Keppelstok 74

keppelstok

Van de Redactie ''........hct opncmen niet ward, daar er nèts bijzonder ran is", zo oordeelde de rijlcrchitect Adolph Muldet in 1889 h een noiitie over dè uit Fr;ese noppen oF' Eemc$ctd.. mosetijt r4de eeuq,e r"r.n.rr Je Barrholomeiis kerk in Vesthem- Gelukk;g sraat d;e ou nog sreeds overeind, zij het egen een veel jongere kuk.

De gegoede boerenfanilie iaema beschouvde 'in t Eouwdkanr sitÈ" áls een vaozelfsp.ekendheid, evenals het bekleden van openbare tuncties, maar cvu. eens h* geven vm don*ies an de kerk. Tor een orgel is het dorbij nooit gekomen. Her ?ilveren doopvonr, schenking van de fam;lie, gins naar Blauwhuis. Èn de kmselbijbel is helas door;nbÍ@k in onbnoesde

vd de voornalige Middelae is ooit een binnenpolder angelegd, een z.g.n. hen of ham ofzo u viir h her Fries: een hin, een woord dar nog in veel plarsnden tertg te vinden is. Áu dc hendijk was in 1443 de Albadddbs door een van HariMrà. àliàs Dobia, ingenomen en veNoesr.

Aan de zuideiijke ocver

Dek S.hieringer werd ;n wou&end, dar de qaroure naar hei Zdden l,ehee.sÉ, op zijn beu.r bqlchr dooÍ de Vcrkopen tiidens een 'reyse", veuachrend woo.d voor plundenocht. Met een "zoeí'tsrn pnt;jen, laer nog weer ncr een huweliik beklonlen, werd dorna dea srrijdbijl besaven. Even leek het erop, dar de rusr weersekeerd ws in her gehuchi.

Màd opnieuq in 1515, werd her ondeGreboven gckeerd. nÍ door dè Zwrre Hoop nn George nn

Saken. "Góe.dátor en Pote*:ri' vrn lrrieshn.l.

Derbij mosr ook de kerk Let ontgcldcn.

A1 overlefde deze her oorlogsseweld. zij noesr het terslotte toch afleggen tegen de erosie van de rijd. In 1708 weiden schip en koo. afsebroken, ner behoud van de roren en werd een n;euwe kerk?aal sebouwd. lD de roren kan de bezoeker nog het spoor terug volgen rot in de Middeleeuwen. Letere onhe6relbare resrauraries hebben ddin heleár veel verkDoeid.

De resraurarie in 2004/5 van dea blilomger in het wei&e landschap van \íestergo wordt net veel oog voor het derail besproken door Álbcft ReinstrÀ, zelfgrboonig van her naburige Oudesr. Hij bevijfelt ofde toren, behalve als lJokkeNroei e,r vluchwerblijfin tijden van gevat ook nog een lirurskche functie heefr gehad.

\

E=i t.*era eql ";;. /. e^2. v@a1db ,tu s,@e.MeL4

D.N

ndlis. Mid.ldzt

,

Cor tsald<er verre nazot en eveneens "Fries om ítens", geeft een rypcring van de Èmilie en hau don;nante rol in de genccnschap. Ofzij met haar giftcn ook eigen voonamheid wilde uiatralen: wie zal het zeggen?

Hylkc Algra, "hikke en tein" in rleze buurt van poelen, pl*sen en pctgaten, maakt d€ lezer weswiF in die wxter rijke onsevins. EeN was h* dorp welvarcnd door de rijke vkvangst. Aan de sluis net ophaalbare schuil de z.g.n. kat, zoah afgebeeld op een gcbLandrchilderd

lmilicqJpen ir Al\,Ln en ooi, in dc Hemoi L i, gcbnrlk. herirrnerer nog..eed. de zo goeo al. er g. stnatnaam in \íesthen en nenige plaatsnaam elders.

Pàstoor Leo van

Uldel,

aan w;ens

herdedijkc rcrg de

W{íhen, @dki,:a toí ed} àe:ad%an kun

Karh.lieke cilandjes id deze streek zijn tose.!.ouwd, komt rerug op zijn beeldende toespnak tijders de laste

donateunbiice*omst ih Roodhuis. Hij geeli nad* antwoord op de aan hem gestelde vnag wat her kenm*Lende venchil i ossen gótis.he en neosotische a.chitectÍur MengeliDg En ddotie en losialgie.

Dir iar wordt cen begin ge-..Lt net de aanpak va" twee zeer oudc crepeergevallen. de kerkjes nn Boo en van Ter Idzard. De Stichting heefr er zich bijzonder voor moeren inspannen on het zo ver ie krijsen. \íadt nog ahijd doet opgeld wat de voorzitter van het Nadonàrl Restàuràtiefonds

Mr

Pieter vm Vollenhoven onhngs

over de kwenbaarheid van ooze nonunenren z-o ttelïend zei: Monurncnter sprekeo niet voor zich zel{l"

.HOE VERMAAKT DIT HUIS DE VROME ZIELEN'

lnl€idirs Een kleine 200 jar tdg werden de ked<gmger in \ísrhen mer deze rcksr geconfronteerd. ofx de in het Latijn sesÉlde voorden konden lean is de vrug, mar wie de ke.k verlier zas r in ieder gev:l boven de binnen deuren van de peiwand. Het bord net het opschrift is helao verdwenen naar ltt 'huk' ku weer tiiden nee en vernaaLl nog srceds de'zielen', tj het nÀschien op een

n;euwe betontunder;ng noodzakelijk en moesten divere leidingen en :&ooen worden aangelegd ten behocvc van een keuLentie en een to;le!. D€ ke* verd hiervoor onrruind en ruim 60 cm. diep uhsegraven. B;j die werkzamheden kwmen interesabre bouwhisro.ische q, archeologische vondsten tevoorschijd die ;ers heer veftel, len over de gesóiedenis vm kerk en roren. Deze vond, sten;jn door ondergetekebde namens de Rijksdiensr voor de Monumenrcnzorg vutgelegd en uitgewerkt in de volgende teLst en tekeningen.

ln 2004-2005 werd de Lerk àdgepakr. onder h;d;bs van architect Gerben Brouwer en de Stichting Alde F.rrke lsjerken is dooi tinmerlieden en neselan vr rqtauratiearnemer Bouw '75 biju een jar lang hrd gewerkr on zowel de l4de eeuwse tóren els de kêrkzeàl

uir 1708 in consrructiefopzicht veilig te stellen en het gebouw nuhifunctioneler ei gebruikrriendelijkeÍ re nalen. On dit te reàlisercn bhek onder anderc eo,

Hó.rt ieo

na d?

teÍa"tóti.

OuEi.hr k.*inreliet fthti"g ha o.Éa ldk

'oo

d. tíd'rane

de uiwerking van de documenade kwm nog een rieuwe' bron an het licht. Sltse ten Hoeve wx nmelijk zo arrcnr re wijrn op een handgeschreven kopie uir 1900 van een oud kerkboek, dar voor € 495 te Loop werd amgeboden bij een anriquar;at in Haarlen.r De caralogusomschrijving vru duidelijk: 'Dir is her kcke boek ror \íesthen. 1704 gekoli voor Foeke Rinties als kerlooogt var den rl"e" dorpe'.'z Een poging on het boek te veme*e" bl..k echter net te laat. Het spoor nor het boek en de nieuwe eigenar liep in eerre insrande dood rotdat;k via Hilleen de Jong van de plaarselijke commisie iD contact kmm mei een naaat van de Ykema's, een boetenfan;lie wurvan vemchillende leden in de kerk begraven zijn. In Ainhern. bij Cornelis Bal,Iea viel ik vm de ene verbuing in de odere. Zo LheI hij n:er all,en i,r berir v,n .en lop e ,o de Lopie. mar uir h;j ooL re melden dl ha origi neel nog bestaar cr zich in een familiearchiefte Brusel b indr. Navmas bij de eigenaa' lee'de d* het boek gefotografeerd is er bij het Cent@l Bureàu voor cenealogie (CBG) in Dcn Haag op microffcher te Lewonderen i.. Vià. via Lvm per roml ook J. jg.nur de lopie $eer boven sarer Ner rl' de e,ge

ïjdens

'Jn qn nur

l-er

quriat

en Íjtgeverij De

ïlle

'orige

oprich e ur rn,i re Leeuwarder' blijkt ook

bo.Í, \iple Dijksrr.

dee persoon een bànd te hebben met de onsonrg.

FIet opmokelijke verhal achter de kerLboclen vindt u

v*doop in dae Keppdstok.

Al de moeite voor het achterhalen van het kerkboek was niet voor niets. Hei boek beslaar nanelijk de pe.iode l70l 1824, de tijd wàrh de huidigc Lerk werd gebouwd. Niet alleen de finànciêle adminisrratie beuelïende de bouw ;s erin terug te vinden, ook de benokken ambachrslieden sraan gercehd, net als velc kleine repararies en onderhoudsposten. Belmgrijke tot nu toe niet gepubliceerde;nformatie d;e niet alleen irzicht seeft iD d€ Ênancieing en het borwproces nau ook ansrood geeÊ op vesen ohÍent het neubilaii \íie het wareo, rer ze maakten en wet het deÍiids kostte

zal vetderop ter sprake konen, nadar de alsehebe historie eo de borwgeschiedenis van de toren zijn roegel;cht.

De oudrte hisrortuóe bromen

O\e

de

o.',,p,o.S

',n

venl'em rÀ,cn we in

her

duisrer Aráivalische bronlen onrbrcken etr a.cheologisch ondenoek nar de verhoging waarop de kerk is gebouwd heeft nog niet platsgevonden, al wordr aan de rerp wel een hoge rcheologische waude toegekend en zou ze uit onsrreeks 500 toi 250 voor Chis$s dateren.3 Ook verneidt de archeologische databank dar het h;er gaar om de plek net als toponiem lq't€buoÍeb.

Dere narn Lont echrer niet op oude kaanen voor en moet, net als de stmtnan, afgeleid zijn van de namen vu pastoor Hoyte leytez en zijn broer Renick Fe)'tez die in 1543 in de Beneficiralboeken genoend worden als sebiuikerc van het pctorielend. ln een l;ist ner Lerken in \íesterso van het bisdom Utrecht, gedateerd in het derde kwart van de 1 3de eeuw. lomt \íe{hem nier vooren ook in kJoore,bez'nrng.n vinden we het dorpje net ten zuiden van de Hemdyk cvenmin genoend-a Pas in de l5de eeuw is er de eerste schriftelijke vemeld;ng vo de paroáie, en wel ir 1440, in een vernieuwde versie van de voorgenoende 13de-

ee,,w.. bela insenl,jn.' ne

l.,k m,J,

dM

deei ,, , vJn

het dekenat Bolsward dat onder het bestuunan de proos vm dc SintJan te Unecht stood. Twalf jar later, om precies rc zijn op 4 oktober 1452, wordr de laame wil van Bawck, vrouw nn Hessel opgemmkt. In dit tes

r de kerk re Vesthem z* pondemart land, echter onder voorwa.de dat het niet eerder tanenr scherkt

verkochr nag worden dan wanneer de kerk vertinnerd wordt.6 Onstrcels 1482 wordr er door het b;sdo- *.* een ra{en(belsting)lijsr opgenaakr waarin Henilych en \íoschem stàd genoend. beide slechte afschriften nn Hendyck en wenhen uit het oudere register van 1440.

Belasringen vornen ool de reden voor het noemen van Wesrhem in I 505 en I 5 I r . In het Chmerboel< van Friesland, dl. II. vinden we op p. 25 onder'Weymbriueradeel' de 'jaertx genoend die voor wcsthen

Dar Banholomeus de paroonhcilise was nn de kerk wor<t ook bevesigd door de klok uir 1353 waarop hij na Jezus eD Mrià stet verneld. ln dezelfde tijd (rond 151i) is er een h*ige strijd gaande tuser enezijds de schieringers die hct Saksische bewind sreunden en anderzijdr de Vetkopes dic net behulp van celre de mr",h' p ol'e{ rde, ,e snipen.

He,ros Krrel

'r

lijdseroor \í,'rp

'r

lhabo be'"hriiÊ d. rriidinrrin

Kronijkeh van Friesland.'o Dat her cr soms h*ig aan roe sins en ook \lesthen nier gespard bleet blijkt bij de verhalen over de gebeurtenisse! in mei 1515 wanneer Grur.e Pier op de Zuidcfte mer 18 schepen 36 Sals;sche schepen verslaar. cn daarnee voorkomt dat de huurrroepen va George vm Salsen, 'Dye Sware Hoep

genamd (vanwege het vele platbraden), bctaald konden

1 35j hd de in .L Iileedt Vereuaorloe odnè klrh "n,oat no undtutLheïtehnà "iru,E M ntu nrkhkze.t 'ont aa: n gapurà àin,le re wkn. uuràznl Het uolbdige apánf luidt: .4-NNO DNI M CCC L lll P LWDWIRV C\/MTN I WLa / STHEIM tHESvS MAIA

Dè

D.

BÁRTOLOMEW werd v*tg*teld.7 Deze bedroeg 'wiij noreeren (gel;jk aan het nabij gelegen srndnrden), temijl dc 'Renthen uitkÉnen op icmij florenen eD uiiij sruiyes. Kort hiernà. in 1508, nàakt de pastoor vm Oostercnd, heer coffa, zijn te$àment op en neemt daàr nadr bepalinsen over het bekende sint ceerrrtridslcen van Abbesa ook in op dar unnecr dc crlg. nmen alicn vJn de e, r"ri' /ir dee tot profijt van de kerken re Abbcsa, \íolsum en

wethen noeten bestemmen.s In I 5 1 I is her Register vad Aanbreng zichrwarin

gereed, ecn over

de pachwaarde van labderijèn

in Frieslànd

rutgelegd.e De Sinte BaÍholomeus pàtoens' làndcn te \íesth€n worden seooemd en ook de p*toriegronden die door pasroor 'Heer Hesel worden gebruiLt stan opgoomd. Zo heeli de potoor o.e. 14 pondemat srasland wanan 'die wesrereijnd lecht an dat kerckhotr'. is

worden. De Zmrte Hoop, die in Bolswrd lag, hoorde dit en hierdoor iyn sy verbolgen geworden ende toegen de, anderer J,sa drern"e. dar ws dc. dingesdaege in dye cruisdagen, nit Boelswert ende brurder al den husen, daer in Bolwan stonden, endc daertoe 15 dorpen tu wonseradeel ende \íymbritseradeel met vele Lercken. ln \íinbrnseradeel brmden se Nylmt meest al heel op,

lold.gare. \íe.rhem na dr, l.rJe ... . rldu. Worp .an Thabor Áls de rut is weergekeerd wordt er in het begin vm de jaren'40 mn de l6de eeuw een ondenoel ingesteld &ar de kerkegoederen. De inventarisetie resultàten zijn vaÍselesd in de zogenaande Beneficiralbocken.lr Uir de geschrilien blijkt dat de kerk of patoon ner als in I tl1 nos altijd 4 pondehàr ldd bezit r Heylige landt en Muncke acker, de pa*oor Hoyra FeFtuon l2rl,, eaNan 1l pondendt dóor hd zelf en zijn broer Renick de resr gebruikr Verder rs er 3 pondmat buirenland 'die somtijds hoere Lsre' nau {eli I hoeden rorh, or,c \cn scijnicn opb,o.hr er urt renren ui' 0 hilhrd. 'are,, waorder 26 .runeru urt 'er.. de r ab j g,l-g, n He,ingàhuyne, àe,e eneenr.nrcui, de plaaa 'leggende aen den Hendyck op den Hoeck.

Tor zov* een greep uit de g*chreven informatie over \íerhem rrn de Rplormflip. \oor Cel'cuncnis'cn

'oór

vevijs ik grag nau het degelijke boelverk 'Geschiedeni ven de pmchie Sensneer BlauwhJs'van H. Oldenhofen MJ. Ydena dat in I951 ba de Refornetie

infornatie bevat ovcr westhen en "ed de oude dorpen op wier grondgebied de roomr

verchee" en ook

\íolsum,

katholËke prochie onrstond.r'z Terug nu oaat de nateriele bronnen, die aantoonbaar verder teruggan in ha veíeden. dateen de oudste klok volgens het opschrift Íit 1353 en kd de to,rn nogelijk nóg iets oÍder zijn. De kerkzel is in 1708 gebouwd er heeft veschillende voorganger gehad.

Opgegmven tundamenten en bouwsporen aan de toren votnen hie*m het bewiis. \írt er zoal aan de toren valt re z;en en welke bouwsporen er mer betrell<iry tot de kerk zijn gsonden zal hiema per bouwdeel worden

De zadeldaltoren vormt het oud-ste deel vm het kerkgeborw. Het is een bouwerk van ruim 20 meter hoog net een gondvlak van circa 5 heter in het vierhnr.

De binnenzijde bestaat tegenwoordig uit vier iagen van ellar gescheiden door betonvloden uit 1956 1957, toen het gcbouw onder leidinsEn rchitect B. Leenan uit Sneel< door aannemer E. Ieenstn uit Nijlmd werd .resrauhtie werd ooL de eikcngersraureerd.'r Bij die houren klokl<ensr<,el a{geaagd, wardoor allecn de top behouden blee€ Cezien de dnsructiekennerkcn -als onder andere de relnerken (gehakte) en houn erbindingen kon dit restant nog uit de tijd vm de jongste klok, uit 1639, dateren. Bij de l@tste .estàuretie is de dmasconsructie ner de oude hoosre terusgebn ht en kon slechts de balk waar de klokken aan hansetr worden

De toren is in de loop der djd voortdurend hesteld cn gewijzigd. \leer en w;od mar ook het gebrek an onder houd oframpen als omschríeh in l5It hebben sevolgen gehrd voor het nerselwerk. Un de uitgàven in her ,ekhoet blijkr dar crir de 8d€eeus ni., \eel i'ui,

jo"sne hlrh 1639. Hierua l"idt h,n oprt ili "n HEEREN MDI}}XLY HEEFT MY INT IAER ANSES IÀCOB NOTLMAN GEGOTEN VOR TVESTHEM

De

D. bM n zijn hriàise ïa4rdnd

ueergegacn

zontb

acr

ea

gegeven on ondethoud. Dit wrêekt zich uiteindelijk in de 19de eeuw. Op 11 augutu 1838 kónen de floreenpiichtigen van \íesthem nanelijk b;jeen on te vagade

ren 'over eene hoogstnoodzakelijke .epràtie

àd

den

Torcn aldaar en rot winding der kosren hiewoor benodigd'. In het verelag l%n we: dog de Tóren over deszelfs geheelen omwng noest worden ge'epareerd zoo *el war dir meGlwerk betrof als on derel"e door ijzeren ankers en binnen hourwerk in een neer duunm en vm ver band te brcngen. De kosen lden echter hoog 421 sulden en 50 @nr' en ook al vonden de 'Floreenplichtigen naar hun inzien de reparatie aen den toftn bovengenoemd .el nood,alelijk . ,od,r d; hu eh 'poedig \cr' ekcÀr werd', rc vonden ze ook dat de rep.aie 'op eene vecl kleincrc schaal konde geschiedeí. Op l5 decenber krm de geneemchap weer bijeen. Nu ro men op ver zoek van de kerkvoogden opgeroepen om te vergaderen over en voorstel ttrellende tot verkoop vm drie kanes toebehoorende arn de Hervormde ketkvoogdij van Vesthen en staande in dat dorp, ten einde uit de eventueJe Loopson ro die kaners te vinden de kosten welke gemaakr hebbcn noercn worden tot eene ?er noodzale lijke repuÍe an dc rorcn van larrsÍsenoemd dorp en welke reparatie nagenoeg vierhonderteenentwintig guld.n. h.eÊ Seto,r. De verkoop grrr uircindel il n er door en de rmp wordt alleen maar grotcr: 'daar de huizing op de Pdtorij athe te \íathen in hct grootst verval is, zooáat dalve neauwelijks gerekend wordt bewóonbar ie zijn, ,oo is het principal voorstel de bouwing eener nieuwe huizitrg bo als voor de athe geschikt gerekend zal wordcr (7-1-1841). De problenen blijven.

In 1862. op 21 juni, komen de florcenplichrigen b;jeed on te delibereren en besluiten over eene belangrijke her srelling van de toten te \Testhen en het vinden vm de donoe be"oodigde fo.dsen. De kosten zijn begroot op Ê 371,'en de florenplichdsen hebb€n'net 6I tegen 18 stetnnen besloten de kerkvoogden te magtigen on de bedoelde hersreUing nog;n dit jar te bewerlstelligen en da toe de v*eÀchte gelden te negotieren.

Zèkdi"g àie njk'ath;t?dÁd|lpb M"Ud tukb i" ta89. bij'.hif stut dk Mtst: w6íhd. Ik de" tom 2 hlo|Ie" deu swr echxr op ea

Het

hlohh.$tuel

,àd"ke/

dat

se"

o? ifen

àjn

o? te

o"á u" llieth. nap?a hch het opnma nbt "n.n. wurd àat et niê^ bijzarllel da" e. Kelk hhi"e bakreen rd" 1708 u,n{ edig. uuldz. t0 l=12 m toft" st d 5 I - 15m. Ádn d. u.ízijàt reel haur da helf nx hlàne stea umiewd a ltut zij" 2 ... dn ks.n. AIb nt nin gen photostufe wtu d

nm

C

nos

nd*n

ronábaogua*r

De

tden

is

n.,.i"-,k

opgerokken in /,J1

,ri

nsief metselwerL.r4ln dat r'i J-.p "en regel nJ,isc

d, b,1n,

r'.'rnd coo g*rJ- g. rer rh h,Arr . De/e Li, 'rri rCcn zijn sre.L\ om de nesen marlhgen rondom te vinden, worb;j opvah dat de garen bij de hoeken diagonal door het muurwerk gaan. Door due zogenaande konelingsaeo, die;n laer tijd aan de bunenzijde werden dichtge/,,. {r,. r d- J,"rsb"rk, n ts*r,,[er r"rop de rigrr planhen lagen tijdens de bouw.

Her orJerre deel r"nd. oeli. êbenwoo dig cdn geheel

ner

de oorpronkelijke verdiepng naar vornde

RnM nÁ?

tun à. .nizrh.uu

ooir.cn zel'. rnd ge rne iD de zuidg*el toegankel;jk

niàaathoek ua de toten u d. bin"e"ziid.. Beneàn 'L urpnnkelijbe begane stond ,/í. tun a"àrh ou.ru.tJit ud.

Ot /. reilietin4'hlosk .{. entu' in .b tust ck z ià'"rer De

'tLet

10

"zn

à?

hren.

nd znbí tulhe

ore .lnhr.';.e'ooerng, was. llet vsrek was over

spmen rnet ee" koepelvorm;g g elf Manen íechts de hoekaanzetten er erkele boogvornige afdrukken h.mr d ble.cr. \\ ,rnc. r \r r gruclr . seJoopt i' nrer seheel duidelijl.'1 De rdmte had ln elk g*clvlak een groÉ unsparing die nóg steeds ànwezig is. Uir dc klche sponning in de daglanten blijkt drt de 63 cn. brcde en 60 ch. diepe nis àd de noordkanr een deunje moet hebben gehad. Een functie Js k*t ofbcwaanuimte lijkr damn voor de hand te liggen. De tegenovcriiggende nis

De oqderbnt be"indt zich namelijk slechts op twe netsellrsen bo,en de s,ondverbetering van de rirndering.

In de nisseD z;jn op enkele plasen raaplagen van kalkmortel waargenomen. Dit zou er op kunnen duiden dat de nissen mn oudsher mer kalk afgewerkt en zichtbaar

Tu* tun dz

beuand gebbra

'le tonn tamnchijn

|wana "í*d

àie

b,

àe

d,.ry"s

"Mt

de zuidsnel ws de roegang. Hier moet zich een zware deur hebber bryonden, gezien de ijrenesren vm de duihen vaarop de deursehenso draaiden. Ondar er de

in

nod;se rcpararis hebben platsg*onden is nict du;delijk of de deur van binnenuit net een houten balk afgesloten kon sorden. DJB| ,h, k\m \ernoedetjt binnen vi" een snalle lidrtspleet in de westg*el. De nis m deze tjdc ner de Íapsgewtze sprongen in de álildtende boos lijLr hierop re wijzen. ln de 4.93rn brede oostnuur van de toren zijn an de r.erLiide vijl nnfn ,e\oo,r h iin 5elom.n. AJl, op-ri r gen zijn 31 cm Greent diep nàer de breedte vd de nis sen vdieelr. Zo zijn de twee meest zuidelijke exemplaren 46 cm brced, meet de middekte 72 cn, de volgende 82 cm etr de làÀrsre 55 cn. De onregelnatige verdeling vinden we ook terug in de muurdammen tusen de nissen.

Deze zijn ven zuid iaar noord rcspecrievelijk 47 cn., 32 cn., 32 ch., 23 cm.,33 cm. en 28 cn. De beide nissen an de zuidkanr en de buirensre nis aan de noordzij.le wdden áfgerloÉD door en halfsteens hoge segnenrboos. De overige t''ee zijn door larerc verbouwins€D algcropr. opnerLeliil ,, d. hoosre qn de n ."en.

De verdiepins En de ro.en wc van oomprong slecha toegankelijk enuit de ketk. In de zJdoosÉl;jke ho€k bevond tch een snalle en hoge doorgang, afgesloren door een geneseld boogje. omdat in larer tijd een dooc beak richting het kerkschip is gemaakt, is slechrs een klein deel wn de doorgang bmad geble"en. Dere doorgang ra:fueJoren -e. ee" deu die de ro'e" '* draaide, zo blijkr uit de ijrenester van de duinen die zichrbaa. zijn. Via de op€Dins LÀam nen in een klein vertrek net een stenen vloer De vieLkanre ruimte had r.ree vensters, één in de westgflel en één in de zuidmuur Be;de exenplaren tjn sef overgelevod, al is de laatste ,n la.e ri1,1 ar de bu rcru ilde d .hge-eoeld. Her ,1. brede en hose ni,,en. bfeind,sd door een boo8. d,e nra, buiren rce op ca. 70 cn diepte vernallen tot een licht,plee,. De bui,n,/ijdc en l,c, wd,clijLr ren.,cr n venierd met een rond staaftrofiel; ofooL het zuidelijLe *emplaar op

da

jd

wàs

vorhgese-

ven is door latere repmties onduidelijk. Dit ldr ste venster is àslmme

risó in het gevelvlal gesitueerd; de reden hier

wursóijhlijk de roegang mr de verdieping

voor is

Ám

qbeï'ení net kdrt?nfet in àr a6,s@.1uz" tu raan Het

de koude en donkere

noordkant ontbreekt cen lichropening; hier zijn echter twee karenisser

11

D.

her aJ knpni ns

toren.

Het rè.diêpkgi, nd i, àe a{tgetl uan 'L u,. dr4. "o4.ttrya,." !..b. ru.. -..i- t.t I ott,a-

àri.rdi id" àr borcnldht

Dea opncrkelijke steensdiepe n;sjo zijn op veschillende wijz in dc vorn van een driepo beeindigd. \F'ÊptiikbJre dÍ:.pa,n -cn ziin

rr be\.nd:rde

15

-.

gà.n

doat heï

nuavnh

buitenzijde in ccn halfsreensdiepe ui$parins gevar. cchrer

Broerekerk re Bolsward (zuidmuur at;dezijbeÍk.

rr;nd*

neÍ

profiel. Het vcnsrer is ceneens asymnernch in het nuunlak geplaatst. De reden ÍooÍ de situerins zuidelijk van de niddcnas is mogelijk de phars van de laddcropening bij de noodg*el. Ook op dit nive is een rceks ingekepte gatcr zichtbaar en wel in de oostgevel. cez;en de schuhe lijn niaL bover en de ondedinge afstand russen de grten lijken we ook hier met het tes ranr van een verdwenen hdder te nakcn te hebben, al is nier geheel duidel;jk hoe die geconstrueerd was.

Sportcr nr de muur en een lÀdderboom aaD de ovenijd€?

Nct als de begane grond en de r"'verdiepnrg is deze lmg generseld mn grote baLsteftn wàanan 10 lasen en eed voes cÍca 91.n hoóg zijn. De 3d'vedieping daaren-

ocrelijkc rmve) en uit de koorsluiting in Tjerhrcrd, bcide op onstreels 1300 te deteren. op 3.5n boven de vloer: op deulfde hoogte als dc tcgenwoodige betonplaar, bwond zich het houtcn een dLieral balken. Dit niveau zal net als nu toeprkelijk zijn geweest via een lange laddcr Mogelijke sporer hienm zijl ingekapte gaten in de

plaford gedragen dooL

De 2de ve.dieping hÀd en heeft slechts h de westgevel venster In tegenstelling toi de làgen eronder -^r,1r dit venstèr det net een sesmenrboosje aísesloien mar Joo eer, ,ogen umd. k. p. rboog íomgel.eerd. V. een

OoL deze lichtopening eindigt in een spleet en is

an

de

hoog. zonder spitsboog er zondu rondstaaf

veryoesrinsen var 1515. lijkt dd ook ea.schiinliik.

De geveltoppen var het zadeldak lenslorre zijn beidc vcr, nieuwd n1 1955, nct als de kap.

Datering en Êlnctie toÍen De toren wordt;n de litentuut gedareerd ergens tusen hct midden van de l4de eeur een periode van zo'n 150 iar op besis van eDkele bouv- cn aÍchirecruurhisrorischc kennerkeh kan de ouderdon iers worden aangescherpr. Dc 'LJààl' of .ondsraaf an her weÍdijke yensrer er dc (dntelike indeliDs/opbouw van de vroege 13de en

d"

o en duiden weloD.e,r ,omrnr oo,\p,ons.

Etr vrces re daieren zij! ook de lange baksrenen (30-32 cn.), die voor regio u;eonderrijk zijtr. Maar de ddcpasscr van de krarsnis*n, de spiGboosvom vm het .pl..ry. turcr 'n de en he,,ogenrmdc

dc

v{

-ernru

ot d. urài.pi"s u/h] àe btn z;j" e" iinrdl i"sehdhÈ kEdl zithtbtuÍ àie naselijh le hdkek h. En n.í pn osà{e kálr .attutti. D. sruk sate, ft.ht ba,e" .lktut zii" na nsentunà.

h

tlinrydtd

regen

fieeli een ietlldcinere lagennaat en een ander

.r.enL,m4,. Op di, niLpru onrh,-ken gflelnpenirge en wo.dr her nuuMerk sprongsssijs dunner Dir is de has waar dc ktokkenroel aanvins (en sinds de àfgelopen rcÍatrrarie ook wes besint). Het muurwerl net da n de achr s.lmsnen vsschik mer her gedeelte eronde.

De paarsrode bal:renen in dit hoogste deel vD de toren z;jn 26-27xt3\6 6.5 .n. sroor bij ccn 10 lasennàdt vàn 73 cm. Dir fornaat stren kan in her algeneen zó m 1500 gedireed wordèn- [en herbouw vd de rop, nà de

'Vlaamsc' nctselveÁmd wizen daarenresen op een bouw die eerder onsÍeeks 1300 li$ dan 100 jad ecrdei Vast staat in elk geval drt de toren er;n 1353 srord.

Of de bewaard gebleven klok hd dn jaaftal, seschoil<en door dc gecsrclijLe Ldddpru, de belrc ns vornde van dc bouwompagne nrg n;er geheel uitgeslotcn worden.

Een Íàag in het vedrngde nn her voorgande is die over de fun. ri. r"r J- r,,r, r (,pifl, dc rcp,Àenr"r'e\e n *.r het koepelgewelf en de loesanscn ror de verÍeklen l;jkt het bóuwèrk heer funcries tc hebben gehad dan slechrs her oiderk{rhen voor klok en UokkenÍoel. De ovewelf, de hegàne sÍ,nd bevaÍe bersrunnte en hàd dlfs een muurkàs. Vánwege her feir dar de ruinte via de zu;d, kànt vàn buitenáf rcesa d.elijk was. is het denLbar dar hier vootraden werden opseslagcn die drnkzij de d;kke muren goed geiioleerd etr min ofmeer àfgeíoten voor onged;ene bewaard ironden woiden. De verd;epi!s was dleen door niddel vàn een lÀdds of Íap vanuir dc l<crk bercikbaar Via cen ynalle opeDins en een detrr die het torenvenre]. ir draaide kwah men in een ruimte ner ree ti,hropeningcn .n (&,.r,.,er. oot, dcÀ ru m,e kan ats berging gcdiend hebben, mur dan voor kerkeljk gerei. Áls een soorr priiitieve sacisrie was dir vorrek goed afsluirbaar en moeilijk rcesankelijh. Bijverselijk

bare torens is wel de rheorie geopperd dat het venrek op de verdieping Ênctioneerde als lmpel, meestal un de ur$engel Michàël gewijd. of als rerel voor de lokale heerrb Of dit ook in wesrhen het g@l was vàlt re bewijfelen. Het ontbreken nn eeo brede, open verbin-

na de kerk lijkt hicr niet op te wijzen. De ton als vluchtverblijf in tijden ro onrut h ook een veeJgelroor de suggestie. Het noeilijk roesankelijke bouwerk ner de n*sieve nurcn was er geschikt voor Dat torcns ook wel degelijk zo gebruikr rerden bl;jkt wel uit de verhaleo vm worp van Thabor Hij beschrili bivóorbeeld de gebeurteniskn in Ype@lsga in 1496 ils volgt: dirg

'Doe

quenm

d.ie

krcchten tue machtuh tuedzt, dat die

haysk;&n oodzn wueett, endz líepn op di bacÈe toon ;n Ypecolgi.. Díe htuchta lrebbu dic ketck angxteu*en

ubnadl net all 'Iat gheen, datter ia uas: want díe hache n* tialt ua gedc.kt. Díe hryíridzh, .lie in àie hêrche toam tuad.h, quaener lry d;e thche to*uen, boru ait die ckckgetm, nedzr, ende onniepott h die roocb, tlaxe tlie knthten niet ragez.'r7 Heet ging het er ook aan toe in Folsgm. 'Die hrysh4dzn /íe1m h die Étcke ttoe Fokgaul, on hro 4f re betgn. Dae btorhtet st uaq an de" hothe ,ha, exde brandzr d;e duer ;n, ddz sloegen een oL,h nat bol àie uoot àen prie*er o1 z1n hnyen lach, ade b;ethtz. Dae diz aado haylaiden dat sae gaL liepn s1 op díe heache nom. Ende, uaat ry den toom cnde alheel

x;et nockm crysa, olïs1 duongen s1 tu"

qtn",,

nottu

den hetcÈe braaden, ne ise, kilisbe tuod

,lzt h! dat

ue

y

daer ne

d.)

.aà! drdpn s,atd dlb on di" nun or uiaryt Der teghd wardr hen Ed., ennr zyx hulper, net uronelnh, om dn nom toe hotden, wetpeadz ma$tích net *e-

h*

D*

vm

'errnren beplenrerd. Vergelrjlbrre riir ret 'oorbeclden ,chun. slec}s in her oo'relijt deelwn rneJand. in Buitenpost, Kolluh ên Uieterp zijn seneens aad de herkzijde nissen uhgespaard in de toren. Echrer dea nissen flanlcren een groe imposate doorgang naar de rorcn, die daudoor ais ha ware bij de kerL wordr gerok-

ken. De

o'eselfde torenruimte lijkt;n die g*alicn

eerder een liturgischc ftnctie te hebben gehad, vergelijkbaar mer de torenruimÍe in Bozum wonan dt de bronner bekend is dat zich hierin een doopkapel bevond."

O.e,

4

nndzh

nissen kmmen al eens de begane grond. eerder ter sprake in de Keppelstok. Zij werden door sreen'm: gernrerprereerd J' Je, nràtieve ni'.cn re! \e,se. .ing um de muur2r D. nisen waren gezien en aanral niveau

"a tg twre udn uorden tlootgetueget eaàe twee ort4aamen.

(Edz, hadde àomuerde nom beteth, eute roofilz op Gronigets Mbondcs tu*12n. luu enle T1och, na haer huQtl stomàm lzn nom sterch an, met tro enàe rooch,

op hazlzla gebrocht,

Bijzonder zijo de vijf nissen am de kerkzijde op

Kerkgebouw

\roig ge'o.hten nok in Ko'rwed qJar i;,s" ".rd .r F/r rnh in de roren ,er'chan'r.. worp 'chrijlr: 1.. 'or

tootu

Zoals blijkt uit de vethelen w* de kerktoren in rijden ,rn nood inderdud e.n .lu"h,.e'blijlen nos enisw,n' Dc verdedigbaárheid w* echter nininol doot 'eilig.'z0 de lichr.pleten die 'moJle 'rrege de gcringe boeging' ruimte en het beperkte sóootsveld ongeschikt warcn áls ,.hier.ple.,. DaJ,ne, z:J een Lngverbliilb,i belegerrn gen in dc bepe he. un'eruarmde ruimre geer prerle zirn geweesr, reker niet net tientallen ncmen.

nent

.lÍnegn uít.lie he&t en lz s1 droega di" bel n|n hercIe an die bn t, enk btza' der 'olde ít, eade "dè.kèn àr taomaít, dad díe den es nanna; uàe io izlzn

't4

aen, die

hcr huidise Lerks.hou" riirr we onrbR-kcn. bou\.po,.n /iin 'lcchr scham en bouwkundige zrlen zijn slechts onder her ruivdd en in en beperL,re mrr, orergeloerd. ïoen in I 708 een nieuwe kerkzel werd gebouwd is de voorganger vrij grordig afsebroken en het sloopmateriaal ver kocht. In de oowangsten en uitgaven over de jaren de

'o,{grge^.an

ingelrhr.

lrlren

1707 1709 vinden we in het rekeningenboek de posteo aldus veranrwoord: Van de secret*is Joannes RodenhJs

onrvàngen ldt borlgoer van ! houMe.k, otrde srcen van d'oude Lerk 266 (Caroli suldene rc.i. A.R) 15 Grui

ve6. red.

A.R)

4 (fenninsen, red. À.R)'. Nicr alles

werd tijdens hd boelsoed ve*oc.hr. Zo was ervóór voor cen hondert oude Êiesche s.een'2-10-0 onrvangen en had siibren Hiddes 2,9-0 vooÍ 'een oude balh en 26 friesde sreenen betuld. Verder onwing men 'Nodr vln boelgóet van oud hour nae volrrcchen van de kerk verkogt de sonha van 8-17-0.'

Dat echter niet rlle restanteó van her oude kerltgebouw wrcD opseruind bleek bij de .es.ruerie. Bij her onrsra'en vJn d. kerl el h, ,'perlegger wr de tunderirgcrr aan de buitenzijde kwamer nanelijl de oudcrc fundr menren tevóo(óiji qn een nood- en zuidnuur De^ nuureslen besmande nit cnkele lagen netselwerk vm grote kloosterropper, h.dden senoes dràrgkr.ht

voor de nieuwbouw in I708 eo wcrde! darom herge bruik. De oude Lerk was langer dan de nicuw ortworpeD kerk. Om die reden k.egetr de oosrgevels in 1708 een nieuwe tundering (van oude steen), die tusen de bestànde funderingen vàn de

zijnuen werd

aange-

bracht. Det fundanent werd niet alleen veel minder zMà. en minder diep,

nar

dus ook los È$en de zijhu.en seplaats!.

Een hybride constructie

die dteindeltk onder

invloed van de gondwr rereDpalsinsed in de jàren '80 en '90 En de 20ste eeuw Íesukeerde

in

onselijke zakkinser en lri alscheuLen van dc oostgevels van <le ájnuen.

In de zichrbad ssorden

fundamenren van de zii nuren lr:m zowel r:n de

Den rule ha|'t?e, ni.a d,"ne urt pkitrizdg it r ..a l,i r. L1'4 at . aod ?n a+"Zpl dE dt du,t ry "t\i?tl li,,tjt ,0lg die ,) àe |zlk zij g.Itur. Her lijkr .n rabe"thil*ti"g àt g.zien ,1. ,ele krulle, d tu.eA.tig. uDnn rn .1. rud. h.lf

a

,an à. t5,1r oíheï b.s;n Mn át t6d. eè,tu ritdato.n rerg.lijlbaar i' m.í rhiLLïinsn na| atr"setaÍl;r ,t Dtouijp

noord, als aan de ?ridzijde een nerkwàerdige onderb,el. rg i1 I'r rner.eluerk r.'oon, hiin. op ', \f,. r evr l;ik 4.t0 meter (noord) cn 4.90 neter (zuid) vanafde roren zijr dichrzerrhscn wàÍgenomen hd enr brcedre var ca 3.25 (noord) cn 2.65 nètrr (zJd). D€ berekenis l,iervJr F eer mad.el. tje,ier J- l^i r. llgr een urnp.. ritrg voor een poort her rneest voot de hand, maar de deuropening lijlt hicrvoor e.htèr te breed. Ook uirbou, wen van de?f, omvans zijn lier niet erg warsch;jnl;jk. ond',ide iiL N \e der d. dr e, ihg .r Jc klu,''rr,moppen. Een heldcr netselverbànd onlbreekr maar ain de íormaten vaL af te lezen det de stenen in ieder gtval

vd

vóór het nidden van de 16de eeuw dateren.

Mogelijk hebben we h;er re maken net de restanten ven

bouwerk marvan ook enkele tose ,ord..en :Íl.m..rs I urren /ijn dic J. p,,inJ, J ,i,r een làet gotisch

aàngetroffen in de ungesraven grond. Hct betreft csten v,,, ri,( sep,o,the,d. hr(.enen en brt.,.nc vooLier van een pleisterlaag met beschildering.

15

D, t/nadw barnent af kn?nël ,a" geh bdkn4k n ge,and. bt) u !,@e.Lraat ?ata ?1b- o z an.n n. rt L ernv

lib'-r

ier pLin blcck ool. ot Jí

bor"rÁà n*-ià

.n

in dc vorn van een batnent De uit nanc klei gesneden baksteer was ofhpneetje. de anzetstecn ofbekoning rm een var oo,sp.o"g Her frasment is àrn één ziide zuihje, kraal ofkolonnet. z:l het ingemciscld zijn sseest. afgchaht, lier die als atueLkzijn de rode kteurcstanren Zeer opvallend van de steen zijn aang*roffen.

Lmg op dLie zijden Dit doct vermoeden dat de Íeen aan de binneMijdc van de Lerk is toegepa*. BehJve dae lose vondst zijn et neer aanwijzinsen voor een ronaanse voorgdscr sevoD-

wel een geel stuL baksteen

Or dfta 50.tu , áe ze;àr l kazfl efl. ,/e frndnínstukL{ aunch;|n. De kagb be:itu" tun dltu^Êh"d llri en bdlredÈ

bl;jkt dus dar cr resen de toren vàn besin afaan een kerkgebouw heeft scÍaaD. Gezièn de adwezigheid vm baksteengruis in de furdering en ha ontbreken van tuÀtecn zal dil de etse stenen ketk zijn de bonwsporen

3.reer.Jre rogliilzel ' r-g-lill ner c{c vroege 14de eeuw is

dc rorel e

g.n' i t

onrstoo.']s

dcn. Juist voordat de betonvloeL werd g*ton kor name lijh op ruim een neter binncn de noordgevel ecn fund* r;ngslenfwoLden aangetoond die bestond uit rnpisselend r vrr geel oal{-enp, in rg;e. Ucren,ro,r.l ,

",/i.

Van dee circa 45 cm brede bxis werd geen regenhmgcr gevonden am de zuidkant. Een derde bouwspoor kwrm tevoorchijn m de ontpleisoing vm de toren un de kerhzijde. wic goed kijkr zal hier een daklijn ontdekken wamar dc nok net boven het huidigc gtrlf uitLont.

Dit dal< sluit aan op de lijn vd dc vetdwenen nuc Uit zowel de nissen in de oostgevel van de ro.en Js uir

Rntun,.ti. ,zn .t? /o u,vf^e De h"ste, àe ktk nln tun dt kDdexins zijn.m un ldÍ. i,s d. haphnr'

àt

'voor

t

opbouw,m

m

de nieuwe kerk. De bouw werd

door Disnà 'biioproepinge aengenomen'voor de son.

€r 22< C"rol g drn'.'' D. $. telirle bou{Lo'ren r"r.r echrer hoger. Uit diver,e ooren blirk rmelirk dr. .oor

de

"rrtdedine

v:n t-er'inrerier tose mbrchr.

lieden weden ingehuurd en a ook relfstodig mtaialen werden angeschali. MesteÍ riamêrnan srctrc! Lolkes uir \íolum L'ii\oo-L.c d kr. eg s6 r,ulden. en I r rLiv. r uirbeiàald voor mcrsclen cn arbeidsloon en ooL Uilke obbes had ziir aardeel." Hii onrvins voor her'na]<en var't binnenwerk ruim 42 Caroli guldens en hrd samcn ner Ulbe Obes ook'1arrcn op de kerk genaakt en punen gctcgd. Mogelijk waren hierbij de '80 \íoerdcr pànnen nei eenige vorsrer die.voo;2 gddens

w*den gekocht.

De kerlvloer wordt eveneens aprn verneld. Hiervoor

qo oen dric ronn. kalk

rnge.-hlrer

e*ri."ken

uur

voor I I Caroli guldeN en 1 5 stuivcr woden bctaald.

Rèevbrcn. ldn à. sirtune in i708, add#ij h.t dabb4thot d. panheb .ij" u.sehre,. Let o! àr b4p n à. unn$

a

Terug náa. 1708, roen d een einde lwam aan her oplap' pen En de oude kerk en seld beschilèad kwan voor nÈuwbouw. In de kerhekeninsen over de jalen 1707, 1708 en 1709 - opgsreLd door kerlqoogd Melis Broes làen we: vd Lieuwe en Yke Joannes Ykema ontwngen van basprokene legaten inr oude kerke boek aengetekenr tol honden goudguldens ed vijÊish Carolisulden md twee iàerrn ;nÍessen eo soo re samen rwee honden e" vijfca.gulden vier swri en verder van de Heer Grietmar Burnania onwmgen vijÍhorden Cargulden tor volle bctalinge van sijn oblisàtie net seven jàeren

inÍe$en en soo rc samen ses honden vijf Crgddení.

Een prnm srartkapitaal dat amgevuld met het geld uir het boelsoed (fl. 266-15 4) en geld van de griermar (o.a. @n oodes gelden fl. 100-0-0) voldoendc blcck om vroe&man Auke Bouwes Disma in tc schalelen

l

Sijdrse Ages nocht de vloer halcri voor eeq sulden en kreeg iets meer 'voor een praem vol sand' uiqekqerd.

'BJker en.uder hout rot het binne werk van de Lerli wa\ àfkonsig vd Pijter Hiddes vóor ruim 124 CÍoli guldens, een relatief hoog bedrag ;n ve.selijkins tor de resr ofhij ook de balke onder de peij (fl. r-8-0)ende 'mne bílen op de banken (R. 3'10-0) eÍde vemrel-

l

den de Íeken;nseb nier. Vah selike ode zin de bedra' ger die werden beraald voor de pronl$rukken van de kerb de gla.eo .. de ka"sel. De irieuw semaelire predichstoel kostte 110 guldens en werd uitbeteed aan kisrcnrraks Gerben Fsd;nants uit Sneek.z6 Doeke Otes onwing 108 guldens en 13 stuiver voor de glazen d;e naar soed sebruik werden seschonken. h de onwangsten lezen we daaLoveL het volgende 'Vm subsidie er drie ghezen van dc hccr griernàn onsàngen weegens Lmts penninsen nae àftógte van den hondenten pen. de somma vàn fl. 418 15 0'.'?7 Eèn forse schenking dus wunan een viede deel werd beseed am de vensten ling. Dc glazen mtr am glxroeden (brugstaren) beves risd, wervoor Harnen lans, neester snid, 9 gddens en 2 stuivcn betaald krceg, en vesierd met gebrmdschilder

17

Dè

lvknul ,

iTaB g.,Lrakt àou

O,ertuht tun de kdt.on'buóit tun 1708 ftLi"g hs 068,De ondndeh" dit ua benedn díznhóa.o utfr" zijn aliístren gerhiaol Aok het àakbethor had unpnnhelijk de* kktr

*itanabo

Gtbdt F*ài,aflB ,it S"eI

de wapcns.

Dit laaate blijkt uit

een post onder de

uitga

\r t-a- qJ, heNolger d".."rr gs, h .'er: 'Bcràrl. den lL' Mril -a- !r C: B: K ^'e hc, ,r;r r \cn

men der wapen glasen en veLlooden meti *beiís1oon tc zmer de zona vm agticn car Culden agr sruvos volgens qdir. No 99. f r8 8 ..'.

InteÍier

en

inÍichtiíg

vas er van oorsprong geen gewelfer kcck ner tegen de kapspancn en het dalbcschot am. Deze grenenhouten onderdelen werden daarom gcschilded. Uit ve*iestanen

in de kap bl;jkt det

ze

olijfgroer

wrer gekleud.

Mogelijk wo de verfleverdcier Tobias van Velser, die 6 guldens en 17 sruiven boaald kcegvoor'verfer olij'.

Een tweede post voor verf bedroeg 7 guldens. De&en Koops. eer sneker glav er deoratiesch;ldrr, kreeg voor het verven van het binnenwerk.Íl guldens en 18 sruivers

Het interieu werd zorgvuldig afgcwcrkt. Op de ruw

kram een pleisrerlog en het houtwerk werd geverfil. ln tegemtelling tor rcgenwoordig gemersejde binnenntrren

18

Dc vloer werd als gercgd samengesteLd uit estriklen.

Mogclijk zijn dit de hardsrenen regels vàn 35 35 cn.

'

die b;j de sÍaafverkzenhedcn in het voorporràal werden aanseffoffer De resels zijr bij de restàÍràtie in het middenpad ro dc kerk hedesd.

Na de vokooiins van hei casco werd de herl ingericht. echrcr Dier seheel volsens het gebruilelijke sóenr.

Zo is de preekstoel namelijk nier resen de zddntr$ geplaarsr naar kreeg dere een plck tegen de kopse oostgev€1, pÍecies rusen de beide ovale venstes (oeil de hoeuf9. Vóór de preeksroel werd ruimre secreëerd voor litftgiche plechdshedetr als doop cn avondnaal. ook kmm hier aan weemkmtcn tegen de schuine oostgevels eeo kerkeraadsbalk Een afscheiding in de vorn vàn her huidise lase hourer doophek vornde de over

gmg nar de nmnen en vrouwenbànken ter zijde van het niddenpad. Dit hek, voónien van palen her €en

bolbetroning, bestat uit

een borswe;ng van verticale planken beneden en gedraaide houco balusrets met een deklijst dafboven. Halvemege bevindr zich en deunje.

De,pgen$oordise m,nnFn -n,,,,rwenb,rken /,Jn. /,J het in hellingshoeL angepàst, vemoedelijk nog de oude bmken die in 1708 beschreven $d. De iwefte ballen' sieren nog altijd de banLen ààn de noodzijde.

Tusen dee banken en de toegng tot de kerk kw:m een houten wand. de pei,a, die de preekzeal sche;dde van

J,iid op d ,ttu.ptrNm ,6s,o.

Uit het hare.iaal en de kleuNrellin, g.n i. gebte\en dà, de nndqkan.. mer de deuren i, vernieuwd. oud is nog slechts her gedeelte boven de kroon, lijst, warop ook de boodschap. 'Oníanst aet 'arbrnor digheid h* uoo àat h r gepk t tuort t tuelh uue zíehh Èaa vlich ndkex. En ájt dadz$ ds tuool* èk hiet alÍz hao ai.ldc. 1:21 22. Een duidelijke boo&chap d;e ro.h ;n het niet noer zin sevallen bij de teksr op een Dê

$rnd,,u,

nos

tendeels gewijzigd.

memoriebord erboven. Dir bold n v€rnoedelijk verdwenen ,ofn J. s,le,,j \e,d ,nsebouwd. mosctijk ersctu in de vroege 20sre eeuw Danlcij en anikeJ nr dc Le€uwarder CouÍanr van 3 januari 1895 weÍen we wàr erop stond.2e De auteur schrecÊ le \esrhem sLaar boren de binn.ndeur der kerl.

'Nobilnsihus Juvenis Duco Gcroldus Mmem r Burnania, Griermanni Íilius, Acr. )OC primm templi lapideh posu[ 20 Junii MDCCIIX. Ma$c opifex 'e,um. Qu,. n,^ r I', ri,e di.rn,u,. lro,csc.opleii c rlminr .Jn.rlnand srn, pro.ul e renrplL nunina vàru rub Srn, pro(ul hin, fi.,i. quo. Êeu. .olir ;mpià Divi.QuD donus isià piàs animas delectat, in illa Millenis alibi gretior udà d;es Hunc pofta devora cohors portum salutis In gregem; ad oelos hac datur aldus de ruteÍr vd het s k ;h de L.C.: 'Dc rccr cdclc jonselins Duc. G. M. a B., zoon des Gricrnus, hccfi, 20 id odd, den cersten steen Rn de

'ln onzc taal', De

o!è"i sn

u

à" $o0rt6 bij àe bazbn uot

ht LeI

19

20 juni 1708. Groorc maker der dingen. mer henelsche hand het hcilig huk, dat wij bescherm U plechtigwijden. Ildde goden nogcn ver zijn buiten Uwe heiligdommenl Ver van hid dc afgebeelde goden. die het goddelooa volk eertl Hoc rcrnuaki dit huis de

keft sclesd

vrome zielen; een dag hierin is licÍèlijker dan <luizerden eldos. Breng vrome schaar hctvolk tot dse haven dcs heils; hp dezen weg is het gcgeven ten henel te gaan.'

Het nogal anti roomse bord is vcrdweren maar in het kerkÈ van Tnns is een vergelilkbaar stuk un 1699 bew@rd s€bhven. ook dit gaclildetde bord rcfereen naar de edste Íèenlegging en wcl door dezelfde n,ro van Durmania, die toen 12 jar oud wu volgens het opschrili. De teksr op het menoriebord in'lirDs is ook

ir

he,

l''ij,

rnan er l,r

se.,.ldea /" J,',r Dr,o.wder.degr a jn. d., h'e \JU ( r,. ,ol, vJn B, rnrnir 'il

bedachr. Van dn bord, det tegenwoordig boven een heÍenbank is sepLdtst. is bekend dat het van oosprong ook boven de peideuren hing.ro

wijzisinsen ne de bouw Lange tijd bleefde kuk ongewijzigd

en

werder alleen

kteinc ondedroudswe*zaamheden uitgevoerd. Slechrs de

Dn non/iebbd ir n^ ul gud urgelijbbndr zijn nd Mdtue,e" etn?ka/ i" W\then

20

,4

vloer onderging crige veEnderingeo door een vicnal bcgravingen. In r75l werd ten westen van het hek de zerk nn Í.e lohànnes Ykena toegwoegd, gevolgd door die van ziin vrótrw Trijnrje Grotius in 1 768. Een derdc Íeen En Màry Jàs Bouna, de vrouw van Theodonr

Ykema, dateen uir 1772. Dvr zrrk hg bij de ontdekkirg in 2000 ààn dc wesilGn! b;j de i"g"ng 'd de kcrk.rl Op alle drie zerkcn werden de wapens en titels weggeLapr in 1797. rocn ooh de gebrandrhilderde glazcn op r' 'rn l-er I rar.e gag re NiJdíJ {e,Jen. L n iJ j lare. zijd de drinscn van Vrijheid, Gelijkheid en Broed*schap kennelijk al behoorlijk afgezwalt m blijkt dc op uir de vierde e! laarsre smfstee". De.e

'erL

'm

4 sepremb* 1798 overleden Johannesl&enr Lwan ndr die van zijn oude6 re lissen. De sÉen is geheel onbachadigd, dus net mperochild en titulatuur overgeloed. ln hei begin vàn de jareD '50 van de 19de eeuw wordt de '.er k "*r o rdcrh:ndel gero,nen. Z' \ rnJen wc ir een begroing uir 1854 een post vab I50 g den voor eerl buirengewone rcpararie er verven van de kerk in 1853. \/ar die buitengewonc repamtie nrhield is niet duidelijL. Pas in 1861 doet ge,ien ccn opschrili op het gewelflrout een ccrte aanzienlijhe verbouwing kbben plaatsgevonJer'.,1 qord' Jr r e' u"g.vor dcn in de ,el.eri1gen. 'e Bii het rccene huseL vrn de ungetaste plarlten vonden de timncrlui Srtse de Jong en Doede \íijnsaaden t. plekke ran een gewelfrib, op de zijde dic tegen de r;b was

tkï apahift i,

patbod oa" H;llerà Meindz* vkena

Besluit Bij de restauratic vm de kerk en rcrctr is scbleken dat de ogenschijnlijk ecnvoudige ke.k roch een b;jzordere bouwgeschiedenis kent. Sporen wtzen op een romàds kerlsebouw ner de okrgelevede roren aan de weÍtjde.

De kerk kan mede dmkzij een schenkins in de l5d. eeuw ,jn versroor en h 1515 uitgebhhd etr weer hesreld. In

De

littutí. a%tdl*

tunsebra.ht.

Eàd

u^

d" gMlÍ r4na remi tuá

187A tu.n onda àe Lrp

dl

adt"

de

Hi z Me;kde,Í' Yh tl fltu .127.las. Santre zk.32 Keínelijk loldÊ.à de zichtkap nie neer en wcrd besloten oh, ner ah bij sespijkerd, de volgende rckrr

1861.7

veie ddere kerken n1 deze periode, de ruinre te over,

welven.Het is niet ondenkbar dàt bii daelfde wedr zaanheden ook de vloer wcrd àDgepekt w@rdoor de srafsrenen bij het doopheL onder een houten vloer verd-

Omsrreelc 1900 z:l de saldj ofki,"l zijn insebruchr of vernietrwd. Tussen de toren en de pei kwn €en zolde, ring, die viÀ een steekÍap in de zuidwesthoek roeganke-

lijk werd sehukt. De kant in her muumcrk

1708 lwam er een cinde àD de oud€ ked< etr werd her gebouw gesloopr en de boÍwhare.ial€n verliochr. Ervoor ;n de plaa$ verscheen een klein z@lkedie ner rwee ven srere aan weenzijden en de ovale oeil,de-boeufs in de oosrelijke gevels. Dc inrichting besrond uii eetr preek stoel, gesneder door cerben Fe.dhanrs, resen de oost nuur, cn een doophek net ten weren de nannen en vrouwenbanken aàn weerskanren van her niddenpad.

I e., pei$ Jnd. die in dê v,nege '0 "eruwwe"d,e,rim med ..heidde dc kerrual Lrn he \oorpo à,1 wJrin rt\ er toegarrg ror dc roren h^iqdr. De roren i. in de loop deL djd sewijzisd nur bqar nos vele bouwspo .en die ie$ verrellcn over de ooEpronLelijke vioeg l4dqeeuwsc opbouw. Zo zin er dichrs@rre balkgeten of de afgekrpte bogen d;e veMiÈcn nar €n krdwoen sewell opnerkelijk rjn ooh de nisies in de wesrnuur net àls de rijLer vorhseseven exenphen ;n de noordmuur rcr hoogte En de voornalige verdiep;ós. zeldAm is de klok uir 1353 die nogelijk b;j devohooiing vàn het I'oulwerk werd sesclonken door de seÍe,

lijke Ldidulpru.

Korton een boeiend seheel, de noeite wdd om net mdàcht te bezichdsen.

eens

vloerball<jes werden aan de west, opgelegd en aan de oosÍzilde op

pe. riL Jwe dr&g.onn, u,, ie. Voor

dee,ol rrlr

I

iF

noest de oude peiwand grotendeels wodc! vernieuwd.

D4 situade hietd md lieÀt zo'n 100 jaar srand. Pàs bii

íle lJr.e,dpJl .h.'voorpo."Js van cen toiletsro€p en ecn keulentÈ.

ijlisdervoo

icn

2l

NOTEN

1

j deze w I ik S!,tse len Êoeve bedanksn voor al e h!lp, nÍormatie en advezen bij het ondezoek en de tolslandkoming van di artike. Zo ook H leen de Jong van cle plaatse rjke commssie en Corneis Bakker ver der archivaris Koos Koopmans van de gemeente B

Wymbíitseradiel en cle diversê peÍsonen van het gehele

2 3 4 5

6

7 8

9

1

22

0

Hêt

laaíta r7Q4 moet 1701 zin. De auteur van de

kopie, Theodorus Ykes Ykema, heeÍt zich hiern verqist.

Ze VVW.Kch.n, aícheoogisch monlmenhummer 7952.

WaarÍneê overigens n et gezegd is dat eí geen kape gestaan kan hebben.

Het is net onclenkbaar dai dê slchling van de rêlatief iongê paÍoch e gere ateerd is aan nab j ge egen stins ooêd. Do pastorie zou dan de aanvankeljke dotatie kunnen zijn. BewLjs hieryoor ontbreeK rchter Dank aan llans l\,4o en PaLrlNoomen voor hun inÍormaie.

J A. L4ol en G. Vêrhoeven, Friere Testamenten tot 1554 Lesuwarden 1994, testamênt 15, p. 23. 'ltem voirl soo besp€ckt hyo dêr tzercke ofte paÍoen lhy Weslhem sex pondematen, ly.lsende op Alde mer in Siert Ga)4ya guedên, dyÍ hy syn ichtêr s n ioun hiede, ende dat schilmê veÍcaapie als men d€ lercke timmeren schlliel. ênde nael eer Ênde dat schl bewe rye ende rêgeryê maesteÍ D rck to Bolserl ende heer Willem, vicaíiuên adaer, encle Lole Ockingha, ende hyo wil naet dat Hessel dirin iaêsta sch Ll. Ook de pas bí€r'pastoor proÍieeft m€r 'ltem soo besprcckt hyo dat pêrsunnaelschap tho Westhem lwa pondeÍnaiên landi, lidsende endê op da ÍeÍw<eDl als vooís. is . (p 24) Ze ook O. Posha, De Saksische jartax n Fries and, De Yr7 Frès 35 (1939), pp. 51 82.

J.A. Mo en G. verfoeven, Friese Testanenten Íat 7550 Leeuwarden 1994, teíamenl 45, Heer Gofia, I juli 1508, p.l42. 'Ende <die> dissa lestawila ende teslameni naet halde wi , die schll syn êrÍênsch p jeÍf byspreckinge vêrberl habbe iot proÍM da tíia tiêrcken in Abbega, in Westhêm ênde ioe Wielsim.'

Teïng, l. (ed.), Reg,Srer van den aanbreng van 1511en venlere stukken tot de tLreenbelasting betrckketik.

Friesch Gênootschap van gesch ed', oudhe cl en taalr8o. l^ .roe -êêuwêroe 1880. DeÊll. pp 285 J. G. Oilema ed. , Worp Tyaerda van F ns!Ínagêesi, VjjÍde boek dêr kíonnken van Friesland, bêvatiende

de geschiedenis van hel begin der zêstiende eeuw, Leeuwarclen 1871, p.]46.

1l t Êeuwer, J. \an led.), Beneíiciaalboeken van Frlêslard..., uitgave G.lN. SuÍngar, Leeuwarden 1850, pp. 428 429.

12 H OldenhoÍ en M.J. Ydema. Geschiedenis van de parochje Sensneer Blauwhuis bí geleg:enheid van het 3Oo id',q

V.n

.ld

bAradn

t6.,

t4

àLgu.Ir\ i95' Du( A i

MeuLen. Bolswárd 1951. ze onder anderê hêt arch eÍ van de Rrjksdiênst voor de Archeo og e, Cultuldandschap en Monumenien (B.A.C.À,I.) en kantenart kelen n cle LeeuwarcleÍ Courant van 25 5 1954 ên 14 1958. Kosten íeslauraUe Í.26 €00,-. Bii de Íestauratie werdên gê e en rode kloos-

I

temopp€n van Schenkenscháns b! Leeuwarden aange voerd. Hêt loegangshek s aÍkomslg uii Nilland, ze: S. tên Hoeve, De skoa//e /an Nrlár, Nlland 1 984, p.35 Her sreenÍormaat s 30 32x14 15xB 8.5cm. À,4ei name de engte s opvallend voor de regio. De lo agenmaat bedraági glcm Hel metsevêbaírd neigt naar Vaams veóand. Opmerkelijk is veder de veela rode blilen

hlid ên gee kern van dê stenen.

15 De huldlge doorgang zal ul 1708 dateren, al ls er gezen enke e insciplies eên ouder deuide heígebruikt. t6 Ze W Berghuis, De veÍbnding tussen kerk en toren, ,199A), nr:4, pp. T 19'T35 Grcninger Kelken 15 1T J. c. Ottema ed., Worp Tyaercla van RinsLrmageest, Vierde boek deí kron jken van Fries and, bevaitende de sesch edenis van de vÍftiende eêuw (tweede sedee tê), L@uwardên 1850, p.243.

18 Zie Ollema noot 17, 1498, P.275. t9 Zie Oilema noot 17, 1496, P.253 ze ook D.J. van der Meer, Torens. torcnval en ioren bouw, Keppelsio& pubLikaie nr 42, apri 1991, pp. 246'259 ln clit airikel wordt, onderbouwcl mêt archiva ia, ge\dezen op de Íunct e van de toren als vllchlverb ijÍ b j overstrom ngen.

F. Steênsma, Nissen n Fíiese kerkenr reactiês en aan vullingen, inrKeppe/stok nr 69. d€c. 2004, p. 20-21.

De kleine depe opening in dê noordelijke nis s rnilns inzens een kortelinoqat ên qe€n nis.

Dlr kan worden aígeleid uii een post in hel oude Bozlmer rekenboek waarln spmkê s van een snt Jans caoele'. Vriende ike mededelns Ph lppus

nteressant is de vêmeding van êen tuÍsleenvondst in 1797. Pauus Schelleína (1752 T835), van l796tol 1802 secreiaris van het gretenilbestuur van Wymbritseradeel, schreeÍ h erover het vogende: 'Toen hel land omsÍeeks Abbega bos was (in clen deF tenden eeuw) was aan hei Weslhêmmer Vlet buten de Hemdilk na bj de Grcuwkalster Zill een Buurlschap van meer dan dertg hlizen Dil ancl bekend onder den naam van de Pastoor Íilve werd ln hei laar 1797 aÍgegEven en geëÍfend toen voncl men claar nog DuÍsteen en andere bolwstoifÍen enz. n den gronclvan êen hoge oudhei']. (Spreekwoorden bz. 322t ls 974, Tresoar). Schelema veÍzon vee, maar dat deed hj atjd rond een kern van waarhecl. Gez en hetjaada en hel fet dat hj as bestLrurcler cle grleienij goed kende s er anclels dan bilde derlg hlizen, geen reden om áan de echthed van de tuÍsieenvondsi te twjleen.

Viendê ilke medêdeing Phiippus Breuker, Boz!Ín.

Auke Bolwes Dsma staal o.a. ook als mr timmerman van kerk en toren le Lemmer op een gedenksteen l]t 1716 vermed Flij was aÍkomsiig l]il Sneek en daar o.a. betrokken b j cle grote herbolwerkzaaÍnhêclên aan dê Sneker Martnkerk tlssen 1682 en 1719.

25 Dere Íde Stefien Lo Kês zoJ in 1732 ool het bL ren ê boJu"r. bin" dê1tiÊLó t-ê t- i 4êÍr \o ijê 1ê ^ voor 249 Carol gu dens.

SardÍÍden aannemen 26 Gerben Ferd nants stierf in mei 1723 te Sneek en wordi n de slukken soms mer dê achrernaam

SchelsÍate(n) aansedlicl. Vrendeike medede ins q,1se ten Hoeve, N j and.

Een gebrlikeljke Statensubsid e van Í1. 300-0 0 zal clee utrnaken van het bedrag. Verder worden drê q azen genoemd. Twee (subside à Í1. 36 0 0 peÍ sruk) eÍvan ziln n iecler qeva aÍkornstg van de Staten.

Deze ziln ierug te viiden in de bronnen en zjn bete d ult cle geden van dê rentmeesters consumptién en van cle doÍnenen. Vrende ilke ínededelng Sytse ten Zie voor meer liileg over de pei: F. Steensma, De pe croaÍen, ii Us Wlrk 21 22 11972 1973) Bydragen wjcloan de netns Mr LlG. Oosterholt (1920-1970), pp.211-214.

Leêuward$ Courant 1895, 3 janlari rlbriek ingezon den. Eêngê opschíiften n Fíiesand. V Zie S len Hoeve, ,e ke* vá, ilrrs, Tirns I 994.

De ro vaf de Grietman en groolgrondbeztter SjLrck Gero t van Burman a b j de kerkbouw n Wymbritseraclee s opmerke ilk. Het opschr ft in TÍns wÍst al op beiiokkenheid bil zes ke&en. Weslhem (1708)past in de Íeeksr Gaur! (1685), Uitwelingerqa (1690), Ysbrechtum (r 694), oppenhuzen (r 095), mogeljk Jutrilp en Trns (1699).

3l Zie Sneker N elwsblacl 22 5 2000.

32 Van het opschrift s een Íoto gemaakt door Ben Gras ut Bauwhlis dle bijcleze woldt bedankt voor zjn reac 2A

DE YKEMAS VAN-\TYMBRITSERADIEL EN DE KERK VAN \ÍGSTHEM Cor Bakker

de

Tijdens onderhoud*erkzaanheden on de houten vloet van de kerk v:r \íesthem op 17 me; 2000, Lwmen tot

gá.Lt

ieder venassing vier graËerken te voorchijn. De aken bleken van de fanilie ltema re zijn, eedjds een voots aanstaande fam;lie van eigenalàe boereo, onwmgem, dorp.rc.h,e6 en b'Jli,,e^/medere,hren in d. grierenii \íynbrirsemdiel. Her feit dat leden van deze fenilie in

begrden ,in. wii't e,"p dà( ,ii in de kerl 'an '0íq'hem dc kieine dorps en kerfumeenschrp veel nacht en anzien hadden. Det zii, zolans zij ;n Vesthem woonden, sterk bij het wel cn wee van de kerk betroklen waren, bl;jk voór een bddgrijk del wel uit de inhoud rm 'Her Kerkboeck tot \Testhen, 'De kercke profljtelijckc Íaer vm d€n Do.pe wethen bmt gedurende de periode 1701J824. Een derde t*tbm aanwijzing hiervoor is een a.n de kerk geschonken. zilveren doop bekken. Besinnend net de na graven in de kerl< en de darbij behorende personen, zullen we mer behulp vm der relieken un eeo ver verleden, trachten een indruk te krijgen van dee berokkenheid.

De Ykena-graven

Vm de vier Vlem*smÊ'r.nen die re roonch,in krmen. lagen er drie naut elkaar ;n het niddenpad van de ke*, voor het doophek naar de prcekstoel. Een vierdè g.afsteen lag linla ;r her middenpad brj de ingmg van de kerk. Bij de latste resraunrie ;ij. de a*en helas kn hun oonpronkelijke plek revijded.

De sÍJztrken ziin in Bdede .raaL en de relar L goed lee'bu mar drie en de vrer re'len rijn bc*had,gd doordar de Familiewapen' op de ienen ?ijn qessehrrt. ook een klein stukje reiat op een van de rrken,

24

graÊtee" het gnfvar YLe Johaones Ykem, is weg-

Inteiding

en is dardoor rc goed als onleeshar

Dec be'chadigingen ziirr in u.l-q5 ruegebn"ht rorn in het kader un de Fnnse rsolutie onder het nobelemono van het paniottisme 'vrijheid. gelijkheid en brocder ,cnrp . her ni.r lrger roelurbrr rerd so. hr herzii

dood, herzij levend, frniliewapens en andere uitedijke rekenen van raog en stand te voercn. Her noet datna voor de leden vo de fanilie Ykena uite^t piinliik en trieÍ zijn sneest bij de zondasse ketkdiensten dke kee. weer geo"Êonteerd re worden net de beschadigde grafzerken van hun dierbare overledenen.

Mogelijk dar de geregelde confrontade net de gqolgen dee domme grafschennis de reden is g*eest voor

.a

het ambrengen van de hotten vloer

Her bere{i de zerken

"ar,

1. lae Johmnes \kma (t680-1751). Voorheen b;j het hek, de niddelste aL

2. Tijhie Gtutj$ (1688-t768). Zijn'\íeedue'', voorheen rer noorden hienan.

3. lohdknes Yh?s Ykm/t (1717-1798) Hun oudste zoon, voorheen ten zuideo van zijn vader

a. Ma,Jldk

Rouaatt''q.l -/).'L.grc Hurqou vr

Theodoru YLes llcma (1730-1821). Voorhe€n de grafsteen bij de insng van de kerl. Har man ra de derde en jongste rcon van

ïijnÍje

G.otius.

Zj wd

\'le

lohaones Ykema cn

een oud-taDte vàn Lietrwe

tunes Buna, (1796-1876),

de bekende stichtet 'an Íc Leuwarden. de Bumabihliótheek

Her e.htpur lle lohanne' Yltema cn l, iinrie Cro,i,,. kreeg 10 k;ndero waman er 4 volmsen *erden.

Dtn 15Jdne.i 1751 n

in.la

De familie had toen mn 1668-1875, is 207 ja Í aanengesloten, in Vesrhem her boercnbedijf uir-

Httu g%í./. E Éarc We Johtukn Yhtu in l"tun

d

V/ínbli tnd.à

AbebLLft

tuin

M.m"

Vol"'agt

Apn*i,&

70jtu/

oud

4 rdtid) .,

H€t Kêiklróêt

Lid zhiet

'Dir

tu:tea zijn

uo

tuwehdLi. Vtur

loor

en ,recl

lijkd

is het Lerke boecke

rotV6th€n r70r gekofr

De reniai,ge" a?

Foèke Rinries als

tertmogi van den arren

Mn htt

fztu;titudtd %à bkbturtk àa

F/iee tzl,c diebft

"a" O"b zía.

hÉ ua?e"

gnrht, fink n nth*

er

t

De belans.ijksrc bron voor dn anilrcl vormt de. de Lop;e van een hand-

gerSan-

ke àM ea burq<elner .m lut or àe k"dto?

Dè ktunrogrl n hd !tub l ,a" dz ardktunheid. De tte"

I'Jhr

Gniï

sain

Gor?

rir

dc

geschreven transcriptie van

hd ^.Fnele kskboek

s"l dot

H+ bpek beslat de periode 1701-1824 5 en bmt

S,e?k geho"

wn. (ax neàzàelins S. xn H.?w) D? hi?rhoyn .n,/"a ttw?È the seef tu, dzt d. tck'í i' wlsehdk.

e

K

neliih h.ef

bi

sdtun Mtdètisb n Uj heï íweL n tuda : " uohMst h li"àdasÉ". Ot d r".t i' dat 'treeie d' lan.netund"ià"s DíjÉseÍ knretijk wt tud!tub.t tu6 th het

r. $/.epje naselijh

dzzhn

";ct

b6.hd.lisà

í.

Dat waren dochtd Sypenie,(r720-1768) €n drie zoobs re weren: Johannes (1717 t798),}{aÍmen (1722- 1782) en Theodorus (1730 r82l). De kinderen rjn seboren op de ate \íesrhcn 6.3 De bo€.derij srond "emnumner noordwestclijk van de kerk in het land. Op de?f, plek woonr !u de fmilie Oppedijk. VaD 1668-1806 woonde! de Ykenà's op lrehbumner 6 als huurder, daarm tot r852 de aengeoouwde fanilie Rusticu.

Na r852 wàs *e Theodorus ykema (1806 1859) eisenar ven deze zate €n landen. Zijn zoon Theodorus ír8{s t406) boerdF J"r, n" hf, o,e,tjdea ,àn /rjn ouders ror 1875. HiiÉs de l4rsÉ in \ísrhen

woonaótigc Ykema.

un

de soms

neetaàdijkse afrckeninsen van inkomsrcn en uitgáven

D.r 14J"li 1768 t ik /1.h Hdt sêMt Trijniê G/.í* weeà"è mê Jahd

YI d,tdd

o,àddon bi"a Tzs'isjao a n Áhiet"an hdnl geae

".de"'

A!tuëh;,g.

Ooh

hiê n

jadlijks, $ns

.à

van de kerkgemeenschap. afschrifr, omsireekJ 1900 gcschroen, was rente

niercnd boer Theodorus Ykes Ykena. Ovesthen.

1836-1906, Bokwàrd).

fd ilitudpd '!ee(hzkt.

Hij sebÍJkte voo. her manuscripr 224 blanco bladzijden

de resrerende ecn algebracahier. wiskundig vàdea Yke Theodorus Ykema

an

Íudiemaieriaal, van zijr (veÍhen. 1806 1859), die nadt boe. ook landmercr tweede klxse was en in die funcrie rond 1830 ncc

werkte aan het kadutnal in kun brcns€n nn Friedand.

In 1827 had der her algebràged€he afsesloren.

Dc vader van deze rte Theodors is Theodoru \&es Ykemr í\e.thcm. I 8J I814) dre ror /irr Jo,'d ,r 1 844, kerkvoogd re wesrhen was ed dse$or vo de

25

waren De beide kinderen, een dochter en een 'oon dnTBC overleden. in 1919 en respedieeelijk 1927 D. originJe trrn- riprie i. ong eer { a 4 .m dil Pr m of heer in At fornaaÍ. In de negentiser jaren vm d€ ecuw

'orige lid, wijler

r:.

her in

r

on. geurer .om ni*i' DijldÍà (1913-2002). oPichter

bri' 'r

de heer Sipke

van boeLhandel, mtiqutiat en uitgeverij De Tille in I eeuwarden. lr dic perioJ. n door mii rl. de,c.rerari" vm de Connissie Ykema (\Tynbritseraleel ) een kopie ,r dc rran. rrpric genrrl'. De Íu*,,Pr:e /elfi' vu 'lllle in een boelenveiling van boekhmdel De gekonen. handen rerecht in particuliere Leerwarden nuat van is in hezit rm een kerkboek Het originele vrn her Microfrches de ase$or Theodorus ]ftena, boek en de inhoÍd zijn bij het Cenrrel Burau voor de Gencalogie (CBG)

D." 4

Se?íetubd 1798 ir

b Htt

g'tuí

in

Emdn. loln Yknd tunhen nedaigtt Kakno:<d uaa

o"à

8|jtut."

Opn{ki g:

de

\Wh 9

D*

ntu

.

k".n

nem í' sehdl

ankóalisá uemBlai| tudtdt in t 798, liet jtut tu íle o,w reli"sd. íht'p. ka tj6 un her ?drioíbt"E el ndanig utufàat h.t ddntu àu^ e nuie unidàe slaft. ïe

lnÈn tukn. D. red uràt a?s6ied tu6 tuii |dnelijl al' íanililurp hef sesaLt n: tr I: De FnA. hal,r zdèlaár In II: drie klare$tazlja pul: stuii. Ih ie*dn' /a"à het waVa in elb hnkpunt ea

26

D." 9 Nor

1772 n

ii

HeÍe seru' Md,r JaN

i" ld.n

Este

Ba"

d

H"surowzh

Theodo% Yhmd

entu

à.n

nadnd.n

od 13 jttl d leià

Opnelkins. Ook hiel h het Ji n ; Ln u ap en geh n I uesr tu I r'

glerenrJ wymh.rbendeel.

Na het overlijden vm over schr;jver Theodotu-s in 1906, zal her algebrasórift

Ed$criptie zijn ove.sesan mar zijd zoo! net

de

\'ke Theodonx

ll.ena

in Der Hàrs

De Ykena's als kerkrcogd Uit hct kerkboek blijkt dat in de ciLca 125 jàd dxt het besrijkt, de \&ena's nauw betrokker waten bij het wel rn w.r qn de k.rk. ,/o ,ijrur de 2l !e'k ele,,insen uir die periode 14 opffmaakt onder verantwoording van een Ykem in de tunctie var administrerend ketLvoogd en 6 maal k eer rckening doo! eed \&ema nede ondeF rekend. De eeste die rekenins en vennrwooding a{esi over ha beheer nn de kerLgelden is in 1703 de bovenseDoende Lieuwe 1'kena, de laa6te rekenins, oPgdrakr in I 825, is van Theodorus Yt<es \4renà (1783-1 844), a$e$or vàn de sriêtenij \íynbritseredeel. VaD 1719 ror 1825 berusrre het findcièle beheer .d de kerk onrf gebroLen en ui.'lui'erd cn alleen b:1e.n \Lem, Merlmardisev;js is de laatste niet-\1<ena, die rekening

verantwoording aflegt in her kerkboek àm de door mmnen gedonineede kerkgeneenschap, een vrouw. en

Op 5 olrober 1719 is dat D;eocke Douwes, de weduwe ar Je,.e H.nni'. JdminF.reend kukvoogJ die n de periode tdsen 17 september 1717 en 5 oktober Ul9

Huizum). Deze srierf

unwaise heren bedankt ir hdr adminntuiè Lcrkvoogden leden ioat

zonder nakomelingen.

Inniíe

(wsthem, 1867-1938,

is overleden. Dieocke wordt door de uan

orsm ingoètexe hatulen'eÍc.

h

dn

i"rnídi'liit

&n

4

j

"i

1817

!ïMt heï

o,*

Irhboek

Zii wÀ rerder rond

^,a..aaà

ttEl!'C11 .a, L-

aa,

l7l2

weduwe vàn Lieuwe lohannes \]{ena, die ovdleed en b;j wie zij de zooDs Douwe eD

lalLpltl+? ,",Lbrt

VifYkedai uit vie. senr*ies.

maakren elk meerdere

malen de rekening op en legden daanoor veranrwoor

dins

aÊ

Het zijn:

. Líe,ue lahdnns Yhmd (na 167 t - ciÍ.a 1712) . is de edse \'Leha die in her ke.kboek .ekenins en re.anrwoording afle$. Hij doei dar h 1703 en in 1707.

2. Yke Johdn"d Yhend (1680- 175 1), de jonsere brocr 1

H;j

Fota

M

her

dfcl,if

,i,

bd .os?tu

tdsitu n àr rrbta1odns nn

de

k.tikt kdkb,&. Hid d. ntut'

.r6.lrijE

Theo'lotu

wd"a

van Lieuwe, maakt dc rclccnils op in \7t1, 1715. t72l en 1727. Hijen zijn echtgenote Trijntje Grotis hehben beide een grafsteen in dc kok. Zij ,ijn de stànóÍders var alle \íymbri6 Ykemat. Behalve boer was hij dorps rechrer, onwange., bij,iner/nedercchtcr van VymbriaeLadeel, Volnacht ter Landsdage cn Dijkgraaf vrn de Sens- en Atseburrrstermeer

27

H;i woonde op srennonmer 6. In 1732 djdeds

de

bouv

van de kerL vm Sandfirden was hii ook daat de verdtwoordeli jke kerkvoogd.

3. lohdh"et Ykes Yhena lt71 7- 1798), de oudste 6on van Y(e lohdnes is in 1768 en 1782 de adminisÍeende kerkvoogd. Ook hij heeli een g€fsteen in de Lerk.

Hii wa boer onrEnser en bijzirÍet/mederechrer van wynbriiseEdeel, in 1767 tevens rekenmester vàn Iíynbrits. c.a. Contributie Zeedijken. Hij woonde op {emnummer It en (\e,m,'êdeliik \ rÍl-o2)'ortjn dood in 1798 op de Hemdijk wau nu'Sahrc Kauyl' sraat. Hij had daar land aan beide zijden van de Hemdiik. Halfiveg Vesthem en Blauwhuis stond m de

zuidkdt

tegen de

Hend;jk an, in

de

Atsebuuaternecr

nog e.n bi1 d*lide lande',ien ho'ende boe,rnhu:/ins en wen verderop richring Blauwhuis nog en woning. is dar zijn veder Yke Johannes, die na 1727 continuerend keftvoogd verder gaat, tot zijn dood

Opnerkelijk als

,n

I rl

wddeponen k.urrgnorccn.mur indieperio-

de geen rekennrg en verantwoording heefr afgelegd, althans niet zichrbaar in het ketkboek. Na ziin dood neemt /rn zoon lohone. Yke d< lnrnciele admirsra so i' dc balan' opg.maÁr. Darrbii r'e o,e,. ln

rs .

I

posniefsaldo van afgerond 562 c*olus gulden.

Ook over deze reLeniry is in het kerkboek seen verdÈ woording áfgelesd. een

Vanaf 1756 is het bijziter Joharnes

ltena

die

cpliciet

de

adm;nistntie voerr. ln 1768 legt hij ekening en vetdt troonlng àl in her gÍicleniihur r :neel over de irr.n 1727 tot 1768, d pciode En 41jdl. Er is dd een posniersaldo vm afgerond 292 @.. gulden. Zijn beide !lmo en lheodoru. ílneenpli,h,rge ,ongere broer. \skcnieden. zijn m.deondenetcnaar.. Als Dt de sricrman S.GJ. vu Bu.maha Rengers, de dominee Isá:ic Cahai en

Tuinhout (scr) en J. kn l.on (lldl?). ln datju 17ó8, zijn de broen alle drc alÀtandig boerend e westhm. Johannes op KáE l. HarneD oP sr€rnuhher 6. teNijl Thodorus zijn nasrc buu.md vu - en naasr is op stehnudmeÍ 5. een zate ren de heren

w

'uiden

2A

an

stemnummer 6. De in'loed van de dr;e g, broedcn Ylemr op dc ang van rulen in dc klcrne dorpsgemeenschap vm wesrhem en de kerk noet oP dat noment wl heel groot zijn geweest.

NÀ 1768 ziid er toi 1817 nog 3 ameensluirende Periódes van resp. 14, 21 en 14 jor warover een rekening wordt opgemaakt. (wm het o"rag voor en het gezag van eer Ykena aG kerlooogd in d;e djden a groot dar nienand

liggend

vr

de flor.enplichrige

lerkhJ.n

hem ran ziin i,.re

durfde re uekken net het venoek on ccs wt vàler net de cijfers boven raf€l É koh€n?t In de pe.iode na I8l- wo'dr ror her larare aËek, nd,rum in t8/< nog drie keer vetantwoodins afgelegd.

Voor zover is na te gun, is 1778 het enige jaa! g eest dat de verantwoording werd afgelegd in het grieten;jhuis re \neel. Dr oor ss ha ,l,jd ren huir qn een 'r de floreenplichtigc kerkleden in westhen. Soms wordr dc plaau n:er genoemd. ln I8l ' vo rd de rf,r\ening pla:tsio de 'hertomde Aerh vnwsÍl'.en. lde;hAê tu' de henornzle

foteenplichtíger, daarae opgeroepa b;j

abettenrie, h sho iging en hlokhlQpixg, te daen reke aing, btuíjs er Íe\q d"a z;jr adninístatie sedzrt den laaxte gedane rehening tot op hedzn'.

loharnes vhena (t7 57- 1829), aon vD Johannes Yhes nàakre in 1803 en 1817 de kerkrekening op.

Hij w* boer, dotpvechter en onwanger en dijkgraafvan de sens en Ársebuunterneei ln de Fhdse tijd' werd hij in 1795 als dorpsrechter afgeet doot de patriorten, omdat hij de geêiste loyàliieitsverklaring diet wildc

4.

Yhe

Ondrt de pariotien er in Fr;esldd bsruurlijk det veel En bakten, werd al sauw weer een

tekenen.

gezieo beroep gedan op de oude garde uit de regententiid Zo kmm Yke lohmnes in 1802 tertrg als Vice-Prqident

vm her bstuu vm het achate dtostambr van Friesland.

In 1809 was hii commissaris mn de Baljuw benoens het gerccht van het 10de distid Frieslànd. ln 1811 wàs hij maire van de eemeente Nijlànd. In 1813, ba het l8lo ro. n de oud. gnereni. dc lrrn,en. ', ' 'enrek 'r indel;ns weer wed ingesteld, schout aldar Hijwoonde

op Kátzijl. Er van ungudde dàt zij! overyrcot',àder biizitter Johannes Ykes \&enà (1638 ca 1703) d€ eente \&em kerkzoogd was, dan w* Yke Johannes de vierde generatie waanan deze tunctie vm vader op zoon was

;.

I

hcodoru. Yhe'

yr.a, ( I

8

{.

I

8{al. ahrerneel\d

Hij

was boe \íymbritseradeel. Legde rekening en veranwoording af in 1819, 1824 ed in 1825 áls her kerkboek eindigt.

Yke Johannes.

Hijwoonde op Vesthen stemnumer 5. Als wedur naar van Gaake Sybrens Koopmms (1781'1822) herrrouwde hij in I 830 det Fokehje BarÉldi Idzerdr (1789 1855), veduwe En zijn oudoon Yke Johames tjn dood in l8r4 me, \'ftema. Hij uoonde durn,

her

'o,

op Katzijl.

Transactie

lm

de

Ykem's net de kerk

De inkomsten van de kerk kwamen veelal uit de verhuur van landeriien van de kerk er de kerlenkoners of van op

digegsen obligaries oDw$gen rente. De uitgaven

b*lan

een breed scala van posten, die gaan over het onderhoud vm de kerk, het schoonmalen, bouw - en verbouwkosten aan de 'krmers' van de kerk, het rakrcnent va de voorzinger (deze tundie ws nodis omdát a gen cgeJ wc), het klokluiden voor de kerkdiensr etc.

Als de kerk net grote kosten kwan te zitren, werd door welgatelde leden wel bijgesprongen. Dit was het geval toen in 1708 eer nieuwe keft werd gebouwd en de broen Lieuwe en \ke \'l<ema|n 1707 "tues bes?lakèke kgatm h h* ouàe ÈrÈeboeh rungetehext" sanet wot 205 mlm guldo o 4 sruiver bijdrcegen m de bouwkosten.

Ib 1710 ontunst de kerk a* "Melis Broen en àc hqh-

nosh.l yL (Ylre Johntsvkena) nor het rctht un sebruik Mn 2 bíjn ere banlu in de lerh te venea .rr' a 46 Doó, de Jren rlrcn g.l de lin,n,,ële oo. ric qn de kerL weinig aanleiding tot zorg, onddLs het feir dat het mar een kleine geneenre rro, die overigcns war de dominee beaefr, grcombineerd wo na wolsun en zich kennelijL niet de lue van een osel kon pernirteren.

De kerk krees her moeilijk toen in 1795 de F.ahsed het land mren binnengmllen en de patriotten van de Batulie Republiek het voor het zeggen kregen.

Ha oorlogroerende lrrn\,iJt eine seid vrn de nieJwê Reptbliek die dar op har beun via bclastingen 6ij de burges cn ilsranties weghà'lde. ook de Lerken waren het slachtoffei Op 1 0 eÍgsts 1795 noesr d€ ke.k ven \íesrhen 'op Autboinne un Dirh Fo tei es J: Vnenoer Drubbè t200 gdlen àfdtagen zan dz Landl. (Yoor een dergelijk bedras werd in 1708 de nierwe kerk gebouwd). In novober en december 1796 an de l'rovincie nog eem 1/6 ro demude vo de bezittingen, mr neerkwan op in toraal rweemaal circa 101 gulden en in april, jÍni en septembe. 1797 nog eens 1/5 vm de wade v1n de beittingen, wat neerkwm op totaal driema;1 circa 55 gulden. Af te dngen an de onwangen van de nieuwe machthebbers R. Ripperda en H. Gonggrijp. Bij de afrekening van de kerk nr 1803 heeli kerlwoogd Yke Johannc 1'kem den ook afgerond 632 gdden meer uirsegoen den onrungen. Hij schiet dao dit bedng voor tegen een ren,e wn 4uo.ln I8l- qo,dr h.m di, bedng van ti,.r 632 sulden plus 13 r, jaar renre zijnde 347 gulden remgbetaàld door de nieuwe kerlloogd, zijn aóterneeÊ Theodorus Ykes Ykcna ji De ketk begint dan met een rekoft van circà 390 sulden. Dn bedrag wordt nu voor geschoren door dc groomder vao Theodorus Ykema, 'l heodorus senior (1730 - 1821), rentenieftnd boer te wesrh€m en weduwnaar van de in de kerk begnvcn Mary Jans Boma.

De renre vÍieert van 4olo, mn 18I7 tot 1819. nad 5% van 1819 tot 1822 en daalt daarna nor het schijnt nar 3.5 % bij de laatste Ílosins &n de erveb in 1824.

Een nan die direct de dupe wordt van de verslechterende finmciele situatie is de schoolneester van \7ohu"', Taco Krijrenburg, de ioorihgd'. op t me; 1796

bedrdsr /,ja .,ngi,À,emeni 24 gulden pe i:rt.

Kerhoogd 1'ke lohmnes Ykema wil dit per die datun kennclijI da.;ch rerlagen. là,o r.rp,eo, di, nie, .n ha gachíl tan uoonhgn' is geboren. Gedurende 4 jar 29

wordt hem nieis uirbetaald. ln seprenber 1800 heeft hij kennelijk eieren voor zijn sdd gekoren er onw$ÊI hij (.0 gulden

r.l'rp

rJ

ig sJ, r ccrLornr op 1 I I pí

i

.

Met dit bedng, in hal!aadiilse uirberalinsen van 7 gulden. noet hij het doen rot;jn dood in 1822.

Het zilveten doopbetten

Nast

de gmfzerken in de kerL en het oude kerLboek is er nog een voomerp dat als tastbare her;nnering uit het verleden de aandaclt vestigr op de desdj& jarenlarge rerbondenheid van de Ylena\ me, de ke l. He' i' een rm de kerk geschor <en zilveren doopbekken, dat óans order beheer vn de kaLholicke Lerl, rar Bl"rwhui'

berdst. De inscriptie erop luidrl

"Gerhmh

o

ux

I'Leoàatu Yke t

Afeínl

M Wrnb*sb

ztj4 ?,l4.4oo. lokptlt.B |d'tuLat81t.'

De schaal is geschonkcn nr 1843, een jor voordat l\eodoru. in l8a{ op t,l-jarige leeli,d nrer'e.d.

Het wd in een periode dat var Fokehje en van

J+l

Theodons

een

amtal kleinkinderen zijn geboren.s

De blijde gebeunenissen zullen de grootouder hebben seïhsp;r€erd tot het s.henken va het bekken aan de kerk. Her is nogelijk det lokeltjes eente kleinlind,

den"r hd.nnu-nJc Fol

l,ie

(l

2 184.2)rl.ee,nei.

gedoopt uir her hekken.

Het kerkboek eindigt in 1825 nel Theodorus \alcs }'l(ená als laatste adninistrerend kerlwoogd. Het k aannemel;jk dat hij, gaien ztn positie áls sssor va wynbritseEdeel, tot zijn dood in 1844 benoeienis hrd met de kerkff' nanciën. De schenking vm een zilveftn doopbekken aan de kerk in I 843 versterkt die veronderstelling.

De boren Theodorc

a n

anàrbant un het dootb.kkq àdt ;n 1843 àool Foheltj" rke-a a" tu kerb aed ge:thon|en.

t b.kk.h thd sè?/ofke e nná en een dianeter Lan t8.tm"dèbij e" ha.Ste,a,1.n,8 genelkt net e.n Mi tt,zh.P, hrt sehdh.,ldlrl.tïr I (=t813), t''Ie6tune|. ,4 S 1a7. qna"i"gr 742 A.M. S^tnnglz Gew.kr tu SbtrÈ 1835-t 873).

Hd

30

Dàr regen de àsesor van \lyhbritseGdeel, Theodorus

\km, rinda

hoos we,d opsfte\en drn .e8en de Ykmà bijzittes vs die s.ieren;j ;n de Íesenrenrijd voor 1795, bewijst eèn spotdicht uit i838 in her Fries van die ri'd. Her is var de hdd vd de dióer en schoolmee*er van Wolsum, Rein Bàd<es Vtndsmà ( 180 1- 1862).

Vindsna wr bdnlve sdroolneaster voorzinger in de kerk mn \ísdro en werd in die functie verm.edelik regèl naris seconfronreerd ner de (on)hebbel;jk reden van

kerlcoogd en xsesor Theodorus. Het vea heeli als titel: 'De Ióffen Theodorus \'lcmi. \íljand op ha kennelijk royate drmkgebruik vm 'us Assqsoi lucht maxs vin&nà,ijn gemoed n€ehr de dseso. vl;jmscherp op de hak. Het spotdicht is, behalve de ftel en de noot beÍe$ende de titel, doo. schrijve. dses ;n hedend@ss Fries ong@t. Het is eèn zogenmd namven: de beginlener van de regels vornen de nm Theodorus

Mer de dood ven asesor Theodoru in 1844 Lr u €o, einde aan de toch al verminderde besruu iike invloed van de \Aena.s in \Tymbri6eradiel. Anderc rijden wreD

rrgeh,,'l-n. {r,ii n" h.r rerl.el er de F,n.er ir 1811, de mànschàppij ldgzan mer @ker evolueerde nar een denocntischer vorn van sanenleven.

\rat nog lang bleel waren de hemóeienissen vàb de Ykenà's l,ij de finDciële zaken van de kerk van \resthen, zoJs blijkt uit ke.kelijke s$kken vu na 1825, die door zoon Yte en kleinzoon Theodorus als kerk, voogd ondenekend zijn.e

Met het venrek van de laarsre Ykema in 1875, in de per soon van dge Theodorus, de man aan vie w;i de Íany oiprie mn het kokboek te danken hebbeD, kwam een

eiiJ

rr

eFh

20

i",,ge

&rk

ighnd

\rl \Xrm^ in

\íesthen. Een ànwezigheid die sdieb hun posnie in

de

dorpsgeneemchap en in de grieten;j eeb even hnse periode vm betrokkenheid bij het wel eb wee vad de

DE LÓF FEN THEODORUS YKEMA')

T àLer Gkerptr) fersrán, as ís Ássesor her, H àt n;hmen; q'n holle is Iàn wittcrskip fer.

E lts sjocht n him oan: sels syn Írpnljcnd cach o nditst (ferie&) ic syn seaÍ,flechr sier elkie! re heech.

D o.k (s.k) k.êliÈh perear, as syn mírle Ís eltse oer' o pdromt hatde nimmen ea faD boarser Doch boei R opt innèn: "It is ma. in snplap in keal!"

U s oardiel is nylder, en srier as in peal.

S kink dus nar ris yn, Assessorl l snakket goed.

Y (jo) binne wat roarrich: ln stpLe is ret rsjoed

(fdkqrd).

K èh. iboen cr sc

l

dr

r

ilóe, rrpie j^ de r"rr ur:

or $o

n .qr'". ro .o ',órile 11 M yn mrd n dus rochris: Tirker fe6ten, A s Ís Assssoor hat, hat rimmcn yn t làt

E

,.iuch,

,

1838

*) Asessoor fenne Crierenye \íijnbrirseràdeel.

Sandfrden,

Rinsuil: uiide bhk

3T

Bronnen Behalve het keíkboek van Westheín (1701 1824), ziin clt: Bakkei: G. (íêd.), I^4lrbrltserádjel. Skiednis fan in Grcidgnênei. Boalsen, 1 97 4 Buma, T.J.. De Auma's va, Jutriip Han,n'efts Gens Nosrra, JaaÍgang >c(X p33-38 en 69 73.

stoischê GIS Fryslán, Tresoaí, lnternet ww.hsgis nl Jong, Jele de. auwa Wábbaz Ie San.firdên. ln: Geneaogysk Jiêrboek 1999. blz. 7-94 Fryske AkadeÍny, Ljouwerl.

Kadaslrale en Píekadsatrale Atlas van Fryslán Wymbritseíad el SÍd en DryLst. Fryske Akadeíny, Ljouwerr, 2000.

Kerke ijke stukken van Westhern over cle periode 1838 1464.

Pr esteÍ, E...rr aeknópiê geschiecienis van H

Wmbftssadêds cun anneis Cantibutie zeediiken J.F. van DrLtten, Sneek 1915.

Feinslra Alberr. 'Iol genoegèn det besteders' 9OA iaar kerkh i starie van Sa n dÍid en Uttreksel Ílorcenkohiêrên Westhem (r708'1858), Siemkohier 1698.

Windsma, Fein Baukes, Samle Dichtwuna Fryske Akadem,v, Llouwert, 1981.

Ykema, Johannes Aure iusz .. De flnanciële op en afgang van Johannes Ykes Ykema | 1 822 1 891) (!n e gen beheêd HardeMik r99a Ykemá , Marten E.. SÍamboan fani e Ykema Wwbritseracleel). lnÍet n Íamttt e \kema.

NoTEN

1

Trlnle was een dochlêr van clominee Theodorus Grotius van l.,lakkum en achlerkleinkind van Christianus

Berrarou S.nord'

L dSlêrrr9á.' boi b,

..

grondlegger van de Schotanus-al as. sypei ê l'èêfl ódren mêl 1aê' ,r]d,l Sv -e Sy4^ês, boêí te Smallebrugge, een bilzondere graíslêen n de voín van een staande, vied€nte, bewerl<tê stenen paaL op het Buma kerkhof aldaar. Zij s grcotrnoeder van de in de teksl genoemde Liêuwe Annes Buma. Twe€ van haaí daar rustencle Buma klenkinderen no€mden zch

3

waarb j cle e genaaí 6n de gebruiker werden verme d Een lweede systêem van reg stratiê van landeigendom

zjn cle zogenaamde Ílorcenkoh eren, waarmee tot 1858 de hoogtê van de Í oreen€nte, een grondbejasting, werd bêpaaLcl. H er n wêrdên pêr dorp met !n êke num mers (forcennlmmêís) pêrce en met hun ligg ng en grootle aangegeven en de huuMaardê, benevens dê elgenaar en de gebruker van hel beÍefiende goêd.

De eerstê Ykema in

Wsthêm is .lohannes Ykes Ykema

(1638'ca. 1703).

Johannes kwam van oorsprong uil Sandfirdên. Zijn eelste huwe Ík ínet SioeÍdtie BaiJkes in 1657 voerde hem naar Abbêga n 1668 trouwdê hii met Beynsk Wybes, boêrln 1ê Wesihem. Be de waren kott daavoor weduwnaaí en weduwe gewoden. Zj hadden elk 5 kn cleren uit hun eerste hlwêÍk Ze boerden waaschinljk op de boerder4 Westhem, stem 6. Al in ca. 1675 irouw de Johannes, opnieuw we.luwnaar qeworden, voor de dede maal, nu nrel Yeskje Harmens. B[ haar had hi de zoons Ueuwe (na 1775 €. r712) en Yke(r680_1751), die we beiden a s administreíend kerkoogd in het kerk boek têgenkomen. Behalve bo€r was Johannes dops' 'ê l- e. ont\dlqó ênbi7-ê rederehlêlvardeqF_ ten j Wtmbritseradeê . De aatste Ykêma n Westhem was Theo.lorus Ykema, (de ove'schriivêr van het kerk_ boek), kle nzoon \an Theodorus Ykema de assessor H j vertrok in 1 875 naar Hommerts. EêídeÍ was zÍn achier achternêeÍ Johannes Ykes Ykeína (l822 r891),

/oo, vdrdêMídêê$ho-

cloor S len Hoer'ê bÍ de dêF dracht van de kerk aan de Stchiino Alde FÍyske Tsiêrken.

Foketles zoon Johannes (1822 1891)uit haaí eerste zin hlwe ilk mel Yke Johannes Ykema, krêeg d e per ode hlweLilk met Geêrile Abma (1819 1857 ) n 'ril de kinderen: Foke!ê, (27 2 1842) en Ykê {14 6 1843).

Ze nveitansÍjst, opgêmaaK ln de stemkoh eren zijn !n Fdêsland in de I 7de en 1 8d6 eêuw de per dorp behorende onroerende goederên opgenomen wááraan stemrechl in dorps_ ên grletenjzaken verbondên was. Een dergeljk stemdÍagend goed was gerêg sÍeerd onder een eenduidig slenrnlmnreí,

vd1\ildt he. m'l/i_

vertrek naar Uíeterp in 1 856 voorqeqaan.

Dat de Ykema kerkvoogdên gedurende tienta len jaren gêen verantwoord ng aflegden kan iggen aan hel Íeit dai zil n de giêteni t€gelitke'tld de Íuncl e van b jz t_ ter/mederechteí oÍ assessor beklêedden. ln de hoeda nighed oeíendon zrj cle contrÓlê u i over het behêeí van de kerke iike goederen in dê griêleni Wymbrltseíade€|. n Westhem wa€n be de Íuncties, conirolerende bilzliier en beheíende kerkvoogd, gedurende lange iild in een en dezelfde oersoon vêreniqd en controlêeíde bjziter Ykema het kerke rjk bêheêÍ van kerkvoogd Ykema Vo gens Albed Reinstra ziln deze banken bii cle laalste

Curriculum vitac

Theodorus zoon Yke uit hêl €erstê huweljk van Theoclorus met Gatske SybÍens KoopÍnans kreeg bjzjn tw€ede echtgenote Alje Aukes F.ankena (1814 1869)op I 3 1843 een zoon Minne.

Mel vrende!k€ clank aan Albert Fenstra voor de kop eén van deze stLrkk€n, benevens het beschkbaaÊ stê len van de roto s bij d t art ke en de nlttigê slgges

O,tzththddik nr V/drh dt olir.inr

Cornelis, Bakher (\índun, 1934) wr Js liteÈtuxrondezoektr wdkaan bij KhÀlA. Árnhem. k nà ziin pensionering sedetaris van de Commissie Ykena (\íymbrirscradccl) cn redacteur van de nieuwsbrief ''YkemaNieuws'van d* conlnissie. De uit T leden hr.r:rrJ. r - e \ <en r. rcl.i.L ren doel "m rn "mn de historischeen genealogisch gcgÓ-crs van de farnilie Ykn4 a&on*ig uit Wymb.irseLadiel, ccn ídnilieboek

t832.

" u" Vtehet"', Li"ttbotk ( oa tust rd,, d. tutk í.at Í.n (lehtndl niá,1."/born, dt trd[ Dird 5. ddnfiar, ate :tennunm 6. PtrL/t on'/er kdk x àe 7rt. D? Kdtijl "rnthr L t 768 tundot d. dtir |rnr: / tnnns, Hdrn." cn Th do 'L6 Ybena ÁL af

tunnrnnr 6." !.,,tunnt

^1bijl,

5.

Lrtk:ba.n n Bld"uhri! ,.r zihíhMt D. H.nàik 11,!tt zLlr rln tur^tui.ldn kns W6thm ntut lrtl'Lo'tn ldns Bllatuh"n. Halfu.g tuk" Wetb."t d Blatuuh,n nand .t" ttuktu ho. .ri, di. .ok bhao/d. bi lt tznl.ijt" tun ,L tut. ap Knkitl, rar d" z"iàz'tàe u" 1" H&drk rehs .

D&flure

/i.h1,tg ukubhx.

hunl

zich nog

rr

aming

33

DE KERK VAN\7'ESTHEM IN HAAR OMGEVING Lmgs de Hendiik Aan dc H.mdijk ru*en Blauuhur en Oo'rÍem ligr enlele honderd€n meres landin@a.ts op een terp hei opvallende kerkje un Vestheh. De locatie is een oude nedemnins op de uilburen" Felebuoren. À in de 9e eeuw noeten er mensen hebben gewoond. In de 1le ceuw staat het dorp, mer thans circa I 00 idwoners, bekend a.ts wochum, een tmelijk welvarende visserplu,' remidden \Jn e€n uirgerrekr pl*'.ngebieo.

De Hendijlc aangelesd lans de zuidkant van de Middclzce, bestaat uit dijlen rondom oorspronlelijk op zichzelf stmde gebieden die rot één seheel zijn sden se'molcn. loen de Middelre di.hulibde -erd hii ver volgens ingepolderd. De H€hdijk diende tot diep in de 19e eeuw om het opsstuwde Gee)*ater t het merengebied te keren. De dijk, die in 1854 werd veÍhàrd, list bij \íesrhem ruim 2,5 meter boved de omliggende

De henmen vornen een reeks vm binnenpolder aangediilr regen de Hemdijk. Der laagselcecn polden. onringd door dijken voor warerkering, hadden een natuurlijke atuatering via sluizen. De hemmen sÉdnen uir de l2p eerw en hel'ben ror de 20e eeuw getur, r io neerd. In (de) westhem venamelde het water z;ch ;n de zijlroede als toevoerleiding md de zijl, waar het ve*olgens werd gespuid in de neren.

Nà BlaÍwhuis begini, in oostelijhe richins de Hemd;jk volgend, het land vo meren en poelen. wieJcn en hoppen, rochtsloten en weteringen. tand nier alleeo qn hemdijken mar ook vm rigen,

ketlingen, schaÍingen, dÍeien, klyn- en laipgrond.

Een gebied war de boeren net tientàllen eetrvoudise elekrische gemaaltjes het wrkele evenwicht tusen land en water traótten te handhaÈn. Zij àd zij neÍ hun

rbeiden en knechten

hebben

r

het water geleerd en

benrt om een karig stuk brood te hnnen venlienen.

34

Zondags schoven a ook gmenlijk an in d*lfde kerkbanked. In het zuidwesten van Fryslàn heeli de roegeJagen do ir son nige delen net mdere sociale verhoudingen. on die reden zijn de kerkcn nog in beheer bij de kerkrentnees

onrkerl.liyIng dm ook minder

re6 en bezit de stichtins Alde Fryske Tsjerken ;n zuidwest Fr1,slàn geen kerkcn, bchalve in westhem en

Uir.rellingerg.

Op her gebied rond !íesrhem is van toepassing het Groninger gezegde:

7e woorden slechs die herinneren sÍ;jd tesd werer en srormen.

aan de eeuwenlage

OEÍgangsgebied \íesthem ligt op de uitemte

grens vm het terpengebied.

Voongaande langs de Hemdtk vedderen de uitsansen van de plaarsnamen. De achtenoegsels m, -terp oí wenl yerdwijnen. Achieroh kijkend ziet nen de dorpen

Hieslum, Greonterp en Tjokwod ven:gen. Bij de neer zuidelijk gelegen plutsen ve*chijnen de achtewoegsels

ja

(Ábbega, Oudega, Idzege, St.

Nicoldsa enrcvoort

en huiren (Droisterhuizen, OsingálÍizen, Lyrshurn, Idske uizen enrcvoon).

Ter hoogte En FeFebuoneo kronkelt de Sylroede zich

de kcrk heen naar De Kat, een andere dtbuo onder de Llokslag van \Verhem. De klokslag w* het rechtsgebied van het dorp buiten de eigenlijke kern.

De bewones vm de klolclag werden wel de buiteo of uirbuursten genoemd.

De Kar - een oÍd woord voor sluis ofzijl list pal aan de Hendijl waar voorheen de uitwareringssluis van de

on

Sylroede hg.

Het woord kar vinden wij onder andere terug in Kadijl en Kathuizun. Vernoedelijk was een kat een sluisje of schdfwuruan het schot verplaatsbar was in venicale

De zijlen in de Hehdijk hadden aanvankelijk enlelvoudise d€urcn, die u;rsluirend de ontwatering dienden.

Vanaf de 1 5€ eeuw kresen de wteren nr dit gebied eer

*eds belogrijker dkeatuncde. È onEronden op sonnige plaatsen sluizen mer dubbele deuren en kolken

on

schepen te schutten.

IGlL:trof De gràcht rond het kerkhofvan \íesrhen, die in open verbinding saat net de Syl.oede, is sedeekelijk blijven besman. Op dit prorestantse Lerlàofstan nog eileic oude, b;jna onleesbare gntuenen wn katholieken.

Zo is er de steen van Jetze S. Dijksrra. Hij Íierf op 30 jJd nJ re /:jn rorembe' lR\8 r dr oJdrdom 'Jn 8a voozied van de H. SacraDenten der stenenden.

Zijn vrouw overleed later en werd besraven iD sewijde erde op het in I 870 gerêed gekomen katholieke kerkhof re Blàuwhuis. Nàderhànd z;jn er seen karholi€ken neer begreven te vesthen, waal overisens eeD srukje s ijde

gtond voot heo wu gereseneerd.

Blauwhuis, een oveveg.M katholiek dorp. werd een sree.ts onvansrijker uitburen onder de klokslag vm wesrhem, rordar her in 1950 een alfstmdig dorp werd in de seneenÍe \íijmbritseradeel. Met regenwoordig zó n 600 inwoners had het wesrhen dd ook al idg óveÈ vleugeld. De nachrige toren vm de Sint Vitukerk, jn 1871 sebouwd in neosotische srijl door dchitect ftere Cu) De i' in dr wiide omrreL donirmr mq eu ig.

^.

IGtk richting. ln dir ve.band La! ook worden verw4n nar een gerchilde.d kedean in de Terprsjerke te Al<krun, qd in cen Lmi ieqrpcn vàn Pier /it .rÈ. H j $- ir l75l "s.hrijver vah eeD Conpasnie Inànrerie rot Ackrm". Het mpen veÍoonr een zijl. De zijldeur ktur worden omhoog getrokke! door een katrol, die in een kerrins opdrait. Het woord karol doer hier merkwau, dig àd. \ílar's in a nand

lnniddels lisr dar her bescheiden westhemner kerkje met fose roÍen, wDrtegen her baar ve.houdins klehe schip mer koor zich àdschurk. \íuivend riet in de Sylroede en loomilgen rond her kerkhof. Een oord van sdhe. Vanaf hier loopr e€n LuÍiek kerkenpad door de

weildden nàÍ het nahur;se Abb€sa.

D. Ler( n gebouqd in l-08 en hfl,, €envoudigr banken, her doophel heeft ged@ide balusrcre, evemls het hekwerk vm de galerij. een

hernoniÍn. In

op

de galerij (kreake)

srat

de kerk/oer iiggen grafsteno van de

ranilie lJkena- Tijdens de resrauratie in 2004 werd een altaarsten goonden, die een plats heeft gekregen onder de houLen vloa in he, lirur$c} cen,rum. De.,een i' na her openen vm een vloeduik

zichtbur

Rond Ia50 is welhem her toneelgeweeÍ vrn wi{en tusen de Schieringers en de Verkopers. Hierbij wu onder endft bet.okken "Hesel op da Hmdyck". rommrg. bronnen rprcken qn He*el qlb:da. Zijn qiro lag aan de Hemdijk ruso wr.rhem en Bhuwh,,i' D€ sdns ;s id 1443 "u)'tsheroelt ende rer erden ghewor pen". In 1452 nàálte Bàuct, Hasels vrouw, hur testawe'rh.m'onwins menr en de irerke oÊe paroen 'hij zes pondematen lmd, dat pr nochr worden verkocht 'ïs nen die dake tinmeren schillet ende naet s".

De ee.d€.e kerk is bschadigd bij de twisten en later

heli

er

bnnd gooed.

i' opg.noLlen uir rm de tor.n n oot spro*elijk in steen ovemelftl goeesl De eenvoudige deur die hct voorponol van de kerk net de toren ver De roren 'tim, uir de Ire eeuu en ldoosrcrmoppen. Her ondente deei

bindr dareft uit de l7e eeuw. Am de torenzijde van de deur stau ingeke.fde huisnerken en jaarullen.

In de klokkensoel vo de toren hangen twee klokken.

Dc oudrre dareerr ui, I tÍJ. ;4-0 kg m€r trn drseter va 90 cm. en heeft als opschrifr Jeu, Muia, Bartholo mcus. Vmn' *ordr de nm m prroor Lu'delli*

-

houten wiel wuover het klokkenrouw loopt.

36

alle torem

dm

lm

hout is zeldmm, ondat in vrijwel

wielen zijn vewugen doot ijeren

*d-

plmn. De keft is gewijd an de heilise B tholoneus.

Hii behoort tot de agenamdc exotische of oostese heiligen. rru'mee men in onr gebieden rirden' pelSrimstochten in draking kwam. de MJaiÍ dF.ipelen \rn leb. Hii eu Hij \6 dën

'M

Jezus' boodschap vooral in Árabië eo Mesopatmiê hebben vempreid en in Arnenië zijn rcr dood gebrÀchr.

Op de torcn staat een ham als windwiat trit cir€

afghvd wn rcrp lmdcijen rond de kerk. Dadbij is v€el tufsteen etr ader bouwmateriaal Íit de 1le cn l2e eeuw gdotrden.

In 1980 werden kert, toren en herl$of€igendon vm de 1700. In 1797 werd begonnen neÍ h$

en

stichring Alde Frrske ltjerLen. De kerk ligt in een open lmdschap in de overgng nn het rerpengebied vu Westergo nar hêt merengebied wn zuidwest Fryslàn. Het is een authenri€k gêbied mer vermsende beelden, dat tot een halve eeuw geleden 's winten gedeelrclijk onder wàter srond. In dn gebied leefde en werkte de dichcr, schilder en kluizenaar Ge$en Rijpne (1878-1963). De volgende sroÈ un één wn zijn gedicrrten lijkt voo. weshen te zijn sschrwen:

h hod tie rs

o, iín'd toèt h sinnefiar.

heech

nfetfan

Blírkt tsjin

ít pearljend binelron yn h;llnhdon.

,* Éearlkn

66,m.

l-0 ls., ,lrderer daLeert uit De sndcrc klok I 639 is door jacob NoÉman uit Leeuwarden segoten voor \íesthem. Aan de luidas mn dee klok zir nos een

o

Een dergelijk wiel

H.11 Algra

NEO-GOTIEK: NIEUNT OF .RETRO"? h* lichm

op

rnu:,.n.hrirend Df c(n-udi.vr workm,de

vaden van hct "nieuwe bouwen'geweest.

Toch komr er iond 1920 vrij àb.uF een einde en de wardering vm de neo gotiek€ of óeojomaadse kerk.

nar ook het Lerkje lijlen $boerseeÍd te tjn dit de wije hdd.

Marrini van Bolsward of Fmeker,

En \íesrhem

van het dorp of de stad

rcr

Íedercen dic door de Friese dreven toen en let op de kerken en kedies lalÍ hcr op dat o zo'n verschil in beleving {hÉrblijli ru$en de echre "oude" en die vm larer tijden.

Aliemaal gebouwd volgens eenzcifde concepr, cn toch zo

zij venezen.

ook schuwden zil niet de toepassing En hoderne @n.,rur de, J. iiarcr overkrppilgen. Hui de. oÉ,'.. -rei niet rlden de kraamkmer ven de lÍgendstil. Zij tjn de

De bouwer hadden cen nodel voor zich ofeen schets en merselden, sclaalàcn en beeldhouwden er schiinba* op los. De handgevornde steen en de ter plelle gehou wen kapitelen, in allcrlei fornaten, voegden dar het hunne aan toc. En ziedur de levendige en vlezige bouw werken die boven dorp ofstàd oprijan.

De kerken ;n de neo-Íijlen hcbben drt veel ninder

Dàr klopr: ze zijn Dier nad ccn nodel geboetseerd,

nar

hêt psseÍ en schiedood seconstrueerd volgens een op . hrrl gelfle,de bouw,.lcning. De *.1'ire, r he*r .er opdracht gekregcn, een budget roegewàm, en botrw rerreh sezien. en gat det eigentijdr en vakkundis oploe sen. Hii rekent een Lerk ;n zÈh he.halende modules, cn sedachr in fàÍ,rieksdaris veroa.disde bouF narcrialen. op màÀt geaagde balken en plaoken, balstenen, kapitelen. vloertegels uit de caalogu;

konon:'noderne" bouw Her budget noopt hern oveel hogdijk kdk voor een zó iaag nogelijke prijs te leveren. jls @r srreng, srroeÊ Vandau dar de neo kerken er en soms wàt sai uit zien- En ook wel eens war spichdg en schriel. \(/ànt het noesr betaalbaar bljjven.

dik

rn

der

beperkingen roonr zich €chrer roch wel eens de

meeÍer Grootmesrers als PJ.H. Cuype6 (1827-1921), Tj. KJ,p-^ ílR\-.1a4 ') olÁ. Tcpc í1810 q20)si.r.n àen hun onverpen visie nee te gcvcn cn allurc.

Zij wàren álle.mióst slechrs kopieeder van een ve eden.

Zij D.hter ànsluitins bi de regionale bouwrrant, en verbonden die net gegevens un de Eulopese bouwc ruur Bijbelse nodevei en maawerhoudingen uit de klssieke

c

tuur I-Iun sebouwen zijn akijd onrworpen

Leetud

d,

Sr.

BorilznLtkob

37

ze, vooral in RoonsMen wx de "retro-behoeftc". ccn

ccwild ofongewild vooragen

Karholieke kting. il oude kerk an de protestanten kwijt gcLaakt, en droomde zich h;i de herkvhq een kerk toc die alsnog zo goed mogelijk dit rcdies compenseerde. Men vroeg de archi Éct ón een nieuve, luisteÍiikc, keÍk màer bcdoelde e;genlijk een herboren niddelecuwse.

Dir bleek een ànachroDisfte. De middeleeuwse Lerk wàs .cr e'.ne re rrenlrl wrrrn m.n ror:dlrep rr r dcvo rnaar

dootie,

van doopvont

ln de nesentiendc

nar

pree!<stoel en vcrvolgens

eeuw was de kerLgang terugg*aLlen

ror de meeÍ roedoze beishe;d vm de weeL op jc pluts bliiven met als enise uitspattins her sraan djdens het oangelie en de gmg naar de.omnuniebrL ln ee! nret banken volgestouwde ktrk kreeg ner Iot vm pilaren, zodat het rltarbelletie sons nodig was on te ontdekken hoever het opdragen van de rnis g*ordetd wx.

De ov*dad am decoLatie en beclden begon als storend ervaren te worden in een periode dic aankoeste op sobcdreid van arnHednrg. En opeens had men genocg van dc bouwrat en bcgon de grote slachting ondcL de

Nu.

rnis j,,, r.. . d.

oog voor J- nioelerr .

deze geboren

,

woed. g,

n her

r-d. vel

krirgr uee

lunrer un.hrp rr tnti'

zijn. ook wordt, schoorvoetend, de

vaste

hand bqonderd dic deze huizen Gods getekend en

En log iea: Voor her geslonken k*Lbezodr ziio de ncogoticke lierkeh zeer bÍnhalrig. Door de pilaten w6r.lr Je o'crgrore r:in'e ror zull.e or, nr' h..lii\e n op ir gèconpdrnnentedd dxt ook bij maser kerkbezoek toch een emgenarne indruk val redelijke buetting overblijft.

Heeli Cuypers nooit on gedachr nur het hccít een onverwrótc nenaller vd zijn tuvre opgel*cd Dat doet dc geschiedenis wcl vaker

38

Rkxutr^.

St.

VituLtj*

STICHTINGSNIEIJ!íS Donareursbijeenkomst op zxterdag 27 oLtober 2007 te Ahkrum Op deze bijeenkónst ib

de Terprsje.ke zal een d;a,

prcseltatie worden vèuorsd door de heer Reinr \íobbes re Hrir rg. . .-, , ",N ,Ja de s,r.h,ins o,rdf croninser

K. l.n .rr Vu. ur Hfl I oo8errnd Al. ordrrucrp i.

van de cuftuur vur dood en begrÀven begint in oóze gebieder bij de hunebedden, de gráfheuvels en de tcrpvondstcn. De nr hct vroege christendon ontsane sewoonre in eD rcld de kerk re begraven houdt op veel plaar'en rrrd rot op de h [dig. d rB. I rric cn . ur:eu/c morumen.en zijn oN naselaten in de vorn var srcofagen, epiÉfen, grafnonumentcn, zerken cn rouwborden

rj p..1. ,oo, on, sebied /iirr

de

jk

gede, oree de

se,ko,en: de cuhuur van dood en begraver. Her verhaal

grafstcren met synbolick cn vrome. berustende. soms schallce, maar altijd onroerende teksten.

Ahbtun, Doopseziflàe furI

A*1r, . PtuAtn

^.

b& 39

Zij vorm€n

onze stenen dchieven.

Voordien vestrekt de

kdiryo

voonittd informatie

over onrwik-

binnen de Stichtins Alde Fr'ske Tsjerken.

Naast het bepden va het Petrus nn Oekeleoorgel un 1856 vero.st een nuiekensemble trcemarl een kon

Er wordt een heoek gebracht doopsgezrnde

'eming

uir

un

l8Jr

de nabijgelegen De Terpr'ierkc

beschikr onder anderen over een vierral geschildede glmn rm€D t 1760, vervaardigd door de gebroeder Gongsrijp re Sneek. In beide kerken zullen Lorte

inleidingen wotden gehoudd.

De bijeenkonsr die zal worden onderbroken door een pau voor consumpties, beginÍ om 14.00 Íff en eirdigt

uiredijk U.00 uur

VAN DE EXCURSIECOMMISSIE Najaarsexcursie 6 oktober 2007 De

Onr mjaarccurie wordt gehouden in de Mecke Joue', ontstan als buurachap tegetr her sebied vd het dorp Vr'estermee! ruuo de toren en het kerkhof nog herinnerer Een vlek, kleiner dan een stad, groter dan een dorp en ook o"tsta.n als dtbuur nn een ouder Joue

was gunstig gelegen op een

nu

zodrug vanuit het

en waÉrijk oosten zich hier narkdrooplui, gebied. In de 16e eeow vetigden langs de Midsraat r;chting anbachtslieden en schippers vo Lelsie V*r.rmeer. Bel<erd i' de Sloten en daardadt nos bij

'óep"helling

Holuop vm der Zee (Eeltsjebao). Er

make.iFi,

rla

wto

Llokken-

o.à. stoekjeklokken werden gemaakt.

\íe gaar in Joue

drie kerken beoeken: de hewornde kerk, de doopsgeinde kerk en de room katholieke kerk.

Mdr er is meer re zietr, onder andere het interesaote nusem; denk maar eens aan Douwe Egbeftl ko{Ïe ,hee en en dàdnJu, gebouud de geclgieteni mn

'rbrk

Kwerl;ng.

40

hmmde

kertr

De toren is uit 1628; de kerk, gebouwd .a de Hetuorming, is in 1642 weer afgbroken vanwege ruintegebrek en daarna, 1644 1645, is de huidige kerk De kerL heeft een schip en twec beuken met adeldaken De westgsel van de zijbeu-t< heeft een punrgevel net afdekkingen en aaoztkrullen, fronton en een ingag.

In het interieur dorhche zdlo, houten toogwelven. een preekstoel uir 162t-1650 net gekornkte panelen en een selijkvornig doophek. In de kerk overhuifde herenbo ken, o.a. vd Vatr Baerdt uit I 645, vu Vegelin van Claerbergen uit 1750-1775. Etb Êdi tiensebodenbo.d uit 1648 en psalnbordjes net kleplaadies.

De fraaie en forse torcn heeft drie geledingen net zandsrenen lijsten, een omsang met bálÍst€de, een bouten achrkant met open koepel. een achtknte spirs en ddop een vindvan. Ma darin ook een rechtual net publiele tribune en een hondenhok, war gevangenen werden opgeloten.

De doopsgezinrle kert De huidige kerk is gebouwd in 1824. Doopsgdinde kdksebouwen worden veelàl geLenhdkt door sobdheid, har dft kerk is zeker de noeite vm het beoeken ward, ook nnwege het ardisc inrerieur Het orgel is boven de preekstoel geplaarsr, rcdat het taens dient Js urrthn,d en ëe,, 8e1ect vor nr rno de pr*Lsroe .

ZoJs zov€el schuilkelLen is ook dit gebouw achter de rooilijn sebouwd, hosel dit na 1795 niet neer verplicht was. De kerk is

vd

sele steen gehouwd behalve de sevelj

dÈ ve.d sebouwd v Íode baksteen. De kerk heeli ern irsevel mer hoelpilàsres en heeli eeb beoclss;dsrische

insanssparrij. Dir neoclársicishe onrsrond in de 19e def tert -,, J. ee^,c ,n de/e ..j. op de ,J,,snel een dalruirer nar voorbeeld van mdere ke*en (ool in Al<lcun cn SuhuisteNeen) en daarop een wind, %rn. .c r lm. 11pL. h J,'op,geind. 'oo'nellcnílc Alvoor herjaaL van de Hervorning (1580) kwahen er doopsgezinden bijeen in loure en war et ook al sprake un een vermaning', waar men samenkwam. ee,,w en

De rooms-tathoÍieke kerk De Sinr Mattheiiskerk is in 1953 gebouwd door ingeni eur G.M. lf,euwenbery in de stijl van de Bosche Sóool.

De vo.ise kêrk wdd doo. \íennele$ geborwd in 1867-1868 nàer neerde.e voorbeelden nr neororaas gorisch koor Van der ke* is alleen dc roren over; dee werd on*otpen oaar zuidfrmse voorbeelden.

Toen de huidige kerk werd gebouwd sing nen terug 14' en ke, oude vo.T. de oud,t-riretjke L,riti.a rer een halfronde abs;s. In het inrerieur zuilen mei teerling kapnelen en een vlak balkenplafond.

stil het

2. Oryanisatie.

De busen venrekko van het NS srariob re HEERENV[,EN om 12.00 uur en proberen dor ongoeer 17.15 uur weer terus rc zijr. ona bL\sen zuÍen een plaars zoek€n waal de lijnbusen steD: àd de vooÈijdê het station verlaten en dan naar rechs lopen.

De kosren bedLagen € 12.00 per penoob. Behalve infoÈ

narie over her g€bied

wM r

doorheen rijdr en de

41

deskund;se;dleidingen in de ke*en, on.En$ u eetr envelop mer berhrijvingen vm de kerken d;e we bezoeken. In$hriving vàn de excuBie vindt plaats bij ontvangst va genoend bcdrag op posftekening 36 s0 ia6e t.n.v. de excursieconmissie Alde Fryske Tsjerken te Leerwarden onder vermeldins vad nàjàandcursie. ook grag het amtal perooen vernelden.

U ontvengt geen bseÍisingsberich! uw betàlingsbewijs ,, o u$ hewij, vàn in\hrijring. U kunr in'"lriiven ,or 'l ' ..p,.mber dJn dien, us be,rl,ns b,nnen re i i1n. d;r net het oog op her huren van de busen.

Daárnà loopt u her risico dat u niet meer net de bus

Hd n ool roeeli;k om een envelop m,. be-hriivinsen toegestuud re klijgen. Deze onwmgt u na overnaking vm € 3.75 (beschrijviru nn de kerken + ponokosten).

Van Jle bezoeker net eigen veoo* wordt vcrwacht, dat zi ;b één van de kerken een cnvelop voor € 3.00 kopen.

Dat geldr als roegangsbewijs. Een echrpur beteJt dus rweem@l dat hedreg. D* bedragen gelden on in de Her komt voor, dàt i,r kosten va" .o dag te " "oorzien. de ene kerl Je en'eloppen mo be\h,ij\insen up /i;n.

Hd is noeiLiik on vooraf te beoordelen ;n welke kerk de nee*e beschrijvingen verkocht zullen worden.

Wii verwrchten, dat u dm ir een volgende Lerk de

Errata, Addenda Keppetsrok T3,December 2006 pag. 5 dedicatiefornrle in Keuls dialect voor: het komt

ha konf' onJe,'ch h: S,irc''gruh n.u.5riÊ.rgruÊ

z-o

prg.8

pag. 14 onderschrift: late Middeleeuwen n.z. volle Middeleeuwen: de kerk wc roel nog niet ver bouwd in gotische stijl prg. 21 ondeachr;li: Fulda Neurenberg m.z. Fuldapag. 2l onderschrili: oypt m.z. crypte pag. 22 ondenchrili: de kerkensrichreL bisschop Bernold werd later vereerd als Sinr Bernulphus; het Bernulphmgilde deed sederr 2e helfr 19e eeuw veel voor dc anistieke inrichting vm Deo-gotische kerken. prg. 30 ondeschift: de rode werer/Brener adsteen

werd niet voor niddeleeuwse Frier sercofrgen gebruikt, naar de zan&teen uir het Rijnl d.

envelop net beschrijvingen koopt.

z len in elk gdal on 13.00, 14-00, 15.00 en 16.00 Ídr in elke kerk gehouden worden. \íe hopen u op 6 okmber te zien en mct elkar een goede excurie te hebbe".

Kerkinleidingen

Nanens de qcursiecommissie,

Mht

Posrma.

\U6ïhetu:

42

tur .n b.zi""in|