GD
Nieuws en mededelingen Cursus ‘Interpretatie bloeduitslagen paard’ is terug Elk jaar is er veel interesse in de interactieve cursus ‘Interpretatie bloeduitslagen voor dierenartsen’, dus het is vanzelfsprekend dat het ook in 2022 weer op de agenda staat. Deze keer in Zeddam (3 november) en Middenmeer (8 november). Ben jij er ook bij? Wil je weten hoe je bloedmonsters instuurt naar het laboratorium om de kans op een bruikbare uitslag zo groot mogelijk te maken? Dan kun je je hart ophalen bij het onderdeel waarin de algemene kennis wordt bijgeschaafd. Aan de hand van interessante casuïstieken waarin Mathijs Theelen (fD) en Linda van Wollenberg (GD) onder andere ingaan op de relevante informatie die je kunt halen uit bloeduitslagen voor het opstellen van een differentiaal diagnose en het uitwerken van een paardenpatiënt wordt de overige theorie behandeld. Je kennis testen? Tijdens de avond kun je via je smartphone
Deze pagina's zijn een bijdrage van: Royal GD Postbus 9 7400 AA Deventer 088 20 25 500 (optie 5) redactie@gddiergezondheid.nl www.gddiergezondheid.nl Redactie: Kees van Maanen specialist veterinaire microbiologie
verschillende vragen (anoniem) beantwoorden.
Linda van den Wollenberg specialist inwendige ziekten paard
De cursus wordt georganiseerd in samenwerking met Dierenartspraktijk
Anita Werkman redactie
Doetinchem-Zeddam en Paardenkliniek Hollands Kroon. De bijeenkomsten duren van circa 15:45 uur tot 20:00 uur (inclusief ontvangst met koffie en een maaltijd halverwege).
Emiel Schiphorst businessmanager Anne Taverne eindredacteur
Aanmelden? Dat kan via www.gddiergezondheid.nl/gdacademy. Na de aanmelding ontvang je een bevestiging van deelname. De kosten bedragen 379 euro per cursist en de cursus is aangemeld bij CKRD voor accreditatiepunten. Omdat we genoeg ruimte voor interactie willen overhouden, is het aantal plekken
Onze experts zijn bereikbaar voor vragen van practici over paardengezondheid, interpretatie van uitslagen en in te zetten onderzoeken. Ook geven zij graag informatie over nieuwe testen, pakketten en actuele zaken. Tips voor dit katern zijn natuurlijk ook van harte welkom.
voor deze cursus beperkt. Dus grijp je kans!
Veelgestelde vraag: KAN IK BIJ GD DE KWALITEIT VAN HET DRINKWATER VOOR PAARDEN LATEN ONDERZOEKEN? Klantcontactmedewerker Maaike Lafeber: "Zeker, we hebben hier verschillende mogelijkheden voor. Het is zelfs verstandig drinkwater voor paarden, zeker als dit uit een eigen bron of uit oppervlaktewater afkomstig is, te testen op kwaliteit en/of de aanwezigheid van zware metalen. We adviseren over het algemeen in eerste instantie de Veedrinkwater Drinkbakcheck (10525). Met dit pakket krijg je tegen gunstig tarief (€ 56,00 excl inzendkosten) een goede eerste indruk over het onderzochte water en of het kwalitatief voldoet als drinkwater voor paarden. Ook kun je naast de drinkbakcheck specifiek insturen om te controleren op zware metalen. Het zware metalen pakket (10960) bevat de volgende bepalingen: arseen, cadmium, chroom, koper, nikkel, lood, ijzer en zink. De kosten van deze bepaling zijn beperkt (38,25 euro excl inzendkosten) en het kan waardevolle informatie opleveren. Specifieke onderzoeken, bijvoorbeeld bacteriologisch onderzoek of een uitgebreide geschiktheidsbeoordeling, worden vaak naar aanleiding van deze eerste twee pakketten of in overleg met de dierenarts ingestuurd. Heeft u vragen over wateronderzoek? Neem dan contact op via 088 20 25 500 of kcapaard@gdddiergezondheid.nl.”
DE HIPPISCHE ONDERNEMER 5/2022 | 53
Tekst: Kees van Maanen, veterinair microbioloog
Alles wat je wilt weten over leverbot Leverbot; misschien heb je hier weleens van gehoord, misschien ook niet. Hoe dan ook, het is vervelend als paarden ermee besmet raken. Maar wat weten we eigenlijk en hoe toon je een infectie aan? Veterinair microbioloog Kees van Maanen legt het graag uit.
L
everbot (Fasciola hepatica), een plat-
HOE ZIT DE LEVERBOTCYCLUS IN
binnen. Dit gebeurt meestal tussen begin
worm of bot, is in Europa de verwek-
ELKAAR?
april en begin december.
ker van leverbotziekte bij herkauwers
De gastheer die met leverbot is besmet
(rund, schaap, geit). Infecties komen
scheidt via de mest leverboteieren uit op
LEVERBOT EN PAARDEN
ook voor bij onder andere hazen, konij-
het land. De overlevingsduur van lever-
Hoewel paarden meer natuurlijke weer-
nen, reeën, herten, paarden, varkens
boteieren in mest varieert en is maximaal
stand tegen leverbotziekte hebben dan
en mensen. De leverbot heeft voor zijn
zes maanden. Leverboteieren kunnen in
herkauwers, is het zeker mogelijk dat zij
cyclus een tussengastheer (leverbotslak)
uitzonderingssituaties een winter overle-
besmet raken met leverbot. Runderen en
nodig. Leverbotinfecties komen veel voor
ven en in het voorjaar de ontwikkeling
schapen spelen een zeer grote rol in de
bij (kleine) herkauwers en zorgen voor
voortzetten. Uit een leverbotei ontwikkelt
epidemiologie van infecties met Fasciola
veel economische schade. Daarmee is
zich (in water), afhankelijk van de tempe-
hepatica bij het paard: met name in
leverbotziekte bij herkauwers in Neder-
ratuur, na enkele weken/maanden een
gebieden waar F. hepatica volop voorkomt
land een serieus probleem, inclusief het
trilhaarlarve (miracidium). Zo’n trilhaarlar-
bij herkauwers en de paarden in contact
voorkomen van resistentie tegen bepaal-
ve gaat op zoek naar een leverbotslak
kunnen komen met de plaatsen (vaak
de behandelingen.
(Galba truncatula) en dringt de slak
slootranden en greppelranden) waar de leverbotslakken leven, kan het aantal leverbotinfecties bij paarden oplopen doordat het grasland zwaar besmet is met besmettelijke stadia van de leverbot. Er zijn in de literatuur enkele infectie-experimenten bij paarden beschreven. In een recente Engelse studie lukte het niet om paarden experimenteel te besmetten, terwijl dat in enkele oudere studies wel lukte. Hierbij kwam echter slechts 25 procent van de besmette paarden tot ei-uitscheiding. Bij paarden trekken de larven na besmetting via de darmwand naar de lever en gaan op zoek naar de
Een leverbotslak
54 | DE HIPPISCHE ONDERNEMER 5/2022
galgangen, maar de meeste larven
GD
Paarden bij sloot
worden nooit volwassen en gaan dus ook
aantonen van antistoffen tegen leverbot.
gesteld door uitsluiting van andere
geen eieren produceren. Natuurlijk
Tegenwoordig zijn hiervoor diverse testen
oorzaken of door het instellen van een
besmette paarden vertonen niet zo vaak
beschikbaar met goede testeigenschap-
behandeling (diagnostische therapie) om
klinische verschijnselen. Indien er toch
pen, waarvan GD dan ook voor herkau-
te zien of het paard er van opknapt. Het
verschijnselen optreden zijn deze vaak erg
wers gebruik van maakt. In het afgelopen
zou uiteraard veel beter zijn als er
aspecifiek. Verschijnselen die je dan kunt
decennium hebben diverse onderzoeks-
behandeld wordt naar aanleiding van een
waarnemen zijn: een slechte algemene
groepen in onder andere Engeland, Ierland
bevestigde infectie. Daarom lijkt verder
conditie, vermageren, slechte prestaties
en Spanje zich beziggehouden met het
onderzoek en validatie van een test voor
en een wisselende eetlust. Als er sprake
ontwikkelen van testen voor het aantonen
het aantonen van antistoffen tegen
is van bloedarmoede en verhoogde
van antistoffen tegen leverbot bij paarden,
leverbot bij paarden gerechtvaardigd en
leverenzymen kan dat ook een aanwijzing
tot nu toe met wisselend resultaat.
gezien de regelmatig terugkerende vragen
zijn voor de aanwezigheid van leverbotten
Daarom wordt de diagnose nu vaak
hierover ook zeer gewenst.
in het lichaam. HOE TOON IK EEN LEVERBOTINFECTIE BIJ MIJN PAARD AAN? De diagnostiek van leverbotinfecties bij het paard is erg lastig, omdat er bij een groot deel van de besmette paarden nauwelijks of geen eieren in de mest te vinden zijn. De gevoeligheid van mestonderzoek op leverboteieren is maar 10-20 procent. Ook de gevoeligheid van een andere test voor het aantonen van leverbot eiwitten in de mest was volgens Australisch onderzoek bij paarden maar 10 procent. Bij grote en kleine herkau-
CASUS BEDRIJFSBEZOEK In bepaalde gevallen kunnen we door middel van een bedrijfsbezoek proberen dierenarts en paardeneigenaar te ondersteunen als er gezondheidsproblemen op een bedrijf spelen. Hierbij bekijken we gezamenlijk de situatie op het bedrijf en bespreken we met elkaar wat een goede aanpak en advies zou kunnen zijn. Recent ging Kees van Maanen voor zo’n bedrijfsbezoek langs bij een bedrijf waar vier paarden via mestonderzoek positief testten op leverbot. De paarden werden tegelijk met schapen geweid en drinken uit sloten, dus blootstelling aan leverbot was niet onwaarschijnlijk. De paarden gaan tussen april en oktober elke dag naar buiten en worden dan geweid in een groep merries en een groep ruinen, die regelmatig van perceel wisselen. Eén van deze paarden vermagerde en had conditieverlies, de rest van de paarden zag er goed uit. Samen met de dierenarts heeft Kees van tien paarden serumbloedmonsters afgenomen. Deze monsters worden nu, als uitvloeisel van dit bezoek, verder onderzocht met de bedoeling mogelijk meer te kunnen zeggen over de besmettingsgraad in de rest van de groep dieren.
wers wordt vaak gebruik gemaakt van het
DE HIPPISCHE ONDERNEMER 5/2022 | 55
GD
ONDER DE LOEP
Lawsonia-infecties bij veulens en jaarlingen Lawsonia intracellularis is een bacterie die verschillende soorten darmontstekingen bij varkens kan veroorzaken. Deze bacterie lijkt de afgelopen decennia ook bij paarden steeds meer problemen te geven. De verschijnselen erg kunnen lijken op die van een besmetting met bloedwormen of salmonellabacteriën, waardoor de klachten hier vaak ten onrechte aan worden toegeschreven. Omdat de ziekte vooral optreedt bij veulens rond de speenleeftijd, is het nuttig juist nu aandacht te besteden aan deze aandoening. IS HET ERNSTIG? Veel paarden hebben antistoffen tegen deze bacterie en zijn er dus ergens in hun leven aan blootgesteld, maar dit leidt gelukkig meestal niet tot ziekte. De bacterie kan echter in bepaalde gevallen een ernstige ontsteking van de cellen van de wand van de dunne darm veroorzaken, waarna deze cellen ongeremd gaan woekeren en de darmwand sterk verdikt. Door deze verdikte darmwand worden op een gegeven moment geen voedingsstoffen meer uit de darminhoud in de bloedbaan opgenomen. Als gevolg hiervan vermagert het veulen en omdat het vooral ook de eiwitten uit de dunne darm niet meer opneemt krijgt het dier een ernstig eiwittekort. Door het eiwittekort kan in ernstige gevallen onderhuidse vochtophoping (oedeem) ontstaan onder de buik en borst. Als er dus een eiwittekort in het bloed van oudere (gespeende) veulens met klachten van vermagering, koliek of diarree wordt geconstateerd kan dit wijzen op een besmetting met Lawsonia intracellularis. Succesvolle behandeling met bepaalde antibiotica is mogelijk, mits tijdig wordt begonnen en voldoende lang doorgezet. HOE WORDT HET OVERGEDRAGEN? De bacterie komt voor in de bodem en kan vele diersoorten besmetten, waaronder varkens, hamsters, paarden, vossen, herten, apen, konijnen en zelfs vogels. In het begin werd er gedacht dat contact tussen paarden en varkens of varkensmest nodig was om de veulens te besmetten. Daar zijn echter geen aanwijzingen voor; de bacterie kan zonder contact met varkens/varkensmest van jaar tot jaar de veulens en jaarlingen besmetten, waarbij vooral die dieren ziek worden die al een verminderde weerstand hebben. Waarschijnlijk overleeft de bacterie langdurig in de bodem; op bedrijven met zieke veulens die Lawsonia uitscheiden kan hierdoor de infectiedruk oplopen.. HOE WEET JE OF HET OM LAWSONIA INTRACELLULARIS GAAT? Lawsonia intracellularis kan worden aangetoond in de mest. GD heeft recent een PCR-diarreepakket voor veulens en jaarlingen ontwikkeld. Hierin worden de belangrijkste ziekteverwekkers op het gebied van diarree onderzocht, waaronder Lawsonia intracellularis. Deze bepaling kan ook los worden aangevraagd wanneer er op basis van het verhaal en de klinische verschijnselen specifiek in die richting gedacht wordt.
Emiel Schiphorst, businessmanager
56 | DE HIPPISCHE ONDERNEMER 5/2022
Kees van Maanen, veterinair microbioloog
Linda van den Wollenberg, specialist inwendige ziekten
Carlijn ter Bogt, project- en productmanager
Tara de Haan, project- en productmedewerker