Samen werken aan diergezondheid NIEUWSBRIEF VOOR PRACTICI • JAARGANG 21 • DECEMBER 2015
12
Veterinair
Gestage stijging vragen over vlekziekte bij varkens Het aantal vragen dat de Veekijker Varken over vlekziekte krijgt stijgt de laatste jaren gestaag. Het gaat hier met name om mogelijke uitbraken. Dieren met typische 'Backsteinblattern' worden echter niet vaak voor sectie aangeboden. Het blijkt dat in 2015 tot nu toe opvallend veel vragen zijn gesteld over vlekziekte bij vleesvarkens en bij zeugen. In het oog springt daarbij dat deze vragen anders dan in het verleden meestal betrekking hebben op conventionele bedrijven in plaats van bedrijven met varkens in een buitenuitloop. Eén casus betrof een uitbraak waarbij forse uitval optrad onder varkens van ongeveer 60 kilogram lichaamsgewicht. Het is niet bekend of in Nederland sprake is van het voorkomen van verschillende serotypen die uiteenlopen in pathogeniteit. Vlekziekte wordt bij pathologisch onderzoek van naar GD ingezonden varkens niet vaak vastgesteld. Sinds 2004 ligt het percentage onder de 0,2 procent. In de periode 2007 tot 2010 was
dat percentage echter hoger, en ook de afgelopen twee jaar is het percentage boven de 0,2 procent. Gemiddeld lijkt sinds 2004 sprake van een lichte toename, maar gezien de geringe aantallen is het niet mogelijk daaraan conclusies te verbinden over een mogelijke trend. Bij varkens waarbij een infectie met Erysipelothrix rhusiopathiae wordt vastgesteld bij pathologisch onderzoek gaat het meestal om een septicaemie, een endocarditis en sporadisch een artritis. De dieren met typische ‘Backsteinblattern’ worden doorgaans niet ter sectie aangeboden. Voor een uitgebreider trendoverzicht, ga naar www.dapcontact.nl Dr. Theo Geudeke, dierenarts varken
Schaap met klauwaandoening die lijkt op bovine digital dermatitis Bij kleine herkauwers wordt in toenemende mate melding gemaakt van klauwaandoeningen die worden geassocieerd met spirocheten. Zo mogelijk ook bij een schaap waarvan afgelopen zomer foto’s werden ingestuurd naar de Veekijker. In de zomer van 2015 kreeg de Veekijker Kleine Herkauwers foto’s toegestuurd van een klauwaandoening bij een schaap. Het beeld op de foto’s deed denken aan bovine digital dermatitis zoals dat bij runderen voorkomt. Volgens de dierenarts had het betreffende schaap een aantal weken in een hok gelopen waar eerder een rund met bovine digital dermatitis had gestaan. Het was op het moment van het contact niet meer mogelijk om diagnostiek in te zetten aangezien het betreffende schaap al topicaal en parenteraal was behandeld voor de aandoening. Klauwaandoeningen bij kleine herkauwers die worden geassocieerd met spirocheten worden
steeds vaker gemeld. In het Verenigd Koninkrijk zorgt contagious ovine digital dermatitis (CODD) op grote schaal voor ernstige klauwproblemen bij schapen. In 2014 berichtten wij voor het eerst over een klauwaandoening bij geiten die nog niet eerder was gezien en waarbij spirocheten werden aangetoond. Destijds was niet duidelijk wat de betekenis van die bevinding was. Op basis van beschrijvingen uit het Verenigd Koninkrijk lijken die klauwproblemen vergelijkbaar met die van de geiten in Nederland. Dr. René van den Brom, dierenarts kleine herkauwers
Bijlage: Toelichting op de uitslag Pakket Spoorelementen Uitgebreid Het Pakket Spoorelementen Uitgebreid geeft u via één bloedmonster (heparinebuis) inzicht in de actuele opname van selenium, koper, zink en jodium. Bij deze GD Veterinair ontvangt u een toelichting op de uitslag van dit nieuwe bloedonderzoek. Deze toelichting is toegespitst op rundvee. U ziet per mineraal en per uitslagcategorie (verlaagd, normaal en verhoogd) wat de uitslag zegt en wat het advies is. Meer informatie en een digitale versie van de toelichting op de uitslag vindt u op www.gddiergezondheid.nl/fit. GD Veterinair | december 2015 |
1
Ruth Bouwstra Sectormanager pluimvee
Helcococcus ovis; exclusief van het schaap? Met enige regelmaat komt Helcococcus ovis voor op een pathologie-uitslag. Deze kiem, in 1999 toegevoegd aan het genus Helcococcus, kan gekweekt worden uit diverse orgaansystemen van een aantal diersoorten.
Vogelgriep: Wees alert! Het is nu een jaar geleden dat de vogelgriepuitbraak begon. Vanuit mijn rol destijds als vogelgriepexpert bij het CVI heb ik intensief samengewerkt met alle betrokken partijen. Ik heb de sector leren kennen als innovatief, die de uitdagingen van de toekomst aan wil gaan. Per 1 oktober heb ik Jan Workamp opgevolgd als sectormanager pluimvee. Zijn loopbaan bij GD begon en eindigde in een jaar met een hoogpathogene vogelgriepuitbraak. Jan heeft als sectormanager pluimvee bij GD veel bereikt. GD, en in het bijzonder de sector pluimvee, is dankbaar voor al zijn werk en wenst hem veel succes als ondernemer. Er is tijdens én na de uitbraak van 2014 veel gebeurd. Het virusgenoom is in kaart gebracht. Met deze informatie werd duidelijk dat het waarschijnlijk ging om vier separate introducties en één tussenbedrijfstransmissie. Alertheid in deze periode van vogeltrek is van het grootste belang. Met een hygiënescan kan nu iedere pluimveehouder de biosecurity op zijn of haar bedrijf checken. Een goede hygiënestatus is essentieel om (in)directe insleeprisico’s te beperken, maar ook versleping vanaf een geïnfecteerd bedrijf. Mocht het virus dan toch het bedrijf op komen, dan is een ieder gebaat bij een vroege detectie. Binnen het early warning systeem kunnen bij twijfel dieren ingestuurd worden naar GD voor uitsluitingsdiagnostiek. GD en u als dierenarts kunnen bijdragen aan de bewustwording van insleeprisico’s op de bedrijven en spelen een belangrijke rol in de vroegsignalering van vogelgriep. Ik kijk ernaar uit om samen met u te werken aan pluimveegezondheid!
Het organisme is een gram-positieve, facultatief anaërobe coc, en werd oorspronkelijk geïsoleerd uit schapenweefsel. Vervolgens is deze kiem ook geassocieerd met valvulaire endocarditis bij het rund en longabcessen bij een paard. Bij GD wordt deze kiem nogal eens gekweekt bij runderen met longontsteking, waarbij opvalt dat er vaak meerdere kiemen aanwezig zijn naast de Helcococcus ovis. Dit zijn onder andere Truerperella pyogenes, Pasteurella multocida en Escherichia coli. Daarnaast kan de kiem gekweekt worden bij puerperale metritis en mastitis bij het rund, en incidenteel ook bij verworpen rundervruchten. In de literatuur wordt genoemd dat deze kiem mogelijk onderschat wordt, en daardoor ook minder vaak gerapporteerd. Door een aantal onderzoekers wordt Helcococcus ovis een ‘emerging pathogen’ genoemd, vooral in relatie met bovine endocarditis. Histologische bevindingen van het longweefsel waaruit deze kiem wordt gekweekt passen bij een catarrhale bronchopneumonie, maar zijn bij microscopisch onderzoek niet zo specifiek als de laesies die we aantreffen bij een Pasteurella-infectie of een Mycoplasma-infectie. Zoals bij meerdere kiemen blijkt deze bacterie, ondanks de naam, niet exclusief van het schaap te zijn, maar daar heeft Shakespeare enkele eeuwen geleden al fijntjes op gewezen met zijn bekende quote: “What’s in a name?” Dr. Sylvia Greijdanus-van der Putten, veterinair patholoog
Niet alle ontsmettingsmiddelen geschikt voor alle dieren Om drinkwater zo schoon mogelijk bij de dieren te laten komen, is het soms nodig om de waterleidingen te reinigen of te ontsmetten. Er zijn hiervoor diverse middelen in de handel, maar niet elk middel is geschikt voor elk dier. Het verschil tussen reinigingsmiddelen en ontsmettingsmiddelen is dat de eerste geen effect hebben op bacteriën. Deze maken de leidingen alleen maar schoon door het vuil te verwijderen en zijn dus geen ontsmettingsmiddelen. Ontsmettingsmiddelen vallen onder de wettelijke regeling ‘biociden’. Deze moeten een goedkeuring krijgen van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Dit gebeurt alleen als de werkzaamheid bekend is en de effecten op het milieu, de effecten op de mens of dier en de fysisch chemische eigenschappen zijn vastgelegd. Daarbij wordt heel specifiek gekeken naar de toepassing. Een ontsmettingsmiddel voor stallen wordt niet zomaar toegelaten voor drinkwaterleidingen. Ontsmettingsmiddelen voor drinkwaterleidingen vallen in de productcategorie PT05 en middelen die zijn goedgekeurd voor varkens en kippen zijn dat niet automatisch voor runderen of schapen. Ieder middel dient een duidelijk gebruiksvoorschrift en etikettering te hebben en een N-nummer. Als dit niet op een fles of pot staat (bijv. N8241) is het geen ontsmettingsmiddel. De magen van kippen en varkens kunnen wel tegen ontsmettingsmiddelen, maar vooral rundveehouders dienen terughoudend te zijn met ontsmettingsmiddelen in drinkwater. Deze doden niet alleen de bacteriën in water, maar ook in de pens. Dit kan voor pensproblemen zorgen. Op www.dapcontact.nl vindt u bij dit bericht een praktische uitleg over hoe u een biofilm uit leidingen kunt verwijderen. Dr. Guillaume Counotte, veterinair toxicoloog
2
Gunstig cohortonderzoek BVD-vrij bedrijf? De uitslag van het cohortonderzoek op BVD vertelt iets over de aanwezigheid van BVD-dragers op dat moment. Het cohortonderzoek, waarbij alle dieren tussen de één en zestien maanden oud op BVD-virus worden onderzocht, volgt op een ongunstige bewaking bij het jongvee. In 47 procent van alle cohortonderzoeken uitgevoerd in de pe riode 2007 tot 2013 werden een of meerdere BVD-viruspositieven gevonden. In de editie van oktober hebben we per uitslagcombinatie laten zien hoe vaak een of meerdere BVD-viruspositieve dieren gevonden werden. Deze keer kijken we naar de 53 procent van de cohortonderzoeken waarbij geen BVD-virus wordt gevonden.
Als in het cohortonderzoek geen drager gevonden wordt hoeft dat dus niet te betekenen dat er niks aan de hand is op het bedrijf. De drager was bijvoorbeeld een stierkalf of al dood. Het is ook mogelijk dat er (nog) een drager onderweg is of dat er transiente infecties op het bedrijf zijn die in de toekomst kunnen resulteren in de geboorte van een drager.
Een gunstige uitslag van het cohortonderzoek betekent nog niet dat alles in orde is. Het blijkt dat bedrijven met een 3/5 uitslagcombinatie die vervolgens een gunstig cohortonderzoek hebben, 21 procent kans hebben om in de volgende bewaking weer ongunstig te zijn (drie of meer dieren met antistoffen aangetoond). Bedrijven met een voorgaande bewaking van 4/5 hebben een kans van 26 procent op een ongunstige uitslag in de volgende bewaking en bedrijven met een 5/5 uitslagcombinatie hebben een kans van 57 procent om in de volgende bewaking ongunstig te zijn.
Vanuit het BVD-vrij programma wordt van deze circa 1,5 procent bedrijven bij de uitslag gunstig cohort geen verdere inspanning verwacht omdat op dat moment geen drager op het bedrijf aanwezig is. Op deze bedrijven is het echter wel zinvol om over te gaan op bewaking virus (bloed of oorbiopten) zodat een toekomstige drager zo snel mogelijk gevonden wordt. Daarnaast is het belangrijk om te kijken of vaccinatie op dat moment zinvol is. Drs. Linda van Duijn, dierenarts rundvee
Ontdek de oorzaak van AURD met het GD Respiratoir Pakket Paard Er zijn veel verschillende ziekteverwekkers die Acute Upper Respiratory Tract Disease (AURD) kunnen veroorzaken. Voor een goede aanpak is het dan ook van belang om zo snel mogelijk vast te stellen wat de oorzaak is. Hiervoor heeft GD het Respiratoir Pakket Paard ontwikkeld. Hierbij worden swabs onderzocht van maximaal drie paarden per bedrijf. Uit de al dan niet gepoolde neusswabs wordt het DNA en RNA gezuiverd en onderzocht met zeven verschillende real-time PCR’s die specifiek zijn voor de equine herpesvirussen type 1 en 4, equine influenzavirus, equine arteritis virus, equine rhinitisvirus type B, Streptococcus equi subsp. equi en pathogene stammen van Rhodococcus equi. De multi-PCR is geschikt voor respiratoire monsters (neusswabs, neusspoelingen, longspoelingen). Analyse van resultaten Een analyse over de afgelopen vijf jaar laat zien dat bij ongeveer 45 procent van de inzendingen voor het Respiratoir Pakket Paard één of meer ziekteverwekkers werden aangetoond. Met stip bovenaan staat Streptococcus equi subsp. equi, de droesbacterie. Deze werd aangetoond in 18 procent van de inzendingen en in 40 procent van de inzendingen waarin één of meer ziekteverwekkers werden aangetoond. Daarna komen EHV4, equine rhinitis virus, EHV1, Rhodococcus equi en influenzavirus.
Het is van groot belang om voor monstername paarden te selecteren die maximaal enkele dagen respiratoire symptomen hebben laten zien. En misschien ten overvloede: voor dit pakket kunt u tot drie swabs per uitbraak insturen, deze worden als een gepoold monster onderzocht. Hierdoor neemt de kans op een diagnose toe. Ook zijn de belangrijkste real-time PCR-bepalingen uit het pakket (EHV1, EHV4, S. equi, R. equi, influenzavirus) individueel beschikbaar. Ook hiervoor geldt dat we maximaal drie swabs gepoold kunnen testen. De individuele bepalingen voeren we drie keer in de week uit, en het aantal inzendingen voor individuele of gepoolde S. equi-PCR neemt de laatste jaren sterk toe. Sinds 2010 werden meer dan 1.200 monsters onderzocht in deze PCR, hetzij ter bevestiging van een klinische diagnose of voor het opsporen van dragers. Bijna 23 procent van deze monsters scoorde positief. Het Respiratoir Pakket Paard en de individuele bepalingen kosten respectievelijk 162,50 en 37,50 euro exclusief btw en inzendkosten. Dr. Kees van Maanen, veterinair microbioloog
GD Veterinair | december 2015 |
3
Nieuws en mededelingen Fixatie van weefselbiopten Nu de buitentemperatuur weer lager wordt, is het belangrijk om weefsel in de (verwarmde) praktijkruimte te laten fixeren. Weefsel fixeert namelijk niet goed bij lagere temperaturen. U kunt weefselbiopten in de formaline dus het beste pas aan het einde van de werkdag in de TNT Innight-kast plaatsen. Indien door de koude het weefsel niet goed gefixeerd is, dient het weefsel namelijk niet alleen op ons laboratorium nagefixeerd worden (vertraging van de uitslag), maar kunnen zelfs autolytische veranderingen zijn ontstaan die niet hersteld kunnen worden en die het microscopische onderzoek bemoeilijken of onmogelijk maken. Bij (nacht)vorst kan het weefsel in de formaline in de TNT Innight kast bevriezen, waardoor ook artefacten ontstaan.
Oncologisch Treffen: The Big Five Op de tiende editie van het Oncologisch Treffen op 6 en 7 februari staan de vijf meest voorkomende vormen van kanker bij dieren centraal. Bij deze editie van de GD Veterinair treft u een flyer van deze bijeenkomst. GD-pathologen Evert van Garderen en Nadine Meertens geven lezingen over de pathologische diagnostiek van lymfomen en plaveiselcelcarcinomen. Voor meer info: www.oncologischtreffen.nl
Feestdagenplanning ophalen monstermateriaal 2015 Tijdens de feestdagen wordt er op minder momenten monstermateriaal opgehaald. Onder andere op eerste en tweede kerstdag worden geen monsters opgehaald. In het onderstaande overzicht kunt u het rooster van de ophaaldienst tijdens de feestdagen terugvinden. Daarnaast kunnen bepaalde evenementen lokaal de uitvoering beĂŻnvloeden. Datum Donderdag 24 december
Basisontwerp de PLOEG communicatie
ISSN 1388-4042
Uitgever GD Deventer
Overname van artikelen is toegestaan na schriftelijke toestemming van GD.
Vormgeving X-Media Solutions Doetinchem ProductiecoĂśrdinatie, prepress en drukwerk Senefelder Misset Doetinchem
Verschijningsfrequentie 12 keer per jaar
Postbus 9, 7400 AA Deventer T. 0900-1770, F. 0570-63 41 04 Voor veterinaire vragen: GD Veekijker, T. 0900-7100 000 www.gddiergezondheid.nl, info@gddiergezondheid.nl Alle genoemde tarieven zijn exclusief btw en basiskosten. Samen werken aan diergezondheid
Distributie Normale dienstverlening
Vrijdag 25 december
Eerste Kerstdag
Geen dienstverlening
Zaterdag 26 december
Tweede Kerstdag
Geen dienstverlening
Zondag 27 december
Dienstverlening verschoven naar 28 december
Woensdag 30 december
Normale dienstverlening
Donderdag 31 december
Oudjaarsdag
Normale dienstverlening
Vrijdag 1 januari
Nieuwjaarsdag
Geen dienstverlening
Maandag 4 januari Redactie Guillaume Counotte Linda van Duijn Theo Geudeke Carlijn Kappert Yoni Pasman Helen de Roode Sylvia Greijdanus - van der Putten Jeanine Wiegel
Feestdag
Geen dienstverlening
CRA-VMP bereikbaar via VeeOnline Pluimveedierenartsen kunnen de Centrale Registratie Antibiotica tegenwoordig ook bereiken via VeeOnline. Daarnaast kunt u in VeeOnline uw uitslagen terugvinden. CRA-VMP binnen VeeOnline ondersteund vooralsnog de browsers Chrome en Firefox.
Nu ook enkele onderzoeken voor melk digitaal Naast klinische chemie en de aangestuurde onderzoeken voor bloed kunt u nu ook melk voor losse bepalingen digitaal inschrijven. Op deze monsters kunt u een barcodesticker plakken en ze daarna inscannen. Daarnaast hebben we 28 bepalingen toegevoegd, die uitgevoerd kunnen worden op serum en EDTA. Hier kunt u bekijken welke bepalingen dit zijn. In december komen er nog meer bepalingen bij.