kbc.be/privatebanking
I 18:30
Van alle kunstvormen is muziek het best in staat om ons vrijwel direct in te palmen en ons in contact te brengen met het ontastbare en het onzegbare. In deze festivaleditie staat alles wat boven en voorbij de werkelijkheid ligt centraal: de droom, het sublieme, het transcendente, het fantastische, het religieuze, het spirituele. Van Gustav Mahlers symfonische zoektocht naar het hiernamaals, tot Purcells feeërieke droomwereld in The Fairy Queen. Van een ode aan de maan met O/Modernt tot de visionaire late strijkkwartetten van Beethoven.
Wie transcendentie zegt, zegt ook Johann Sebastian Bach. Als er één componist is die een directe lijn met ‘het hogere’ lijkt te hebben, dan wel Bach. Het unieke karakter van zijn muziek valt moeilijk in woorden te vatten, ook al hebben velen dat geprobeerd. “Niet alle musici geloven in God, maar ze geloven allemaal in Bach”, zei componist Mauricio Kagel.
De zes cellosuites bevatten Bachs kunst in een notendop. Met een minimum aan middelen, slechts vier snaren en een strijkstok, laat Bach alle aspecten van zijn muzikale universum zien. Wij zijn blij dat we de jonge Franse cellist Bruno Philippe, laureaat van de Koningin Elisabethwedstrijd 2017 konden strikken voor een integrale uitvoering van deze Mount Everest van de celloliteratuur. Het spelen, en voor ons beluisteren, van alle zes de suites is een unieke ervaring.
Laat u door de cello meenemen naar die andere dimensie, het rijk van een ultieme balans tussen technische perfectie en onweerstaanbare uitdrukkingskracht, waarvan Bach de ongekroonde koning is.
Veerle Simoens
Artistiek en algemeen directeur Gent Festival van Vlaanderen
Johann Sebastian Bach
Cellosuite nr. 1 in G majeur, BWV 1007
Cellosuite nr. 2 in d mineur, BWV 1008
Cellosuite nr. 3 in C majeur, BWV 1009
Bruno Philippe, cello
Cellosuite nr. 4 in Es mineur, BWV 1010
Cellosuite nr. 5 in c mineur, BWV 1011
Cellosuite nr. 6 in D majeur, BWV 1012
BRUNO PHILIPPE
• Geboren in 1993
• Studeerde bij Raphaël Pidoux en Jérôme Pernoo in Parijs
• Studeerde van 2014 tot 2018 aan de Kronberg Academy bij Frans Helmerson
• Volgde masterclasses bij onder meer Steven Isserlis, Pieter Wispelwey en Clemens Hagen
• Was in 2017 laureaat van de Koningin Elisabethwedstrijd
• Trad op met onder andere Gidon Kremer, Renaud Capuçon en Tabea Zimmermann
• Is ook barokcellist en treedt geregeld op met Jean Rondeau, Thomas Dunford en Lea Desandre
• Presenteerde in 2022 zijn opname van Bachs cellosuites
Johann Sebastian Bach kwam uit een geslacht van kerkmusici, maar gedurende zes jaren van zijn loopbaan was hij zelf niet aan een kerk verbonden. Van 1717 tot 1723 was hij werkzaam als kapelmeester aan het hof van Leopold van Anhalt-Köthen, een van de vele vorstendommen uit de tijd dat Duitsland nog lang geen Duitsland was. Het hof van Leopold was gereformeerd en er was dus geen behoefte aan muziek voor de liturgie. Het verbaast dan ook niet dat Bach precies in deze periode enkele van zijn meest bekende en geliefde wereldlijke werken schreef: Das Wohltemperierte Klavier (voor klavecimbel), de zes beroemde Brandenburgse Concerten en de zes suites voor cello solo, die we vandaag integraal horen.
Het is op zijn minst opmerkelijk dat Bach, de grootmeester van de polyfonie, die met gemak vijfstemmige fuga’s uit zijn mouw schudde, met de cellosuites zo expliciet kiest voor eenstemmige compositie. Maar wie goed luistert, merkt al gauw dat het bloed kruipt waar het niet gaan kan: Bach
blijft Bach! En ook al heeft hij maar één instrument tot zijn beschikking, de muziek die hij componeert is meerstemmig gedacht. Soms is die meerstemmigheid letterlijk te horen, aan de hand van arpeggio’s en moeilijke dubbelgrepen, waarbij de cellist verschillende snaren tegelijkertijd bespeelt. Soms wordt zij slechts gesuggereerd, wanneer elkaar afwisselende noten respectievelijk de baslijn en de melodie schetsen. Het gehoor vult dan de polyfonie in, net zoals je bij een geschreven tekst ook ‘znrdr prblm’ de klinkers kunt weglaten.
In de negentiende eeuw vond men die gang van zaken wat primitief en componisten als Mendelssohn en Schumann componeerden met de beste bedoelingen pianobegeleidingen bij Bachs solowerken. Op deze manier wilden ze een lans breken voor deze geniale composities en ze toegankelijker maken voor een negentiendeeeuws publiek. Tegelijkertijd deden ze de essentie van de suites geweld aan, door expliciet te maken wat impliciet hoort te zijn, alsof je tekstvakjes op het Lam Gods
uitleggen. De schoonheid en de zeggingskracht van de suites zijn een kwestie van less is more. Met minimale middelen wordt een maximaal effect bereikt.
De uitvoeringen van de suites door diverse cellisten kunnen onderling erg van elkaar verschillen. Zoals gebruikelijk in de barok, was Bach erg spaarzaam met het geven van aanwijzingen voor de speler. Overigens is het oorspronkelijke manuscript verloren gegaan. De suites zijn bewaard gebleven in een afschrift van Bachs tweede vrouw Anna Magdalena. Over de kwaliteit van haar kopieerwerk en de authenticiteit van diverse verbindingsbogen en versiering zijn de meningen verdeeld. In de jaren 1950
werden twee kopieën gevonden van de hand van leerlingen van Bach. Die wijken op diverse punten af van het handschrift van Anna Magdalena.
Het lijkt erop dat Bach de zes suites als een cyclus heeft bedoeld, en niet als losse stukken. Ze hebben allemaal dezelfde structuur en bestaan uit een prelude, gevolgde door een serie (vandaar ‘suite’) van gestileerde barokke dansen: allemande, courante, sarabande en gigue. Tussen de sarabande en de gigue neemt Bach wat meer vrijheid en voegt verschillende zogenaamde ‘galanterieën’ in. Ook in die vrijheid gaat hij systematisch te werk.
Hij kiest voor menuetten in de suites 1 en 2, voor bourrées in de suites 3 en 4 en voor gavottes in de suites 5 en 6. Het cyclische aspect wordt nog versterkt door de stijgende lijn in moeilijkheidsgraad en complexiteit.
Spelers
Het is zeer waarschijnlijk dat Bach bij alle instrumentale muziek die hij schreef concrete uitvoerders in gedachten had. In het geval van de cellosuites zou dat gaan om Christian Ferdinand Abel, een virtuoos op zowel de cello als de viool en de viola da gamba.
Doorgaans wordt de Catalaanse cellist Pablo Casals gezien als degene die de suites in de moderne tijd weer op de kaart zette. Hij vond in 1890 een uitgave van de zes stukken in een antiquariaat in Barcelona, ging de muziek bestuderen en uitvoeren in concerten. In de jaren dertig nam hij ze op en luidde daarmee een revival in die tot vandaag duurt. Voor iedere cellist zijn ze een fundamenteel onderdeel van hun leertraject, waarin ontelbare aspecten van het cellospel voorkomen, zowel wat de techniek als wat de muzikale voordracht betreft. Toch zijn het geen etudes of studiestukken. Het zijn stuk voor stuk muzikale parels. Nagenoeg alle grote cellisten maakten
een integrale opname. Sommige al op zeer jonge leeftijd, zoals de solist van vandaag, die de concertloze jaren van de pandemie benutte om zich in de zes suites te verdiepen en ze uiteindelijk op te nemen.
Een integrale uitvoering van de suites is altijd een spirituele reis, zowel voor de cellist als voor de luisteraar. Ofschoon de zes suites allemaal volgens de zelfde principes gecomponeerd zijn en in grote lijnen dezelfde structuur vertonen, zijn ze onderling erg verschillend wat het karakter betreft. Dat maakt ze juist zo een onuitputtelijke bron van literatuur voor cello solo.
Tekst: Jan Van den Bossche
Gratis avondprogramma van Gent Festival van Vlaanderen
Verantwoordelijke uitgever Veerle Simoens
Vormgeving
Gent Festival van Vlaanderen
Druk september 2023
Team
Gregor Claus, Charlotte Coucke, Frederik Declercq, Piet De Coensel, Veerle De Wilde, Sophie Detremmerie, Lucas Devisscher, Fien Hanselaer, Lena Heyndrickx, Pauline Jocqué, Yoshi Junius, Nina Lambrecht, Eva Lanszweert, Irene Schampaert, Veerle Simoens, Fien Straetmans, Annemie Valgaeren, Jan Van den Bossche, Annelore Quyssens
Raad van Bestuur
Jan Briers, Annemie Charlier, Lucien De Busscher, Heidi Delobelle, Ivan De Witte, Christoph D’Haese, Stephanie D’Hose, Sophie Dutordoir, Hafsa El-Bazioui, Saloua El Moussaoui, Joséphine Moerman, Karine Moykens, Serge Platel, Daan Schalck, Jan Smets, Johan Thijs, Rik Van de Walle
Adres redactie Bijlokekaai 8, bus 9, 9000 Gent
Reageren kan via sociale media en info@festival.be
Zin in meer Festival? Surf naar gentfestival.be
Directeur Veerle Simoens en alle hostessen zijn gekleed door Xandres. Juwelen van Veerle Simoens door Line Vanden Bogaerde.
Niets van deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van fotokopie, microfilm of op enige andere wijze, zonder voorafgaand schriftelijk akkoord van de uitgever.
Structurele Partners
Official Fleet Partner
Mediapartners
Festivalleveranciers
Met dank aan
Piano’s Maene, City Sounds Rent, Opera Ballet Vlaanderen, Sint-Baafskathedraal, HA Concerts, NTGent, Muziekcentrum De Bijloke, UGent, Karmelietenklooster, Historische Huizen Gent, MIRY Concertzaal, Capitole Gent, Sint-Jacobskerk, Sint-Michielskerk, O.L.V. Sint-Pieterskerk, KASK & Conservatorium, Dada Chapel, CAW Oost-Vlaanderen, KU Leuven Faculteit Architectuur, Artevelde Hogeschool Campus Kantienberg, De Fietsambassade Gent, Gent Watertoerist, Rederij Dewaele, de Vrienden van het Festival
Interesse om bij de Nationale Loterij te werken?
Bedankt aan alle spelers van de Nationale Loterij. Dankzij hen kunnen wij jullie met Gent Festival van Vlaanderen, een fantastisch concert aanbieden. Jij speelt toch ook?
