GF 23 programma Miroirs

Daar zorgen we samen voor.

kbc.be/privatebanking

Eén impressionistisch akkoord op de piano, drie maten polyfonie in een historische kerk, vijf goed geplaatste paukenslagen… Het is allemaal genoeg om ons onmiddellijk los te maken van de werkelijkheid om ons heen en ons mee te nemen naar een andere dimensie. Hoger, dieper, verder; waar je maar wil. Van alle kunstvormen is muziek het best in staat om ons vrijwel direct in te palmen en ons in contact te brengen met het ontastbare en het onzegbare.

In deze festivaleditie staat alles wat boven en voorbij de werkelijkheid ligt centraal: de droom, het sublieme, het transcendente, het fantastische, het religieuze, het spirituele. Van Gustav Mahlers symfonische queeste naar het hiernamaals, tot Purcells feeërieke droomwereld in The Fairy Queen. Van Bachs bovenaardse cellosuites tot de visionaire late strijkkwartetten van Beethoven. De Britse componist James Wood geeft ons zijn moderne visie op de Apocalyps, en Fauré laat ons met een engelenkoor een echo van het Paradijs opvangen.

Vandaag begeven we ons in de magische klankwereld van Ravel, Debussy en Satie: drie componisten die aan het begin van de vorige eeuw de piano transformeerden tot een nieuw instrument. De nieuwe klanken die zij aan de piano ontfutselden – waarin soms ook echo’s van oosterse muziek en jazz te ontdekken vallen – hebben een bepalende stempel gezet op de muziek van de twintigste eeuw, en klinken meer dan honderd jaar later nog steeds door, ook in pop- en filmmuziek. Met een dichter als Alexandre Tharaud aan het klavier, zijn we voor dit Franse programma in excellente handen.

Veerle Simoens

Artistiek en algemeen directeur

Gent Festival van Vlaanderen

© Christophe Vander Eecken

© Jean-Baptiste Millot

Uitvoerders

Alexandre Tharaud, piano

Programma

Erik Satie

Gnossiennes nrs. 1, 3 en 4

Erik Satie

Je te veux

Claude Debussy

Uit Préludes, livre I:

I. Danseuses de Delphes

III. Le vent dans la plaine

VI. Des pas sur la neige

X. La cathédrale engloutie

VII. Ce qu’a vue le vent d’ouest

Maurice Ravel

Miroirs

I. Noctuelles

II. Oiseaux tristes

III. Une barque sur l’océan

IV. Alborada del gracioso

V. La vallée des cloches

Improvisaties op Sous le ciel de Paris, J’attendrai en J’aime Paris au mois de mai

Biografie

ALEXANDRE THARAUD

• Werd geboren in Parijs

• Startte met het volgen van pianolessen toen hij vijf jaar oud was

• Werd toegelaten aan het conservatorium toen hij 14 was

• Haalde zijn eerste prijs drie jaar later

• Trad op in een theatervoorstelling over Erik Satie, samen met acteur François Morel

• Speelde zichzelf in de film Amour van Michael Haneke, samen met Jean-Louis Trintignant en Isabelle Huppert

• Schreef het boek Montrez-moi vos mains (Grasset, 2017)

• Zijn repertoire reikt van Rameau en Couperin tot hedendaagse muziek

• Hij werkt vaak samen met kunstenaars uit andere genres en disciplines

Alexandre Tharaud kijkt achter de spiegel

PARIJS!

Maurice Ravel was een virtuoos op de piano, maar zijn solowerk voor het instrument is eerder bescheiden van omvang: het beslaat amper twee cd’s. Dit zijn echter twee cd’s met alleen maar pianistieke parels, die overigens technisch zeer uitdagend zijn. In de vijf delen van de pianocyclus Miroirs, gecomponeerd aan het begin van de twintigste eeuw, portretteert Ravel vijf van zijn vrienden uit de Parijse artistieke avant-garde, allen leden van het informele genootschap dat door de Spaanse pianist Ricardo Viñes Les Apaches werd gedoopt, vrij vertaald: de bandieten.

IMPRESSIONISME

In een biografische schets die zijn vriend en leerling Alexis Roland-Manual enkele decennia later op basis van gesprekken optekende, zei Ravel dat Miroirs voor hem een keerpunt was. Hij verwees naar de gedurfde harmonieën in de cyclus waarmee hij zijn vrienden van hun stuk had gebracht. Ook vertelt hij dat de titel Miroirs ertoe heeft geleid dat men hem als een ‘impressionistisch’ componist bestempelde. Volgens Ravel daarentegen had het begrip ‘impressionisme’ buiten het gebied van de schilderkunst weinig betekenis.

De spiegel uit de titel van Miroirs heeft ook weinig te maken met de subjectieve waarneming die aan de basis lag van de impressionistische schilderkunst. De spiegel draait de werkelijkheid wel om, maar verder is hij erg exact.

In hoeverre de vijf delen daadwerkelijk iets over het karakter van de vijf vrienden vertellen, en wat dan precies, is ongewis. De delen zijn onderling in elk geval erg verschillend en ze hebben elk een zeer evocatieve titel. In het eerste deel Noctuelles hoor je de nachtvlinders fladderen. In het tweede deel Oiseaux tristes wilde Ravel naar eigen zeggen vogels weergeven, “die verdwaald waren in de lusteloosheid van een zeer donker bos tijdens de heetste uren van de zomer.”

In Une barque sur l’océan dobbert een boot op de golven van de zee. Het is een van de mooiste verklankingen uit de muziekgeschiedenis van de beweging van water. Alborada del gracioso (De aubade van de nar) verwijst naar een figuur uit het Spaanse theater. De volkse Spaanse ritmes en kleuren zijn niet te missen. Dit deel is technisch het meest uitdagende voor de pianist. La vallée des cloches is een weergave van de boventonen van een klok die in de lucht blijven hangen. Het was Ricardo Viñes, aan wie Oiseaux tristes is opgedragen, die de wereldpremière van de hele cyclus speelde in 1906.

SATIE IN KNOSSOS

Erik Satie was een belangrijke inspiratiebron voor Ravel. Satie zelf waardeerde zijn iets jongere collega wel als mens, maar iets minder als componist. In 1919 schreef hij: “Ik houd zielsveel van Ravel, maar zijn kunst laat me koud.”

Satie was een onafhankelijk kunstenaar met een zeer eigen gevoel voor humor en een neiging tot experiment. De titel van zijn Gnossiennes – de precieze oorsprong van het woord is onduidelijk –verwijst naar de stad Knossos op Kreta, waar het labyrint van koning Minos zich bevindt. De Gnossiennes zouden eigenlijk ‘danses gnossiennes’ zijn, rituele dansen die Theseus had ingesteld om zijn overwinning op de Minotaurus te vieren. De dansen zijn overigens rustig van karakter en hebben onvoorspelbare melodieën die zelf in het labyrint verdwaald lijken te zijn. De Gnossiennes zijn genoteerd zonder maatcijfer en zonder maatstrepen, een verschijnsel dat ook in de prélude non mesurée uit de Franse barok voorkomt. De poëtica van Satie is vaak een combinatie van een avant-gardistisch idioom en zowel exotische als archaïserende tendensen.

Het lied Je te veux daarentegen, dat vandaag klinkt in de versie voor piano solo, heeft een meer aards karakter. Het is een wulpse wals die de sfeer van het Parijse cabaret van de belle époque ademt.

DEBUSSY

De Préludes van Debussy zijn geen letterlijke ‘voorspelen’, ze preluderen nergens op. Net zoals de romantische ouverture ook niet de ‘opening’ was van een groter geheel. Debussy volgde het voorbeeld van Chopin, die ook 24 zelfstandige preludes had geschreven. Dat cijfer was een rechtstreekse verwijzing naar de 24 preludes en fuga’s uit Das wohltemperierte Klavier van Bach. Net als Bach schrijft Chopin een prelude in elk van de 24 toonsoorten die de westerse klassieke muziek tot haar beschikking heeft, 12 in majeur en 12 in mineur. Hierin volgt Debussy Chopin niet. Dat is niet verrassend, want in deze periode, 1909-1910, heeft hij zich al grotendeels losgemaakt van de traditionele westerse harmonie.

Debussy verdeelde zijn Préludes over twee boeken. Vandaag klinken vijf delen uit het eerste boek. Net als bij Miroirs van Ravel hebben alle delen suggestieve titels. Debussy zet deze titels niet bovenaan het werk, zoals gebruikelijk, maar heel discreet als een afterthought telkens na de laatste maat, alsof hij de verbeelding van de pianist vrij wil laten. Na honderd jaar speelpraktijk zijn deze titels natuurlijk gemeengoed geworden onder pianisten en muziekliefhebbers. Het zijn prachtige, kleine, haiku-achtige poëtische beelden.

Het is bijvoorbeeld erg moeilijk om je bij het zesde deel, Des pas sur la neige, niet de voorzichtige eerste stappen in de pas gevallen sneeuw voor te stellen.

PARIJS TENSLOTTE

De muzikale horizon van Alexandre Tharaud is zeer breed en de lichte muziek, met name de Franse, heeft een belangrijke plek in zijn loopbaan. Vandaag improviseert hij op een aantal evergreens uit het Franse chanson-repertoire, zoals het bekende Sous le ciel de Paris, afkomstig uit de gelijknamige film uit 1951. Het lied werd daarin gezongen door Jean Bretonnière, maar het werd later vooral bekend in de versies van Juliette Gréco, Édith Piaf en Yves Montand.

J’Attendrai (Ik zal wachten) was oorspronkelijk een Italiaans lied Tornerai (Je zult terugkeren) uit de jaren 30, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de Franse versie veel bekender. Het was de tegenhanger van het Engelse We’ll meet again van Vera Lynn. De populariteit van dit chanson bereikte een nieuwe piek toen Dalida het opnam in de jaren 70.

J’aime Paris au mois de mai is een klassieker van Charles Aznavour uit 1956, net als I love Paris in the Springtime van Cole Porter, een liefdesverklaring aan de Franse hoofdstad in het lente. Geef ze eens ongelijk!

Tekst: Jan Van den Bossche

Heerlijk gegrilde steaks op de Josper in een unieke setting aan de Korenlei.

Kom genieten in Midtown Grill.

Colofon

Gratis concertprogramma van Gent Festival van Vlaanderen

Verantwoordelijke uitgever Veerle Simoens

Vormgeving

Gent Festival van Vlaanderen

Team

Gregor Claus, Charlotte Coucke, Frederik Declercq, Piet De Coensel, Veerle De Wilde, Sophie Detremmerie, Lucas Devisscher, Fien Hanselaer, Lena Heyndrickx, Pauline Jocqué, Yoshi Junius, Nina Lambrecht, Eva Lanszweert, Irene Schampaert, Veerle Simoens, Fien Straetmans, Annemie Valgaeren, Jan Van den Bossche, Annelore Quyssens

Raad van Bestuur

Jan Briers, Annemie Charlier, Lucien De Busscher, Heidi Delobelle, Ivan De Witte, Christoph D’Haese, Stephanie D’Hose, Sophie Dutordoir, Hafsa El-Bazioui, Saloua El Moussaoui, Joséphine Moerman, Karine Moykens, Serge Platel, Daan Schalck, Jan Smets, Johan Thijs, Rik Van de Walle

Adres redactie

Bijlokekaai 8, bus 9, 9000 Gent

Reageren kan via sociale media en info@festival.be

Zin in meer Festival?

Surf naar gentfestival.be

Directeur Veerle Simoens, presentatrice Greet Samyn en alle hostessen zijn gekleed door Xandres. Juwelen van Veerle Simoens en Greet Samyn door Line Vanden Bogaerde.

Niets van deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van fotokopie, microfilm of op enige andere wijze, zonder voorafgaand schriftelijk akkoord van de uitgever.

Structurele Partners

Project- en Concertpartners

Official Fleet Partner

Overheidspartners

Mediapartners

Festivalleveranciers

Met dank aan

Piano’s Maene, City Sounds Rent, Opera Ballet Vlaanderen, Sint-Baafskathedraal, HA Concerts, NTGent, Muziekcentrum De Bijloke, UGent, Karmelietenklooster, Historische Huizen Gent, MIRY Concertzaal, Capitole Gent, Sint-Jacobskerk, Sint-Michielskerk, O.L.V. Sint-Pieterskerk, KASK & Conservatorium, Dada Chapel, CAW Oost-Vlaanderen, KU Leuven Faculteit Architectuur, Artevelde Hogeschool Campus Kantienberg, De Fietsambassade Gent, Gent Watertoerist, Rederij Dewaele, de Vrienden van het Festival

Interesse om bij de Nationale Loterij te werken?

Bedankt aan alle spelers van de Nationale Loterij. Dankzij hen kunnen wij jullie met Gent Festival van Vlaanderen, een fantastisch concert aanbieden. Jij speelt toch ook?

De haven die verbindt