l
Mànnen van eeÍ en vrouwen
met reputatie Religie en politiek op de Íties?'edele stote' rcnd
É5o
lo REGNERUS STEEN5MA
Opgericht 9 septembeÍ r97o Dagelijks besttru en dir€ctie Drs. J Ke.sb€rgen, voozitter
De kerk in Màrssum Boeiende bouwgeschiedenis en m on u me
h J.D |fi eneijea secretdis
ntal e
in t i
chtj n g
E. Hidding RA, penningmeesteÍ
Drs. H. T Algra
DÍs.J M. Postma G.A. Balk€! dire.t€ur
tl 89oo Àc leeuwdden
Bezoehdres: Ënnd.ade
je
Stichtingnieuws
'Iit ot8-289666 E mil info@aldefrysketsjeÍken.nl Frieslandbank nr z9.8r.oo.7o3
Minimaal p€r jaar € r7,5o Opzegging vóóÍ r november
Dr
R. Steensma, voorzitteÍ
Drs. L. DiikstÍa, seGtaÍis Drs. H.T. AlgÉ
D.JE.Á.I<Ioesen
25
De kerkvan Augsbuurt Ees.heiden ketk met boeiend ve eden
Dr H. Nijdarn
89oo Àíi teerwdden
E-nail louwdijkstra@hetnet.nl VoÍmgeving en opmaák: Matha Katma, lf,eumrden
Robert Seton, Ireuwdden
Foto's REcN
ERU
5 5TEE N5MA, tenzij anders vermeld
Foto vooEijdê: lnteÍieuÍ keÍk MaÉsun
Dorp$ilhouetvan Mastum,liíks het Poptaslot en Íe.hte de kêrk mêtop de voorsÍond het gàsthuG,
'Ick adt mit catoliicke edefluyden. Hct is een opvallend zinnetjc dat Íeg€lmatig opduikt in de dag boeken vm de Friese stadhouder WiÍem Fredcrik Gór3{664). Vmaf 1643 tot Íót2 hield de toen nog ongehuwde gíaafvm Nassau dez€ dagboeken bii. Steeds komt da-aÍin ook ziin calvinistiscne opvoe-
ding o inboret duidcliik nar voren. tí a6t2 zor w''Icm FÍedêril rrouwen mer /iio ruim rwin'is ie jongere dcht Atbertine A$es Oran e (r63a'a r 696), dochter cÍr asrer van .espectieveliik de Hol lándse stadhouders Frderik Hendrik en v4llem r r.
woode Wiscmius ccn tijd op ltt bciàmde Sjedaslot m Frocker wie de ka-It uit ziin boek ov€Í de Friesc geschiedenis erbij paÏt, ziet dat deze anzicnlijLc hui zen nagenocg allemel ;n het noo.den en westen vd de proÍincie stoodcn cn mMcliiks vooÍkmmcn in het aidoosten eNd. 'rben in ró,16 eer lrds diplomarick
Im F.iesland reisde, viel het gezdtschapssecetdis Ogier omidd€Iijk op hooccl 'kerken mct lngc torcns' mar ook 'licilijLe Iandhuizen
gezelschap door het noordcn de
Dorpslev€n tusser statê ên kerk Marssum elr modêl
vd dit egodocment in r99j krccg vecl aamlacht onder h istorici envormde de besis voor zo*el ccn mooic biografr€ ovcÍ deze stadhoudcrals een goede monogrnfie over de door hed bedrever politieke parÍo De uirgave
nagc. Ook lenen de dagboeken zich litstckcnd om de .nc, iÊele .ultuu, \"n ,Íê g'o.t diê ,iiÍin /" n promi
ncntc rol spcclt, de adcl, nader te belichtcn. Dat geldt in het biÈonder voor de wooocultuur van die àdel, juist ook in relarie bt politiek er Íeligie. \íle de politickc cultuu. in Fricsland h dc Goudcn Ecuw wil belichten. kd moellijk om het stempel heen dat de ad€l dadop heeft gezet, mct nmc tocn dc Rcpubliek nog oor 'n log vdk(rde n€t Spdje. Ln datzelíde geldt voor nog rwee intÍigerende thenà's die opgesloten liggen in dit cgodocumcnt: ccrcultuur ér de vcrhouding tusscn het protesrdtse en katholieke deelbinnen Í1e àd€I.
Uit h€r weÍk vd de Friese gèschiedschdirer o hoog lerd Pier Winsedus (r586j644) weten we dat het F.icsc plattcland in 1622 ongeveer r8o 'edelc statcn rijk vas. Ook steden als Leeuwrden en I.idekeÍ herberg den nog ecn mtal van oudshcr adcllijkc huizcn. Zclf
wi€ op de snelwegvan têeuwarden nàár Harlingen 4di, zietaan de rechteÍkant het silhouetvan Márs sum. Dominànt in het dorpsbeeld ziin tweetorens. linksdetoÍen met ui voÍmige bekrcningvan het Poptàslot en rechts de toren met rpits van de kerk . ze verwiizen
tedijk
en
na
de twee polen die eeuwenlanglet-
figuurlijk het leven in het dorp beheersten.
fi€t wereldrijkge.áË op de 5tàte en her rerkelijre in hetgodshuls.hveel Friesedoípenstonden!íoeger
adelltkeÍates, in
1622 ongeveeír8o. Het oveÍgrote deelis veÍdwenen. vooíalin de negentiende eeuw
ziinvelêaÍgebrcken. Een belangrtkeooiraakwas datde landád€lverandeide in een notàbelenelite die er de voorkeur ààngaf om in de steden te wonen. Een vàn de b€st bewàaÍde states is
Heringastate
of Poptaslot in Marssum. Dê bewoners, deván Eysingá3 en de H€ringa5, speelden e€uwenleng een belàhgÍijke Íolin hetdoÍp en d€ provincie. De
wisselwerking met d€ kerkvindt zijn weeBlàg in heRnbànken €n deghfsrehen. andepijds vinden we in de state de beeltenissen vàn 6eloof. Hoop, Liefde, wàarheid en stàndvastigheid. vooBtellingen die we elde6 in ke*en op diveÍse preekstoelen aantreffen, bijvooÍbe€ld in BeeÍs. MaÍssum is zo het modelvan de siruatie op veel Frlese dorpenrusseÍ
geboNde hoven
tu
adeÍi,ke personen) hij dad @nt.oi Hct lcck hem dar zu <e huizen in mdere pÍo vincies vd de Republiek veel ninde. tal.ijk @Íen- In hct br;z"ndcr lrct b,zo,l vr Op.r m h.t atel.r va de scbndeÍ VybÍdd .le Geest in Leeuwfden is vall( angehaald in dc (cunsthistoÍische) litemiuua De Geesr vertelde de katholieke liinsftan in ve.tÍouwen dat hij zelfook pektiscrcnd kathoÍekwas.Ja, de pÍovinci€ telde nog vcel katholieke xdel, màd deze voornMe hmilies duíden dd ni€t recht vooÍ uit te komen, bmg als z€ @ren dat hufl bczittingen verbeurd weÍde. verkladd. Csrevis
Iíie
V41len liederiks dagbockcn spcciaal lccst met her oog op het leven op .le Friese 'edele stàten moet het opvallen dat de huizen van adclÍjLc fmilics op hct platteland van de ordere
lit
de stinz€n loonge
komen staten tot en met ingÍijpend vc.bouwde staten
rn <nlcÍr nrcw op8.r.olï' n hui/en nog 1640 stuk vooÍ
o
de Jar.n
stÍk peÍfranent we.der bewoo.d. Zo
ve.meldt rX4 cm Frederik Íegelrnarig dar hij ia siÍenge winteÍs onwdgen we.d op adellijke huizen. Hier dient zich hct problccm aan in hoeverÍe het vel juist is om al Íond her ni.lden van de zevcntiendc ccuw voor dc adel
'c.pr.lcno'.reen le'en ndrJê.eiloenen.\$inrcA in d€ stàd, t zom€rs op hct plattcland. Zckcr, cÍ varctr rccl arÀrocratische fmili€s die ook een huis bezaten (oí
h!ÍÍd€n) in Leeumrdeo. nar tlat had allcs tc maLen det het ge8€ven dat deze stad, al vdaí de zesti€nde ccuq steeds steÍker het politieke, bestuurliike en juridi s.he cent.um van het gcwcst vas gewordenOok in d€ wint€r woonde de ndel op het platteland,
in zijo cigcn gflctcnijen en dorpen. Op .lit plàttelànd lag
inm€s
de basis van zijn machcsposiric in FÍicshDd,
Dèpoofrvàn hêtPoptàíot. Bouw wààu.hijnllt ln het begln van de r6dê êêuw. Dê gèvèl datêêit
vandmr dat deze 'mannen van ccr'hun statcn cn hnd hui/cn Lnê.rerdên. Onk rik' dc ta-dgp. rl' .liê \zn doop, trouren en begraven hoordcn bij hct bcstam op {e edele starcn, cvcnals hct lokale keÍkeliik l€ven. Zo vierde de adel in winteÍ en zomer ne€ .ugse bruiloften op zijn huizcn. Wie hct bcgrip 'buirenplaats' in de Fries adellijke co.text vàn het nnldeq ve de zeventiende e€lv wil gm gebruiï€n, zegt eig€nlijk niet meeÍ dan 'buitcD Ircuwdd€n voncn, dus op her platteland.
schild€ri vàn Hêínga stàte,toeseschreven àán tmanuèl Murànt,.a. r6a7 Links dê keÍk ner aàn mL B. vàn Hàêumà Buma) Foto Peter Popken
uit16t
de vroegeÊ zadêldàktoren (mêt dànk
!l
de
{oonclltlur rd
de weinig
tàhjke I Ioltmdse adcl uit
de ccrstc hclft rnn dc zcvcrticodc ccu\x Daar
vd
Ícl
voor
kxpitaàlkn.htige regenten en kooplieden uit biivoorbccld Àmstcrdam. Dc opkonNt cn popuhÍreit van .le IlolldÍlse buitenplànsc tÍur vm de Goudcn Eeus hadl-ccl mccr tc nakcnmctlclaticf snelÍcNorden riil{ilon in overzeese hddelen het zi.h ontÍeklen dn hcr drukkc stadslcvcn om ?ichbuitco tc ontspanncn en re lernaken. Niet dàt de aspecten nielwc rijkdom cn dic
zuid ênóoitzijdevan
hel
Poptaíotdet
op de a.htêÍ8Íond de kêÍk
Ál n uit ve^prÉiÍle lunsÈ en ,..hire.tuu.historische iite.atuuÍ bckcnd dat intcrnationalc modcs 'nvlocdhad I n op d bouu p, \Frt'olr \i, i"n/ Fnl,tl. hu',.,,. inclusieí hun interieur, het trliift zaak ileze mo.ler te bczicD in hur Írbcdding in een adcllijkc, zo mcn Í11,
arisro.r2ti{he sooncukuu.
(e Jl .er. hil m-, .i" .i,r 'rÉ n TT,Fri,' lig Fen ^nmc Holland nr dc Goudcn EcuÍ: Dar gcldr Ícr zozcclloor
Poo'riol.BeboLed
r
^r.
Dr\êr )75.rn
de
vcrmaik in |rieslànd geheel ontbnken, ftdgegelen het polirickc s,vstccn mct stcrrdragcnd bczrt tcn planclande blcÉf her $orcn,ldxd voor.le rdel tun.tioreel er srÍa tcgsch van belang. I)aar ko.rt bij dat het bezit en een 'edele state' nàus verbonden $xs net ldiliegeloelcns, die zich in dc loop val dc cclrvcD $rl haddctr gcvocgd nrurr vermderde stàtkur.lige verhou.huen, nàd nog .lrijd stcÍk l-cdochtcn waro mct bcpadde .cchtsvor nen rord eigendon enlcrerÍingla huizc\ bocrdcrijc! cn lanrlerijen zoals prelegaar ('voodeel', 'íorndeel), het .olixtiercchr, of ldciconnis eD nxaÍ4srcchr ('daaf). Pas in de latc zevcnticndc ccuw cn iD de achttieóde eeu$ zJ .teze donimnte àdellijle woonclltuur lang zancrhand opgaan in ccn nicu\-c a.istocratiscÍcndê wooncdltuur net het xccent op het tij.telijk verHijfop buircnplaatscn tcr ortspamng cn \r!maak. Zo rcrrczcn er al in hèt nri,lden ran de zeveotitnde eeuw opva cndc dcuwc huizcr in clasicistischc tran. als alr!.ksute te Heerenveen enJongest,lstlte ie HrtlÍn.
I't",' r,' l-rr,'-' alJ'"o,
p(,,rJ,
i, r! (uu,,,'r'
n
noesten als hcr v'arc dc bereikte hogere srarus van hun voo.name, onder eilelen 1'crl<crende cigenaars uitdruk kên. In de zomer vxn ró49 noteer.le rxÀllem lredeÍik h zijn dagbock: 'Dcs sarcrdachs naer hct Hecrcnfchn gcs'cest, de Heer Krack sijn huls gcsicn, dat hcel liry
dJ w.ddêingàngao!rróêCaoÀgdinopdrà-trvàrTJàlhngvrnry>1gd
kostclijclr, scnuckcliick en srcÍcL.'H.r bezocL cin digde vd$rge eenbijde maaltijd aanwezige hood in iss,
cctr rcÍnauwcrnood vcrlÉndeÍd treffen tussen d. hcrcn. wrnt degens en ressen waren al get.okken. Uit andeÍe bron wctcr vc dat griernatr Cnck 2r.7to caroliguldcn had betààld voor zijn nieuwe, io Hollaoóe stijl opge
trolkcn huis. RaadshccÍ Jongesral had de sradhoudcr een keer laten weten
.ln
zijn edele vrouw (Margxrethà
|n H.,(n,.uad Ja h' r, w.,n'Ê op b' /o.\
kadn
,n
hun huis re Hal]um.
\íàt illustreert de ove.gang vao cen vooncultuur di€ S.lopp.ldwr.rr. nr.h,J,.\i'e. rJmiliêg Fd.ndreFn waarin on.spanning ccntlaal stond, beter dan dc aloudc Ileringastate in MarssÍn die na 1687 poptàslot werd? Al in de vroege zesticndc ccuvws hicr op dc plaatsvan
net bijbehorende boerderij opgetrokken. Het grondpatroon v.o dat huis is nu nog altiid hcrkcnbaar in het huidige Poptaslot. In de loop der tij.l is de stntè v€rschillende malo verbouwd. t)e letstc ingrijpcnde verbouwing dateert uit r9o7 Heel opvallend voor dc bczockcruit tlc vrocgc zcven ticndc ccw was de nu nog Jrijd anwezige ftaptoÍen &h de vooEijde vm hct gcbou$. dat ooit via ccn brug roegantelijk v'as. In 16lr lier de toenftalige eigenààr ccn ccrdce stifls een state
jonkeírjallins v.n
Eysinsa (rreó
r6rt de brus vclvijdc ( n rwd, rlj vooidr beoogde k r. / jn { J,c ,e Lè rr"rFn door onder àndere het poortgebouw cn hct zaal in Dê sÍote zaal diê
rjalling lvan
Eysinga in
nranië.isiische stijl te làten oindenteren. Lig;nlijk s,as
dit
vant het mdiêrisme raakte Zo kreeg tocr al in oDbruik. de haard in het zaàl àan beide kanten rouwenÊgtrrcn, sculptuÍer vd zandÍccn, dicWaadre en Standvastigheid voorsteldeó. I)e deur fd,il Lrn hFr /dJI w rd voor/,en \r d. b(elrptu \n van Hoop, Gelooíen Liefde. En op de schouw kwanen Ld, iJn'e rFl.Fn ran s( n. L d ' n Oqd,.F re .,ir. $dann een soorr xrchaisedng,
gedachte vo de verga elijkhe van het ààrdse be staanvan dc rncns ms vemoord. 'làt zijn .1ood in ró' bleef deze rysinga, sinds r6t9 r1e
grictnm vm Men.rldunadeel, op de state wonen. Pas in 1640 dee.l hij belijdenis in de gerefoÍneeÍde kerk vm MaNum. Dc Elsioga's vocldcn zich ccl ccht protestants geslacht. Al in het begin vàn de Opstànd had den zij gekozcn voo! hct calvinismc. Tjallings vadcr heette êvÉneers TjÀIing en was geÍouwd met Vomck Hcdnga. Dcze .echtsgeleede was in r6,rr g.ietmao van dlezelfde grietenij ge$ordcr, md rwee jad later oveÍ lccd hij al. womcks aster lbockel trouwde met-lldlings broer Pieter, de latere griernd vd RàlweÍderhem. Dit cchtpaar Blsirya-Hcringa woonde op Jongcmastate tc Rauwerd. Moeder rvonck wàs in rj9ó, nà de beva ing vm Tialins (cn zijo jons overlcdcn twcclingbrocr Acdc), in het kraambed gestorven.
In de literatuur staar vcrneld dat Tjaling Tjalings van Eysinga in ,óot Heringastate errde. Vermoedelijk bleefhijdar als kind woncn, sancn ner zijn sriefnoe der Luts vàn Dei{emà, de weede echtgenote van vxder
r6ï lietveÍÍàrien dooÍdephàtsinsvanzandstenensculptuÍe. Íondde
haard
ei deingans
BeêldhouwwêÍk rond dêhààÍd mèt iinks dè stàndvàstigheid, een êèn vÍouw met slàng. De beêldhouwêr k niêrbêkênd
BeeldhouwweÍk Íond deJígangnet boven de Liêfdê, êênvrduw metkindeÍèn,linkrhetceloof,een vÍouw net kruÈ en biJbê1, ên Íechts de Hoop, een vrouw met duiÍ
Ialling, en zijn halfzustcr Hylck ian
,u{P, \,I' e. I d. IT.nnSr "8d. Hc nri.us Poftà 0 63t ,7 z) uit Leeuwttlen.
vÍouwmét pilàaÍ, ên re.hts dé voóÍzirhtighéid,
standc uir cer krtholieke
fm
Eysingr. Luts
je. ilaar in dc lc.tc.cn
gepÍonoveer{le vade. Sicke darrentegen rvas protestant cr gcdcpltccrde sraat van Friesllnd gcwordcn. Dic functie hid hij nos in de Íoese jaÍen ,6,0. l)dlings
\rlÍlu!.
r H) I'
I /ou,n.o:{ h"Í n .r
I
rr,'
"n L)inór
(v!n Lysingastate rc Oenlcrk) trouwenr hij z,u
langè
r
Popta, ccn gcforNnccrde advocaat aan hct Hofvan Flieslanrl, had dearnaast ook nog een lu.ràtieft tunc tie ,ls schrijver van een compagde beklccd. \Íaaf hct schijnt leefde hij zuinis. Hiju'as een belijdend l(l vo .lc gerefoÍneerde LeÍk en niet doopsgezhd, zoals dc
'. I t, r atr ur ."n "' r m.ldr. \,I " h"nl \ I h1 ziln dood êen flink lesut aan .le .rmen vàn {le doopssezinde
rijd gdcrnanvdTietjerksteràdeel bLijven. IIun bruilofr
oud,
{erd op He.ingastatc gcicrd cn Iívbrand de Geest naakte vanhen in ró14 fràriê ponretten in lde tledij. TjallinsTjalhgs trouwde zclfin 16,0 mcr ccn jullcr L $ d,r TT ddpar /oLpr'er'en in r'",-). h j $ ie hit ,i.n
geneentc n Lcowarden, vàaran zijn vader lid was gc\cest. 1)oopsgezinden, zo scLreef Popta lette.lijk in zijn tcsrancnt, varcn oprcchrc, trou\rtrartigc cn sd
kinderen zou krijgcn. Zes lan hcn o\rrlcden hÉel j{Dg (n L,,/, n ,1 d, Fr n ,,r!pn ro:o n .",, bcgra',r 'r' de keÍft van Màrssun. Hun oudste zoon ']'jalling wàs in ró2o tc Mars n gcdoopr. Dar riFr crop dat hct p:Èr llysingr H iddcma vc rmocdclijk vanaf c irca 6,o op Floingastate woonde. Ook hadden zij in ró lr eer huis te Leeuwrden in dc crote KcÍkltraat gckocht (voo /u uo r
'
cen de dochrersAelije Gedoopr in 16,2) en ^ zoudÉn hun ouders orcrleven. t."adat r1e (r6u)
suldcn).
^nna ongehuwd gcblcvcn r\mra als laatstc y-as ovcrlcdcn vcr kochrcn de eÍfgerden, on{ler wie kin.leren vd hM
henende menser loor'.le welvàeÍt ende welstddt van onsvaderlant'. Het bcfaamdc Popta',ilvcr dat hijnaliet -r. \FrmoFd' l, I ooir pibend^r \11^j H \"n L\ inba. Il dc kcrk van Àlarssum staat nog vcl ccn hcrcnbank die zij in ró7r net hàÍ naan en Jliintiewxpens hàd latenvc$icrcn. Poptaroorde in dc zoncr op zijn statc en rv.rt ook eigenàr vnó een schilderijvan de state (wel roegcschrc\cn aan Enuntrcl lÍuÍdro, dar lij h zijnhuis te Leerwàrden hàd hàngen. De rest is geschiedenis tcnninste voor dit icrh aal.
ging hct hierbij ooL om bcnoemingen
Im p';dikanten,
bepalen vrn uitkonsten v.n processen, ja zelfi' oplosscn vm huwelijksproblen€n als een kàtholieke jufíeÍ het ajnlegde met een protestantse jonk€r Dat gcbcuÍde mct
de.ído, hrrrandcb' largnlk rekrholi"l".delnr in GeÍolt vdJuckema, eisenuÍ vatr de 'edeÍc state 'Cmbuur bij Lccuwrden.
het gewst,
,TJÁLLTNG MÀRsUM'
Uit Wilem lredeiiks dagbo€k blijkt dat hij regelnàtig op Herinsastate kwam, teryijl Tjaling E)singa ïd Mdslm ook vaat te gast was op het stàdhouderlijk hoí
'n leeuqrdrn. ln
her dagbocÍ, duLk reg' lrror rg nog een Tialling Lysirya op, m€t de toevoeging 'v.o Raedt'. MF, hem IaB d. {adhouder menigmá,1 overhoop m Gedeputee.de Staten. De Íadhoud€r bezocht deze Elsingi nooit thuis in zijngÍictcnij. Dat had daarmee te
nDlen dat deze Tjaling, grietmd vd Riuwerderhen, niet gehuwd was, naar op de aloudc Bongctate bij oosrerend leefde ner zijn bitzit \q,"ck Hercker, bii wic hij ccn dochter had. 'Tjalling Raedt' trad als clar hooíd op vd de Eysingmi die in ró49 vier gri€tnannen
6ans met portÍet en ÍouwboÍd qn H€nrirus vàn Popia (161tí712). Hijwas.dvocààt in Leeuwardên en kocht Heinsàstate in 1637
rjaliins rvàn Éysingà (r563 r60t
oe'ryswcerl rx
on .er,uvetvr'
Uit het dagbock van Willem FredeÍik blijkt d,t, zods hij
/rz.lídrdurdr.de Lv.ingri cn,l(){l6an,,,,deja,en 1640 de twee machtigstc claN wden onder de Friese
Oft hun macht als voor het grictmn, jadlijks gekoz€n volna.ht
plattclandsarisrocntieleven benoende
voor de Fnese StatenÍergadcring, tid van Gedeputeerde Statcn, raadsheer in het Hofvan Friesland en hoge mili taire Ár.ties en luc.atievc politicke ambten te besren digen, we.dcn dooÍ leden vàn beid€ clàns àlle diddeien
Ook de huwelijkspoL.iek, doorWitlem lrederik'poli gania' gcnoemd, weÍd daarvoor iogezct. Ymdaar da. cr in die tijd relaticfvccl Blsingat met Èysingà's en Aylvà's mct Àylva! trouwden. Èen €nkele mel vas hct Ímtc
fmilies ad elkM te koppelen. Zo hurde dochter Lisck van hct al gcnocndc paa I Iylck -n l r.rn. I y.rnga m ro<o een tdtirFin A) [J.,r'r hr r j!, dad oor dn^r \íill( m I'c,l, arêên,omprgnies'\ gisch inntrekk€lijk bcide
geholpcn. Maar neestat stonden de Aylvat etr Eysingal
poLiriêlc rcnr! q1 \rdr.nve.gadpring en Gedeprteerde St.tcn tcgenover elkd. Zelfs broen en neven binncn de clans konden orerhoop liggen. Het is hieÍ niet .1ê pluts dit ragÊjrc polirieke spel lerdeÍ uit te pluizcn. Mtu de onderliige verdceldhcid van dc
d d. lnF\p
Iriese adel in twec van de vier kranieren vàn het gewest (Oosrergo en Westergí') gaf Willcn FÍedcÍik al]e km on zijn invloed op de Friese politiek te;ergroten, mede
omdar d" volrro.hren in die
vd
J( N<e o'.n8. kriflr (n.
de Steden en dc Zcvenwolden, vriiwel
Jtij.l op
zijn harl mrcn. Politi€k moet hier in he€l bÍede znl uord.n opgevar. $rnr /url. dc,ldgboeken Ld,Fn /i"n.
FÊnslan ÉFiÍga (1594j661, schildeÍij uit
Hyl.k van Éysinsà {r6qr652), schildeÍijuit1q4 door \4ybrand dê
doorwybÍand d€
ir
hàdden in OosteÍgo en éér was 'Tjalling
1634
Musun. Hijv6
\Ír'esteÍgo. Die laatste d€ enige Eysingà in het
dooÍ de geregisseerde W'estergo. Dat vas lastig ^luvani umdJr hii$,rrmdn $u'iÍeengÍicrc roo, hem.r<mee' nij wmin ve€l mdere edellieden, inclusief katholieke, í.mdmgend bplir hddden. Llle wn,,. /ar 'l tdll'ng up zijn HeÍingastat€ in spanóing ofh ijwel voldoende Íen men had om volna.ht qn Menaldumadeel tc b|1cn rn
Warorer prutten V/illcn Frcdc.ik cn 'Tjalling MaF sun
?
OveÍ wisselende politieke kmsen en infuiges, over
kuiperij, orer edelen die hur boeren beloofden dat ze naÍ op 'miin heer' stemdcn. Sons ook ovcr gcrcfomeerde predikdten of kàtholieke edel€n. De laatsten wilden ccn grietmm ml ad stemcn helper als dczc cr dm nar
g€€n belasting hoefden te b€talen áls ze
voor zorgde dat zij dooÍ hem we.den gewaaJschuwd.ls o omaad op Lomst was ten tiide lm de uitvoóring \m diensten in huo huizen. ln dc
sor(
jduri, vond op Hc.urgr vd'f j.Íings dochterAettie. ner he,eenj ging
r \ an ro4q tmr dro
stàte het brdiloftsíeest plaàts
Z?
M'
/e\cnMinrigen
"ou$en
,
oud.rc nr eí l-rM\ rd f}\hgá \rJou\m. die lrie.gner nan yàn R.luwrderhcn m daama va rccuwudemtleel verd. Nadat de stadhouder in L€eu'uden tweemàal naar de kcrL ws geveest, Íeed hij op zondag naar Mdssm: 'wel onth1elt, lusticL geweest en gedanst tot vijf ui. dess morgcns toc, ick had paselijck gcdronckcn . Die mtige dront was \X4llem FÍederik al nenigmàal vd pas gekonen io zijn contacten met de adellijke heren €n officicren. Zo noteerde hij in darzefde iar dat
hii op het 't@dtshuys wàs gekonen, àlwaer eerige in 't MindeÍgctal lbcstuursco cge] drorckcn mren . Dingen op papier zetten lttte ze dom*eg niet meer
ller
fccst op He.ingascacc duurdc crlele dag€n.
Wil
l.n l,(dê,il gênoo, er mêr 'ollc reugcn \m. wd n het Éur vd d€ sp€lletjes kuÍe hii 'de iuffeÍs er dc
In mei 1649 reisde Witlem lrederikweer afvoor een
loÍ'fcrr n.ur lF(, op Lau,l(mÀra'c
brur
,c \dbicrum.
gebefteds vooÍ die tijd: een calvinis tischc stadhoude. dic uitgcbrcid fccst gat vieren met
Een opmeÍk€lijke
katholiek€ edelen. 'Omgdgsoecme' is dit wel genoemd. He t ging om hct hwelijk Id Sopha Ama vo Pipenpoy net \rytze vin Camdingha, beide van katho lieker huize. Zij veÍschíden aalm€Íkelijk h leefrijd: zij
Grecht.
al ruim dertig en hij jong h dc twintig De slot{ouw€ wàs Sophits moeder Jel vd LiàÍckenà, weduwe vm dc katholieke ZunlNederlmdse edelman Vao Pipenpoy
Im op de hmd van de Oranjcs vàder, Jels Jari.h vd Liau.kemà Ge tÍou'd ncr ccn Calrninshà), had jarc.lms in Spmse dienst tegen de Republiek gestreden. Van hen is beken l
heer
vd
geweest,
Merchten. Deze
nu
d,t hij rot ad ziF dood in ró4, menigmal onderdak lud gebuden an larho|clc pfu'r,rs op /,Jn {a(e in (Ê\hicrum. Ter. M' WLllêm l-rd"ril óngff$ ijleld "sr en
Vi'b.a
de Geest eige ijk ook gcwctcn noct hcbben. madd vooÍ zijn bruiloft had de jonge Cmiryha, die een nilitaiÍe loopba-rn ambieerd€, de stadhoud€r op Een
zijn LeeuwrdeÍ hof bezocht €n hem dteenodigd vooÍ
To.h niet alleer dc aanvczishcid vm ad€llijle juffeÍs, wanr h1 vr4J< jui., ,n Jie ,ij,l hêcl $a, J mpr /iin heimelijke àdelijke riendin'Iiccs van Brcdc.ode. E. was nccr dm dat- Io de jaÍen 164() wil.len drie broers CanstÍa, kàtholieLe edelcn, via hcr Hofvm Friesland Ícvisic aÍdvingen van een vonnis uit een proces van rór8. 'Iben was Liatrckcmastatc
vccÍ .crugftcgcven
aao
dc al scnocmde Jari.h vd LiàÍckenà. ondat Jarich een politieke balling ms gewordcn, was in<lertijd een Camstra,
gehrwd
vd
Jarich, op dc
state neergescreLen. Uit de dagboekeo blijkt dàt zowel
Jel van Liau.kena en har'vÍunden (biivoorbccld dc katholi€ke jo.lcr Uflia, woonachtig op Dekenàstate tc Jclsum cn peardenleverd.ier vd Wilem FÍedcrik) àls de broers Canstra (vm vic Homme, sanen ftet zii! vrouq de kàthoLieke Ed!Ída vdjuckem, op dc ímàie Omastatc tc Mcnaldum woonde) rcsêlnàtig bij de stadhouder àà lopten om hcm te winncn vooÍ hur zaaï. 'Mcrau Lyauckenà' drong er in jànudi 16,17 bij
Willen liederiL op un
de knoop ten favcurc
vm hur
door te hakkcn. Dan kon haar dochter eindelijk gaan trouwen. I)e CmstrÍs, zo zei ze,wàchttenmh ofmccr op nevrouws dood
Keeftkast, ca.
rqr, mêt
on
dan kansrijkcr tc zijn.
onderàan op dê kolommên cêloof, Hoop en LieÍde
I De
vooBtellingvàn
hetcêlooÍ
op de keêÍtkast met eên
fix, dus volgens de
traditie
cÍu.i-
katholieke
Dê
vooutellingvàn hetcelooÍ nàast
dê ingàng nààr de protestantse tÍaditie
wàaÍin chrktus niet woÍdt aígebeeld op
hêtkuis
bÍÍiloft op Liàuckemàstrte. Opnieuw bleeflwifiem Frctlcrik cnkclc dagcn mmzg cr mrd cr I avouls weer de
gedmt
en
gedÍonten 'tot den dach
.
bruiloft op Liauckcnastatc in 16,6 Gen tijde vd het'lwalEjrig bestrnd) zijn twee vd de ooÉprofl kclijk ticn gcschilderdc voorstellingcn bcward gebleven. Op die nrnier krijgen we een indtuk hoe bij zo'n adcllijL bruiloftsfccsr sescro en gcdanst wcrd. Vao Jels cigcn
Dàt z,I er een generatie iater niet hcel veel anders zijn
jur na de brliloft var haar enige ,lo,h,e,.,ry(,k(JJrl 'an l,dJ,t(mJ. wcc, r$re j,,en latcÍ wcrd dc joogc Cmningha, vÍiirel ondeÍ de ogcn !d zijn echtgenote en t. ee neetes Cadninshà. beeÍ achtig vermoord na ccn kwcstic vu ccr op dc stÍaatweg tocgcgaar In 1650, her
tussen Br$selen Mechelen door een adellijle bastadd zoo n van de kooing
mn Dcncmarkcn.
\icr\
l,e,e, dJn de bruiloÍi up L.'u,lcmarrr. in me, ,649 illustrcc.t dc vcnlochrenneid vd eer, Ícpura tie, politi€k en Íeligi€ in het Irrieslànd vàn stàdhou
der Vrillen liêderik en zijn adellijLc omgeving. \!at bcwoog Wilcm FÍederil. die brliloft bij te vonen?
Dêèr vàn dê
têkst boven de bêdrtede op zoldëÍ: c.i5t is r540. dur urt dê katholiekê tiid
tekt datêêftvàn.,.
yoer ons shestoden, Het
In apÍil 1647was het eindclijk zove. Samen met acht andcrc rcchtcre, ondeÍ vie Jongestal, verd litsprxat sedààn op de Kmselrij tc kcuwardcn. Dc jonsstc raàdsheer begon
net zitn dviel darnavolgden
de an
1618
h!,(n
ui(. Hc' \unni!rdn
bleefgehaadhaafd. Tot aan de ajbÍaak in dc ncger
tic
cccuwbleefliaÍckemastàteinkàtholiekehd.len. In het biÈonder Homnc van Canstra yocldc zich a.tr bcledigd en liet dit de stàdhoudeÍ weten door niet zijn hoed voor hcm alite remen. Honnc draaide larcr s\. b,l. wlldê hij. nu hcr r,êdc $A ne, :fJnj. llms naken op cen mooi mbt in FÍi€sland, dan had hijdc stadhoud€r nodig- Van die protest{ntle Eysingat er q)[r\ die al. gtd'pureerd"n hun be\luiruoming mer sebed openden, ftoest hii het niet hebben. Ook niet van Tjalling van Eysinga vd HeÍirgàstàte, wdt dic klaagde altijd steen en been over de invloed van katholieke edelen in zijo g.ictcnij. Hct kan haast nier rnJ('. dan dat !?rUFm fredcril de d^^r hem M /iJn raíel genodigde 'cntholijcke cdclluydcn, ondcL hct gc notve stcvige kost enve€lwijn, nooi lietpÍàten over
hebbe wy qhenoede vewoNe. De
Selcctie van gebruikt€ bromcn cn litcratuur:
1'.,,r .,1,,
I'h-
lrr'l
tr h c.',,ur- h,p. e.r, h Veg€lin van Cherbergeni H!isarchlell.iauckena.
"al ).
ndr
Herna M mn der llerg, 'Oude houvkurst ir lÍenaldunad.€l', ln: O. Sanrema en lfN. Ypna Gcd.), SA;.d i (Ljourvet r97r 9I nr.
d€reD naa. scdoriteit, en de stadhorder sloor de rij. Na
vieFneenJuliuu, w,,en J(
vedolg staat iech$, doet doq
fi M!,ahtudil
Hernra À(. qn den Berg, Crack Íatc, ccnÁmÍddàls buitc.hois op Íet Heerenween , Irli* (,À/ bnlonrb JdttbÈk (Í98à t 22. \Í1. Reígsn , 1 $e" Gr/eo"lbc"do en f"bli.kt kt&. Eon ntdi @r hers{,ftDnu,/lntLín^n in Fnsh"d ttso r6to \.ts{nl
I
L$cKoaljn ns,ti{/e h o?dfttbt.IItl holltt"tt,whh htd$it a, Nrsz (,{nsterdm ,ooo). Ync Kuiper, tronÍ, cd cn r.putati.. Iri€sc ad€l en politiek€ clltuur in hct Mccdc kwrt v de z€ventiende eerv'. iniJ. Incswij!
c à. (rcd ), -lr,l'rl.ia 1999) r7r 2ó,Í.
Lenwrden
nart m na.ht 4ta
1650
(Hi1re6\nl
Ot\eanof, h en on /, Íbtitk.4ja ! Ntu /etijÉrv,6trso. Ktttalie, hun in lieín&,oonl@atb t 0"./r dt R.lublieh (rr&, 196r. '79t(Asrn J uss (kd), Gkrir lrt tlí lrgbatbo ,1" Villo, lt d6;h. nàl
HrnJ.
bau/r
,4.
rh Èislul, (iani"gu.t Dn"*q
ró,8 ,619, r6tra6t4
Wa*nllc.gh,'ReisinÍlnLL€n van den FÍaos.hen Ci€zmbchaps s.rctdis c-hfles ogier nit liiedand en Goiilgen in lEr jaar 1616',
D.VrijeÈes
37
(r9ar,6zj7r.
A.1ií \wensman, Hd ga,t ,n
Chr Scrrohnns, !.J'rry!'4?
PtMM{it pnídÍ Tn.
ladJkntr,ll,tl
KtilÍ
rd
Dx
"t",1è
lEta
e" H.n"gd Slate to
ur4.hhèJdr
(!.b.Éri?e,a4tu&rt),
rh r'i
u*uan
dhdt
bij
L' Dnte4 pubh, Rn ap ka nua 4ite e, ftligkgschie.lenir inzdka hdbd raotul tuer àilotulie t
dadr
Rl
Pànëelin de Heë ngàbànkmethêràlliàntie-wàpênênÀNN^vÁNEYssrNcÀoPHEÉRrNcÁ,ondêÍdêandêrewàpênssbataNNo167r
Verscheidene ilriese keíken bezitten een frade
n
richting mct prcckstocl en hcrcnbankcn. Vtrk is het een zeer hamonieus geheel met een lÍachtige monumentalc u;tstraling. Dc inrichting van de herk in Marssum spdrt in dezen de lÍoon. Ook is de bouwgeschiedenis vrn beladg.
De LeÍk
Im MÍssm h€€li
een insewikLelde
nd
ook
bocicndc bowgescliedenis, di€ in r97, is ontmÍeld door
Hejju vd
den B€rg en WieÍt Rerghuis.' D€ k€.k kwan
schip uitstak. Zii basccrt dit op cen oudc doorgag in de
oostmuu. van de toren nad een vÍoeger schiP waNm de zold€Í der mec. dan vijfmcter boven hcc tcgcnwoor dige vloerpeil lag. Inrlien eÍ inderdàad spraLe wàs vd ."n hoger porry h toor brt (cn ldSc tomtun.( [ crl. ,. rc denken àan de huidig€ situatie ir VÍies in DÍenthe en \vidcnolcn ir de ltetuwe. De derde verbouwing vond plaars rond rtoo of in h€i
ccw Tocn werd hct schip t'.ner'el,l rn J( gehel< ruimre 'c'hoogd. net een gotis.h tongevelf in hout overdekr. Dit spits eerste kwarr vm de zcsticndc
dL /uid/ijde
rcm tot srmd in drie stàdià en die Ertc genwooÍdigen shrk voor stuL een belDgrijke fàse ir d€ ontwikkeling mn tle middclccwsc kcrLbouw in FricsLrnd. Dc oudsre fase is een trfstenen schip dat gebouwd
boogvormig schenkelgewelf met trekbalken en korbelen die vooÍzien zijnvar gesneden sleutelstukten met peer
werd in het begio van dc Fdftlc ccw Hct is als ronaans gebouw m de nooÍ.lziide nog herkenbar :m de kleine halfronde vcnstcrs cn dc halfrondc ingdg, alic later gedi.ht met b,tsteen. De tuur heeft geen indeting
ingcbroken voor neer licht. D€ tijd van h€t mystieke halfdrister vd het romaans was voorbii. IIet muurge dccltc tuscn het vierde en vijfde r&n in de zuidnuu was een bieed gesloten viak, wÈs.hijnlijk bestend om cr een prcckstoel tegen te platsen. Àan de zuid- cn oostzijde had de kerk tue€rgotisch anzien gekregen, te veÍgetijken met de Le.k in BoLsum. Nade.hand vonden nog enkele veraderingen plaats. In het derde kwa.r la de àchttiende eeuw werd de oude kooÍsluiting afgebÍoken en veÍÈgen door de huidige in kleine gele steen. Dez€ n vijfziidig net snallc lisenen op de hoek€n en gelet op de gotische geweF
in zijn huidgc
vijst op ecn roege ontsta stiidi nog€liik re€ds rond noo.'lèrvergelijking kan men den kcn an dc kcrkcn in Roodkerk en lleg€b€intrm. In d€ deÍtiende eeuw hecft mer dc tufstcncn kerk oost*aarts verlengd met een baiÍenen kooÍ en west torcn. Hê, .Ír e go,h.hê \en'têr in (nu de noordmuur ged;cht) doet vcrmocdcn dat dezc uirbrcidng plaarsvond rond r,ro. Men had behoeft€ met spmryelden, vat
ad
een
k€*
m€t een grotcrc Loor?artij. Van dcn Bcrg
a.ht het suschijnlijk dat het koor En dez€ kerk tot de ve.bouw in dc viiftie e eetrw boven het Íomamse
r
H M van den Berg, Oldc bouwhurÍ in M€náldunàdccl', in:
()
Sintema er
IN. Ypm
LFuv€Í r9p, p
Gcd), SÉial";t
fd
Mtunmdi.l,
9r rzr, Uer p. 9ó 98i tekeningcn líJ Bêlghnn. Grag beNig ik ntjn danl ann d. necr \vieÍ J Bêlghnn te voo^choten voor zij, kriÈclc opndkirgen bij
knalmotiei n
riag.'Am
een
beÍdsrijke ,"nwiPi.g voo.
d€ dàte
de zuidzijdc vcrdeD gÍote spitsboogvenstcrs
vom, Mschijnlijk
een
vermsins h oudc vorn nct
nicu$e {((n. Uir de/êlidc ,ijd d,re,(n de onÍij\(ingen \d de ingager aar de noord en zuidzijde va. het schip m€t een korÍboog boven de toegang ooder eeo hoge
2
ïir
spitsboognis.
veÍvotg op pas.,e
onrechte d&er SenveÍ dn gevclf op cà. rTro (R. SÍeNett cL, Ma ,ne'nen in Nedeidnd. F4li,, Zcnrlzso\c
voorzitter vàn sminià vàn de stichting dê
PÍàa gÍàÍ overhandleteen
symbolk.hê.h€quêterwàarde
van € 7o.ooo aàn voorzítteÍ Kersbergen van
sti.htins Álde FÍyske rsjerken . Foto cahord Bokket
Van het bestuur IONDS
AD!I,U( ER'(;OID
De Stichting Alde Fryske ïijerken heeít op zaterdag 17 mart 2or2 een spe.iàal fonds opgcricht va.mee het onde.houd ,.:to h€t .dell'jke erfgoed in Friese kerker be kosrigd k worden. Eetr eerste schenking ad dit fonds is gcdaa door de Stichting Praalgraf Menno baron Van Coehoorn, ter groott€ vd € 7o-ooo. Hct praalgrafvan Mcmo baron vm Coehoorn (t6+r r7o, bevindt ,ich in d€ kerk vd VÀjckel, war de n Britsum geboren veltlheer eo vestingbouwer woonde op la.dgocd MeereNtein. Het prukral dat cigcndom is van de protestantse Gemeeote t€ Wiickel, werd in ,oo7 voledig gereÍaÍÍeerd dooÍ d€ speciaal duroor opge richte Stichtiflg P.aalg.af Memo ba.oo Van Co€hoorn. Nu de restauatie voltooid is, heeft die stichring zi.h beraden op ha tockonst. Bcslot€n is de rest€rende middelen over te dngen ààn de Stichting Alde FÍ)ske Tsjerken, nct dc vcrpliótina tot hct onderhoud mtr De Stichting Praalgraf hecft daarbij te kennen gege vcn dat de overgedragen middeletr moeter vordcn bc steed'in de geest" van hrjr doelstelling. In gezmen-lijk ovcrleg is besloter on hier bimen ouc Stichting een speciàal fonds voor in het leven te roepen: het Fonds Melijk Erfgoed in lÍiese Kerk€n. D€ donarie van d€ Stichting Praalgraf km gczien mrdcn als een 'eente
aMeC'. IIet best!ft vd de Sti.hting PÍàalgmf hoopi dr \êÍên di, \uurbcelJ allcn volgcn. aÍtlu. voo,/i,,ê, jonkhcc. ni E.L. var Snida bij de oprichting van hct fonds in de kerk
vd
Hegebe'ntum.
Vatruit het oieuw opge.ichte fond! wil de Sti.hting al de adeliiLe elenenten in haar cigen kcrken on dcrhouden. Als het vernogeD vnn het fonds toeneemt,
lereerÍ
kan op termijn we icht ook srbsidie worden verstrckt m kerkelijLe s€neenschappen dic ccn adellijk element in hun eigen k€rk villen Inte VoorzirteÍJ KersbeÍgen is blijnet de schcdcing. Ook h,J huup, di, vêÍêÍ,Ir lóní{. hêdenLe1. bijLoor ^ilpn beeld bij hct opnaken van ccn tescment. Hij benadruLt &t dit fonds bedoeld is als adldling op het weÍk \m de Stichti"a. l{.ls cr domtcure zijn dic cen *tra bedrag voor de instandhoÍding vin het àdellijk €Íígoed *ilen schenke4 dus bovenop d€ "gemne" domtic, dd is deÍ
voor'
nu dc mogeliikh€id
Het best!tr heeft in de vergad€ring vd decenbenorr de heer L. Hrddna u,' tf,.wdden b, nocmd pcminC'or neeÍer I lidding is in het dagelijks l€ven regiÍeÍa.coun
tdt
bii de ontwikkelingsorganisatie zo^ in Ap€ldooÍn.
In het akemeer bestuuÍ is
een
viertal nieuw leden be-
noemd- De heer K. Dijkstra uit Ezinge is benoend ab op
volgeÍvd merouwÀ.
l-Ioyea die in december af-
^dem scheid zal ncmer Dc hcrcn H. dc Zccuw uit en H. ten Hoeve die
wrcn ontstm
en merouw
Stiens ziin benoend in de và.atues na hct vcrtÍek vd dc heer ÁJ Vloia
T
Folk€Ít Selïnga, die in dec€mbe oro rs oud-nordr5 f. Vreman ui, toegetreden tot het algemeen bestuu.
afscne,d namcn Ru\rndien
Ilomels
holmden
dt
Medio mààÍr konden dewerkzaàmheden aàn dê kêÍkvàn wier worden heru.t. De restauEtie woÍdt afgêÍdnd dooÍ aànnêmêÍ
uii tngwieÍum. Foto Wil,em
de
Van de Emmakade De StichtÍE
DtkíÍà
Dê
cÉàf
BV
Oddf
|ryske 'lijerken heelt hàlverwe
^lde g, r..r ',.rIr."r-lt,trlrntl.r'a
ftt, ,.lcr I
Engvicrun opdrachr gegeler vooi de aftordiry vaD de restauratie van de kerk lan Wier Dc veÍkzxxdheden lxgen enLele rveken stil na hct Íaillisscmcrt van Bou\r cr Resrauraricbcdrijf De Graa{ uv uit ljngvierun. I)it bedrijf is indid dcls ovcrscnomcn door Bouwbcdrijf R. Dijkstra tc
Schie.monnikoog er *ordt voortgezet onder de naan DijkÍra De Graai sv. I)e ÍÉrkz:Dmheden die nog lenicht dcr, zijn ordcÍgcb.acht in ecn nieuÍ! ove,ccnkomst. Deze is ót dondcrdag rt naart 2or2 ordcÍrckcnd. Dc rvcrkzaamhcden k.rnden op 19 marrr rvorrlen hervet. Het bestuu ls blij dar bouwbcdrijf DijkÍra Dc Graaf
BVdc plamco\oorftaÍend hcclt opgcpalt. l)c kerl zal voor r iuli zor: worrlen opselever.l. NrdeÍc biizonder heden over .te hcropcning
vordc! bekendg.maakr via
dc mcdi. cn ria onzè { èbsite$$ wÍlefrríkètíjè.ken. nl
DiÍê.rêuÍ cêÍháÍd BàkkêÍ dÈagt de bekêróvêr a.n dnêctèuÍ Pàlló MàÍtinà van Musêum DÍ33s3. Links mevÍouw susàn DikkeB en mevrouw Anny HeÍdeÍvàn de voomàlige HèryoÍmdê cêmêêntê Rotêvrlê- Rê.hts zilverdeskundige sietzevan der Meulen. Foto Elisobeth Penninqo-rouknb..h
12
orgêlàdvheur Aàrtvàn Bêek geeÍt in dêwerkplaats van Peh & Van Leeuwen unleg ovêr dê geÍeíáureerdê blàarbálg uit hêt olgel vàn Boksum,
is op dondeÍdag 8 de.ember in bruikleen ovcrgcdragen
Het kerkoÍgel vàn Boksun, dàt op dit momenr geÍes tauÍeerd wordt dooÍ orgelbowcr Pels & Van t-€euwen in Den Bosch, kd m de zom€Í opnietrw in gcbnik
aan
directeur Paulo Mn.tinavan het museun.
Per r dccenbcr
Hct orgel van Boksum is een bijzondcr i$trument. Her rerd ,n ro-1 scbouwtl Joo Hu,nen Jd. ui,
'IÈierLen. Sictskc is gcboÍcn cr gctogcn in Swichun. Ha-r
Berlikrn,
brocrJan woont nog altiid op boerdeÍijAltta State, vlak
en is het op dÍie na
oudÍe oÍgel van Fryslà.
Ecr dcrtigtal leden vd dc protestantsc streekgeoeente TeÍpoàrte (Boksuh, Deinum, Blessun) bracht op za tcrdag ro decenber zorr een bezock mn de orgclbouver De restauatie wordt begeleid door oÍgeladviseur AaÍt van Reek uit Balkbrug. De restauratie is moge
lijk scvorden dantzii een bijzondeÍe sxbsidic van dc Riiksdienst voo. het Cultureel Erfgo€d en aanwllende bijdragen vd diveÍse cdtuÍrfondsen. Nadere bijzon derheden over de ingcbruiklmc van het orgel word€n bekendgema,tt via de m€dia en via onze websire: ll/]e
aldefrlÍketsierkcn.nl
De Stichting Al.le !'r}!ke ïierken heêft de zilver€r avondnrálsbeker vm de in zorr ovcrgenomen hervormde kerk van Rottoale in langduig bruikleen ge
m.Mxreun D.8888'in Drachten. De beker za1 in 2orl tc zien zijn op een expositie over de Drachtster
geven
r3
zor huurt hct cchtpmJu en Sietske vd de Sti.htingAlde Fryskc
IIet was zilverliefllebber Sietze van deÍ Meden die de aandacht vestigdc op de bijzonderc bckci In cen utikel voor de historis.he verèniging Snelnek DÍfskip uit Dràchten pl€ittc hij esoor dat dc bc*er oa de overdracht en dc keÍk in Drachten zou bliiven. Het bestru vd .le Stichting Alde l'Íyske tjeÍken heeft <laar niet lang ovcr na hoeven te de.Ler Dc bcker
Sdidstn
De Boer het kerkje
bijde kerk. loen sr t.k, hoorde dat dr vorrg. huurJe, crmcr ging stoppen, meldde zij zi.h bij de Stichting Alde FrysLe
Tsjcrken. 'Ik heb wat met het kerkje van Swichun,' vertelt ze. 'Miin vader was l5 jad kerkvoogd in GoutumSwichud en dijn noeder was j1r€nlang ouderling. Ze liggen ook begnven op het kertnofvm Swichum. IL zic het kcrlje als een ideale on.moetingsplek, en vil graag nensen net elkad in veÍbinding br€ngen.' H.r e.hrparr wrl . on, ccr.n. hzrngen. eoní.mnr n. cn exposities orgdiseren. Het kerkje is bovendien e€n of Ê.iële trouwlocatic \d de g€meente Leewarden.
,orr werd in het voorportad vin de Groàte Sín,-Jaob'pdo.hn rcn p.lsrmvníormarrecentrm in g€bÍuik genonen. Het .entrm is opge ID april
K.rl'c
richt door het Nederlmcls cctrootschap van SintJacob (NGSJ) in sànenwerking met de Stichting Jabikspaàd FÍysLán. In het centÍum woÍdt iníoÍmatie versrÍekt aan mensen tlie van plan zijn te g&n pelgrineren. Tvee
mal per mrrd. op de Mpede ên vicrde /rrerddC. /ijn aenwez,g om hun enalngcn
U,Jrilli8e,. íer rrlg, im\)
mer dc bezockcrs tc delen, hen praktische tips te gevcn en met rud en dàad bij te st1,n in hun voorbereidingen
Hêt kerkje vàn swi.hum woÍdt slnds r decembeÍ 2otr Cehulrd dooÍ hêt ê.htpaàrsmidstÍa Dê
Boet.Fdoc
hoíd Bokket
I
Blijegezi.hten bij de overdncht vàn het inroÍmatieboÍd dàt vooÍ dê cbátêKêÍk k gêplàaBt- roto cerhdrd sdrker
14
Hctantalbczmkcnuieertrlnaa.gelanghetseizoen mn enkele tientallên mensen per niddag tor ccn *lcin gÍoepje, dar dd echter vel zeer gcriclt koht- Men be groet zowl tietsen als wddelars. De bezoekere komcn vooÍnanelijk uit Noord Holand, F.lslàd, Groningen €n '!íanncc. hct infoÍmatiecentrom niet bem€nsi is. kun nen passmrcn toch eer bezoek bÍ€ngcn. Op het iífor matieboÍd voor dc kerk stut te Iezen dat de sleutel kd woÍden opsehaald bij de mbijgelescnJacobshoeve. Zie
Agenda uitgelicht
Weidum Dizze tsjerke
of
oRGErEx(iuRsrE:"3 (ER
M
,t àugustÍs orgmiseert de Stichting Alde Frlske TsjerLer een orsclcxcuÍsie onde. het motto "l kerken en z orge1s". Het wordt een middag vol muzick en historie, wMbij de d€elnencrs mct €ig€n vervoer ve k€rk naar kerk kuon€n .ijden. TheoJelem4 huisorsmiÍ \m dc Grote ofjacobijner
kmdeq geeli een concen op de org€ls va d BugreÍd en vctclt over de karal
Uitwlingerga
t€ristieken vao deze o.gels. Ook z,l de historie mn dc kcrko zcrar bod komcn. Mcrcw D€Jong, voomarig voorzitter vd de plàatseliiLe Comissie vd de kc.k vd Wcsthcm, rcrtclt ovcr de bijzonderc kenmerken va de Lerl eÍ her [erkÍoicn dêge' tued"tu.@ d. omg(vinC
ra \íesthen (*erk open mnaf r3.oo ur). Venolgens gm we naa de kerk vd Uitwelingergà, vad het prcg.am om ry.3o De middag begint on rl.lo uur in dc kcrk
uur begint. In BurgweÍd worden we
oo t6.oo uu ortvm
in gen De mddagcndig, om r-.oo uur KlJt 'ou' opgrvê d€ 'Uitàgenda'op de bimenzijde vd de achreronsla€ Im dit blad of op ouc wcbsite. DONÀTEURSUIJEENKOMST
De iarJlijkse bijeenkodst met donatem vindt dit keer plats op zaterdag zo oktober in de Sitrt Maa.tersk€rk !1ln Hallum, det als thema 'tegíden in en rord de ke.k . sprekeF /'Jn lêrer Kr\di lFn {b.r' Rein\rE. Architectuurhistorics Ka6tkdel heeli net zijn rouw alle ,r8o kerklov€n en begraa&laatsen
h
Fricsland
eF
dà.htig bezo.ht- Zij zijn een boek over de gÍaídntuur in Frieslard m het smcmrcllcn. AlbeÍt Reinstm is ds bowhistori.G verbondd m de Rijksdie$t voor hcr Cultureel Erfgocd. Hii is ondcr meer auteur var het boek over het pra
lgrafvjn Menno brJon
van Coehoorn itr d€
kerkvdvij.kel. De biieenkomst begint om r4.oo @r etr dNrt tot 16.r)() uu. Da@a is er gelege*e on de kerk te beLijken, ofom ondeÍ het génot m cn hapje en an dflnkje nog wat na te pÍaten. U b€nt vd hdte wlkoml
r5
fàn
Íro(h d€ it koar skyrt skêÍp it ínnelio.ht. rcnÍàsten
en fiheÍd Ïocht. stof dàngelet yn destrielen om. Dewite nuorrcn dgelie wat. o€r it houten ynterie!í lêlt ln waam patina. Dat wat meaÍ is ás fêstlizen fan it taastbere, ontrint de bêheindêtechnology, De rsie*e fan weidumfeEkÊlet him watyn it gíen. De smelle rcnarnskê toer dtkt ln byts,€ fuon n€ist it glelnlennen s*ip.rrenjinde i€u, bmànogotysk.lt is in pronkjende simmedei .s wy delfytse en ho hàldê. De koneressejit krêkt de blommen op ir hóí ên noetet 'is
tekend lt tusken skaad
Op zàterdàg
kerk te
op de toto sette.
alteast net mel myn ynfáldige digitale tàstel.
lÍse ruten
àeh er h;storie in dne oude Fnese É.rA.n
lit him fan binnên nêt moai
Efter de doaÍ in hàltsie en tochts wer ln doaí de tsj€*e yn. oan allê kanten goudglell.h hout heeÍebànken, preekstoel,
ftouÍus
en nànljusb:nken. lt is iên grut houten kammênêt, mêl oeÍal kopêren akinten.,n sàntjinde ieuske snêinske keamer allinnich it oaEelit fán neidytild. Alles is
hjiryn hamony,
en
hielnoflik elns.
Dizze ynriochting ls mearas dê som fan
it meubilêr oer my
komt ln gefoel fàn rêst en lykwicht yn dize romte. wykt ik dngeen, rjoch ik dàt yn dit sehielde dielen der ek wêz€ neie. lt houtrníwurk op dê banken en de kánsel is àltksà sreàrlik. Déftige bárok op syr Fryik. tn boppedat: all€s stiet noch tê ptàk. Yn 3oojier liket hjií neat turoaíe t€ wêz€n. As der ien Fryskê tsjerkê in tiidskapsule neide couden r€u is, k it weidum. op 'e flier binne, op har sw te seíken, dê notábelen íán doê noch neitê lêzen. Yn it koaí tíef ik twá hearen Hanla, hopmànnenyn milhêr oÍnààtfàn krekt nei 1600- ltistehoopjên dàt hàrkuEssen it hálde,wànt de j0nmielstafel stiet boppe-op har. Aldêíe grêÍstl€nnen lizzê fiêrdeíop yn lr gonepaad.
itstilen koê|. Troch dê iepên doar kodt it lÍd fan in fogel,'sde stimmen fan bem dy't boartsjê op itkeatsíjild Binnen
n€lst de terp. De kostereseewolÍs ek Índeryn de toer noch sien litte. By
itoeMu*hinget
in
tou: hjlí wuídt de klok
skiiffan senstier. Boaitlikê bÈtkes, rcptllen lykj€ lt, kÍ0pe dercp asyn in dÍnsyn it Í0n. De lti€n hát it ÍndeGtik west fan in midsieuske fonte. It is by gÍeàfwurk wêÍomf0í yn in tÍn hjir op 'e tery: by
Yn in hoekjewà<htet in grcuwe
de Refom.asJ'e wàarden hast llle eldêdoopfonten stikken íeln. sa'n geweld tsjin sokke elegantê hagêdisker ... oe
noflike.wà.me hamonyyn it skip ÍeÈaal fan de weidumerrsjeÍke.
i5 net
itfokleinê
ia de k€rk, door h€t KarlióeL dÍo (pirno en .;Io), net nuziek vrn Vd Beethovo en Prokof ev Kijk rcor mvdgstijdstippen en aanneldinger in de 'Uit4enda' op de binnenzijd€
vd
de achteromlag van dit blad of op
OÍgeliefhebbes die tijdens Open Motrmentendag (za terdag 8 september) e€n orgel in FÍ]sLàn wiletr bespe len, kumen zich dd via de websit€ van de Stichtin"s Orgrnun Frisicum voor amelden. Vele orgels ia FÍiese
anoniêmêgËfsteen Íof Pêtêr Krstkrr€l àán op de pràats Brcnsergà bij o.ànjewoud - Foro Peter Kortkorcl Dêze
keÍken ziin die dag veer te bespelen en te beluist€rn. Het afsluitedde concert is om 16.00 uur in de Grote Kerk te leeuwdden. D€ naiesexcusie vm Orgmm Frisicdm vindt plaats op zateÍdag 29 september Deze gaat langs k€Íken in de ongêving vm Aldeboam en Ákl<nn. Hou dmoor de vebsite va Orgrnun Frisicm in de gaten: woÍga
begnrÊ
Zo begon
ii
2aot een brief aan b€gunstigers van
d€
Sti.htiag Oude GroningeÍ KeÍken om de€l te nemcn aaD een
unieke tocht per
lue toqrirycar
lángs
ror2 initiatiefm
asJER(EPA^D
AOURS DES CTMETIÈRES, VAT IS DÀT NU?
biÈonde
de Rjad €n Kerlle. is nu ,l weer nesen ja,r geleden'IÈjdkepaad ortstm, de openste[hs
Mede op
rm keÍkgebomn in d€ zonermaoden dag.
Vd
25o
hieran ncc. Tijdes
op
zatedrgnid
kerkm in Fr'slán doer neeÍ dm
kêrlje\ in GÍoodr8r n. wa. zo' ecÍ bcÍang.LeÍlin8 dar de Lochr dne leeí n ge reden. Deehemers wren na afloop zo erthousiast, dat we besloten Íóg meer routes srmêÍ te ste[eÍ, ool in
len. Sons zijn e. ook ê{posities of andere activitêiten. De
Drenthe smetr met de Stichting Oude Drentse Kerken
kerk€n ziin dir
er lateÍ in FÍi€sl,nd met de Stichting Ald€ FÍyske lÈjerken. Hieren nanen voornmelijk Gro ns€re en D,cnren deel. Tseemal pc, jad ont'angen /ij een nieumbrief Ilmiddels ziin eÍ deÍtien venchílende .outes smeryest€ld. Dit Sebeut smen met vrijwil-
Meer
rc kerkÍorêó.
begÍaalplaa r \e n en
L
ligeÍs vm de stichting€n; zij kemen de nooie plekies en w€ten d.foveÍ boeiend te venellen. Vanaf nu willcn rc ook begunstrges vm de Stichting Alde Fryske Tsidken dtnodigen. Voor nadeÍ€ iníomtie en
melding
zie
rvemivatouÍhs.nl . Gat
Woat Bàahbaií To"r d2t
irà van de historÀche buitenplatsen. In diverse ke*en \d de Stichting Alde Fryske Tsjerken vinden àctiviteiten plaats die hierlnee re.bdd houden. Zaterdag 15 septenber woÀt in áe keÍk iar Swí.ban een lezing gehoÍden dooÍ dr. Oebele Vries over de fanilie Ván Alata die ooit op een state tegenover het kerkie woonde (op de plek wa,r nu een boerderij stàat).
De leziA zal on{ijst mrden door muziek. Zo ag 16 sept€nbeto!2 kan €r geÍddeld worden legs de statetr ld OÍdjewoud md rzrl,1. In de Thomaskerk vindt een.onceÍt plráts door het Ru&h Strijktrio, met nuziek va onder meer Vm Beethoven en Schuberc. ndag jo septembeÍ is €r in B.dr €en wddeltocht (stnin) net uitleg langs h€t historische poo.tgebouw
Unidrate. HieÍm
opmste[ins zijn lriiwilligeis
klnen
vertel
jd geoped \m 7 juli tot etr met 8 scptembcr op zaterdagmiddrg 1€n !.lo tot rToo ÍÉ De d€el nenende kerken zijn herkenbar aa de'IÈje*cpa<lvlag. inÍorutie
op: ll/Írytsierkep@d.ol.
Van de excursiecommissie Dê Mjdarsêxtursie saat op zatddas 6 oktober 2or2 langs de Aerkm uan Blcrsun. Ra.rd c" wiuwcn.
De r4€-eer'.e, doeggotirche zaalkerk met Hooster mónpen in de .oordeljkF en oo.rêli,ke g.vel. kÍeeg In de rtc eew e Íieur€ ingang rnet een oÍnlijsting vrn
aindin?l
\d
de
arn*€zig die ov€Í de historie vm de kerk
u ook m€e?
2or2 is het
en d€ luchtspi€geling
de ongeveer 77o
is €Í
.onc€Ít
siemetrelwerk en een spitsboogvenster net een beeld s. De r5ieewse zad€ldaktorer is in r88o ometseld.
In de keÍk hangen t.'ee wandboÍdeD waarvan een ons herinnert
au
dc slag bij Boksum in r58ó.
IIer oÍgel, met
frui
versierd front en in de orgelboog blauw gesclildc?dc dÍaperietn, is in rót9 eebowd. Àdres: Btror€n 2, 9o]2 xc Blessud een
De zaalkerk dlteert uit r8r4. In r9o9 is dc kcrkgereno-
vee.d en dit iad vordt een grondige Íestàumtie àfge rond. In het fruic intcricur zicn ve ve€l houtsniiwerk in rococostijl. In de paneien vm de preekstoel zijn vijf d€ugden afgcbeeld. De h€renbant
Íit
de r8e eeuw en
grafzeÍken herimeren ons un de familie Eysinga Het huidige Hillebrand-orgel datecrt un 1816. Adres: BuorÍen 9,9or2 D( RàeÍd
Vd
de r2e eeuwsc kcrk laat de noordmuur klooster moppcn met dadin d€ contouren van een hagioscoop. He, loo, en de a,dmuur /ijn beklmpr. De roFn h in 1888 gebouwd en bevàt ve.sieriogsmotieven. ln de paelen van de prcckstoel zien we peÍsotriÊ.aiies vm dcugdcn. De lmhrisering is versieÍd in rococostijl. Itr de gÍaÍkelder van dc fanilie Walta liggeD gemmiÊ Terp r, 8637
vF wiuvcrt
^dres: LJc bus.n v.rireki<en om r).oo uu, \d her r,einirution I-€euward€n m kometr dad rond rToo tru terug. Dc koren bFdJ"gên L ll.oo p(, p(^oun ln'(h"rv,ng bij ontvdgst van gcrccnd b€drag op rekedngntrm€Í
t.n.Í E-lcu6iecommissie Alde FÍyske rsierken Lr Lrcusarden ondc, re'meld,ng \dn ínal&'.c\a\,. ,or,'. Vermeld ook hct amtal personen. U onwdgt van uw aamelding en betaling ge€n bevestiging. Uv 1690669
17
bcralins
tot
s
uw bevts
vd
inschrijving. Insch.iÈn
kd
22 septembeÍ 2orà dauDa loopt u hct risico dai u
n,c( mce, dc bu' mc, kunr. U kunr de lê,lhe'.h,ii\in gen roegestuurd kÍijg€n doo. overmakiog van € 3,7j. Bezoeken net eigeo veroer kumen ter plutse het boekje net drie kerkbes.hriivingen kopen vooí € J,oo.
va
dc Stichting Alde Frysk€ Tierkd liggen var de pÍoviocie. Ma-ri voor busreizigere met vouríiets ziin ze goed bereikbad. Dàt ond€Ívond de 24 jeige Riener Postma, die de ge bniksmogeliikheden en technische vooÈieningen rm de De ke*cn
in de meeÍ
afgelegen hoeker
De Fries€ Rottdd:ll]nd had gedacht dat de stichting een sooÍt loper rcor alle kerken hàd, md dàt bleek eetr
N\qLL'ng. ql\ hr h herdorp mvcccdc. moe.t hiieent
kerken inv€ntdiseerde.
de sleutel ophaleo. De neeste sleutelhoddeÍs voonden in de buurt vm de kerk; een erkclc kecr moest Riener Postm naa cen boerderij buiten het doÍp.
vd de Alde Fryske huren, ws hct toc voo. kort laltig om een be€ld te krijgen v1n de gebruiksnogelijkneden. Als cetr
stond. Zo kon hii ter plekke €en platresÍond tclcneo. Vervolgens kon hii notco: het @tal zitplaatsen, arnw+
Voo. iemaód die een geboÍw
'IÈjeÍketr
vil
orgmisatie bijvoorb€eld een corcert wildc orsadseren, noest dczc bij viizc van sprcken bij elke plaatseliike Connissie vrn e€n keÍk àànlloppen om te ragen ma. de nosclijkheder en onnogelijkheden. D,ikzij de rijwilligeÍsklus vm Riemcr Postma kur nen potentiële huurders op de website onder de ritcl l,.rk,n danllilk n op k,rl huren Zo kunnen /e in één oogopslag zien welke k€rk€n te huur ziF PeÍ Lerk kmen ze kijken ofhet bedehuis past bijhun doel. Ër wordt k€udg opgesomd of €en toilet ainwezig is, hoe veel zitplatsen eÍ ziin, of er een keukentie is cn hoe de platt€grond €ruit ziet. \ta zijn as kw1n Riener poÍm bij de Alde Fryske 'IÈierken. De sti.hting zocht €€n csistent-begeleider bij de plmfling evenenenten €n '€n de zus \d Riemer Eoeg of dat det iets voor hcm vas. De in Rotterdm wonende, nad ÍitJoue aÍkoNtiee studcn. bouvku c meldde zich m. Toen de stichting hoorde dat hij bijm áfgesftde€Íd was als bouwkund8e aa dc Tcchnische Uni. versiteit Delft, bcdacht ze een op zijn opleiding toeg€sneden klus: het inventdiseren van de gebÍuiksmogelijkheden
vd
de bedehuizen.
In zijn {iie tiid probeerde Postha zo'n vier kerken per dag in kadt t€ brengen. Hij bereidde zich voo. door een dàg vd tdoren de sleutelhoÍdeÍs vd de kerk te bellen. De volgeode dag gins hij op pad. Meestal net het
openbar venoer en een vourd€ts. tlij had imcrs een Ovjr"rkaft. 'It die bliken dat dit sels )ó Noard Fryslán rcl ia hddige wize fan reizgjm wi€,' is zijn flding. 'En as it reinde, gong ik m€i d€ auto.'
Hii had ed laptop mcc, wamp e€n tekenpÍopFdmà
zigheidvd eleLtriciteit, k achtstmom, sÍomend wateJ, or ofpimo, podiun, hoeveelh€id zirplaatrn, eMovoorts. Kerken zonder toÍet h(n€n vok€ns hed niet n€teen onbruilba- re /ijn. Me*rJ bm. der rcl oplo*rngr n. dlr rmurde ncn'lip lan in do rp tomme. Dr Ume io
gel
}ryg€lyks by ien thós nei de
m
ta.'
Venascnd vond hii het gebruik van de k€Ík vm Britse.t. Hier wB tot maut van dir jad hct kmtoor vd'Station lryslitr br8' gw€stigd. D€ kantoorneÍbe lcn konden verplatst worden, zodat eÍ ook kerkdicn sten en d€rselijke kondo rcrden gehouden. Dit gcbni* sprak Riener Postm d. Op de TU itr Delft is hii afgestudeerd op hct hcrgcbruik va een roor de Norfoldine arn de NoordzeektrÍ bij Scheveningen. Er Imen plamen om dit tcre in met wodryen te bebouwen, m Riemer postma ondeuocht ook mdere besrenmingen. Nieuwe nogelijkheden voor oude percelen, dm hoopt hit ook in de toekonst vat nee te doen, nu hij afgestudeerd bouwkundige is. De kerk mÍ F€insl1n viel RiemeÍ postmà op doordat
naf{ tencir m
de ene zijgevel bij.a seheel dichtsemerseld À, tcNijl de rrmen lààt zien. In de ddere kat ecn grote varidie
rlt
kerk
tu Britsm bleef hii mt
langd voor dc d@
mwe
au willefl o.gdiseren, relke kerk 'Ik tinï de tsierke fan OlteÍterp. Dit tsie.ke, efterófln it bosk.'
En als hii zelf iets zou hij dan kiezen? is in moaie, áldc
Jtut Lar d.r BM" isjaunaritt
r8
rntêÍiêur naàr het westen met Íe.hts de Hêéringàbánken in het midden de coslinga Àndnngabànk. complete inÍichting met preek5tóel, doophek ên bànken, .a. 1665i671
tnteÍieuÍ naarhêt oost€n. Links de coíingà Andnngabank, in hêt middên dê Heeringàbànk en elnd eên bànkvàn.à. r712 met later opzetstuk
*n
hêt
Noordzijdê. ln het midden dê romàansetufsteenmuur middën boven vêrhosinsvàn het s.hip Ío.ltool
kà. noo)ilrnk5 hetvÍoêggotkche koor en Íechtsvënensinstot en m€t toren (ca, r25o);
rlfstêênmuurvan de ronaanse kerk Gà. noo) met khine halíÍoidê vênsiêu ên h,lrÍondê ingàng, àlle nu gedicht PrattesÍond
(!ll:van
den BeÍei
M
enonercdiel, p.97)
x,-x,,
!@ ' ,zso @xvs-xw N r. Her- xvr. N rrro Ea=] x-,.^
EEuw
LIJK MET SClII1l SPI,ETEN De toren date€n Íit d€ d€Ítiende eeuw cn is waarschiinlijk tegcliik mct dc vroeg-gotische uitbÍeiding
vd
de
ron:mse keÍk geboÍvd. De toÍen is
èan d.ie
zijdetr gesloten en .lleed vanuit de kerk toegantelijk. llijkreeg aan deveÍ e! de aidzijdc;n de achttiende eeuw êen beklanping m€t kleine gele steen. Mogcliik is roen ook het oorspronkclijkc zadeldak vervangen door D€ ruimte op de begane grond is ovemelfd en kreeg li.ht door twee smalle splet€n die volgens Vm den
alleen
gedm km n(n het'l,(Í. Her i. /eeÍ sel mogelijk drr dezc ruimr.
Berg oorspro <elijk als schictspleten di€nst
verdedigbàd was. IIet gewlf op clc begane grond ver v.ngt e€n oude. gewelÍ Ook hog€rop heeft nog een gc welfgelegen dat bij het aanbrcryen van de ldoklemtoel in ró46 verwijderd is.
|)ê inri.h, ing \dÍ de le, I in Md\sm behoo doo'/irn morumentaliteit in Fricsland tot dc absolute top. Dit om twee redenen: rijk arn onderdelen wMonder drie herenbanken, en volledig gaaf bcv'ud zoóder storende toevoegingen of verrnderingenCentraal eleme is dc prccksto€l tegen de ai.hnuur op twee derde uit westen. Hij werd gemaalt rotrd 1665.
In dat gen
jar
m
dcdcn dc kcrkvoogdeo ve.schilende betalin m kistemak€re
Ede Krstens en BieNe Vybes,
Leewaden om de kerk'te repaa.eeren m€t bdck€n ende stoel'.J D€ krip heeft op de hoeken omlingerde te
g, mong.n prlasten
rn
r
op vcAehLtlenJr plrat
gelegd met ebbeohout. Binnen de nissenvdde
Íen
*"
r"
pdel€n
fraaie bloemboeketten. De preekstoel is oogeven DêkêÍk in Bolsum mdh€t*oorvàn cà.1too
Tcgenovcr dc prcckstoel stafl twee overhuifde heÍen
banter en een derde b,it staat in het kooi In het schip stun rechts de open wouwnbanken net gesneden
waryst*len en linls de sesloten nmenbad<cq allc mct dartc boltnoppcn. Opncrkclijk is dat de nan nenbdken geen gesneden wrngstÍkken hebben. dó ^mnet resrzijde wordt d€ Íuimte aígeslotcn door het front hoofdwerk en rugwerk vd het orgel, dat in r8o] werd gcbouÍd doorÁlbeÍtus van Grliscn. Drie elenenten versterken het nonunentale rotaal bccld: hct brede middenpad ncc gafzerken, de hoge houten lmbÍisering met een indeling in panelen cr hcr houtcn tongcwclÍ roo'al dit laar{r geeir mêr /iin mutrEtiilen, schrin€ koÍb€len en tÍekbalken een stcrkc ritniek €n dieptqerking am de ruimte.
vm dcr Meer, crdfi.br;lid tuld MrtuUrnddul, Led*&\eí \9í9, n. Íóó.
I DJ
Fti I lir@t^. Iv
wadènoy€n. vêrhoogd gotisch koor bij bmaàns s.hip. Moselik ookde situàtiê in Màrsrum tussên.à. r2to €n.à.ltoo
DoosÍede toren (uit Van dêí BèÍ8, MenlneÍodiel, p, 9t)
zuidzijdê naàÍ het westen met grote gotlsche spitsboogvensieu Gà. ltoo). De koosluiting È(hts datêen ult de rsde eêlw
De hêÍenbrnk tegeÍover de prêekstoel he€ft op d€ over
AndÍinga onder een kroon.a Op de re.hrerhoek staat het vape. Wielinga en links het vapeo Storn, beid€
Elsingi Heringa en Hiddm Galenà, tetuijl op e€n lirt is vemeld ÀNNÀ vÀN r67t. De wapens stad onder een gekÍoonde heln war dr bo\en her lhle, en DdJ(Í.r€ $apen een l(euw oprijl
net
en rechts een adelaar
huivhg in h€t niddcn het aliantie-vapen Goslinga
e€n schildhoudende leerw D€ b,nÏ werd waarschijnlijk gcrEakt voor Hq'te van Goslinga en Tèth vrn Andringa. die op Aidnnga {,re woonden. Tn r66r i. io het rekenhgenboek rm de Lerkooedii spraLe vm de stoel vd iefrou Tet ran Andrrnga', wat wàffschiinliik maakt dat het gestoelte roen verd geplaatst. Dit b€t€kent dat de preekstoel en de bank enegenoveÍ tegeliik rcrden geplàatst. Ype var Wielinga, die gctrou*d ws met Gees.k€ StoÍm, kocht in ró8o AndÍingaitate, be staande uit e€n herenhuis, 8J pondematen
lad
en in de
Anna
vd
Elsinga, geboren in
r6u
als dochter
rd
Tjalins Iá E)singa en Eets Hiddeha, bleef na de dood laí ha,r noeder in 1667 mnen op I_Ie.inga state.t Na Àmh overlijden rerden de state, de boerderij en de lànderijen net de herenbanl in 1687 verkocht ad dr. Hetuicus rm Popta. D€ze be\al in zijtr testmeot de bank in de goede zoÍgen vm de d@r hen beno€nde voogdo d en bepaalde d1t hij tweehaal per jaar dooÍ de vier làatst ingekometr bemonsters
\m het gdthuis gewevcn
kerk eer herenbanï en enlele gÍaven. Ype en Geescke lieten toen ook hun vapens op de overhuiving val de bank plaatsen. Duideliik is het venchil in hortroon vm
mocst vord€n, hetgeen lange tijd ook is gebe!Íd-
dc baolc er de beide leeuwen.
vapetr BouÍabeesterJongestal dat opgehouden woÍdt
Nast
banl staát een grote dubbele herenbanl overhuiving op drie getosie kololrmcn. De ba.ï met gesDeden friezen en mooi pdeelwerk heeft itr het àchtdschot dri€ allirntiÈr?penl Eysinga Hiddemà, met
deze
cd
4 YM
óet Mee\
M.tuL1,nddul,p. Íoo.
In het kooÍ vd de kerk srat een baÍ < met op de ove.huivrng ondcr een \eelpa,el'ge boon hct all,anLie door twee engeltjes.6 Hctricus vm Popta ms t€getr her +rchren .an dez" ba . omdrr hij mêer vooruir /ou steken dm dc zijne, en hij dreigde dat in zijn gasthuis geen vÍouwen uit Mdssum opgenomen zolder moSen
t v^detMee\M
dldlMdeel, p- 1oo.
ó Vn dc Mcc\ Mmdldtmdeel
p- 1oo-
worden als dc banl gcplaatst vc.d. De kíkvoogdei zetten echter door en de voogden vrn h€t gasthuis brachten de nutregel van Vd Popta tot itvocring. In de negentiende eeuv Iieten de voogden speciaal vooÍ rouwen uit À{.Tssum co aantal nicuwc kamers bouv€n. Gezi€n de opmeÍking in h€t t€stament vd Var popta in r7r, mag worden amgenonen dat de bdk Íit het begia vm d€ achttiende eeuw stmt, wat volgem Van der Meer wordt bfl€stigd door de behddeling vd het sdiwrk. De wapens zitn warschijnlijk latcr gephrtst {2nt Jacobus Moorman Bouwmeester kwm in r77, met zijn roÍw Ana À{argdethà Moorman nad Mn.ssun, wu zij Unia-state bewoonder. Naast de dÍie grote heÍenbailer virden we nog een
yeMiÈins nau de adcl op
co deurtje van de t rnk am de zuidzijde, diÍect ten wesren van het doophck. Hct betÍeft de àllidtie wapens Cammingha vd JelneÍá
H i'):rm van Do a ondeÍ een v(lpdelige krcon.? \d Cmminghr Íool ro6x) s^ónde mpr /iÍn
IWá,.e
rouv Rilt vd (Ihrilrna vd)
Doda G62o{68t op Hemhema{tate tc Menaldum, wa. hij in 1668 over leed. Kemelijk had hij recht op een banl in de kerk van
r4arsum. al q' dar allccn hcrl,cnbur arn c<n tlo,rjc. Het deurqe zal tegelijk net de preekstoel ge?laarst zijr
7 Yn ílct Mcct, M!tuldMtuJdl,
p.
Í... Baíldêrnjê uit.à. ,êlmdá (link) en
HeeÍingabank
0571nd
in het àchteÍs.hot driê panelen óetwapens
1665
H
md àlliantiê
inxma van Donh
wapêns càmminghà vàn
t{hts)
wàpen wiellnga dat in 1630
(linki en anop dê gêlijknamigê bànk
alliantiê wapen cosllnga dÍlnea
techrt
HêÍenbànkván ca.1712in het kooÍ mët opzetstuk vàn ca,1772. HlêÈ op h€t àlliàntie-wàpën Bouwmeerter {link3)
€i lonsestàl (ÊchB)
opzetttuk corlingà andringàbanl met tê4dê toègevo€gdê wapêns Pànêêlvàndeprcêkíoêl(.à. 1665)mêtèên boêkètbloêmen
Álllantie wapen Bouwme€rier (lints)
en
Jonsestált€chtt
BrJNÀconprBrE EERrNRrcErrNc RoND róó5 h67o 'Iègelijk met de pÍeektoel kwam rond 1665 de hcren ba'h crtegenoveÍ tot stand, waarna reeds in ró7r de grote bank emaast volgde. Het geheel wÍd voltooid in het begh mn de achttiende êeuw ftet de brnk in het koor In eer wij korr íjdsbcstek werd de kerk dus gehccl ingericht nadat hij wàdschiinlijk siÍds de onttak€ling bij de RefoÍmtie in r58o een provisodsche inrichting had gehad. In het midden van de zeventiende eeuw bes.hikten kerkelijke geneente en lokale adel kemelijk over voldoendc niddelen voor de amschafvo een kostbaar nondentaal gehe€l ad merbilair Ddbij liet het
voormmstc
geslacht, de
eigenuve
HeÍinga-state, de
gÍootst€ bankplaatseD. Prgteru Stetutu (Paelruit 24, 928t LII nuibnpon, rneeaBa@ qnflMtrt) aát ttudie w oxda Éeften, in bet brnrtlt o." die
ii
Fn$land
d
Gratirgea.
24
Taeke van Popta'
De kerk van Augsbuurt
Bescheiden kerk met bcieiend verleden
Het was op ro novcmbcr r97r dat dc Stichting Aldc Frlske Tsjerken, een iM na de oprichtins, haar eerste kerl< in eigcndom krceg. Op die dag droeg de kerkvoogdij v Augsbuurt de uit 1782 daterende Lerk oler àan de stichting. In dc meer dán veertig
jaaÍ vm had bestam is de stichting van nog
38
kerken eigenaar geworden.
Het dorpsbe€ld verd naast de kerk eeuwenlarg bepaald door Cl,nt Státe. Dez€ in de middeleeuwen ontstane statc lag ten noorden vm de kerk op een ruim, ongracht
teÍein en werd ooÍspronLelijk H€rckema HeeÍd of Herel,€ma Sun' geno€md. Nadat de ratc rn rs to cigcndon was geworden vàn
de
gÍietman Claes Clant, dJoeg
namvd dic fmilic. Daarna hebbetrveBch ende adellijk€ families de state iÍ bezit gehad. Vennoedelijk is deze nà róto nieuw gebotrwd. De bewoners vrn Cldt zijde
AÍgsbuun, ook Lutjqoude of l-)tsenàld g€nr"ftd, ligt il de gem€ent€ KollÍmeÍlànd .-à., ten zuidoosten vd Kollun. Al sinds dc vroegstc vermcldingcn va het dorp komen beide bemmingetr voor \ímeeÍ pr roo' hêr ee^r een
ke,l in q.ug.bud n
gebowd,isnietbeke .Eengrafzerkvoordeprcckstoel
Stat€ hadden veel invlo€d in
I(ollmcrlmd
c.a. en ook
dadbuiten. In 1757 is d€ state tenslotte a{gebroken. Het teÍein is nog duidelijk herk€nbaar aanw€zigi de plek
vmdc statevordt totop
de
dagwrv
daagingenomen
wijst erop dat er in d€ tr?alfde eeuw il een kerkgÈ bow moet hcbben gestm. Een tekedng vd Jacobus Ste ingwerfuit circa
1723 toont een middeleeuws, laatge kerksebow met spitsboogvenst€Ís en steubeÍen en €ên ,fsluitend boogfries onder de dalliist. De wstge vel chdigt in een sma[e haLs oftuit- Achter de westgsel stat op de nok een dakruitcr met duin cen klok. Dc tekening vd Stellingwerf kont redeliik overeen net
ftó
gegrave€Íde afteeldingen
\m
de kerk op het avondmaals-
zih€reD €enzilvemschaaluitd€ period€
168,
r7ro.
Uit
lerkÍekeningeÍ rJl,Jr( leiJen daL h(r ro'rnrÈ in ,-4, werd afgebroker In 1746 ontving de kerk een legat \m de
joo sdd€n €n het vokedde jaar werdJacob Ypes betaald 'roor t malcen vm een nierw tooÊntje'. wàdchijnliik was dit nogelijk s ordo darLzijhet lesaat.I
r
Dive6e gegeveG en Íeit€n in dit dtild ziin ondccnd ád: En den BeÍA, De Ncdrb"^e Mo"tnenten re G.rbàtenn m Kut / De pn i,cíe Fà*btul/ NaonleltÈ oo$erso
Herna M.
en Ni.w Km*/t"t/, ! GnE.h.g€ 1989! ÀJ. Andfte. KouMelttu/ Nieta Ktu md gefiíedtu"dig t* rhred nd oudhei/kutdise lluÈba.bnj"ks, Kolun r88r{88r,
/ Ka4Mtlz".l 25
f2csinilêuitgde, Leuwddcn r97r.
NrEUwDouv KDRI( rN r782 De I<o um€r noraris en historicus mr A.J. AÍdreae vermeldt in zijn geschiedkundige beschÍijving var AugsbÍut uit r88r:'De tegenwoordige kerk is eeÍ, klein gebouw (.....) Zij hceft h 1782 een gÍooteÍ bedehuis
\eivdgen. Tn de Leeuwa,de, cou'anL rerschenen rn april r78u advertentics betreffende de anbestediag vd 'h€t Àfbreeken vm de Oude en weder Opbouwen van een nieuwe Kerk in den Dorpe Ausbuur oflutkewoude (.....) op vÍydas den 26 April r78,,s middags on l, uur in het Regthuis van Collunmerland tot Collun.' De nieuwe kerk w€rd op ,4 novenber r78, ingewiid door ds. JP Andreae met een pÍeek oveÍ r Koningen 8:toà.'1 Ds. J.P Àndreae rlas de oveÍgÍootnder \d N. ÀJ Árdreae. Er bestan vemoedens dàt de vroeeeÍe keÍk lrngeÍ is geweest- Mr Andreae spreekt ook ove. 'eer z 'f.L. tot
korci\ Ndetrn drl pfatiê.iít, s./.h d. Hefro,Ditg t@ k dr IIênMndê Geszenn w Èillrnd (deet r).
,u
Kollum, cr geen schuld'aan had. De oorzaak lag'in het ondergraven en het ametselen vm dc tundanenten. Ar.hitect GJ. Veenstra
uit If,euvede^
Íeageerde op dit
krantendtikel mer
een kririsch in-
s€zonden stuk. Hijverweet de ad nemer dat die de voorzorgsmaatre g€len ií het bestek hd genegeerdVolgeG VeeNtra was de aamcncr het werk buitengewoon Íoekeloos begomen en dus de hoofdschuldige. De 'torenval" in Augsbuurt
bra.ht hem verder tot de conclusie dat de grote fout zat 'in de tegen woordisc viize van publicke anbesteding deÍ boÍ*werken, met gunning vcclal aan den laagsten in
schrijver' Dààrdoor wierpen zich augsbuurt, tek€nins van jà.. stellinsweí.a.
veel timnerlieden op als
r723
mnener
'zonder hienoor de noodige capa erooter bed€huis.' Mog€lijk tiep de midd€leewse kcrk iets verder naar het wcstcn door OpgÉving vá de turdering heeft aargetoond dat de tegenÍrordige kerk is g€bowd op de vroegere grond vestcn. Itr beide ziimurer zitten rwee Íondboogvcnste.s en in de beide schuin€ zijden van de oostelijke sluiting éér. Het muulftÍL is op de hoeken en hal,cNcge de noord en de zuidm rr venie.d net venic e uitgemer scldc strokcn (iscncn).
In r89o orderging dc kcrk ccn ondcrhoudsbeurt on der leiding vm rchitect À. Velding uit Britenpost. Ddvoor in rSS,',waren in opdrachtvan jhr nr Vctor dc Stucrs, .ijksadviseur voor dc monumcntcDorg, op-
me,Íngen \án
Nadat de gómccntcraad er weer am tc pas was geko wrd de toren in rgrl herbouwd. Dat gebeurde onder dchitcctuur vao À. Velding, die ook beÍoklen was g€weest bij de reÍauratie h r89o. De opdracht voor de herbow van de toren hield in dat die nd de vroêgere voÍm moest plaarsvinden. De westelijke travcc van h,r '.Írp rn J< wetgevrl $(,d(n ool opnicuw opgeÍoLken. In oktobeÍ rgrl vond de oplevering vd het werk plaats. Douairiè.e barooesse Van HeemsÍate m€n,
Veenklooster schonL een nieuw urruerk voor de toren.l De nàgenoegg€heel ingebouvde sterer toren hecft ad
ellc zldc c,n galmgrt cn een lo'r( a(h,/ijdigê.pi,'. Boven de ingang h dc vcstmuur zit cen stccn met het wapen l"n de geme€nte Kolunerldd..à.
Jc kerl gcmrJr. On í1iê,pleningen
vallen grote scheuren op in de wcstclijLc travee vu de zijmuren en in de oostelijke sluiting. Ook zijn scheu ren geteLend h de wesrgevel, die werd gestut door twee zware st€unbercn :@ ve€rezijden van de ingang.
De toren ging steeds meer oveÍhell€n €n l€verde ge vd op. In oktober rgrr werd in de gemeenteruad vm Kollunerland c.a. mgedÍongen op een spoedige restauatie vrn de 'in désolaten to€stand verke€ren dcn kcrktoren te Augsbuurt.' De gemeenteraad beslooc dadroe, mr Gedeputeerde Stàten keurden het besluit
lm de kosten det goed. Pas in septcmber r9r2 kon het veÍk dooÍ het gemeentebertuur woÍden mbesteed cn dauna wrd met het heÍstel begoDncn. Het bestek veÍm€ldde dat h€t io hoofdzaak ging on tot dekking
hcr scdcr.echt or te lood,erten
\m
den
toreÍ
Tijdens de werkzaoh€d€n volt.ok zich e€n kleine Emp. Op '8 no\embcr ror,. rus\en ónaallFn êen uur storrte de toÍen naàr bened€n. Het w,s net schaft
tijd, dders Mren de re.klieden allcnaal ongeko men. zo bcrichttc de lFeuwdder Couant- De kÍmt voegde eraan toe dat de mnnem€., Joh. Pijnacke. uit
Het inreÍieu rcrdt orcrdckt door cetr houtcn tongcdat op e€n iets ve.brede voorlijst steunt. De mlren
vcli
zijn veranlcÍd door tÍekbalken. De teger de oosrnuur opgestelde preekstoel is de enige in Fr]slán met ee! vierkdte kdp er kl,n-kboÍd. De ziipmeler vd de kdp en dc onderLmt vo het klaokbord zijn rerei€d met lijstwerk Gekomisd. Als hoekqeBiering heeft d€ ktrip sladdc. wrj.ranJc loÍomm<n. Op hct voo,puecÍ s crn vooBteling gesneden vd Mozes en À?iÍon. Zij stad op voetstuklen voor een drapei€ en houden de làfelen der wet ó, rurN cnuoDLN) aast boven de AÍk des Vcrbonds In de ruimte tusse. de voetstukkeo is het alliantiewàpen Aylva Aylva ,fgebeeld, met dádondeÍ de vemeldir& lt.r.1ïrn ,.L ,{r.rv,{'. Hct bctrcft hicr
l-p.',n Alh, Íoro
'-ro).
dip vm
,ór
'h67 '-rrCÍiê, zijn {ouv Luts vm
nanmsvan Kolluncrland c.a., cr AylvaGó18 r7r8). Zijvas eerdeÍ getÍowd geweest met LdrutulÈ àuffit (digit^i Nhico, dê.cnbe. r9!i to novenbcr en algutus en d oktoler r94. 9
12
d.d. n e n 2r oktobcr cí en 2t d€.enber r9r2i 16
26
rm Scheltem, de vodgmgd vd Epe vd Ayle gÍietna. van Kollunerlmd c.a., die in 1666 m de pest was overleden. Ipe en LÍts tÍouwden in r67o-a De Feye als
preekstoel kan dus na 1670 worden gcdateerd. luts woondc tijdens haar eerste huwelijk al op Clant Stàte en bl€eí er m hd huwêlijk met Ëpe wonen. Ze
kregen een zoon en een dochtcr BliikcN inscriptics op de zilveren avondmadsb€ker en schotel en een zilveren schaal ziF dcze s€scho <en door Epe en Lurs vd Àylva. I-Iet grietmdschap vd Ëpe vd Aylva viel in eeo roerige titd. Hct bcstaa mn de Republiek werd bedreigd door buirenlmd\e tu.hrêÍ meul\ d,m,ri sche
clinu
het
rupjad
1672. Bestuurlijk verkeerde
de Republi€k in een onoverzi.ht€liike en chaotische tocstand. Kollum€rland c.a. cn omgeviry oldenondcn ook de gevolgen
Op
de
hddel
damm. en wlndel van grietman Epe van Ayha
m te merken. Hij vas eea dubieuze Êguur die 'dJiftig en stijÍhoofdig weId geno€md. In 168r schijnt hij zich am een 'eàd veÍg.ijp' schÍl dig te hebben genaakt, want de procuÍeuÍ generaal weÍd gelast hem'ffimineel te actio.eren, r?ardoo. hij
vas nogal vat
voor bijna zocn m:@den werd geschorst
als
grietmar
Welk v€rgÍijp het betof is niet bekerd.r Meernalen veigerde hij ook de uitvoering vm bcsluiten vm dc
voorpàneel prce*íoê|, cà. 1670. rrozês €n aáÍon houdên d€ wetstarels !ást boven de àrk dês vêóonds. Rè.hts Mozês mêt e€. Il.htstiaal boven zijn nooÍd en êen strÍin zijn hrnd. Linksa:iron àk hogeprl.stêr net op zijn bort êen schild metMààlfstenen. ondêr
Starer Generaal ofhijw€rkte die tegen, hetgeen keeÍ op keer leidde tot h€t oplcgger van mc geldboetcs. Epe van^ylva werd in r7r, als gÍietnàn opgevolgd dooÍ zijn zoon Douwe Feye.
her alliantiewàpêÍ Arlvà-Àylv:
4
Prêektoel, doophek, ÍouwboÍd en oÍeel
\
Zie: Tesoar genealoei$hc bestddcn vd de odê lriêse àdeli De Ned.intu ht Luua Ísa9 \óót Gdèd/ó!!\ê JiturEÉ ha le
íí
Fitske Átademy r99r.
NicN ^.Á
/24. t Biogr{* h vaon*dto.t. L\ .lcn 9.
gebruikeliik '"s bij de bouw vd nicurc kerko in de achttiende eeurl werdeo gebrmdschilder de glàzen geschonkcn. Dat vas in 1782 ook in Aqsbuurt het geval. Mr Ardreae vemeldt de schenkers var de als veelal
glazen: stadhouder
\íinen V
Ged€pute€rde Statcn
ta
F.iesldd, Staren in't Miode.g€tal la Friesldd, Raade! I Hofs nn Friesldd, Rekemeesters vm Friesland en Ma.tinu! vd Scheltinga, gnetman vaó Kollmerland c.a. Ze Írcn venieÍd mer d€ bijb€hore e mp€ns. V(,de, mp'l', Aidr.a. op ' doch \ooÍeenige 'n,88\ gewon€ ziin zij door elazen veransen . iden borden am dc wstnud sten de llmen lm de Op de predikdren di€ seden de Í€fomtie ad .{ugsbwrt rerbonden zijr g€weest. Áls cerste is
rerndd
Petrus Pastor
BÀNNIN t t67'. Mr. Ànd.eae noemt deze voorlopeÍ vd de Refomatie niet. IIij voert vcl dc laatste pastoo. td tG n€le die
h rt8o voor de
nieuwe leer moest vluchter Dcze
Rudolphus nam d€ wijk mr GÍonhgen, met achterlàting .oncóinc en vi€r kinde.en in AugsbuuL
van zijn
Na de ReÍormatie vomdê Augsbuut kdkelijk eetr com-
binatie met Otrdwoudc m \íestergeest €n seden met
Kolunewrag
samengevoegd en
wapen op het Íouwbord vooÍlêtstevàn scheltlnga (ove edên 1703)
h
1617
In rStTwerdÀugsbuurt mct Kol]um wrd bep@ld dat eÍ a[een in de
1869
amernamdeb nog vier die$ten in Axgsbuurt rerd€n gehoÍden. Nadat ds. R. Dijkmeijer in r97o .Ácheid had gónometr vm de geconbineerde heromde gemcctrte
vrnKo m Augsbuurc werd de geneeate vm AÍgsbuut opgelrmr cn gei:ntegreerd in .lie vd Kdlm. He t kcrkTcr hoogte vm het doophek bevindt zich zovel :m de zuid als de noordmÍu een rouwboÍd. B€ide bordcn zijn
ide.tick ve vo.n, rcchthoekig en sober uitgevoeÍd, in een onliFting van kolo]]mer dic cctr hoofdgestel drag€n. Op elk vd de borden is e€n ovaal vape$child onder eer prelkroon, geflankcerd door lauieÍtàLk€n, ,fgebeeld. Het bord :m de nooÍdmru is ter nagedehtenis
ld
de op 28 augustus r7o8 op 29-jdige leeftijd
overledenJetske van Schelting, huisrouw vd Vilem livius vd \4eÍsen, die ofÊcieÍ was in het Ícgiment \"Jn de hertog wn Salsen-Eisen&h. Het bord m d€ ztrid
muuÍ eeÍt Catrijna
vd
Scheltirya, die op 6 decenber
r7r2 oveneed, negentien jr.È oud.
Tu*en de'teídara m de bpid. LCr ma' ruim ^'rcr vieÍ id, vDdàr dat zê eenzelfde rouÍboÍd hebben gckrcgcn. Zr stmdo uit ccn invlocd.ijke familie, .lie veel hoogwddigheidsbekleders heeft voortgebncht. Dc vlocr bcmt ccn goot mtal grafzerl€n, die gro tendeels uit de zeventiendê eeuw dat€ren. Voor de preekstoel ligt de al genoende zandstenen zerk van mallde-<<uu.e oonprong. D( rup. rorlopêÍde stêen i' versierd met onder andere kronstaven, hctgcen op een
priesteÍgnfkd duiden.
Een grote steen bedekt het
gnf
feb.uri r6q 49 (vcÍtaald) oud. Het gedicht ia het Iitijn vemeldt iad ondeÍ ddeÍe dàt hii 'weleer de verbiFteÍende schÍik van de Spmiadd'vas en 'schutse en hoop wr zijn lmd'.
va
gebouw werd een
ja
latea zoals in het bcgin opgetuerkt,
overgedngen aan cle Stichtins Alde Fryske ïljeÍk€r De kc.k rcrd in r97t r97ó gerestaffeerd en de torcn ;n 1983. lbt 1977 wrdcn nog de vieÍ iàdliikre diensten in de kerk gehouden l]@Í mct ingmg vm dat j.ar kreeg het ectr alte.natieve best€ming als "MuzieLlapcf' {reetdu,eks( hool ln r99o qrden de rrmcÍ in
gebow
rd
de
schuirc ziidcn van d€ oostelitke sluiting vooÍzien \m appliquégluen, IÈ en ontweÍp \m LJ.JÏ. Ranuler uit GÍoningen. Als kcrk hcft h€t g€bow nooit een orgel bczctcn, muÍ in de Muiekkap€l v€Íd in 1999 eer orgel geplaatst door de oryclbomrs Pels & Van l-€euwen, d,t gcbouwd Í€s in 19óó. SedeÍt 2oro vordt het gebow niet meeÍ als conccrtruimte mn de muziekschool ge brukt. Het kan v@r diveBe doeleinden rcÍder gehuurd. de
Bimenïort
zal de kerk een
restauetieboÍt ondeÍgd
De kerk Im Áugsbuurt was de eerste die eigendom werd mn de Stichtins. Dadmee veÍd een biizotrder histoÍisch feit aan dc gcschiedenis \d het gebouw toe gevoegd cn toens een beLngrijke ontwikheliag ia her Friese keÍkenlmdschap h gary gczct. De kerk ve.dient hct met zo.g in stdd te woÍden gehouden.
Sixtus mn Roorda, oveÍleden op ,8
Taeke
ae
Potta (Le.u"!oltá@gndi1.tun), ord-beler/lzdrn.c
tulttut o d. {omdiSe gmd'te Stuet, {r/ an ^ erarnuotuírn. re de Stitbtkq,4ld, Flltk. 1ii6ku. hunst en
dc
28
zoND^G
r
jur,r ro12, ÁàNvÁNc ro.,tt (
Roto cldk Tcrbdd; gràtis cntroe ZarEnrac:í auc!srus, a ro{i.oo
uR: oRGu.B'srtsr.rNc DooR
uuR: OrGErEx.uRsr!:
K. zlJlsrtuj
Sr'.HrrNc ALbt
noto "r ke&cn d 2 orgcls"vordcn d€ kerle. beachr vm \tê$nem (r1.3ó uur, rriMelurge.ga (r4jo uur) en Burgwe'd G6.oo unr, EreÍ op eigen gelegenlÉid, Onder het
ertee € zo,oo, donatos StichtingÀlde Fmke lÈje*ef, rà lmpresriat@.ldcfryskcbjdk rnl VRrrDÁc 7
LÍ1igen
€ 2,ió k,fting, .tgàve
slfrEnÈrn,2o.oo !u: OFÈ\rucHrcoNcrnr q M.r: I''arR wlL{trNs
Gic.kc Wcsrhim, cntrcc nog onbckcrd ZoNDÀc 9 sFrEriEEn, rtto u!n: !rNÁ!rsrvN THE Vor.r ots Hó'.'-ÀND'LiRvrN Kloostcrlàpcl Sibrddihós, cntcc: € 7,tó, vooi{ckoop nogelijk ZnnnDÀc rr snprrMBn& rr. oó !LR: LizrNc oEn DE VÀ\_ Ày rJ Á s, rRo(
rn.
H
N!zy(rRo.n
BRora Dn VrrrE oF LrivnLrMR . I" bet tudt ldn hd Jdt re dt lÍinonr.nt Buik ?tut^ 2aE Kc* Ss ichum, .ntrcc: €r,oo, opgàvc tot B scptcnhcrvia nrao@Í.tenÍinz€n.n1 ZoNDÀc r6 sErrrnEln, r.1.oo rrLr:1FÁNDELTNG OrÀNrr:v( OEDTLI VRrtrs.
'wddclins (rmvàns r4.oo uur) vd ormjcNóud nàd Katlijl, net a.níuiteid corceÍt {1o.r Ruach írijltri{, in ,le'fhona\kerl v Katlijl (&nvmg rr.:]o uud tn hd Ldtr un hd:ldar Dan d, Hiírirhe nàz lladt /,2 OmnjryDd en (dlijt, e €e € ro,ooi opgm rot 9 lepbmberviainfó@stat.tutiuo..l ZoND^c ni sLpïi$rLR, rl.to r!R: Sr'n, R.NDo$ Dr LU. l NrÁsrrrtr rN llr^Rs r\.oN.!r1 DooR Kaiirór( Dlo (p!^No/..Lro) rN DE uR( In hd Èab tu" bd:ld6 M d, Hiíairbe inn4)ldat .a12 :lsjÍke en Unhshe Be s,€ntree 4:,r,óo, opgrve ntr 1l sêptcmbdia ink)@natcnstinzcn.nl
ZoND1.
r. srFrhr.Li, t.ro I c r: Go o ' I M ',R SniNry r\ BarlorcoR ,
(erklrnvert, enres
É:
t,oo
! o
ro jnni t/m
8
scFteobe., iedere arerdag
'an
rl
16
uur:
oc
Z^rnRDÁc 6 o('roÍrÀ, r,1.r. (rrR: LJ'1iLi('N. Rrr.yJoRRrrsMapRrrs 'lijerk€ en Uni.staie Bea6, en.eegÍatis
J
zoNi,Àc r,r oKlosrR, rr.ro !r r: HrxMrN CorNL\, D'cH rÉr/Mlzr{aNr Rotordekerk'Iàbrnd, crtrec ro,oo coro ZoN!Ác 14 o{roeEn, rt.oo u!n: KonnnrzzNrzz KeÍk Rottwalle, entre€ rog orbekend zoNDÀ. r4oKóBtsR, r6.oo uuR: S rItÀDrRÁH Kloostertapel S ibrao d.hns, entree € 7 r o ZartsR,)a.20{,Krc8tsR.20.oo uuR:SarorooN(wurr SyRi,NL
3
Zo
aA
2t
rptcmbcr, rt.to utr: OÍgel dpianoconce(
Md G€llils Sij!$bijn DntÉe €
7,Jó
op
Zondas Ll oktober, rr.ro In het kader
tomp€t
mor vólMs*n, kindcren tot rd jad € 2,to
É
Íu:
Swclinck C.ntoii
hêt,+joÍe gcbootcjad vm Sweelin k
Entrea € rJ,oo, rcone.k)o! € r2,óó
KerL lèr ldzard, entÍee €8,oo
,,KroBrn 2. o. rr r: o(roBnR, rt.]ó r'!Ri Tnu{r
Z{rFRDÁG 26
ZoND G 18 RorondcLdk Tcrbdd, .nÍee ztó ertu
Nm
iI(
No!À{
rn SN.ruw'
zondag
ZartrRr,lc I NovnNDrR,ló..ó u!R:Tnr4{us rítrriI< NotrNJtr SN!truw'j Kcrk Rottvaltc, cntr.c:7,tó dÍ, ZoND G,t NovrM!trR:16.óo
!!r, lrtrsrlvrl 'Lrrr'
wrN^aaRs
Klooíokápcl SibrddàÀns, cntreí € njo ZoND G,r NovrM!trR, rj.oó uuRi LEzrNc ovERarr r.n.x.r. !Er ?tnr EuoiMR
z8
okrobea U.:ro
DUr:
Combo Snile
3
Entfte € ro,oo voorvohvassmen, Lirdeicn bt 16 jd € ,,ro
cl
ZoMag n lov.tnbcr, rt.:ro r!r: Valcrtha Tóih (piano) €n
I
o DMo
DoonYNs(Í.
E trce €
ro,oo mor vol{ascnd, kindden tot ró jad € 2,to
PnNNTNG
KcrL Boksun, cntr.e € 7,tó
Z^rrn!^G
r?
NovrnBrr,2ó.óó nn: Trrr^Mrs Mrril( NorrrJr SNtrtrlF
Kcrk FoudAm, .ntêêi 7,íó fl.o VRrJDac 13 Now{nrR,2o.lo u!R:
Ke.l
Boer,
ANN.(.1)o'r
2 dc.enbd, rtlo uu: 1.m IIáres Ersemble Entree € ro,oo, vóóNêrkóóp € 8, Re*rvênígen, *}NianhreBêdsênble-nl.
Zonrlag
À
ent€e élz,to
ZóND^. 2t Nov!trrBtsR, ,j ro riun: Pr'!tscÀ'srjrsroNctsRs R{Íon.leterl'lèrband, edree: 7 euro ZoNDÀ6 2t NovrMDnR,
'6.o.
r(
R:
S,iNÍÁN & S' KKL + IRlDE{r(! KLdlsrR^
Klookrkàpcl SibmdàlN, entÉe, Íl 7,5. ZÀr.RD G r DrcEMBra.20.óo rnIR: Co{rr vÀN MUzrhrl DnyENrtrR
(TrDrRrsrvrJd Í.r tlr.rrNsi llRsAaLrN
Orroroctr vrr nRsrPRocR^N,MÁ Kdk'Ièr I{lzrd, e.ree €: 8,oo
D
7.nd.g
,6
!u. M.{irijoryenskóór vol%enen, € 2ro
decenber rí:ro
SneeL
Entr€e' € ro.oo voor
o
tindêren tot rd j
ct'
!
o ó
Próglm
ondr vooóeÀ@d. viÈisinged nogclijlt- Dê ne6t etlele irÍolm.tie vindt u op:
wsroat€ke!LdpropÍaIma