgebruik terrein Een recreatief transferium heeft piekmomenten in de weekenden en vakanties. Om het transferium te verankeren in de samenleving biedt het ruimte aan een kunstenaarsatelier. Op dalmomenten mogen kunstenaars het atelier gebruiken, op piekmomenten worden hier activiteiten voor kinderen georganiseerd. Vanaf de helling kunnen kunstenaars landschappen schilderen in alle jaargetijden en via de loopbrug zijn ze snel in het landschap. In het transferium komt een kunstwand waarvoor bezoekers een klein kunstwerk mogen maken. Zodra de wand vol hangt Draagvlak wordt een winnend kunstwerk De winnaar krijgt een dag gratis fietshuur. laat bezoekers De gekozen. ruimte tussen de N11 en bijvoorbeeld het spoor wordt momenteel niet ofHet nauwelijks benut. In tegenstelling tot veel andere met andere ogen naar het locaties landschap kijken. zullen bewoners hier hoogstwaarschijnlijk geen bezwaar maken aangezien er ten behoeve van het trans-

Maatschappelijke verankering

Ontwerp en openbare ruimte

75

Ontwerp en openbare ruimte

Strategie en ontwerp

Ontwerp en openbare ruimte

HANDBOEK OPENBARE RUIMTE Als inspiratiebron voor Eindhoven Opdrachtgever: gemeente Eindhoven Type project : visie en strategie Jaar: 2009

De gemeente Eindhoven heeft Goudappel Coffeng gevraagd een overkoepelend integraal praktisch document op te stellen waarin de ontwerper in één oogopslag kan zien welk beleid van toepassing is op welk gebied.

In samenwerking met een groot aantal verschillende disciplines is dit document nu beschikbaar binnen de gemeente Eindhoven: het Handboek Openbare Ruimte.

Dit handboek is een uitwerking van de in 2006 vastgestelde Visie Openbare Ruimte en geeft de ontwerper handvatten hoe om te gaan met de openbare ruimte. Gebruikers van het handboek zijn projectontwikkelaars, commissie ruimtelijke kwaliteit, interne ontwerpers en bewoners.

Het handboek geeft een bandbreedte van wat waar kan en mag. Het geeft uiteraard geen kant-en-klaar antwoord hoe de openbare ruimte eruit zou moeten zien.

Dit is een ontwerpvraag en dus maatwerk.

Wel geeft het aan wat de mogelijkheden zijn, het geeft de kaders om er, eventueel in samenwerking met bewoners, iets moois en duurzaams van te maken.

78

Ontwerp en openbare ruimte

Vier kwaliteitsniveaus Het handboek start met een algemeen deel. Hierin worden kort en bondig alle beleidsvelden behandeld. Voorbeelden van deze beleidskaders zijn: toegankelijkheid, ruimtelijke hoofdstructuur, gebruik, verkeer, groen, water, cultuurhistorie, beheer, etc.

Ook geeft dit algemene deel inzicht in de verschillende kwaliteitsniveaus. Deze zijn afkomstig uit de Visie Openbare Ruimte en zijn destijds opgesteld in samenwerking met bewoners. Voor de gemeente Eindhoven zijn dit de kwaliteitsniveaus: standaard, plus, bijzonder en exclusief. In dit deel kan de ontwerper zien binnen welk kwaliteitsniveau zijn ontwerpopgave ligt. De mogelijkheden voor de ontwerper binnen bijvoorbeeld kwaliteitsniveau ‘bijzonder’ zijn uiteraard uitgebreider in vergelijking met kwaliteitsniveau ‘standaard’.

Na het algemene deel komen de vier verschillende kwaliteitsniveaus uitgebreid aan bod. De ontwerper kan meteen bladeren naar het kwaliteitsniveau dat op zijn ontwerpopgave van toepassing is. Binnen dat kwaliteitsniveau komen de elementen aan bod. Dit zijn elementen als:

verlichting, verharding, straatmeubilair, parkeren, speelplekken, boomspiegels, bloembakken, etc. Door middel van de ‘stoplichtmethode’ wordt bij deze elementen inzichtelijk gemaakt wat hier ‘gewenst’ (groen), toelaatbaar (oranje) of uitgesloten (rood) is. Zo is bijvoorbeeld het gebruik van natuursteen in een ‘standaard’ omgeving uitgesloten, terwijl dit in een ‘exclusieve’ omgeving gewenst is. In overleg met bewoners en programmaleiders is het altijd mogelijk te praten over uitzonderingen.

Het handboek is niet star, het geeft slechts richtlijnen.

Het laatste deel van het handboek beschrijft de beheersaspecten die van invloed zijn op het ontwerp. Wat zijn bijvoorbeeld de gewenste maten die nodig zijn voor het legen van ondergrondse containers? Wat zijn de eisen die vanuit beheer gesteld worden aan strooiroutes?

Met welke breedte dient rekening te worden gehouden als het gaat om de bereikbaarheid van materieel?

Gebruiksaanwijzing exclusief beheer standaard beheer Algemeen

• • • • • • • • • • • • • •

Algemene eisen Ruimtelijke hoofdstructuur Gebruik Verkeer Groen Water Cultuurhistorie Bestuurlijk aangewezen gebieden Toegankelijkheid Reclamebeleid Spelen Verlichting Kwaliteitsniveaus Beheer

thema’s

85%

13%

standaard

plus

beheer leidend

1,5%

0,5%

bijzonder

exclusief

ontwerp leidend

• • • • • • • • • • • • • •

Verharding Verlichting Straatmeubilair Groen Parkeren Fietsparkeren Drempels Oversteken Speelplekken Boomspiegels en beschermers Hekken en paaltjes Bloembakken Waterafvoer Bijzondere elementen

9

Verlichting Inclusief aansluiten Vorm volgt functie: Functie volgt vorm: Gangbaar: Opmerkelijk: In opdracht ontworpen:

toelaatbaar uitgesloten toelaatbaar gewenst uitgesloten

algemeen

Verlichting is bijzonder tot een oplage van maximaal 500 exemplaren.

bijzonder

bijzonder

118 118

119 119

Boomspiegels en beschermers Vorm volgt functie: Functie volgt vorm: Gangbaar: Opmerkelijk: In opdracht ontworpen:

47

toelaatbaar gewenst toelaatbaar gewenst toelaatbaar

De boomspiegels en beschermers kunnen speciaal voor de stad of voor een gebied ontwikkeld zijn.

Ontwerp ontwikkeld met bestaande bomen

exclusief

exclusief

Ontwerp ontwikkeld met bestaande bomen

154 154

52

standaard

74

plus

86

bijzonder 112

155 155

exclusief Ontwerp en openbare ruimte

79

REVITALISERING WOONWIJKEN Jaren 70 wijken klaar voor de toekomst Opdrachtgever: gemeente Oldebroek Type project : Herstructurering en ontwerpprincipes Jaar: 2009

Vanaf de jaren zeventig heeft in de stedenbouw en de verkeerskunde een omwenteling plaatsgevonden. In de naoorlogse periode tot de jaren zeventig werden woonwijken veelal gebouwd naar het gedachtegoed van CIAM (lucht, licht en groen) maar wel aangepast aan de nieuwe vorm van (auto)mobiliteit.

De wegen- en groenstructuur waren zeer ruim opgezet. In de jaren zeventig ontstond een tegenbeweging. De grote verkeersonveiligheid leidde onder meer op woonwijkniveau tot een verandering van de ontwerpuitgangspunten. De leefbare wijk werd het uitgangspunt, wijken moesten weer kleinschalig, herbergzaam, humanistisch, kleurrijk en gevarieerd worden. Dit kreeg onder meer vorm door doodlopende structuren en korte rechtstanden. De erven en woonstraten munten uit in kleinschaligheid/intimiteit, waardoor de auto z’n gevaarlijke snelheid verliest.

80

Ontwerp en openbare ruimte

Waarom herstructurering?

Qua verkeersveiligheid ‘scoren’ deze wijken in de huidige tijd vaak nog erg goed. De wijken zijn echter niet ingericht op het hedendaagse autobezit. Gebrek aan parkeerruimte is dan ook een veel geuite klacht. Een ander aandachtspunt is de kwaliteit van de inrichting van de openbare ruimte. Openbare ruimtes zijn ontstaan als toevallige restruimtes in de raamwerken voor groen, water en verkeer.

Hierdoor zijn ze weinig samenhangend en en zijn ze versnipperd. Door matig beheer is straatmeubilair vaak versleten en is de groenstructuur gedateerd en veelal in een slechte staat. Hierdoor zijn bewoners niet tevreden over de leefbaarheid in hun wijk.

De woning is prima, maar de woonomgeving laat te wensen over. Door de opzet van de wijk zijn er beperkte mogelijkheden om extra parkeerruimte te creëren. Kwaliteit is met gerichte kleinschalige ingrepen eenvoudig toe te voegen. Met een scala aan kleine en grote ingrepen kan de betrokkenheid van de bewoners bij hun leefomgeving worden vergroot, waardoor de wijk in een positieve spiraal naar een betere kwaliteit en leefbaarheid terechtkomt.

Ontwerpprincipes Op basis van de schouw, literatuur en ervaring in andere projecten volgt een reeks aan principeoplossingen die in 70-jaren wijken ruimte bieden voor extra parkeerplaatsen en die de groenstructuur verbeteren. Deze oplossingen zijn deels sec op parkeren of groen gericht, daarnaast versterkt een deel van de oplossingen beide aspecten.

De principeoplossingen zijn onderverdeeld in quick wins en oplossingen voor de langere termijn. Quick wins zijn maatregelen die met beperkte inspanning en financiën op korte termijn met beperkt ruimtebeslag te realiseren zijn. Oplossingen voor de langere termijn zijn maatregelen die vragen om uitgebreidere inspanningen. Hier gaat het meer om stedenbouwkundige ingrepen met een langere termijn visie. Ook kunnen deze inspanningen worden verricht op het moment dat de noodzaak hoog is of wanneer onderhoud aan een bepaald wegvak of gebied wordt verricht.

Parkeren eigen terrein stim

Het parkeren op eigen terrein kan do meente gestimuleerd worden. Jaren zijn ruim opgezet, dit wordt veelal g door de grote voortuinen van woning bewoners om een deel van hun voor keerplaats te gebruiken, let hierbij o plaats op straat verloren gaat. De ge dit op vier manieren stimuleren: • De gemeente kan aanleg v parkeerplaats op eigen ter financieel ondersteunen.

• De gemeente stelt materia schikking en bewoners leg gens zelf de parkeerplaats • De gemeente stelt de mate beschikking en zorgt voor om de parkeerplaats aan t • Om het gebruik te stimule bepaald worden dat de bew geen parkeerplaats in zijn aanlegt, geen recht heeft o parkeerplaats (werkt allee gunningstelsel)

€ langere termijn

quick wins

tijd

nen

hebben

e tern als ende e ontraatje n kunrobleoorko-

voor de en ten van wordt oot beng. De .

25

Achterterreinen hebben vaak nauwelijks relatie Achterterreinen hebben vaak nauwelijks relatie met met de omgeving omgeving

xtra richten

rden en. n en in de moet s parat het egeven

Door meer aansluiting te zoeken met omgeving, kan een achterterrein een prettiger gebied worden

41

mogelijke situatie 63

Huidig

Mogelijk

Mogelijk

Ontwerp en openbare ruimte

81

HANDBOEK OPENBARE RUIMTE Mogelijkheden centrumgebied Veghel O p d ra c htg eve r : G e m e e nte Ve g h e l Type project : visie en strategie Jaar: 2011

In 2010 is het Masterplan Veghel Centrum 2030 opgesteld. Dit Masterplan beschrijft de gewenste ruimtelijke ontwikkeling van het centrumgebied tot 2030. Hierbij wordt voortgebouwd op de ‘Visie op Hoofdlijnen’, die in 2008 is vastgesteld. In deze visie wordt de voorkeur uitgesproken voor twee centrumpolen. In het Masterplan wordt onderscheid gemaakt in een aantal dragende structuren en beeldbepalende ensembles. De visie en ambitie uit het Masterplan worden doorvertaald in het Handboek Openbare Ruimte. Dit handboek geeft randvoorwaarden voor het inrichten van de openbare ruimte. Het geeft een verdeling in de kwaliteitsniveaus voor de openbare ruimte: standaard, plus, bijzonder en exclusief. Ook geeft het inzicht in de verschillende onderhoudsniveaus.

Het Handboek Openbare Ruimte is een dynamisch document. Iedere twee jaar draagt de gemeente zorg voor een eventuele aanpassing van het handboek aan het vigerende beleid.

Het handboek geeft richtlijnen hoe om te gaan met de inrichting van de openbare ruimte voor zowel de korte als lange termijn. Het handboek maakt het Masterplan zichtbaar op straat.

Ieder gebied en iedere dragende structuur heeft een eigen identiteit en eigen gebiedskenmerken. Door hier goed naar te kijken worden de bestaande kwaliteiten benut en ontstaat extra differentiatie.

Kernen van polen: Heilig Hartplein en Markt De Aa Verbinding tussen de twee polen: Hoogstraat De twee ‘poolgebieden’: Noordkade, winkelgebied & supermarkten en Stadhuisplein Kerk & kloostergebied Dragende structuren Wonen Bedrijven 82

Ontwerp en openbare ruimte

Het handboek is opgesteld in samenwerking met een projectgroep binnen de gemeente en de ondernemersvereniging. Door deze betrokkenheid is veel draagvlak voor het handboek ontstaan. Het handboek wordt gebruikt door interne en externe ontwerpers, leden van de raadscommissie, beheerders, ondernemers, bewoners en projectontwikkelaars. Het maakt de samenwerking een stuk efficiënter. Hierdoor kan er beter, slimmer en dus ook goedkoper gewerkt worden.

Exclusief Bijzonder Plus Standaard

Ruimtelijke hoofdstructuur Veghel. Karakteristiek is de Aa die wordt gekruist door de centrale as van Hoogstraat en Hoofdstraat, met daaraan de belangrijke Veghelse pleinen. Vanaf de pleinen vertakt de as in een spinneweb van linten.

LEGENDA Exclusief Bijzonder Plus Standaard

Indeling in de vier kwaliteitsniveaus. Binnen ieder kwaliteitsniveau wordt aan de hand van foto’s de gewenste bandbreedte weergegeven.

Schematische weergave verschillende kwaliteitsniveaus Ontwerp en openbare ruimte

83

LELYSTAD AIRPORT Ruimtelijk onderzoek Opdrachtgever: provincie Flevoland Type project : ruimtelijke verkenning J a a r : 2 0 0 8 -2 0 0 9

land>pedaleneiland

land => pedaleneiland

terminal parkeren rijbaan ‘rode loper’ looproutes bebossing bomenrijen water ruig grasland gras verblijfsgbebied

opdrachtgever: provincie Flevoland

jaar: 2008 - 2009

lang parkeren ongeveer 3500 parkeerplaatsen

Legenda Toekomstige aansluiting A6

terminal parkeren lang parkeren ongeveer 900 parkeerplaatsen

rijbaan

kort parkeren

P+R

bus + taxi

turering

Legenda

xxx

entree

Het ontwerp is totstandgekomen vanuit luchtvaarttechnisch, verkeerspsychologisch en ruimtelijk perspectief. Het heeft geleid tot een herkenbare omgeving waarbij het omringende landschap een grote rol speelt.

Ook vormt het voor de vele bezoekers een duidelijk en aantrekkelijk verblijfsklimaat.

xx ruimtelijke verkenning Lelystad Airport

terminal

Lelystad Airport ontwikkelt momenteel plannen om uit te groeien tot een luchthaven waar per jaar circa 2,5 miljoen passagiers kunnen vertrekken en aankomen van en naar bestemmingen binnen Europa.

Het zijn ingrijpende plannen waarbij de start- en landingsbaan verlengd word en een nieuwe terminal wordt gerealiseerd langs de Larserweg. Voor de werkgelegenheid rond de luchthaven zal dit een belangrijke stimulans zijn.

‘rode loper’ looproutes bebossing bomenrijen water ruig grasland gras verblijfsgbebied verlichting landmark

verlichting landmark

84

Ontwerp en openbare ruimte

Lelystad Airport ontwikkelt momenteel plannen om uit te groeien tot een luchthaven waar per jaar circa 2,5 miljoen passagiers kunnen vertrekken en aankomen van en naar bestemmingen binnen Europa. Het zijn ingrijpende plannen waarbij de start- en landingsbaan verlengd wordt en een nieuwe terminal wordt gerealiseerd langs de Larserweg. Voor de werkgelegenheid rond de luchthaven zal dit

STADSBEDRIJVENPARK Optimalisatie bedrijventerrein Assen Opdrachtgever: gemeente Assen Type project : strategie en beeldkwaliteitsplan J a a r : 2 0 0 8 -2 0 0 9

De opgave in dit onderzoek is: ‘Strategie om het perifere detailhandelsaanbod op het Stadsbedrijvenpark te versterken en binnen het concentratiegebied ruimte te creëren voor (nieuwe) perifere detailhandelsontwikkelingen.’ Om tot de strategie te komen is een uitgebreide analyse gemaakt van de aspecten stedenbouw, functies, verkeer, parkeren, gebruikswaarde, kansen en bedreigingen.

Vanuit deze analyse zijn een streefbeeld en strategie opgesteld. De strategie vraagt om een aantal ruimtelijke ingrepen die de PDV-locatie als één gebied herkenbaar maken. Daarnaast is het van belang dat het gebied ook beter toegankelijk wordt voor voetgangers, waardoor mensen de auto laten staan en in plaats van runshoppen gaan funshoppen.

actielijst: - groen in kaart brengen - extra kaart met wegen, entrees en gebiedindeling (ingeoomed) - foto rapportage opkinippen - water doortrekken - voorkanten in kaart brengen (lijntje)

actielijst: - groen in kaart brengen - extra kaart met wegen, entrees en gebiedindeling (ingeoomed) - foto rapportage opkinippen - water doortrekken - voorkanten in kaart brengen (lijntje)

woninginrichting bouwmarkt tuincentrum autodealer en overige autozaken

Ontwerp en openbare ruimte

85

PRETTIG PARKEREN IN ASSENDORP Openbare ruimte als verlengstuk van woningen O p d r a c h t g e v e r : K e n n i s p l a t f o r m v e r k e e r e n v e r v o e r, g e m e e n t e Z w o l l e Type project : strategie Jaar: 2011

De stationsbuurt van Zwolle stamt uit de negentiende eeuw. Toen speelde de auto nog geen rol. Nu de wijk is uitgegroeid tot een gewilde woonbuurt in hedendaags Zwolle, zochten gemeente en bewoners naar een oplossing voor het groeiende parkeerprobleem.

Vrijwel alle openbare ruimte wordt tegenwoordig in beslag genomen door geparkeerde auto’s. Tegelijk is er onder de bewoners een besef dat de straten mooier en beter kunnen zijn.

86

Ontwerp en openbare ruimte

Goudappel Coffeng heeft, samen met Kennisplatform Verkeer en Vervoer, voor de gemeente Zwolle en de bewoners, een strategie opgesteld voor het parkeren in Assendorp. Centraal staat het gebruik van de openbare ruimte als verlengstuk van de woningen. De openbare ruimte krijgt hierin een kwaliteitsimpuls. Het betekent wel dat een deel van de parkeerplaatsen op afstand komt en dat er een manier moet komen om de parkeercapaciteit goed te verdelen onder de bewoners. De gemeente ĂŠn de bewoners zijn enthousiast en willen de mogelijkheden verder verkennen.

Huidige situatie

Minder parkeren, meer ruimtelijke kwaliteit.

Meer ruimte voor groen in de straat.

Misschien zelfs wel voortuintjes.

Ontwerp en openbare ruimte

87

Openbare ruimte toegankelijk De openbare ruimte is van iedereen, deze moet dus ook door iedereen gebruikt kunnen worden. Een goede toegankelijkheid is in veel ontwerpprocessen het sluitstuk of wordt zelfs volledig over het hoofd gezien. Met de toenemende vergrijzing en nieuwe ontwerpprincipes als shared space wordt het steeds belangrijker om goed over toegankelijkheid van openbare ruimtes na te denken.

Ouder worden gaat voor de meesten helaas niet zonder fysieke ongemakken, mensen worden slechter ter been of het gezichtsveld gaat achteruit. Het aantal senioren neemt de komende jaren in rap tempo toe. Naast senioren is er ook nog een andere grote groep mensen met een fysieke lichamelijke beperking. De toegankelijkheid van de openbare ruimte mag deze groepen mensen niet belemmeren deel te nemen aan het sociale leven. In het ontwerp is daarom specifieke aandacht voor de toegankelijkheid van openbare ruimte noodzakelijk.

24

Ontwerp en openbare ruimte

De laatste jaren worden openbare ruimtes steeds vaker shared space ingericht. Op een plein verdwijnen bijvoorbeeld alle hoogteverschillen, iedereen mag overal komen en kleurverschillen zijn nihil doordat met kleurnuances wordt gewerkt. Een dergelijk ontwerp geeft geen houvast aan slechtzienden. In plaats van een standaard goot langs een stoeprand wordt een molgoot toegepast. Veel molgoten leveren echter problemen op voor mensen in een rolstoel of rollator.

Door in een vroeg stadium van het ontwerp rekening te houden met toegankelijkheid kunnen inrichtingselementen op een juiste wijze geplaatst worden en zijn achteraf geen ongewenste maatregelen nodig. Vaak is ĂŠĂŠn van de uitgangspunten van shared space het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit op een locatie. In het oog van de ontwerper passen de standaard geleide tegels meestal niet. Dit betekent echter niet dat er dan maar geen aandacht aan besteed moet worden. Banden, obstakels op logische plekken en veilige zones in een ontwerp kunnen deze mensen al een heel eind op weg helpen.

Ontwerp en openbare ruimte

Ontwerp en openbare ruimte

Parkeren

Ontwerp en openbare ruimte

PARKEERTERREIN ALS KWALITEITSIMPULS VISIE EN CONCEPT

Van asfaltvlakte naar visitekaartje kantorenomgeving

Fysiek

Op d reen a cduidelijke h t g e v entree e r : J o neneroutering s L a n g L. Ruimte a s a l lvoor e Een parkeerplein met

p e identiteit p r o j e c t ,: aansluitend P a r k e rop e narchitectuur e n o nbebouwing. twerp allure en eenT yeigen a a r : 2 0 1 2verkeer en groen. Centraal plein Ruimte voorJ langzaam aan einde van hoofdas. Parkeren waaiert hier om heen. Ontwerp aanpasbaar aan eventuele nieuwbouwontwikkelingen op terrein.

Goudappel Coffeng is gevraagd een ontwerp Parkeerbeheersysteem te maken voor de buitenruimte en het

In ons ontwerp creëren we één duidelijke hoofdentree voor het parkeerterrein. Deze parkeerterrein van een kantorengebied in hoofdas mondt uit bij het ronde ontvangstplein Net als toegangsverlening tot een (kantoor)pand kan op een vergelijkbare Alkmaar.

Op dit terrein is ook een Golden Tulip aansluit manier de toegang geregeld worden voor een parkeerterrein. dat Hierbij valt teop de architectuur van het gebouw hotel aan: aanwezig. van de hoofdingang. De parkeerschillen denken hieromheen volgen deze vormentaal. Bomen huidige parkeerterrein straalt door langs de hoofdas zorgen voor een ruimtelijke - Het passen voor werknemers - de tijdelijke kaarten voor hotel indeling, de materialisering en het versterking van deze lijn en dus voor een - achterstallige intercom voor bezoekers onderhoud totaal geen sterkere zichtbaarheid van de hoofdentree van - allure tijdelijke voor cursisten/AZ uit.kaarten Iets wat wel gewenst is in een het kantoor. Hagen zorgen voor verzachting kantorenomgeving als deze. Ook heeft het van het ‘blik’. Een parkeerbeheersysteem zorgt parkeerterrein geen heldere hoofdstructuur ervoor dat het terrein op de gewenste manier en heeft het ontwerp geen aansluiting op de gebruikt wordt. architectuur van de bebouwing.

P P

+

Het gebied is niet langer een stenig asfaltterrein waarin alleen ruimte is voor de auto. Het gebied is een visitekaartje voor de kantorenlocatie.

Door de bomen en hagen heeft het, ondanks de grote parkeeropgave, toch een groene uitstraling. De extra allure heeft een positieve uitwerking op de vastgoedwaarde en de vulling van de kantoorpanden.

+ 27 maart 2012

92

Ontwerp en openbare ruimte

Ontwerp en openbare ruimte

93

OASE LANGS DE A12 Ontwerp verzorgingsplaats Bodegraven Opdrachtgever: Rijkswaterstaat Type project : herinrichting Jaar: 2006

Rijkswaterstaat wil meer kwaliteit bieden op de verzorgingsplaatsen langs de autosnelwegen. Er is meer aandacht voor een aangenaam verblijf in een prettige omgeving; ‘even weg van de snelweg’. De interdisciplinaire samenwerking heeft hier geleid tot een spannend ontwerp waarbij de relatie met de context en de ruimtelijke kwaliteit van het plangebied vooropstonden.

Door deze aanpak is er een aantrekkelijk verblijfsgebied langs de A12 ontstaan, dat uitstijgt boven de tot nu toe standaard ontwerpen van verzorgingsplaatsen langs snelwegen in Nederland.

De verzorgingsplaats bestaat momenteel uit rechte lijnen parallel aan de A12. Op deze manier blijft de snelheid van de automobilist gehandhaafd en ontstaat er niet echt een verblijfsplek. Om dit te doorbreken is de elipsvorm geïntroduceerd. Deze vorm verbindt de bestaande voorzieningen met elkaar, zoals MacDonald’s, het

94

Ontwerp en openbare ruimte

tankstation en de windmolen. Parkeren voor automobilisten en nachtparkeren voor vrachtwagenchauffeurs zijn aan de verzorgingsplaats toegevoegd en als het ware ‘opgehangen’ aan deze nieuwe structuur. Een hagenstructuur verzacht de parkeerkamers en de nachtparkeerkamer van vrachtwagenchauffeurs krijgen een beschutting tegen het licht dat afkomstig is van de A12.

De verzorgingsplaats bevindt zich in een zeer waterrijk gebied. Vandaar dat water een centrale plek in het ontwerp heeft gekregen in de vorm van een waterplein. In dit gebied kunnen mensen even zitten, picknicken of een balletje trappen.

Sociale veiligheid is een belangrijk thema op verzorgingsplaatsen. Vandaar dat overal overzicht is gecreëerd en er door ons een verlichtingsplan is opgesteld.

Ontwerp en openbare ruimte

95

ng Verzorgingsplaats Bodegraven

Goudappel Coffeng BV Datum: 02-10-2006

Openbare verlichting

otaal: Gevuld isolijndiagram

ster ng

: Totaal op Z = 0.00 m : Horizontale verlichtingssterkte (lux)

2.5

7.5

12.5

5

10

Verkeerstechnisch ontwerp met rijcurvesimulaties en bebordingsplan

C

C

C

C C

F

F

F

C

F

C

F C

C

C

C C

C

E

C

C C

C

C

C

C

C

C

C

C

C F

C C

F

F

F

C

C

C

C

C

F

F

C

C

C

C

C

C C

C

C

C

C

C

F C

C C C

E

E

E

E

96

Ontwerp en openbare ruimte

Verlichtingsplan

REVITALISERING PARKEERGARAGE Aangepast aan nieuwe eisen Opdrachtgever: Altrecht Geestelijke Gezondheidszorg Type project : herinrichting Jaar: 2010

De parkeerkelder onder het Willem Arntsz-huis te Utrecht is sterk verouderd en moet gerevitaliseerd worden. Op verschillende onderdelen voldeed de parkeergarage niet meer aan de huidige eisen. De parkeervakken waren (te) smal en door de indeling was de garage rommelig en onoverzichtelijk. Een duidelijke verkeerscirculatie ontbrak en de technische installaties waren verouderd.

Na een visuele inspectie van de garage is een zo optimaal mogelijke indeling ontworpen. Deze nieuwe indeling voldoet aan de huidige normen zoals opgenomen in de NEN2443 ‘parkeren en stallen van personenauto’s op terreinen en in garages’.

Een veel efficiëntere indeling van de garage bleek mogelijk te zijn. Het geoptimaliseerde ontwerp heeft hetzelfde aantal vakken, maar deze zijn veel ruimer. De verkeerscirculatie is sterk verbeterd.

Voor deze opdracht heeft Goudappel Coffeng ook een advies uitgebracht over het kleurgebruik in de garage. In samenwerking met een installatietechnisch bedrijf is een advies opgesteld voor aanpassingen aan de technische installaties.

Ontwerp en openbare ruimte

97

BOREEL DEVENTER Ondergrondse parkeergarage Opdrachtgever: Aan de Stegge Bedrijfshuisvesting Type project : ontwerp parkeergarage Jaar: 2006 De gemeente Deventer heeft de Boreel ontwikkeld, een grootschalig winkelgebied aan de rand van het historische centrum.

Goudappel Coffeng heeft meegedacht over de inrichting van de ondergrondse parkeergarage. Belangrijke thema’s hierbij zijn: voldoende lichttoetreding, herkenbaarheid, sociale veiligheid, verkeersveiligheid en vanzelfsprekendheid.

Het ontwerp is uitgewerkt tot op bestratingsniveau.

98

Ontwerp en openbare ruimte

ENTREE MET ALLURE Rode loper zorgt voor relatie met parkeerterrein O p d ra c htg eve r : Ve re n i g i n g N at u u r m o n u m e nte n Type project : Schetsontwerp Jaar: 2011 Het parkeerterrein en het gebouw van Natuurmonumenten hadden weinig relatie met elkaar. Na het parkeren van de auto was het onduidelijk waar de entree nu precies was.

Een loper vanaf het parkeerterrein naar de hoofdentree van het gebouw zorgt voor verbinding tussen deze twee gebieden. Het zorgt voor duidelijkheid en voor een welkom gevoel. Een begeleiding door middel van bomenrijen maakt deze loper extra zichtbaar.

Ontwerp en openbare ruimte

99

Ontwerp en openbare ruimte

Fietsen

Ontwerp en openbare ruimte

F36 DE ONTBREKENDE SCHAKEL tussen Almelo centrum en Waterrijk Opdrachtgever: gemeente Almelo Type project : structuurvise Jaar: 2011

De F36 is een zijtak van de fietssnelweg F35 en loopt van Almelo naar Vriezenveen. Hierbij doorkruist de F36 de nieuwbouwwijk Waterrijk.

Het tracé van de F36 voor Almere en Waterrijk is bekend. Nu is het de opgave een tracé te ontwikkelen voor ‘de ontbrekende schakel’.

We hebben de verschillende mogelijkheden met bijbehorende voor- en nadelen gebundeld tot vier varianten. Met deze varianten heeft de gemeente inzicht gekregen in de mogelijkheden en is zij gekomen tot een onderbouwde keuze.

Vraagstukken binnen dit gebied zijn: waar kruist de F36 het kanaal? Vervolgens gaat de F36 door het Noorderpark. Willen we de nieuwe route door het park of juist aan de rand van het park inpassen? Wat is de relatie met de voorzieningen in dit Noorderpark? Hoe is de aansluiting met de brug over de singel?

Waterrijk

Binnendoor oost

Noorderpark

Ble

sko

F36

?

lks

ing

el

Christelijke Scholengemeenschap Het Noordik

Buitenom west

Haghoek

Turfkade

ho fsin

ge

l

SBO Toermalijn (basisonderwijs)

Binnendoor west

17

centrum Almelo 28

Ontwerp en openbare ruimte

Stichting Twents Hippisch centrum

Turfkade

Ko lt

F35

102

Haghoek

Atletiek

Vier varianten 29

Buitenom oost

!

Christelijke Scholengemeenschap Het Noordik

!

!

Atletiek

!

Haghoek

Christelijke Scholengemeenschap Het Noordik

!

!

Turfkade

!

!

Atletiek

Stichting Twents Hippisch centrum

Turfkade

Haghoek

Stichting Twents Hippisch centrum

!

!

!

SBO Toermalijn (basisonderwijs)

SBO Toermalijn (basisonderwijs)

Indiëterrein (in ontwikkeling)

Indiëterrein (in ontwikkeling)

33

Buitenom west

Binnendoor west

35

!

!

Christelijke Scholengemeenschap Het Noordik

!

Atletiek

!

Turfkade

Christelijke Scholengemeenschap Het Noordik

Haghoek

Atletiek

!

Turfkade

Stichting Twents Hippisch centrum

Haghoek

Stichting Twents Hippisch centrum

! !

!

SBO Toermalijn SBO Toermalijn (basisonderwijs) erwij (basisonderwijs)

Indiëterrein (in ontwikkeling)

Indiëterrein (in ontwikkeling)

Binnendoor oost

SBO Toermalijn (basisonderwijs)

37

Buitenom oost

Ontwerp en openbare ruimte

39 103

TWEEDE RODE LOPER Tracéverkenning en inpassing fietsstraat Opdrachtgever: Gemeente Zutphen Type project : structuurvisie en ontwerp Jaar: 2009 1,8

circa 3,0

stoep

3,5

0,75

0,75

fietsstraat

parkeren/boomvak

circa 3,0

1,8

parkeren/boomvak

stoep

Goudappel Coffeng heeft voor de gemeente Zutphen een tracéverkenning uitgevoerd voor de inpassing van een fietsstraat, de zogenaamde tweede rode loper.

Voor het voorkeurstracé zijn een aantal ontwerpprincipes meegegeven. Van oudsher ligt de Emmerikseweg, het voorkeurstracé, op een dijk. Het creëren van een fietsstraat kan een impuls zijn om de oude identiteit van de dijk te doen herleven. De fietsstraat zou eventueel verhoogd uitgevoerd kunnen worden met aan weerszijden een grastalud. circa 15 meter

0,5

circa 3,5

stoep

2,0

4,0

talud

fietsstraat

circa 3,0

2,0

parkeren

stoep

circa 15 meter

circa 3,0

stoep

1,8

parkeren/boomvak

0,75

3,5

fietsstraat

0,75

1,8

parkeren/boomvak

circa 2,0

circa 3,0

stoep

stoep

1,8

2,5

parkeren/boomvak

2,0

fietsstraat

2,5

fietsstraat

circa 2,0

1,8

parkeren/boomvak

stoep

circa 15 meter

circa 15 meter

0,5

circa 3,5

stoep

2,0

4,0

2,0

talud

fietsstraat

talud

circa 3,5

stoep

circa 15 meter

104

Ontwerp en openbare ruimte

57

FIETSSTRAAT BILSERBAAN Hoogwaardig en snel op de fiets naar het centrum Opdrachtgever: Gemeente Maastricht Type project : Herinrichting J a a r : 2 0 1 1 -2 0 1 2 In het Fietsplan Maastricht is de kwaliteitsroute Malberg-centrum als project aangewezen. De Bilserbaan maakt onderdeel uit van deze route en wordt in dit kader ingericht als fietsstraat. In een fietsstraat komt de fietser centraal te staan en is de automobilist als het ware te gast. Het doel van de herinrichting is het verbeteren van het comfort voor fietsers en de Bilserbaan een herkenbaar onderdeel maken van de kwaliteitsroute.

De fietser komt centraal in het profiel op een rode loper, die aan de zijkant wordt begeleid met een margestrook. De Bilserbaan is een oude route in Maastricht, het historische tracé is gedeeltelijk nog aanwezig. De margestrook wordt op het historische tracé tot aan het centrum bestraat met graniet plaveisel, in het centrum bestaat de volledige bestrating grotendeels uit dit plaveisel. Zodra het historische tracé wordt verlaten, worden het plaveisel vervangen door klinkers. Een moeilijke oversteek met een drukke weg kon voorkomen worden door het tracé te verleggen. Hierdoor loopt het tracé nu door een park, langs een speelplek en sluit dan direct op een rotonde aan. Voor fietsers ontstaat zo een hoogwaardige en snelle route naar het centrum van Maastricht.

Het ontwerp is bij de gemeente op kantoor gemaakt, in de vorm van een detachering.

Dit stimuleerde de interne afstemming tussen verkeer, stedenbouw en landschap.

Daarnaast is een werkgroep van bewoners nauw betrokken in de afstemming van de ontwerpkeuzen. Het ontwerp is uitgewerkt tot en met een DO.

Ontwerp en openbare ruimte

105

Ontwerp en openbare ruimte

Kruispunten

Ontwerp en openbare ruimte

ROTONDE TER AAR Verbindende schakel tussen twee dorpshelften Opdrachtgever: Provincie Zuid Holland Ty p e p ro j e c t : Ve r ke n n i n g e n o nt we r p Jaar: 2011

De provincie Zuid-Holland voert een trajectstudie uit naar de provinciale weg N460a tussen de N207 bij Alphen aan den Rijn en de Aardammerbrug in Ter Aar. Voor 2014 staat voor deze weg grootschalig onderhoud gepland.

Aandachtspunt is de rotonde bij Ter Aar. Deze enkelstrooksrotonde is in 2001 aangelegd, maar wordt als onveilig ervaren voor (brom)fietsers.

Goudappel Coffeng is gevraagd een ontwerpstudie uit te voeren en inzicht te geven in de verschillende mogelijkheden voor deze plek.

108

Ontwerp en openbare ruimte

De rotonde fungeert, samen met de kruising aan de overzijde van het kanaal, als een schakel tussen beide dorpshelften. Deze plek is dus cruciaal op verschillende schaalniveaus.

De varianten kunnen we opdelen in twee hoofd ideeën. We kunnen de inrichting aanpassen aan de hoofdstroom van het doorgaande verkeer.

Deze is van zuid naar west. Zo kan de fietser een vrijliggend pad krijgen. Of we handhaven de rotonde met hierin andere maatvoering en meer ruimte voor de fietser. Deze varianten lopen uiteen van zeer verkeerstechnisch tot meer ruimtelijke kwaliteit. Door er een ‘pleinachtig’ gebied van te maken ontstaat meer verblijfskwaliteit in het dorp en een betere relatie met het water.

Schakel tussen twee dorpshelften

Schakel tussen voorzieningen

Variant 1: Doorgaande richting

Variant 2a: ‘Plein’ aan het water

Variant 2b: ‘Plein’ aan het water

Variant 3: Verkeerstechnische rotonde

Ontwerp en openbare ruimte

109

TURBOROTONDE N240 De ontbrekende schakel in Medemblik Opdrachtgever: provincie Noord-Holland Type project : verkeerstechnisch ontwerp Jaar: 2007

Bij Medemblik ontbreekt een schakel tussen de Markerwaardweg (N240) en de Medemblikkerweg. Voor de ontbrekende schakel in de N240 is een ontwerpstudie uitgevoerd, waarbij met name aandacht is besteed aan de inpassing in het landschap en de kruising met de monumentale Westfriese Omringdijk.

Op de plaats waar de provinciale wegen Westzeedijk (N239) en de Markerwaardweg (N240) elkaar kruisen moet een verkeersveilige aansluiting komen die ook in de toekomst voldoende afwikkelingscapaciteit heeft.

Met het programma omni-x is met de voor 2020 geprognosticeerde verkeerscijfers doorgerekend wat de kwaliteit van de verkeersafwikkeling is. Een enkelstrooksrotonde biedt voor de toekomst onvoldoende afwikkelingscapaciteit. Een tweestrooksrotonde heeft wel voldoende capaciteit om ook in de toekomst het verkeer goed verwerken.

Met behulp van de Meerstrooksrotondeverkenner van de provincie Zuid-Holland is geanalyseerd welke rotondevorm in deze situatie de beste combinatie biedt van veiligheid en afwikkelingscapaciteit. Een ‘knie-rotonde’ blijkt voldoende capaciteit te bieden en is bovendien goed door de weg-gebruikers te

110

Ontwerp en openbare ruimte

74

Nieuwe entree Jacobskamp Opdrachtgever: gemeente Sint Michielsgestel Type project : herinrichting Jaar: 2010

K

ON

OID 1 7

HOOIDONKSEST

RAAT

NK

HOOIDO

6 4

2

P

P

JACOBSKAM

De aansluiting bestaat uit 1twee T-kruispunten op korte afstand van elkaar.

Door deze kruispunten uit elkaar te houden wordt het voor bestuurders geen automatisme om van de hoofdroute af te OIDONK wijken en via Jacobskamp teHO rijden.

Om SESTRAAT tegelijkertijd toch een duidelijke entree te creëren zijn de twee kruispunten als één geheel vormgegeven. Het kruispunt is verhoogd uitgevoerd in klinkers,2 waarmee de snelheid van het naderende verkeer wordt geremd. De toeleidende wegen zijn in asfalt uitgevoerd. Hierdoor onderscheidt het kruispunt zich met haar klinkerverharding als een duidelijk ander element. Om de zijwegen te accentueren is op de kruispunten van wegen een speciaal element in afwijkende kleur aangebracht.

HO

In de kern Den Dungen wordt de nieuwbouwwijk Jacobskamp ontwikkeld.

Deze wijk voorziet in woningen en sportvoorzieningen. De wijk wordt aan de noordzijde aangesloten op het bestaande wegennet. De gemeente heeft Goudappel Coffeng gevraagd om deze aansluiting dusdanig vorm te geven dat een entree voor de wijk ontstaat en ook het overige verkeer veilig afgewikkeld kan worden, en waarbij mogelijk sluipverkeer door Jacobskamp wordt beperkt.

JACOBSKAM

6

KRUISPUNT DEN DUNGEN

Ontwerp en openbare ruimte

111

Ontwerp en openbare ruimte

Busstation

Ontwerp en openbare ruimte

BUSSTATION TILBURG Berekend op forse groei Opdrachtgever: gemeente Tilburg Type project : herinrichting Jaar: 2008

In opdracht van de gemeente Tilburg is onderzocht of het ontwerp van het busstation op de huidige locatie toekomstvast is en de verwachte groei van het busvervoer kan verwerken. Het ontwerp van de gemeente Tilburg heeft onvoldoende capaciteit om het toekomstige busvervoer adequaat af te wikkelen. Goudappel Coffeng heeft een alternatief ontwerp opgesteld dat wel de verwachte forse groei van het busvervoer kan verwerken. Dit ontwerp is totstandgekomen door in een globaal ontwerp de fysieke afwikkeling van busdiensten te onderzoeken en te verbeteren. Dit is gedaan door middel van een simulatie met softwareprogramma CURSIM. Gekeken is naar rijbaanbreedtes, perronlengtes en draaicirkels van bussen.

114

Ontwerp en openbare ruimte

BUSSTATION NECKERSPOEL Maatwerk in Eindhoven Opdrachtgever: gemeente Eindhoven Type project : herinrichting Jaar: 2009

Busstation Neckerspoel Het gebied rond station Eindhoven is hĂŠt vervoerknooppunt van Eindhoven, voor zowel auto, fiets, bus als trein. De stadsen streekbussen halteren op Busstation Neckerspoel, gelegen aan de noordzijde van dit station. De capaciteit van het busstation is vrijwel volledig benut. Gezien de verwachte groei van het busvervoer, de herontwikkeling van de spoorzone en de komst van de 2e HOV-as is het noodzakelijk het ontwerp van het busstation nader te beschouwen.

Variant busstation Enkelzijdige Zaagtandperrons 1e Etage

Voor busstations bestaan standaardoplossingen. Door de beperkte ruimte die er voor Neckerspoel beschikbaar is, lijken standaardoplossingen niet geschikt.

Voor een passende oplossing hebben wij onderzoek gedaan naar andere, bestaande en geplande, busstations, in binnen- en buitenland.

Begane Grond

Ontwerp en openbare ruimte

115

BUSSTATION SITTARD Busstation weer als onderdeel van stationsplein Opdrachtgever: gemeente Sittard Type project : herinrichting Jaar: 2008

Aanleiding voor dit schetsontwerp voor het busstation van Sittard is de ophoging van het busperron. De vraag is of het zaagtandmodel gehandhaafd kan blijven binnen het nieuwe schetsontwerp. Een tweede aanleiding om eens goed naar deze omgeving te kijken is de rommelige overvolle fietsenstalling. Het doel van dit schetsontwerp is het streven naar ĂŠĂŠn herkenbare stationsomgeving met logische looproutes en een eigen identiteit.

sfeerbeeld zitelementen

116

Ontwerp en openbare ruimte

sfeerbeeld haag langs spoor en overkapping over busperron

sfeerbeeld loper naar stationsgebouw en overkapping boven looproute

Ontwerp en openbare ruimte

117

Ontwerp en openbare ruimte

Knooppunten

Ontwerp en openbare ruimte

KNOOP LEIDEN-WEST Ruimtelijke verkenning van mogelijkheden

Ruimtelijke Ruimtelijke kansen kansen

Opdrachtgever: provincie Zuid-Holland Type project : ruimtelijke verkenning Jaar: 2008

kansen kansen

rotonde rotonde

knoop Leiden west knoop Leiden west

De Rijnlandroute en de RijnGouwelijn verblijfsomgeving verblijfsomgeving Relatie Relatie aangaan aangaan met omgeving omgeving moeten beide worden ingepast inmethet gebied aan de westzijde van Leiden.

Op dit Eye-catcher: Eye-catcher: ontwerpen moment zijn er nog tweeontwerpen oplossingsrichtingen denkbaar: de rotonde-hoge en de hoge kwaliteit kwaliteit station/halte station/halte RGLRGL korte-bypassvariant. Een vraag die mede overige overige voorzieningen voorzieningen goed goed inpassen inpassen bepalend kan zijn voor de uiteindelijke keuze is: Wat zijn de ruimtelijke kansen ten bereikbaarheid bereikbaarheidbeleefbaarheid beleefbaarheid aanzien van het gewenste transferium op knooppunt Leiden-West binnen deze twee denkrichtingen?

korte kortebypass bypass

Het creëren Het creëren van een van een

gebruik gebruik van de vanplek de plek ten goede ten goede komen komen

, dit zal , dithet zal het

zichtbaar zichtbaar en attractief en attractief

Het Het van parkeergelegenheid van parkeergelegenheid in plaats in plaats het vullen het vullen van de vanrestruimtes. de restruimtes.

Streven Streven naar naar

Ruimte Ruimte scheppen scheppen voor voor (mac(mac Donald’s Donald’s e.d) en e.d)deze en deze

Plek Plek kan positieve kan positieve bijdrage bijdrage leveren leveren aan aan en en omliggende omliggende bedrijven. bedrijven.

van van

HuidigHuidig beeld beeld knooppunt knooppunt LeidenLeiden west west

De rotonde De rotonde leent zich leentuitstekend zich uitstekend als verblijfsals verblijfsen parkeerplein. en parkeerplein.

Rondom Rondom het station/halte het station/halte kan een kanpleingebied een pleingebied gecreëerd gecreëerd worden worden met met hier omheen hier omheen ruimteruimte voor voorzieningen. voor voorzieningen.

VanuitVanuit dit epicentrum dit epicentrum zijn dezijn de vier bedrijvenkwadranten vier bedrijvenkwadranten bereikbaar bereikbaar door middel door middel van een vanwandeleen wandelen en fietsboulevard. fietsboulevard.

Deze gaan Deze onder gaan onder de rotonde de rotonde door zodat door zodat fietsers fietsers en en wandelaars wandelaars een constante een constante route route hebben. hebben.

Het parkeren Het parkeren kan plaatsvinkan plaatsvinden inden de resterende in de resterende ruimteruimte rondom rondom de halte. de halte.

De parkeervakken De parkeervakken kun- kunnen innen taartpunten in taartpunten en schillen en schillen als hetals ware het om ware het om epicentrum het epicentrum heen heen draaien. draaien.

De korte De korte bypass bypass variant variant leent zich leentminder zich minder om hier omeen hierheldere een heldere verblijfsomgeving verblijfsomgeving van tevan maken. te maken.

Er zijnErmeerdere zijn meerdere oversteken oversteken noodzakelijk noodzakelijk om om de verschillende de verschillende restruimten restruimten te bereiken. te bereiken.

Een mogelijkheid Een mogelijkheid zou zijn zoudezijn de RijnGouwelijn RijnGouwelijn halte te halte koppelen te koppelen aan een aanvoorzieningenstrip. een voorzieningenstrip.

In hetIn verlengde het verlengde van deze van strip deze isstrip er de is er mogelijkheid de mogelijkheid voor wandelaars voor wandelaars en fietsers en fietsers om bijom de bij omde omliggende liggende bedrijven bedrijven te komen. te komen.

LangsLangs de voorzieningenstrip de voorzieningenstrip kan een kanvoorplein een voorplein gecreëerd gecreëerd worden worden en heten overig het overig gebiedgebied kan parkeerterrein kan parkeerterrein worden. worden.

Ook isOok het is mogelijk het mogelijk ruimteruimte te te gevengeven aan het aan water. het water.

Dit zou Dit zou bijvoorbeeld bijvoorbeeld kunnen kunnen met met behulpbehulp van een vanwaterplein. een waterplein.

Het knooppunt Het knooppunt is midden is midden in in het water het water gesitueerd, gesitueerd, zodat zodat je hetje water het water over moet over moet stekensteken om erom te komen. er te komen.

De wandelDe wandelen fietsboulevard en fietsboulevard tussentussen Nalco Nalco en en Rhijngeest-zuid Rhijngeest-zuid kan deels kan deels verlaagd verlaagd worden worden aangelegd. aangelegd.

Ter hoogte Ter hoogte van devan fly-over de fly-over is deze is deze op maaiveld. op maaiveld.

Middels Middels een golfbeweging een golfbeweging kun- kunnen wandelaars nen wandelaars en fietsers en fietsers aan de aan opverzijde de opverzijde komen. komen.

De Rijnlandroute De Rijnlandroute en de RijnGouwelijn en de RijnGouwelijn moeten moeten beiden worden beideningepast worden in ingepast het gebied in het aan gebied de aan de westzijde westzijde van Leiden. vanOp Leiden. dit moment Op dit zijn moment er nog zijn er nog twee oplossingsrichtingen twee oplossingsrichtingen denkbaar:denkbaar: de rotondede rotondeen de korte en bypassvariant. de korte bypassvariant.

Een vraagEen die vraag mede die bepalend mede bepalend kan zijn voor kan de zijn voor de uiteindelijke uiteindelijke keuze is: keuze Wat zijn is:de Wat ruimtelijke zijn de ruimtelijke kansen ten kansen aanzien tenvan aanzien het gewenste van het gewenste transferium transferium op knoop op Leiden knoop West Leiden binnen West deze binnen tweedeze twee denkrichtingen? denkrichtingen?

Op dit paneel Op dit zijn paneel deze kansen zijn deze kansen schetsmatig schetsmatig uiteen gelegd. uiteen gelegd.

9 juni 2008 9 juni 2008

Verschillende Verschillende niveaus niveaus Knooppunt Knooppunt Velperbroek Velperbroek (diameter (diameter circa 330 circameter) 330 meter) geprojecteerd geprojecteerd op knooppunt op knooppunt LeidenLeiden west west

ROTONDE

120

Ontwerp en openbare ruimte

Verschillende Verschillende niveaus niveaus

De rotonde De rotonde ligt boven ligt boven maaiveld. maaiveld.

De De wandelboulevard wandelboulevard gaat hier gaatop hier maaiveld op maaiveld onderdoor. onderdoor.

KORTE BYPASS

POORT VAN SALLAND Multimodaal knooppunt als entree van de stad Opdrachtgever: gemeente Deventer Type project : visie en strategie Jaar: 2007

Het project ‘Poort van Salland’ bestaat uit de samenhangende ontwikkeling van een groot aantal projectonderdelen, die juist in onderlinge samenhang tot meerwaarde leiden.

De volgende projectonderdelen maken deel uit van het project ‘Poort van Salland’: bedrijven met kantoren in het oostelijk deel van het bedrijvenpark A1, de oostelijke ontsluiting van het bedrijventerrein, de opwaardering van de aansluiting DeventerOost, de verbreding van de Siemelinksweg, het nieuwe station ‘Poort van Salland’, een gecombineerd carpool- en P+R-terrein, realisering van de fietsverbinding met Colmschate en Kloosterlanden en aansluiting op recreatieve fiets- en wandelroutes.

Al deze projectonderdelen versterken elkaar onderling en hebben ook inhoudelijk een sterke relatie met elkaar. Door de integrale ontwikkeling ontstaat synergie tussen de onderdelen.

Ontwerp en openbare ruimte

121

TRANSFERPUNT Een mobiliteitsknoop nabij De Punt Opdrachtgever: Provincie Drenthe Type project : Strategische verkenning Jaar: 2010

In de Omgevingsvisie Drenthe wordt de bijzondere positie van De Punt als knooppunt erkend. De voorwaarden om hier een mobiliteitsknoop te kunnen realiseren zijn volop aanwezig. Deze worden nog versterkt door de plannen met betrekking tot de Zuidelijke Ringweg in de stad Groningen. De provincie Drenthe heeft Goudappel Coffeng gevraagd de optimale locatie van een mobiliteitsknoop in de omgeving van De Punt te onderzoeken. Wij noemen deze plek vanzelfsprekend ‘TransferPunt’.

In deze integrale visie worden de ontwikkelingen en belangen in het zoekgebied in kaart gebracht. Vervolgens wordt gezocht naar synergie: meerwaarde door afstemming en het benutten van mogelijkheden die juist op de diverse raakvlakken ontstaan. Dit onderzoek moet primair leiden tot een breed draagvlak binnen de Provincie Drenthe.

Groningen Airport Eelde

Daarnaast zijn er drie nevendoelen: 1.

Een voorzet voor een ruimtelijk ontwerp op hoofdlijnen; 2.

Bagage voor de provincie Drenthe voor het verdere besluitvormingstraject; 3.

Een eerste aanzet voor een zorgvuldige gebiedsontwikkeling

waarbij alle partijen betrokken worden.

Uit de workshops kwamen drie zoeklocaties naar voren die we verder onderzocht hebben op voors en tegens. Dit zijn een directe koppeling met Groningen Airport Eelde, de kruising tussen de N34 en het spoor en de locatie bij Tynaarlo.

Kruising N34 met spoor

Tynaarlo

122

Ontwerp en openbare ruimte

Drie zoeklocaties voor transferium

Legenda Bebouwing Paterswolde

Bedrijventerrein

Paterswolde

Glimmen

Glimmen

Bosgebied Spoor Bestaande infrastructuur Nieuwe infrastructuur Eelde

Drenthsche Aa

Aantakking op Regiotram

Eelde

Aandachtspunt Drentsche Aa, kruising met weg of spoor Transferium Invloedsgebied transferium Attentiegebied: ruimte voor Drentsche Aa

Attentiegebied: ruimte voor Drentsche Aa

Omklappen oostelijke toe- en afritten A28

Omklappen oostelijke toe- en afritten A28

Zichtlocatie voor A28, koppeling met kanaal

Transferium als kwaliteitsimpuls voor bedrijventerrein en vliegveld.

Koppeling met vliegveld wordt gemaakt met HOV-as, mogelijk in de vorm van een tramlijn.

Yde

Yde

Volledige aansluiting op A28

Toe- en afritten t.b.v. transferium

A28

A28 Donderen

Westlaren

Donderen

Westlaren

Vries

Vries

Tynaarlo

Groningen Airport Eelde

Tynaarlo

Kruising N34 met spoor

Legenda Paterswolde

Bebouwing

Glimmen

Bedrijventerrein Bosgebied Eelde

Spoor Bestaande infrastructuur

Attentiegebied: ruimte voor Drentsche Aa

r.

Nieuwe infrastructuur Drenthsche Aa Aandachtspunt Drentsche Aa, kruising met weg of spoor Yde

Transferium Invloedsgebied transferium Opheffen barrièrewerking N34. Meer ruimte voor landschap en natuur.

Tracé tussen de kruising met N386 en de aansluiting met de A28 komt te vervallen.

Hierdoor minder barrièrewerking en meer ruimte voor het landschap.

A28 Donderen

è

Westlaren

Nieuwe volledige aansluiting op A28

Omgelegde N386 met toe- en afritten t.b.v. transferium

Downgraden N386 door Tynaarlo Vries

Tynaarlo

Tynaarlo

Ontwerp en openbare ruimte

123

OV-KNOOP De vier kwadranten van De Bilt Opdrachtgever: gemeente De Bilt Type project : Ruimtelijke verkenning Jaar: 2011

De OV-assen Bilthoven – De Uithof/Rijnsweerd en Heuvelrug – Utrecht kruisen elkaar ter hoogte van de Utrechtseweg. Het onderling verknopen van deze twee assen vergroot de reismogelijkeden en creëert mogelijkheden voor ruimtelijke ontwikkelingen. Op een scharnierpunten van openbaar en auto is een P+R-terein kansrijk. Ontsluiting van de knoop per HOV faciliteert het gebruik van dit P+Rterrein.

grenzend aan De Bilt, is interessant voor wonen.

Deze locatie grenst goed aan de bestaande kern zonder dat tussengelegen barrières, bijvoorbeeld zware vervoerassen, de interactie tussen de bestaande kern en dit kwadrant verstoren.

De andere kwadranten liggen geïsoleerder (oversteekbaarheid vervoerassen) en zijn daarnaast direct gelegen aan provinciale wegen. De aantrekkelijkheid van wonen op deze locaties is daardoor beperkt. Deze kwadranten zijn geschikt voor de bestaande Europatuin en intensieve functies met veel bezoekers van buiten de gemeente.

Soestdijjksew eg Zuid

Differentiëren naar functies per kwadrant is een goede manier om ruimtelijke invulling te geven aan de knoop. Het noordwest kwadrant,

Aansluiting

ILT B E

OV

S BO

D

Wonen Groen

OV Utrechtseweg

OV

P+R

OV

Fiets

Weide

Uni

Fiets

ver si

teit s

weg

Aansluiting

124

Ontwerp en openbare ruimte

S BO

Werken

W

E D I E

Goudappel Coffeng, november 2012

Portfolio Ontwerp en openbare ruimte Aan deze portfolio werkten mee:

Frank Aalbers ▪ Rico Andriesse ▪ Richard ter Avest ▪ Peter Baas ▪ Mark van den Bos ▪ Tonny Bosch ▪ Hans Golstein ▪ Bas Govers ▪ Harrie Groot ▪ Toon van der Horst ▪ Harry Kingma ▪ Christiaan Kwantes ▪ Anne Koot ▪ Nicole Korsten ▪ Marcel van Lieshout ▪ Remco Meinen ▪ Johan Munsterman ▪ Norbert Nijhof ▪ Christiaan Nab ▪ Ben Peters ▪ Tjitte Prins ▪ Robert Ruisch ▪ Willem Scheper ▪ Suzanne Spapens ▪ Joost Verhoeven ▪ Henk van Zeijl VERKEERSTECHNISCH ONTWERPERS Peter Dinnissen ▪ Jeroen Kuijpers ▪ Jantine de Wijs STEDENBOUWKUNDIGE Viviane de Groot LANDSCHAPSARCHITECT Marco Aarsen ADVISEURS

Ontwerp en openbare ruimte

125

Deventer Snipperlingsdijk 4 7417 BJ Deventer Postbus 161 7400 AD Deventer T +31 (0)570 666 222

Den Haag Verheeskade 197 2521 DD Den Haag T +31 (0)70 305 30 53 Eindhoven Flight Forum 92-94 5657 DC Eindhoven T +31 (0)40 235 25 00 Leeuwarden F. HaverSchmidtwei 2 8914 BC Leeuwarden T +31 (0)58 253 44 46 Amsterdam De Ruyterkade 143 1011 AC Amsterdam T +31 (0)20 420 92 17

www.goudappel.nl

Ontwerp en openbare ruimte