Plan Amsterdam 4-2017: Het geluid van Amsterdam

Het geluid van Amsterdam

Plan

04 | 2017 with English captions and summary The sound of Amsterdam

Amsterdam

Nieuwe woningen en het geluid van Amsterdam

Geluidsmaatregelen in de stad

Haven-Stad: transformatie van een geluidsbelast gebied

infographics Hindergegevens op basis van de Gezondheidsmonitor 2012 (GM 2012) van de GGD Amsterdam; berekend door de GGD Amsterdam op basis van blootstelling aan geluid van wegverkeer (excl. brommers en scooters) en gepubliceerde effecten op bevolking. / Nuisance data based on the Health Monitor 2012 (GM 2012) by Amsterdam’s Public Health Service (GGD Amsterdam), calculated on the basis of exposure to the noise of road traffic (mopeds and scooters excluded) as well as known effects on the population.

Bron: GGD Amsterdam

92.000 Amsterdammers onder­ vinden ernstige geluidshinder van wegverkeer (waarvan 64.000 door brommers en scooters) 92,000 Amsterdam residents experience serious noise nuisance from road traffic (64,000 of these from mopeds and scooters)

kaart

Geluidskaart van wegverkeerslawaai in Amsterdam in 2016, met de berekende geluids­ belasting van stedelijke, provinciale en rijkswegen opgeteld. Amsterdam stelt elke vijf jaar een geluids­ kaart op van de belangrijkste geluidsbronnen in de stad: wegverkeer, railverkeer, luchtverkeer en industrie / Noise map for road traffic in Amsterdam in 2016, with the estimated noise impact of urban, provincial and national trunk roads combined. Every five years Amsterdam draws up a noise map for the most significant noise sources in the city: road traffic, railways, air traffic and industry.

41.000 Amsterdammers ervaren ernstige slaapverstoring vanwege wegverkeer (waarvan 17.000 vanwege brommers en scooters) 41,000 of Amsterdam residents experience serious sleep disruption because of road traffic (for 17,000 of them because of mopeds and scooters)

3.200 personen hebben daardoor een verhoogde bloeddruk 3,200 people have elevated blood pressure as a result

Bron: Gemeente Amsterdam, Geluidskaart Lden 55-59 dB 60-64 dB 65-69 dB 70-74 dB > 75 dB stiltegebieden / quiet areas

Daarvan krijgen 75 personen een slechter doorbloed hart Some 75 of these people suffer from poorer coronary circulation

Daarvan overlijden per jaar enkele Amsterdammers aan een hart­ aanval, mede veroorzaakt door lawaai.

Each year a few of these Amsterdam residents die from a heart attack, caused in part by noise.

1 De Hoftuin achter de Hermitage is een oase van rust vlakbij het drukke autoverkeer van de Weesperstraat. / The Court Garden behind the Hermitage Museum is an oasis of tranquility near the busy traffic of Weesperstraat.

Foto: Edwin van Eis

Auteurs van dit nummer

Op zoek naar de stilte

Frits van den Berg Paula Huiszoon Carlo Schoonebeek Klaas-Jan Dolman Fred Woudenberg

Colofon Plan Amsterdam is een uitgave van Gemeente Amsterdam. Het vakblad informeert over ruimtelijke thema’s, projecten en ontwikkelingen in de stad en de metropoolregio. Het verschijnt vijf keer per jaar, waarvan twee keer in het Engels.

(Eind)redactie en coördinatie Edwin Raap, Stella Marcé, Alice Driesen Vormgeving Beukers Scholma, Haarlem Hoofdbeeld cover Klaas Fopma / Hollandse Hoogte Foto’s en beelden binnenwerk zie bijschrift Kaarten Gemeente Amsterdam, tenzij anders vermeld in bijschrift Vertaling Andrew May Lithografie en druk OBT-Opmeer, Den Haag

Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend.

Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding van afbeeldingen of heeft u andere vragen, neem dan contact op met de redactie via planamsterdam@ amsterdam.nl of 020 2551550.

Een gratis abonnement is aan te vragen via planamsterdam@amsterdam.nl.

Jaargang 23, nr 4, december 2017 Ook te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam

1

In 2005 verscheen het boekje ’Stil Amsterdam – Survivalgids voor de stedeling’ van Thom Breukel.

Hierin worden 110 plekken beschreven waar “men tot rust kan komen en een ’levende stilte’ kan ervaren“.

Het gaat dan om plekken als begraafplaatsen, kerken en andere gebedsplaatsen, parken en hofjes. Amsterdam is de afgelopen twaalf jaar aanzienlijk drukker geworden, maar de meeste plekken die in het boekje beschreven worden lenen zich nog steeds prima als toevluchtsoord voor mensen die zich even willen onttrekken aan het rumoer van de grote stad.

Wat opvalt aan de plekken die Thom Breukel uitkoos – het hadden er ook veel meer kunnen zijn – is dat ze voornamelijk zijn gemaakt in een tijdperk dat voorgoed voorbij lijkt. Een tijd waarin religie een belangrijke rol speelde, en waarin er nog genoeg ruimte was om begraafplaatsen, parken en bijzondere gebouwen te realiseren.

Die ruimte is er niet meer, en de stad is sinds de industriële revolutie alleen maar rumoeriger geworden.

Het geluid van de stad lijkt ook nu nog steeds toe te nemen: nog meer vliegtuigen, rolkoffers en evenementen

04 | 2017

met dreunende bassen, om maar een paar voorbeelden te noemen. Tegelijk maakt Amsterdam een groeispurt door, er zijn veel nieuwe woningen nodig en die moeten voornamelijk gebouwd worden binnen de bestaande grenzen van de stad. De groene scheggen tussen de stadsuitbreidingen van de twintigste eeuw moeten behouden blijven, juist om elke Amsterdammer ook in de toekomst in de buurt van groen te kunnen laten wonen.

Geluid, soms permanent, zoals in de buurt van (auto) wegen en industrie, is een vast gegeven waar bij de bouw van nieuwe woningen rekening mee moet worden gehouden. In deze Plan Amsterdam leest u wat mogelijk is om geluid zoveel mogelijk te reduceren, bij de bron, de overdracht en het gebouw zelf. Er kan veel, maar als het rond de huizen dan toch luidruchtiger is dan we eigenlijk zouden willen, kan een stille plek in de buurt enig soelaas bieden. In het boekje van Thom Breukel is de ’nieuwste’ stilteplek het dak van het Nemo aan de Oosterdok. Wellicht een goede inspiratiebron voor de nieuwe bouwers in onze geluidsrijke stad.

De redactie

03

1 Een impressie van de Sluisbuurt met veel hoog­ bouw op het Zeeburgereiland, een voorbeeld van de ontwikkeling van een nieuw woongebied in Amsterdam. / Impression of the Sluis neighbourhood with plenty of high-rise on Zeeburger Island, an example of the development of a new residential area in Amsterdam.

2 Vogels voeren in het Westerpark. Bij een stille plek denken mensen aan een plek waar het prettig toeven is zonder overheersend lawaai, in het groen of aan het water. / Feeding birds in the Westerpark.

People think of a quiet spot as somewhere it is enjoyable to relax without prevailing noise, in the midst of greenery or on the waterside.

Foto: Marco Keyzer

Nieuwe woningen en het geluid van Amsterdam door Frits van den Berg en Paula Huiszoon fvdberg@mundonovo.nl / p.huiszoon@amsterdam.nl

Amsterdam heeft de ambitie om de woningbouwproductie op een niveau van tenminste vijfduizend woningen per jaar te handhaven. De stad zoekt daarom geschikte ruimte voor woningbouw en transformeert bestaande bedrijventerreinen tot gemengde woon-werkgebieden. Deze locaties liggen vaak bij drukke verkeerswegen, bij het spoor of bestaande industrieterreinen. Lawaai van verkeer en industrie is dan ook één van de aandachtspunten bij de ontwikkeling van nieuwe woon-werkgebieden.

Een goede balans tussen milieu, ruimte en natuur draagt bij aan een prettige leefomgeving en goede woonkwaliteit. Bij gebiedsontwikkeling lijkt het zichtbare landschap, de compositie en vormgeving van gebouwen vaak de boventoon te voeren. Naast het zichtbare landschap is er echter ook een hoorbaar ‘klankschap’ – ook wel soundscape: de geluiden om ons heen waar we ons op oriënteren en waar we ons aan kunnen storen of juist thuis bij voelen. Dit artikel gaat vooral in op het aspect geluid bij de ontwikkeling van nieuwe woongebieden. Het is niet van toepassing op bestaande bouw of transformatie daarvan, omdat daarvoor andere regels gelden.

Rust en rumoer Veel geluiden horen we niet bewust als ze niet te hard zijn. We merken ze op als er onbewust een belletje gaat rinkelen: pas op! Er komt bijvoorbeeld een auto aan of we horen een onbekend geluid. Of we maken contact: we horen een stem, geblaf van een hond, muziek. In het algemeen vinden mensen natuurgeluiden – vogels,

04

Plan Amsterdam

ruisende bladeren, stromend water – het prettigst.

Mechanische geluiden – motoren, machines – vinden we meestal het minst fijn. Geluiden van mensen zitten daartussenin, mede door hun betekenis: gillen kan akelig zijn, mooi zingen aangenaam. Versterkte muziek is leuk als je bij een concert bent, maar kan erg storend zijn als het ongevraagd je huis binnendringt.

Hoe komt het dat het ene geluid in de stad tot veel meer hinder leidt dan het andere? Deels komt dat doordat sommige geluiden in de hele stad voorkomen en veel mensen ze kunnen horen (wegverkeer), terwijl andere geluiden alleen op bepaalde plekken of tijdelijk voorkomen (industrie, vliegtuigen) maar wel als erg vervelend worden ervaren. Hoe mensen in elkaar zitten is ook bepalend voor de perceptie van geluiden.

We vinden het erger als we geen grip hebben op een geluid: als het te hard is en we kunnen het niet zachter zetten, of als het op een ongunstig tijdstip klinkt.

Hinderlijke associaties maken een geluid nog hinderlijker en al helemaal als het geluid onnodig lijkt, zoals bij een >

1

2

04 | 2017

05

3 Treinspoor in de Brettenzone bij Sloterdijk. Trein-, tram- en metroverkeer veroorzaakt minder hinder dan bouwwerkzaamheden. / Railway line in the Bretten Zone near Sloterdijk. Train, tram and metro traffic cause less nuisance than construction activities.

Foto: Edwin van Eis

4 Bouw van het Pontsteigergebouw in de Hout­ havens. Bouwgeluid wordt als zeer verstorend ervaren. / Construction of the ‘Ferry Jetty Building’ in the former Timber Docks. Construction noise is experienced as highly disruptive.

Foto: Edwin van Eis

3

4

5 Verband tussen gemiddelde geluidsniveaus (over lange tijd) van diverse bronnen en het percentage bewoners dat daardoor thuis ernstig gehinderd is. / Correlation between average noise levels from various sources over the long term and the percentage of residents that experience serious annoyance from this at home.

6 Percentage Amsterdammers van 19 t/m 64 jaar dat thuis een geluidsbron hoort en daardoor ernstig gehinderd is. / Percentage of Amsterdam residents aged from 19 to 64 years who hear a sound source at home and those who experience serious annoyance from this. hoorbaar / audible at home ernstig gehinderd / serious nuisance

vliegtuigen Europa / aeroplanes (EU standards) vliegtuigen (oud) / aeroplanes (old) industrie / industry auto’s (in stad) / cars (in the city) treinen / trains

50%

buren brommers/scooters

40%

mensen op straat

30%

kinderen buiten

verkeer

vliegtuigen bouwen / verbouwen / slopen

20%

trams / metros treinen

10%

cafés /restaurants bedrijven / industrie

0% 35 Lden in dB

45

55

65

75

5

10

20

30

40

50

60

70

6

opgevoerde scooter. We hebben als overheid vaak meer aandacht voor negatieve dan voor positieve geluiden. Maar mensen stellen omgevingsgeluid juist op prijs als het prettig en veilig is. We worden blij van vogelgeluiden en ruisende bladeren ervaren we als rustgevende stilte. Ook kan het een veilig gevoel geven om mensen om je heen te horen, zeker in het donker.

Hoewel mensen van elkaar verschillen in geluids­ beleving, is er een verband tussen de geluidssterkte (in decibel, ofwel dB) en de hinder die mensen ervaren.

In figuur 5 is dat weergegeven als het percentage Amsterdammers dat veel hinder ervaart bij veel voor­ komende geluidsniveaus, namelijk tussen 40 en 70 decibel ‘Lday-evening-night’ (de gemiddelde geluidsbelasting over een etmaal; het geluidsniveau van een gemiddelde Nederlandse woonwijk is ongeveer 50 decibel). Uit de figuur blijkt ook dat de mate van hinder afhangt van de geluidsbron. Zo veroorzaken bouwwerkzaamheden bijvoorbeeld meer hinder dan trams, metro’s en treinen. De GGD beschouwt ‘ernstig gehinderd’ als nadelig voor de gezondheid: het gaat samen met slechter slapen en kan op den duur leiden tot chronische stress.

In Amsterdam doet de GGD regelmatig onderzoek naar de hinderbeleving van bewoners. In 2009 is aan

04 | 2017

0

Amsterdammers gevraagd wat voor hen prettige, ‘stille’ plekken zijn. Bij een stille plek denken mensen aan een plek waar het prettig toeven is zonder overheersend lawaai (die grens ligt gemiddeld bij 55 decibel).

Die plekken bleken door de hele stad te liggen, maar vooral in het groen of aan het water en soms tussen oude gebouwen. Verder werd rust thuis het belangrijkste gevonden. Respondenten gaven aan dat lawaai die rust verstoort, maar geluiden die in de buurt voor levendigheid zorgen niet.

Geluidshinder in Amsterdam In de Amsterdamse Gezondheidsmonitor wordt elke vier jaar een steekproef Amsterdammers (18-64 jaar) bevraagd over hun gezondheid, waaronder de beleving van hun omgeving. Daaruit weten we dat buren, brommers, en bouw- en sloopactiviteiten – de ‘drie B’s’ – het meest verstoren (zie ook figuur 6). Wat hinder van wegverkeer betreft lijkt Amsterdam gunstig af te steken bij de andere grote steden Utrecht, Rotterdam en Den Haag. In 2012 werd 4% van de bewoners in Amsterdam erg gehinderd door geluid van wegverkeer, in de andere drie steden was dit 5 tot 9%. In 2016 zijn ook in Amsterdam hogere hinderpercentages gemeten. De oorzaak daarvan is nog onduidelijk.

Op Europees niveau behoort Amsterdam ook tot de minder luidruchtige steden. Er zijn drie mogelijke >

07

7 8

7 Brommers en scooters bij de brug in de De Clercq足 straat. Deze voertuigen, die regelmatig ook illegaal opgevoerd zijn, geven veel geluidsoverlast. / Mopeds and scooters at the bridge in De Clercqstraat. These vehicles, which are sometimes tuned up illegally, are the cause of plenty of noise nuisance.

Foto: Edwin van Eis

8 Het hoge fietsgebruik in de stad draagt eraan bij dat Amsterdam een van de minder luidruchtige steden van Europa is. / The high level of bicycle use in the city contributes to Amsterdam being one of the least noisy cities in Europe.

Foto: George Maas

9 Woonboten aan de Kostverlorenvaart. In de Wet geluidhinder zijn geluidsgevoelige gebouwen en terreinen aangewezen, zoals woningen en ligplaatsen voor woonboten. / Houseboats on the Kostverlorenvaart waterway. The Noise Abatement Act designates noise-sensitive buildings and sites, such as homes and moorings for houseboats.

Foto: Edwin van Eis

9

verklaringen voor de relatief lage verkeersgeluidshinder in Amsterdam. Ten eerste is er het hoge fietsgebruik in de stad. Ten tweede de concentratie van wegverkeer op het hoofdnet auto. En tot slot zien we in Amsterdam veel gesloten bouwblokken -mede door deze bouwstijl heeft een hoog percentage woningen (94%) een stille zijde (ook wel stille of geluidluwe gevel genoemd).

In Amsterdam is deze bouwvorm veel toegepast, vooral in de periode tot de jaren dertig van de vorige eeuw.

Het is aan te raden bij de ontwikkeling van nieuwe woongebieden zoveel mogelijk rekening te houden met deze sterke punten.

Regelgeving in Nederland Nederland kent regelgeving voor bescherming tegen lawaai. De hoofdlijnen staan in door het Rijk vast足 gestelde wetten; lagere overheden passen die wetten toe. Een belangrijke wet is de Wet geluidhinder. In het kort stelt deze wet normen voor de bouw van nieuwe

04 | 2017

woningen in de buurt van bestaande (spoor)wegen.

Daarnaast zijn in de Wet geluidhinder geluidsgevoelige gebouwen en terreinen aangewezen, zoals woningen en ligplaatsen voor woonboten.

De wet beoogt nieuwe gevoelige objecten te beschermen tegen geluid. Daarvoor wordt een bandbreedte in de geluidsbelasting gehanteerd met een minimumniveau en een maximumniveau. De bandbreedte geeft aan of een woning mag worden gebouwd en of daarbij geluidswerende maatregelen nodig zijn.

Is het geluidsniveau op de gevel onder het minimum足 niveau (de voorkeursgrenswaarde), dan mag de woning worden gebouwd. Als het geluidsniveau hoger ligt dan het minimumniveau maar onder het maximaal toe足 gestane geluidsniveau, dan moet worden onderzocht of het mogelijk is om het geluid aan de bron terug te dringen of andere maatregelen te treffen. Bekende maatregelen aan de bron zijn het verlagen van de maximumsnelheid of het vervangen van klinkers door >

09

10 De hoogte van het geluidsniveau bepaalt of maatregelen nodig of gewenst zijn: onder de voor­ keursgrenswaarde (groen) is altijd toelaatbaar, boven de maximaal toelaatbare waarde (rood) nooit. / The noise level determines whether measures are needed or desirable: beneath the preferred limit value (green) is always acceptable; exceeding the maximum permissible limit value (red) never is.

geen beperkingen / no restrictions maatregelen nodig/gewenst / measures needed/desirable geen woning (gevel) / no homes (facade)

wegverkeer stad road traffic city

verkeers snelweg highway trafficrailverkeer

railverkeer railway traffic

industrie industry 20 dB Lden

30

40

50

60

70

80

10

geluidsabsorberend asfalt. Zijn maatregelen aan de bron niet haalbaar, dan is onderzoek naar maatregelen tussen geluidsbron en woning nodig, bijvoorbeeld een geluidsscherm. Alleen als er echt geen mogelijkheden zijn om de geluidsbelasting op de gevel terug te brengen, zijn extra maatregelen aan de woning zelf toegestaan, zoals een goed geïsoleerde gevel. Als de geluidsbelasting op de gevel zo hoog is dat ook het maximaal toegestane geluidsniveau overschreden wordt, mag de woning in principe niet worden gebouwd.

Het geluidbeleid van Amsterdam In Amsterdam is het lokale geluidbeleid vastgelegd in het Amsterdams Geluidbeleid - Hogere waarde Wet geluidhinder, na een actualisering in 2016. Hierin is beschreven onder welke voorwaarden hogere waarden volgens de Wet geluidhinder mogen worden vast­ gesteld. Figuur 10 toont het stoplichtensysteem dat Amsterdam hiervoor hanteert. Als het stoplicht op groen staat, is woningbouw volgens de Wet geluid­ hinder toegestaan. Bij oranje kan volgens de Wet geluidhinder een hogere waarde worden vastgesteld.

Een besluit tot het vaststellen van hogere waarden wordt gemotiveerd aan de hand van het Amsterdams geluidbeleid. Deze hogere waarde mag niet hoger zijn dan de maximaal toegestane waarde (stoplicht op rood). Volgens het Amsterdamse beleid is ook in geval van rood licht, onder voorwaarden, nog woningbouw

10

Plan Amsterdam

mogelijk. Het Amsterdams geluidbeleid is niet strenger dan de Wet geluidhinder.

Het College van burgemeester en wethouders is bevoegd om een hogere waarde vast te stellen. Volgens het Amsterdams geluidbeleid is het belangrijk dat mensen met het raam open rustig kunnen slapen. Het college van B en W stelt daarom in principe alleen een hogere waarde vast als de woning ook een rustige (stille) kant heeft. Een stille gevel is een gevel met een geluids­ belasting van ten hoogste de voorkeursgrenswaarde.

Geluidsbelasting boven de toegestane waarde Er zijn locaties in Amsterdam waar de geluidsbelasting zo hoog is dat de maximaal toegestane geluidsbelasting wordt overschreden. Op deze locaties is in principe geen woningbouw mogelijk. Maar een gevel zonder te openen delen (‘dove gevel’) is volgens de Wet geluidhinder geen gevel. In de praktijk worden op locaties met hoge geluidsbelasting daarom woningen gebouwd met dove gevels. Volgens het Amsterdams geluid­ beleid moeten woningen met dove gevels een stille zijde hebben. De slaapkamer ligt bij voorkeur aan de stille kant van de woning.

Creatieve oplossingen?

Bij de ontwikkeling van woningen op geluidsbelaste locaties is veel mogelijk. Uit nog beperkt onderzoek blijkt echter dat maatregelen aan de woningen om de geluidsbelasting op een deel van de gevel terug te

11 Aantal Amsterdamse adressen afgezet tegen het geluids­niveau (Lden) op meest blootgestelde gevel, met verspreiding van geluidsniveaus op de minst blootgestelde gevel. / Number of Amsterdam addresses and noise level (Lden) on most exposed facade, with distribution of noise levels on the least exposed facade.

meest blootgestelde gevel most exposed facade

minst blootgestelde gevel / least exposed facade 50-54 dB Lden 55-59 dB Lden 60-64 dB Lden 65-69 dB Lden 70-74 dB Lden

50-54 dB Lden 55-59

60-64

65-69

70-74

0 adressen addresses

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

11

dringen minder effectief zijn dan verwacht. Bewoners ervaren bij gebouwde maatregelen aan de gevel meer hinder dan wanneer de woning een ‘natuurlijke’ stille zijde heeft. Woningen in de traditionele gesloten bouwblokken geven de meeste bescherming tegen lawaai.

Deze woningen verdienen daarom de voorkeur. Ook omdat bij deze woningen de buitenruimte, het balkon of de tuin, stil is.

Bij nieuw te ontwikkelen woongebieden zou vanaf het allereerste begin moeten worden uitgegaan van de geluidsbronnen in en om het gebied. Bij de inrichting van het gebied, de vormgeving en de compositie van gebouwen kan dan al rekening gehouden worden met het geluid. Zo kunnen zoveel mogelijk woningen tenminste aan één zijde een natuurlijke stille gevel krijgen. Daarnaast kunnen we meer rekening houden met allerlei factoren die de beleving van geluid bepalen, zoals de omgeving. Door meer groen toe te voegen kunnen we de geluidsbeleving beïnvloeden. Maar ook met persoonlijke eigenschappen die van invloed zijn op de beleving van geluid kunnen we omgaan, bijvoorbeeld door mensen die gevoelig zijn voor geluid op rustige plekken te huisvesten. Aandacht voor creatieve oplossingen maakt woningbouw op geluidsbelaste locaties mogelijk én verhoogt de woon- en leefkwaliteit.

04 | 2017

Verder lezen – Stille gebieden in de stad – De stad is stiller dan je denkt . DMB en GGD, 2009; – Quiet zones and traffic policy in Amsterdam.

Proceedings Internoise 2012, New York; – Road Traffic Noise and Annoyance: A Quantification of the Effect of Quiet Side Exposure at Dwellings.

Int. J. Environ. Res. Public Health 2013, 10, 22582270; – Effectiviteit maatregelen in lokaal geluidbeleid: afscherming van een deel van de gevel. GGD Amsterdam, 2017.

11

1 Geluidsscherm aan de Nieuwe Leeuwarderweg in Amsterdam Noord. In de stad ontbreekt het vaak aan ruimte voor geluidsschermen. / Acoustic screen alongside the Nieuwe Leeuwarderweg in AmsterdamNorth. Very often there is not enough room for acoustic screens in the city.

Foto: Edwin van Eis

2 Geluid kan op verschillende manieren worden beperkt: bij de bron, bij de overdracht, of bij het gebouw. / Sound can be limited in various ways: at the source, during transference, or at the building.

3 De oriëntatie van woningen ten opzichte van de geluidsbron (in dit geval een autoweg) bepaalt tot hoe ver en hoe hard het geluid de woningen bereikt en of er sprake is van een stille zijde. / The orientation of the dwellings relative to the sound source determines from what distance and how loudly the sound reaches them and if there is a quiet side.

Geluidsmaatregelen in de stad door Carlo Schoonebeek c.schoonebeek@amsterdam.nl

Geluid hoort bij een levendige stad als Amsterdam, maar te veel geluid kan nadelige gevolgen hebben. Het kan leiden tot ernstige hinder en gezondheidsklachten. Verkeerslawaai is een belangrijke hinderbron, maar ook andere geluidsbronnen, zoals muziekevenementen, kunnen overlast veroorzaken. Wat doet Amsterdam om geluidsoverlast in de stad te beperken?

Geluid kan op verschillende manieren worden beperkt.

Zo zijn er maatregelen mogelijk op gebouwniveau, zoals het creëren van een stille zijde of het toepassen van een vliesgevel (zie kader p.14-15). Een andere manier om geluid te reduceren is de bron van het geluid aanpakken. Bij bijvoorbeeld verkeerslawaai gaat het dan om snelheidsverlaging, stillere motoren en stille banden.

Tot slot kunnen we ons richten op de overdracht van het geluid. Woningen in de buurt van verkeerslawaai worden bijvoorbeeld door geluidsschermen afgeschermd.

Ook een optimale oriëntatie van woningen ten opzichte van het geluid valt onder deze categorie.

Actieplan geluid In het Amsterdamse Actieplan geluid, dat in 2016 is vastgesteld door het college van B en W, is een aantal van de maatregelen opgenomen. Het actieplan is opgesteld in het kader van de Europese richtlijn om­gevingslawaai. Gemeenten zijn op basis van dit Europese beleid verplicht om geluidskaarten én actieplannen op te stellen. Ook voor geluidsbronnen die buiten de Europese richtlijn omgevingslawaai vallen, zoals burenlawaai, bouwlawaai en geluid van horeca en evenementen, heeft Amsterdam beleid ontwikkeld.

Zo is de laatste twee jaar onder leiding van het stedelijk evenementenbureau hard gewerkt aan de vernieuwing van het Amsterdamse evenementenbeleid (zie kader p. 18).

12

Plan Amsterdam

Elektrisch vervoer en stille banden Amsterdam zet fors in op het stimuleren van elektrisch vervoer, vooral voor de zogenaamde veelrijders zoals taxi’s en bestelbusjes. Door elektrisch te rijden wordt weliswaar het geluid van de aandrijving weggenomen, maar blijft het bandengeluid aanwezig. Het grootste effect voor geluid wordt bij personenauto’s dan ook bereikt bij snelheden tot veertig kilometer per uur, boven die snelheid gaat het bandengeluid overheersen.

Vanuit het oogpunt van geluidsbeperking is het daarom belangrijk om snelheden op de gemeentelijke wegen te beperken. Overigens kan er tegenwoordig ook iets gedaan worden aan het bandengeluid. Mede op basis van een door TNO uitgevoerd onderzoek heeft Amsterdam als een van de eerste gemeenten de ’Verklaring gebruik van de beste banden’ ondertekend. ‘Beste banden’ zijn niet alleen stiller maar ook zuiniger en leiden dus ook tot kostenbesparingen. Bij aan­bestedingen voor het gemeentelijke wagenpark wordt, vooral voor de personenwagens, de beste band als eis meegenomen.

Geluidsreducerend asfalt Alle rijkswegen in Amsterdam zijn voorzien van geluidsreducerend asfalt (ZOAB of dubbellaags ZOAB).

Op gemeentelijke wegen wordt dit type asfalt nog maar beperkt toegepast omdat de slijtage door zwaar en ‘wringend’ verkeer (dat asfalt doet oprispen, >

1 overdracht

bron

ontvanger

2

3

04 | 2017

13

door Frits van den Berg, Paula Huiszoon en Carlo Schoonebeek

4 Afscherming op balkons bij complex de

5a Op gebouwniveau kan afscherming worden bereikt met een zogenaamde vliesgevel. Een vlies­ gevel is een (transparant) geluidsscherm dat aan de woning wordt bevestigd, meestal op ca. 60 cm van de gevel. / Screening of buildings can be achieved using a so-called curtain wall. This is an acoustic screen (usually transparent) that is attached to the structure, usually set at about 60 cm from the facade.

blokken met stille binnentuinen. Is dat niet het geval, dan zijn er verschillende mogelijkheden om door afscherming van het geluid te zorgen voor een stil geveldeel. Allereerst op het niveau van het bouwplan, door de oriëntatie van de woningen. In het Amsterdams geluidbeleid zijn verschillende constructies op gebouwniveau beschreven, bijvoorbeeld:

het balkon kan helemaal worden dichtgezet. Uit een recent verkennend onderzoek onder bewoners van appartementsgebouwen in Amsterdam en Utrecht bleken deze oplossingen echter niet zo effectief tegen geluidshinder als een traditionele stille achterkant. Hoewel de berekende belasting op de gevel bij de woningen met een kunstmatige stille zijde lager is dan de voorkeursgrenswaarde, ervaren bewoners toch meer hinder; ze slapen dan ook vaak met het raam dicht. Uit het onderzoek werd niet duidelijk waar dat aan lag: waren de geluidsniveaus niet goed berekend of waren de maatregelen niet uitgevoerd zoals gedacht? Of heeft een stiller stukje gevel gewoon minder effect dan een hele stille achterkant - die vaak ook groen is?

Square vlakbij de Europaboulevard. / Screening on balconies at the Square apartment complex near the Europaboulevard feeder road.

Foto: Edwin Raap

Geluidsbeperkende maatregelen Vanwege de grote behoefte aan nieuwe woningen en doordat gebouwd wordt binnen de bestaande stad, bouwt Amsterdam ook op locaties met een hoge geluidsbelasting. De kern van het Amsterdams geluidbeleid is het realiseren van een aanvaardbaar woon- en leefklimaat. Een aanvaardbaar woon- en leefklimaat wordt aangenomen als een woning tenminste één stille zijde heeft. Aan deze stille zijde ligt bij voorkeur de slaapkamer, zodat de bewoner rustig met open raam kan slapen. Uit onderzoek, onder andere in Amsterdam, blijkt dat een geluidsluwe (achter)zijde aan huis qua hinder overeen komt met een ongeveer 5 dB lager geluids­ niveau. Het is een effectieve manier om op hoog geluidsbelaste plekken de geluidshinder te reduceren en de woonkwaliteit te bevorderen.

Een woning kan van zichzelf een stille zijde hebben, zoals bij de vooroorlogse gesloten woon-

Balkon Een balkon met een gesloten borstwering of een volledig verglaasd balkon zorgt voor minder geluid op de gevel. Dankzij deze afscherming kan een raam open zonder dat er te veel geluid van buiten binnenkomt, of bewoners kunnen rustig op het balkon zitten. Een voorbeeld is complex de Square nabij de Europaboulevard en de ringweg A10 Zuid: de glazen borstwering van het balkon schermt een laag geplaatst raam af. Een deel van

Vliesgevel Een vliesgevel is een (transparant) geluidsscherm dat aan de woning wordt bevestigd, meestal op

bron

4

14

5a

5b

Plan Amsterdam

5b Afgeschermde (vlies)gevel bij het Milos complex in het Science Park. / Protective curtain wall for the Milos residential complex at the Science Park.

Foto: Edwin Raap

6 De Tribune aan de ringweg A10 west. Aan de snelwegkant is een vliesgevel met ventilatie toe­ gepast, aan de achterkant is het binnenterrein geluidsluw. / The Tribune complex along the western tangent of the A10 orbital motorway. On the motorway side a curtain wall with ventilation has been used.

The courtyard to the rear is a low-noise area.

Foto: Alphons Nieuwenhuis

7 Symphonygebouw bij Station Zuid. De hoogst ge­ luidsbelaste kant (rechts) heeft glazen schermen over de volle hoogte vóór openslaande deuren.

De minder geluidsbelaste kant (links) heeft Franse balkons. / Amsterdam Symphony near Station Zuid.

The side of this building that is subject to most noise (right) has glass screens covering the whole elevation set in front of openable doors. The less noise-impacted facade (left) has Juliet balconies.

Foto: Edwin Raap

circa zestig centimeter van de gevel. Een voorbeeld is het Milos complex in Science Park, ook wel ‘het kasteel’ genoemd. Het voordeel is dat er echt sprake is van een geluidsluwe gevel, het nadeel is dat bewoners geen direct contact met de omgeving ervaren. Daarbij kan geluid van de buren via reflecties aan de binnenkant toch tot hinder leiden. Bij het Milos complex is dit opgelost door het vlies per woning te ‘compartimenteren’.

met ventilatie. De woningen beschikken ook over een stille kant, waar de slaapkamers en de balkons zijn gepositioneerd.

gen zijn in feite vergelijkbaar met de maatregelen om een deels stille gevel te maken. Bij de dove gevel is echter meer geluidsdemping vereist.

Bovendien heeft de bewoner niet meer de vrijheid een raam of deur aan de belaste zijde open te zetten, ook niet om bijvoorbeeld even te luchten.

Een ander voorbeeld van afscherming door geluidswerende vliesgevels is te zien bij de Laan van Spartaan langs de ringweg A10-West. Het in 2011 in gebruik genomen 250 meter lange gebouw, de Tribune, schermt het snelweglawaai af waardoor de hele wijk erachter wordt ‘vrij­ gespeeld’ van geluid. De snelwegzijde van de Tribune bestaat uit een geluidswerende vliesgevel

Onderbreken van een dove gevel Een dove gevel is kort gezegd een gevel zonder te openen delen (ramen of deuren). Het Amsterdams geluidbeleid biedt mogelijkheden om een dove gevel te onderbreken. Zo kan een dove gevel worden onderbroken met een afgeschermd (nietdoof) geveldeel. In het niet-dove geveldeel kan een raam of een deur worden geplaatst. Het Symphonygebouw bij station Zuid is hier een voorbeeld van. Het gebouw heeft aan de minder belaste kant per woning een half-afgeschermde opening, als een Frans balkon. Aan de zijde met de hoogste geluidsbelasting (van de ringweg A10-Zuid en het spoor) bevindt zich een geheel afgeschermde deuropening. Deze onderbrekin-

In het Amsterdamse geluidbeleid zelf wordt op een hoger detailniveau op deze maatregelen ingegaan. De opgenomen voorbeelden zijn dan ook slechts illustratief en hieraan kunnen geen rechten worden ontleend.

7

6

04 | 2017

15

8 Elektrische taxi bij het Centraal Station. Door elektrisch te rijden wordt weliswaar het geluid van de aandrijving weggenomen, maar blijft het banden­ geluid aanwezig. / Electric taxi at Amsterdam’s Central Station. Electric motors certainly eradicate engine noise, but the noise of tyres remains.

Foto: Edwin van Eis

9 Vermelding geluid op het Europese bandenlabel.

Voor geluid geeft het aantal zwarte golfjes aan hoe lawaaiig een band is (hoe minder golfjes hoe stiller). / Indication of noise levels on European tyre labels.

The number of black waves indicates how noisy a tyre is: the fewer waves, the quieter the tyre.

9

8

10

16

Plan Amsterdam

10 Tot nu toe is geluidsreducerend asfalt vooral toegepast op gemeentelijke wegen met een doorgaand karakter, zoals de Gooiseweg. / Noisereducing asphalt has so far primarily been employed for municipal roads with the character of a thoroughfare, such as the Gooiseweg.

Foto: Ton van Rijn (Stadsarchief Amsterdam)

11 Het Sarphatipark in de drukke wijk de Pijp. Een stille plek in de buurt van de woning, bijvoorbeeld een park of een rustige binnentuin, is voor bewoners belangrijk om de stedelijke hectiek en herrie te ontvluchten. / The Sarphatipark in the bustling de Pijp neighbourhood. A quiet spot in the vicinity of home, such as a park or a peaceful courtyard garden, is important for residents to escape the urban hustle and bustle.

Foto: Marjolijn Pokorny

11

bijvoorbeeld voor een stoplicht) nog te groot is. Tot nu toe is geluidsreducerend asfalt vooral toegepast op gemeentelijke wegen met een doorgaand karakter, zoals de Gooiseweg en de Nieuwe Leeuwarderweg.

Het gemeentelijk wegbeheer wil onderzoeken of er op dit gebied nog ruimte is voor innovatie.

Geluidsisolatie woningen Woningen die al bij de invoering van de Wet geluid­ hinder in 1979 te veel lawaai ondervonden kunnen op kosten van het Rijk gesaneerd worden. Het gaat dan vooral om geluidsisolerende beglazing en kierafdichting. Woningen die hiervoor in aanmerking komen zijn eerder aangemeld door de gemeente en staan op

saneringslijsten. Op de zogenaamde ’A-lijst’ van Amsterdam staan 24.251 adressen die gesaneerd kunnen worden. Niet alle woningen van deze lijst zijn of worden daadwerkelijk gesaneerd; eigenaren kunnen daarvan afzien. Bovendien is bij een deel van de woningen sanering inmiddels niet meer nodig, omdat binnenshuis al aan de geluidsniveaus conform het Bouwbesluit wordt voldaan.

De sanering van de ‘A-lijst’ is inmiddels bijna afgerond, maar er staan nog bijna 24.000 adressen op het programma (in de zogenaamde ‘Eindmeldingslijst’), waarvan een deel in aanmerking komt voor sanering.

Inzet is om tot 2018 4.000 adressen te saneren. >

04 | 2017

17

12 Het Milkshakefestival in het Westerpark in 2014.

Evenementen horen bij de stad, maar leiden steeds vaker tot geluidsoverlast. / The Milkshake Festival in the Westerpark in 2014. Events are part of metropolitan life, but increasingly lead to noise nuisance.

Foto: Franklin Heijnen

door Carlo Schoonebeek

Nieuw beleid voor evenementen De afgelopen jaren is het aantal evenementen in Amsterdam gegroeid, net als het aantal (inter)­ nationale bezoekers dat op deze evenementen afkomt. Evenementen horen bij de stad, maar leiden steeds vaker tot overlast. Daarom is een nieuw evenementenbeleid ontwikkeld met als doel dat in Amsterdam evenementen kunnen blijven plaatsvinden, maar dan wel zonder al te veel overlast voor de omgeving. Dat betekent dat er nieuwe, duidelijke en goed onderbouwde grenzen moeten worden gesteld aan onder andere geluid en hinder. Het nieuwe evenementenbeleid, dat ingaat op 1 januari 2018, bevat onder andere: – Een nieuwe geluidsnorm van maximaal 85 dB(C) op de gevel van woningen. Dit bekent dat het geluid dat op de gevel wordt gemeten, niet hoger mag zijn die gestelde grenswaarde. Er is bewust gekozen voor een norm met een zogenaamde ‘C-weging’ omdat die meer rekening houdt met de bassen in de muziek dan de traditionele ‘A-weging’.

Uit onderzoek blijkt namelijk dat vooral de bassen in versterkte muziek als hinderlijk worden ervaren. Met de keuze voor een gevelnorm en de dB(C) geluidsmaat worden de bassen effectief beperkt.

–

–

–

Eisen aan het aantal dagen dat op een bepaalde locatie een muziekevenement mag plaatsvinden. Over het algemeen zijn op de meeste locaties drie evenementendagen toegestaan met een geluidsbelasting van maximaal 85 dB(C). Op 21 aangewezen evenementenlocaties zijn meer dagen toegestaan, afhankelijk van de geschiktheid van de locatie. Door op bepaalde locaties meer of juist minder muziek­ evenementen toe te staan, wil Amsterdam evenementen beter over de stad verdelen.

Een verplichting voor organisatoren om het geluid (continu) te meten en gebruik te maken van de ‘best beschikbare technieken’.

Dit houdt in dat zij van bepaalde audio­ technieken gebruik moeten maken, waarvan bekend is dat deze voor minder overlast voor de omgeving zorgen. Het kan ook betekenen dat geluid wordt ‘tegengehouden’, bijvoorbeeld door middel van zeecontainers.

Aandacht voor handhaving en toezicht van de nieuwe gemeentelijke geluidseisen.

Het jaar 2017 was een overgangsjaar waarin geëxperimenteerd is met het meten van evenementengeluid. Bij zeventien evenementen

is getoetst of de nieuwe uitgangspunten en geluidsnormen realistisch zijn en aansluiten bij de praktijk. Ook is bij vier muziekevenementen op de NDSM-werf en in het Westerpark door het bedrijf SoundAppraisal een belevingsonderzoek uit­ gevoerd. Het doel van dit onderzoek was erachter te komen hoe omwonenden het nieuwe geluidsbeleid ervaren. Door middel van de app MoSART konden bewoners het geluid van deze evenementen beoordelen in termen als ‘chaotisch’, ‘levendig’, ‘kalm’ en ‘saai’. Ook is hen rechtstreeks gevraagd naar de mate van hinder en naar de bassen.

Uit het belevingsonderzoek blijkt duidelijk dat het ‘basgevoel’ de belangrijkste voorspeller is van ervaren hinder. Hoe meer bassen, hoe meer hinder dus.

Dat bewoners ondanks de nieuwe geluidsnormen straks nog steeds hinder ervaren, is niet te vermijden.

Het nieuwe evenementenbeleid, met het totale pakket aan normen, eisen en maatregelen, heeft niet als doel om alle hinder weg te nemen, maar wel om een betere balans te krijgen tussen belangen van bewoners, bezoekers en organisatoren.

Figuur

2. De in

terface

en

13

12

18

Rappo

Plan Amsterdam

rt

derzo age O n

ek Gelu

idsbele

ving Zo

13 De interface en vragenlijst van de app MoSART. Bewoners konden het geluid van evenementen beoordelen in termen als ’chaotisch’, ’levendig’, ’kalm’ en ’saai’. / The interface and list of questions from the MoSART app. Local residents could evaluate the noise from events in terms such as ‘chaotic’, ‘lively’, ‘calm’ and ‘boring’.

Bron: Rapportage Onderzoek Geluidsbeleving 2017

Stille plekken in de stad Niet alleen het tegengaan van te veel geluid, ook het bevorderen van rust of stilte is in een stad als Amsterdam belangrijk. Een stille omgeving kan de negatieve effecten van langdurige blootstelling aan lawaai compenseren. En een stille plek in de buurt van de woning, bijvoorbeeld een park of een rustige binnentuin, is voor bewoners belangrijk om de stedelijke hectiek en herrie te ontvluchten.

Amsterdam was partner van het programma Qside (quiet side). In dit programma, dat liep tot 2013, is onderzocht wat de voordelen zijn van een stille zijde bij woningen en stille plekken in de stad. Hierbij is gebruik gemaakt van de ervaringen van onderzoeksinstellingen en gemeentelijke overheden in Zweden, België en Nederland. Een van de conclusies van het Qside onderzoek was dat het verkeersgeluidsniveau op rustige plaatsen bij voorkeur lager is dan 45 decibel, maar dat niveaus tot 50 of 55 decibel nog steeds aanvaardbaar kunnen zijn. Naast een lage geluidsbelasting zijn ook andere aspecten van belang bij geluidsbeleving, zoals de aanwezigheid van mooie architectuur of voldoende groen in parken of op pleinen.

Schone lucht én minder geluid Ongezonde lucht en te veel geluid zijn samen verantwoordelijk voor 5,7 % van de ziektelast in Nederland en staan na roken (13,1%) op de tweede plaats van de milieugerelateerde oorzaken van ziekte. Hoewel er maatregelen worden genomen en er voldaan wordt aan de wettelijke geluidsnormen, ervaren nog steeds veel Amsterdammers ernstige hinder van geluid. Om hinder, slaapverstoring en ernstiger effecten van geluid te voorkomen zijn maatregelen tot ver onder de normen en los van normen nodig. Hetzelfde geldt voor luchtkwaliteit. In Amsterdam zijn de meeste knelpunten op het gebied van de luchtkwaliteit inmiddels opgelost, maar voor écht gezonde lucht en een goede leef­ kwaliteit is een aanpak nodig die verder gaat.

Omdat luchtknelpunten vaak ook geluidknelpunten zijn lijkt het zinvol om de komende jaren zo veel mogelijk gelijk op te trekken bij de verbetering van de luchtkwaliteit en de vermindering van geluidsoverlast. In twee projecten is al sprake is van zo’n gezamenlijke aanpak: de proeftuin Valkenburgerstraat en het project Urban Strategy.

04 | 2017

Proeftuin Valkenburgerstraat In de drukke Valkenburgerstraat wordt weliswaar voldaan aan de wettelijke geluidseisen, maar uit contacten tussen de gemeente en bewoners is gebleken dat de bewoners de kwaliteit van de leefomgeving toch als onvoldoende ervaren. Dit was de aanleiding om een ‘proeftuin’ te starten en te onderzoeken hoe de leefbaarheid in deze straat verbeterd kan worden.

In oriënterende gesprekken met de bewoners bleek dat een deel van hen in meer of mindere mate geluidshinder ondervindt. De precieze aard van de klachten was echter niet duidelijk. Als eerste stap is daarom een enquête onder de bewoners uitgevoerd om meer inzicht te krijgen in de aard van de klachten en de ervaren hinder. Door te starten met een enquête is het oordeel van de bewoners rechtstreeks gemeten. Ook is zo een te eenzijdige benadering, uitsluitend gericht op omgevingsgeluid, voorkomen. Aan de bewoners is daarom ook gevraagd naar luchtkwaliteit en leefomgevings­ kwaliteit in bredere zin. Op basis van de resultaten van de enquête zal de gemeente kijken naar technische of organisatorische maatregelen om de blootstelling aan geluidsbronnen en ervaren hinder te verminderen.

Welk soort maatregelen dat zijn, is in dit stadium nog niet bekend. Het kunnen traditionele geluidsmaatregelen in de woningen of in de openbare ruimte zijn, door afscherming of het toepassen van geluidsabsorberende gevelbekleding. Maar het is ook mogelijk dat er meer innovatieve maatregelen worden genomen. Omdat de Valkenburgerstraat een belangrijke toegangsweg voor de stad is, zijn verkeersmaatregelen waarschijnlijk minder kansrijk.

Urban Strategy Een andere interessante ontwikkeling is de samen­ werking tussen de Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO) en de gemeente Amsterdam op het gebied van luchtkwaliteit en geluid. Op basis van de door TNO ontwikkelde Urban Strategy tool werken zij de komende vier jaar intensief samen. Met deze tool kan de effectiviteit van maatregelen voor zowel luchtkwaliteit als geluid worden bepaald. De Urban Strategy tool wordt geschikt gemaakt voor de Amsterdamse situatie en direct gekoppeld aan het Amsterdamse verkeersmodel.

Met de tool kan de gemeente modelmatig doorrekenen >

19

door Réka Kovács

14 Op een heldere dag is aan de vliegtuigstrepen goed te zien hoe intensief het vliegverkeer boven Amsterdam is, zoals hier bij de Nesciobrug naar IJburg. / On a clear day, vapour trails are a good indicator of the intensity of air traffic above Amsterdam, as seen here from the Nescio Bridge to IJburg.

Foto: Marjolijn Pokorny

15 Het gewijzigde Luchthavenindelingsbesluit dat in 2018 in werking treedt. Nieuw toegevoegd is zone 5, met ruimte voor woningbouw onder voor­ waarden. / The modified Schiphol Airport Zoning Decree that comes into effect in 2018. Newly added is zone 5, with space for residential construction under conditions.

4 beperkingsgebied geluidsgevoelige gebouwen / restricted area for noise-sensitive buildings 5 afwegingsgebied geluid en externe veiligheid / appraisal area for noise and external security

Vlieglawaai en woningbouw Het vliegverkeer van en naar Schiphol brengt geluidshinder met zich mee. Daarom zijn in het Luchthavenindelingbesluit (LIB) beperkingen opgenomen aan geluidsgevoelige bebouwing (zie kaart 15). Voor Amsterdam zijn zones 4 en 5 relevant. In zone 4 kunnen nieuwe geluids­ gevoelige gebouwen slechts beperkt worden toegevoegd (maximaal 25 woningen per locatie).

Hiernaast is het voormalige 20 Ke gebied als zone 5 toegevoegd aan het LIB (het gewijzigde LIB treedt per 1 januari 2018 in werking). Het 20Ke gebied was in de inmiddels vervallen Nota Ruimte als ‘vrijwaringsgebied’ aangewezen met ruimte voor woningbouw binnen steden (maar geen nieuwe uitleggebieden). Het gewijzigde LIB is de uitkomst van een lang onderhandelingstraject tussen het Rijk, de luchtvaartsector en de regio (de betrokken provincies en gemeenten). Het doel in dit ‘afwegingsgebied’ is om voldoende ruimte te laten voor de ontwikkeling van Schiphol, maar ook woningbouw mogelijk te maken. Het uitgangspunt is om zo min mogelijk over dicht­

bebouwd stedelijk gebied te vliegen. Daarom is woningbouw in landelijk gebied niet toegestaan binnen deze zone.

Verder zijn tussen Rijk, luchtvaartsector en de regio afspraken gemaakt over de voorwaarden voor het toestaan van woningen binnen het bestaand stedelijk gebied. Hier gelden geen beperkingen, maar woningbouw is slechts na zorgvuldige afweging mogelijk. In feite geldt dit voor alle plannen (ook buiten zone 5), op grond van het principe van goede ruimtelijke ordening.

Dit principe is voor het aspect vliegtuiglawaai verder uitgewerkt. Voor deze zorgvuldige belangenafweging heeft de gemeenteraad beleidsregels vastgesteld waarin wordt aangegeven welke aspecten bij de planvorming betrokken moeten worden. Naast de feitelijke geluidsbelasting moet ook gekeken worden naar het maximaal mogelijke geluid en de toekomstige ontwikkeling van het vliegverkeer (toename vliegverkeer, gewijzigde vliegroutes en dergelijke). Verder dienen geluidsbeperkende maatregelen zoveel mogelijk toegepast

14

20

te worden. Dat kan bijvoorbeeld op gebouw­ niveau (goede isolatie) of op wijkniveau in de openbare ruimte (geluiddempende groenvoor­ zieningen).

Een andere belangrijke voorwaarde voor het bouwen in zone 5 is het informeren van toekomstige bewoners, omdat dit een cruciale rol speelt bij de acceptatie van vlieglawaai. Als men zich vooraf meer bewust is van de verwachte geluidssituatie, kunnen toekomstige klachten worden voorkomen.

Deze informatieplicht moet worden vastgelegd in de erfpachtovereenkomst en in huurovereen­ komsten.

Gemeenten moeten de voortgang van woningbouw in zone 5 gebied monitoren. Bij deze monitoring wordt ook gekeken in hoeverre de beleidsregel ‘rekenschap geven’ en de informatieplicht worden toegepast.

15

Plan Amsterdam

16 Op dit moment zijn er al milieuzones voor vrachtauto’s en bestelauto’s. Voorafgaand aan de start in 2017 gaf deze kentekenchecker aan of het voertuig wel of niet de milieuzone in mocht. / There are already environmental exclusion zones for lorries and delivery vans. Prior to its introduction in 2017, this number-plate checker indicated whether or not a vehicle was allowed to enter the environmental zone.

Foto: Edwin van Eis

16

én in (bewegende) kaarten zichtbaar maken wat aanpassingen in stedelijk programma, wegenstructuur en typen vervoersmiddelen betekenen voor de luchtkwaliteit en de geluidsbelasting. Amsterdam zal de tool inzetten bij de planvorming en beleidsontwikkeling voor duurzame mobiliteit. Bijvoorbeeld bij de evaluatie van de milieuzones of voor de beoordeling van belangrijke stedelijke programma’s. Verder is het ook een belangrijk instrument voor de implementatie van de nieuwe Omgevingswet.

Geluidsemissievrij?

In de Agenda Duurzaamheid en in het maatregelen­ pakket Schone lucht voor Amsterdam heeft het college van B en W gekozen voor een schoon en zoveel mogelijk uitstootvrij Amsterdam in 2025. Op dit moment zijn er al milieuzones voor vrachtauto’s en bestelauto’s.

Op 1 januari 2018 komen daar nog drie milieuzones bij, voor brom- en snorfietsen, taxi’s en touringcars.

De milieuzones leiden ertoe dat de meeste oude en vervuilende voertuigen de stad niet meer inkomen.

Amsterdam heeft hiermee een belangrijke eerste stap gezet op weg naar emissievrij vervoer. Met het GVB is overigens eerder al afgesproken dat alle bussen vanaf 2025 geheel uitstootvrij zullen zijn.

overlast, hoewel ze ingesteld zijn vanuit het oogpunt om de luchtkwaliteit te verbeteren. De invoering van de milieuzone voor brom- en snorfietsen en de (verwachte) verplaatsing van de snorfiets naar de rijbaan zullen zeker ook invloed hebben op de geluidsoverlast. Bromen snorfietsen veroorzaken namelijk bijna twee keer zo veel ernstige geluidshinder als alle auto’s samen!

De afgelopen jaren lag de nadruk vooral op het aanpakken van opgevoerde brom- en snorfietsen. Hiermee worden de belangrijkste gevolgen van het opvoeren – te hard rijden en meer geluidsoverlast - aangepakt.

De milieuzone voor brom- en snorfietsen is overigens de enige milieuzone die voor de hele bebouwde kom van Amsterdam geldt. Voor personenauto’s zijn in Amsterdam nog geen plannen voor een milieuzone.

Dit in tegenstelling tot Utrecht en Rotterdam, waar al een dergelijke zone is ingevoerd.

In de komende collegeperiode zal per type vervoer gedefinieerd moeten worden wat precies onder emissievrij wordt verstaan. Het is aan het bestuur om aan te geven welke stappen er zullen worden gezet om elk type vervoer emissievrij te krijgen. En onder emissievrij moet dan ook worden verstaan: ‘met zo min mogelijk geluids­emissie’!

Net zoals de transitie naar elektrisch vervoer, dragen ook de milieuzones bij aan vermindering van geluids-

04 | 2017

21

1 De ligging van het plangebied Haven-Stad aan de westkant van Amsterdam, aan de zuid- en noord­ kant van het IJ. / The location of the Port City plan area on the west side of Amsterdam, on southern and northern banks of the IJ waterway.

Bron: Ontwikkelstrategie Haven-Stad

Haven-Stad: transformatie van een geluidsbelast gebied door Klaas-Jan Dolman en Fred Woudenberg k.dolman@amsterdam.nl / fwoudenberg@ggd.amsterdam.nl

Amsterdam wil twaalf deelgebieden ten westen en noordwesten van het centrum, waaronder het havengebied binnen de ringweg, transformeren tot een hoogstedelijk gemengd gebied. Een van de meest prominente milieuthema’s voor de transformatie van Haven-Stad is geluid, dat letterlijk van alle kanten komt: de ringweg A10, de diverse stedelijke wegen, de spoorlijnen, de metro en vanuit de industrie. Onder welke voorwaarden kunnen in zo’n geluidsbelast gebied woningen worden gerealiseerd en kan een gezonde leefomgeving worden gewaarborgd?

De gemeente heeft een ontwikkelstrategie en een milieueffectrapportage opgesteld voor Haven-Stad.

Daarin zijn de ambities voor dit gebied opgenomen en is beschreven onder welke condities Haven-Stad kan transformeren tot hoogstedelijk gemengd gebied. De omvang, ligging en identiteit van Haven-Stad maken hoge ambities mogelijk. Het programma Haven-Stad voegt in totaal 40 tot 70 duizend woningen toe aan de stad. Het moet een aantrekkelijk, duurzaam en gezond gebied worden met hoge dichtheden, dat goed bereikbaar is met openbaar vervoer en fiets. Sommige deelgebieden in Haven-Stad lenen zich nu al voor trans­ formatie naar gemengd gebied, zoals Sloterdijk Centrum en Sloterdijk I. In andere gebieden, zoals Coen- en Vlothaven, is nog actieve havenindustrie gevestigd zodat transformatie daar voorlopig niet aan de orde is.

De transformatie van Haven-Stad gebeurt daarom stapsgewijs en zal meerdere decennia in beslag nemen.

Een geluidsbelast gebied Haven-Stad ligt in een gebied waar veel geluid aan­ wezig is. Het gaat om geluid van snelwegen, stedelijke

22

Plan Amsterdam

wegen, spoor, metro, havenindustrie, individuele bedrijven en windturbines en in mindere mate ook scheep- en luchtvaart. Vooral het industriegeluid van Westpoort en het Cornelis Douwesterrein beperkt de mogelijkheden voor woningbouw. In de huidige situatie is de geluidsbelasting door industrie in heel Haven-Stad boven de 55 dB(A), zodat woningbouw niet zonder meer mogelijk is. Naast geluid van industrieterreinen vormen ook geluidcontouren van individuele bedrijven een aandachtspunt voor woningbouw. Ook wordt een aanzienlijk deel van Haven-Stad belast met geluid van de ringweg A10. Voor een zone langs de ringweg A10 geldt dat woningbouw hier ook niet zonder meer mogelijk is.

Geluidsbelasting wordt geleidelijk minder Tijdens de transformatie van Haven-Stad worden maatregelen genomen die ervoor zorgen dat de geluids­ belasting geleidelijk afneemt. In Haven-Stad kiest de gemeente voor alternatieven voor de auto (ov en fiets), het afwaarderen van de stedelijke wegen, het autoluw maken van straten en het stimuleren van >

2 De fasering van de deelgebieden Haven-Stad.

De transformatie gebeurt stapsgewijs en zal meerdere decennia in beslag nemen. / The phasing of the Port City sub-sectors. The transformation will proceed step by step over several decades.

Bron: Milieueffectrapportage (MER) Haven-Stad

fase 1a / phase 1a fase 1b / phase 1b fase 2 / phase 2 fase 3 / phase 3 fase 4 / phase 4

3 Overslag in de Mercuriushaven en Vlothaven.

In enkele gebieden, zoals Coen- en Vlothaven, is nog actieve havenindustrie gevestigd zodat transformatie daar voorlopig niet aan de orde is. / Trans-shipment at the Mercurius dock and the Vlot dock. There continues to be active port-industrial activity in some areas, as at the Coen and Vlot Docks, where there is no prospect of transformation for the moment.

Bron: Milieueffectrapportage (MER) Haven-Stad

Melkweg Oostzanerwerf Cornelis Douwes 0-1 Cornelis Douwes 2-3 Coen- en Vlothaven Minervahaven – Noord Alfadriehoek

Minervahaven – Zuid

Sloterdijk l – Noord

1

Sportpark Transformatorweg

Sloterdijk l – Zuid

Zaanstraat Emplacement

Sloterdijk Centrum

2 3

4 De geluidscontouren van de industrieterreinen Westpoort en Cornelis Douwes. Coen- en Vlothaven vallen binnen de geluidscontour van 70 dB(A). / The noise contours of the Westpoort and Cornelis Douwes industrial zones. The Coen and Vlot Docks fall within the 70 dB(A) noise contour.

Bron: Milieueffectrapportage (MER) Haven-Stad

Contouren industrielawaai bouwhoogte 25 m / Contours of industrial noise at a height of 25 m 55 dB(A) 60 dB(A) 65 dB(A) 70 dB(A)

5 De geluidscontouren van wegverkeer. De ringweg A10 is met de hoge geluidscontouren duidelijk herkenbaar. Hier is woningbouw ook niet zonder meer mogelijk. / The noise contours of road traffic.

The A10 orbital motorway wiith its elevated noise contours is clearly identifiable. Residential construction is by no means a given here.

Bron: Milieueffectrapportage (MER) Haven-Stad

4

5

Contouren wegverkeerlawaai rijkswegen bouwhoogte 25 m / Contours of road-traffic noise from national trunk roads at a height of 25 m.

50 dB 55 dB 60 dB 65 dB 70 dB 75 dB bronnen / sources

6 De geluidscontouren van individuele bedrijven.

Naast geluid van industrieterreinen vormen indicatieve richtafstanden van individuele bedrijven een aandachtspunt voor woningbouw. / The noise contours of individual businesses. Besides noise from industrial zones, indicative focusing distances of individual businesses are a point of consideration for residential construction Bron: Milieueffectrapportage (MER) Haven-Stad plangebied Haven-Stad / Port City footprint Milieuzonering geluid / environmental zoning for noise

bedrijven geluid / industrial noise Zaanstraat Emplacement / Zaanstraat railway sidings richtafstand geluid / suggested distance to avoid noise bestaande windturbines / existing wind turbines 47 dB Lden-contour bestaande situatie / Lden 47 dB contour, current situation windturbines Windpark Nieuwe Hemweg / windpark Nieuwe Hemweg wind turbines maximale 47 dB Lden-contour Windpark Nieuwe Hemweg / maximum Lden 47 dB contour for Windpark Nieuwe Hemweg

6

04 | 2017

25

7 Sloterdijk Centrum en Sloterdijk I vanuit de lucht gezien, met op de voorgrond de volkstuinen bij het Westerpark. De geluidsbelasting in Sloterdijk zal tijdens de transformatie geleidelijk afnemen. / The Sloterdijk district seen from the air, with the allotment gardens near the Westerpark in the foreground. The noise impact in Sloterdijk will gradually decrease during the trans­formation.

Foto: Your Captain Luchtfotografie

7

elektrisch rijden. Daardoor neemt de geluidsbelasting door wegverkeer af. Tijdens de transformatie neemt ook de geluidsbelasting door industrie geleidelijk af.

Dit komt door het vertrek van bedrijven, maar ook door het aanpassen van vergunningen (waardoor een bedrijf minder ‘geluidruimte’ heeft) of het nemen van bronmaatregelen (bijvoorbeeld het plaatsen van een geluidsdemper). Verder zal afschermende bebouwing langs bijvoorbeeld een drukke weg ervoor zorgen dat daarachter een geluidsluw gebied ontstaat. Op termijn moet het uitplaatsen van grote ‘lawaai­makers’ in het havengebied zorgen voor verdere verbetering van het akoestisch klimaat in Haven-Stad.

26

Plan Amsterdam

Spelregelkader Het toevoegen van woningbouw met hoge stedenbouwkundige kwaliteit in een geluidsbelaste omgeving vraagt om een flexibel geluidbeleid. Die flexibiliteit mag echter niet ten koste gaan van een gezonde leefomgeving. Om dit goed te regelen is als onderdeel van de milieueffectrapportage Haven-Stad een gebieds­ gericht spelregelkader opgesteld. Het spelregelkader voor ruimtelijke plannen in Haven-Stad bevat regels voor het bevorderen van gezondheid, duurzaamheid en economie. Uitgangspunt daarbij is dat ondanks de hoge geluidsbelasting een gezonde leefomgeving kan worden gewaarborgd.

8 Gebiedsgericht flexibel beleid industriegeluid.

Een hogere geluidsbelasting op de gevel wordt niet zomaar toegestaan, er is altijd sprake van verplichte compensatie. / Area-focused flexible policy for industrial noise. A higher noise impact on the facade is not automatically permitted, but always involves obligatory compensation.

Bron: Milieueffectrapportage (MER) Haven-Stad

> 55 dB(A) toepassing Zeehavennorm en Stad en Milieu inclusief compenserende maatregelen / 55 dB(A) application of Seaport Norm and City and Environment Decree, including compensatory measures > 55 dB(A) vaststelling hogere waarden Wgh en toepassing beleid stille zijde / > 55 dB(A) ascertainment of higher Noise Abatement Act levels and application of ‘quiet side’ policy gezoneerd industrieterein / zoned industrial site 65 dB(A) contour / 65 dB(A) contour

9 Drie gradaties van aanvaardbaarheid van geluid­ hinder in Haven-Stad. / Three levels of acceptability of noise nuisance within Port City.

Bron: Milieueffectrapportage (MER) Haven-Stad

Geluid aanvaardbaar Geluidbelasting op alle gevels onder de maximale ontheffingswaarde en op minstens één gevel (stille zijde) onder de voorkeursgrenswaarde.

Geluid aanvaardbaar, mits compensatie wordt geboden Geluidbelasting op alle gevels tussen de voorkeursgrenswaarde en de uiterste compenseerbare waarde.

Geluid onaanvaardbaar Geluidbelasting boven de uiterste compenseerbare waarde: – industrielawaai 65 dB(A) – spoorweglawaai 73 dB – wegverkeerslawaai lokale wegen en metrolawaai 68 dB – wegverkeerslawaai rijkswegen 65 dB – windturbines 47 dB Lden

8

9

De spelregels zijn bepaald op basis van de aanvaardbaarheid van hinder. Daarbij geldt: hoe hoger de gevelbelasting, hoe strenger de spelregels. Een ontwikkelaar zal altijd eerst nader onderzoek moeten doen om de gevelbelasting goed in beeld te brengen. Binnen de categorie aanvaardbare hinder (zie figuur 9) is de gevelbelasting lager dan de voorkeursgrenswaarde en zijn woningen zonder maatregelen toegestaan. Daarboven zijn tot een bepaalde grens woningen toegestaan, mits compenserende maatregelen worden getroffen.

Boven die grens, de uiterste compenseerbare waarde, zijn woningen niet toegestaan. Dan kunnen woningen alleen gerealiseerd worden als bronmaatregelen worden toegepast om de hinder terug te brengen tot een aanvaardbaar niveau.

Verplichte compensatie Met het oog op de gewenste stedenbouwkundige kwaliteit en omdat de geluidsbelasting tijdens de transformatie zal afnemen, is het niet wenselijk om de eerste woningen allemaal van dove gevels te voorzien.

In Haven-Stad wil de gemeente gebruik maken van de mogelijkheden binnen bestaande wetgeving (zoals Zeehavennorm en de Stad- en Milieubenadering), passend bij een gemengd gebied met een industrieel karakter. Een hogere geluidsbelasting op de gevel

04 | 2017

wordt niet zomaar toegestaan, er is altijd sprake van verplichte compensatie. Een vergelijkbaar systeem wordt bijvoorbeeld in Hamburg (HafenCity) al met succes toegepast. Zo is het verplicht om bij een geluidsbelasting boven de maximale ontheffingswaarde extra isolatie toe te passen om burengeluid tegen te gaan (één van de geluidssoorten waar de meeste klachten over zijn) en moet een tweede compenserende maat­ regel worden getroffen. Als het toepassen van een dove gevel niet wenselijk is, komt daar nog een verplichte compenserende maatregel bij die niet met geluid samenhangt, zoals extra filters tegen luchtverontreiniging of extra groene (speel)plekken in de buurt.

Spelregels stille zijde Het bieden van een stille zijde voor een woning is vanuit gezondheidsperspectief één van de meest effectieve en efficiënte geluidmaatregelen. In Haven-Stad zal het niet lukken om alle woningen een stille zijde te geven.

Industrielawaai ligt namelijk als een deken over het hele gebied. Het bouwen van gesloten bouwblokken biedt daarvoor dan ook geen uitkomst. Geluid van industrie, weg en spoor in Haven-Stad komt bovendien van meerdere kanten. En omdat er wordt gebouwd in hoge dichtheden komen veel appartementen niet in gesloten bouwblokken maar in complexen die slechts aan één >

27

10 Minervahaven (links) en Coen- en Vlothaven (rechts). / Minerva Dock (left) and Coen and Vlot Docks (right).

Foto: Your Captain Luchtfotografie

11 Cornelis Douwesterrein in Noord. / Cornelis Douwes industrial zone in Amsterdam-North.

Foto: Your Captain Luchtfotografie

kant buitenruimte hebben. Als het realiseren van een stille zijde niet mogelijk is of stedenbouwkundig ongewenst is, wordt dit gecompenseerd door stille slaapkamers te realiseren (door deze te voorzien van extra isolatie) en slaapkamers bij voorkeur aan de stilste zijde te situeren.

Keuzevrijheid in Haven-Stad Haven-Stad zal lang een gebied blijven met een industrieel karakter. Dat geldt ook voor het akoestisch klimaat. Sommige mensen vinden de continue ‘brom’ van industriegeluid erg hinderlijk, maar er zijn ook mensen die zich er niet aan storen of het juist prachtig vinden. Het gaat bij niet-akoestische factoren vaak om de passendheid van het geluid in een situatie en de betekenis die een geluid voor een persoon heeft. Zeker in Haven-Stad is dat van belang. Mensen die een hekel hebben aan grote industrie en bang zijn dat er een ongeval kan gebeuren, zullen meer hinder ondervinden dan mensen die juist houden van de stoere, industriële omgeving.

Bijzonder in Haven-Stad is dat er ook spelregels zijn opgesteld op basis van niet-akoestische maatregelen.

Die spelregels zijn vooral gericht op het maximaliseren van de keuzevrijheid van de nieuwe inwoners. Ten eerste worden kopers en huurders actief geïnformeerd over geluidsniveaus en geluidsgevoeligheid. Ten tweede worden de verschillende typen woningen (sociale huur, vrije sector huur en koopwoningen) eerlijk verspreid over de geluidsarme en meer geluidsbelaste locaties.

Vooral mensen die gevoelig zijn voor geluid lopen het risico dat ze veel overlast gaan ondervinden. Het actief informeren van aspirant bewoners voordat ze een huis gaan huren of kopen (en dit eventueel opnemen in koopcontracten of huurovereenkomsten) wijst hen op dit risico. Hierdoor kunnen mensen een bewuste afweging maken en wel of niet kiezen voor een aantrekkelijke woonomgeving met een relatief hoge geluidsbelasting.

Bij de keuze voor Haven-Stad hoort echter ook de acceptatie van enige mate van hinder. Echt uniek is de informatie over geluidsgevoeligheid. Veel mensen weten niet of ze geluidsgevoelig zijn. Er zijn simpele vragenlijsten waarmee zij dat zelf kunnen nagaan. In de informatie over geluid in Haven-Stad komen verwijzingen naar zo’n vragenlijst. Geluidsgevoelige mensen kunnen

28

Plan Amsterdam

ervoor kiezen om niet in Haven-Stad te gaan wonen.

Mensen die zijn aangewezen op sociale huurwoningen hebben op de woningmarkt de minste keuzevrijheid.

Kwalitatief goede sociale huurwoningen zijn schaars terwijl de vraag groot is. De keuzemogelijkheden in de vrije sector zijn groter. Iemand die geen zin heeft om naast een drukke weg te wonen, kiest dan eenvoudig voor iets anders. Vanuit het maximaliseren van keuzevrijheid geredeneerd zouden dus de dure huizen juist aan de milieubelaste kant gebouwd moeten worden en de sociale huurwoningen op de aantrekkelijke plekken.

In Haven-Stad is ervoor gekozen om op zowel de milieubelaste als minder milieubelaste locaties zowel vrije sectorwoningen als sociale huurwoningen neer te zetten.

Een eerlijke verdeling dus.

De akoestische en de niet-akoestische maatregelen moeten er mede voor zorgen dat het straks in HavenStad aangenaam wonen is.

10 11

Summary

The sounds of Amsterdam The space that Amsterdam urgently needs to build homes is often close to busy thoroughfares, railway lines or existing industrial zones. Noise is therefore one of the points of consideration in the development of new live-work areas. People perceive noise differently, but there is a link between the level of environmental noise and the nuisance people experience. The degree of nuisance depends on the sound source, with activities such as construction work causing more annoyance than trams and trains. Amsterdam’s Public Health Service (GGD) judges serious nuisance to be detrimental to health, as it can lead to poor sleep and in the longer term to chronic stress.

Within Europe, Amsterdam ranks among the less noisy cities. There are three possible explanations for this, which must also be considered in the development of new residential areas: the high level of bike use, motorized road traffic concentrated on trunk roads, and enclosed residential blocks.

The Netherlands has rules and regulations for protection against noise. An important instrument is the Noise Abatement Act (Wet geluidhinder), which is intended to protect new, sensitive objects, such as residential properties, from noise. A bandwidth in noise levels determines whether a home may be built and whether noise-abating measures are needed. The local policy on environmental noise is enshrined in Amsterdam’s Local Noise Policy (Geluidbeleid). Even with higher noise levels, housing construction is still possible under certain conditions. A guideline is that people can sleep peacefully with their windows open. There are locations where noise levels are too high, so in principle no residential construction is possible there. But then it is still possible to build homes with a facade that is a sealed acoustic barrier, with a quiet aspect elsewhere on the building. Creative solutions mean that residential construction is possible at noise-prone locations and can raise the residential quality and quality of living.

Noise-abatement measures in the city Traffic noise, as well as other sound sources such as music events, can cause inconvenience.

Amsterdam can limit noise nuisance in various ways. At the level of buildings, potential

30

measures include the creation of a ‘quiet aspect’ or modifications to the facade that partially insulate from noise. Another means of sound insulation is to tackle the source of the noise. For traffic noise this might entail lowering speed limits, quieter engines and quieter tyres. It is also possible to tackle the conveyance of sound, by placing acoustic bafflers between a motorway and houses, for example.

Several measures have been included in the City of Amsterdam’s Noise Action Plan that was drawn up in 2016 in the context of the EU’s Environmental Noise Directive. Amsterdam has also developed policies for sound sources not included in this directive, such as noise from neighbours, construction noise, and noise from restaurants and cafés as well as events.

Measures from the Noise Action Plan include the stimulation of electric transport, quieter tyres, noise-reducing asphalt, and sound insulation for existing dwellings. The fostering of peace and quiet in the city is important as well.

Given that air-quality pressure points are often also noise pressure points, it seems advisable to coordinate where possible with the improvement of air quality and the reduction of noise nuisance over the coming years.

Although they have been introduced to improve air quality, environmental zones where polluting lorries and delivery vans are excluded – from 2018, mopeds and scooters, taxis and tourist coaches as well – contribute to the reduction of noise nuisance as well. Amsterdam has thus taken an important initial step towards zero-emission transport. Over the municipal government’s coming term in office (2018– 2022), what is understood as emission-free for each type of transport must be defined precisely. This should be understood to include ‘with as little as possible noise emissions‘.

Port City: Transformation of an environmentally impacted area Amsterdam wants to transform 12 areas to the west and northwest of the centre, including the port precincts within the A10 orbital motorway, into a metropolitan live-work area. Over the coming decades, the Haven-Stad or Port City programme will gradually add a total of 40,000 to 70,000 units to the city’s housing stock. One of the most prominent environmental aspects

Plan Amsterdam

in this transformation is noise, which literally comes from every side: the A10 orbital motorway, the various urban roads, the railways and metro, and industrial activity. In the current situation, the noise impact from industry, individual companies and the A10 is high, so housing construction is not possible right away.

During the transformation, measures will be taken to gradually reduce the noise impact.

The City Council has opted for alternatives to motor cars (public transport and cycling), the revaluation of city thoroughfares, creating lowtraffic streets, and the stimulation of electric driving, thus reducing noise impact from road traffic. As industrial enterprises move out and zoning is modified, the noise impact from industry will gradually diminish. This might involve the construction of protective buildings alongside busy roads to create low-noise areas.

The City Council has also drawn up a framework of rules for the promotion of health, sustainability and economic activity. The basic principle is that a healthy living environment can be guaranteed despite the high noise impact. High levels of noise impact must be compensated, with measures such as reducing noise nuisance at source, extra filters to counteract air pollution, or extra green spaces (for play and recreation) in the vicinity.

In Amsterdam’s Port City it will not be viable to give every home a quiet aspect, which will be compensated by measures such as realizing quiet bedrooms with extra insulation. There are also rules of play intended to maximize the freedom of choice for new residents. Owneroccupiers and tenants will be actively informed about noise levels and noise susceptibility, while social rental, private-sector rental and owner-occupied homes will be fairly distributed across low-noise and more noise-prone locations.

Over de auteurs

Plan Amsterdam is een uitgave van Gemeente Amsterdam en is te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam

Frits van den Berg (1952) – Werkte tot zijn pensioen in oktober 2017 als adviseur milieu & gezondheid bij de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Amsterdam – Studeerde technische natuurkunde aan de Universiteit Twente en promoveerde op omgevingsgeluid aan de Rijksuniversiteit Groningen – Was lid van het Technisch Ambtelijk Vooroverleg Geluidhinder Amsterdam (TAVGA) en onderzocht beleid op effectiviteit – Onderzocht in het Europese Qside programma het effect van stille gevels op geluidhinder; in het project ’Stille Plekken’ bleek dat mensen rust in huis en rust samen met natuur zeer waarderen. Bij stille gevels is ook buitenlucht relatief schoon

– – – –

Paula Huiszoon Werkt als juridisch adviseur bij team Leefomgeving van Ruimte en Duurzaamheid, gemeente Amsterdam Studeerde rechten aan de Universiteit Utrecht Begeleidt en stelt bestemmingsplannen op, met als speciaal aandachtsgebied geluid Is voorzitter van het Technisch Ambtelijk Vooroverleg Geluidhinder Amsterdam (TAVGA) en adviseert met de overige leden het bevoegd gezag over het vaststellen van hogere waarde volgens de Wet Geluidhinder

– – – –

Carlo Schoonebeek (1956) Werkt als senior beleidsmedewerker bij team Leefomgeving van Ruimte en Duurzaamheid, gemeente Amsterdam Studeerde HBO-B analytische chemie aan het Bakhuis Rozeboom Instituut (nu InHolland) Werkt aan geluids- en leefbaarheidsprojecten, waaronder het gemeentelijk Actieplan geluid Werkte recent mee aan een leefbaarheidsonderzoek voor het Noordzeekanaalgebied en een belevings­ onderzoek over evenementengeluid in Amsterdam – Schreef mee aan diverse publicaties, waaronder ‘Agendering van geluid’ van de CROW en publicaties over stille zijden en stille plekken in het kader van het Europese Qside-programma en Euronoise

– – – – –

Klaas-Jan Dolman (1981) Werkt als strategisch juridisch planologisch adviseur bij Ruimte en Duurzaamheid, gemeente Amsterdam Studeerde planologie aan de Universiteit Utrecht Werkt als projectleider milieueffectrapportage aan het programma Haven-Stad Werkt als projectleider bestemmingsplan aan het project Havenstraatterrein Werkte aan de projecten Buiksloterham en bedrijventerrein Schinkel

– – –

Fred Woudenberg (1961) Is hoofd van de afdeling leefomgeving van de GGD Amsterdam Studeerde psychologie aan de Universiteit Utrecht Geluid en gezondheid zijn belangrijke onderwerpen in zijn werk; onderzocht stille plekken in Amsterdam, droeg bij aan landelijke kernwaarden gezonde leefomgeving en aan de Omgevingsvisie Amsterdam – Is pleitbezorger voor de aangename zijde (stil, schoon en groen) – Is eerste auteur van het boek Geluid en gezondheid (www.sdu.nl/geluid-en-gezondheid-editie-2013.html) en hoofdredacteur van het tijdschrift GELUID – Was 12 jaar lid van het bestuur van de Nederlandse Stichting Geluidshinder

04 | 2017

31

Stadsbeeld 04/17 Circulaire stadsbankjes

Foto: The New RAW

Afval bestaat niet Een stadsbankje, geprint door een 3D printer en gemaakt van plastic afval uit de stad, siert binnenkort als proef een Amsterdamse straat. Zo’n bankje bestaat uit drieduizend plastic zakken.

‘Afval bestaat niet’, dat is het uitgangspunt van de circulaire economie. Door materialen en producten steeds opnieuw te gebruiken, daalt de uitstoot van schadelijke stoffen en het gebruik van primaire grondstoffen. Dat is goed voor het milieu. Ervoor zorgen dat afval niet ontstaat is natuurlijk stap één. Afval dat nog wel ontstaat verwerken we zo hoogwaardig mogelijk. 3D printing biedt daarvoor nieuwe mogelijkheden. Het project 3D Printing in the Circular City is opgestart om beter inzicht te krijgen in de circulaire mogelijkheden van afvalverwerking en het verlengen van de levens­ duur van plastic.

Steeds meer producten of onderdelen van producten worden met een 3D printer lokaal gemaakt. In een recent rapport voorspelt ING dat in 2040 de helft van onze producten lokaal geprint wordt, als de groei zo doorzet. Dat betekent nogal wat voor de productiemilieus in onze steden, en voor de wereldwijde logistiek. Daarnaast gaan we ook minder consumeren en juist méér delen, lenen, hergebruiken en repareren. We gaan diensten inkopen in plaats van producten.

Een circulaire economie past bij de duurzame en klimaatbestendige stad die Amsterdam wil zijn.

3D Printing in the Circular City is een onderzoeksproject van AMS Institute in samenwerking met The New RAW. www.ams-institute.org/solution/3d-printing-in-the-circular-city/ Stef le Fevre, Grondstoffen en Afvalketen, Gemeente Amsterdam