Varken 101

varken

COVIVA

Een update van enkele projecten

BIGVITALITEIT

Waarom de leden van de focusgroep

zich graag inzetten voor dit thema

ONLINE MONITOR

Invloed seizoen op diergezondheid

SAMEN WERKEN AAN DIERGEZONDHEID

Deze Varken staat vol met informatie over de projecten waar GD samenwerkt met de varkenshouderij en CoViVa. Op pagina’s 11 tot en met 17 stellen enkele leden van de focusgroep Bigvitaliteit zich voor. De leden van deze groep hebben allemaal passie voor zeugen en biggen. Samen werken ze in de focusgroep Bigvitaliteit al eige jaren aan het verhogen van de bigoverleving rondom het werpen. Dit jaar wordt de focusgroep uitgebreid met varkenshouders tot Experience Teams. In deze Experience Teams gaat de varkenshouder samen met zijn adviseurs aan het werk met de de tools die zijn ontwikkeld door de focusgroep.

Ook op het onderwerp PRRS wordt samengewerkt met varkenshouders en dierenartsen. Deze voorlopers zullen laten zien wat er mogelijk is, welke maatregelen resultaat opleveren, maar ook wat moeilijker is om te veranderen. Samen werken aan diergezondheid, dat is de missie van GD en dat doen we graag samen met anderen in de varkenshouderij.

Op de cover staan leden van de focusgroep Bigvitaliteit. Van links naar rechts: Edy Bouman (DSM Twilmij), Annemieke Medema (GD), Karlijn Eenink (GD), Anne Staadegaard (Topigs Norsvin), Jasper de Vries (WUR), Esther Krooshoop (Lintjeshof), Bart Hoeben (Voergroep Zuid), Sanne Hermans (Fransen Gerrits), Jobke van Hout (GD), Miranda Kanters (De Varkenspraktijk), Ruud Beeks (Denkavit) en Ad Heijneman (De Heus Voeders).

inhoud

04 Actueel

Bereikbaarheid

Royal GD is op werkdagen telefonisch bereikbaar van 07.30 tot 19.00 uur via 088 20 25 500.

Tarieven

Alle genoemde GD-tarieven in deze uitgave zijn exclusief btw en basiskosten.

Ophaaldienst voor sectie- en monstermateriaal

Aanmelden: telefonisch 088 20 25 500 (24 uur per dag). Wij halen het materiaal dan zo spoedig mogelijk bij u op. Sectie- en monstermateriaal kunt u brengen van maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot 17.00 uur.

COLOFON

Varken is een uitgave van Royal GD Redactie Manon Houben, Thijs Tobias en Annemieke Medema | Beeldredactie Wendy van de Streek | Eindredactie Jessica Fiks | Redactieadres GD, Marketing & Communicatie, Postbus 9, 7400 AA Deventer, 088 20 25 500, redactie@gddiergezondheid.nl, www.gddiergezondheid.nl |

Productiecoördinatie Senefelder Misset Doetinchem B.V. | Basisontwerp Studio Kaap | Vormgeving Dock35 Media B.V. | Druk Senefelder Misset Doetinchem B.V. | Abonnementen Varken wordt gratis toegezonden aan relaties van GD. | Advertenties Dock35 Media, Jan van de Vis, T. 0314-35 58 60 | Verschijningsfrequentie twee keer per jaar | Suggesties Als u suggesties heeft voor dit blad, dan verzoeken wij u deze door te geven aan de redactie. Overname van artikelen is uitsluitend toegestaan na toestemming van de uitgever. | Disclaimer Royal GD en de redactie zijn niet verantwoordelijk en daardoor niet aansprakelijk voor de inhoud van de geplaatste advertenties en advertorials.

ISSN: 1875-2594

Dit blad niet meer ontvangen of een adreswijziging doorgeven? Dat kan via 088 20 25 500, of per e-mail. Voor een adreswijziging: klantdata@gddiergezondheid. nl, voor aan- en afmeldingen vakbladen: info@gddiergezondheid.nl.

17

07 Een update van het PRRS-plan en bigvitaliteit

11 Samen aan de slag met het verhogen van de bigoverleving

18 De reis die een bloedmonster in ons labaoratorium a egt voor een PRRS-test

20 Online Monitor: bigoverleving en de seizoensinvloeden

23 PRRS-vrije bedrijven

Manon Houben, manager afdeling Varken

Nieuwsgierige blikken in onze pathologiezaal

Volg ons op Facebook en Instragram

Wist je dat je ons ook kunt volgen op Facebook en Instagram? Op die kanalen staan inzichten op het gebied van diergezondheid, verhalen, interviews, tips en quizzen. Volg ons ook en blijf zo op de hoogte!

Altijd op de hoogte van het laatste nieuws?

Altijd op de hoogte zijn van het laatste GD-nieuws? Dan kun je je aanmelden voor onze nieuwsbrieven. Zo versturen we vijf keer per jaar de nieuwsbrief Actueel Varken. Hierin staat alles over de laatste ontwikkelingen op het gebied van varkensgezondheid.

Scan de QR-code om je aan te melden voor onze nieuwsbrieven.

Speciaal voor onlangs afgestudeerde dierenartsen organiseerden we in het najaar van 2022 een cursus van tien dagdelen. Dierenartsen van AdVee dierenartsen, De Oosthof en VarkensArtsen Zuid kwamen zo kennismaken met de verschillende expertises die wij in huis hebben. We organiseerden een workshop over de basismonitoring, bespraken casussen vanuit de Veekijker, en er waren communicatietrainingen vanuit St. Anna Advies en uiteraard hands-on-sessies in onze pathologiezaal. Dat zorgde voor nieuwsgierige blikken. Wij kijken terug op een geslaagde cursus en een mooie samenwerking met de varkensartsen.

Salmonella: monitoring voor IKB-certificaat

Iedere varkenshouder met vleesvarkens moet binnen de IKB verplicht bloedonderzoek laten uitvoeren op salmonella. In het bloed worden de antistoffen tegen salmonella bepaald. Het resultaat van deze laboratoriumonderzoe-

ken bepaalt uiteindelijk in welke categorie het bedrijf wordt ingedeeld. Bloedmonsters kunnen worden genomen in het slachthuis, tijdens het slachtproces of door de dierenarts tijdens het bedrijfsbezoek. Wij zorgen voor het uitvoeren van het onderzoek en voor de correcte uitslag van de ingestuurde bloedmonsters, maar GD is voor de identificatie van de monsters afhankelijk van de dierenarts of het slachthuis. Hoe dit zit en wat dit voor jouw bedrijf betekent, kun je lezen via onze website. Mocht je toch vragen hebben over salmonellamonitoring, dan kun je contact opnemen. Wij zijn bereikbaar via telefoonnummer:

088 20 25 500 optie 2.

FACEBOOK INSTAGRAM

WhatsApp-groep: (hoe) kom je erbij?

Speciaal voor zeugenhouders en vleesvarkenhouders zijn wij gestart met een WhatsApp-groep. Wij merken dat deze directe manier van communiceren veel voordelen biedt. Voor jou als ontvanger, want de berichten zijn kort én hebben nieuwswaarde. Ook voor ons, omdat we natuurlijk graag willen dat interessante diergezondheidinformatie bij jou terecht komt.

Wat mag je van ons verwachten? Wij sturen je informatie over interessante secties, opvallendheden uit onze monitoring en informatie over de voortgang van mooie projecten. Wil je deel uitmaken van onze WhatsApp-groep? Kom erbij! Stuur een appje naar onze varkensdierenarts Karlijn Eenink via 06 57 69 14 42. Vermeld in het bericht je naam, bedrijfsnaam, hoeveel varkens je op je bedrijf hebt en of je zeugenhouder of vleesvarkenhouder bent.

Beoordeel het veedrinkwater met deze handige video

Naast periodieke controle van drinkwaterkwaliteit in een laboratorium kan je de kwaliteit ook zelf controleren. Verzamel water bij de bron èn bij een of meerdere drinkwaterpunten. Door goed te kijken en te ruiken krijg je een eerste indruk van de kwaliteit van het water dat jouw dieren drinken. Harry Kolk, afdelingshoofd Bacteriologie, legt in vier minuten uit hoe de doe-het-zelf-test werkt die we hiervoor ontwikkeld hebben. De video is direct te zien via de QR-code en staat op www.gddiergezondheid.nl/water.

Fris water Onderzoek naar geschiktheid nodig

Geur

Draai de dop los en ruik aan het potje Goed drinkwater is geurloos. Laat bij twijfel ook andere personen ruiken.

Kleur

Aan de slag met bigvitaliteit

Bigvitaliteit is voor iedere varkenshouder en dierenarts belangrijk. Iedereen wil de bigoverleving op zijn bedrijf verbeteren. Door bigvitaliteit meetbaar te maken, geven we varkenshouders, dierenartsen en voeradviseurs inzicht om vervolgens de bigoverleving te verhogen. De QuickScan Biestmanagement geeft inzicht in de biestkwaliteit, de biestopname én de melkopname.

Wil je juist de bigoverleving rondom werpen op je bedrijf verbeteren? Lees dan meer over onze BIGinzicht. Als je meer weet over het moment waarop de biggen sterven, vóór, tijdens of net na het werpen, kun je het probleem op je bedrijf gerichter aanpakken. Zo reiken wij je handvatten aan om samen te zoeken naar mogelijkheden om de bigvitaliteit te vergroten.

Geheel kleurloos Duidelijke kleur

Helderheid

Geheel helder Ondoorzichtig

Bezinksel

Bevat geen deeltjes Modder: deeltjes op de bodem

IJzer

Bevat geen ijzervlokken Bodem is bedekt met ijzervlokken

EEN UPDATE VAN HET PRRS-PLAN EN BIGVITALITEIT

Samen stappen zetten voor een vitale varkenshouderij

Een gezonde leefomgeving, gesloten kringlopen, gezonde dieren, diervriendelijke houderij, aantrekkelijk verdienmodel, stevige marktpositie en bijdragen aan een beter klimaat. Het zijn de ambities van de Nederlandse varkenshouderij. Diverse partijen hebben hun krachten gebundeld in de Coalitie Vitale Varkenshouderij (CoViVa) voor een vitale varkenshouderij. In dit artikel lichten we twee projecten toe: het Nationale PRRS-plan en Bigvitaliteit.

Nationale PRRS-plan

In 2021 is het Nationale PRRS-plan aangekondigd door CoViVa. In 2022 zijn we daadwerkelijk van start gegaan met de PRRS-aanpak in de zeven voorlopergroepen (bestaand uit in totaal 49 voorloper-varkensbedrijven). Deze voorloperbedrijven gaan op hun eigen bedrijf ervaring op doen met een standaard monitoringssystematiek voor PRRS en vooral ook met hun eigen PRRS-aanpak.

Kennis opdoen

Het doel is gesteld om in 2050 als Nederlandse varkenshouderij vrij te zijn van PRRS en daarvoor hebben we alle varkenshouders in Nederland nodig! Een belangrijk onderdeel van het project is om de inhoudelijke kennis over het aanpakken van PRRS te vergroten. Het gaat zeker niet alleen over de diergeneeskundige inhoud. Het is ook heel belangrijk om te ontdekken welke factoren wel of niet motiverend werken om met PRRS aan de slag te gaan en welke angsten misschien moeten worden weggenomen. Deze kennis kunnen we vervolgens gebruiken om alle varkenshouders in Nederland met de juiste argumenten te motiveren om aan PRRS te gaan werken.

Karlijn Eenink, dierenarts Varken en Jessica Fiks, redacteur

Karlijn Eenink

Onlangs was er een online kennissessie over PRRS waar het naast technisch inhoudelijke zaken, zoals bioveiligheid en bedrijfsmanagement, ook vooral ging over wie de regie in Nederland moet pakken als het gaat over PRRS-aanpak. Hoe krijgen we iedereen mee en wat is daarvoor nodig? De vergelijking werd gemaakt met andere landen in Europa, waar de PRRSaanpak wordt aangestuurd door bijvoorbeeld de overheid, of waar gewerkt wordt met prijsaanpassingen door de markt op basis van de PRRS-status. Dat is in Nederland niet het geval, het PRRS-vrij worden is een plan voor en door de sector.

Het werd die avond opnieuw duidelijk dat er niet alleen vraagstukken moeten worden beantwoord over het technisch aanpakken van PRRS, maar dat er juist ook aandacht nodig is voor de menselijke kant en het waarom of juist het waarom niet. En heel belangrijk: PRRS-vrij worden als Nederlandse varkenshouderij lukt ons alleen samen.

De voorloperbedrijven

Samen, zo gaan de voorloperbedrijven ook te werk. Samen met hun dierenarts hebben ze een plan van aanpak gemaakt voor de

aanpak van PRRS op hun bedrijf, of zijn daarmee bezig. In de praktijk blijkt dat dat nog best ingewikkeld kan zijn om er echt samen voor te gaan zitten en een strategisch plan te maken voor de lange termijn. Er gebeurt zoveel op het varkensbedrijf, het dagelijkse werk vraagt al snel de aandacht van varkenshouder en dierenarts.

Toch is het belangrijk om in 2050 ons doel te bereiken en een langetermijnplan te maken op een varkensbedrijf. Het is mooi om te zien dat dit bij een groot aantal van de voorlopergroepen ook lukt. Zo’n plan van aanpak is maatwerk, want hoewel er voldoende maatregelen denkbaar zijn die op ieder bedrijf uitvoerbaar en nuttig zijn, is ieder bedrijf en iedere varkenshouder anders. Maatregelen die voor de één vanzelfsprekend zijn, zijn voor de ander moeilijk haalbaar.

Onderzoeken

Er is veel kennis beschikbaar over de aanpak van PRRS op varkensbedrijven, zowel in Nederland als internationaal. En het is diverse bedrijven gelukt om, met inzet van verschillende interventies en strategieën, hun bedrijf vrij te maken van het PRRS-virus. Als we lijken te weten hoe het moet, waarom zijn we dan nog niet PRRS-vrij als Nederland? Blijkbaar zijn er factoren of onzekerheden die ons tegenhouden om die stap te zetten, op het individuele bedrijf of in de regio. Waar maken we ons dan zorgen over? Wat belemmert ons om die stap te zetten, of wat zou ons juist wel motiveren? Voor dit soort vragen is de afdeling strategische communicatie van Wageningen University & Research (WUR) aangesloten bij dit project. De onderzoekers van WUR gaan bij varkenshouders, voorloperbedrijven en niet-voorloperbedrijven, dierenartsen en andere erfbetreders informatie inwinnen over de aanpak van PRRS. Ze

Uit dit onderzoek zullen

uiteindelijk aanbevelingen komen die we als sector kunnen gebruiken om de PRRS-aanpak landelijk uit te rollen

Karlijn Eenink, dierenarts Varken en Jessica Fiks, redacteur

zullen daarbij onder andere aandacht besteden aan waar varkenshouders hun informatie over PRRS vandaan halen, wie ze graag bij de aanpak betrokken zien en wat ze dan van adviseurs verwachten. Ook zal het gaan over wat varkenshouders nodig hebben om de stap te zetten naar een structurele PRRS-aanpak op hun bedrijf, waar ze bang voor zijn als het niet lukt, of juist als het wel lukt en PRRS opnieuw geïntroduceerd wordt. Uit dit onderzoek zullen uiteindelijk aanbevelingen komen die we als

Zo zetten we in op bigvitaliteit

De verbetering van de bigoverleving rondom de geboorte en tijdens de lactatie is een thema dat veel aandacht krijgt in de politiek, praktijk en maatschappij. Een goed thema om met elkaar mee aan de slag te gaan. Hoe staat het ervoor met het bigvitaliteitsproject, één van de projecten uit het werkpakket ‘Robuuste en gezonde varkens in een diervriendelijke houderij’, van de PPS Vitale Varkenshouderij (CoViVa). Onderzoeker Jobke van Hout neemt ons mee.

Het grootste deel van biggen valt uit rondom de geboorte en in de eerste dagen na de geboorte. Uit de diverse onderzoeksprojecten hebben we al veel kennis opgedaan over dit onderwerp. Een deel van deze kennis gebruiken we nu voor het Project Bigvitaliteit. Door de samenwerking van private en publieke partijen willen we uiteindelijk een toolbox ontwikkelen met praktische hulpmiddelen voor de varkenshouder: de Vitale Big Box. Wat zijn de aandachtspunten op jouw bedrijf en welke concrete acties kun je daarop ondernemen? Zo werken we samen aan vitale en gezonde biggen.

Data vertalen naar praktijk

Jobke van Hout werkt als onderzoeker bij GD en is betrokken bij dit project. Zo’n tien bedrijven doen mee in zogenaamde Experience Teams en houden al enkele maanden van alles bij in de kraamstal, door op verschillende momenten in het leven van een kraambig vragenlijsten in te vullen. Het project is opgedeeld in drie ‘onderwerpen’; het verbeteren van bigoverleving bij geboorte en in de kraamstal en het bevorderen van uniformiteit rond spenen. De bedrijven vullen diverse vragenlijsten in. Bijvoorbeeld over het geboortegewicht van de biggen: hoeveel zijn er geboren die minder dan 800 gram wegen? En komt de zeug goed overeind voor de eerste voerbeurten?

De eerste data van de deelnemende bedrijven stromen binnen. Jobke: “We zoeken nu uit of we vanuit die gegevens één, of twee bedrijfsprocessen naar voren kunnen halen waar verbete-

sector kunnen gebruiken om de PRRS-aanpak landelijk uit te rollen.

Als we beter weten wat iedereen wil, wat de verschillen zijn en eventuele angsten (deels) weg kunnen nemen, zullen we met alle Nederlandse varkenshouders samen op weg kunnen gaan naar een PRRS vrij Nederland. Lees hierover meer op pagina 23 van deze Varken.

ring mogelijk is. Oftewel, kunnen we van een veelheid aan mogelijke oorzakelijke bedrijfsprocessen, onderbouwd prioriteren en daarmee focussen op één of twee processen waar die varkenshouder zich op kan richten? Zodat hij met de grootste knelpunten aan de slag kan? De eerste resultaten laten zien dat dit goed mogelijk is. Bovendien ervaren we nu dat dat wat we in deze fase ‘op papier’ concluderen ook echt aansluit bij het idee op het bedrijf.”

Meten is weten

Ieder bedrijf is uniek en er zijn tientallen factoren die impact hebben op bigvitaliteit. Zomaar aan knoppen draaien en dingen veranderen is dan ook niet wenselijk. “Stel je verandert tien dingen, dan weet je nooit welke nu uiteindelijk werkte. Daarbij kan ingrijpen op het ene, invloed hebben op het andere. Het is belangrijk om keuzes te maken op basis van kennis. Meten is weten en daarom vinden wij het zo belangrijk dat er gegevens via (in ons geval) vragenlijsten worden verzameld”, legt Jobke uit.

Toolbox met hulpmiddelen

Jobke: “We willen uiteindelijk, per bedrijfsproces, gerichte adviezen kunnen geven met behulp van een zogenaamde ‘proceskaart’. Stel je vult de vragenlijst in en er komt bij jou uit dat je op het gebied van biestmanagement kunt optimaliseren. Dan vind je in die toolbox middelen die je kunt gebruiken: een proceskaart én tips voor het meten van bepaalde zaken en ‘best practices’. Bijvoorbeeld hoe je zelf kunt meten of de biestopname voldoende is; door biggen te wegen of door het onderzoeken van melk- en bloedmonsters. Je ziet in de toolbox ook gelijk wat de voor- en nadelen zijn van die hulpmiddelen. Is iets minder specifiek of heel arbeidsintensief? Zo kun je samen met je adviseurs weloverwogen keuzes maken om bedrijfsprocessen aan te passen en bij te sturen waar nodig.”

De Vitale Big Box wordt gevuld met hulpmiddelen om in beeld te brengen welke selectie van bedrijfsprocessen geoptimaliseerd moet worden om bigvitaliteit te verbeteren. Ook vind je er middelen om de geselecteerde bedrijfsprocessen daadwerkelijk te verbeteren. Om zo uiteindelijk bij te dragen aan een planmatige aanpak van bigvitaliteit.

Jobke van Hout

Topigs Norsvin WERKT!

Fokken op bigvitaliteit heeft de bigoverleving fors verbeterd.

Maak kennis met de focusgroep Bigvitaliteit

De zorg voor pasgeboren biggen en daarmee het verhogen van de bigoverleving is een belangrijk aandachtspunt voor elk varkensbedrijf en zelfs voor de hele sector. De vraag is vaak hoe je nu concreet bigvitaliteit in een bepaalde situatie kunt verbeteren. Bigvitaliteit is namelijk een onderwerp wat aan veel processen binnen het varkensbedrijf raakt, bijvoorbeeld de voeding van zeugen, vaccinatieschema’s, hygiëne in het kraamhok, zorg rondom het werpen en ga zo maar door.

De vraag voor iedere varkenshouder, samen met zijn of haar dierenarts en voeradviseur is dan ook: aan welk van de bedrijfsprocessen moet de meeste aandacht worden geven om de bigvitaliteit en de bigoverleving te verhogen? Ontstaan de problemen vóór, tijdens of (net) na het werpen of juist tijdens de zoogperiode? En welke specifieke interventies kunnen we toepassen en wat mogen we hiervan verwachten?

Zijn deze vragen voor jou herkenbaar? In het project Vitale Varkenshouderij van CoViVa werken wij samen aan oplossingen: de ontwikkeling van een Vitale Big Box. Door het gebruik van de Vitale Big Box krijg je inzicht in de kritische bedrijfsprocessen en daarbij behorende risico’s, maar tegelijkertijd biedt de Vitale Big Box jou ook een concrete oplossing.

De leden van de focusgroep Bigvitaliteit adviseren GD bij de ontwikkeling. Zij doen op verschillende bedrijven ervaringen op met de Vitale Big Box en samen valideren wij zo stapsgewijs deze box. De leden maken de Vitale Big Box praktisch en werkbaar op de bedrijven en delen hun waardevolle kennis en kunde met GD en daarmee met het project van en voor de sector.

Wij zijn heel trots om enkele van onze ambassadeurs aan jullie voor te stellen!

Jessica Fiks, redacteur en Annemieke Medema, marktmanager Varken

SAMEN AAN DE SLAG MET HET VERHOGEN VAN DE BIGOVERLEVING

Data van geboortegewicht inzetten

“Bigvitaliteit is voor Topigs Norsvin een belangrijk onderdeel in het gebalanceerde fokkerijprogramma. Naast goede moedereigenschappen van al onze zeugen en sterke, uniforme biggen met een goed geboortegewicht bij geboorte vinden we het belangrijk dat alle biggen bij (de eigen) moeder moeten kunnen worden groot gebracht. Voor elke levend geboren big moet er een speen beschikbaar zijn. De data van bijna twintig jaar ruim 700.000 bigwegingen bij geboorte heeft ons veel geleerd over het effect van geboortegewicht op de bigvitaliteit en bigoverleving. Persoonlijk vind ik het leuk om deel te nemen aan de focusgroep Bigvitaliteit om meer inzicht te krijgen in bigoverleving. De aanwezige kennis vanuit Topigs Norsvin zet ik graag in de focusgroep. Uiteraard draag ik mijn steentje bij om de theorie om te zetten in praktische adviezen en tools, waar varkenshouders direct mee aan de slag kunnen in de stal.”

Anne Staadegaard Adviseur Gezondheid Topigs Norsvin Nederland

Kraamstalmanagement

“Binnen mijn vak ben ik vooral geïnteresseerd in kraamstalmanagement en de gezondheid van gespeende biggen. Ik vind het mooi en inspirerend om te werken in een omgeving met gedreven ondernemers met passie voor hun bedrijf en in een sector die een grote bijdrage levert aan onze voedselproductie.

Ik werk veel met gesloten bedrijven waar vermeerdering en het houden van vleesvarkens wordt gecombineerd. Bigvitaliteit is heel belangrijk want ik zie in mijn werk dat bedrijven die in staat zijn gezonde biggen af te leveren op 25 kg, met een laag antibioticagebruik, goede groei en lage uitval, dat het bij de vleesvarkensfase vaak vanzelf loopt, wat zorgt voor een gezond eindproduct. Het is goed dat er veel aandacht is voor bigoverleving en bigvitaliteit. We trekken met veel partijen op en ik hoop dat we in de toekomst mooie resultaten met elkaar behalen. Denk dan aan het opleveren van de bigvitaliteitsindex waarmee bedrijven onderling bigvitaliteit kunnen vergelijken. Daarnaast wordt gewerkt aan tools die voor de varkenshouder beschikbaar worden, die in de stal praktisch toepasbaar zullen zijn. Het werken met verschillende partijen zorgt er voor dat iedereen zijn eigen invalshoek toe kan lichten, waardoor alle facetten van de varkenshouderij aan bod komen.”

Miranda Kanters

dierenarts De Varkenspraktijk locatie Oisterwijk

Jessica Fiks, redacteur en Annemieke Medema, marktmanager Varken

Samen stappen blijven zetten

“Vanuit mijn rol als zeugen- en biggenspecialist ben ik veel op pad voor bedrijfsbezoeken en bedrijfsbegeleiding. Ik zie wat er speelt, wat de resultaten zijn en wat de uitval van biggen is. Hoe komt het dan dat het op het ene bedrijf beter gaat dan op het andere? Ieder bedrijf is uniek, zoals op het gebied van management, voeding, huisvesting en klimaat. Kunnen we ondanks dat gegeven toch middelen ontwikkelen om de varkenshouder te ondersteunen om de bigoverleving op het bedrijf te kunnen verhogen? Dat een varkenshouder kan zien hoe hij scoort ten opzichte van de benchmark en op welke gebieden hij nog kan doorontwikkelen? Ik

denk graag mee bij dit soort vraagstukken. Ik vind het ook belangrijk om te laten zien dat we het in Nederland al goed doen. Bigvitaliteit en de bigoverleging zijn belangrijk voor het imago van de sector. Geen enkele varkenshouder wil uitval, aan de andere kant is 0 procent uitval onrealistisch. Hoe houden we uitval laag, de bigvitaliteit hoog en zorgen we voor een goed economisch rendement voor de varkenshouder? Het is goed om op die gebieden samen stappen te blijven zetten en hulpmiddelen te blijven ontwikkelen.”

Ad Heijneman zeugen/biggenspecialist bij De Heus Voeders

Focusgroep is belangrijke verbinding

“De focusgroep Bigvitaliteit is opgericht als verbinding tussen praktijk, beleid en onderzoek. Ik gebruik de kennis van de focusgroep bij beleidsmakers om te laten zien wat er in de stal gebeurt. Aan de andere kant kan ik via de focusgroep aan mensen in de praktijk laten weten wat er op beleidsgebied staat aan te komen, vanuit Nederland of Europa. Het is goed om met elkaar in de gaten te houden welke kant we als sector opgaan en waar we naartoe willen. De leden van de focusgroep zijn daarbij mijn oren en de ogen in de stal. Zorg voor jonge dieren is een belangrijk thema: niet alleen maatschappelijk en politiek, maar juist ook voor varkenshouders en erfbetreders. Iedereen is gebaat bij gezonde en vitale biggen. De door de focusgroep ontworpen bigvitaliteitsindex is een mooi voorbeeld van de verbinding die de groep vormt tussen praktijk en beleid: er is een traject gestart om te kijken of de index bruikbaar is als benchmarkinstrument, zodat varkenshouders zich onderling kunnen vergelijken, net zoals met antibiotica het geval is. En vervolgens willen we varkenshouders en erfbetreders kennis en tools aanreiken waarmee de zorg voor het jonge dier verder verbeterd kan worden. Dit is maatwerk per bedrijf. De focusgroep helpt mij om hierbij de juiste keuzes te maken, met als resultaat praktisch uitvoerbaar beleid waar de varkenshouder mee vooruit kan. De focusgroep is hierin de verbindende schakel.”

Floortje Herder

beleidsmedewerker bij Producenten Organisatie Varkenshouderij

Jessica Fiks, redacteur en Annemieke Medema, marktmanager Varken

Verantwoord voedsel produceren

“Wij voelen ons als DSM zeer betrokken bij het onderwerp bigvitaliteit, vandaar mijn deelname aan deze werkgroep. Het past helemaal in het sustainable denken van onze organisatie. Een goede bigvitaliteit ligt aan de basis van veel processen. Het zegt veel over het goed functioneren van de zeug en is natuurlijk de basis voor een goede kwaliteit vleesvarken. Hiernaast bepaalt het in hoge mate het inkomen van zowel de zeugen- als de vleesvarkenshouder. Daar komt nog bij dat het past in nieuwe belangrijke aspecten als duurzaamheid en circulariteit, waar ook de veehouderij meer en meer mee geconfronteerd wordt. Daarnaast willen wij graag betere waardering voor de varkenshouderij door dit onderwerp in een breder perspectief te zetten. Als dieren goed presteren, zegt dat veel over het welbevinden van de dieren, hoe wij deze voeden, verzorgen én hoe gezond deze zijn. Tevens is deze goede verzorging en gezondheid nodig om de nieuwe generatie veevoedergrondstoffen in de toekomst goed aan te kunnen. Hierdoor kunnen wij als varkenshouderij weer meer monden verantwoord voeden met hoogwaardig voedsel!”

Edy Bouman Nutritionist varkens DSM Twilmij

Fitte zeugen zijn de basis voor vitale biggen

“Een fitte zeug die gemakkelijk werpt en waarbij de melkproductie vlot op gang komt. Daarmee leggen wij de basis voor vitale biggen en bigkwaliteit. Het streven naar een goede bigvitaliteit heeft zowel een ethische als een economische kant. Hierbij is de samenwerking tussen varkenshouder, voeradviseur en dierenarts cruciaal; samen zorg je middels één integrale aanpak voor blije biggen. Beoordelen van vreetgedrag en mestkwaliteit geven veel inzicht. Een goede voeropname van de zeug, een soepel geboorteproces, voldoende biest die goed wordt verdeeld. Allemaal factoren die zorgen voor vitale biggen die vlot opstarten. Hierbij is het belangrijk om de voeding van drachtige zeugen optimaal af te stemmen op hun voerbehoefte en conditie. En daarnaast altijd voldoende vezels in het voer te verwerken. Vergeet niet het voerschema voor zeugen rustig op te bouwen, zeugen gretig te houden en tegelijkertijd te veel druk op de uier voorkomen. Die moet altijd soepel blijven. Bouw je de melkgift goed op? Dan speen je het meeste en de vitaalste biggen bij een zeug. Daarmee leg je een belangrijke basis voor een goed rendement.”

Bart Hoeben

Nutritionist varkenshouderij bij Voergroep Zuid

WELK VACCINATIESCHEMA PAST HET BEST BIJ UW BEDRIJF?

Speel het online 4-op-1 rij spel en ontdek meteen wat +0,1 voederconversie u per varken kost.

Scan de QR code en start het spel!

“In mijn laatste studiejaar Bedrijfskunde en Agri- Foodbusiness aan de HAS Hogeschool werd ik gevraagd om deel te nemen aan de Focusgroep bigvitaliteit. Ik was direct getriggerd om deze uitdaging aan te gaan omdat ik dagelijks bezig ben de varkenshouderij op een hoger niveau te krijgen. Niet alleen thuis, maar ook in mijn functie als onafhankelijk varkensvoerspecialist. Mijn doel binnen de focusgroep is om alles zo praktisch mogelijk te houden. Ten eerste bij het blootleggen van de verbeterpunten binnen een bedrijf. Daarnaast moeten ook de maatregelen structureel uitvoerbaar blijven, iets wat praktisch lastig uitvoerbaar is blijft toch nooit voortduren. Kortom, ik zie mezelf binnen de focusgroep als een van de verbindende schakels tussen theorie en praktijk.

Praktische uitvoerbaarheid belangrijk

Naast het feit dat er vanuit de maatschappij wordt aangedrongen op het verhogen van de bigoverleving, heeft een gepassioneerde varkenshouder natuurlijk een intrinsieke motivatie die verder gaat dan een regeltje hier of een wetje daar. Echter, om soms onverklaarbare redenen weet niet iedereen zijn bigoverleving op het gewenste niveau te krijgen. Welke reden dit ook mag hebben, voor iedereen moet een stappenplan beschikbaar zijn om bepaalde risicofactoren onder controle te krijgen. Om op een hoger level te komen moet je zaken gaan uitsluiten, zeker wanneer er niet een eenduidige oorzaak is.”

Martijn van den Berkmortel bedrijfsopvolger van Berkhout Varkens te Sint-Oedenrode.

Gezonde en vitale biggen staan voorop

“Samen met partners en op onze eigen onderzoekscentrum

Denkavit Pigfarm doen wij frequent onderzoek waarbij gezondheid van de big en zeug voorop staat. Daarnaast betreden wij dagelijks het erf van de varkenshouder en denken onze specialisten met de varkenshouder mee om optimale resultaten te krijgen. Onze bijdrage aan deze focusgroep is dat wij het rendement van de varkenshouder in balans willen brengen met de hedendaagse wensen rondom de veehouderij.

Wij geloven in samenwerking binnen de focusgroep met nationale en internationale wetenschapsinstituten. Voor ons blijft het belangrijk dat de verbinding met de dagelijkse praktijk van de veehouder goed op het netvlies blijft staan. Denkavit zet zich graag samen met haar partners in om elke varkenshouderij (van gezinsbedrijf tot geprofessionaliseerd internationaal bedrijf met een groot aantal medewerkers) handvatten krijgt om zijn rendement te verbeteren, om dierenwelzijn te optimaliseren en op een verantwoorde wijze te ondernemen”

Ruud Beeks

Denkavit, salesmanager Benelux

Jessica Fiks, redacteur en Annemieke Medema, marktmanager Varken

PRRS-INFECTIES EN DE DIAGNOSTIEK

Diagnostiek en onderzoek voor het PRRS-virus, hoe werkt dat eigenlijk? We nemen je mee op de reis die een bloedmonster in dit geval aflegt door ons laboratorium, nadat de dierenarts ermee van jouw erf is vertrokken.

Het PRRS-virus is de veroorzaker van PRRS (Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome), ook wel bekend als ‘abortus blauw’. PRRS is een erg besmettelijke ziekte die in kleine hoeveelheden al tot een infectie kan leiden. Jouw dierenarts kan verschillende monsters insturen om te laten onderzoeken op het PRRS-virus en daar kunnen vervolgens verschillende testen op uitgevoerd worden.

PRRS aantonen

PRRS kan worden aangetoond in bloed, speeksel (Happy Bite), lichaamsvloeistof, organen en in sperma. Wij beschikken over verschillende testen om een PRRS-infectie aan te tonen, namelijk een (Polymerase Chain Reaction) PCR-test en twee ELISA-testen. De PCR-test toont het PRRS-virus aan en de ELISA-test toont afweerstoffen aan die zijn gevormd tegen het PRRS-virus. Wanneer de ELISA-test afweerstoffen aantoont, betekent het dat de dieren in contact zijn geweest met het PRRS-virus. De PCR en één van de ELISA’s kunnen ook worden gebruikt om onderscheid te maken tussen het Europese en Amerikaanse type. Door het uitvoeren van verschillende onderzoeken proberen we de PRRS-situatie op het bedrijf steeds beter te begrijpen.

De reis die een bloedmonster

Stap 1: bloedmonster komt binnen

Bij de verdenking van PRRS is het belangrijk om direct actie te ondernemen. De dierenarts stuurt de bloedmonsters van de varkens naar ons laboratorium en geeft op het inzendformulier aan welke onderzoeken hij wil inzetten. Op onze afdeling lablogistiek worden de buisjes gescand, krijgen ze een uniek inzendnummer en wordt het monster voorbereid voor de onderzoeken.

Stap 2: centrifugeren bloedmonster

Het bloedmonster wordt gecentrifugeerd. De centrifugale kracht zorgt ervoor dat de verschillende componenten in het bloed met een verschillende dichtheid van elkaar gescheiden worden. Onderin het buisje verzamelen zich de zware rode en witte bloedcellen. Bovenin verzamelt zich het serum, het serum wordt na het centrifugeren naar de juiste afdeling gebracht.

Stap 3: vrijmaken van genetisch materiaal

Een deel van het serum wordt gebruikt voor onderzoek naar aan- of afwezigheid van het virus. De eerste stap is het vrijmaken van het genetische materiaal uit het monster. Hiervoor worden in verschillende stappen dierlijke componenten in het monster (dierlijke cellen, mest, voerdeeltjes) afgebroken en verwijderd, zodat uiteindelijk alleen gezuiverd genetische materiaal overblijft.

Karlijn Eenink, dierenarts Varken en Riane Buter, onderzoeker

Rianne Buter, onderzoeker op de R&Dafdeling: “Wij maken sinds januari 2023 gebruik van de nieuwste technologieën Oxford Nanopore Technologies (hierna ONT red.) op het gebied van de genetische code van PRRS. Met ONTsequencing wordt het genetisch materiaal via een minuscule porie, een nanopore, door een membraan heen getrokken. Door de kleine spanningsverschillen, die voor iedere bouwsteensoort uniek zijn, die hierbij op deze membraan ontstaan kan de genetische code van het PRRS-virus worden afgelezen. Deze nieuwe methode is snel en bovendien geschikt om honderd ingezonden monsters per reactie te kunnen analyseren. Dit heeft ertoe geleid dat de reeds bestaande PRRS-genotypering sneller kan worden uitgevoerd met kortere doorlooptijden.”

GD-dierenarts Karlijn Eenink: “Met de uitslag krijgen we een vollediger inzicht in het virus. Als het virus aanwezig is, bekijken we met een sequentie-analyse hoe het virus eruitziet. Bovendien kunnen we, door het virus te vergelijken met de vaccinstammen, zien of het gaat om een veld- of vaccinvirus. Daarnaast kan, op basis van de sequentie van eerder gevonden PRRS-virussen op het bedrijf, worden bepaald of een virus al op het bedrijf aanwezig was, of juist nieuw is geïntroduceerd. Zo kan worden geadviseerd de bedrijfsvoering op bepaalde vlakken aan te passen. Te denken valt aan het aanpakken van externe biosecurity, als er een nieuw virus wordt gevonden, om zo nieuwe insleep te voorkomen. Ook kan het advies zijn om juist extra aandacht voor de interne biosecurity te hebben als het virus eerder al gevonden is op het bedrijf. In het laatste geval is het doel om verspreiding binnen het bedrijf te voorkomen.”

aflegt voor een PRRS-PCR-test

Stap 4: is PRRS-virus aanwezig?

Dit materiaal wordt vervolgens geanalyseerd met een PCR-test. PCR-onderzoek is een zeer gevoelige techniek, waarbij miljoenen kopieën van een stukje van het genetische materiaal dat uniek is voor het PRRS-virus worden gemaakt. Die worden met behulp van fluorescentie zichtbaar gemaakt en kunnen dan worden gekwantificeerd. Dit gebeurt in een thermocycler, De verschillende onderde-

Stap 5: verder onderzoek

Voor sommige vragen is het nodig om het gevonden PRRS-virus verder te typeren. Dit wordt gedaan met sequentie-analyse. Een sequentie-analyse houdt in dat alle genetische bouwstenen van een virus of van een deel daarvan in de juiste volgorde naast elkaar gezet worden.

Stap 6: aan de slag met de uitslag

Door de kennis die de uitslag oplevert kan een dierenarts de advisering over het bedrijfsmanagement optimaliseren. Er is nu een beter beeld van de identiteit van het virus. Dit helpt inzichtelijk te maken hoe het virus zich gedraagt. Deze informatie kan nuttig zijn voor jou en jouw dierenarts om te bepalen of extra maatregelen nodig zijn in de PRRSaanpak op het bedrijf.

len van de test worden in aparte ruimtes uitgevoerd, hierdoor wordt kruisbesmetting tussen de monsters voorkomen. Na afloop van de test hebben we antwoorden op twee vragen. Zat er PRRS-virus in het monster en zo ja, welke soort (de Europese of de Amerikaanse soort).

GEGEVENS UIT DE ONLINE MONITOR

Bigoverleving en seizoensinvloeden

Bigoverleving is een belangrijk aandachtspunt op varkensbedrijven. Optimalisatie hiervan is vanuit maatschappelijk en economisch oogpunt een belangrijk streven. Echter, het blijkt in de praktijk ook een kwestie van veel risicofactoren, oorzaken en potentiële interventies. Ook binnen de monitoring zien we een wisselend patroon met betrekking tot bigoverleving en gemelde gezondheidsklachten.

Veekijker en Online Monitor

Bigoverleving en biestmanagement: aan de Veekijker Varken telefoon worden regelmatig vragen gesteld over een te hoge uitval van zuigende biggen, doodgeboren biggen, melkgift of verwerpen. Gemiddeld genomen gaat 5 procent van het totaalaantal vragen over één van deze onderwerpen.

Kijken we naar meldingen die zijn ingevuld in de Online Monitor tot en met het derde kwartaal van 2022, dan zien we dat meer

dan de helft (52 procent) van de gemelde gezondheidsklachten bij zuigende biggen te maken hebben met het maagdarmstelsel. Clostridium (17 procent) en geboortediarree veroorzaakt door E. coli (16 procent) worden het vaakst als waarschijnlijkheidsdiagnose gesteld. In de meldingen van Clostridium en geboortediarree door E.coli bij zuigende biggen is geen duidelijke trend zichtbaar. Het lijkt de laatste jaren stabiel te blijven (figuur 1).

Gezondheidsklachten bij zeugen

Niet alleen meldingen bij zuigende biggen, maar ook gemelde gezondheidsklachten bij zeugen zijn vaak verbonden met de lactatie en het werpproces. De meest voorkomende klachten bij deze groep zeugen waren een te hoog aantal doodgeboren biggen, verwerpen tijdens de dracht of een te kleine toomgrootte. Het welzijn en de conditie van de zeug is direct verbonden met de zuigende biggen en daarmee cruciaal voor een goede levensstart van de biggen.

Figuur 1. De meldingen van Clostridium en geboortediarree door E.coli als percentage van de gezondheidsklachten bij zuigende biggen in de Online Monitor (periode 2019 -2022).

Christiaan Sanderman, projectleider Varken

seizoensinvloeden

Gezondheidsklachten zichtbaar door pathologisch onderzoek Als biggen geen goede levensstart maken en bijvoorbeeld onvoldoende biest opnemen, is het risico op infectieuze aandoeningen verhoogd. Pathologisch onderzoek is een geschikte manier voor het aantonen van zulke infecties.

Van alle secties die op varkens worden verricht bij GD is het aandeel zuigende biggen ongeveer 18 procent. Bij de zuigende biggen vallen de meeste diagnoses, in orde van grootte, onder:

• maagdarmaandoeningen;

• het locomotieapparaat;

• overige infectieziekten.

Deze groepen samen omvatten 80 procent van de gestelde diagnoses. In figuur 2 is de verdeling van het aantal gestelde diagnoses binnen deze groepen weergeven.

Maagdarmaandoeningen

Voor maagdarmaandoeningen wordt door de patholoog het vaakst de diagnose clostridium-infectie gesteld, gevolgd door coli enterotoxicose.

Locomotieapparaat

Ten aanzien van het locomotieapparaat is de meeste gerapporteerde diagnose arthritis/polyarthritis (gewrichtsontsteking), veroorzaakt door Streptoccoccus suis of door een andere oorzaak.

Infectieziekten

Bij infectieziekten blijkt dat Streptococcus suis in veruit de meeste gevallen een sepsis (bloedvergiftiging) veroorzaakt. Een oorzaak van bloedvergiftiging kan een verminderde weerstand zijn, bijvoorbeeld bij biggen die onvoldoende biest hebben opgenomen.

In de periode van 2017 tot 2022 is zichtbaar dat het aandeel problemen van het locomotieapparaat de afgelopen jaren licht toeneemt, waarbij tegelijkertijd het aandeel maagdarmaandoeningen afneemt. Het aandeel infectieziekten is stabiel.

diagnoses door pathologisch onderzoek vallend onder maagdarmaandoeningen, het locomotieapparaat en overige infectieziekten, van het totaalaantal gestelde diagnoses bij zuigende biggen (cumulatief, periode 2017-1019).

Figuur

2. Het percentage gestelde

100% … VAN DE VARKENSBEDRIJVEN IS PRRS-VRIJ

Rolien is onderzoeker bij de Universiteit van Wageningen aan de vakgroep Strategische Communicatie. Daar houdt zij zich bezig met het begrijpen van de rol van communicatie in veranderingsprocessen, en hoe communicatie kan worden ingezet om positieve verandering te bevorderen. In het bijzonder in de landbouw en veehouderij, de dossiers waar haar hart ligt.

NATIONALE PRRS-PLAN

Wat dacht je bij het lezen van deze titel? Misschien dat het niet waar kan zijn. Of dat het toekomstmuziek is?

CoViVa heeft het Nationale PRRS­plan geïnitieerd en GD als uitvoerder aangesteld. De stip op de horizon: een PRRS­vrije Nederlandse varkenshouderij in 2050. Een strijd waarbij de aanhouder wint, en die aanhouders, daar ben ik naar op zoek.

Samen de strijd aan

De komende maanden ga ik ‘de boer op’ om varkenshouders te spreken die betrokken zijn bij het Nationale PRRSplan. Varkenshouders die nu misschien nog niet PRRS­vrij zijn, maar die de strijd aangaan en open durven te zijn over hoe dat gaat en waar ze tegenaan lopen.

Welke informatie en adviezen hebben je op weg geholpen? Welke cijfers houd je in de gaten? En hoe houd je de moed erin als het even minder gaat? Antwoorden op die vragen uit verschillende hoeken helpen om méér

varkenshouders op weg te helpen. Zo zetten we de eerste stap naar een PRRS­vrije varkenshouderij.

Misschien denk je wel: dat gaat niet over mij. Of: wat een onzin. PRRS­vrij? Dat kan helemaal niet. Maar ook als je wel aan de gang wilt met het verlagen van de PRRS­schade, of dit wel zou willen, maar niet weet hoe te beginnen, ben ik op zoek naar jou. Je bent namelijk vast niet de enige die er zo over denkt. Misschien vind je wel dat de energie op heel andere zaken moet zitten. Of lukt het simpelweg niet om hier óók nog tijd voor te maken. Ook die inzichten zijn heel waardevol als we echt willen doorgronden hoe varkenshouders erin staan. En alleen als we dat weten, kunnen écht zinvolle hulpmiddelen worden ontwikkeld. Wil je mij helpen deze waardevolle inzichten te verzamelen?

Neem contact op, dan spreken we elkaar snel.

Hartelijke groet, Rolien Willmes rolien.willmes@wur.nl

diergezondheid volgens Tijs Tobias

Tijs Tobias versterkt sinds enkele maanden de afdeling Varken van GD. Hij is onderdeel van het Veekijkerteam en houdt zich bezig met praktijkgericht onderzoek. “Mijn passie is om data en klinische verschijningsvormen samen te brengen, om zo dierziektes beter te begrijpen en uiteindelijk diergezondheid te kunnen verbeteren.”

Tijs is een gedreven varkensdierenarts. In zijn vrije tijd etst hij graag op race ets of gravelbike. “In 2022 maakte ik een grote etstocht door de regio’s met varkenshouderij bedrijven van Italië en Oostenrijk. Een leuk voorbeeld hoe je leren, werk en passie kan combineren”, lacht Tijs.

Jarenlange ervaring

Tijs is bijna twintig jaar dierenarts heeft vier jaar praktijkervaring en werkte daarna vijftien jaar bij Universiteit Utrecht als docent-onderzoeker varkensgezondheidszorg. Tijdens die periode doorliep hij een promotietraject, een specialisatietraject tot Europees Specialist en een Masteropleiding tot epidemioloog. Tijs: “Optimaal dierwelzijn en garanties voor volksgezondheid zijn essentiële randvoorwaarden, maar staan soms ook op gespannen voet met elkaar. Het spanningsveld dat het met zich meebrengt maakt het werk interessant, dynamisch en nooit saai.”

Samenwerking steeds belangrijker

Dankzij zijn tijd bij de Universiteit heeft Tijs een groot netwerk opgebouwd van dierenartsen en specialisten in binnen- en buitenland. Zo was hij enkele jaren secretaris van zowel de Europese vereniging voor varkensdierenartsen (EAPHM), als de vereniging voor specialisten varkensgezondheidszorg (ECPHM). “Het aantal varkensbedrijven daalt gestaag, evenals het aantal dierenartsen dat zich met varkens bezighoudt in het veld. Dat is zo in Nederland, maar eigenlijk in heel West-Europa. Die ontwikkeling vereist een steeds innigere samenwerking en afstemming. “Daarnaast blijf ik vanuit GD een dag per week gedetacheerd aan Universiteit Utrecht, om gezamenlijke projecten vorm te geven en de samenwerking met de universiteit voor de toekomst te bestendigen. In de toekomst zijn varkensdierenartsen ook nodig, ondanks dat sommigen ons anders willen doen geloven”, zegt Tijs.

Toekomstbestendige sector

GD wil een relevante speler in de sector zijn, juist voor de toekomst. De monitoring van diergezondheid vraagt daarmee om ervaring en expertise op het gebied van verspreiding van dierziekten. Tijs heeft deze brede ervaring, ook in het klinisch onderwijs en onderzoek. Deze kennis zet hij graag in voor de sector. “Ik kijk uit naar de verbinding tussen praktijk en onderzoek, zodat we samen de diergezondheid op een nog hoger peil kunnen brengen.”