G. Elzinga
Het verschijnsel van de terpen Een ierp is een kunstmatis ontstane hoogie en komt voor ln de met klêi overdekte kuslgebiêden van Noord wesl Euíopa. Op d€ze hooglên werd gewoond, omdat de êr om heen gelegen grondên regeLmatig door hel zeê watêí werden overcPoêld en men het diikênstêlsel nog niet kendê. De oudste diikên zijn eerst van onseveêr 1000 na Chrisius aí aangelegd en na het tijdslip van aanleg onislondên, alihans in dê
klassieke lêrpêngêbiêden - dat ziin mêt name Friesland, Gíoningen, hel duitse Oost en NooídÍíiesland en eni
ge gebiêden langs de Wesê. ên de Elbe - op enkele uitzonderingen na (NoordÍriesland) géén ierpen meêr.
Maar ook in andere door overstíornin-
gen geplaagde gebieden ontstonden wel kunslmatigê hoogten, met name in dê íivieren-sebieden (dê Bêt'rwe), de kop van NooÍd-Holland, hêt Kámpereiland en de Zeeuws€ êilandên. Deze
hoogien verschillên echter
in
ouder
dom, struciuur en gebruik mêl die uil de êeístgenoemde strêkên en blijven hier ve.deí buiten beschouwing. Een têíp wêrd echler niel direcl gê maaki: loên mên Íond 500 vóór Chris tus met name de Friesê kustvlakte ging
bêwonên (men was uil dê oost- en zuidwaarts gêlegen hogere zandslrê
ken qekomen, die door 'ritmergeling, veengroei en klimáatsvêíslechiering vriiwel onbewoonbaár waren geworden). tÍoí men daar noq hoos opgêslibde banken aan, die redêiijk met bruikbarê vegêtatie waren overdekl ên bij gewone vloêden niet onderslroomden. Op die banken ging kon hel vêê grazen en kon rnen zelfs akkerljes aanlêggên voor de gewassen, die de mens moesl nuttigên. Pas nadat door zêespiegelrijzing i.o.v. het land
wél ovêrstromingên optraden (als rege echter bij zware sloÍnvloêden), ging men dê woonplaats rnet klei, kleizoden en mest uil de veestalLingen vêíhogên.
Het waren êchteí die zelÍde overslío mingên, maar dan uit vroegeÍe perio-
den, die voor de uitgèslÍekle kle-oppervlaklen in hei lriese WêsleÊ en Ooslergo hadden gezorgd. Onder de klellagen tíêíl men, vooral !n Ooslergo
dan ook andere grondsoorten aan, in volgoíde van dreptê€n ouderdom kei lêem, zand en veen Al die laqen houden verband rnet hêt onlstaán van Nederland in en na de diverse lJstjden en
de perioden van
zeespiegekijzing.
Tussen deze laalste zijn êr ook rust
pauzês geweest d w z dat de invloed van de zee veel m ndeí sleík was en de onlslanê klei-vlakien mel een vegelaue
Ook nà 500 vooÍ Chnstus ziln er nog
nieuwe kleilágen over de reeds beslaande aígez€l. Dii kon rnel grooi ge wêld gepaard gaan, waaÍbij nederzettingen ên nog lage ierpjes ovêrspoel' den en sorns voorgoed werdên venaten, waarna zij ook onder een kle laag verdwenen Anderen hielclen echter sland of werden opnieuw (na een oP hoging) bêwoond en vooral oP die plaalsen onlstondên de steeds groier woídende terpen, dle naarmale ze n de hoogle gíoeiden, voora ook in opper-
vlakie loenamen. Daardoor
raaklen
ènkele beginierptes sóms aan elkaár vast. De meestê kleineíe dienden voor
één oí enkele boerderijên op de grolere ontstonden echie dorptes ên zelfs stadjes (Dokkurn), lerwijL hun ligging
aan diepe zeejnhammen en
geulen vaak meê de uiteindelijke vorm bepaal-
de. Langgêíekle, zoals Hoiwerd, vaak als z
s
handels-
(oÍ'wijk,
zijn
terpen
I-89