The ECMA Project
Beethoven on The Other Side
gentfestival.be
kbc.be/privatebanking
Genieten van de mooie momenten in het leven.
Daar zorgen we samen voor.
ADV_PB_GentFestival_149x216.indd 1 14/06/2023 07:26
Beethoven on The Other Side
ECMA Project MIRY Concertzaal 22.09.2023 I 19:00
The
Ons bier met liefde gebrouwen drink je met verstand.
In deze festivaleditie staat alles wat boven en voorbij de werkelijkheid ligt centraal: de droom, het sublieme, het transcendente, het fantastische, het religieuze, het spirituele. Van Gustav Mahlers symfonische zoektocht naar het hiernamaals, tot Purcells feeërieke droomwereld in The Fairy Queen. Van een ode aan de maan met O/Modernt tot Bachs bovenaardse cellosuites. De Britse componist James Wood geeft ons zijn moderne visie op de Apocalyps, en Fauré laat ons in zijn requiem met een engelenkoor een echo van het Paradijs opvangen.
Als er één componist is die ons moeiteloos mee kan nemen naar The Other Side, dan is het wel Ludwig van Beethoven, vooral de late Beethoven. Toen hij nagenoeg volledig doof was geworden, was muziek voor hem een bijna uitsluitend mentale oefening, die alleen in zijn getormenteerde geest bestond. Zijn late strijkkwartetten geven ons een kijk in de ziel van een kunstenaar die amper in staat was om normale relaties te onderhouden met mensen om zich heen, maar tegelijkertijd de hele mensheid omarmde met zijn kunst.
In zijn late jaren kijkt hij terug naar vroegere tijden en bestudeert hij de polyfonie van Bach. Maar we lijken ook een glimp van de toekomst op te vangen, van de muziek van de twintigste eeuw, waarin componisten losbreken van alle beperkingen die de klassieke vormen opleggen. Dit is de meeste vrije en eigenzinnige Beethoven.
Gent Festival is samen met KASK & Conservatorium trotse partner van de European Chamber Music Academy, Europa’s ongeëvenaarde kweekvijver van jong kamermuziektalent. Ook dit jaar hebben drie ensembles tijdens het festival masterclasses op topniveau gevolgd. We zijn blij dat ze, speciaal voor deze editie, enkele van Beethovens meest visionaire en technisch uitdagende werken op de pupiter willen zetten.
Veerle Simoens
Artistiek en algemeen directeur
Gent Festival van Vlaanderen
5
© Christophe Vander Eecken
Uitvoerders
Quatuor Métamorphoses
Mathilde Potier, viool
Pierre Liscia-Beaurenaut, viool
Jean-Baptiste Souchon-Graziani, altviool
Madeleine Douçot, cello
Trio Bohémo
Matouš Pěruška, viool
Kristina Vocetková, cello
Jan Vojtek, piano
Mettis Quartet
Kostas Tumosa, viool
Bernardas Petrauskas, viool
Tomas Petrikis, altviool
Rokas Vaitkevicius, cello
Programma
Ludwig van Beethoven
Strijkkwartet nr. 15 in a mineur, op. 132 uitgevoerd door Quatuor Métamorphoses
I. Assai sostenuto – Allegro
II. Allegro ma non tanto
III. Molto adagio – Andante
IV. Alla marcia, assai vivace
V. Allegro appassionato
Pianotrio nr. 5 in D majeur, op. 70, nr. 1 'Geistertrio' uitgevoerd door Trio Bohémo
I. Allegro vivace e con brio
II. Largo assai ed espressivo
III. Presto
Strijkkwartet nr. 14 in cis mineur, op. 131 uitgevoerd door Mettis Quartet
I. Adagio ma non troppo e molto espressivo
II. Allegro molto vivace
III. Allegro moderato
IV. Andante ma non troppo e molto cantabile – Più mosso – Andante moderato e lusinghiero – Adagio – Allegretto – Adagio ma non troppo e semplice – Allegretto
V. Presto
VI. Adagio quasi un poco andante
VII. Allegro
19:00
20:15
21:00
6
Biografieën
QUATUOR MÉTAMORPHOSES
• Ontleent zijn naam aan De Metamorfosen van Ovidius
• Behaalde in Parijs een master kamermuziek bij François Salque van het Quatuor Ysaÿe
• Studeerde vervolgens bij Johannes Meissl in Wenen
• Wordt bij de ECMA begeleid door Hatto Beyerle van het Alban Berg Kwartet
• Is in residentie aan de Koningin Elisabeth Muziekkapel
• Speelde in prestigieuze zalen wereldwijd, waaronder Wigmore Hall en de Philharmonie de Paris
TRIO BOHÉMO
• Werd opgericht in 2019 door drie Tsjechische musici, die elkaar ontmoet hadden in Budapest
• Won al snel diverse Europese prijzen
• Werd in het seizoen 2022-2023 geselecteerd voor het Britten Pears Young Artist Programme
• Speelde al in Wigmore Hall en de Weense Musikverein
• Worden sinds 2020 gecoacht bij ECMA, door onder andere Hatto Beyerle, Johannes Meissl, Patrick Jüdt en Avedis Kouyoumdjian
METTIS QUARTET
• Werd opgericht in 2012 door vier musici afkomstig uit Vilnius (Litouwen)
• Ontleent zijn naam aan de schrandere Metis uit de Griekse mythologie
• Werd bij ECMA voornamelijk gecoacht door Hatto Beyerle en Johannes Meissl
• Nam diverse cd’s op met muziek van onder meer Beethoven en Sjostakovitsj
• Trad op in heel Europa, maar ook in China, Israël, Canada en de VS
• Werkt graag samen met andere kunstenaars, ook musici uit andere genres
7
Beethoven on The Other Side
In de laatste fase van zijn creatieve leven lijkt Beethoven al met één been in een andere dimensie te staan. Soms horen we voorbodes van Bartók of Stravinsky. Aan de andere kant kijkt Beethoven ook terug en schrijft hij streng contrapunt zoals dat van Bach. Drie jonge ensembles van Europees topniveau namen de voorbije dagen in Gent deel aan de prestigieuze masterclasses van de European Chamber Music Academy. Vandaag zetten ze enkele van Beethovens meest visionaire werken op de pupiters.
STRIJKKWARTET NR. 15 IN A MINEUR
De late strijkkwartetten van Ludwig van Beethoven nemen een bijzondere plek in, niet alleen in zijn oeuvre, maar ook in de muziekgeschiedenis in het algemeen. Ze lijken in weinig op zijn eerdere bijdragen aan het genre, noch op die van zijn tijdgenoten. Beethoven had het talent om elk genre dat hij aanraakte voorgoed te veranderen. Dat deed hij op ingrijpende wijze met de symfonie, de mis en de pianosonate. Met het strijkkwartet lijkt hij nog een stukje verder te gaan. De vijf late kwartetten zijn doorwrochte composities, waarin Beethoven soms wartaal lijkt te spreken, soms van de hak op de tak springt, maar ook steeds weer momenten van bovenaardse schoonheid creëert.
Zowel het idioom als de vorm geven de muziek een transcendentaal karakter. In Beethovens tijd werden deze werken nauwelijks begrepen, maar sindsdien hebben
ze generatie na generatie van muziekliefhebbers gefascineerd en zijn ook talloze componisten en andere kunstenaars –Stravinsky en Proust, om er maar een paar namen te noemen – erdoor geïnspireerd geraakt.
Het Strijkkwartet nr. 15 kreeg dat nummer vanwege de volgorde van publicatie, maar met betrekking tot de compositie was dit het dertiende kwartet dat Beethoven schreef. Opmerkelijk is het uitgebreide langzame derde deel, dat een lange titel heeft: Heiliger Dankgesang eines Genesenen an die Gottheit, in der lydischen Tonart (Heilig danklied van een genezene aan de godheid, in de lydische toonaard). Beethoven was de hele winter erg ziek geweest en had gevreesd voor zijn leven. Deze muziek beschrijft de dankbaarheid voor zijn genezing. De algemene toon is vredig en enigszins religieus, niet in het minst vanwege het gebruik van de ‘lydische toonaard’, die een oude kerkmodus is. Bij een wat snellere passage voegt de componist toe ‘Neue Kraft fühlend’ (nieuwe kracht voelend).
De première van het kwartet werd gespeeld door het kwartet van Beethovens vriend Ignaz Schuppanzigh. Beethoven was er zelf niet bij, maar zijn neef Karl kon berichten dat ‘op veel plaatsen geapplaudisseerd werd’ en het publiek ‘bewonderde hoeveel je hebt gedaan met de weinige tonen die de lydische toonaard je toestond.’
8
GEISTERTRIO
Het zogenaamde Geistertrio dateert van een eerdere periode. Het was het eerste van twee trio’s die Beethoven opdroeg aan gravin Marie von Erdödy uit dankbaarheid voor haar gastvrijheid, nadat hij een deel van de zomer van 1808 op haar landgoed had doorgebracht. Beethovens leerling
Carl Czerny schreef veel later, in 1842 en dus na Beethovens dood, dat het tweede deel van dit trio – Largo assai – hem herinnerde aan de geest van Hamlets vader, die aan het begin van Shakespeares stuk zijn opwachting maakt. Overigens had Beethoven ten tijde van de compositie van het trio ook gespeeld met de gedachte om een opera te schrijven naar Shakespeares Macbeth. Bij de schetsen voor het Largo staat het woord ‘Macbett’ genoteerd. Misschien wilde Beethoven deze muziek (her)gebruiken in de opera, die overigens nooit tot stand kwam, maar helemaal zeker weten we dat niet. Czerny’s opmerking gaf het trio hoe dan ook zijn definitieve bijnaam, die inderdaad goed past bij de mysterieuze sfeer van het langzame deel. We zijn hier nog niet bij de visionaire
Beethoven van de late strijkkwartetten aanbeland, maar toch merken we ook in dit stuk dat hij de grenzen van het genre oprekt.
STRIJKKWARTET NR. 14 IN CIS MINEUR
Het Strijkkwartet nr. 14 is in vele opzichten een uniek stuk. Dat begint al met de structuur, die zeer ongebruikelijk is. Het kwartet bestaat – een beetje afhankelijk van hoe je telt – uit zeven delen, in plaats van de klassieke vier. Wellicht is het in dit geval beter om van ‘episodes’ te spreken, want deze delen hebben nog weinig gemeen met de klassieke, afgelijnde delen waarin composities in die tijd traditioneel ingedeeld waren. Het zijn eerder muzikale ideeën die Beethoven uitwerkt en aan elkaar rijgt. Ook de toonsoort van het eerste deel lijkt een statement te zijn. Cis mineur was in Beethovens tijd geen alledaagse keuze. Hij had deze toonsoort vele jaren eerder overigens wel gebruikt in zijn beroemde Mondscheinsonate, ook een werk afwijkt van de geldende normen (bijna een eeuw later gebruikte Mahler haar in zijn vijfde symfonie, waarmee dit festival geopend werd).
Het openingsdeel is overigens een langzame fuga, een archaïsche vorm die Beethoven in zijn laatste levensjaren steeds meer bezighield, tekenend voor een oude kunstenaar die zowel terugals vooruitkijkt.
9
Het veertiende en voorlaatste kwartet van Beethoven is omgeven door mythes. De componist zou zelf gezegd hebben dat dit zijn lievelingskwartet was. Hij heeft het helaas nooit gehoord. Dat zou door zijn vergevorderde gehoorproblemen sowieso moeilijk geweest zijn, maar hij overleed vóór de eerste uitvoering, waarvan de datum overigens onzeker is. Franz Schubert zou ernaar geluisterd hebben vijf dagen vóór zijn eigen dood, toen een strijkkwartet bestaande uit vrienden het bij hem thuis speelde. De doodzieke Schubert zou gezegd hebben: “Wat kun je hierna nog componeren?” Mogelijk is dit een sentimenteel verzinsel, maar het zegt wel iets over het bijzondere karakter van dit werk, dat alle definities en categorieën lijkt te overstijgen. Robert Schumann schreef dat dit werk een grandeur had, ‘die woorden niet konden beschrijven.’ Leonard Bernstein nam het kwartet op in een bewerking voor strijkorkest met de Wiener Philharmoniker en noemde dit zijn meest dierbare opname.
Tekst: Jan Van den Bossche
10
© Stephan Polzer - Trio Bohémo
© Antheon - Quatuor Métamorphoses
© D. Matvejev - Mettis Quartet
Colofon
Gratis avondprogramma van Gent Festival van Vlaanderen
Verantwoordelijke uitgever Veerle Simoens
Vormgeving
Gent Festival van Vlaanderen
Team
Gregor Claus, Charlotte Coucke, Frederik Declercq, Piet De Coensel, Veerle De Wilde, Sophie Detremmerie, Lucas Devisscher, Fien Hanselaer, Lena Heyndrickx, Pauline Jocqué, Yoshi Junius, Nina Lambrecht, Eva Lanszweert, Irene Schampaert, Veerle Simoens, Fien Straetmans, Annemie Valgaeren, Jan Van den Bossche, Annelore Quyssens
Raad van Bestuur
Jan Briers, Annemie Charlier, Lucien De Busscher, Heidi Delobelle, Ivan De Witte, Christoph D’Haese, Stephanie D’Hose, Sophie Dutordoir, Hafsa El-Bazioui, Saloua El Moussaoui, Joséphine Moerman, Karine Moykens, Serge Platel, Daan Schalck, Jan Smets, Johan Thijs, Rik Van de Walle
Adres redactie Bijlokekaai 8, bus 9, 9000 Gent
Reageren kan via sociale media en info@festival.be
Zin in meer Festival? Surf naar gentfestival.be
Alle hostessen zijn gekleed door Xandres. Juwelen van Veerle Simoens door Line Vanden Bogaerde.
Niets van deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van fotokopie, microfilm of op enige andere wijze, zonder voorafgaand schriftelijk akkoord van de uitgever.
11
Structurele Partners
Project- en Concertpartners
Official Fleet Partner
Overheidspartners
Mediapartners
Festivalleveranciers
Met dank aan
Piano’s Maene, City Sounds Rent, Opera Ballet Vlaanderen, Sint-Baafskathedraal, HA Concerts, NTGent, Muziekcentrum De Bijloke, UGent, Karmelietenklooster, Historische Huizen Gent, MIRY Concertzaal, Capitole Gent, Sint-Jacobskerk, Sint-Michielskerk, O.L.V. Sint-Pieterskerk, KASK & Conservatorium, Dada Chapel, CAW Oost-Vlaanderen, KU Leuven Faculteit Architectuur, Artevelde Hogeschool Campus Kantienberg, De Fietsambassade Gent, Gent Watertoerist, Rederij Dewaele, de Vrienden van het Festival
