Samen werken aan diergezondheid
GD-magazine - november 2016 - nummer 84
varken
REPORTAGE
Naar een schoner varkenstransport: driemaal daags grondig spoelen
WETENSCHAP
Vitaminen en gezondheid
SAMENLEVING
Kreupelheid: infectie of iets anders?
ERVARING EN NEDER LANDSE MARKT NA 1 JAAR ✔ Succes vol
“voor de vo
et” ingezet ✔ Zelden bij zeugen entreactie n a v a c c in atie ✔ Technis che onderste
uning met maatwerk zeugen en b iggen geva ccineerd Vraag uw d ierenarts o m meer info rmatie. ✔ 3 miljo en
De totale PRRS aanpak van Boehringer Ingelheim ReproCyc® PRRS EU Zeugen en gelten vaccinatie Minder vruchtbaarheidsproblemen door PRRS gedurende alle fasen van de cyclus
+
Ingelvac PRRSFLEX® EU Biggen vaccinatie Betere prestaties van kraamhok tot slacht
+ 5-Step Process Systematische aanpak
ReproCyc PRRS EU lyofilisaat en suspendeervloeistof voor suspensie voor injectie voor varkens. Per dosis van 2 ml: Levend geattenueerd PRRSV, EU stam. Indicatie Voor actieve immunisatie van fokzeugen en -gelten. Ter vermindering van de duur van de viraemie, het percentage viraemische gelten/zeugen en de virale belasting van het bloed na blootstelling aan PRRSV. Aanvang immuniteit: 5 wkn. Duur immuniteit: 17 wkn. Vaccinatie van vrouwelijke fokdieren vermindert de negatieve voortplantingsstoornissen geassocieerd met PRRSv. Onder experimentele challenge condities werd reductie van transplacentaire virustransmissie aangetoond. Bij biggen van gevaccineerde zeugen werd een reductie van het negatieve effect van een PRRS virusinfectie (mortaliteit, klinische symptomen en gewichtstoename) aangetoond gedurende de eerste 20 levensdagen. Contra-indicaties Niet gebruiken bij beren die sperma produceren voor naïeve koppels. Niet gebruiken in PRRS naïeve koppels waarin de aanwezigheid van PRRSv niet is vastgesteld met betrouwbare diagnostische methoden. PPRSV naïeve gelten dienen niet gevaccineerd te worden tijdens de dracht. Bijwerkingen Een voorbijgaande verhoging van de lichaamstemperatuur (tot 2 °C) komt vaak voor tot 5 dgn na de vaccinatie. De 14-09-09 12:12 binnen 1 tot 4 dgn. Vaak kan verminderde eetlust worden waargenomen na vaccinatie. Vaak kan een zeer lichte zwelling of roodheid van de huid ter hoogte van de injectieplaats temperatuur keert terug naar de normale range zonder aanvullende behandeling worden waargenomen. Deze reacties verdwijnen snel zonder behandeling (max 5 dgn meestal minder dan 2 dgn). Dosering Eénmalige intramusculaire injectie van één dosis (2 ml), ongeacht het lichaamsgewicht. Kan tijdens de dracht en lactatie worden gebruikt. REG NL 115087 UDD. Ingelvac PRRSFLEX EU lyofilisaat en suspendeervloeistof voor suspensie voor injectie voor varkens. Per dosis van 1 ml: Levend geattenueerd PRRSV, EU stam Indicatie Voor actieve immunisatie van klinisch gezonde varkens vanaf een leeftijd van 17 dgn en ouder op bedrijven die positief zijn voor PRRSv. Ter vermindering van virale belasting van het bloed in seropositieve dieren onder veldcondities. Tijdens experimentele challenge studies werd na vaccinatie een vermindering van de longleasies, van de virusbelasting in bloed en longweefsels en van de negatieve effecten van de infectie op de dagelijkse gewichtstoename aangetoond. Ook kon een significante vermindering van de klinische ademhalingssymptomen worden aangetoond bij de aanvang van de immuniteit. Contra-indicaties Niet gebruiken bij fokdieren. Niet gebruiken in PRRS naïeve koppels waarin de aanwezigheid van PRRSv niet is vastgesteld met betrouwbare diagnostische methoden. Bijwerkingen Zeer vaak kunnen lichte voorbijgaande stijgingen van de lichaamstemperatuur (niet meer dan 1,5 °C) worden waargenomen na vaccinatie. De temperatuur keert terug naar de normale waarde zonder aanvullende behandeling na 1 tot 3 dgn. Reacties op de injectieplaats komen zelden voor. Een milde voorbijgaande zwelling of roodheid van de huid kan waargenomen worden. Dit verdwijnt spontaan zonder enige aanvullende behandeling. Dosering Eénmalige intramusculaire injectie van één dosis (1 ml), ongeacht het lichaamsgewicht. REG NL 115061 UDD. Voor meer informatie: Boehringer Ingelheim bv, vetmedica.nl@boehringer-ingelheim.com, www.boehringer-ingelheim-ah.nl, +31(0)725662411.
www.prrs.nl
voorwoord
STAMPPOT BOERENKOOL Na een warme nazomer heeft de boerenkool inmiddels het eerste nachtvorstje gehad. Helaas is in oktober ook het eerste PEDgeval weer vastgesteld. Het is elke winter extra oppassen, want net als boerenkool gedijen virussen als PED en PRRS goed bij kou. Gelukkig hebben varkenshouders veel invloed op het tegenhouden van ziekteverwekkers. Zo staan we in dit nummer stil bij het belang van biest voor de bescherming van pasgeboren biggen tegen ziekteverwekkers (pagina 13). Ook zoomen we in op vitaminen, de essentiële bouwstenen voor gezondheid, groei en vruchtbaarheid. Op pagina 20 en 21 vindt u bovendien een handig overzicht van waartoe vitaminetekorten en -overschotten kunnen leiden. Maar met het verhogen van de weerstand van varkens zijn we er niet; nog beter is ziekteverwekkers buiten de deur te houden. Dat doen we bijvoorbeeld met schoner transport. Uit
GD-onderzoek van afgelopen jaar bleek dat transport een van de belangrijkste oorzaken is van PED-besmettingen. Gelukkig speelt de sector hierop in. Geltenfokker Wim Veldhuizen legt op de achterpagina van deze Varken uit dat hij zijn varkens bewust vervoert met vrachtwagens waar alleen zijn dieren op komen. En directeur Hendrie Dijk vertelt op pagina’s 8 tot en met 11 over de uitgebreide hygiënemaatregelen die zijn Varkenshandel Dijk neemt. Want, zo zegt hij, “het laatste wat we willen is dat we met onze vrachtwagens een besmetting overbrengen”. Hoe meer varkenshouders en -handelaren stilstaan bij een hoge hygiënestandaard en een hoge weerstand, hoe sterker de sector als geheel wordt. Laten we werken aan een toekomst waarin we lagere temperaturen niet meer hoeven te associëren met PEDbesmettingen, maar enkel nog met een pan smakelijke, dampende stamppot boerenkool. Een heerlijk vooruitzicht, als je het mij vraagt.
Alfred van Lenthe, sectormanager varken
inhoud
04 Actueel 07 Online Monitor 08 Reportage: Varkenshandel Dijk wil
Bereikbaarheid U kunt GD telefonisch bereiken via 0900-1770. Van maandag tot en met vrijdag van 08.00 tot 17.00 uur.
Tarieven Alle genoemde GD-tarieven in deze uitgave zijn exclusief btw en 9,95 euro basiskosten.
vooroplopen in schoon transport
08
16 Uit het lab: hoe werkt de ELISA?
Ophaaldienst voor sectie- en monstermateriaal Aanmelden: telefonisch 0900-202 00 12 (24 uur per dag). Wij halen het materiaal dan zo spoedig mogelijk bij u op. Sectie- en monstermateriaal kunt u brengen van maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot 17.00 uur.
18 Kreupelheid bij varkens
COLOFON Varken is een uitgave van de Gezondheidsdienst voor Dieren Redactie Alfred van Lenthe, Theo Geudeke, Monica van Eelen en Eva Onis | Beeldredactie Wendy van de Streek | Eindredactie Paul de Kuyper | Redactieadres GD, Marketing & Communicatie, Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 0900-1770, F. 0570-63 41 04, redactie@gddiergezondheid.nl, www.gddiergezondheid.nl | Productiecoördinatie Senefelder Misset Doetinchem | Basisontwerp Studio Kaap | Vormgeving X-Media Solutions Doetinchem | Druk Senefelder Misset Doetinchem | Abonnementen Varken wordt gratis toegezonden aan relaties van GD. Een jaarabonnement (vier nummers) voor personen buiten de doelgroep kost 15,55 euro (excl. btw en verzendkosten) | Advertenties PSH Media Sales, T. 0314-35 58 00 | Verschijningsfrequentie vier keer per jaar | Suggesties Als u suggesties heeft voor dit blad, dan verzoeken wij u deze door te geven aan de redactie. Overname van artikelen is toegestaan uitsluitend na toestemming van de uitgever.
13 Biest en afweerstoffen bij biggen
20 Vitaminen en gezondheid 23 De boer op: bacteriën in drinkwater 16
24 Diergezondheid volgens Wim Veldhuizen
ISSN: 1875-2594 ADRESWIJZIGINGEN: bel 0900 1770 (lokaal tarief)
24
Varken, november 2016 - 3
Stalverlichting zeugen Zeugen zijn zeer gevoelig voor de afname van de daglengte. Als de dagen korter worden, reageren zeugen daarop onmiddellijk met veranderingen in de hormoonhuishouding waardoor ze gevoeliger worden voor verstoring van de vroege dracht. Ze weten zo dat het ongunstige seizoen eraan komt. Daarom adviseren we om te zorgen voor een constante daglengte, vooral in de dekstal en in de eerste maand van de dracht.
Geslaagde LIV Hardenberg in teken van biest
Juist in stallen waar licht van buiten binnenkomt, is het belangrijk om met aanvullende verlichting te zorgen voor een constant dag-nachtritme. De enige manier om dat goed te regelen, is met een tijdschakelaar. Omdat in augustus, als de dagen duidelijk korter beginnen te worden, de dag in Nederland ongeveer 16 uur duurt, wordt dat vaak genoemd als gewenste daglengte. De absolute daglengte doet er niet eens zoveel toe: in de winter zijn de dagen kort en blijven zeugen toch goed drachtig.
4 - Varken, november 2016
De afdeling varkensgezondheid van GD kijkt terug op een geslaagde LIV in Hardenberg, waar we eind oktober veel leuke gesprekken hebben kunnen voeren met varkenshouders. Op de beurs hadden we vooral veel aandacht voor een goede biestopname door jonge biggen. Die is namelijk van levensbelang. Biggen die niet op de eerste levensdag via de biest voldoende immunoglobulinen binnenkrijgen, zijn volstrekt kansloos. Lees hierover meer op pagina 13 in deze Varken. Zo’n 400 varkens- en pluimveehouders kunnen de dag beginnen met een ont-
bijt van een GD-bordje. Ze kregen het ontbijtbordje cadeau omdat ze meededen met onze prijsvraag tijdens de LIV. Bij onze stand kon je een luxe ontbijtservice aan huis winnen. Deelnemers moesten schatten hoeveel bloedbuisjes we in een grote vaas hadden gestopt (juiste antwoord: 112) en de volgende vraag beantwoorden: tot hoeveel uur na de geboorte kunnen biggen antistoffen via de biest opnemen? Dit kunnen ze tot een dag, 24 uur, nadat ze zijn geboren. De winnaar van de actie maken we binnenkort bekend in de e-mailnieuwsbrief Actueel Varken.
actueel
“Veemarkt is symbool voor Nederland” ‘Over veemarkten en vrijwaren’, dat is de titel van de intreerede van GD-onderzoeker Gerdien van Schaik. Op 11 oktober droeg ze hem voor bij het aanvaarden van haar hoogleraarschap aan de Faculteit Diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht. De veemarkt staat symbool voor Nederland, zegt ze. “Zo veel dieren in zo’n klein landje met zo veel handel.” Gerdien van Schaik wil zich als hoogleraar met drie onderzoeksthema’s bezig gaan houden. “Het eerste is een evaluatie van het monitoringssysteem in Nederland. Is dat zo efficiënt en gevoelig mogelijk? Daarnaast ga ik me richten op het gebruik van bestaande data voor monitoringsdoeleinden. Dat houdt concreet in dat we, in plaats van gaan wachten op telefoontjes van de Veekijker, al actie ondernemen als we zelf iets afwijkends zien in bijvoorbeeld productiegegevens. Je gaat dan van passief naar actief monitoren. Tot slot wil ik kijken naar risicogebaseerde monitoring. Dat gaat over intensiever monitoren in groepen die een hoger risico hebben voor bijvoorbeeld insleep van een ziekte.” “Ik noemde de veemarkt in mijn oratie omdat ik die symbool vind staan voor Nederland. Zo’n drukke plek met zo veel dieren en zo veel handel. Net als Nederland: we houden veel dieren en we handelen veel. Ik vind dan ook dat je als bedrijf moet proberen gesloten te zijn, dus niet aan te voeren. En als je dat doet, dat je dat bewust doet.”
Schurftscan Schurft is een huidaandoening bij varkens die wordt veroorzaakt door de schurftmijt. Bloedonderzoek is belangrijk omdat een schurftinfectie niet altijd zichtbaar is en maanden ongemerkt op een bedrijf aanwezig kan zijn. In die tijd richt de schurftmijt wel schade aan en kan de besmetting zich uitbreiden. Schurft veroorzaakt onrust, die zich vertaalt in een hogere voederconversie en meer doodgelegen biggen. GD heeft de SchurftScan ontwikkeld om inzichtelijk te maken of behandelen tegen schurft op uw bedrijf nodig is. Bij deelname aan de SchurftScan worden drie keer per jaar zes bloedmonsters onderzocht op afweerstoffen tegen schurft. Als behandelen nodig is, ontvangt u een behandelplan. Met de SchurftScan kunt u vervolgens het effect van de behandeling op de voet volgen. Bij een gunstige uitslag adviseert GD om te stoppen met behandelen en de situatie met de SchurftScan in de gaten te houden. MEER OVER DE GD SCHURFTSCAN WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/ SCHURFTSCAN
Gratis masterclass: Hoe blijf ik PRRS de baas? De gevolgen van PRRS-infecties zijn groot. Slechte biggen in de kraamstal en luchtwegklachten bij gespeende biggen of vleesvarkens veroorzaken veel schade. PRRS blijkt een lastige ziekte om aan te pakken. Het blijft maatwerk voor uw eigen bedrijf, maar om verder te komen bent u ook afhankelijk van bedrijven in uw omgeving. Alle puzzelstukjes moeten passen. Hoe sterk staat u als varkenshouder, alleen of samen met uw collegavarkenshouders, in de strijd tegen PRRS?
Daar willen we graag met u bij stilstaan tijdens onze gratis Masterclass ‘Hoe blijf ik PRRS de baas?’ die we samen met Boehringer Ingelheim organiseren. U bent dinsdag 29 november van harte welkom in Markelo en donderdag 1 december in Venray. Meer hierover staat in de flyer die u bij deze Varken vindt. PROGRAMMA EN AANMELDEN WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/ PRRS-MASTERCLASS
Varken, november 2016 - 5
monitoring
Theo Geudeke, dierenarts varken
Online Monitor week 31 - 35 (aug) week 36 - 39 (sept)
1,5 %
1%
0,5 %
0%
Noord en West Nederland
Oost Nederland
Zuid Nederland
Grafiek: percentage zeugenbedrijven waar tijdens het bezoek door de dierenarts terugkomers zijn gemeld.
6
47
22
22
23
1
4
7
21
0
0
0
1
8
22
8
15
12
25
16
17
12
1
3
14
17
19
8
7
Zeugen
44
Vleesvarkens
24
Gespeende biggen
13
Meldingen Online Monitor (%) Zuigende biggen
Zeugen
Diagnoses pathologie GD (%) Vleesvarkens
Deze trends zijn niet erg verrassend, maar de verwachting is dat als zich iets bijzonders voordoet, dat ook wordt waargenomen via de Online Monitor, zodat de sector daar adequaat op kan reageren. Als we wat langer bezig zijn, kunnen we ook een soort ‘normaal’ niveau vaststellen. Dan kunnen we kijken of zich onverwachte afwijkingen van dat normale niveau voordoen.
2%
Gespeende biggen
Nu we al wat langer gegevens verzamelen, kunnen we ook enkele trends en regioverschillen opmerken. Zo zien we in de loop van het voorjaar een duidelijke afname van het aantal meldingen van luchtwegproblemen op vleesvarkensbedrijven: dat daalt van ongeveer 28 procent in januari naar 18 procent in juni. Bij GD zien we zo’n zelfde daling in het percentage ingezonden varkens met App of een PRRS-infectie. Anderzijds stijgt het percentrage meldingen van terugkomers op zeugenbedrijven in augustus en september (zie grafiek), vooral in het zuiden van Nederland, waar de varkensdichtheid het grootst is.
week 27 - 30 (juli)
Zuigende biggen
De meeste gezondheidsproblemen worden gerapporteerd bij gespeende biggen. Uit de tabel (rechtsonder) blijkt dat de bevindingen op de bedrijven behoorlijk goed overeenkomen met wat GD vaststelt bij pathologisch onderzoek.
2,5 % percentage zeugenbedrijven met terugkomers
Steeds vaker registeren dierenartsen in de Online Monitor gezondheidsproblemen die zijn vastgesteld tijdens bezoeken aan varkensbedrijven. Daardoor komt de gezondheidsstatus van de Nederlandse varkens nog beter in beeld.
Ademhaling: bijv: hoest, longontsteking vooral door: App, Mycoplasma Spijsvertering: diarree, maagdarmdraaiingen
10
E. coli, Clostridium Bloedsomloop: hartstilstand hittestress Voortplanting, urinewegen: nierproblemen, terugkomers
Al sinds 2002 houdt de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) zich intensief bezig met de uitvoering van de diergezondheidsmonitoring in Nederland. Hiervoor werken wij nauw samen met onder andere de diersectoren, de zuivel, het ministerie van EZ, dierenartsen en veehouders. Deze rubriek verhaalt over bijzondere gevallen, speciaal onderzoek en opvallende resultaten die het werk van de monitoring oplevert. Samen werken we aan diergezondheid in het belang van dier, dierhouder en samenleving.
4
Bewegingsapparaat: kreupelheid, hersenvliesontsteking
4
21
3
Streptokokken Algemene infectieziekten: koorts, geen eetlust PRRS, Circo Overige bevindingen:
2
Tabel: verdeling van de diagnoses per orgaansysteem bij sectie-inzendingen van varkens vergeleken met de meldingen via de Online Monitor (januari – juni 2016). In de donkerblauwe vlakjes staan de opvallendste bevindingen.
Varken, november 2016 - 7
reportage
VARKENSHANDEL DIJK WIL VOOROPLOPEN MET SCHOON TRANSPORT
Driemaal daags grondig spoelen “Het laatste wat we willen is dat we met onze vrachtwagens een besmetting overbrengen”, zegt directeur Hendrie Dijk van Varkenshandel Dijk uit Brucht. En dus doet hij er met zijn onderneming veel aan zijn trucks vrij van ziekteverwekkers te houden. Van spoelen en ontsmetten tot regelmatig monsters nemen in de auto’s. “We willen vooroplopen.” Als de rest van Nederland nog slaapt, gaan de vrachtwagenchauffeurs van Varkenshandel Dijk al de weg op. Hun wekkers schallen rond een uur of 4 in de ochtend. Vanaf 6 uur mogen ze beginnen met biggen laden die naar de vermeerderaar moeten worden vervoerd, of vleesvarkens die naar de slachterij gaan. De meesten rijden van huis rechtstreek naar de eerste klant, een enkele chauffeur pikt zijn truck op in Brucht (bij Hardenberg), de door weilanden omgeven uitvalsbasis van Dijk. Zijn de eerste biggen geladen, naar de vermeerderaar gereden en daar gelost, dan is de klus nog maar half geklaard. De chauffeur moet zijn hele auto vanbinnen en -buiten reinigen voor hij weer de weg op kan. Ten koste van alles wil de varkenshandelaar voorkomen dat een vrachtwagen ziekteverwekkers meeneemt naar de volgende klant. Voor die schoonmaak is vooral veel water nodig, vertelt Gertjan Lenters. Heel veel water. Eerst bezemen de chauffeurs het grove vuil uit de vrachtwagen, daarna begint het grote spoelen, een klus die algauw een uur in
8 - Varken, november 2016
“We willen niet afwachten tot er regels komen om varkenstransport veiliger te maken� Varken, november 2016 - 9
beslag neemt. “Spoelen is nog belangrijker dan de hogedrukspuit hanteren”, benadrukt Gertjan Lenters, die bij Varkenshandel Dijk verantwoordelijk is voor de naleving van de ontsmettingsprotocollen. “Je hebt er niets aan als al het vuil tegen de onderkant van de vloeren spat.” Wielen ontsmetten Niets wordt overgeslagen: ook laarzen en drijfschotjes moeten uiteraard schoon het erf verlaten. De wielen van de vrachtwagen worden bovendien geautomatiseerd ontsmet, een nieuwigheidje in de trucks van Dijk. Alle auto’s van de varkenstransporteur hebben een aparte tank met snelwerkend ontsmettingsmiddel aan boord. Het systeem zorgt ervoor dat ziekteverwekkers ook van banden, wieldoppen en –kasten worden verwijderd op het moment dat de chauffeur het erf verlaat.
Hendrie Dijk (links) en Gertjan Lenters: “De veevervoersector kent een hoop negatieve publiciteit.”
Daarna kan een chauffeur naar het volgende bedrijf om biggen te laden. Onderweg stookt hij de temperatuur in de klimaatgereguleerde vrachtwagen op en zorgt hij dat de laadruimte goed geventileerd wordt. Alle nattigheid van het spoelen moet eruit, want bacteriën gedijen nu eenmaal goed in een vochtige omgeving. Bij de volgende klant waar biggen worden gelost, herhaalt het hele proces zich, en als er een derde rit volgt, betekent dat opnieuw een uur spoelen en ontsmetten. “We plannen bovendien dat elke vrachtwagen een keer per dag tussen de transporten door naar een erkende R&O-locatie (Reiniging en Ontsmetting) rijdt voor een extra ontsmetting”, vertelt Gertjan. “En op zaterdag hebben we de wasploeg. In Het grote spoelen neemt algauw een uur in beslag.
Brucht worden de wagens dan nog eens met zeep en een oplossing van een ontsmettingsmiddel onder handen genomen.” Zowel de binnen- als de buitenkant, vult directeur Hendrie Dijk aan. “Ook aan de buitenkant moeten de auto’s glimmen. Zo laten we zien dat we veel belang aan hygiëne hechten.” Monsters Bij schoonmaken en ontsmetten houdt het niet op. Een buitendienstmedewerker neemt samen met een dierenarts regelmatig bloedmonsters op bedrijven die zakendoen met Dijk. Hendrie: “De varkens die we vervoeren moeten standaard ingeënt zijn tegen het circovirus en wanneer daar aanleiding voor is, vragen we ook entingen tegen mycoplasma. Een varken wordt niet beter van een transport. Daarom moeten de dieren die we op de auto laden kerngezond zijn. Wij kopen en verkopen biggen en willen de kwaliteit van ons transport waarborgen. Het laatste wat we willen is dat we met onze vrachtwagens een besmetting overbrengen.” Sinds een paar jaar neemt Varkenshandel Dijk daarom ook monsters in eigen auto’s. Gertjan: “Twee keer per jaar halen we met swabs monsters uit de vrachtwagen. Die brengen we over op een kweekplaatje dat 24 tot 48 uur in onze broedstoof gaat om bacteriekolonies op te kweken. We kijken naar de totale besmetting, en bij de biggenauto’s ook specifiek naar salmonella. De uitslagen van deze testen vertellen ons of we nog beter moeten ontsmetten of dat we bijvoorbeeld andere ontsmettingsmiddelen moeten proberen. Wij lopen hiermee in de sector voorop, volgens mij doet nog niemand dit op deze manier. En we willen dit uitbreiden: in de toekomst willen we op meerdere dierziekten kunnen testen.”
10 - Varken, november 2016
Paul de Kuyper, redacteur
reportage
Bewustwording Want vooroplopen is precies wat ze bij Dijk willen, vertelt Hendrie, die samen met zijn broer Jan de directie van het familiebedrijf vormt. “De roep om het transport van biggen en van vleesvarkens die naar de slacht gaan strikt gescheiden te houden, klinkt steeds luider. Wij doen dat al ruim twee jaar. En echt strikt. Een auto die de hele week door naar de slachterij rijdt, kan niet tussendoor een biggentransport doen. Ook niet als dat beter uitkomt voor de planning. Het risico op het verslepen van ziekteverwekkers is daarvoor te groot.” Niet elke besmetting in een vrachtauto is te voorkomen, weten ze ook bij Dijk. “Maar je kunt als varkenstransporteur wel zorgen dat je een infectie vlot constateert”, aldus Gertjan. “Als je niet regelmatig monsters neemt, merk je het veel later als er iets mis is. Wij zien het snel, en kunnen er wat aan doen. Het aantal besmettingen in onze auto’s is de laatste paar jaar flink teruggelopen, we treffen bijna geen infecties meer aan.”
“Het maakt nogal verschil of je de wagen met een brandslang of een tuinslang schoonspoelt” “De veevervoersector kent een hoop negatieve publiciteit”, vervolgt Hendrie. “Wij willen niet afwachten tot de overheid met regels komt om het varkenstransport schoner en veiliger te maken. We willen inzichtelijk maken voor onze klanten wat we doen. Die bewustwording is belangrijk. Het is voor een varkenshouder makkelijk om bij een besmetting naar de vervoerder te wijzen. Maar doordat ze zien wat we doen om infecties te voorkomen, is er veel meer begrip.” Wederzijds begrip maakt ook het gesprek over aanpassingen bij de varkenshouder makkelijker, zeggen Gertjan en Hendrie. Want hoewel veel ondernemers een mooie spoelplek hebben, komen de chauffeurs van Dijk ook op bedrijven waar ze het met minder faciliteiten moeten doen. Hendrie: “Er is nog ruimte voor verbetering. Varkenshouders bellen ons ook met vragen. Bijvoorbeeld: hoe kunnen we de spoelplek het best inrichten? Want we kunnen nog zo veel doen met onze auto’s, als je op een erf staat met beperkte watertoevoer, blijft het behelpen. Het maakt nogal verschil of je de wagen met een brandslang kunt schoonspoelen of dat je een tuinslang tot je beschikking hebt. Gelukkig hebben steeds meer varkenshouders het goed voor elkaar.”
Varkenshandel Dijk: • is begin jaren tachtig ontstaan uit het varkensbedrijf van de ouders van Jan en Hendrie Dijk in OudBergentheim, en is tegenwoordig gevestigd in Brucht (bij Hardenberg); • vervoert biggen en vleesvarkens in binnen- en buitenland; • heeft 35 werknemers in dienst; • heeft een wagenpark met twintig vrachtwagens: vier daarvan zijn bestemd voor biggentransport, de andere zestien voor het vervoeren van vleesvarkens.
Varken, november 2016 - 11
automatische incasso
Ingeborg Bonekamp, financieel medewerker en Daphne de Leeuw, communicatieadviseur
Automatische incasso: lekker makkelijk 1%
kortin op deg factuu r!
Wilt u geld en tijd besparen op uw GD-facturen? Maak dan gebruik van automatische incasso en ontvang 1 procent korting op het netto factuurbedrag. Makkelijker kan haast niet: als u GD automatisch laat incasseren heeft u minder administratie, bespaart u tijd ĂŠn geld en betaalt u niet te vroeg en nooit te laat. Aanmelden Aanmelden voor uw automatische incasso is eenvoudig. Heeft u al een Z login? Ga naar www.gddiergezondheid.nl/voorkeuren en log direct in om uw voorkeur aan te passen. Heeft u nog geen Z login? Via hetzelfde scherm kunt u deze direct aanvragen. Houd daarvoor uw relatienummer, dat op uw factuur staat, bij de hand. Z factuur U kunt uw GD-factuur ook digitaal ontvangen, duizenden relaties
12 - Varken, november 2016
gingen u al voor. Uw GD-facturen worden elektronisch aan u ter beschikking gesteld via Z factuur in de online facturenservice. Uw facturen worden daar gearchiveerd. U kunt de facturen ook automatisch laten doorsturen naar uw boekhoudpakket of accountant. U krijgt altijd een melding per e-mail als er facturen in Z factuur zijn afgeleverd. Via www.zfactuur.nl of de GD-website kunt u altijd uw digitale facturen raadplegen. U krijgt toegang tot Z factuur met uw Z login. Betaling facturen Heeft u geen automatische incasso en betaalt u de facturen zelf, wilt u dan bij omschrijving uw relatie- en factuurnummer vermelden? Wij kunnen dan uw betalingen snel en juist verwerken. Heeft u nog vragen? Neem dan gerust contact op met onze klantenservice: bel 0900-1770 of stuur een e-mail naar info@gddiergezondheid.nl met uw GD-relatienummer en IBAN-nummer.
Theo Geudeke, dierenarts varken
onderzoek
Afweerstoffen en biest bij biggen Biggen komen ter wereld zonder afweer tegen ziekteverwekkers. De broodnodige afweerstoffen (immunoglobulinen) krijgen ze de eerste dag binnen door de biest. Om een juist beeld te krijgen van deze maternale immuniteit is het vooral interessant om de concentratie van immunoglobulinen in het bloed van de biggen te kennen. Biggen die niet op de eerste levensdag via de biest immunoglobulinen opnemen, zijn volstrekt kansloos. Om voldoende immunoglobulinen binnen te krijgen, heeft een big de eerste levensdag 0,25 tot 0,30 liter biest nodig. Een simpele manier om de biestopname te schatten is door individuele biggen te wegen.
virus een big wordt geĂŻnfecteerd. Bij een zware infectie is de kans groter dat het virus ondanks de aanwezige afweer toch tot problemen leidt. De antistoffen in de biggen zijn in korte tijd opgebruikt om de aanwezige virussen uit te schakelen. Bij parvovirus ligt dat weer anders. De antistoffen uit de biest blijven wel vijf of zes maanden meetbaar. Dat heeft gevolgen voor het effect van een vaccinatie. Als een jonge gelt wordt geĂŤnt tegen parvo terwijl er nog een flinke hoeveelheid antistoffen in het bloed zit, dan zullen die antistoffen het vaccinvirus uitschakelen. Het gevolg is dat de antistoffen opraken en dat tegelijkertijd het vaccinvirus uitgeschakeld wordt. De gelten zijn dan door de enting juist extra gevoelig geworden voor een infectie.
Immunoglobulinen in biggenbloed De immunoglobulinen in het bloed van biggen zijn 12 tot 18 uur na de geboorte op het hoogste niveau. De concentratie van de meest voorkomende immunoglobuline (IgG) is dan 30 tot 40 milligram per milliliter. Na de eerste dag neemt de concentratie geleidelijk af. Na ongeveer negen dagen is de concentratie gehalveerd. Behalve het absolute niveau van de immunoglobulinen in het bloed van biggen, is ook de variatie van belang. Uit onderzoek blijkt duidelijk dat als de variatie binnen een toom groter is dan 50 procent, dit gepaard gaat met hogere biggensterfte. Bij grote tomen en een langdurig werpproces kunnen vooral laat geboren biggen een risico vormen als het gaat om voldoende biestopname. Afhankelijk van de ziekteverwekker Maternale afweer tegen infectieziekten is ook verschillend per ziekteverwekker. Zo zijn de biggen via biest maar vrij kort beschermd tegen infecties met PRRS en circovirus: hooguit een week of vier. Bij circovirus maakt het ook nog uit met hoeveel
Varken, november 2016 - 13
VACCINEREN OP MAAT
VACCINEREN OP MAAT DAT KLINKT ALS MUZIEK IN DE OREN
Vaccineren is maatwerk, uw bedrijf heeft immers te maken met eigen ziekteverwekkers en risicovolle periodes. Daarom geen standaard vaccinatiedeuntje, maar een melodie met de juiste noot, de juiste toon en de juiste timing. Met een passende symfonie van vaccins biedt u uw dieren een optimale bescherming tegen luchtwegaandoeningen zoals mycoplasma, de ziekte van Glässer of circo. Klinkt u dat als muziek in de oren? Maak dan vandaag nog een afspraak met uw dierenarts voor een vaccinatieschema op maat.
www.vaccinerenopmaat.nl Gebruikersnaam: varkenshouder Wachtwoord: 1234 Zoetis B.V. Postbus 81055 3009 GB Rotterdam www.zoetis.nl info.nl@zoetis.com © 2016 Zoetis
HAAL MEER UIT VEEONLINE Als veehouder bent u dagelijks bezig met diergezondheid. Daar kunt u VeeOnline goed bij gebruiken. Per 1 januari 2017 geldt in het kader van de nieuwe UDDregeling (UDD: middelen die uitsluitend door dierenartsen mogen worden verstrekt), een beperking van de inzet van het aantal tweedekeusmiddelen dat mag worden ingezet op een bedrijf.
Wij hebben het bedrijfsgezondheidsplan (BGP) op VeeOnline aangepast, zodat u en uw dierenarts voldoen aan de laatste eisen. U mag voor maximaal drie bedrijfsspecifieke aandoeningen tweedekeusmiddelen inzetten bij individuele dieren. In het BGP kunt u samen met uw dierenarts de aandoeningen benoemen, met daarbij een onderbouwing voor de inzet van de tweedekeusmiddelen. Tot slot beschrijft u maatregelen ter bestrijding en preventie van de aandoening, om de inzet van tweedekeusmiddelen in de toekomst te voorkomen of te verminderen.
GA NAAR WWW.VEEONLINE.NL
Varken, november 2016 - 15
Hoe werkt de ELISA? In het GD-laboratorium worden ieder jaar ruim vier miljoen bepalingen gedaan. Daarbij zetten we een grote verscheidenheid aan testen in. Maar wat onderzoeken we precies met een HAR-, PCR- of ELISA-test? Waar staan die afkortingen voor? Wat voor soort uitslag kunt u verwachten? In deze aflevering van de serie ‘Uit het lab’: de ELISA.
aanmaken tegen onderdelen (antigenen) van die ziekteverwekkers. Door met een ELISA te testen of er antistoffen in het bloed tegen bijvoorbeeld het PRRS-virus aanwezig zijn, kun je dus aantonen dat het dier een infectie met PRRS-virus heeft doorgemaakt, of dat na een vaccinatie voldoende antistoffen zijn aangemaakt en het koppel dus beschermd is.
ELISA is de afkorting van Enzyme-linked ImmunoSorbent Assay. Het is een test (assay) waarin een antistof reageert (immuno) op een antigeen (bijvoorbeeld de schurftmijt) dat gebonden is aan een plastic oppervlak (sorbent). Om die reactie meetbaar te maken, wordt een enzym gebruikt (vandaar ‘enzyme-linked’) dat een kleurreactie kan opwekken. Een enzym is een eiwit dat een bepaalde chemische reactie in of buiten een cel mogelijk maakt.
Eigen ELISA’s Er zijn firma’s die testkits verkopen waarin alle reagentia aanwezig zijn om bijvoorbeeld een schurft-ELISA te kunnen doen. Ook ontwikkelt GD al sinds vele jaren zijn eigen ELISA’s. De ELISA wordt uitgevoerd in een plastic microtiterplaat met daarin 96 testposities (cupjes). Er zijn verschillende typen ELISA’s. Een voorbeeld is de (indirecte) schurft-ELISA. Deze gaat als volgt:
Antistoffen aantonen De ELISA is dus een methode om antistoffen in bloedmonsters aan te tonen. Er zijn veel verschillende laboratoriumtesten om antistoffen aan te tonen, met elk hun voor- en nadelen. Maar geen enkele methode is zo populair als de ELISA. Dat komt vooral door de relatief gemakkelijke uitvoering en de mogelijkheid om deze test te automatiseren. Zo’n 25 jaar geleden is GD al begonnen met het inzetten van een ELISA-robot: een apparaat dat volledig zelfstandig een ELISA kan uitvoeren en ook ’s nachts doorgaat. Omdat de ELISA-robot bij een storing tijdens de nacht de dienstdoende analist uit bed kon bellen, was het voor de analisten van belang om de robot en de ELISA’s zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. De ELISA-robot die GD nu gebruikt, kan zelfs verschillende ELISA’s tegelijk uitvoeren.
In de cupjes van de schurft-ELISA zijn antigenen van de schurftmijten gecoat, die zitten dus vast aan het plastic. De plaat is gecoat met schurftmijt-antigeen en controle-antigeen, in afwisselende kolommen. In de oneven kolommen is schurftmijt-antigeen gecoat en in de even kolommen het controleantigeen. De analist voegt verdund bloedserum aan beide cupjes toe. Het serum krijgt dan een bepaalde tijd (in dit geval een uur) voor de reactie tussen het antigeen en de antistoffen. Tijdens de incubatie zullen antistoffen gericht tegen schurftmijten, indien aanwezig, hiermee binden.
Als dieren door een infectie of vaccinatie in aanraking komen met ziekteverwekkers (bacteriën als salmonella, virussen als PRRS of parasieten als de schurftmijt), gaan ze antistoffen
16 - Varken, november 2016
Vervolgens wordt de ELISA-plaat ‘gewassen’: alles wat niet gebonden is, wordt weggespoeld. De analist voegt daarna een zogeheten ‘conjugaat’ toe aan het cupje. Dat is een stof die alleen kan binden aan antistoffen van varkens, en die vastzit aan een enzym. Ook voor deze reactie is een bepaalde tijd (in dit geval wederom een uur) nodig. Tijdens de incubatie kan dit alleen indirect aan de vaste fase binden, indien er nog anti-
uit het lab
Harold van der Heijden en Helena Fereira, onderzoekers
3
5
4
6
1
1. Een laborant pipetteert verdunningsvloeistof bij het voorbereiden van de schurft-ELISA. 2. Aan de verdunningsvloeistof wordt het bloedmonster toegevoegd. 3. Het verdunde bloedmonster wordt vervolgens gedruppeld op een plaat die is gecoat met schurftmijtantigenen en controle-antigenen in afwisselende kolommen. De plaat gaat eerst een uur in de stoof en daarna nog een uur nadat er een conjugaat aan is toegevoegd. Het conjugaat is een stof die bindt aan de antistoffen van varkens. 4. Door toevoeging van een substraat ontstaat er een chemische reactie. De monsters kleuren blauw als ze positief zijn voor de schurftmijt. 5. Na toevoeging van zwavelzuur stopt de reactie: de monsters kleuren nu geel.
2
6. De plaat wordt uitgelezen: in het ELISA-apparaat wordt de kleurintensiteit van de monsters vergeleken met cupjes met controlevloeistof.
stoffen aanwezig zijn, dan kan het conjugaat nu ook binden, anders niet. Chemische reactie De ELISA-plaat moet daarna opnieuw gewassen worden. Hier worden niet-gebonden materialen weer door wassen verwijderd. De analist voegt een ‘substraat’ toe: een stof die via een chemische reactie met behulp van een enzym wordt omgezet. Dit substraat wordt door het enzym, indien aanwezig, in combinatie met een kleurstof, omgezet in een gekleurd product. Als er enzym aanwezig is in het cupje, en dus antistoffen tegen de schurftmijt in het serummonster zitten, dan volgt een kleurreactie, anders niet. De kleurintensiteit is een maat voor de hoeveelheid antistoffen die in het monster zitten.
Deze kleurintensiteit van elk monster wordt berekend ten opzichte van die van de controlecupjes volgens een formule. Daarna wordt het monster positief, negatief of aspecifiek genoemd. Kwaliteitscontrole Ondanks dat de ELISA doorgaans eenvoudiger is dan andere testen, wil dat niet zeggen dat geen goed controlesysteem nodig is. Om de kwaliteit van de uitslagen constant hoog te houden, worden op minimaal vier niveaus controles gedaan: bij de keuze van de test, bij elke batch (het testmateriaal) die in gebruik genomen wordt, drie soorten controlemonsters op elke ELISA-plaat en ten slotte nog de (inter)nationale rondzendoefeningen (kwaliteitstesten door andere laboratoria).
Varken, november 2016 - 17
Kreupele varkens: infectie of iets anders? Kreupelheid: varkens gaan er zelden dood aan, maar het kan wel tot grote problemen leiden op varkensbedrijven. Het is nadelig voor het welzijn van de varkens en voor de winst van de varkenshouder. De meest voorkomende oorzaken van bewegingsproblemen zijn gewrichts- en hersenvliesontstekingen, vaak door streptokokkeninfecties. Ook door een verstoorde stofwisseling kunnen varkens kreupel gaan lopen. Over kreupelheid krijgt de Veekijker Varken veel telefoontjes. Die gaan vaak over vleesvarkens en opfokgelten. Ook via de Online Monitor melden dierenartsen geregeld kreupelheden bij verschillende leeftijdscategorieën. Het aantal varkens dat naar GD wordt ingezonden voor pathologisch onderzoek op kreupelheid is niet bijster groot omdat varkens aan kreupelheid zelden doodgaan. De oorzaken van kreupelheid zijn op te delen in infectieuze oorzaken en stofwisselingsproblemen.
De meeste gewrichtsontstekingen komen voor bij biggen en jonge vleesvarkens.
18 - Varken, november 2016
Infectieuze oorzaken kreupelheid Ze komen in Nederland al jaren niet meer voor, maar we moeten ze toch even noemen als mogelijke oorzaak van kreupelheid: blaasjesziekte en mond-en-klauwzeer (MKZ). Bij MKZ treedt daarnaast vooral bij biggen veel sterfte op. Andere infecties die kunnen leiden tot kreupelheid zijn infecties met streptokokken, stafylokokken, Erysipelothrix rhusiopathiae (vlekziekte), E. coli, Haemophilus parasuis, Mycoplasma hyosynoviae of Mycoplasma hyorrhinis. Deze ziekteverwekkers geven gewrichtsontstekingen, soms aan meer dan één gewricht tegelijk. Vaak is sprake van gecombineerde infecties waarbij het moeilijk is vast te stellen welke bacterie de eerste was. Behandelingen met antibiotica zijn lang niet altijd succesvol. Doorgaans is het wel verstandig om in elk geval pijnstillers te geven aan dieren die echt flink kreupel lopen door gewrichtsontstekingen.
Theo Geudeke, dierenarts varken
De genoemde ziekteverwekkers komen op vrijwel alle varkensbedrijven voor. Het is de vraag waarom ze meestal niet en soms wel tot gewrichtsontstekingen leiden. Vaak heeft dat te maken met een slechte weerstand door te weinig biestopname, chronische stress, algemene infectieziekten, huidbeschadigingen of overbelasting. De meeste gewrichtsontstekingen komen voor bij biggen en jonge vleesvarkens. Botstofwisseling De laatste tijd is er veel aandacht voor de rol van de botstofwisseling bij kreupele varkens. Op moderne bedrijven groeien varkens snel en efficiënt als je kijkt naar de voederconversie. Een gezonde, evenwichtige botopbouw is daarbij onontbeerlijk. Een bekend fenomeen bij opgroeiende varkens is osteochondrose. Dat is een verstoring van de kraakbeengroei in gewrichten of in de groeischijven van de botten. De botopbouw gebeurt vanuit die groeischijven; een verstoring in die schijven heeft negatieve gevolgen voor de botopbouw. Osteochondrose is een chronisch proces waarbij de varkens moeilijk lopen door gewrichts- of botpijn. Ze proberen zoveel mogelijk de poten te ontlasten. Het proces kan uit de hand lopen en bijvoorbeeld tot loslating van de heupkop leiden. Het is niet precies duidelijk hoe osteochondrose ontstaat, maar twee zaken die waarschijnlijk een rol spelen zijn voeding en (over)belasting. (Over)belasting en voeding Het is niet gunstig als sprake is van overbelasting van het beenwerk door uitglijden op gladde vloeren, trauma door vecht-
Pakket Calciummetabolisme Het pakket Calciummetabolisme kan nuttige informatie geven over de botstofwisseling in relatie tot kreupelheid. Ook geeft dit pakket inzicht of zeugen rond het werpproces problemen hebben met de calciumstofwisseling. U vindt dit pakket onder artikelnummer 10286 in de GD-webshop: www.gdwebshop.nl.
samenleving
partijen in een relatief kleine ruimte of door slechte kwaliteit van de vloer. Door overbelasting kunnen kleine scheurtjes in het kraakbeen ontstaan en vervolgens problemen met de bloedvoorziening en daardoor verstoring van de aanvoer van voedingsstoffen. Het gaat dan van kwaad tot erger. Aan de kwaliteit van varkensvoer worden tegenwoordig hoge eisen gesteld. Veel nutriënten zijn belangrijk voor een goede botontwikkeling. Verstoring kan het gevolg zijn van onvoldoende aanbod van calcium, fosfor of magnesium en waarschijnlijk ook van een verkeerde elektrolytenbalans of een te lage zuurgraad van voer en water. Als het lichaam dreigt te verzuren zal het proberen de zuurgraad te neutraliseren door onder andere calciumfosfaat uit de botten vrij te maken. Dat is ongewenst in de groeifase van jonge varkens. Verder zijn vitamine D3 en het enzym fytase van belang voor een goede benutting van calcium en fosfor. Met bloedonderzoek is vast te stellen of de botstofwisseling goed functioneert. Twee stoffen in het bloed zijn daarbij interessant. Osteocalcine is een stof die de botopbouw reguleert en CTx is een product dat vrijkomt bij de botafbraak. Die twee stoffen samen zeggen veel over de activiteit van de botvorming. Als die activiteit op een te laag pitje staat, kan dat het gevolg zijn van onvoldoende nutriënten of een onevenwichtige voersamenstelling. Maar ook door gebrek aan beweging kan de botopbouw achterblijven. Op zoek naar de oorzaak Als kreupelheid op een varkensbedrijf tot problemen leidt, is een grondige analyse nodig. Die analyse begint met een duidelijke inventarisatie van ernst en omvang van het probleem: hoeveel dieren, welke leeftijd, aan welke poten, locatie van de kreupelheid (klauwen, gewrichten, spieren), loopgedrag, stijfheid en beenstand. Verder zijn de vloerkwaliteit, de vloerhygiëne en de voeding (brijvoer, bijproducten, vitaminen en mineralen, elektrolyten, zuurgraad) belangrijk. In overleg met de dierenarts kunnen varkenshouders besluiten om nader onderzoek in te stellen naar de botstofwisseling met behulp van bloedonderzoek of sectieonderzoek.
Varken, november 2016 - 19
VITAMINEN EN GEZONDHEID Vitaminen zijn essentiĂŤle bouwstenen voor de gezondheid, groei en vruchtbaarheid van varkens. De klachten bij tekorten aan vitaminen zijn echter vaak vrij algemeen en vaag. De vitaminen en hun betekenis voor varkens staan samengevat in tabel 1. Vitaminen A, D, E en K kunnen in een dier in het vetweefsel opgeslagen worden. Als varkens deze vitaminen in overmaat binnenkrijgen, slaan ze de overschotten op. Te veel kan in dergelijke gevallen verkeerd uitpakken en in uitzonderlijke gevallen zelfs resulteren in een vergiftiging (zie tabel 2). De overige vitaminen (B-vitaminen, choline, vitamine C) zijn
20 - Varken, november 2016
oplosbaar in water en een overmaat in het voer wordt afgevoerd via de urine waardoor de kans op een vergiftiging erg klein is. Bij varkens is vitamine C niet noodzakelijk in het voer. Zoals veel dieren (behalve mensen, apen en cavia’s) kunnen varkens zelf vitamine C aanmaken uit suikers. Veel vitaminen hebben naast uiteenlopende effecten op de stofwisseling ook directe of indirecte invloed op de ziekteweerstand en de vruchtbaarheid. Belangrijk voor de voortplanting zijn vitamine A, D3, E, B2, B9 en choline. Belangrijk voor de afweer tegen ziekteverwekkers zijn vitamine A, E en D3.
wetenschap
Theo Geudeke, dierenarts varken
Vitamine A of bètacaroteen, de plantaardige voorloper ervan, is belangrijk voor de opbouw van huid en slijmvliezen. Omdat huid en slijmvliezen belangrijke barrières zijn voor ziekteverwekkers, is vitamine A van belang voor de afweer tegen ziekte. Verder heeft vitamine A effect op de eisprong, de innesteling van embryo’s in de baarmoeder en op de ontwikkeling van de vruchten. Een goede vitamine A-spiegel zou resulteren in meer homogene tomen en dus ook in meer levend geboren biggen. Overmaat van vitamine A kan leiden tot ontwikkelingsstoornissen van beenwerk. Vitamine E is de bekendste antioxidant onder de vitaminen. Andere antioxidanten zijn vitamine A en C. Deze vitaminen kunnen zogenaamde vrije radicalen onwerkzaam maken, om te zorgen dat die de lichaamscellen niet beschadigen. Witte bloedcel-
Vitamine
Functie
Gevolgen bij tekort
A (retinol)
huid, slijmvlies, ogen
lage weerstand, dorre huid
D (calciferol)
botvorming, calciumstof- slechte botontwikkeling, wisseling, immuniteit lage weerstand
E (tocoferol)
antioxidant
lage weerstand, spieraantasting
K (menadion)
bloedstolling
bloedingen
B1 (thiamine)
koolhydraatstofwisseling, zenuwstelsel
vermoeidheid, lage eetlust, zenuwverschijnselen
B2 (riboflavine)
huidvorming, verbranding
zwakke biggen, dorre huid
B3 (pantotheenzuur)
synthese vetzuren en aminozuren
verlamming, groeivertraging
B5 (nicotinezuur)
stofwisseling energieomzetting
bloedarmoede, lage groei
B6 (pyridoxine)
aminozuurstofwisseling
spieraandoening, bloedarmoede
B7 (biotine)
hoorn- en haarvorming
dorre vacht, klauwafwijking
B9 (foliumzuur)
eiwitsynthese celgroei, celdeling
lage groei, diarree, bloedarmoede
B12 (cobalamine)
eiwitstofwisseling vorming bloedcellen
lage groei, bloedarmoede
Choline
vetstofwisseling
leververvetting, spreidzitten
C (ascorbinezuur) antioxidant
geen
Tabel 1: vitaminen, hun functie en de gevolgen bij een tekort.
Vitamine
Gevolgen van een vergiftiging
A
Slechte ontwikkeling beenwerk, chronische hepatitis, overgevoelige huid
D
Slechte eetlust, opbreken en verwerpen bij zeugen
E
Risico bloedingen (tegenwerken vitamine K)
Tabel 2: gevolgen van een vitaminevergiftiging.
len vormen vrije radicalen, een bepaald type moleculen, om bacteriën te doden. Vrije radicalen doden niet alleen bacteriën, ze kunnen ook eigen lichaamscellen aantasten. Antioxidanten beschermen de lichaamscellen tegen deze vrije radicalen. Vitamine E is belangrijk voor de afweer tegen ziekteverwekkers. Maar ook voor de membraanstabiliteit van de lichaamscellen en zodoende ook voor de celdeling bij de voorbereiding en de instandhouding van de dracht. Vitamine D3 is essentieel voor de calciumstofwisseling. Een goede calciumhuishouding is behalve voor de botvorming belangrijk voor een vlot werpproces. Als zeugen rond het werpen onvoldoende vitamine D3 krijgen, is de kans groter dat ze traag werpen en dat er meer slappe biggen worden geboren. Vitamine D3 is ook belangrijk voor de afweer tegen ziekten. Vitamine D3-gebrek wordt in verband gebracht met de gevoeligheid voor infecties. Vitamine D3 komt in weinig producten voor en wordt in de huid onder invloed van zonlicht gevormd. Aangezien varkens weinig zonlicht krijgen, wordt vitamine D altijd toegevoegd aan varkensvoer. Als we kijken naar de aanbevolen opname van vitamine D3 voor volwassen mensen en die waarden op basis van lichaamsgewicht doortrekken naar varkens, dan zou de huidige maximale norm van 2000 IE per kilo voer voldoende moeten zijn. Maar gezien het hoge productieniveau van het moderne varken én het feit dat bij varkens zelden of nooit sprake is van directe blootstelling aan zonlicht, komt geregeld de vraag aan de orde of de norm niet aan de krappe kant is. Vitamine D3 (cholecalciferol) wordt na opname in het lichaam omgezet in de actieve, werkzame vorm (calcitriol). Dat gebeurt in de lever en de nieren. Om de benutting van vitamine D3 te verbeteren, zijn varianten in de handel die al meteen die werkzame vorm hebben.
Varken, november 2016 - 21
Zorg voor uw varkens. Hoogwaardige voedersystemen Duurzaam Trog en voorplaat uit solide rvs
Stalko is ruim 46 jaar actief in het produceren van voederbakken en heeft naam gemaakt met het leveren van zeer betrouwbare producten. Wij streven er voortdurend naar om onze producten te optimaliseren door kennis en innovatie samen te smelten zodat wij onze klanten een meerwaarde kunnen blijven bieden.
www.stalko.nl
Happy Bite: geen stress, meer gemak en werkplezier
Part of Groba feeding systems
ADVERTEREN IN DIT MAGAZINE?
Neem contact op met: Misha Stork T 0314-35 58 32 E misha.stork@pshmediasales.nl I www.pshmediasales.nl
GD biedt een laagdrempelige manier om de gezondheid van uw varkens in kaart te brengen: speekselonderzoek. Het speeksel is eenvoudig te verkrijgen door speciale touwen boven de hokken op te hangen. Dit betekent dat u met minder arbeid ĂŠn minder stress voor de varkens monsters kunt verzamelen.
GD, Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 0900-1770, F. 0570-63 41 04 www.gddiergezondheid.nl, info@gddiergezondheid.nl
14.184
Kijk voor meer informatie op www.gddierzondheid.nl/happybite
de boer op
100.000 …IS HET MAXIMALE AANTAL BACTERIËN DAT PER MILLILITER IN DRINKWATER VAN VARKENS MAG ZITTEN.
BACTERIËN IN DRINKWATER Als in water meer dan 10.000 bacteriën per milliliter zitten, is het minder geschikt als drinkwater voor varkens. Zitten er 100.000 bacteriën per milliliter in, dan is het water te zwaar verontreinigd en ongeschikt als drinkwater. Naast het algemene aantal bacteriën is vooral ook het aantal darmbacteriën (colibacteriën) van belang. Dat mogen er niet meer dan 100 per milliliter zijn. Zitten er meer 10.000 bacteriën en meer dan 100 colibacteriën per milliliter in het water, dan is ontsmetten van het drinkwatersysteem noodzakelijk. Als na correcte ontsmetting toch weer snel colibacteriën worden gevonden, is het belangrijk het hele drinkwatersysteem te controleren op lekkage. Stilstaand water in het systeem kan een bron van bacteriegroei zijn, net als een biofilm, een verontreinigd laagje waarin bacteriën goed gedijen. Bacteriën kunnen giftige afbraakproducten produceren zoals nitriet. Al in lage concentraties kan dat dodelijk zijn of leiden tot verwerpen bij zeugen.
vraag & antwoord
VRAAG: IS HET ZINVOL WATERLEIDINGEN TE REINIGEN OF TE ONTSMETTEN? ANTWOORD VAN PAUL FRANSSEN
Jazeker! Als zich veel bacteriën ophopen, vormen ze een biofilm, een laagje vettig slijm waarin levende bacteriën en andere ziekteverwekkers beschermd worden tegen hun omgeving. Ook in waterleidingen kan zo’n biofilm groeien. Een biofilm ontstaat het snelst in tyleenleidingen; in koperen leidingen is de kans het kleinst. Andere factoren die de kans op de vorming van biofilm vergroten zijn bacterieel verontreinigd ingaand water, doorhangende leidingen, stilstaand water en lange leidingen. Open (voorraad)bakken vormen een zeer groot risico vanwege de gemakkelijke besmetting door bacteriën aan stofdeeltjes. Ook mangaan en ijzer kunnen zich afzetten aan de leidingwand. Dit zijn vaak aanhechtingspunten voor een biofilm. Is er eenmaal een biofilm gevormd, dan is die erg moeilijk te verwijderen. Reinigen en ontsmetten zijn verschillende handelingen. Reinigen van het systeem gebeurt liefst met biofilm-oplossende stoffen en door hard spoelen. Bij zware
verontreiniging is dat onvoldoende. Dan kan mechanische reiniging (met ultrasoon geluid of drukpulsen) een oplossing zijn, als de leidingen daar geschikt voor zijn. Soms blijft maar één mogelijkheid over: verontreinigde delen vervangen. Ontsmetten mag alleen met een geregistreerde of (voorlopig) goedgekeurde biocide, een middel dat ongewenste organismen vernietigt. De meeste ontsmettingsmiddelen hebben als werkzame stof gestabiliseerde peroxiden of hypochloriet. Citroenzuur kan ook, vooral bij ijzer, mangaan en kalkaanslag. Om te voorkomen dat er resten ontsmettingsmiddel in de leidingen achterblijven, is een juiste dosering belangrijk. Meer is niet automatisch beter. Goed naspoelen is eveneens van belang. Als water slecht smaakt door resten ontsmettingsmiddel, kan dat ten koste gaan van de voeropname. MEER OVER GEZOND DRINKWATER WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/WATER
Varken, november 2016 - 23
diergezondheid volgens Wim Veldhuizen “Onze fokgelten vervoeren we in eigen beheer. Ze gaan enkel in onze eigen vrachtwagens”, vertelt Wim Veldhuizen, de eigenaar van Fokbedrijf Veldhuizen. “Dat doen we bewust met het oog op de gezondheid. We willen niet dat de fokgelten die wij aan onze afnemers leveren op auto’s komen die ook andere varkens transporteren. Een van onze wagens is geconditioneerd en uitgerust met uvlampen om de inkomende ventilatielucht te filteren.” Veldhuizen fokt zeugen van Topigs20 en TN70 op drie locaties: in Rhenen, Woudenberg en Wehl. Vooral die eerste twee kernen zijn relatief varkensarm. Een voordeel, zegt Veldhuizen, want de kans is in die regio’s kleiner dat ziekten als PRRS of mycoplasma via de lucht een weg naar je bedrijf weten te vinden, een risico dat in gebieden met veel varkensbedrijven wel reëel is. Diergezondheid binnen zijn bedrijf noemt hij “een heel belangrijk aspect”. “We leveren onze fokgelten aan collega-varkenshouders en daarom willen we dat onze dieren zo gezond mogelijk zijn. Binnen de fokbedrijven van Topigs Norsvin is er driemaal per jaar een monitoring. Die geeft een goed beeld van de gezondheidsstatus van het bedrijf. We hebben de laatste jaren mooie stappen gemaakt op dat gebied.” Van jong naar oud De ondernemer houdt er op al zijn locaties strikte gezondheidsrichtlijnen op na: altijd all in – all out. “Onze medewerkers werken bovendien op één dag zoveel mogelijk bij dezelfde diercategorie. We willen voorkomen dat ze vaak van de kraamstal naar de gespeende biggen of de opfokstal of vice versa moeten. Komt dat toch voor, dan betekent het altijd eerst omkleden, handen wassen en andere laarzen en overall aantrekken. We doen er alles aan om kruisbesmetting te voorkomen.” “Daarnaast is het voor ons de normaalste gang van zaken om altijd met de jongste diercategorie te beginnen. Overal werken we van jong naar oud. Biggen die net geboren zijn, zijn nog brandschoon. Als ze ouder worden, komen ze met steeds meer dingen in contact. We willen voorkomen dat de allerjongste biggen in aanraking komen met biggen van bijvoorbeeld vier weken. Dan loop je het risico dat de oudere dieren kiemen overbrengen op de jongere. Hetzelfde geldt voor de stal met gespeende biggen en de opfokstal. Ook daar beginnen we altijd met de jongste dieren. Daarom ligt alles ook op volgorde in de stallen.”
Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 0900-1770, F. 0570-634104, www.gddiergezondheid.nl, info@gddiergezondheid.nl