Project A Lykeiou - Music School Kalamata

Μουσικό Σχολείο Καλαμάτας

Ερευνητική εργασία (project) Α Λυκείου

Ψυχολογία και τέχνη: η ανάγκη της καλλιτεχνικής έκφρασης και η θεραπευτική της λειτουργία

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Γιούλα Παπαδοπούλου (ΠΕ08)

Σχολικό έτος 2014-15 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαια και ομάδες εργασίας: Εισαγωγή: 1. Σκοπέτου Βασιλική 2. Μαυροειδής Παναγιώτης 3. Τουρόβσκα Ντάρια Art Therapy (ψυχολογία και εικαστικές τέχνες) 1. Μαυροειδής Παναγιώτης 2. Τουρόβσκα Ντάρια 3. Μακαρίτη Γεωργία Μουσικοθεραπεία 1.Αθανασοπούλου Ιφιγένεια 2.Κυριακοπούλου Βασιλική 3.Ρηγόπουλος Γιώργος Θεατροθεραπεία (ή δραματοθεραπεία) 1. Μανιάτη Αννίκα 2. Αθηναίος Αθηνάδης Λουκάς 3. Καμπύλης Βασίλειος Χοροθεραπεία 1. Κετζάκη Λυδία 2. Κουφαλάκου Μαρία 3. Κουφαλάκος Νικόλαος Δημιουργική γραφή 1. Βασιλοπούλου Άννα 2. Παυλοπούλου Σταματία Games - Παιγνιοθεραπεία 1. Πανόπουλος Αριστομένης 2. Βασιλάκης Ιωάννης-Ρωμανός ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ PROJECT 1. Αποτελέσματα έρευνας στους μαθητές του σχολείου (καταμέτηση-αποτελέσματα: Β. Σκοπέτου και Ντ. Τουρόβσκα) 2. Επίσκεψη-ομιλία της εργοθεραπεύτριας κ.Νατσιοπούλου 3. Ζωγραφίζουμε τη μουσική Διεύθυνση blog: http://arttherapy-mousiko-kalam.blogspot.gr/ 2

Εισαγωγή Η τέχνη, σε κάθε πιθανή της έκφανση, αποτελεί καίριο τρόπο έκφρασης και εκδήλωσης των ανθρώπινων συναισθημάτων και ιδεών. Η προσφορά της είναι εξέχουσας σημασίας τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό, μιας και κάθε ανθρώπινο συναίσθημα, που εκφράζεται μέσω αυτής, αποτελεί σημείο επαφής για όλους τους ανθρώπους. Τι είναι η τέχνη; Απομίμηση ή καθαρή δημιουργία; Μια πηγή ηρεμίας σε ένα χαοτικό κόσμο; Απλή έκφραση ή αυτοβιογραφία; Μια απόπειρα αθανασίας; Σύμφωνα με το Αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης τέχνη εστί η έκφραση ή η εφαρμογή της δημιουργικής ικανότητας και της φαντασίας, συνήθως σε μια οπτική μορφή, όπως η ζωγραφική, το σχέδιο, ή γλυπτική, με απώτερο σκοπό την παραγωγή έργων που θα εκτιμηθούν κυρίως για την ομορφιά τους ή την συναισθηματική δύναμη τους. Μεταξύ άλλων, η τέχνη είναι ρευστή ευφυΐα. Νοιαζόμαστε για την τέχνη της ζωής, στη ζωή μας. Και η τέχνη είναι μια εμπειρία, μια σύνδεση με τον κόσμο γύρω μας, που είναι κατ 'ανάγκη κάτι το μοναδικό. Οι άνθρωποι συχνά μιλούν για την αριστερή και τη δεξιά πλευρά του εγκεφάλου. Η επιστήμη δεν είναι απόλυτα ακριβής, αλλά είναι αναμφισβήτητο ότι δημιουργώντας, παρατηρώντας, και συμμετέχοντας σε έργα τέχνης επεκτείνουμε το μυαλό μας με τρόπους που η απλή ακαδημαϊκή μελέτη δεν μπορεί. Η τέχνη είναι ένας τρόπος για να ωθήσει κανείς την αλήθεια από την παραφροσύνη του κόσμου γύρω μας, είναι τρόπος κοινωνικοποίησης, τρόπος επανάστασης και απελευθέρωσης. Χορός, τραγούδι, μουσική, ζωγραφική , σύνθεση μουσικής και πολλές άλλες τέχνες μας παραδίδουν απλόχερα ίαση και πολλές ταυτόχρονα δεξιότητες όπως υπομονή, επιμονή, ψυχολογική ευστάθεια, σωματική απελευθέρωση, πνευματική ανέλιξη, ανάπτυξη αισθητικής, συναισθηματική αποφόρτιση, όξυνση κριτικής σκέψης, αίσθηση ζωής, υπαρξιακή αναβάθμιση, κοινωνική κατάταξη κ.α. Η απλή πράξη της δημιουργίας, για κανέναν άλλο λόγο από την ευχαρίστηση, ήταν πάντα η απάντησή του ανθρώπου στα χτυπήματα της ζωής του. Η δημιουργία είναι τρόπος ζωής και η έκφραση επίσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι τον 20ο αιώνα, παράλληλα με την εξέλιξη της ψυχανάλυσης και της ψυχοθεραπείας εξελίσσεται και η ανάλυση της τέχνης, γεγονός που την κατέστησε καθοριστικό παράγοντα στη θεραπεία, ενώ σταδιακά αναπτύσσεται η αντίστοιχη θεωρία για διάφορες εξειδικευμένες τεχνικές . Ακολουθούν μερικοί βασικοί ορισμοί για σύγχρονες μεθόδους θεραπείας μέσω διαφόρων τεχνών, που θα αναλύσουμε περισσότερο στη συνέχεια:

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ 1. ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η Θεραπεία μέσω της τέχνης, μερικές φορές ονομάζεται δημιουργική θεραπεία τέχνης ή εκφραστική θεραπεία τέχνης, ενθαρρύνει τους ανθρώπους να εκφράσουν και να καταλάβουν τα συναισθήματα τους μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης και μέσα από τη δημιουργική διαδικασία. Η Art therapy είναι μια μορφή εκφραστικής θεραπείας που χρησιμοποιεί υλικά τέχνης, όπως χρώματα, κιμωλίες κλπ. Η Θεραπεία μέσω της τέχνης συνδυάζει τις παραδοσιακές ψυχοθεραπευτικές θεωρίες και τεχνικές με την κατανόηση των ψυχολογικών πτυχών της δημιουργικής διαδικασίας.

3

Η Art therapy είναι επί της ουσίας η χρήση και δημιουργία τέχνης, προκειμένου να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση του εαυτού και των άλλων. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να ευοδώσει την προσωπική ανάπτυξη, να αυξήσει τις προσαρμοστικές ικανότητες, και να ενισχύσει τις νοητικές λειτουργίες. Βασίζεται στις θεωρίες της προσωπικότητας, την ανθρώπινη ανάπτυξη, την ψυχολογία, τα οικογενειακά συστήματα, και την εκπαίδευση τέχνης. Οι θεραπευτές Τέχνης εκπαιδεύονται τόσο στην τέχνη όσο και στην ψυχοθεραπευτική θεραπεία. Οι Θεραπευτές τέχνης είναι επαγγελματίες που έχουν εκπαιδευτεί τόσο στην δημιουργική διαδικασία όσο και στην θεραπεία. Είναι γνώστες της ανθρώπινης ανάπτυξης, των ψυχολογικών θεωριών, κλινικής πρακτικής, τις πολυπολιτισμικές και καλλιτεχνικές παραδόσεις, και της δυνατότητας θεραπείας της τέχνης. Χρησιμοποιούν την τέχνη για θεραπεία, την αξιολόγηση και την έρευνα, και συνεργάζονται με άλλους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

2. ΘΕΑΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ-ΔΡΑΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Η δραματοθεραπεία είναι μια μορφή θεραπείας μέσω της τέχνης, που εμφανίστηκε πρόσφατα και περιλαμβάνει μουσική, εικαστικά και χορευτική κίνηση. Παίρνει τη μορφή της θεατρικής τέχνης και την προσφέρει στους ασθενείς και τους πελάτες για να διατηρήσουν την υγεία τους ή να επεξεργαστούν διάφορες διαταραχές και προβλήματα. Για το λόγο αυτό μπορεί να εφαρμοστεί στην πρόληψη και τη θεραπεία. Η δραματοθεραπεία είναι μια καινούρια θεραπευτική τακτική. Τη συναντάμε στις αρχαίες θεραπευτικές τελετουργίες και τις θεατρικές παραστάσεις πολλών πολιτισμών, όμως τα τελευταία τριάντα χρόνια έκανε ξανά την εμφάνισή της ως σύγχρονη θεραπευτική τεχνική. Όλες οι πτυχές της θεατρικής τέχνης – η φωνή, η κίνηση, ο αυτοσχεδιασμός, το κείμενο και η παράσταση – σε συνδυασμό με τα κοστούμια, τις μάσκες, το φωτισμό και τη σκηνοθεσία, αποτελούν για το δραματοθεραπευτή απαραίτητες προϋποθέσεις και προσφέρονται κάθε φορά με τον τρόπο που είναι αρμόδιος για τον κάθε ασθενή (Jennings, Minde, 1996).

3. ΧΟΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Σύμφωνα με τον ισχύοντα ορισμό (ADTA): χοροθεραπεία είναι η ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης και του χορού, μέσα από την οποία το άτομο συμμετέχει δημιουργικά σε μια διαδικασία που προωθεί τη γνωστική, συναισθηματική, σωματική και κοινωνική του ολοκλήρωση. Βασικές αρχές: Σύμφωνα με τις αρχές της χοροθεραπείας, το σώμα καθρεφτίζει την προσωπική ιστορία, την προσωπικότητα και τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου. Συνεπώς κάθε μας κίνηση εκφράζει όχι μόνο τις εγγεγραμμένες ατομικές και συλλογικές μνήμες και εμπειρίες αλλά και τον τρόπο που αντιδρούμε σε αυτές. Το βασικό εργαλείο είναι το σώμα. Η κίνηση χρησιμοποιείται ως μέσο αλλαγής. Καλλιεργώντας τη συνειδητότητα του σώματος, διευρύνοντας το κινητικό λεξιλόγιο μπορούμε να παράγουμε αυθόρμητη και ελεύθερη κίνηση, η οποία μας οδηγεί στο ασυνείδητο για να ανασύρουμε μνήμες και συναισθήματα. Η κίνηση στη διάρκεια του χρόνου παίρνει σχήμα και νόημα, ρίχνοντας φως σε αυτές τις μνήμες και τα συναισθήματα που βγαίνουν στην επιφάνεια H χοροθεραπεία βασίζεται στην υπόθεση ότι το σώμα βρίσκεται σε άρρηκτη σχέση με το νου και την ψυχή και κατά συνέπεια το άτομο αντιμετωπίζεται ολιστικά. Ως αποτέλεσμα της ενιαίας τρισδιάστατης ύπαρξης του ανθρώπου (σώμα-ψυχή-νους) θεωρείται ότι οποιαδήποτε αλλαγή επέλθει σε ένα από τα τρία αυτά επίπεδα, θα επηρεάσει και τα άλλα. Βασικοί θεραπευτικοί παράγοντες είναι η θεραπευτική σχέση και η κίνηση, σε συνεχή διαλεκτική μεταξύ τους.

4

4. ΧΡΩΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Η Χρωματοθεραπεία: Αγωγή κατά την οποία τα χρώματα επιδρούν στο δέρμα ,στα όργανα και στην ψυχολογία ενός ατόμου θεραπεύοντας και δυναμώνοντας το. Κάθε χρώμα επιδρά σε συγκεκριμένα σημεία του οργανισμού επηρεάζοντας την φυσική και ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου. Οι πρώτες αναφορές στην θεραπεία αυτή ξεκινούν από την Αρχαία Αίγυπτο.

5. ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Θεραπεία μέσω της μουσικής. Καθιερωμένο επάγγελμα υγείας στο οποίο η μουσική χρησιμοποιείται στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής σχέσης. Έχει στόχο τις σωματικές, συναισθηματικές, γνωστικές και κοινωνικές ανάγκες των ατόμων.

6. ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΓΡΑΦΗ H Θεραπευτική Γραφή (Therapeutic Writing) είναι μια μέθοδος δημιουργικής γραφής με στόχο την προσωπική ανάπτυξη. Βασίζεται σε τεχνικές επεξεργασίας της συναισθηματικής σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα στον άνθρωπο και στο γραπτό κείμενο και στην δομημένη διαχείριση του «φορτισμένου» υλικού που δημιουργείται. Τα καθοδηγούμενα εργαστήρια θεραπευτικής γραφής έχουν ως στόχο να ενθαρρύνουν και να κινητοποιήσουν τον άνθρωπο που γράφει προς την κατεύθυνση της αυτογνωσίας, μέσα από την εξάσκηση στη γραφή και με την εκμάθηση τρόπων αντιμετώπισης κάθε εμποδίου που αποτρέπει από το γράψιμο – ανεξάρτητα από λογοτεχνικές επιδόσεις.

7. ΠΑΙΓΝΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ & VIDEO GAMES Η Παιγνιοθεραπεία είναι ένα μοντέλο μη – κατευθυντικής ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης, που απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους και εντάσσεται στις Θεραπείες μέσα από την Τέχνη. Η Παιγνιοθεραπεία δίνει βαρύτητα κατά κύριο λόγο στη λειτουργία και στο ρόλο που διαδραματίζει το παιχνίδι στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Θεωρεί το παιχνίδι ως την κυριότερη φυσική και αβίαστη διαδικασία μάθησης και ως το αμεσότερο μέσο απελευθέρωσης, «κάθαρσης» του παιδιού από άγχη, φόβους, συγκρούσεις, εντάσεις. Στη σύγχρονη εποχή, στις μεθόδους θεραπείας έκαναν την εμφάνιση τους και τα βιντεοπαιχνίδια, τόσο σε παιδιά και εφήβους, όσο και σε ενήλικες, για τη σωματική άσκηση ανθρώπων οι οποίοι 5

αναρρώνουν από ορθοπεδικές εγχειρήσεις ή εγκεφαλικά επεισόδια. Πειραματικά, έχουν χρησιμοποιηθεί και για τη θεραπεία της νόσου Πάρκινσον. Οι ασθενείς χρησιμοποιούν κονσόλες όπως η Wii της Nintendo, το τηλεχειριστήριο Wii remote της οποίας «μεταμορφώνεται» ανάλογα με το παιχνίδι σε ρακέτα, μπαστούνι του γκολφ ή του μπέιζμπολ, αντιγράφοντας με ακρίβεια μέσα στο εικονικό περιβάλλον τις κινήσεις του χεριού του παίκτη-ασθενούς. Ή χρησιμοποιούν εξαρτήματα σαν στατικά ποδήλατα και όργανα step, τα οποία μπορούν να συνδεθούν με τις κονσόλες Xbox και PlayStation ώστε ο χρήστης τους να «κινείται» μέσα στο videogame με την ίδια ταχύτητα με την οποία κάποιος θα μπορούσε να ποδηλατεί ή να ανεβοκατεβάζει τα πόδια του. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτές οι κινήσεις των χεριών ή των ποδιών δεν απέχουν πολύ από όσα υπαγορεύουν οι γυμναστικές ασκήσεις. Με τη διαφορά ότι το περιβάλλον των βιντεοπαιχνιδιών δεν δημιουργεί την αίσθηση μονοτονίας από τις συνεχείς επαναλήψεις της ίδιας άσκησης. Έτσι, η αποθεραπεία γίνεται γρηγορότερα και πιο ευχάριστα. Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί, τουλάχιστον στις ΗΠΑ, την τελευταία διετία έχει υιοθετηθεί σε δεκάδες νοσοκομεία η χρήση των παιχνιδομηχανών για τη σωματική άσκηση ανθρώπων οι οποίοι αναρρώνουν από ορθοπεδικές εγχειρήσεις ή εγκεφαλικά επεισόδια.

8.ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΤΕΣΤ Τα ψυχολογικά τεστ είναι γραπτές, οπτικές, προφορικές αξιολογήσεις που δίνονται για να αξιολογηθεί η συναισθηματική και γνωστική λειτουργιά παιδιών και ενηλίκων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ : 1. http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/seyp/ker/2012/KleitsinikouNiki,MichaAthanasia,Papagiannaki Aikaterini/attached-document-1384109950-3950878656/Kleitsinikou_Micha_Papagiannaki.2012.pdf 2. http://www.gadt.gr/choreotherapy.htm 3. http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Psychological+Tests 4. http://www.iatropedia.gr/articles/read/4408 5. http://www.semifind.gr/default.asp?pid=1239&langid=53&mdl=seminars&semid=5322 6. http://neoskosmos.com/news/el/node/2647

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο

Art Therapy (ψυχολογία και εικαστικές τέχνες) Α. Ψυχολογία και τέχνη: το σχήμα Β. Ψυχολογία και χρώμα Γ. Ψυχολογικά τέστ που βασίζονται στην εικόνα

7

Α. Ψυχολογία και τέχνη: το σχήμα ΤΙ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ Ο ΚΥΚΛΟΣ Ο κύκλος ή ο δίσκος, συμβολίζουν την τελειότητα και την αιωνιότητα. Είναι το σύμβολο που ενώνει το πνεύμα με την ύλη. Είναι το σχήμα που έχει άπειρη δύναμη, γιατί δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. Συμβολίζει την ολοκλήρωση και την πληρότητα. Ο χώρος εντός του, μας επικεντρώνει στη σύνθεση με τον εαυτό, ενώ παράλληλα, μας προφυλάσσει από οποιεσδήποτε κακόβουλες ενέργειες. ΤΙ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ ΤΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ Το τετράγωνο αντιπροσωπεύει την τάξη και την ισορροπία. Είναι ένα σχήμα όπου δείχνει σταθερότητα και δυναμισμό. Ο κύβος, ένα από τα πέντε στερεά του Πλάτωνα, θεωρήθηκε ως ένα από τα στοιχεία της φύσης από τους αλχημιστές, οι οποίοι πίστευαν ότι αντιπροσώπευε τη γη, λόγω της γεωμετρίας του. Υποστήριζαν ότι μόνο ο κύβος από όλα τα γεωμετρικά θα μπορούσε να δομήσει στερεά σώματα, γιατί είναι το μόνο γεωμετρικό στερεό το οποίο μπορεί να δομήσει ένα σώμα χωρίς εσωτερικά κενά ταυτίζοντάς τον με τη γη και τα στερεά σώματα γενικά. ΤΙ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ ΤΟ ΤΡΙΓΩΝΟ Για τις απόκρυφες τέχνες, τα τρίγωνα έχουν ένα βαθύτερο, πνευματικό νόημα. Για τον αποκρυφισμό, τα τρίγωνα αντιπροσωπεύουν μια συγχώνευση των πνευματικών και γήινων σφαιρών και θεωρούνται σύμβολα που ονομάζονται «πνευματικά τρίγωνα». Πιο συγκεκριμένα, τα πνευματικά τρίγωνα αντιπροσωπεύουν την τρισυπόστατη θεότητα (ή θεός των τριών), καθώς και τον προσδιορισμό των γεωγραφικών πνευματικών πυλών (γεωγραφικές περιοχές).\ Ψυχολογία των σχημάτων (σύμφωνα με τον Βασίλι Καντίνσκι: Ρώσος ζωγράφος, θεωρητικός και δάσκαλος της τέχνης, 1866-1944). Πηγή: Βιβλίο Εικαστικής Τέχνης Α΄ Λυκείου

Η επιφάνεια του έργου απελευθερώνει «έναν εσωτερικό ήχο» που απορρέει από το σχήμα της. Το τετράγωνο δείχνει ισορροπημένο, το οριζόντιο παραλληλόγραμμο ήρεμο, ενώ το όρθιο παραλληλόγραμμο δυναμικό. Τα στοιχεία που βρίσκονται στο επάνω μέρος της επιφάνειας δίνουν μία αίσθηση ελαφράδας, ελευθερίας και κίνησης ενώ σχήματα που βρίσκονται στο κάτω μέρος δείχνουν βαρύτητα. Έτσι σχήματα στο κέντρο δείχνουν αδράνεια, στο πλάι κίνηση, στο κάτω μέρος πτώση και στο πάνω ανύψωση. Παραλλήλως, σχήματα που βρίσκονται προς τα κάτω δηλώνουν εγγύτητα προς τον θεατή, ενώ σχήματα που τοποθετούνται προς τα επάνω δηλώνουν απόσταση από τον θεατή.

Οι ιδιότητες των σχημάτων της δαιμονικής δραστηριότητας και της επιρροής στη γη) που βρίσκονται σε χάρτες ή αγροτεμάχια. Στην αρχαιότητα, τα τρίγωνα σχεδιάστηκαν από τους αρχαίους για να εξηγήσουν την μυστική τάξη του σύμπαντος. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι με τα τρίγωνα συμβολικά αποκαλύπτονταν ότι τρία πνεύματα είχαν συναντηθεί στην γεωγραφική ή την κοσμική σφαίρα.

8

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ (στην ψυχολογία) Πηγή: http://filosofia-erevna.blogspot.gr/2012/09/blog-post_8305.html

Η σημασία των σχημάτων έχει μια μεταφυσική επίπτωση πάνω στις αισθήσεις μας . Τα σχήματα δεν είναι μόνο γεωμετρικές παραστάσεις , αλλά και αισθητικές. Μπορούμε να δούμε τον κύκλο ή το τετράγωνο σαν δεδομένη μορφή , όμως στο βάθος η ουσία τους είναι ακαθόριστη και κατανοείται μόνο μέσα από τα πράγματα τα οποία αποτελεί μέρος.

ΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ (Gestalt) Πηγή:http://graphicdesign.spokanefalls.edu/tutorials/process/gestaltprinciples/gestaltprinc.htm

Ομοιότητα Ομοιότητα συμβαίνει όταν τα αντικείμενα μοιάζουν το ένα με το άλλο. Οι άνθρωποι τα αντιλαμβάνονται συχνά ως ομάδα ή μοτίβο . Παράδειγμα

Το παραπάνω παράδειγμα φαίνεται σαν μία ομάδα σχημάτων, επειδή όλα τα σχήματα μοιάζουν. Όταν υπάρχει ομοιότητα, ένα αντικείμενο μπορεί να τονισθεί εάν είναι ανόμοιο από τα άλλα. Αυτό ονομάζεται ανωμαλία και συνήθως δηλώνει « ιεραρχία ». Παράδειγμα

Φυγή Η φυγή συμβαίνει όταν το μάτι ωθείται από τα σχηματικά σύνολα σε ένα συγκεκριμένο σχήμα.

9

Παράδειγμα

Κλείσιμο Το «κλείσιμο» πραγματοποιείται από το μάτι, όταν ένα αντικείμενο είναι μη ολοκληρωμένο ή όταν ένα κενό δεν είναι εντελώς κλεισμένο. Εάν μεγάλο μέρος από το κενό αποδίδεται στο σχήμα, ο παρατηρητής μπορεί να αντιληφθεί το σύνολο προσθέτοντας νοερά το κομμάτι που λείπει. Παράδειγμα

Εγγύτητα Η εγγύτητα πραγματοποιείται όταν σχήματα τοποθετούνται πολύ κοντά. Με αυτό τον παράγοντα, τα σχήματα τείνουν να ομαδοποιούνται. Παραδείγματα

10

Φιγούρα και φόντο Το μάτι διαφοροποιεί ένα αντικείμενο από το περιβάλλον που το στηρίζει, ενώ το ίδιο το περιβάλλον σχήμα λαμβάνει ρόλο φόντου. Παράδειγμα

Οπτική Τέχνη Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Psychology_of_art

Οι άνθρωποι, από την φύση της σκέψης τους, τείνουν να αναλύουν τον γύρω κόσμο ταχύτατα κινούμενοι μέσα σε ένα θεματικό πλαίσιο και ερευνώντας από το γενικό στο ειδικό. Με αυτό τον τρόπο λειτουργεί και η ψυχολογική αντίδρασή μας στην εικόνα, στο σχήμα και στο χρώμα, εφόσον έρευνες έχουν δείξει πως απλές συνθέσεις που εξελίσσονται σε πολύπλοκες μας ελκύουν το ενδιαφέρον πιο πολύ από στεγνές(απλές) ή παραγεμισμένες(πολύπλοκες) συνθέσεις. Σε μία πρόσφατη μελέτη είχε επίσης βρεθεί ότι έχουμε την τάση να βαθμολογούμε το φυσικό περιβάλλον και τις εικόνες του τοπίου ως πιο σύνθετες, ως εκ τούτου, μας αρέσει περισσότερο το 11

οικείο περιβάλλον σε σχέση με το αφηρημένο καθώς η αναπαράσταση των φυσικών σχημάτων μας παραπέμπει στην πραγματικότητα. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι η αφηρημένη τέχνη, η οποία κρύβει την πραγματικότητα, δεν είναι ένα ευχάριστο θέαμα εφόσον σε αυτή ο παρατηρητής μπορεί να διακρίνει ένα θέμα. Αυτόματη αξιολόγηση Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Psychology_of_art

Οι μελέτες που εξετάζουν την σιωπηρή, αυτόματη αξιολόγηση των έργων τέχνης έχουν διερευνήσει πώς οι άνθρωποι αντιδρούν σε αφηρημένα και εικονιστικά έργα τέχνης στο κλάσμα του δευτερολέπτου πριν προλάβουν να αντιληφθούν τα σχήματα ή τα χρώματα του έργου. Στην έμμεση αξιολόγηση, οι άνθρωποι αντιδρούσαν πιο θετικά στην εικονιστική τέχνη, όπου μπορούσαν τουλάχιστον να ξεχωρίσουν τα σχήματα. Στην ρητή αξιολόγηση, όταν οι άνθρωποι εμβάθυναν στην τέχνη, δεν υπήρχε πραγματική διαφορά στην κρίση μεταξύ της αφηρημένης και της παραστατικής τέχνης . Αισθητική εμπειρία Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Psychology_of_art

Τέχνη θεωρείται ότι είναι ένα υποκειμενικό πεδίο, στο οποίο ένας συνθέτει και βλέπει το έργο τέχνης με μοναδικό τρόπο που αντανακλά της εμπειρίες του, τις γνώσεις, τις προτιμήσεις και τα συναισθήματα του. Η αισθητική εμπειρία περιλαμβάνει τη σχέση μεταξύ του θεατή και του αντικειμένου τέχνης. Από την πλευρά του καλλιτέχνη, υπάρχει μια συναισθηματική προσκόλληση που οδηγεί την εστίαση προς την τέχνη. Ένας καλλιτέχνης πρέπει να είναι εντελώς σε αρμονία με το αντικείμενο της τέχνης, προκειμένου να εμπλουτίσει τη δημιουργία του. Όπως το κομμάτι της τέχνης εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της δημιουργικής διαδικασίας, το ίδιο κάνει και ο καλλιτέχνης. Όσο αναπτύσσονται και αλλάζουν η τέχνη ή και ο ίδιος ο καλλιτέχνης αποκτούν νέο νόημα. Αν ο καλλιτέχνης είναι πολύ συναισθηματικά συνδεδεμένος ή δεν έχει συναισθηματική συμβατότητα με ένα έργο τέχνης, τότε αυτό θα επηρεάσει αρνητικά το τελικό προϊόν. Σύμφωνα με Bosanquet (1892), η «αισθητική στάση" είναι σημαντική για την προβολή της τέχνης γιατί μας επιτρέπει να εξετάσουμε ένα αντικείμενο με ανθρώπινο-συναισθηματικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, η τέχνη αυτή δεν θυμίζει μια αισθητική εμπειρία, εκτός εάν ο θεατής είναι πρόθυμος και ανοιχτεί σε αυτό. Δεν έχει σημασία πόσο συναρπαστικό είναι το αντικείμενο, εναπόκειται στον θεατή να επιτρέψει την ύπαρξη μιας τέτοιας εμπειρίας. Συμμετρία Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Psychology_of_art

Η συμμετρία και η ομορφιά έχουν έναν ισχυρό βιολογικό δεσμό που επηρεάζει τις αισθητικές μας προτιμήσεις. Έχει αποδειχθεί ότι οι άνθρωποι τείνουν να προτιμούν τέχνη που περιέχει συμμετρία , θεωρώντας το έργο πιο όμορφο. Επιπλέον, η συμμετρία σχετίζεται άμεσα με την όμορφη απόδοση ενός προσώπου ή έργου τέχνης. Όσο μεγαλύτερη είναι η συμμετρία ενός έργου ή προσώπου, γενικά τόσο πιο όμορφο φαίνεται να είναι.

12

Η Ιστορία των Σχημάτων Πηγή:home.btconnect.com/shapemakingclub/historyofshapes.html

Τα σύγχρονα σχήματα έχουν αναπτυχθεί με τα χρόνια από τα 5 Πλατωνικά Στερεά. Πολλά από τα παρακάτω σχήματα μας είναι γνωστά.

Οι τρείς κύριες ομάδες των στερεών Πλατωνικά Στερεά Στην πλατωνική ομάδα υπάρχουν 5 σχήματα, αυτά τα σχήματα έχουν ανακαλυφθεί από τους Αρχαίους Έλληνες, στην αγάπη τους για τη γεωμετρία. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι τα πέντε πλατωνική στερεά σχετίζονται / συνδέονται με τη γη, τον αέρα, την φωτιά, το νερό και τον αιθέρας (μυστηριώδης ουσία, η ποιητική προσωποποίηση του καθαρού ανώτερου αέρα που αναπνέουν οι Ολύμπιοι).

Αρχιμήδεια Στερεά:

13

Στην αρχιμήδεια ομάδα υπάρχουν 13 μορφές, αυτά τα σχήματα ανακαλύφθηκαν από τον Αρχιμήδη Αρχαίο Έλληνα μαθηματικό ο οποίος γεννήθηκε στις Συρακούσες(287 π. Χ.). Στην ομάδα των Αρχιμήδειων Duals(διπλά) υπάρχουν 13 μορφές. Αυτά τα σχήματα δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά από έναν μαθηματικό από το Βέλγιο το 1862. Προς τιμήν αυτού πήραν επίσης το όνομα Καταλανικά Στερεά.

Πολύεδρα Κέπλερ: Στην ομάδα του Κέπλερ (πόινσοτ) υπάρχουν 4 μορφές, αυτά τα σχήματα ανακαλύφθηκαν από τον Κέπλερ, αυστριακό μαθηματικό και αστρονόμο. Τα στερεά Κέπλερ είναι «αστερισμοί» των Πλατωνικών Στερεών.

14

Β. Χρώμα και Ψυχολογία: η φωνή του χρώματος

Όπως όλοι καλά ξέρουμε, σε κάθε πίνακα ζωγραφικής ο ζωγράφος προσπαθεί αν αποδώσει την συναισθηματική του κατάσταση, μια δική του οπτική πλευρά, σε αυτό τον βοηθάνε τα χρώματα αλλά και τα σχήματα ,όπως θα δούμε αργότερα. Υπάρχουν πολλά χρώματα και πολλές είναι οι αποχρώσεις τους. Γνωστό είναι το ότι υπάρχουν τρία βασικά χρώματα:- κόκκινο- κίτρινο- μπλε. Όλα το υπόλοιπα είναι συνδυασμοί αυτών των δύο ή και των τριών αυτών χρωμάτων. Εγώ θα σας παρουσιάσω κάποια από τα πολλά αυτά χρώματα και θα σας βοηθήσω να ψυχολογήσετε τον εαυτό σας βάση τις προτιμήσεις σας στα χρώματα. Θα ήθελα επίσης να πω ότι δεν έχουν όλοι την ίδια άποψη για το ίδιο χρώμα έτσι μπορεί να μην συμφωνήσετε με αυτά που θα ακούσετε. Έτσι ακριβώς πολλοί διάσημοι ζωγράφοι έχουν φτιάξει δικά τους θεωρήματα για το κάθε χρώμα. Πάμε λοιπόν!

Εισαγωγή στην Χρωματοθεραπεία. Ο θεραπευτής εφαρμόζει το χρώμα και το φώς με βοήθεια εργαλείων για να εξισορροπήσει την ενέργεια όπου υπάρχουν ελλείψεις συντονισμού διαφόρων ειδών. Εργαλεία που χρησιμοποιούν στην χρωματοθεραπεία: ~Πολύτιμοι λίθοι ~Κεριά φωτιστικά ~Κρύσταλλοι ~Κρύσταλλοι και πρίσματα γυαλιού

15

~Χρωματιστά υφάσματα ~Χρωματιστοί φακοί ματιού

Κάθε χρώμα επιδρά σε συγκεκριμένα μέρη του σώματος θεραπεύουν ασθένειες και παθήσεις διαφόρου είδους. Έτσι κάθε χρώμα έχει τις δικές του θεραπευτικές ιδιότητες που θα πούμε παρακάτω. Λευκό Όλοι καλά ξέρουμε ότι το λευκό είναι παγκόσμιο χρώμα ειρήνης, είναι ένα χρώμα καθαρό. Ας μην ξεχνάμε ότι και το νυφικό είναι λευκό, όμως στην Κίνα το λευκό συμβολίζει το θάνατο… όσο παράξενο και αν σας φαίνεται. Θα ήταν πιο σωστό να πω ότι το λευκό δεν είναι χρώμα είναι τόνος όπως και το μαύρο. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι αισθήσεις που προκαλεί το λευκό στους ανθρώπους είναι οι εξής: ~Προστασία-Ισορροπία-Καθαριότητα-Αθωότητα-Ειρηνη-Αγνότητα-Απλότητα-Ειλικρίνεια. Θεραπευτικές ιδιότητες : ηρεμεί και χαλαρώνει , διευκολύνει τον ύπνο καθώς και την απορρόφηση έντονων συναισθημάτων. Μαύρο: Συνήθως συνδέουμε το μαύρο με το κακό, το μυστήριο, την απειλή, ένδειξη δύναμης. Όπως είπα και πριν το μαύρο δεν είναι χρώμα αλλά τόνος. Εκφράζει: ~Εξουσία- το Κλασικό- Ευκρίνεια- το Τυπικό- Σοβαρότητα- Παράδοση. Θεραπευτικές ιδιότητες : Κίτρινο: Το κίτρινο έχει δύο όψεις. Μπορεί να εκφράζει ευτυχία, χαρά, ζεστασιά. Έχει αποδειχθεί ότι το κίτρινο συμβάλει στην καλύτερη συγκέντρωση, έτσι το κίτρινο υπάρχει σε πολλούς χώρους εργασίας. Παρόλα αυτά έχει και την αρνητική του πλευρά. η υπερβολή του κίτρινου προκαλεί 16

ανησυχία και επιθετικότητα. Εκφράζει: ~Δειλία- Ευθυμία- Περιέργεια-Ευτυχία-Χαρά- καλή διάθεση- Θετικότητα- Ζεστασιά. Θεραπευτικές ιδιότητες : Αντιμετωπίζει την αρθρίτιδα και τους ρευματισμούς. Χρησιμοποιείται στη θεραπεία για δερματικά προβλήματα και αλλεργίες, σε περιπτώσεις μεγάλης κόπωσης και δυσπεψίας, τονώνει το νευρικό σύστημα και αντιμετωπίζει την κατάθλιψη. Διεγείρει τα νεύρα για αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή. Πορτοκαλί: Όπως ξέρετε το πορτοκαλί είναι μια ανάμειξη του κόκκινου και του κίτρινου έτσι το πορτοκαλί συνδυάζει τις ιδιότητες τους. Εκφράζει: ~Δημιουργικότητα- Ενθουσιασμό- Νεανικότητα- Προσιτό- Ανοιχτόκαρδο. Θεραπευτικές ιδιότητες : Θεραπεύει το βρογχικό άσθμα και άλλα χρόνια αναπνευστικά προβλήματα. Αντιμετωπίζει τα προβλήματα του θυρεοειδούς, βοηθά στην επίλυση γυναικολογικών προβλημάτων, χαρίζει φυσική ευεξία, αυξάνει την ενέργεια και την ανοσία του οργανισμού. Βοηθάει σε προβλήματα δυσπεψίας και κούρασης. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για μεγάλο χρονικό διάστημα και ιδίως από νευρικά άτομα ή άτομα που αγχώνονται εύκολα. Κόκκινο: Προκαλεί το πιο έντονα συναισθήματα. Φέρνει στο νου μας όσο εικόνες αίματος και πολέμου τόσο εικόνες αγάπης και πάθους. Έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την πίεση και προκαλεί πείνα. Διεγείρει πνευματικά και σωματικά. Εκφράζει: ~Δράση- Περιπέτεια- Επιθετικότητα- Κίνδυνο- Ενεργητικότητα- Ενθουσιασμό- Αγάπη- Πάθος. Θεραπευτικές ιδιότητες : Ενισχύει την αρτηριακή πίεση των υποτασικών. Δρα κατά της αναιμίας, ανεβάζει την θερμοκρασία του σώματος και αντιμετωπίζει την υποθερμία ενεργοποιώντας την καλή κυκλοφορία του αίματος. Ενεργοποιεί τον αργό μεταβολισμό, δίνει ενέργεια και καταπολεμά την κόπωση, την αδράνεια και την εσωστρέφεια. Βοηθάει στην κατάθλιψη, μειώνει τον πόνο, και επιδρά στον εγκέφαλο βοηθώντας στη λήψη αποφάσεων κάτω από πίεση. Ροζ: Καλά τι να πω το ξέρετε και μόνοι σας. Το ροζ θεωρείτο το καθαρά γυναικεία χρώμα απλό και αθώο… Εκφράζει: Εκτίμηση- Κατανόηση- Ευαισθησία- Θηλυκότητα- Απαλότητα-Ευγνωμοσύνη- ΡομαντισμόΑθωότητα. Θεραπευτικές ιδιότητες : Θεραπεύει την θλίψη. Μειώνει την αίσθηση τα πείνας. Μοβ: Το μοβ που είναι ένας συνδυασμός του κόκκινου και του μπλε, με αυτό τον τρόπο έχει και θερμές και ψυχρές νότες. Είναι ένα χρώμα που σου δίνει την αίσθηση το μυστηρίου αλλά και της πολυτέλειας.* 17

Εκφράζει: ~Ακρίβεια- Φαντασία- Δικαιοσύνη- Μυστήριο- Αριστοκρατικότητα- Σοφία- Πνευματικότητα. Θεραπευτικές ιδιότητες : Διεγείρει την πνευματική αναζήτηση του ανθρώπου. Ωθεί σε υψηλές πνευματικές επιδιώξεις, δημιουργεί παραγωγική διάθεση και ενισχύει τον αυτοέλεγχο. Δρα ως ηρεμιστικό. Βοηθά επίσης και στη μείωση του συναισθήματος της πείνας. Βοηθά στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, και αυξάνει τη διαισθητική ικανότητα. Μπλε: Είναι ένα ήρεμο χρώμα που προκαλεί την αίσθηση ασφάλειας και επιτυχίας. Σε πολλούς ανθρώπους αρέσει τουλάχιστον μία απόχρωση του μπλε. Το χρησιμοποιούν σε χώρους εργασίας διότι δημιουργεί ένα αίσθημα χαλάρωσης και ηρεμίας. Σε ένα φόρεμα προσδίδει αξιοπιστία και ασφάλεια. Εκφράζει: ~Εξουσία- ηρεμία- Εμπιστοσύνη- Αξιοπρέπεια- Δύναμη- Σιγουριά- Γαλήνη- Αξιοπιστία. Θεραπευτικές ιδιότητες : Δρα σε περιπτώσεις άγχους και ελαττώνει συναισθήματα όπως θυμός, ανυπομονησία, ζήλια. Είναι εξαιρετικό παυσίπονο. Χρησιμοποιείται για προβλήματα στα κόκκαλα, στα μάτια και τα αυτιά και σε πονοκεφάλους. Αντιμετωπίζει φαινόμενα ευερεθιστικότητας και ψυχικών εντάσεων. Είναι αποτελεσματικό στην αϋπνία. Διαθέτει αντισηπτικές και αναισθητικές ιδιότητες . Χρησιμοποιείται κατά ενδοκρινολογικών προβλημάτων, διαφόρων φλεγμονών, ταχυπαλμίας, ρευματισμών, πόνων περιόδου και πονοκεφάλων. Πράσινο: Ένα ζωντανό και φρέσκο χρώμα. Ηρεμεί, γαληνεύει και αναπαύει. Όπως και το κίτρινο στην περίπτωση της υπερβολής αντιπροσωπεύει την ζήλεια και την απειρία. Εκφράζει: ~Αρμονία- Υγεία- Χρήματα- Φύση- Ανανέωση- Αισιοδοξία- Ελπίδα- Δύναμη- Αντοχή- γονιμότητα. Θεραπευτικές ιδιότητες : Βοηθά σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις. Δημιουργεί σωματική και πνευματική ισορροπία, ηρεμεί και βοηθά στην γρήγορη ίαση του οργανισμού. Είναι καλό καρδιοτονωτικό, ελέγχει την πίεση του αίματος, εξισορροπεί το νευρικό σύστημα, θεραπεύει τους πονοκεφάλους και έχει επουλωτική δράση. Ξεκουράζει τον οργανισμό από την ένταση της καθημερινότητας. Καφέ: Το καφέ όπως και το πράσινο είναι συνδεδεμένο με την φύση. Εκπέμπει απλότητα και ζεστασιά, σταθερότητα και ηρεμία. Εκφράζει: ~ γη- Βάθος- Τραχύτητα- Σοβαρότητα- Ευφυΐα- Χρησιμότητα- Δεξιοτεχνία. Θεραπευτικές ιδιότητες : Χαλαρώνει, βοηθάει στην γρήγορη σκέψη. Γκρι: Είναι ψυχρό, συνήθως το συνδέουν με την κακοκαιρία και την μελαγχολία. Είναι μία ανάμιξη δυο τόνων για αυτό το λόγο δεν μπορεί να θεωρηθεί χρώμα. Ο άνθρωπος που φοράει γκρι σου μένει αδιάφορος.

18

Εκφράζει: ~Ταπεινότητα- Κυκλοθυμία- Σεβασμό- Κατήφεια- Εκτίμηση. Θεραπευτικές ιδιότητες : ----------------------------------------------

Αποχρώσεις. Οι αποχρώσεις είναι πολλές. Μια έρευνα έχει αποδείξει ότι το 2% των γυναικών στο πλανήτη μπορούν να ξεχωρίσουν πάνω από εκατό αποχρώσεις. Υπάρχουν οι θερμές και οι ψυχρές αποχρώσεις. Θερμές: είναι οι αποχρώσεις στις οποίες υπερισχύει το κόκκινο και το κίτρινο. π.χ. το πορτοκαλί το λεγόμενο κοραλλί κτλ. Αυτά είναι ζεστά χρώματα για αυτό δημιουργούν ζεστά και όμορφα συναισθήματα, όπως σας είπα και πιο πριν και το κίτρινο και το κόκκινο δημιουργούν και αρνητικά συναισθήματα. Έτσι λοιπών και οι αποχρώσεις τους (το θερμά χρώματα) μας δίνουν αισθήσεις θυμού και εχθρότητας. Είναι καλό να το αποφεύγουν άτομα με υπέρταση και άτομα που πάσχουν από συχνές αιμορραγίες. Ψυχρές: είναι οι αποχρώσεις στις οποίες υπερισχύει το μπλε. π.χ. πράσινο, μοβ, γαλαζοπράσινο κτλ. Είναι χρώματα γαλήνια και χαλαρά, δροσερά και κρύα μπορούν ωστόσο να προκαλέσουν θλίψη, αδιαφορία και απάθεια. Είναι καλό να αποφεύγονται από υποτονικά, υποτασικά και αναιμικά άτομα.

19

Γ. Ψυχολογικά τέστ που βασίζονται στην εικόνα Το τεστ του Rorschach είναι μία μέθοδος ψυχολογικής διάγνωσης που σχετίζεται με την εικόνα. Χρησιμοποιείται από τους ψυχολόγους για να προσπαθήσουν να εξετάσουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τη συναισθηματική λειτουργία των ασθενών τους. Ιστορία Ο Rorschach το 1911 πειραματιζόταν με έναν φίλο του , τον Κ. Gehring, με τις κηλίδες από μελάνι, σε μαθητές και ασθενείς του. Έκανε αυτά τα πειράματα το 1911. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον του για την ψυχανάλυση ήταν μάλλον ο λόγος για τον οποίο έβαλε κατά μέρος τούτο το διαγνωστικό έργο. Επηρεασμένος από τον Γιούνγκ το 1921 άρχισε να ενδιαφέρεται κυρίως για την ερμηνεία των έργων τέχνης από τους ψυχωτικούς και νευρωτικούς, καθώς και τη δυνατότητά τους να ζωγραφίζουν. Η ικανότητα ζωγραφικής εικόνων , μπορεί να εφαρμοστεί στην ψυχοθεραπεία για τη δημιουργία ενός προστατευμένου ψυχολογικού χώρου. Που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως διάμεσο , για τη θεραπευτική διαδικασία, εκτός της διάγνωσης. Το σύστημα βαθμολόγησης βελτιώθηκε μετά από το θάνατό του από αρκετούς ψυχολόγους, ένας από τους οποίους είναι και ο Bruno Klopfer. Ο John Exner συνόψισε τις πλέον πρόσφατες εξελίξεις σε ένα περιεκτικό σύστημα, το σύστημα αυτό ονομάστηκε Exner.

Στο σύστημα Exner , οι απαντήσεις σημειώνονται σε σχέση με το επίπεδο ασάφειάς τους ή τη σύνθεση πολλαπλών εικόνων στην κηλίδα, καθώς και τους πολλούς καθοριστικούς παράγοντες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή της απάντησης .(π.χ. τι είναι αυτό που κάνει την κηλίδα να μοιάζει με όσα περιγράφει ο ασθενής) Η πιστότητα της απάντησης σε σχέση με τη μορφή Το περιεχόμενο της απάντησης Ο βαθμός διανοητικής δραστηριότητας που περιλαμβάνεται στην παραγωγή της απάντησης Οι οποιεσδήποτε παράλογες, ανάρμοστες ή ασυνάρτητες πτυχές των απαντήσεων. Χρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα όλων των κατηγοριών, ο ψυχολόγος έπειτα εκτελεί μια σειρά μαθηματικών υπολογισμών, παράγοντας μια δομική περίληψη των στοιχείων του τεστ. Τα αποτελέσματα αυτής της δομικής περίληψης, ερμηνεύονται χρησιμοποιώντας υπάρχοντα 20

εμπειρικά ερευνητικά στοιχεία. Οι υπολογισμοί των αποτελεσμάτων γίνονται συχνά με ηλεκτρονικό τρόπο.

Βιβλιογραφία: -http://el.wikipedia.org -http://oloigiaolous.gr

21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο

Μουσικοθεραπεία Α. Ψυχολογία και μουσική: μια ιστορία της μουσικής έκφρασης των συναισθημάτων Β. Θεραπεία μέσω της μουσικής Γ. Αυτισμός και μουσικοθεραπεία

22

Α. Ψυχολογία και μουσική: μια ιστορία της μουσικής έκφρασης των συναισθημάτων

Η χρήση της μουσικής για θεραπευτικούς σκοπούς εκκινεί από τις μη πολιτισμένες κοινωνίες (μη χρήση οργανωμένου συστήματος γραφής). Οι υπερφυσικές δυνάμεις, το «κακό», οι δαίμονες, απειλούσαν μόνιμα τους ανθρώπους αυτών των εποχών. Ειδικές τελετές και πολύπλοκοι κανόνες εξαγνισμού έβρισκαν εφαρμογή προκειμένου για την επερχόμενη «κάθαρση». Η μουσική αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι αυτών, οι ήχοι, οι κρότοι, οι ρυθμοί επιστρατεύονταν από τον ειδικό «μουσικό-θεραπευτή» της ομάδας για τον εξοστρακισμό της εκάστοτε κακοδαιμονίας. Ο ίδιος κατείχε ιδιαίτερη τιμητική θέση και η ομαδική συμμετοχή αποτελούσε ένα βασικό στοιχείο της μοναδικής αυτής συνύπαρξης ήχου και ανθρώπων. Παρόμοια χρήση της μουσικής ακολουθεί και τη δημιουργία των πολιτισμένων κοινωνιών αλλά και τη σταδιακή εξέλιξη της κλασικής ιατρικής. Αιγυπτιακοί ιατρικοί πάπυροι του 1500 π.Χ. αναφέρουν για πρώτη φορά την εφαρμογή της μουσικής στη «ρύθμιση» της υγείας του ανθρώπινου σώματος. Οι Έλληνες αναπτύσσουν συστηματικά τις έννοιες της τάξης και της αρμονίας της μουσικής προκειμένου για την ανακούφιση διαφόρων ασθενειών. Ο Πλάτων αναφέρει ότι το σύμπαν, η ανθρώπινη ψυχή και η μουσική διέπονται από τις ίδιες αρχές αρμονίας και ότι «η αρμονία είναι η ισορροπία μεταξύ δύο αντιπόδων στους οποίους στηρίζεται το παγκόσμιο γίγνεσθαι». Όταν η ισορροπία των αντιθέσεων της ψυχής διαταραχθεί προκύπτουν ψυχικές ασθένειες, όμως η μουσική, που διέπεται από τις ίδιες αναλογίες, έχει τη δυνατότητα να επαναφέρει την αναστατωμένη ψυχή στις παγκόσμιες αρμονίες και στη συμφωνία σύμπαντος, ψυχής και μουσικής. Ο Αριστοτέλης τόνιζε τη συναισθηματική επίδραση της μουσικής: η μουσική αποτελεί μίμηση συγκεκριμένων ψυχικών «κινήσεων» και προκαλεί αντίστοιχες ψυχικές «κινήσεις». Υπάρχει συγγένεια μεταξύ των στοιχείων της μουσικής και του ανθρώπινου ψυχισμού. Ο Χριστιανισμός επιφέρει νέα αντίληψη και αντιμετώπιση των ιατρικών παθήσεων και η εκκλησιαστική μουσική συνοδεύει κάθε πράξη λειτουργίας τονίζοντας ιδιαίτερα τη σημαντική θέση αυτής σε κάθε έκφανση ανθρώπινης δραστηριότητας. Η μουσική χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της μελαγχολίας, της απελπισίας, της τρέλας, αλλά και ως μέθοδος προληπτικής ιατρικής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σημειώνει η θεωρία των ταμπεραμέντων του Κίρχνερ (1602-1680) που αναφέρει ότι «κάθε στοιχείο της προσωπικότητας του ανθρώπου συνδέεται με ένα συγκεκριμένο είδος μουσικής: τα καταθλιπτικά άτομα αντιδρούν καλύτερα σε μελαγχολική μουσική, οι εξωστρεφείς χαρακτήρες προτιμούν τη χορευτική μουσική. Ο θεραπευτής-ιατρός πρέπει να επιλέγει το κατάλληλο είδος μουσικής για μια συγκεκριμένη θεραπεία». Τον 20ό αιώνα η μουσικοθεραπεία εκκινεί τη σύγχρονη ιστορία της με την εμφάνιση των πρώτων

23

μουσικών, επαγγελματιών ή μη, σε νοσοκομεία ή άλλες ιατρικές μονάδες προκειμένου για την ψυχαγωγία των παλαίμαχων στρατιωτών των Α’ και Β’ Παγκοσμίων Πολέμων. Οι ιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό παρατηρούν αμήχανα τη θετική επίδραση της μουσικής στην κατάσταση υγείας των ασθενών. Τίθεται για πρώτη φορά το ζήτημα της τυπικής εκπαίδευσης και εξειδίκευσης των μουσικών-θεραπευτών και το πρώτο πρόγραμμα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στη μουσικοθεραπεία ιδρύεται στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν το 1944. Ειδικές μελέτες και άρθρα σχετικά με την εφαρμογή της μουσικής σε επιμέρους τομείς της ιατρικής, στη χορήγηση αναισθησίας, στην καταπολέμηση του άγχους, στην ορθοπαιδική, την παιδιατρική κα., εμφανίζονται για πρώτη φορά σε σχετικές δημοσιεύσεις. Το 1950 ιδρύεται η Διεθνής Ένωση Μουσικοθεραπείας (NAMT, National Association of Music Therapy) και το 1971 ακολουθεί η ίδρυση της Αμερικανικής Ένωσης Μουσικοθεραπείας (ΑΑΜΤ, American Association of Music Therapy). Η μουσικοθεραπεία ως ειδική μέθοδος θεραπευτικής παρέμβασης έχει πια γεννηθεί!

www.psychologynet.gr/article.php?item=52

24

Β. Θεραπεία μέσω της μουσικής

<< Εκεί που τελειώνει η ισχύς των λέξεων αρχίζει αυτή της μουσικής>>. Βίλχελμ Ρίχαρντ Βάγκνερ

Υπάρχουν διάφοροι μέθοδοι θεραπείας μέσω της μουσικής οι οποίες οργανώνονται ανάλογα με την κάθε περίπτωση και τις ανάγκες του ενδιαφερόμενου. Η σύγχρονη μουσικοθεραπεία βασίζεται σε τρεις θεμελιώδεις αρχές-μεθόδους: Α. εμπειρία μέσα από τη δομή (instruction), Β. εμπειρία στην αυτοοργάνωση και Γ. εμπειρία σε σχέση με τους άλλους. (Στην προκειμένη περίπτωση η λέξη εμπειρία δε φανερώνει μόνο γεγονότα του παρελθόντος, αλλά γεγονότα που γίνονται και κατά το παρόν από τον ασθενή). Καθεμιά από τις τρεις θεμελιακές αρχές-μεθόδους της μουσικοθεραπείας, στηρίζεται σε ορισμένες επίσης αρχές, που ταυτόχρονα αποτελούν και ιδιαίτερα γνωρίσματα της μουσικής.

Έτσι : Α. Η εμπειρία μέσα από την δομή στηρίζεται στις παρακάτω αρχές: 1) Η μουσική απαιτεί η ανθρώπινη συμπεριφορά να έχει συγκεκριμένο ρυθμό, κάποια δομή στο χρόνο.

25

2) Επιτρέπει την άμεση συνεχόμενη αντικειμενική συμπεριφορά με ικανότητες που εκφράζονται μέσω αυτής.

3) Η μουσική προκαλεί συμπεριφορά η οποία επηρεάζει.

4) Προκαλεί συμπεριφορά η οποία είναι προσεγγίσιμη στους άλλους.

Β. Η εμπειρία στην αυτοοργάνωση στηρίζεται στις ακόλουθες αρχές: 1) Η μουσική δημιουργεί αυτοέκφραση.

2) Η μουσική προκαλεί τους ασθενείς να προσπαθήσουν να ασχοληθούν με κάτι δημιουργικό.

3) Προκαλεί ευκαιρίες για κοινωνική αναγνώριση, επιβράβευση και μη-επιβράβευση.

4) Προκαλεί αυτοπεποίθηση που απορρέει από τις πετυχημένες μουσικές ενασχολήσεις του ασθενή και ανύψωση του ηθικού του, γιατί νοιώθει το αίσθημα ότι είναι χρήσιμος κι έτσι κερδίζει την εκτίμηση των γύρω του.

Γ. Η εμπειρία σε σχέση με τους άλλους στηρίζεται στις εξής αρχές: 1) Η μουσική παρέχει τη δυνατότητα στην αυτοέκφραση να γίνει κοινωνικά αποδεκτή.

2) Δίνει τη δυνατότητα στον ασθενή να έχει τη δική του γνώμη και αντίδραση μέσα στην ομάδα.

3) Η μουσική δίνει τη δυνατότητα για αποδοχή της ευθύνης απέναντι στο άτομο και στους άλλους.

4) Η μουσική προκαλεί επικοινωνία με τους άλλους και κοινωνικοποιεί ομαλά τον ασθενή.

5) Προκαλεί επίσης την εμπειρία της συνεργασίας και του συναγωνισμού με κοινωνικά αποδεκτές μεθόδους.

6) Η μουσική διασκεδάζει ταυτόχρονα, γεγονός που είναι αναγκαίο για τους θεραπευτικούς σκοπούς.

7) Η μουσική τέλος είναι ικανή να βοηθήσει να μάθει ο ασθενής «κανόνες» κοινωνικά αποδεκτούς.

Από το ηλεκτρονικό βιβλίο: «Οι Τέχνες ως παράγοντας διατήρησης και ανάκτησης της ψυχικής υγείας του ανθρώπου - Art Therapy, χοροθεραπεία, μουσικοθεραπεία, δραματοθεραπεία», Αμαλία Κ. Ηλιάδη

26

Οι θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής του Μότσαρτ <<Η μουσική του έχει το αυτοδύναμο ενός φυσικού πίδακα, που μας θαμπώνει, κάνει τα πράγματα να κολυμπούν μισό μέτρο πάνω από το έδαφος, σε μια σωστή πλημμύρα φωτός, λαμπερές ψιχάλες ήχων, που διασχίζουν λοξά το σκοτεινό μας παράθυρο…>> Οδυσσέας Ελύτης Τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής του Μότσαρτ σε ασθενείς που βρίσκονται σε μετεγχειρητικό στάδιο επιβεβαίωσε ένας 30χρονος Αμερικανός χειρουργός, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι νότες του Αυστριακού συνθέτη επισπεύδουν την έκκριση της αυξητικής ορμόνης που έχει καταπραϋντική επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει αυτό τον συσχετισμό. Αλλά προς το παρόν δεν έχουν αποκτήσει ξεκάθαρη εικόνα για τον τρόπο που επιδρούν οι νότες στον ανθρώπινο οργανισμό. Ο Κόνραντ ωστόσο πραγματοποίησε μια καινοτόμο μελέτη και υποστήριξε ότι η μουσική του Μότσαρτ, κατά έναν παράδοξο τρόπο, αξιοποιεί τις δυνατότητες της αυξητικής ορμόνης στον άνθρωπο και τις μετατρέπει σε θεραπευτικό εργαλείο! Στόχοι και εφαρμογές της μουσικοθεραπείας στην Ιατρική είναι η αντιμετώπιση του πόνου, η αντιμετώπιση του ψυχοσωματικού στρες, η βοήθεια της μητέρας στον τοκετό, η χρήση στις μονάδες πρόωρων νεογνών, η βοήθεια στη μετεγχειρητική ανάρρωση, η ανακουφιστική θεραπεία καρκινοπαθών, οι εφαρμογές σε μονάδες εντατικής θεραπείας καρδιοπαθών, οι εφαρμογές στη νόσο Αλτσχάιμερ, η αντιμετώπιση της κατάθλιψης, η βελτίωση της επικοινωνίας ψυχιατρικών ασθενών και πολλές άλλες εφαρμογές. Έρευνες γύρω από τη θεραπευτική αξία της μουσικής του Mozart έγιναν και σε ασθενείς με επιληψία, όπου και αποδείχθηκε, ότι η ακρόαση του Mozart -και μάλιστα μιας συγκεκριμένης σονάτας, της K. 448- μπορεί να μειώνει τον αριθμό και τη σοβαρότητα των επιληπτικών κρίσεων σε ασθενείς ακόμη και σε επιληπτικό κώμα. Πηγή-Αναφορές: Madata.gt

Τι είναι το Mozart Effect; Η επίδραση της μουσικής του Mozart (The Mozart Effect) είναι ένας περιεκτικός όρος που δηλώνει τη μετασχηματιστική δύναμη της μουσικής στην υγεία, την εκπαίδευση, και την ευημερία. Αντιπροσωπεύει τη γενική χρήση της μουσικής η οποία μειώνει το άγχος και την κατάθλιψη και προκαλεί χαλάρωση ή ύπνο, ενεργοποιεί το σώμα και βελτιώνει τη μνήμη ή την ευαισθητοποίηση. Καινοτόμες και πειραματικές χρήσεις της μουσικής και του ήχου μπορούν να βελτιώσουν διαταραχές όπως δυσλεξία, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, αυτισμό, και άλλες ψυχικές και σωματικές διαταραχές και τους τραυματισμούς. Ποια είναι η ιστορία του Mozart Effect; Έρευνες με τη μουσική του Μότσαρτ ξεκίνησαν στη Γαλλία στα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν ο Δόκτωρ Alfred Tomatis ξεκίνησε τα πειράματά του με ακουστικά ερεθίσματα για τα παιδιά με διαταραχές στην ομιλία και την επικοινωνία. Μέχρι το 1990, υπήρχαν εκατοντάδες κέντρα σε όλο 27

τον κόσμο που χρησιμοποιούσαν τη μουσική του Μότσαρτ, ειδικά τα κοντσέρτα για βιολί και συμφωνίες, για να βοηθήσουν τα παιδιά με δυσλεξία, διαταραχές στην ομιλία, και αυτισμό. Τι είναι συγκλονιστικό για το Mozart Effect; Ο Μότσαρτ έγραψε περισσότερες από εξακόσιες μεγάλες συνθέσεις κατά τη διάρκεια της ζωής του, αρχίζοντας από την ηλικία των πέντε ετών. Η σαφήνεια, η μορφή, η τελειότητα της μουσικής του, έχουν όλα οδηγήσει στην επιλογή της μουσικής του Μότσαρτ. Η μουσική έχει προσδιορισθεί για διάφορες δραστηριότητες. Οι επιλογές έχουν την αλληλουχία σύμφωνα με το κλειδί, τον ρυθμό, και μια ποικιλία από άλλους ψυχολογικούς, φυσιολογικούς, και αισθητικούς παράγοντες για να επιτευχθεί μια ποικιλία ακουστικών, φυσικών, και συναισθηματικών αντιδράσεων. Γιατί είναι η μουσική του Μότσαρτ ευεργετική για τη μάθηση και την υγεία; Η μουσική του Μότσαρτ είναι η πιο δημοφιλής και έχει ερευνηθεί για να τροποποιήσει την επαγρύπνηση και εγρήγορση. Η δομή της μουσικής του και η ,όχι υπερβολικά, συναισθηματική έκφραση βοηθά στην διευκρίνηση του χρόνου αντίληψης / χώρου. Οι δομές του rondo, σονάταallegro, και η μορφή της παραλλαγής είναι βασικά τρόποι με τους οποίους ο εγκέφαλος εξοικειώνεται με την ανάπτυξη των ιδεών. Η μουσική του Mozart όντως βοηθά στην αύξηση της νοημοσύνης των ανθρώπων; Υπήρξαν πολλές διαφορετικές μελέτες, και ίσως εκατό διαφορετικοί τρόποι μέτρησης της νοημοσύνης. Γνωρίζουμε πως ορισμένες μουσικές μας τραβούν περισσότερο την προσοχή, επιτρέποντας την καλύτερη εστίαση και συγκέντρωση. Μελέτες έχουν δείξει ότι το να παίζεις μουσική από νεαρή ηλικία βοηθά στην οικοδόμηση των νευρικών οδών που επιτρέπουν τη γλώσσα, τη μνήμη και την χωρική ανάπτυξη να λάβει χώρα. Η μουσική μπορεί να είναι αποτελεσματική στη μελέτη και να βοηθήσει στη συγκέντρωση. Μια δημοφιλής μελέτη έδειξε ότι οι μαθητές που άκουσαν Μότσαρτ πριν τη δοκιμή, σημείωσαν υψηλότερες βαθμολογίες στο τεστ νοημοσύνης.

“Mozart is the greatest composer of all. Beethoven created his music, but the music of Mozart is of such purity and beauty that one feels merely found it. That it has always existed as part of the inner beauty of the universe waiting to be revealed” ~Albert Einstein “Nevertheless the passions, whether violent or not, should never be so expressed as to reach the point of causing disgust; and music, even in situations of the greatest horror, should never be painful to the ear but should flatter and charm it, and thereby always remain music”. ~Wolfgang Amadeus Mozart

Πηγή: The Mozart Effect Resource Center

28

Γ. Αυτισμός και μουσικοθεραπεία

Αυτισμός Ο αυτισμός είναι μια σοβαρή διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, καθώς και από περιορισμένη, επαναλαμβανόμενη και στερεότυπη συμπεριφορά. Όλες αυτές οι ενδείξεις ξεκινούν πριν το παιδί γίνει τριών ετών. Στην διαταραχή του αυτισμού εμπλέκονται διάφορες εγκεφαλικές δομές με τρόπο που δεν έχει διασαφηνιστεί επαρκώς. Οι δύο άλλες διαταραχές του αυτισμού (ASD) είναι το σύνδρομο Άσπεργκερ, στο οποίο δεν παρατηρείται καθυστέρηση στη γνωστική ανάπτυξη και τη γλώσσα, και η Εκτεταμένη διαταραχή της ανάπτυξης - Μη προσδιοριζόμενη αλλιώς (PDD-NOS), όπου διαγνώσκεται όταν δεν πληρούνται επαρκώς τα κριτήρια για τις άλλες δύο διαταραχές.

Ο αυτισμός αποτελεί μία σοβαρή νεύρο-ψυχολογική διαταραχή, που διαρκεί μία ολόκληρη ζωή και είναι συνήθως παρούσα από τη γέννηση του παιδιού. Ο αυτισμός δεν είναι ψυχιατρική νόσος, αλλά εντάσσεται στην κατηγορία των Διάχυτων Αναπτυξιακών Διαταραχών. Αυτές οι διαταραχές χαρακτηρίζονται από σοβαρά ελλείμματα σε πολλούς τομείς της ανάπτυξης, για αυτό το λόγο ονομάζονται «διάχυτες». Πρόκειται για μια αναπτυξιακή διαταραχή του ατόμου, μια διαταραχή της ψυχολογικής του ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτής της διαταραχής εμποδίζεται ή δυσκολεύεται η ανάπτυξη ορισμένων ψυχολογικών δεξιοτήτων, που είναι ζωτικές για την ψυχο-κοινωνική λειτουργία και επάρκεια του ανθρώπου. Οι δεξιότητες αυτές σχετίζονται με την κοινωνική συναλλαγή και αμοιβαιότητα, την επικοινωνία και την οργάνωση σκόπιμης δραστηριότητας. Στις περιοχές αυτές, τα

29

αυτιστικά άτομα εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες και χαρακτηριστικές αποκλίσεις. Ένα ακόμα στοιχείο που επιδεικνύει τη σημαντικότητα του θέματος είναι ότι πέρα από τη ζωή του παιδιού που επηρεάζεται άμεσα, αλλάζει και αυτή των οικογενειών τους, δηλαδή του ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου. Σε σπάνιες περιπτώσεις, ο αυτισμός συνδέεται στενά με παράγοντες που προκαλούν εκ γενετής ανωμαλίες.Δυστυχώς, ο αυτισμός προς το παρόν δε θεραπεύεται και είναι μια ισόβια κατάσταση... Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια-Wikipedia

ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Σήμερα, η μουσικοθεραπεία είναι αναγνωρισμένη ως μια αποτελεσματική παρέμβαση για τα άτομα με αυτισμό. Η μουσικοθεραπεία μπορεί να ακουμπήσει τα πιο καίρια σημεία αυτής της διαταραχής και να συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση βασικών δεξιοτήτων. Έχει παρατηρηθεί πως τα άτομα με αυτισμό συχνά παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον και ανταπόκριση στη μουσική. Έτσι, η μουσική είναι ένα πολύ καλό εργαλείο για να δουλέψει κανείς μαζί τους. Ο αυτισμός έχει ως χαρακτηριστικά τη μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση, τη μειωμένη ικανότητα για επικοινωνία, και στερεότυπη – επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά ή ενδιαφέροντα. Οι διαταραχές αυτές ονομάζονται Διάχυτες γιατί επηρεάζουν όλο το είναι του ατόμου. Η μουσική επικοινωνία με ένα άτομο με αυτισμό είναι περιορισμένη σε σχέση με ένα παιδί με τυπική ανάπτυξη. Παρόλα αυτά, η μουσική μπορεί να διεγείρει και να αναπτύξει πιο σημαντική και πιο παιχνιδιάρικη επικοινωνία στα άτομα με αυτισμό. Ας μη ξεχνάμε πως η ικανότητα του ανθρώπου να ανταποκρίνεται στη μουσική είναι έμφυτη και τα παιδιά με αυτισμό δεν αποτελούν εξαίρεση! Πως και γιατί η μουσικοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά με αυτισμό; ■ Η μουσική προσφέρει κίνητρο και αποτελεί μια φυσική ενίσχυση καθώς τα παιδιά με αυτισμό ανταποκρίνονται σε αυτήν με έναν τρόπο πολύ φυσικό. Δεν χρειάζεται να έχουν ανεπτυγμένες κοινωνικές ή διανοητικές δεξιότητες για να ανταποκριθούν σωματικά ή πνευματικά στη μουσική.

■ Η ελαστικότητα της μουσικής αλλά και η ικανότητα του μουσικοθεραπευτή να συναντά το κάθε άτομο στο επίπεδο που βρίσκεται προσαρμόζοντας τη θεραπεία στα μέτρα του, καθιστά τη

30

μουσικοθεραπεία μια παρέμβαση η οποία μπορεί να προσεγγίσει και να ανταποκριθεί στις ανάγκες του κάθε ατόμου.

■ Η μουσική είναι απολαυστική και μπορεί να προσφέρει θετικές ανθρώπινες εμπειρίες σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο. Συνεδρίες μουσικοθεραπείας με παιδιά και τις μητέρες τους μπορούν να είναι εξίσου ευεργετικές και για τους δύο. Οι δυσκολίες στην επικοινωνία μεταξύ τους δίνουν ιδιαίτερη αξία στις στιγμές όπου μπορούν να παίξουν και να γελάσουν μαζί μητέρα και παιδί.

■ Η μουσική μπορεί να προάγει την οικειότητα, τη χαλάρωση, τη μάθηση και την αυτοέκφραση.

■ Η μουσικοθεραπεία ενεργοποιεί και αναπτύσσει πολλαπλές αναπτυξιακές δυσκολίες την ίδια στιγμή. Για παράδειγμα, την ίδια στιγμή όπου μέσα από μια δραστηριότητα οξύνεται η λεκτική ανταπόκριση, ταυτόχρονα ενισχύεται η οπτική επαφή, ο σωματικός συντονισμός, η λεπτή κινητικότητα και η συναισθηματική έκφραση. Αυτό καθιστά τη μουσικοθεραπεία μια ολιστική παρέμβαση, καθώς μπορεί να αγγίξει διάφορους τομείς της ανθρώπινης ανάπτυξης την ίδια στιγμή.

■ Τα μουσικά στοιχεία και η δομή της μουσικής προσφέρουν στα άτομα με αυτισμό μια αίσθηση ασφάλειας και οικειότητας μέσα στο μουσικοθεραπευτικό πλαίσιο. Αυτό είναι αναγκαίο και ενθαρρυντικό για την επίτευξη περεταίρω στόχων.

■ Το ρυθμικό στοιχείο της μουσικής έχει την ιδιότητα να οργανώνει τα αισθητηριακά συστήματα των παιδιών με αυτισμό. Η μουσική παρέχει πολύ-αισθητηριακή διέγερση (όραση, ακοή, αφή).

Ανάπτυξη κοινωνικών – επικοινωνιακών δεξιοτήτων στα παιδιά με αυτισμό Κατά τη διάρκεια της μουσικής δημιουργίας εμπλέκονται πολλές από τις βασικές λειτουργίες της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, της επίγνωσης του εαυτού καθώς και της σχέσης του εαυτού μας με τους άλλους. Στη μουσικοθεραπεία χρησιμοποιούνται συχνά: η εναλλαγή σειράς, η μίμηση, το καθρέφτισμα, η ακρόαση, η αμοιβαιότητα και γενικά η ανταπόκριση σε ένα άλλο άτομο. Τα βασικά αυτά στοιχεία της θεραπευτικής διαδικασίας αποτελούν και τη βάση των κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων μας. Είναι επομένως σημαντικές δεξιότητες για τον άνθρωπο και μπορούν να οξυνθούν και να αναπτυχθούν με τη μουσικοθεραπεία. Επίσης, στη μουσικοθεραπεία δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην αμφίδρομη επικοινωνία μέσω της μουσικής. Στην καθημερινότητά τους, τα άτομα με αυτισμό είναι αρκετά απορροφημένα με τον εαυτό τους. Παρόλα αυτά, η «μουσική» τους συμπεριφορά, δηλαδή οι ρυθμοί και οι μελωδίες που δημιουργούν αυθόρμητα, πολύ συχνά είναι άμεσα επηρεασμένες από τη μουσική του θεραπευτή. Από αναλύσεις βίντεο και έρευνες που έχουν διεξαχθεί, παρατηρήθηκε ότι η μουσικοθεραπεία διευκολύνει λειτουργίες όπως η μίμηση και το καθρέφτισμα, στοιχεία τα οποία αποτελούν τις πρώτες και βασικές λειτουργίες της κοινωνικής συμπεριφοράς ενός παιδιού.

Μη-λεκτικοί τρόποι επικοινωνίας Ένα σημαντικό ποσοστό της ανθρώπινης επικοινωνίας είναι μη-λεκτικό. Μάλιστα δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν πως η επικοινωνία των ανθρώπων στηρίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό στους μη-

31

λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας και σε μικρότερο βαθμό στη λεκτική επικοινωνία. Είναι σαφώς και τα δύο πολύ σημαντικά καθώς το ένα δουλεύει μαζί με το άλλο.

Μη-λεκτικοί τρόποι επικοινωνίας είναι: – η έκφραση του προσώπου – η στάση και η κίνηση του σώματος – η απόσταση και ο προσωπικός χώρος του καθενός – το βλέμμα – ο τόνος της φωνής Τα μη-λεκτικά στοιχεία είναι πιο άμεσα συνδεδεμένα με τα την ιδιοσυγκρασία αλλά και το συναισθηματικό κόσμο ενός ατόμου. Είναι αυτά που δίνουν πιο λεπτομερείς και εκλεπτυσμένες πληροφορίες για τον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας.

Τα άτομα με αυτισμό αντιμετωπίζουν συχνά μεγάλες δυσκολίες στη λεκτική επικοινωνία και αυτό είναι ένα επιπλέον εμπόδιο στο να συνδεθούν με τους γύρω τους. Στη μουσικοθεραπεία δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στους μη-λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας. Ο θεραπευτής αντλεί πολλές πληροφορίες από τη μη-λεκτική συμπεριφορά του θεραπευόμενου και έχοντας τη μουσική ως εργαλείο χρησιμοποιεί τα μη-λεκτικά αυτά στοιχεία για να κτίσει μια πιο επικοινωνιακή και αμφίδρομη σχέση με το παιδί. Για παράδειγμα, η μουσική μπορεί να δώσει νόημα και σχήμα σε μια συμπεριφορά η οποία δεν είναι καθόλου επικοινωνιακή και αντιθέτως προσφέρει περισσότερη απομόνωση στο άτομο (μια επαναλαμβανόμενη κίνηση χεριών). Καθρεφτίζοντας αυτή τη συμπεριφορά και ταυτίζοντας τη μουσική μαζί της, ο μουσικοθεραπευτής μπορεί να πλησιάσει περισσότερο τον κόσμο του παιδιού. Με τη σειρά του ο θεραπευόμενος, νιώθοντας αυτή την ταύτιση και το πλησίασμα, αισθάνεται ότι κάποιος τον ακούει, τον κατανοεί και θέλει να τον «φτάσει». Αυτό είναι φυσικά ένα πολύ γενικό, υπεραπλουστευμένο και μεμονωμένο παράδειγμα. Λόγω της έμφασης που δίνεται στους μη-λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας, η μουσικοθεραπεία διευκολύνει το χτίσιμο μιας ασφαλούς σχέσης μεταξύ μουσικοθεραπευτή και παιδιού και αυτό είναι μια πολύτιμη δυνατότητα και εμπειρία για τα άτομα με αυτισμό.

Χτίσιμο ανθρωπίνων σχέσεων 32

Η δυσκολία ανάπτυξης ανθρωπίνων σχέσεων και ασφαλών δεσμών είναι ακόμη μια αδυναμία των ατόμων που βρίσκονται στο αυτιστικό φάσμα. Το κτίσιμο ανθρωπίνων σχέσεων είναι μια από τις βασικότερες ανάγκες που βρίσκονται στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η θεραπευτική σχέση που αναπτύσσεται στη μουσικοθεραπεία, προσφέρει ασφάλεια και αίσθηση σταθερότητας στα παιδιά με αυτισμό. Αυτή η αίσθηση ασφάλειας είναι καταλυτική και απαραίτητη για την περαιτέρω ανάπτυξη των πιο εξειδικευμένων θεραπευτικών στόχων. Χρησιμοποιώντας τη μουσική ως μέσο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, διεγείρονται επικοινωνιακές συμπεριφορές όμοιες με αυτές τις πρώτες συναισθηματικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ μητέρας και παιδιού. Αυτές οι πρώτες εμπειρίες επικοινωνίας είναι πολύ σημαντικές για τη μετέπειτα ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων, οι οποίες συχνά είναι αρκετά περιορισμένες λόγω του αυτισμού.

Τι γίνεται κατά τη διάρκεια της θεραπείας; Αυτή είναι μια πολύ συχνή ερώτηση, η οποία είναι αρκετά δύσκολο να απαντηθεί. Ο θεραπευτής προσαρμόζει τη θεραπεία στις ανάγκες του κάθε παιδιού. Κάθε άτομο είναι ένας διαφορετικός κόσμος, με διαφορετικές ανάγκες. Υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις στη μουσικοθεραπεία, οι οποίες διαμορφώνονται ανάλογα με την εκπαίδευση του μουσικοθεραπευτή, την προσωπικότητά του, αλλά πάνω απ’ όλα τις ανάγκες του εκάστοτε θεραπευόμενου. Οι περισσότερες προσεγγίσεις στηρίζονται στην αυθόρμητη δημιουργία μουσικής, ή πιο σωστά στο μουσικό αυτοσχεδιασμό. Ο θεραπευτής χρησιμοποιεί διάφορα είδη κρουστών οργάνων, πιάνο, κιθάρα και τη φωνή του έτσι ώστε να ανταποκριθεί δημιουργικά στους ήχους που παράγει ο θεραπευόμενος.Τον ενθαρρύνει να δημιουργήσει και να βρει τη δική του μουσική γλώσσα, το δικό του τρόπο δηλαδή να εκφράζεται μέσα από τους ήχους και τη μουσική. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα ασφαλές πλαίσιο με μουσικά όργανα και ήχους με τα οποία ο θεραπευόμενος νιώθει άνετα να εκφραστεί, να βιώσει μια μεγαλύτερη ποικιλία συναισθημάτων και να ανακαλύψει πως είναι να βρίσκεται κανείς σε μια αμφίδρομη σχέση και επικοινωνία. Απλά τραγούδια, μουσικά κομμάτια και στυλ μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ελαστικότητα έτσι ώστε να συμβαδίζουν με τη διάθεση αλλά και τις κλινικές και αναπτυξιακές ανάγκες του θεραπευόμενου.

33

Σε ποιους τομείς είναι ευεργετική η μουσικοθεραπεία στα παιδιά με αυτισμό; ■ Ενθαρρύνει την ανάπτυξη της επίγνωσης και της επαφής με τον εαυτό, οδηγώντας σε μια πιο ‘εξωστρεφή’ κοινωνική συμπεριφορά.

■ Διεγείρει και αναπτύσσει την επικοινωνιακή χρήση της φωνής και των προ-λεκτικών διαλόγων με ένα άλλο άτομο, εδραιώνοντας το νόημα και τη σχέση τα οποία συνοδεύουν την ανάπτυξη του λόγου.

■ Αυξάνει την ανεκτικότητα του παιδιού στον ήχο.

■ Αναπτύσσει την ανεκτικότητα και ικανότητα του παιδιού για αμφίδρομη επικοινωνία.

■ Προσφέρει την ευκαιρία για κοινή εστίαση της προσοχής του παιδιού μαζί με ένα άλλο άτομο καθώς και άλλες συναισθηματικές ανάγκες που καλύπτονται κατά τη θεραπευτική διαδικασία.

■ Μπορεί επίσης να βοηθήσει τους γονείς των παιδιών με αυτισμό, βελτιώνοντας τις σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιού και αναπτύσσοντας θετικές αλληλεπιδράσεις. Έχει λοιπόν πολλά να προσφέρει η μουσικοθεραπεία στα παιδιά με αυτισμό. Η μουσικοθεραπεία, ως ολιστική παρέμβαση, βλέπει τα παιδιά με αυτισμό ως ένα όλον. Στοχεύει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και βελτίωση λειτουργιών που σχετίζονται με το σώμα αλλά και το πνεύμα. Όσο πιο νωρίς γίνει η διάγνωση και η παρέμβαση ενός παιδιού με αυτισμό, τόσο το καλύτερο για τη μετέπειτα ανάπτυξή του. Τα παιδιά με αυτισμό αντιμετωπίζουν ιδιαίτερη δυσκολία στις επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες που έχουν προαναφερθεί. Η μουσικοθεραπεία, ως μη-απειλητική παρέμβαση, έχει τη δυνατότητα να αφυπνίσει και να επαναπροσδιορίσει αυτές τις λειτουργίες μέσα από το παιχνίδι, τη δημιουργία, τη δραματικότητα και την έκφραση. Πηγή πληροφοριών: Newsitamea

Βίντεο για τη θεραπεία του αυτισμού και ατόμων με ειδικές ανάγκεςικανότητες μέσω της μουσικής: http://youtu.be/9P14eZZEG64 https://www.youtube.com/watch?v=0xwf76MUkto https://www.youtube.com/watch?v=wXcmWwSQGI4

34

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο

Θεατροθεραπεία (ή Δραματοθεραπεία) Α. Η ιστορία της Δραματοθεραπείας Β. Θεραπεία μέσω του θεάτρου Γ. Αυτισμός και θεατροθεραπεία

35

Α. Η ιστορία της Δραματοθεραπείας

-ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΡΑΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Δραματοθεραπεία είναι η χρήση τεχνικών δράσης για την αντιμετώπιση ψυχικών ή σωματικών διαταραχών. Στόχος η έκφραση του εσωτερικού κόσμου,των συναισθημάτων,των απόψεων και των ιδεών,καθώς και η ενδοβολή/εσωτερίκευση και κατανόηση των εξωτερικών ερεθισμάτων, χαρακτήρων, της κοινωνίας, της ζωής.. Συγκεκριμένα, η θεραπεία αυτή ορίζεται με : παιχνίδι ρόλων, κατασκευή και αφήγηση ιστοριών, αυτοσχεδιασμό, κουκλοθέατρο, καθώς και θεατρικές παραστάσεις. Έχει ρίζες της το θέατρο, την εκπαίδευση, την κοινωνική δράση, και την ψυχική υγεία/θεραπεία.

-ΑΡΧΑΙΕΣ ΡΙΖΕΣ: ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ Αποδεικτικά στοιχεία σε αρχαιολογικές έρευνες δείχνουν πως οι πρώτοι άνθρωποι που εξοικειώθηκαν με τη τέχνη - Πίνακες ζωγραφικής, γλυπτική, μουσική, χορός και το θέατρο – παρουσιάζονται στην Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο περίπου 45.000-35.000 χρόνια πριν. Ταυτόχρονα με αυτή τη δημιουργική έκρηξη, οι Σαμάνοι και οι ιερείς άρχισαν να αξιοποιούν τις τέχνες στη θεραπεία τους και στις θρησκευτικές πρακτικές. Η προέλευση των τεχνών και η θρησκεία φαίνεται να είναι συνυφασμένες, αφού οι τέχνες επηρέασαν συμβολικά τρόπους για να εκφραστούν αφηρημένες θρησκευτικές ιδέες.

-Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Στην αρχαία Ελλάδα Αργότερα την εποχή της Αθηναϊκής δημοκρατίας (5ος αι. π.Χ.) το θέατρο τιμάται ιδιαίτερα. Συνδέεται με τις θρησκευτικές τελετές, τα δρώμενα για τη γονιμότητα και τη βλάστηση που γίνονταν προς τιμή του Διονύσου. Οι πιστοί μεταμφιέζονταν σε σατύρους(ζωόμορφους ακόλουθους του θεού)και έψαλαν τον διθύραμβο (άσμα) με συνοδεία αυλού χορεύοντας γύρω από το βωμό του θεού. Ο Αρίων από τη Λέσβο (6ος αι. π.Χ.)ποιητής και μουσικός έδωσε στο διθύραμβο έντεχνη μορφή(λυρική με αφηγηματικό περιεχόμενο και παρουσίασε τους σατύρους με χαρακτηριστικά τράγων οι οποίοι τραγουδούσαν- τράγος + ωδή => τραγωδία ).Ο Θέσπης συνέβαλε στην μετάβαση από τον διθύραμβο στη τραγωδία, όταν στα μέσα του 6ου αι. Στάθηκε απέναντι από το χορό(50 άτομα) και συνδιαλέχθηκε με στίχους, επινόησε δηλαδή τον υποκριτή(υποκρίνομαι > αποκρίνομαι - απαντώ ).

36

Από τελευταίες έρευνες, ανακαλύπτονται σιγά -σιγά τεχνικές και τρόποι, που οι θεραπείες της ψυχής ήταν δυνατό να γίνουν μέσα στο θέατρο κατά την διάρκεια των παραστάσεων του αρχαίου δράματος όπως συνέβαινε για παράδειγμα, στην Επίδαυρο (δρα επί αύρας). Φαίνεται πως υπήρχαν οι κατάλληλες τεχνικές όπου μέσα από μία θεατρική παράσταση ήταν δυνατό ο Θίασος να δώσει την Ίαση στους θεατές-ασθενείς που είχαν συγκεκριμένες θέσεις επί του κοίλου του θεάτρου. Η θεραπευτική απελευθέρωση καταπιεσμένων παθών ήταν μέρος της τελετουργικής διαδικασίας, μέσω της οποίας η κοινότητα μπορούσε να συμβιβαστείς με τις απογοητεύσεις και τις δυσκολίες των αγώνων της για επιβίωση σε ένα μπερδεμένο και συχνά εχθρικό κόσμο, με τις απώλειες και τις νίκες του, τις χαρές και τις λύπες του, τις καταστροφές και τους θριάμβους του. Η πρώτη γραπτή θεωρία της δραματοθεραπείας μπορεί να βρεθεί σε σύνδεση με το ελληνικό θέατρο. Στην Ποιητική του, ο Αριστοτέλης παρουσιάζει ότι λειτουργία της τραγωδίας είναι να προκαλέσει κάθαρση - απελευθέρωση των βαθιών συναισθημάτων (ειδικά ελέου και φόβου) για καθαρισμό των αισθήσεων και των ψυχών των θεατών (Αριστοτέλης, μτφρ.). Οι ιδέες του Αριστοτέλη για την κάθαρση έχουν επηρεάσει πολλούς κλάδους ψυχοθεραπείας από τη φροϋδική ψυχανάλυση και μετά, εστιάζοντας στην ιδέα ότι τα ανησυχητικά συναισθηματικά ζητήματα και η θεραπεία τους πραγματοποιείται μόνο όταν ο ασθενής έχει επιτύχει κάθαρση. Αυτή η διαδικασία αμφισβητείται ως μη ρεαλιστική και άσκοπη από θεραπευτές που πιστεύουν ότι η κάθαρση και η διορατικότητα δεν είναι αρκετά για να φέρουν την επούλωση ή την αλλαγή. Στον Μεσαίωνα Σχεδόν χίλια χρόνια αργότερα, η Χριστιανική Εκκλησία, αν και ήταν ενάντια στην πρωτόγονη επιθυμία των ανθρώπων να δραματοποιούν τις ιστορίες τους, δεν ήταν σε θέση να εξαλείψει τελείως το εορταστικό αυτό στοιχείο που εκδηλωνόταν εντονότερα κατά τη περίοδο φύτευσης την άνοιξη και θερισμού το καλοκαίρι. Η θεραπεία μέσω του θεάτρου όμως παραμερίστηκε και τελικά ξεχάστηκε..Οι αυστηροί νόμοι και περιορισμοί της εποχής δεν επέτρεπαν την πνευματική ανάπτυξη, την αναζήτηση νέων μεθόδων θεραπείας κλπ. Ο πολιτισμός εξασθένησε.. 18ος-19ος αι. μ.Χ Αιώνες αργότερα, συναντάμε την ηθική θεραπεία μέσα στα θέατρα των ψυχιατρικών ασύλων. Ο Coalminer, διευθυντής του ασύλου Chariton έξω από το Παρίσι, εργάζεται με ασθενείς σε θεατρικές παραγωγές με τη συμμετοχή του έγκλειστου μαρκήσιου De Sade μεταξύ 1797 και 1811. Ο Reil, Γερμανός συγγραφέας, κάνει αναφορές σε παραστάσεις μέσα σε ψυχιατρικά νοσοκομεία το 1803. Θεατρικές θεραπευτικές δραστηριότητες αναπτύσσονται και σε άλλα άσυλα της Ευρώπης. Σύγχρονη εποχή Στο τέλος του 19ου αιώνα, η τραγωδία επηρεάζει το Φρόιντ στη σύλληψη της ψυχαναλυτικής θεωρίας, όπου η κάθαρση εξυπηρετεί την αυτογνωσία. Ο Evreinov προχώρησε αντιλαμβανόμενος δύο πραγματικότητες: του ατόμου και της περσόνα, την οποία αποκαλούμε “το άλλο εγώ”. Μέσω της ερμηνείας φανταστικών ρόλων, ο ηθοποιός δύναται να υπερβεί έναν αριθμό ψυχολογικών και φυσικών ασθενειών, όπως φαίνεται στο βιβλίο του “The theatre in hie” (1927). Την ίδια εποχή, ο Vladimir Iljine ανέπτυξε μια αντίληψη του θεραπευτικού θεάτρου Βασισμένη στην εκπαίδευση και τον αυτοσχεδιασμό. Σιγά-σιγά, όσο προχωρούσε ο 20ος αι. το θέατρο άρχιζε να αλλάζει..Οι απόψεις του Antonin Artaud με το “Θέατρο της Ωμότητας” εύρισκαν πρόσφορο έδαφος, ενώ μέσα στη δεκαετία του '50 άρχισαν να κάνουν την εμφάνιση τους πρωτοποριακά θεατρικά σχήματα όπως το “Living theatre” και αργότερα το “Bread and Puppet” και το θέατρο του Grotovski και του Barba.Εδώ αξίζει να σημειωθεί η δυναμική παρουσία του 37

αναμορφωτή του θεάτρου Bertold Brecht, με το θέατρο της συνειδητοποίησης και την έννοια της αποστασιοποίησης, που βρίσκει ιδανική εφαρμογή στην απόσταση από το πραγματικό γεγονός στην ψυχοθεραπεία μέσω δράματος. Μέσα σε κλίμα κοινωνικών ανακατατάξεων, επιστημονικών και καλλιτεχνικών αποδομήσεων, το θέατρο πλησιάζει τη ζωή, την ψυχιατρική και την ψυχοθεραπεία, αρχίζει να αλλάζει η αντίληψη για τον ασθενή και την αντιμετώπιση του και εμφανίζεται η θεραπεία μέσω δράματος. Ο όρος “Δραματοθεραπεία” δημιουργήθηκε από τον Peter Slade το 1939, ο οποίος έγινε ευρύτερα γνωστός για την ιδέα του ότι το δραματικό παιχνίδι των παιδιών είναι μια φυσική μορφή εκμάθησης και θεραπείας. Το άρθρο του είχε τίτλο «Dramatherapy as an Aid to Becoming a Person».Τη δεκαετία του '60, μέσα σε ένα κλίμα επαναστατικότητας και κοινωνικής συμμετοχής, κάποιοι πρωτοπόροι στην Αγγλία καταφέρνουν να εφαρμόσουν ποικίλες τεχνικές και να δώσουν έμφαση στην ιδιότητα του δράματος ως πρωταρχικό μέσο για την αλλαγή και τη θεραπεία. Με την πάροδο του χρόνου διαμορφώνεται και συγκεκριμενοποιείται μια μέθοδος, ενώ παράλληλα εξαπλώνεται στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η Ελλάδα έρχεται σε επαφή με τη δραματοθεραπεία το 1985, μέσω της Emy Sue Jennings και στη συνέχεια χάρη στον Robert Landy και τους υπόλοιπους πρωτοπόρους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαμόρφωση της μεθόδου που αξιοποίησε στοιχεία του δράματος, της ψυχοθεραπείας, της ανθρωπολογίας, της μυθολογίας, του ψυχοδράματος ενώ συγχρόνως διαφοροποιούνταν από το θεατρικό παιχνίδι και τη δραματοποίηση. Όπως γίνεται κατανοητό, ανάλογα με την επιστημονική προέλευση και το ενδιαφέρον των πρώτων δραματοθεραπευτών διαμορφώνονται και τα μοντέλα δραματοθεραπείας. Με αυτόν τον τρόπο διακρίνουμε το ανθρωπολογικό, το αφηγηματικό το παραθεατρικό, το αυτοσχεδιαστικό, το αναπτυξιακό μοντέλο όπως και εκείνο που χρησιμοποιεί τον ρόλο. Με την πάροδο του χρόνου, τα μοντέλα συγκλίνουν και οι σύγχρονοι δραματοθεραπευτές εκπαιδεύονται και αξιοποιούν τεχνικές και θεωρητικές προσεγγίσεις από όλα τα μοντέλα, με στόχο το όφελος του θεραπευόμενου..

-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Phil Jones, Δραματοθεραπεία. Το θέατρο ως τρόπος ζωής και θεραπείας, Ελληνικά Γράμματα, 2003.

-Robert J., Landy, Προσωπικότητα και προσωπείο. Ο ρόλος στο Δράμα, τη θεραπεία και την καθημερινότητα, Ελληνικά Γράμματα, 2001.

-Jennings S., Dramatherapy- Theory & practice, Routledge, 1987.

-Artaud Α., To θέατρο και το είδωλο του, Δωδώνη, 1958.

38

Β. Θεραπεία μέσω του θεάτρου Η δραματοθεραπεία είναι μια μορφή θεραπείας της ψυχικής κατάστασης μέσω του θεάτρου. Χρησιμοποιώντας θεατρικές τεχνικές προσπαθεί να εισχωρήσει, να υποστηρίξει και να βοηθήσει τα άτομα να ανακαλύψουν με τρόπο ήπιο και σταδιακό τις αλήθειες τους, καθώς και να αναπτύξει την υγιή πλευρά τους, επιφέροντας έτσι την ψυχική και συναισθηματική τους ισορροπία. Μέσα από τις τεχνικές της επιτυγχάνεται η διερεύνηση των εμπειριών του θεραπευμένου.

Στην αρχαιότητα χρησιμοποιείτο για συγκεκριμένους σκοπούς, όπως για τη γονιμοποίηση της γης, τον εξορκισμό μιας επιδημίας και για ότι άλλο ο άνθρωπος ένιωθε την ανάγκη να ζητήσει βοήθεια από κάποια ανώτερη δύναμη. Σήμερα στόχος της δραματοθεραπείας είναι η ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης και της αυτογνωσίας, η βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων, η επίλυση ατομικών ή οικογενειακών προβλημάτων, και η αντιμετώπιση ποικίλλων κρίσεων τείνοντας στην προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη του κάθε ασθενή. Χρησιμοποιείται ως μέθοδος θεραπείας σε παιδιά και ενήλικες, κυρίως με ειδικές ανάγκες, στους εφήβους, στον εθισμό από ουσίες και στις διατροφικές διαταραχές. Επίσης, θεραπεύει διαταραχές της προσωπικότητας και μετά-τραυματικού στρες, θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, καταθλιπτικά συναισθήματα, δυσκολίες σύναψης σχέσεων, έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή και ψυχοσωματικές ασθένειες.

Μερικές από τις τεχνικές που χρησιμοποιεί είναι η κίνηση, η μίμηση, η καθοδηγούμενη φαντασία, η ζωγραφική, ο πηλός. Σε μια δραματοθεραπευτική συνεδρία το σενάριο του κάθε μέλους ξεχωριστά παρουσιάζεται με συμβολική μορφή. Χρησιμοποιούνται θεατρικά έργα, μύθοι και παραμύθια τα οποία μιλούν για την ανθρώπινη κατάσταση και έχουν έμμεση σχέση με την κατάσταση του θεραπευόμενου.

39

Σε κάθε συνάντηση, χρησιμοποιείται ο λόγος, τόσο στην αρχή για να φανερωθεί το υλικό με το οποίο θα εργαστεί η ομάδα δραματοθεραπευτικά, όσο και στο τέλος ώστε να κατανοηθεί το νόημα της όλης διαδικασία. Ενδιάμεσα, υπάρχει η δράση κατά την οποία ο θεραπευόμενος επιλέγει ένα ρόλο. Ανάλογα με τον ποιο ρόλο και πως θα τον υποδυθεί αποκαλύπτεται σιγά σιγά το ψυχικό του πρόβλημα. Σε αυτές τις συναντήσεις ο ασθενής έχει τη δυνατότητα να φανερώσει τα προσωπικά του βιώματα, χωρίς να είναι αναγκαίο να μιλήσει άμεσα για αυτά.

Πηγές: -Ε.Δ.Π.Ε.

-glyfadametropolitans - iatropedia -drasi-psyhis.blogspot.com -http://www.playtherapy.gr/dramatherapy/

40

Γ. Αυτισμός και θεατροθεραπεία

Η θεατροθεραπεία είναι μια μορφή θεραπείας που απευθύνεται σε όλους μας και κατά κύριο λόγο στα παιδιά με αυτισμό! Αυτό επειδή τα παιδιά με αυτισμό είναι κλεισμένα στον εαυτό τους. Μέσω της θεατροθεραπείας τα παιδιά περνούν από πολλές δοκιμασίες οι οποίες στοχεύουν στην τόνωση της αυτοπεποίθησης τους. Επιπρόσθετα η θεραπεία αυτή βοηθά στη σωστή και υγιή φιλία αλλά στην αντίληψη και την έκφραση των συναισθημάτων τους με αποτέλεσμα να παρακολουθούν και να συμμετέχουν με επιτυχία σε μια συζήτηση που θα αναπτύσσεται με εποικοδομητικό διάλογο. http://www.diakonima.gr Το υψηλής ποιότητας θέατρο χαρίζει προσωπική ευχαρίστηση και ευκαιρία για δημιουργία νέων εικόνων και αφηγήσεων για τον κόσμο σπώντας την τροχοπέδη της γλώσσας και θέτοντας προβληματισμούς. «Δεν κάνουμε θέατρο για το θέατρο. Δεν κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέραιος πολιτισμός στον τόπο μας». ΜcDonnell, B. & Shellard, D. (2006). Social impact study of UK theatre, Arts Council England.

41

Γνωστικό Συμπεριφορικό Δράμα (Χάρις Καρνέζη) Η Δρ. Χάρις Καρνέζη προτείνει μία πρωτοποριακή μέθοδο για την θεραπεία του αυτισμού μέσω της θεατρικής έκφρασης. Η επιστήμονας και ηθοποιός, ανακάλυψε ότι οι στόχοι του θεάτρου ταιριάζουν με τις ανάγκες των αυτιστικών παιδιών , αντιλέγοντας στην άποψη ότι ο αυτισμός δεν επιτρέπει στα άτομα να έχουν κοινωνικές σχέσεις και δραστηριότητες. Η νέα μέθοδος προέκυψε όταν ανέλαβε, κατά το διδακτορικό της, να κάνει θέατρο σε μια ομάδα παιδιών με σύνδρομο Ασπεργκερ και κατάφερε να θεραπεύσει ένα παιδί που ήταν στο φάσμα του αυτισμού. Το μοντέλο της ονομάζεται Γνωστικό Συμπεριφορικό Δράμα (Cognitive Behaviour Drama-CBD), το οποίο συνδυάζει για πρώτη φορά μεθόδους της ψυχολογίας για παιδιά στο φάσμα του αυτισμού, όπως η γνωστική και κυρίως η συμπεριφορική, με την τέχνη του θεάτρου. Το σημείο τομής του θεάτρου με τον αυτισμό βρίσκεται στην φύση του αυτισμού. Καθώς βασική αδυναμία των παιδιών είναι να μπουν στη θέση των άλλων, να κατανοήσουν πως αισθάνονται και να ανταποκριθούν με ευαισθησία στις ανάγκες τους, το θέατρο απαιτώντας την κατανόηση των σχέσεων, και την ανακάλυψη και την εξέλιξη των εκφραστικών μέσων του καθένα, δρα θεραπευτικά. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στο θέατρο αλλά δεν είναι απαραίτητο να αναφέρεται μόνο σε παιδιά με αυτισμό αλλά και σε εκπαιδευτικούς οι οποίοι αναζητούν τρόπους για να προσεγγίσουν τους μαθητές τους έτσι ώστε οι μαθητές να κατανοούν και όχι να αναπαράγουν άσκοπα γνώσεις. http://tvxs.gr/news

42

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο

Χοροθεραπεία Α. Ο χορός ως έκφραση Β. Θεραπεία μέσω του χορού

43

Α. Ο χορός ως έκφραση ΟΡΙΣΜΟΣ: Ο χορός είναι μορφή καλλιτεχνικής και αθλητικής έκφρασης η οποία γενικά αναφέρεται στην κίνηση του σώματος, συνήθως ρυθμική και σύμφωνη με τη μουσική. Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας μέσω του σώματος. Έτσι μπορούν να εκφραστούν διάφορα συναισθήματα και να ειπωθούν διάφορες ιστορίες , άλλες χαρούμενες και άλλες θλιβερές ή και τραγικές.

ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ: Ο χορός κατά πάσα πιθανότητα είναι η πρώτη μορφή έκφρασης στην οποία επιδόθηκε ο άνθρωπος. Για τους πρωτόγονους ανθρώπους ο χορός είχε μορφή τελετουργίας και αποσκοπούσε στην επαφή με τις θεότητές τους και στην εύνοιά τους για την εξασφάλιση της καλής συγκομιδής, για την εκπλήρωση μιας επιθυμίας τους ή για την θεραπεία τους από κάποια ασθένεια. Η χριστιανική εκκλησία αντιμετώπιζε τον χορό ως ένα είδος αμαρτίας αφού πρόβαλλε σε μεγάλο βαθμό το σώμα.

Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ: 44

Η τέχνη του χορού άκμαζε εκείνη την εποχή και κατείχε σημαντική θέση στο πολιτισμικό γίγνεσθαι και στο θρησκευτικό τελετουργικό της εποχής. Ο χορός στην αρχαία Ελλάδα ήταν άμεσα συνδεδεμένος με τη μουσική και την ποίηση. Υπήρχε μάλιστα η πεποίθηση ότι ο χορός είναι μια ευκαιρία παρεμβολής της θεϊκής φύσης στα ανθρώπινα πράγματα.

Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ: Σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα ο χορός ήταν υπό διωγμό γεγονός που ενίσχυσε τον αφορισμό τους από την εκκλησία , εκτός από τους κυκλικούς χορούς που ήταν αποδεκτοί.

Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ: Ο χορός εμφανίζεται ξανά στην κοινωνική ζωή την εποχή της αναγέννησης , όπου αποτελεί τρόπο επικοινωνίας. Πρωταγωνιστεί στις αυλές των βασιλιάδων στη διάρκεια των εορτών που διοργάνωναν οι ευγενείς για πολιτικούς λόγους για να γιορτάσουν κάποιο γάμο ή για να επιδείξουν τον πλούτο και τη δύναμή τους. Οι αριστοκράτες και τα μέλη της βασιλικής οικογένειας χόρευαν στις αίθουσες και τους κήπους των ανακτόρων τους. Ο χορός βοηθούσε στην ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων στην Αυλή. Ένας από τους γνωστότερους δασκάλους της εποχής ήταν ο Γκουλιέλμο Εμπρέο ντα Πέζαρο, που στο έργο του η τέχνη του χορού, τον 15ο αιώνα κωδικοποιούσε τις έξι αρετές ενός άριστου χορευτή: το μέτρο, η κίνησή του στο χώρο, η μνήμη, ο αέρας» και η κίνηση του σώματός του Η ίδρυση της πρώτης σχολής χορού για ευγενείς , που ιδρύθηκε το 1545 στο Μιλάνο ,συνέβαλε σημαντικά στη διάδοση του επαγγελματικού χορού. Στη σχολή αυτή, μάλιστα, εκπαιδεύτηκαν οι πρώτοι σπουδαίοι επαγγελματίες χορευτές και χορογράφοι, ανάμεσα στους οποίους ο Μπαλτασαρίνο ντε Μπελτζογιόζο. Το 1661 ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ ίδρυσε την Βασιλική Ακαδημία χορού και το 1672 την Εθνική Σχολή χορού. Ο πρώτος διευθυντής, μάλιστα, της σχολής, Σαρλ Λουί Μποσάμπ, κατέγραψε τα βήματα και τις 5 ποζισιόν των ποδιών, καθώς και τη χρήση του αν ντεόρ που αποτελεί τη βάση του κλασικού χορού. Με τους πρώτους επαγγελματίες χορευτές, ο χορός πέρασε από τις Αυλές στο θέατρο. Σε αυτό συνέβαλε και ο ιταλικής καταγωγής συνθέτης Ζαν-Μπατίστ-Λουλί, ο οποίος διορίστηκε διευθυντής της μουσικής ακαδημίας. Το 1681 παρουσιάστηκε ο Θρίαμβος της αγάπης, το πρώτο μπαλέτο στο οποίο συμμετείχαν επαγγελματίες χορεύτριες, μέχρι τότε όλους τους γυναικείους ρόλους υποδύονταν άντρες. Έτσι γεννήθηκε ο πραγματικός ανταγωνισμός ανάμεσα στους χορευτές και τις χορεύτριες, υποχρεώνοντας τους σολιστ να επινοούν όλο και πιο σύνθετα βήματα προκειμένου να διακριθούν.

18ος αιώνας: 45

Το 18ο αιώνα οι άνθρωποι ένιωσαν την ανάγκη να συνδέσουν μια ιστορία με τη χορογρφία την οποία θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν οι θεατές. Την ίδια περίοδο οι χορεύτριες, που είχαν διδαχτεί το επάγγελμα στις ακαδημίες, είχαν μεγαλύτερη ζήτηση από τους χορευτές και ο χορός άρχισε να διαδίδεται. Συμβαδίζοντας με την τάση του Διαφωτισμού για οργάνωση της γνώσης, ο δάσκαλος χορού Ραούλ Οζέ Φεγιέ δημοσίευσε δύο δοκίμια –Χορογραφία και Η Τέχνη της Περιγραφής του Χορού-, στα οποία εξηγούσε τις πέντε βασικές ποζσισιόν και πολλά βήματα ανάμεσα στα οποία το πλιέ, το γκλισέ, το καμπριόλ, προτείνοντας ένα σύστημα καταγραφής των χορογραφιών. Το 1760 ο Ζαν Ζορζ Νοβέρ δημοσίευσε το δοκίμιο Επιστολές για τον Χορό, στο οποίο υπογράμμισε τον έντονο δεσμό μεταξύ χορού, μουσικής και σκηνογραφίας και αποδοκίμασε τη χρήση δύσχρηστων κουστουμιών και των παπουτσιών με ψηλό τακούνι.

20ος αιώνας: Ο χορός αναγεννήθηκε χάρη σε έναν σπουδαίο κυνηγό ταλέντων τον Σεργκέι Ντιαγκίλεφ. Η καλλιτεχνική ευφυΐα του σε συνδιασμό με την αγάπη του για τον χορό, του επέτρεψαν να συσπειρώσει ιδιαίτερα ταλαντούχους καλλιτέχνες όλων των κλάδων: χορογράφοι, χορευτές, συνθέτες, ζωγράφοι και σκηνογράφοι. Χάρη στην κρατική μέριμνα, αλλά κυρίως χάρη σε μια ομάδα σπουδαίων καλλιτεχνών, ο Ντιαγκίλεφ κατόρθωσε να κάνει γνωστά τα ρωσικά μπαλέτα του σε ολόκλητη την Ευρώπη και την Αμερική. Στην ομάδα του ανήκαν πολλοί γνωστοί χορευτές όπως: Βασλάφ Νιζίνσκι, Άννα Πάβλοβα κτλ. Οι μεγάλες αλλαγές που προέκυψαν από την ομάδα των ρωσικών μπαλέτων προκάλεσαν ποικίλες αντιδράσεις στο κοινό. Η στάση του σώματος του χορευτή ,που ήταν στραμμένο προς τα μέσα και με τα πόδια γυρισμένα προς το εσωτερικό , είναι ένα μόνο παράδειγμα των καινοτομιών που εισήγαγε η ομάδα. Επιπλέον ώθησε τους χορογράφους και τους συνθέτες να συνεργάζονται για τη δημιουργία νέων μπαλέτων υπογραμμίζοντας το θεσμό της μουσικής με το χορό.

46

Στα χρόνια που ακολούθησαν και κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, ο σύγχρονος χορός εξελίχθηκε και προέκυψαν πολλά νέα ρεύματα. Ο λεγόμενος σύγχρονος χορός χρησιμοποιεί διαφορετικές τεχνικές και μορφές έκφρασης από το κλασικό χορό, και προτείνει νέες κινήσεις που βασίζονται στις αρχές των κοιλιακών συσπάσεων, όπως παρατηρούμε, για παράδειγμα, στην τεχνική της Μάρθα Γκράχαμ, της διάσημης αμερικανίδας χορεύτριες, που θεωρείται μητέρα του σύγχρονου χορού. Οι σημερινοί χορογράφοι, απαλλαγμένοι από την αυστηρότητα των τεχνικών του κλασικού μπαλέτου εμπνέονται όλο και πιο ελεύθερα από διάφορα είδη και στυλ χορού, ώστε να επινοούν καινούριες κινήσεις δίνοντας πάντα έμφαση στην έκφραση των συναισθημάτων.

Β. Θεραπεία μέσω του χορού Σύμφωνα με τον ADTA«χοροθεραπεία είναι η ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης και του χορού, μέσα από την οποία το άτομο συμμετέχει δημιουργικά σε μια διαδικασία που προωθεί τη γνωστική, συναισθηματική, σωματική και κοινωνική του ολοκλήρωση.» Η χοροθεραπεία απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες και προσπαθεί να επιλύσει ψυχικά ή σωματικά προβλήματα όπως : νευρώσεις, ψυχώσεις, εξαρτήσεις, νοητική υστέρηση, ειδικές ανάγκες, παθήσεις όπως καρκίνος, αλτσχάϊμερ, πάρκινσον. Επίσης οι χοροθεραπευτές εργάζονται με άτομα που αποζητούν την έκφραση, τη δημιουργικότητα, την αυτογνωσία μέσα από την κίνηση και το χορό. Επίσης εργάζονται σε προγράμματα πρόληψης, εκπαίδευσης, επιμόρφωσης, σε μονάδες απεξάρτησης, επανένταξης, αποασυλοποίησηςκ.λ.π. Σύμφωνα με τις αρχές της χοροθεραπείας το σώμα καθρεφτίζει την προσωπικότητα, και τα συναισθήματα του ατόμου. Το βασικό εργαλείο είναι το σώμα, ενώ η κίνηση χρησιμοποιείται ως μέσο αλλαγής. Καλλιεργώντας την κίνηση και διευρύνοντας το κινητικό μας λεξιλόγιο μπορούμε να παράγουμε αυθόρμητη κίνηση η οποία μας οδηγεί στο ασυνείδητο από το οποίο ανασύρουμε εμπειρίες και συναισθήματα. Σύμφωνα με τους χοροθεραπευτές το σώμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ψυχή και τον νου ( ενιαία τρισδιάστατη ύπαρξη του ανθρώπου), συνεπώς αν ένα από αυτά υποστεί κάποια αλλαγή τότε επηρεάζονται και τα άλλα δύο. Έτσι διατυπώνεται η θεωρία ότι η θεραπεία και η κίνηση βρίσκονται σε συνεχή διαλεκτική μεταξύ τους.

47

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο

Δημιουργική γραφή και θεραπεία

48

Δημιουργική γραφή και θεραπεία Δημιουργική γραφή θεωρείται κάθε γραφή φανταστική λογοτεχνία, ποίηση. Έργα που εντάσσονται σε αυτή τη κατηγορία περιλαμβάνουν τα μυθιστορήματα ,η επική ποίηση ,τα διηγήματα και η ποίηση. Η δημιουργική γραφή εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε στην Πανεπιστημιακή κοινότητα των Η.Π.Α.στις αρχές 20ου αι. Εξελίχθηκε στους κόλπους των Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων της Κολούμπια, Πρίνστον, Μπράουν, Αιόβα και Μπένιγκτον. Μέσω της μεθοδολογίας που κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα και κάθε έγκυρος εκπαιδευτικός φορέας εφαρμόζει για να διδάξει τη δημιουργική γραφή ο γραπτός λόγος απελευθερώνεται και αναγνωρίζεται ως δικαίωμα κάθε δυνητικού συγγραφέα. Μεσω της δημιουργικής γραφής εξασφαλίζεται ένα μέσο διεύρυνσης του λόγου και στοχασμού.(βικιπαιδεια) Με τη δημιουργική γραφή εκφράζουμε τις σκέψεις μας ,αυτό που πιστεύουμε ,που νομίζουμε κ βιώνουμε ,επικοινωνούμε με "κρυμμένες" πτυχές του εαυτού μας ,αυξάνουμε την εμπιστοσύνη του εαυτού μας ,οργανώνουμε και πλαισιώνουμε τις σκέψεις μας, μαθαίνουμε να γράφουμε χωρις αυτολογοκρισία και εσωτερικεύουμε αυτό που εκφράζουμε δηλαδή με τον γραπτό λόγο έχουμε αρκετό χρόνο ώστε να επεξεργαστούμε τις σκέψεις μας.

Συνήθως ο γραπτός λόγος βγαίνει μέσα από κάθε σκέψη μας μια συναισθηματική σχέση αυτού που γράφει με το γραπτό του. Επιπλέον μας προσφέρει σκέψεις περιγραφές ,ύφος,πλοκή. Επίσης πιο εύκολα γράφεις κάτι αν είσαι συναισθηματικά φορτισμένος. Το γράψιμο βοηθά στο ξεμπλοκάρισμα που πολλές φορές παρατηρείται στην πορεία μιας ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης που μπορεί να γίνεται εξάσκηση στην θεραπευτική γραφή σε συνδυασμό με μια θεραπευτική μέθοδο. Αυτονόητο είναι οτι όλοι μπορούμε να γράψουμε ακόμα κι αν κάποιος δεν έχει ταλέντο στο γράψιμο. Γράφοντας, ανακαλύπτουμε πιο πολύ τον εαυτό μας αλλά και εκφράζουμε την εμπειρία από τη ζωή μας. Μερικά εργαστήρια γραφής έχουν στόχο να κινητοποιήσουν τον άνθρωπο να γράφει προς την κατεύθυνση της αυτογνωσίας κ σκοπό την εξάσκηση στην αντιμετώπιση κάθε εμποδίου που αποτρέπει το γράψιμο. Στόχος των ανθρώπων που παρακολουθούν εργαστήρια γραφής είναι να ξεκλειδώσουν μυστικά τους εαυτούς τους. Πρόκειται για ομάδες. 3-5 ατόμων. Καθε κύκλος αποτελείται απο 8-10 συναντήσεις 10λ. Οι άνθρωποι γράφουν καθοδηγημένοι από ειδικευμένο συντονιστή που θέτει κανόνες ανάλογες με τις ανάγκες και χαρακτηριστικά της ομάδας.

49

Χαρακτηριστικά γραφής: Μονιμότητα Σιωπή και μοναξιά Το σώμα Ο φόβος Πειθαρχία Η τεχνική διαφορά ανάμεσα στη θεραπευτική γραφή και τα άλλα εργαστήρια είναι οτι τα άτομα που είναι σε ομάδες ακολουθούν κάποια μέθοδο ψυχοθεραπείας. Η μέθοδος της δημιουργικής Θεραπευτικής γραφής κινητοποιεί ένα υψηλό δυναμικό αυτοσυνειδησίας κ δίνει ερεθίσματα για περισυλλογή. Η θ.γ. συνιστάται στους ανθρώπους που ακολουθούν μια προσέγγιση ψυχοθεραπείας άνθρωποι με κατάθλιψη άγχος, αγωνίες, προβλήματα κ.α. Επίσης με τον όρο θ.γ. αναφερόμαστε σε συγκεκριμένες χρήσεις διαφόρων τεχνικών γραφής σε θεραπευτικό πλαίσιο. Βοηθά λοιπόν τους ασθενείς δίνοντας τον έλεγχο του εαυτού τους ξεπερνώντας την αίσθηση ανικανότητας. 2ον δίνει στους ασθενείς χαρτί και μολύβι όλοι καταγράφουν για τη πορεία υγείας τους που μπορούν να μοιραστούν με γιατρούς .

3ον οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με ερωτήματα που τους απασχολούν και χρησιμοποιούν τη γραφή ως εργαλείο διαχείρισης συναισθημάτων.

Πλεονεκτήματα Γραπτού λόγου Είναι σαφής, εφόσον προηγείται σκέψη, μελέτη, προσχεδιασμός. Σπάνια δέχεται διορθώσεις. Έχει κύρος και δύσκολα παρερμηνεύεται απ' ότι ο προφορικός. Έχει χαρακτήρα επίσημο και μακροβιότητα. Μπορεί να νικά τη φθορά του χρόνου και τις αδυναμίες της μνήμης. Ο γραπτός λόγος διακρίνεται για: Για την επιμελημένη σύνταξη, διατύπωση, λεξιλόγιο και επιτρέπει τον έλεγχο για τη συστηματική χρησιμοποίηση του.

50



Τις ολοκληρωμένες προτάσεις, φράσεις.



Την πυκνότητα και τη σαφήνεια των νοημάτων



Την αυστηρή και λογική χρήση της γλώσσας



Για προτίμηση παθητικής σύνταξης



Και δυνατότητα να καθιστά αθάνατο τον γραπτό λόγο.

51

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο Games - Παιγνιοθεραπεία Α. Η ιστορία των βιντεοπαιχνιδιών Β. Θεραπευτικές εφαρμογές των videogames Γ. Αυτισμός και Νέες Τεχνολογίες

52

Α. Η ιστορία των βιντεοπαιχνιδιών Η Ιστορία των Βιντεοπαιχνιδιών, αρχίζει στα τέλη της δεκαετίας του '40. Προς τα τέλη του '50 και στα μέσα του '60, στην Αμερική, αρχίζουν να μπαίνουν στην καθημερινή μας ζωή, οι υπολογιστές. Για την ακρίβεια, οι κεντρικοί υπολογιστές. Από εκείνη την περίοδο, τα βιντεοπαιχνίδια έκαναν την εμφάνιση τους, στις κονσόλες, στα φλίπερ, στους υπολογιστές, αλλά και στις φορητές κονσόλες. Το πρώτο παιχνίδι - μηχάνημα που διαφημίστηκε επίσημα, ήταν το ComputerSpace (παιχνίδι φλίπερ), το 1971. Μέχρι και τα τέλη του '70, είχε εμφανιστεί στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη, στην Ιαπωνία, αλλά και στη Λατινική Αμερική. Το 1977, έγινε γνωστό σε όλους, και το αναζητούσαν πολλοί, και είχε κάνει πάρα πολλές πωλήσεις. Μετά από έξι περίπου χρόνια, συμβαίνει ακριβώς το ίδιο, που προκάλεσε ακόμα περισσότερες εντυπώσεις παγκοσμίως. Αυτό το γεγονός, γινόταν μέχρι να εμφανιστεί ο προσωπικός υπολογιστής, ο οποίος προκάλεσε τις ίδιες αντιδράσεις. Πάντως, τις περισσότερες εντυπώσεις τράβηξαν οι Αμερικάνικες και οι Ευρωπαϊκές εταιρίες βιντεοπαιχνιδιών, κάτι το οποίο συμβαίνει ακόμη και σήμερα. Παρ´όλα αυτά, δεν είχαν όμως τόσες, όσες είχαν οι Γιαπωνέζικες εταιρίες, αφού από εκεί άρχιζε να εξελίσσεται η τεχνολογία. Από την στιγμή που οι υπολογιστές και οι κονσόλες ήρθαν σε επαφή, με πολύ κόσμο, αποφάσισαν να κάνουν κάτι πρωτότυπο. Να δημιουργήσουν τις λεγόμενες φορητές κονσόλες. Καλώς η κακώς, δεν πολυσυμπάθησαν πολλοί αυτήν την πρωτότυπη κίνηση, από τις Αμερικανικές εταιρίες. Και πάλι το πάνω χέρι είχαν και έχουν οι Ιαπωνικές εταιρείες, αφού εμφάνισαν πασίγνωστες κονσόλες (φορητού τύπου), όπως η Nintendo, αλλά και η Sony, που παρουσίασε, μετά την έκδοση του PlayStation 2, και το PSP. Σήμερα, τα παιχνίδια εμφανίζονται και στα κινητά, και στους προσωπικούς ψηφιακούς οδηγούς. Οι Τόμας Γκόλντσμιθ και ΈστλεΡέι Μαν ήταν αυτοί που εφηύραν τις θερμικές βαλβίδες, και αυτή άρχισε να δημιουργείται στις 25 Ιανουαρίου του 1947 και τέλειωσε στις 14 Δεκεμβρίου του 1948. Χρησιμοποιούσαν οχτώ θερμικές βαλβίδες, οι οποίες τοποθετούνταν στον υπολογιστή, όπου τότε ήταν στα πρώτα του βήματα, και αντί για ηλεκτρονικά σχέδια, χρησιμοποιούσαν τις βαλβίδες αυτές, που το φως τους εμφανιζόταν μέσα από την οθόνη. Το 1949-50, περίπου, ο Τσάρλι Αντάμα, δημιούργησε ένα παιχνίδι με τίτλο BouncingBall, από εκείνη την στιγμή, τα βιντεοπαιχνίδια έκαναν δειλά-δειλά τα πρώτα τους βήματα. Τον Φεβρουάριο του 1951 ο ΚρίστοφερΣτρέτσει, προσπάθησε να δημιουργήσει ένα παιχνίδι που να αφορά το επιτραπέζιο παιχνίδι του ταβλιού στους υπολογιστές PilotACE. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, πρόσθεσε μεγαλύτερη ποσότητα μνήμης στο παιχνίδι. Μετά από έναν χρόνο, δημιουργήθηκε το πρόγραμμα - παιχνίδι OXO από τον Αλεξάντερ Σάφτο Ντάγκλας, το οποίο είχε θέμα με το παιχνίδι με την τρίλιζα, αλλά με τα γράμματα Ο η Χ. Το παιχνίδι δημιουργήθηκε για τον Αυτόματο Υπολογιστή, ο οποίος εφευρέθηκε από τον Τζον ΒονΝιούμαν. Αντίπαλος του παίκτη, ο υπολογιστής. Το 1958, ο Γουίλιαμ Χίγκινμοθαμ, έφτιαξε ένα παιχνίδι, χρησιμοποιώντας Οσκιλοσκόπιο, και έναν αναλογικό υπολογιστή. Ο τίτλος, ήταν TennisforTwo, (Τένις για δύο), ένα 53

παιχνίδι που αφορούσε το ολυμπιακό άθλημα του τένις. Στον Υπολογιστή, εμφανιζόταν ένα επίπεδο γήπεδο τένις, και ένα εμπόδιο που παριστάνει το φιλέ και το μπαλάκι εμφανιζόταν πιο λαμπερό από τα υπόλοιπα. Η κυκλοφορία του παιχνιδιού, ήταν διαθέσιμη μέχρι το 1959. Το 1961, ένας μαθητής ο Στηβ Ράσελ, δημιούργησε το Spacewar!, ένα διαστημικό παιχνίδι, με πρωταγωνιστή ένα διαστημικό πύραυλο, όπου εξουδετερώνει ότι βρίσκεται μπροστά του. Το 1966, ο ΡαλφΜπάερ, αποφασίζει να φτιάξει μια μηχανή παιχνιδιού. Συνεργάστηκε με τον Μπιλ Χάρισον, και χρησιμοποίησαν χρήσιμα ηλεκτρικά αντικείμενα. Έφτιαξαν ένα παιχνίδι ονόματι Chase, και ο Χάρισον δημιούργησε επίσης και ένα ψεύτικο όπλο το οποίο ήταν συνδεδεμένο με την μηχανή του παιχνιδιού, και όταν σκόπευες στον εχθρό που σε πυροβολείς, τον σκοτώνεις εσύ. Το 1969, δημιουργείται η πρώτη κονσόλα που είναι μόνο και μόνο για να χρησιμοποιείται στο σπίτι. Την ίδια χρονιά, ένας προγραμματιστής που δούλευε στην AT&T, ο ΚενΤόμπσον, έκανε ένα δικό του παιχνίδι, το SpaceTravel, το οποίο βρισκόταν στην ίδια κατηγορία με αυτό του Στιβ Ράσελ, αφού έχουν σχέση και τα δύο με το διάστημα. Χρησιμοποίησε τον κώδικα Fortran. Επίσης πρόσθεσε μαζί με τον ΝτένιςΡίτσι, τη γλώσσα προγραμματισμού PDP-7, ενώ χρησιμοποίησαν και το λειτουργικό σύστημα Unix, το οποίο τότε είχε πρωτοβγεί. Έτσι το SpaceTravel, έγινε το πρώτο παιχνίδι που είχε σύστημα Unix.

Δεκαετία 1970 Η Χρυσή εποχή των φλίπερ Τον Σεπτέμβρη του 1971, δημιουργήθηκε το παιχνίδι GalaxyGame, από μια παρέα μαθητών που σπούδαζαν στο πανεπιστήμιο του Στάφορντ. Βασισμένο από το Spacewar!, ήταν παιχνίδι το οποίο για να παίξεις, έπρεπε να ρίξεις κέρμα. Ύστερα, το 1972 βγήκε για οκτώ διαφορετικές κονσόλες. Την ίδια επίσης χρονιά, οι ΝόλανΜπούσνελ και ΤεντΝτάμπνει, έφτιαξαν επίσης άλλο ένα παιχνίδι που αφορούσε το διάστημα, το ComputerSpace. Όμως δεν είχε κάποια ιδιαίτερη επιτυχία. Οι Μπούσνελ και Ντάμπνει, κατάλαβαν πως το ComputerSpace, δεν έδειξε πολύ σημασία, και αποφασίζουν να δημιουργήσουν μια εταιρεία βιντεοπαιχνιδιών, την Atari. Ύστερα, έβγαλαν στην αγορά το παιχνίδι - φλίπερPong, το οποίο έδειξε σημαντική επιτυχία. Βασιζόταν στο άθλημα του τένις, όπως και το άλλο παιχνίδι, το TennisforTwo. Πουλήθηκαν 19.000 παιχνίδια - φλίπερ. Ένα από τα πιο γνωστά βιντεοπαιχνίδια όλων των εποχών, ήταν και είναι το SpaceInvaders, που δημιουργήθηκε το 1978. Η εταιρία που το έφτιαξε, είναι η γιαπωνέζικη Taito. Η Taito, έγινε πλήρως διάσημη, για την σειρά Pac-Man, και για το Asteroids. Παιχνίδια που βγήκαν το 1979 και 1980 αντίστοιχα. Αυτά κυρίως τα παιχνίδια, 54

μπορούσαν να βρεθούν, στα εμπορικά κέντρα, σε ζαχαροπλαστεία, σε καταστήματα βιντεοπαιχνιδιών (όπως είναι λογικό), αλλά και σε εστιατόρια.

Οι Πρώτες Κονσόλες της 1ης γενιάς (1972-1977) Όπως αναφέραμε, η πρώτη κονσόλα που σχεδιάστηκε αποκλειστικά για το σπίτι, κατασκευάστηκε από τον ΡαλφΜπάερ, Η κατασκευή της κονσόλας, άρχισε να δημιουργείται από το 1966, η οποία ολοκληρώθηκε δύο χρόνια μετά, και την ονόμασε TheBrownBox. Το σύστημα αυτό ανέλαβε η MagnavoxCompany, το 1972. Τον πρώτο χρόνο πουλήθηκαν 100.000 συστήματα. Στην Ευρώπη, βγήκε το 1974, και μαζί με την κονσόλα, υπήρχε ως δώρο ένα βιντεοπαιχνίδι. Εκεί πουλήθηκαν 2.000.000 κομμάτια.

Κεντρικοί Υπολογιστές Σε ένα πανεπιστήμιο ανάπτυξης παιχνιδιών, έφερε στην καθημερινή μας ζωή παιχνίδια για τους κεντρικούς υπολογιστές, στην δεκαετία του 1970. Δημιουργήθηκαν πολλά παιχνίδια, τα οποία έφτιαχναν κυρίως φοιτητές, με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να είναι παράνομα. Ο λόγος είναι επειδή κάνανε αμφισβητήσιμη χρήση δαπανηρών υπολογιστικών πόρων. Υπήρξαν τουλάχιστον δυο ξεχωριστές διαδρομές διανομής για τους σχεδιαστές παιχνιδιών, και αυτές ήταν: 

Το σύστημα PLATO, που ήταν σχετικά με το περιβάλλον της εκπαίδευσης, το οποίο φτιάχτηκε στο πανεπιστήμιο του Σικάγου, στο Ιλινόις και,



Το σύστημα DECUS, που φτιάχτηκε από την DigitalEqiupmentCorporation (DEC) για διάφορα παιχνίδια, που θα λειτουργούν σε διάφορους τύπους κεντρικών υπολογιστών.

Τα κυριότερα γεγονότα της περιόδου όπου υπήρχαν οι κεντρικοί υπολογιστές ήταν: 

1971, Ο Ντον Ντάγκλοου έκανε το πρώτο παιχνίδι - μπέιζμπολ, που αφορούσε δηλαδή το μπέιζμπολ, στο Κολέγιο Πομόνα. Στο παιχνίδι αυτό είχαν την δυνατότητα να ακολουθήσουν ένα ολόκληρο πρωτάθλημα εκπροσωπώντας μια από τις ομάδες που περιελάμβανε. Τοσυγκεκριμένο παιχνίδιεκδόθηκε από την Electronic Arts το 1987.



1971, Δημιουργήθηκε το πρώτο παιχνίδι StarTrek (πιθανόν από τον MikeMayfield), σε έναν υπολογιστή Sigma 7, και παίχτηκε από τους πιο γνωστούς τίτλους του StarTrek, (βιντεοπαιχνιδιών και ταινιών) που έγιναν ευρέως γνωστοί χάρη στον τίτλο της κινηματογραφικής ταινίας που γυρίστηκε το 1966.

http://el.wikipedia.org/wiki 55

Τα videogames ξεκίνησαν την μακρόχρονη πορεία τους το 1971 σαν ένα μέσο εμπορικής διασκέδασης, ενώ στις αρχές του 1980 είχαν ήδη γίνει η βάση μιας σημαντικής ψυχαγωγικής βιομηχανίας σε Ευρώπη, Αμερική και Ιαπωνία. Το 1983 σημειώθηκε η καταστροφική τους κατάρρευση αλλά ανέκαμψαν σύντομα, μόλις δυο χρόνια αργότερα. Στις μέρες μας οι πωλήσεις των videogames ανταγωνίζονται δυναμικά τις κινηματογραφικές ταινίες, έχοντας εξελιχθεί σε μια από τις πιο επικερδείς βιομηχανίες παγκοσμίως. Οι κονσόλες και η εξέλιξη τους. Η δεκαετία του 80 αποδείχθηκε η χρήση εποχή για την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Οι 8 bithomeconsoles στα τέλη του 70 και στις αρχές του 80 έδωσαν μια νέα πνοή στον χώρο. Τα παιχνίδια πλέον δεν ενσωματώνονται σε chips του μηχανήματος αλλά φορτώνονται στην μνήμη εξωτερικά με την βοήθεια μαγνητοταινίας χωρητικότητας από 2 έως 16 kilobits. Η εξέλιξη αυτή συνεπαγόταν τη δυνατότητα εναλλαγής παιχνιδιών, και έτσι αρκετές εταιρείες άρχισαν να ειδικεύονται στον προγραμματισμό νέων τίτλων, απαλλαγμένες από το άγχος της κατασκευής ολόκληρης της κονσόλας. Η πρώτη εταιρεία που ειδικεύτηκε αποκλειστικά στην κατασκευή παιχνιδιών για κονσόλες άλλων εταιρειών ήταν η Activision που ιδρύθηκε το 1979 από δυσαρεστημένους προγραμματιστές της Atari. Το FairchildVES ήταν ο προάγγελος για της κονσόλες με μαγνητική ταινία το 1976, για να ακολουθήσει μετά ένα χρόνο η Atari με το VideoComputerSystem(VCS). Η VCS λίγο καιρό μετά μετονομάστηκε σε Atari 2600.Το 1978 η Magnavox κυκλοφορεί το Odyssey2 στην Αμερική και τον Καναδά, ενώ στην αγορά μπαίνει και η PhillipsElectronics πουλώντας την ίδια κονσόλα ως PhillipsG 7000 στην Ευρώπη. Ακολούθησαν πιο εξελιγμένες παιχνιδομηχανες όπως η Intellivision και η Colecovision. Παράλληλα, οι πρώτοι υπολογιστές που προορίζονταν για οικιακή χρήση όπως ο Commondore 64 και ο ZXSpectrum προσέφεραν ένα καινούριο, ανεκμετάλλευτο, μέχρι τώρα χώρο. Από το 1980 έως και το 1983 δημιουργήθηκαν παιχνίδια για τις καινούριες κονσόλες πουν άφησαν ιστορία όπως το Difender ένα shootergame που ενσωμάτωνε scrolling και χάρτη για όλη την πίστα. Με την είσοδο στην δεκαετία του 90 τα πράγματα πήραν μια πιο σοβαρή όψη καθώς οι κατασκευάστριες εταιρείες παρακολουθώντας τη σημαντική άνθηση και ζήτηση των videogames, άρχισαν να επενδύουν όλο και μεγαλύτερα ποσά. Νέοι επεξεργαστές όπως οι 386 και 486 της Intel σηματοδότησαν το ξεκίνημα μιας νέας εποχής για το PC στον κόσμο του gaming. Η ένταξη των CD-ROMs στην πληροφορική τεχνολογία επέτρεψε την δημιουργία ακόμη αρτιότερων τρισδιάστατων παιχνιδιών. Όσον αφορά τις φορητές παιχνιδομηχανες το 1989 η Nintendo κυκλοφορεί το φορητό gameboy, με ενσωματωμένο το περιβόητο Tetris. Η αντίπερα όχθη ανταπαντά με το Segagamegear και το AtariLynx, ενώ λίγο αργότερα η Nintendo επανέρχεται με το 56

SuperGameboy. Περνώντας στις μη φορητές κονσόλες οι χρονιές 1994 και 1995 ήταν άκρως σημαντικές για το videogaming αφού η Sega τοποθέτησε στα ράφια των καταστημάτων το SegaSaturn και η Sony έκανε τα παρθενικά της βήματα με το Playstation. Και οι δυο κονσόλες είχαν επεξεργαστή 32-bit και προκάλεσαν σάλο με τα εκπληκτικά για την εποχή γραφικά τους. Η Nintendo έτοιμη να αντεπεξέλθει στον σκληρό ανταγωνισμό, προχωράει ένα βήμα μπροστά με την 64bit κονσόλα Nintendo 64, το 1996. Η μάχη έμελλε να φουντώσει με την είσοδο του 2000 αφού η Sony κυκλοφόρησε τον απόγονο της πρώτης της κονσόλας, το Playstation 2 το οποίο έγινε παγκοσμίως ανάρπαστο. Εκατομμύρια νέοι παίκτες μυούνται στην ηλεκτρονική ψυχαγωγία και τα Videogames γίνονται πια τρόπος διασκέδασης για την συντριπτική πλειοψηφία των νέων. Το 2001 η Nintendo αποχτά με το GameCube, αλλά και το διάδοχο του Gameboycolor, το GameboyAdvance. Την ίδια εποχή μπαίνει στο παιχνίδι και η Microsoft με το Xbox. Η Nintendo συνεχίζει να μεγαλώνει την αυτοκρατορία της στον χώρο των φορητών παιχνιδομηχανων το 2004 με το NintendoDS το οποίο συναρπάζει με το ενσωματωμένο του μικρόφωνο, την οθόνη αφής και τη δυνατότητα ασύρματου Multiplayer παιχνιδιού. Τον Δεκέμβριο του 2004 η Sony αντεπιτίθεται με την πρώτη φορητή της κονσόλα τοPSP. Η τελευταία λέξη της τεχνολογίας. Η ταχύτατη εξέλιξη της τεχνολογίας στον χώρο των videogames εγγυάται τη συνεχή ανάπτυξη της ποιότητας των παιχνιδιών και το μέλλον τους φαντάζει συναρπαστικό. Η Microsoft κυκλοφόρησε το Xbox360 η Nintendo δεν έχασε χρόνο και ακολούθησε με το Wiiκαι η Sony με το Playstation 3. Όμως τα Wii ,X360 ,PS3, δεν είναι απλές κονσόλες για ηλεκτρονικά παιχνίδια. Έχουν εξελιχθεί σε κέντρα οικιακής ψυχαγωγίας με δυνατότητες αναπαραγωγής ταινιών, μουσικής φωτογραφιών κλπ. Από την άλλη τα PC με την γιγάντια υπολογιστική τους ισχύ έχουν την δυνατότητα να φιλοξενήσουν ακόμα και τα πιο απαιτητικά παιχνίδια.. Η μάχη στο χώρο των ηλεκτρονικών παιχνιδιών ανάμεσα στα PC και τις κονσόλες μαίνεται με τα ανταγωνιστικά στρατόπεδα να δίνουν σκληρό πόλεμο για να κρατηθούν στην κορυφή. Εμείς το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να παρακoλουθούμε τις εξελίξεις https://sygxronitexnologia.wordpress.com

57

Β. Θεραπευτικές εφαρμογές των videogames Αποδελτίωση του άρθρου "Ηλεκτρονικά παιχνίδια: βασικά χαρακτηριστικά και διερεύνηση επιδράσεων χρήσης στα παιδιά" της Κλεοπάτρας Νικολοπούλου και Γιώργου Κουτρομάνου, 5ο Συνέδριο "ΤΠΕ στην εκπαίδευση", Σύρος ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αποτελούν ευρέως διαδεδομένη κοινωνική πρακτική, κερδοφόρα βιομηχανία, έχουν συμβάλει στη ραγδαία εισαγωγή και ενσωμάτωση του ηλεκτρονικού υπολογιστή (ΗΥ) στο οικογενειακό περιβάλλον και ως μέσον ψυχαγωγίας εξοικειώνουν τους χρήστες-παιδιά με την τεχνολογία (Κόμης, 2004). Ο όρος ηλεκτρονικό παιχνίδι ή ψηφιακό παιχνίδι (electronic/ digital/ computer game) αναφέρεται σε όλες τις κατηγορίες παιχνιδιών που υλοποιούνται μέσω ψηφιακής τεχνολογίας. Αναφέρεται σε παιχνίδια που τρέχουν σε κλασικές μεγάλες παιχνιδομηχανές (arcade), εξειδικευμένες κονσόλες (π.χ. playstation), προσωπικούς ΗΥ, φορητές συσκευές (π.χ. gameboy), παιχνίδια κινητών τηλεφώνων και εξειδικευμένες εφαρμογές (π.χ. ρολόγια χειρός). Σήμερα, οι όροι βιντεοπαιχνίδι (video games) και παιχνίδι υπολογιστή θεωρούνται συνώνυμοι καθώς τα όρια μεταξύ των αντίστοιχων τεχνολογιών έχουν γίνει δυσδιάκριτα. Από τη δεκαετία του 1990, διαγραφόμενη τάση είναι το edutainment (education + entertainment) και συνήθως υπάρχει με τη μορφή των ηλεκτρονικών παιχνιδιών ψυχαγωγίας που έχουν εκπαιδευτικό προσανατολισμό. Η βιομηχανία των ηλεκτρονικών παιχνιδιών βρίσκεται σε συνεχή άνοδο με έσοδα δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ ένα ευρύτατο φάσμα χρηστώνκαταναλωτών ανήκει στις νεότερες ηλικίες .Δεδομένου ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια συχνά αποτελούν την πρώτη επαφή και το μέσο εξοικείωσης των μικρών παιδιών με την τεχνολογία (συνήθως εκτός σχολικού περιβάλλοντος), η εργασία αυτή εξετάζει τα βασικά χαρακτηριστικά των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και διερευνά τις επιδράσεις χρήσης τους στα παιδιά. ΤΥΠΟΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια γίνονται όλο και περισσότερο σύνθετα και μπορούν να διακριθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: παιχνίδια που απαιτούν οπωσδήποτε μια μηχανή (π.χ. παιχνίδια προσομοίωσης, παιχνίδια δράσης, παιχνίδια περιπέτειας) και παιχνίδια όπου η μηχανή αποτελεί μόνο το τεχνικό υπόβαθρο (συμπεριλαμβάνονται παιχνίδια που προϋπήρχαν των ΗΥ όπως παιχνίδια στρατηγικής, παιχνίδια ρόλων, εκπαιδευτικά παιχνίδια) (Κόμης, 2004). Παρακάτω παρουσιάζονται σύντομα βασικοί τύποι των ηλεκτρονικών παιχνιδιών (Κεκές, 2002; Κόμης, 2004), επισημαίνοντας το γεγονός ότι σε αρκετές περιπτώσεις τα όρια μεταξύ των διαφορετικών τύπων είναι δυσδιάκριτα, καθώς υπάρχουν αρκετά κοινά στοιχεία. Στην εποχή των πολυμέσων τα όρια ανάμεσα στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τα υπόλοιπα προγράμματα πληροφορικής δεν είναι ούτε προφανή, ούτε ευδιάκριτα. Παιχνίδια προσομοίωσης Η έμφαση βρίσκεται στο να ‘βιώσουν’ οι παίκτες εμπειρίες από τον πραγματικό κόσμο συμμετέχοντας ενεργά στην εικονική τους αναπαράσταση (συχνά βιώνουν την εμπειρία ως εναλλακτική πραγματικότητα, όπου έχουν ελευθερία για προσωπική δράση και λήψη αποφάσεων). Η προσομοίωση μπορεί να είναι αθλητική, πτήσης, αγώνα ταχύτητας ή σύνθετου συστήματος (π.χ. προσομοίωση δημιουργίας μιας ολόκληρης πόλης). Παιχνίδια δράσης Τα παιχνίδια δράσης (arcade) αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο τμήμα της αγοράς, συναντώνται συνήθως στις αίθουσες των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και των μικρών φορητών παιχνιδοσυσκευών. Η δράση έγκειται στην επίτευξη ενός τελικού στόχου (π.χ. εύρεση θησαυρού, 58

καταστροφή εχθρού), ο παίκτης θα χρειαστεί να ξεπεράσει προβληματικές καταστάσεις και τα γρήγορα αντανακλαστικά βοηθούν στην επιτυχία. Παιχνίδια περιπέτειας Ο παίκτης πρέπει να αντιμετωπίσει καταστάσεις όπου συνήθως δεν υπάρχει καθόλου δράση και μέσω μιας διαδικασίας ερωτήσεων-απαντήσεων προχωρεί σταδιακά προς το στόχο (που δεν είναι απαραίτητα γνωστός εκ των προτέρων). Στα αλληλεπιδραστικά παιχνίδια περιπέτειας ο παίκτης είναι ταυτόχρονα και δημιουργός του παιχνιδιού, στα πλαίσια που θέτουν οι κατασκευαστές. Παιχνίδια στρατηγικής Στα πλαίσια ενός σεναρίου επιβίωσης, επικράτησης ή ανάπτυξης (ή συνδυασμού αυτών), ο παίκτης καλείται να σχεδιάσει, να προγραμματίσει και να εφαρμόσει μια πετυχημένη στρατηγική δράση για την επίτευξη ενός σκοπού. Επίσης, το σύνολο των παιχνιδιών στρατηγικής έχει προσαρμοστεί πλέον από την πληροφορική έτσι ώστε το ηλεκτρονικό αντίγραφο (π.χ. σκάκι, τάβλι) να προσφέρει επιλογές και πληροφορίες για την εξέλιξή του που δεν ήταν δυνατές πριν τη χρήση ΗΥ. Παιχνίδια ρόλων Στην πλειονότητά τους είναι παιχνίδια περιπέτειας στα οποία κάθε παίκτης ταυτίζεται με ένα χαρακτήρα /ρόλο και η εξέλιξη του παιχνιδιού συνίσταται από την αλληλεπίδραση των διαφορετικών χαρακτήρων, με προκαθορισμένους κανόνες. Οι παίκτες μπορούν σταδιακά να αποκτήσουν εμπειρίες, γνώσεις και δεξιότητες αλληλεπιδρώντας με τον εικονικό κόσμο, στα πλαίσια ενός σεναρίου. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας επιτρέπει τη διεξαγωγή της δράσης και σε πραγματικό χρόνο και τη συνεργασία-συμμετοχή περισσότερων παικτών στο ίδιο παιχνίδι. Εκπαιδευτικά παιχνίδια Αν και όλοι οι προηγούμενοι τύποι μπορεί να έχουν εκπαιδευτικές ιδιότητες, τα εκπαιδευτικά παιχνίδια, τα οποία μπορεί να θεωρηθούν ως ξεχωριστή υποκατηγορία των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, συνιστούν εκπαιδευτικό λογισμικό που εκμεταλλεύεται την πτυχή ‘παιχνίδι του υπολογιστή’ ή γενικότερα τη θετική στάση των παιδιών απέναντι στο παιχνίδι προκειμένου να πραγματοποιηθούν ευκολότερα εκπαιδευτικοί στόχοι (Κόμης 2004), όπως εξοικείωση με γράμματα, αριθμούς, ανάπτυξη δεξιοτήτων. Παιχνίδια δικτύου Αποτελούν μια ευρύτερη κατηγορία ηλεκτρονικών παιχνιδιών και βρίσκονται υπό αλματώδη ανάπτυξη (και λόγω της εξέλιξης του διαδικτύου). Τα πιο γνωστά είναι τα MUDs (Multi-User Dungeons/ Dimensions) όπου συμμετέχουν παίκτες από όλο τον κόσμο. Οι παίκτες συνδέονται στα MUDs προκειμένου να διερευνήσουν ένα συγκεκριμένο χώρο σύμφωνα με τους εκάστοτε κανόνες, έχουν τη δυνατότητα να εξερευνήσουν επικίνδυνους τόπους, να λύσουν γρίφους ή ακόμη να δημιουργήσουν δικούς τους χώρους, περιγραφές και στοιχεία (Κούρτη, 2003). ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ Μεταξύ των βασικών χαρακτηριστικών των ηλεκτρονικών παιχνιδιών συμπεριλαμβάνονται η πρόκληση, η φαντασία και η περιέργεια . Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ανήκουν στην κατηγορία των ενεργητικών περιβαλλόντων που προκαλούν την ενασχόληση και θα πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιον τρόπο ώστε να περιέχουν χαρακτηριστικά όπως (Jones, 1998): δραστηριότητες που πρέπει να ολοκληρωθούν, δραστηριότητες με καθαρούς στόχους και με άμεση ανατροφοδότηση, δραστηριότητες που να προκαλούν τη συγκέντρωση, εξάσκηση και ανάπτυξη της αίσθησης του ελέγχου των ενεργειών του χρήστη. Τα χαρακτηριστικά αυτά συνδυάζονται με τα κύρια χαρακτηριστικά των ηλεκτρονικών παιχνιδιών που είναι: • Στόχοι (τα παιχνίδια σχεδιάζονται για κάποιο σκοπό) 59

• Κανόνες (για διευκόλυνση αλληλεπίδρασης με τον παίκτη) • Αποτελέσματα και ανατροφοδότηση (η άμεση ανατροφοδότηση με επιβράβευση της απόδοσης λειτουργεί ως κίνητρο για τους παίκτες) • Σύγκρουση /ανταγωνισμός (π.χ. μεταξύ παίκτη-ΗΥ ή μεταξύ παικτών) • Αλληλεπιδραστικότητα (ενεργός ρόλος παίκτη) • Στοιχείο πρόκλησης (αβεβαιότητα επίτευξης στόχου, τα ποικίλα επίπεδα δυσκολίας αποτελούν αυξανόμενη πρόκληση για τους παίκτες) • Στοιχείο διασκέδασης και κινήτρου • Αναπαράσταση ιστορίας – σενάριο – εξελιγμένα γραφικά (με παραστατικά χρώματα και κίνηση). Για παράδειγμα, το παιχνίδι θα πρέπει να έχει συγκεκριμένους κανόνες τους οποίους θα μπορεί να χρησιμοποιήσει ο χρήστης ώστε να φέρει εις πέρας τους στόχους που έχουν τεθεί. Επίσης θα πρέπει να υπάρχουν καθαρά κριτήρια αξιολόγησης των προσπαθειών έτσι ώστε ο χρήστης να γνωρίζει την πρόοδό του κάθε στιγμή. Ορισμένα χαρακτηριστικά των ηλεκτρονικών παιχνιδιών μπορεί να ερμηνευθούν ή να λειτουργήσουν θετικά ή αρνητικά. Για παράδειγμα, το χαρακτηριστικό αρκετών παιχνιδιών να επιτρέπουν μια ποικιλία από πιθανές αντιδράσεις εκ μέρους των παιδιών-παικτών, ένα στοιχείο που καθορίζει το επίπεδο της γνωστικής απαίτησης του παιχνιδιού. Μπορεί να κυμαίνεται από απλού τύπου προσφερόμενες επιλογές (π.χ. τύπου ναι/όχι, όπου οποιαδήποτε άλλη αντίδραση του παίκτη δεν παράγει τίποτα) έως πολύπλοκες όπου τα παιδιά πληκτρολογούν μηνύματα (που μπορούν να παράγουν κάποιες απαντήσεις από τον ΗΥ) ή προβλήματα επιλυόμενα με αρκετούς τρόπους ,διαδικασίες ερμηνευμένες θετικά. Υπό την αρνητική σκοπιά, μπορούμε να πούμε ότι οι ‘προκαθορισμένες’ φιγούρες των προσφερόμενων απαντήσεων (που αντιπροσωπεύουν την εσωτερική δομή και πολυπλοκότητα σκέψης του προγραμματιστή) μπορεί να περιορίσουν τη φαντασία των παιδιών. Επίσης ένα χαρακτηριστικό των ηλεκτρονικών παιχνιδιών που μπορεί να ερμηνευθεί θετικά ή αρνητικά είναι η δύναμή τους να παρέχουν κίνητρο. Το κίνητρο ή η θέληση να συνεχίσουν τα παιδιά το παιχνίδι είναι αποτέλεσμα μιας σειράς ψυχολογικών διεργασιών: τα παιχνίδια προτρέπουν ικανοποίηση, επιθυμία, θυμό, απορρόφηση, ενδιαφέρον, ενθουσιασμό, διασκέδαση και περηφάνια στην επίτευξη κάποιου στόχου . Σε πολλά παιχνίδια το δυνατό κίνητρο είναι η ‘κυριαρχία/ εξουσία’ (mastery) του ΗΥ/ λογισμικού. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην περίπτωση ενός καλά σχεδιασμένου παιχνιδιού με μαθησιακούς στόχους ή αρνητικά στην αντίθετη περίπτωση, οδηγώντας στην εξάρτηση. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Ο σημαντικός ρόλος που παίζουν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια στην κουλτούρα των παιδιών και των εφήβων και η έλξη που ασκούν σ’αυτές τις ηλικίες έχει επισημανθεί από αρκετούς ερευνητές (π.χ. Kafai, 2001; Facer, 2003). Αναφορικά με τη χρήση τους ως εκπαιδευτικών εργαλείων, εικάζεται ότι μπορούν να υποστηρίξουν καινοτόμα μοντέλα μάθησης, όπως η μάθηση μέσω της πράξης (learning-by-doing), να ευνοήσουν την ανάπτυξη γνωστικών δεξιοτήτων, την καλλιέργεια φαντασίας και την εξοικείωση με την τεχνολογία των υπολογιστών (Prensky, 2001; Facer, 2003). Υποστηρίζεται ότι τα παιχνίδια αποτελούν δυναμικά περιβάλλοντα μάθησης επειδή κάνουν δυνατή τη δημιουργία εικονικών κόσμων και η δράση του χρήστη σε τέτοιους κόσμους μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη αποτελεσματικών κοινωνικών πρακτικών, δυναμικών ταυτοτήτων, κοινών αξιών και τρόπων σκέψης . Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορεί να βοηθήσουν στην ανάπτυξη γνωστικών λειτουργιών και δεξιοτήτων, όπως : • • • •

Ανάπτυξη ανακλαστικών - οπτικοκινητικός συντονισμός Παράλληλη επεξεργασία της πληροφορίας Συγκέντρωση της προσοχής Παρατηρητικότητα 60

• • • • •

Ικανότητα επίλυσης προβλημάτων Επικοινωνία Φαντασία Ενεργητικότητα Φιλική αντιμετώπιση της τεχνολογίας.

Έρευνες από την αναπτυξιακή ψυχολογία υποστηρίζουν ότι τα καλά ηλεκτρονικά παιχνίδια προσφέρουν δυναμικές ευκαιρίες για ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων καθώς εμπλέκουν τους παίκτες σε διαδικασίες όπως κατανόηση και αναπαράσταση του προβλήματος, συγκέντρωση και οργάνωση σχετικών πληροφοριών, κατασκευή και διαχείριση σχεδίου δράσης/ στρατηγικής, έλεγχο υποθέσεων και λήψη αποφάσεων (Whitebread, 1997). Για παράδειγμα, οι χρήστες θα πρέπει να αναγνωρίσουν τις διαφορετικού τύπου πληροφορίες (π.χ. γραφικά, σύμβολα, ήχους) που παρουσιάζονται, να τις επεξεργαστούν και να προσδιορίσουν τι είναι αναγκαίο για την επίλυση του προβλήματος. Τα παιχνίδια περιπέτειας ως παραδείγματα σχετικά δομημένου παιχνιδιού, ενδέχεται να υποστηρίξουν τη γνωστική ανάπτυξη. Επίσης, παιχνίδια που απαιτούν τη συλλογή πληροφοριών και κατάστρωση ενός σχεδίου προκειμένου να επιλυθεί ένα πρόβλημα, μπορεί να βοηθήσουν στη μεταφορά-εφαρμογή γνώσεων και δεξιοτήτων από μια κατάσταση σε μια άλλη (ζητούμενη διαδικασία στην εκπαίδευση). Παράλληλα με τις θετικές επιδράσεις, υπάρχει έντονος προβληματισμός για τη χρήση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, από κοινωνιολόγους, ψυχολόγους, εκπαιδευτικούς και γονείς. Όσον αφορά στην ψυχολογία των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, οι παίκτες μπαίνουν σε έναν ιδιαίτερο κόσμο εμπνευσμένο από τους προγραμματιστές, μπορεί να ταυτιστούν με χαρακτήρες/ ρόλους και να δράσουν (διαδικασίες διαφορετικές από την απλή παρακολούθηση μιας ταινίας). Πολλοί χρήστες ιδιοποιούνται τις εικόνες του παιχνιδιού για να σκεφτούν πάνω στον ίδιο τους τον εαυτό, με συνέπεια ο ΗΥ να μετατρέπεται σε μοντέλο για την κατανόηση της ζωής και των σχέσεων (με απρόβλεπτες πολιτισμικές συνέπειες). Οι αρνητικές επιδράσεις αφορούν κυρίως στην κοινωνική συμπεριφορά, στον κίνδυνο αύξησης της βίαιης συμπεριφοράς (συνεχής ενασχόληση με παιχνίδια που έχουν επιθετικό περιεχόμενο), στη σταδιακή απευαισθητοποίηση στη βία, στον κίνδυνο εξάρτησης, στον περιορισμό της φαντασίας (οι προκατασκευασμένες εικόνες των παιχνιδιών ΗΥ την περιορίζουν), στις σεξιστικές απόψεις και τα ρατσιστικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, η επιθετικότητα ενισχύεται μέσω συχνής επανάληψης και αμοιβής της βίαιης συμπεριφοράς στο ηλεκτρονικό παιχνίδι. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Οι προϋποθέσεις που θα πρέπει να πληρούνται για την εφαρμογή των ηλεκτρονικών παιχνιδιών στην τάξη, είναι ένας συνδυασμός του περιεχομένου των ηλεκτρονικών παιχνιδιών καθώς και των βασικών αρχών διαχείρισης μιας τάξης, οι οποίες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη σχεδίαση-ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού ηλεκτρονικού παιχνιδιού (Μαραγκός & Γρηγοριάδου, 2004). Σύμφωνα με τους McFarlane et al. (2002) θα πρέπει να δίνεται προσοχή σε χαρακτηριστικά όπως ακρίβεια περιεχομένου, προκαθορισμένα σενάρια (π.χ. να στηρίζονται στο αναλυτικό πρόγραμμα), πληροφορίες για τον εκπαιδευτικό, ήχος, προοδευτικότητα δυσκολίας, πρόκληση για συνεργασία και πραγματικός κόσμος (το περιεχόμενο να αντανακλά πραγματικές καταστάσεις). Ορισμένοι ερευνητές (Shaffer et al, 2005) επισημαίνοντας το πόσο σημαντική είναι η μεταφορά γνώσεων και δεξιοτήτων από ένα πλαίσιο σε κάποιο άλλο, διερευνούν το πώς οι εμπειρίες παιδιών που αποκτήθηκαν μέσω περιβαλλόντων ηλεκτρονικών παιχνιδιών μπορούν να μεταφερθούν σε άλλα πλαίσια, όπως αυτό της σχολικής τάξης. Τα σημερινά παιδιά είναι διαφορετικά από όλες τις προηγούμενες γενιές επειδή μεγαλώνουν ‘συνδεδεμένα’ με τον κόσμο των ψηφιακών συσκευών, όπως ο υπολογιστής και άλλες φορητές 61

συσκευές.Προτείνεται τα σχολεία να ενσωματώσουν τις τεχνολογικές εμπειρίες των παιδιών (αντί να τις θεωρούν επιζήμιες) και οι εκπαιδευτικοί να σχεδιάζουν το μαθησιακό περιβάλλον χρησιμοποιώντας τη γλώσσα (ψηφιακή γλώσσα ΗΥ) των παιδιών. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι ουσιώδης για την έκβαση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν, για παράδειγμα, να εντάξουν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια με άλλες (εκτός ΗΥ) ανοικτές δραστηριότητες που θα αποτελέσουν κίνητρο για τα παιδιά, για επικοινωνία και ανάπτυξη άλλων δεξιοτήτων. Είναι γεγονός ότι ενώ αρκετοί εκπαιδευτικοί προσπαθούν να κατακτήσουν δεξιότητες στα νέα τεχνολογικά μέσα, πολλά παιδιά αισθάνονται άνετα με την ψηφιακή τεχνολογία. Για την αποτελεσματική αξιοποίηση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών (αλλά και άλλου τύπου προγραμμάτων) στην τάξη, είναι απαραίτητο οι εκπαιδευτικοί να έχουν τις βασικές τεχνολογικές γνώσεις, αυτοπεποίθηση και κυρίως να κατανοούν τη φιλοσοφία και την παιδαγωγική ένταξης των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Τα θετικά Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι διασκεδαστικά και αναπτύσσουν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία. Βοηθούν το παιδί εξοικειώνεται με την τεχνολογία. Αυξάνουν την αυτοπεποίθησή του, αφού του δίνουν τη δυνατότητα του ελέγχου. Αναπτύσσουν την ικανότητα απομνημόνευσης του παιδιού. Ορισμένα παιχνίδια, που ενσωματώνουν διαφορετικές Γλώσσες, αναδεικνύουν τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των πολιτισμών, δηλαδή αποτελούν χρήσιμα εκπαιδευτικά εργαλεία και μεθόδους ομαλής κοινωνικοποίησης. Τα αρνητικά Η υπερβολική έκθεση σε βίαια βιντεοπαιχνίδια μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική συμπεριφορά του παιδιού. Μην μπερδεύετε, όμως, τα βίαια παιχνίδια με τα παιχνίδια, για παράδειγμα, στρατηγικής. Πολλοί πιστεύουν πως τα βιντεοπαιχνίδια μπορούν να προκαλέσουν εθισμό στα παιδιά. Ο εθισμός αυτός είναι πιθανό να οδηγήσει σε προβλήματα υγείας και καταναλωτικής συμπεριφοράς, καθώς και κακή επίδοση στο σχολείο. Βέβαια, για να φτάσει ένα παιδί να εθιστεί, υπεύθυνος θα είναι ο γονιός που δεν ασχολείται και δεν έχει τον έλεγχο του παιδιού του, και όχι το παιχνίδι. Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μαζί με την τηλεόραση αποτελούν το δεύτερο παράγοντα πρόκλησης παχυσαρκίας, μετά την κατανάλωση πρόχειρου φαγητού.

62

Γ. Αυτισμός και Νέες Τεχνολογίες Σήμερα ο αυτισμός αναγνωρίζεται ως διάχυτη διαταραχή της ανάπτυξης με βιολογικό υπόβαθρο και από διαταραχές στην επικοινωνία και στις δεξιότητες κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Jordan and Powell 1995). Οι μαθητές με αυτισμό καταφεύγουν σε μοναχικές δραστηριότητες και δεν ανταποκρίνονται όταν τους ζητείται να επικοινωνήσουν. Επίσης δεν αλληλοεπιδρούν με τους συμμαθητές τους, όχι γιατί δε θέλουν αλλά γιατί δεν μπορούν. Γνωρίζουμε ότι ο αυτισμός δε θεραπεύεται, και συνοδεύει το άτομο σε όλη του τη ζωή, επηρεάζοντας την αντίληψη, τη σκέψη και τη συμπεριφορά του. Από άτομο σε άτομο παρουσιάζει διαφορετικού βαθμού σοβαρότητα και γι’ αυτό χρησιμοποιείται ο όρος «διαταραχές του αυτιστικού φάσματος». Ποικίλει η νοητική ικανότητα από άτομο σε άτομο και μπορεί να συνυπάρχει με καθυστέρηση και με σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες. Η διάγνωση μπορεί να γίνει πρώιμα γιατί ανακόπτεται η φυσιολογική εξελικτική πορεία του παιδιού και έτσι μπορούμε να παρέμβουμε έγκαιρα. Η διάγνωση στηρίζεται στους τομείς της κοινωνικοποίησης και δημιουργίας σχέσεων, στην επικοινωνία και στη σκέψη, στη μάθηση, στο παιχνίδι και στα ενδιαφέροντα του παιδιού. Θετική προσφορά των υπολογιστών Η Πληροφορική είναι ένας νέος τομέας εκπαίδευσης στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών της Γενικής Αγωγής. Η ανάγκη για τη διδασκαλία γνώσεων και δεξιοτήτων για τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή ως μέσο εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας των παιδιών με ειδικές ανάγκες είναι αναγνωρισμένη. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής προσφέρει τη δυνατότητα εισαγωγής του μαθητή με αυτισμό σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον που είναι προβλέψιμο και δεν περιέχει κοινωνικά ερεθίσματα. Με αυτόν τον τρόπο, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής βοηθά το μαθητή με αυτισμό να διατηρήσει την προσοχή και συγκέντρωση του σε μία δραστηριότητα. Επίσης, μπορεί να προσφέρει στους πιο ικανούς μαθητές με αυτισμό διόδους «ασφαλέστερης» γραπτής επικοινωνίας με άλλους ανθρώπους που βρίσκονται πολύ μακριά τους. Όπως υποστηρίζουν οι Jordan & Powell (1997), «οποιοδήποτε άτομο με αυτισμό, είτε παιδί είτε ενήλικας, μπορεί να αισθανθεί άνετα με τους υπολογιστές και μπορεί να αναπτύξει καλή σχέση με κάποιον άλλο που δουλεύει στον υπολογιστή μαζί του» (σελ.170-171). Τα πλεονεκτήματα του υπολογιστή μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω: - Διαμορφώνουν οριοθετημένες συνθήκες - Περιορίζουν τα αισθητηριακά ερεθίσματα - Έχουν προβλέψιμη και «νομοταγή» «συμπεριφορά» και άρα είναι ελέγξιμες συσκευές - Δεν τιμωρούν τις λανθασμένες απαντήσεις - Είναι ένα εκπαιδευτικό μέσο που επιδέχεται περαιτέρω βελτίωση - Δίνουν τη δυνατότητα μη-λεκτικής ή λεκτικής έκφρασης - Οι υπολογιστές είναι σταθεροί στη "συμπεριφορά τους". Ένα παιδί νιώθει να απειλείται λιγότερο, όταν διορθώνεται από τον υπολογιστή, απ' ότι από το δάσκαλο ή το γονέα.

- Τα προγράμματα μπορεί να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές. Μπορεί να επιτευχθεί επανάληψη της μάθησης και ενδυνάμωση της προηγούμενης μάθησης.

- Τα περισσότερα παιδιά βρίσκουν ότι είναι σχετικά εύκολο να χειριστεί κανείς τους υπολογιστές, μόλις του δοθεί η βασική βοήθεια. Φαίνεται να έχουν την "έβδομη αίσθηση" την οποία δεν κατέχουν οι προηγούμενες γενιές.

- Πολλά προγράμματα είναι πολυαισθητηριακά, δηλαδή συμπεριλαμβάνουν το οπτικό, ακουστικό και κιναισθητικό στοιχείο, απαραίτητα για την ανάπτυξη δεξιοτήτων στον γλωσσικό 63

και μαθηματικό αλφαβητισμό.

- Πολλά παιδιά ανακαλύπτουν ένα νέο κίνητρο μάθησης, όταν απογοητεύονται ή αισθάνονται ότι απειλούνται από την άμεση διδασκαλία.

- Οι απαντήσεις δίνονται άμεσα. Αυτό μπορεί να μειώσει το ποσοστό λαθών.

- Η εκμάθηση του χειρισμού του υπολογιστή ή το "φόρτωμα" προγραμμάτων μπορεί να βοηθήσει στην κατάκτηση επάλληλης σκέψης (sequential thinking).

- Πολλά παιδιά θεωρούν ευκολότερο να διαβάσουν ένα κείμενο στην οθόνη του υπολογιστή απ' ότι ένα δικό τους γραπτό κείμενο.

- Οι πληροφορίες μπορούν να τυπωθούν και να σωθούν. Τα παιδιά αισθάνονται περήφανα με την παρουσίαση των εργασιών τους.

- Οι υπολογιστές και τα προγράμματα μπορούν να προσαρμοστούν στις ατομικές ανάγκες και δυσκολίες του κάθε παιδιού. Π. χ. κατάλληλα τροποποιημένα πληκτρολόγια, ειδικοί ποντίκια, προγράμματα προσαρμοσμένα στις ατομικές ανάγκες.

- Τα διδακτικά προγράμματα προσφέρουν άμεση πληροφόρηση στο μαθητή για το αποτέλεσμα της κάθε δράσης του και θετική ενίσχυση σε κάθε σωστή απάντηση.

- Ο υπολογιστής είναι ακούραστος. Δεν αντιδρά αρνητικά όταν του ζητηθεί να επαναλάβει πληροφορίες ή δραστηριότητες.

- Ο υπολογιστής έχει τη δυνατότητα να προάγει την κοινωνική αποδοχή στα άτομα με ΜΔ, καθώς τους δίνει τη δυνατότητα να παράγουν έργο χωρίς το στίγμα της υποχώρησης (stigma of Withdrawal) και χωρίς να υπάρχει επιπρόσθετη στήριξη από το δάσκαλο στην τάξη.

- Η ιδιωτική φύση της διάδρασης ανάμεσα στον υπολογιστή και το παιδί υποβοηθάει στη δημιουργία ενός φιλικού περιβάλλοντος, στο οποίο το παιδί μπορεί να εκφραστεί αυθόρμητα, να ρισκάρει χωρίς το φόβο της γελοιοποίησης και του λάθους. Αρνητικά του υπολογιστή Ο υπολογιστής δεν πρέπει να χαρακτηριστεί ως πανάκεια για την επίλυση των μαθησιακών προβλημάτων. Όπως υποστηρίζουν οι Ράπτης & Ράπτη (2001), Στασινός (1987), WilkinsonTilbrook (1995) παράλληλα με τις πολλές δυνατότητες, ο υπολογιστής έχει και κάποιες λειτουργικές ιδιότητες που συνθέτουν το πρόβλημα των αδυναμιών του. Τα λεκτικά μηνύματα που προσλαμβάνει κανείς από τον υπολογιστή δεν είναι παρά μονότονοι ρυθμοί (Στασινός, 1987), και έτσι δεν έχουν την ανθρώπινη αμεσότητα που χαρακτηρίζουν τα χαρακτηριστικά των ανθρώπινων σχέσεων στη φυσική τους διάσταση. Είναι μια "τεχνητή ομιλία" από την οποία λείπει η αμεσότητα και ο αυθορμητισμός, καθώς λειτουργεί χωρίς συνείδηση και συναισθηματικούς τόνους. Δεν μπορεί να καλύψει λοιπόν την ανθρώπινη ανάγκη "ενός ζεστού χαμόγελου επιβράβευσης", ανάγκη που είναι ιδιαίτερα αυξημένη στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, ούτε μπορεί να υποκαταστήσει την προσωπικότητα του δασκάλου. Ένα άλλο εξίσου σημαντικό πρόβλημα είναι η επιλογή λογισμικού καθώς υπάρχουν προγράμματα που δεν προάγουν καθόλου τη διαδικασία μάθησης (Wilkinson-Tilbrook,1995, Σιμάτος,1995). Αυτή η ανάγκη μπορεί να θεωρηθεί παρόμοια με εκείνη της αγοράς καινούριων υποδημάτων. Αν, για παράδειγμα, το μέγεθος των υποδημάτων είναι μεγαλύτερο από το απαιτούμενο στο συγκεκριμένο άτομο, υπάρχει το ενδεχόμενο να πέσει. Αν είναι μικρότερο, τότε ίσως να δημιουργηθούν πληγές στα πόδια του. Το προσδιοριστικό αυτό παράδειγμα καταδεικνύει την ανάγκη της συνεχούς ενημέρωσης και παρακολούθησης από το δάσκαλο των εξελίξεων στον τομέα του εκπαιδευτικού λογισμικού καθώς επίσης και στην ανάγκη να δοκιμάζονται πρώτα τα εργαλεία και οι σχετικές εφαρμογές πριν εφαρμοστούν σταπαιδιά.

64

Προσαρμογή στον αυτισμό Τα άτομα με αυτισμό φαίνεται να έχουν μονοτροπικά συστήματα ενδιαφέροντος: Η προσοχή τους τείνει να εστιάζει σε μεμονωμένα αντικείμενα που τα βλέπουν σαν μέσα από μια σήραγγα, απομονωμένα από το περιβάλλον πλαίσιο. Οι υπολογιστές είναι ένα ιδανικό μέσο για να μπεί κανείς σε αυτό τον κόσμο, γιατί επιτρέπουν την αλληλεπίδραση, με το να αφήνουν τους άλλους να μπουν στη σήραγγα προσοχής του ατόμου. Τα εξωτερικά γεγονότα μπορούν εύκολα να αγνοηθούν κατά την εστίαση σε μια οθόνη υπολογιστή, καθώς η περιοχή συγκέντρωσης περιορίζεται από τα όρια της οθόνης. Η μικρή περιοχή εστίασης μπορεί να εξηγήσει το γιατί τα άτομα με αυτισμό μπορούν να ανεχθούν μεγαλύτερη είσοδο ερεθισμάτων μέσω του υπολογιστή, από αυτή που μπορούν να ανεχθούν οπουδήποτε αλλού. Για την εκπαίδευση του μαθητή με αυτισμό είναι πιθανό να γίνουν προσαρμογές των υπολογιστών που θα χρησιμοποιηθούν. Αν και τα παιδιά αυτά συνήθως δεν παρουσιάζουν σοβαρά κινητικά προβλήματα, ωστόσο μπορεί να απαιτούνται κάποιες προσαρμογές για μερικά παιδιά: α) μείωση του ήχου, β) μείωση των στοιχείων της οθόνης, γ) οθόνη αφής, δ) «ποντίκια» μεγαλύτερα σε μέγεθος από το συνηθισμένο, ε) εξωτερικούς μεγάλους διακόπτες και στ) ρυθμίσεις στο λειτουργικό σύστημα του υπολογιστή (π.χ. ο εκπαιδευτικός να μπορεί να ρυθμίσει τον υπολογιστή ώστε να μην χρειάζεται διπλό αλλά μονό «κλικ» για να ανοίγουν τα προγράμματα). Για τη διδασκαλία χειρισμού του υπολογιστή ο εκπαιδευτικός πρέπει, όσο το δυνατόν, να χρησιμοποιήσει υλικό με ρεαλιστικό χαρακτήρα, επιλέγοντας δραστηριότητες που υλοποιούνται πρώτα στον χώρο της τάξης και μετά εμφανίζονται στην οθόνη του υπολογιστή. Αυτό θα βοηθήσει το μαθητή να κατανοήσει ότι η οθόνη του υπολογιστή και το περιεχόμενό της αφορά την απεικόνιση του πραγματικού κόσμου και όχι κάτι εξωπραγματικό. Για την εκμάθηση της χρήσης των προγραμμάτων και των προσφερόμενων εργαλείων τους, οι οπτικοποιημένες οδηγίες με τη μορφή βιβλίου ή πίνακα που θα βρίσκονται πάντα κοντά στο μαθητή, είναι ιδιαίτερα βοηθητικές, αφού ο μαθητής έχει τη δυνατότητα να τις συμβουλεύεται σε κάθε στάδιο επαφής του με τον υπολογιστή. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να σχεδιάζει κάθε φορά τις δραστηριότητες έτσι ώστε να κινούν το ενδιαφέρον του μαθητή και να τον βοηθούν να γενικεύει τις αποκτημένες γνώσεις του. Για τον σκοπό αυτό, είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να δίνει περιστασιακά στο μαθητή δραστηριότητες, που να εμπεριέχουν προβληματικές καταστάσεις (Maddock, 1997). �Τέχνασμα παρακώλυσης ενεργειών (sabotage): Για παράδειγμα, ο μαθητής που έχει γνωρίσει τα εργαλεία του ηλεκτρονικού υπολογιστή και τη λειτουργία τους, κάθεται μπροστά στον υπολογιστή, πατάει το κουμπί εκκίνησης αλλά όταν ξεκινά η λειτουργία του διαπιστώνει ότι η οθόνη εξακολουθεί να είναι σκοτεινή και δεν λειτουργεί. �Εσκεμμένο λάθος (error): Για παράδειγμα, ο μαθητής κάθεται μπροστά στον υπολογιστή, πατάει το κουμπί εκκίνησης αλλά όταν ξεκινά η λειτουργία του διαπιστώνει ότι στη θέση του ποντικιού υπάρχει ένα αυτοκινητάκι που μπορεί να κινηθεί πάνω στο τραπέζι αλλά δεν μπορεί να κινήσει τίποτα πάνω στην οθόνη. �Παράλειψη (omission): Για παράδειγμα, ο μαθητής ξεκινά τη λειτουργία του υπολογιστή αλλά πάνω στην επιφάνεια εργασίας δεν βλέπει κανένα εικονίδιο. �Επιλογή (choice): Για παράδειγμα, ο μαθητής γράφει κείμενο με τον επεξεργαστή κειμένου και ο εκπαιδευτικός του ζητά να το αποθηκεύσει σε υπάρχοντα φάκελο. Στο αρχείο βρίσκει δυο διαφορετικούς φακέλους. Ο ένας γράφει το όνομα του μαθητή και ο άλλος τον τίτλο του 65

κειμένου. Ο μαθητής καλείται να επιλέξει σε ποιον φάκελο προτιμά να τοποθετήσει στο κείμενό του. Αξίζει να τονιστεί ότι ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να φροντίσει ώστε η ενασχόληση με τον υπολογιστή να μην μετατραπεί σε μία εμμονή. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να έχει σαφή χρονικά περιθώρια και εναλλαγή σειράς στη χρήση από άλλους μαθητές. Ακόμη, ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή σαν μέσο επιβράβευσης μιας επιθυμητής συμπεριφοράς των μαθητών με αυτισμό. Συνοψίζοντας, η εξοικείωση με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή θεωρείται ένας σημαντικός τομέας εκπαίδευσης ατόμων με αυτισμό που μπορεί να αξιοποιηθεί ως ψυχαγωγική δραστηριότητα ή και προεπαγγελματική δεξιότητα.

66

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ PROJECT

1. Αποτελέσματα έρευνας στους μαθητές του σχολείου (Καταμέτρηση-αποτελέσματα: Βασιλική Σκοπέτου & Ντάρια Τουρόβσκα)

2. Επίσκεψη-ομιλία της εργοθεραπεύτριας κ.Νατσιοπούλου 3. Ζωγραφίζουμε τη μουσική

67

1. Ερωτηματολόγιο-έρευνα για το project της Α Λυκείου "Τέχνη και Ψυχολογία" Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από 80 μαθητές του σχολείου, 46 κορίτσια και 34 αγόρια, από όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου. Βγάλαμε τα αποτελέσματα χωριστά για κορίτσια και αγόρια, για να δούμε αν υπάρχει κάποια σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με το φύλο.

1. Η τέχνη και η ψυχολογία είναι έννοιες ασύνδετες μεταξύ τους Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα

Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ

Κορίτσια

Αγόρια

68

2. Ένας άνθρωπος μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματα του μέσα από την τέχνη Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα Κορίτσια

Αγόρια

69

3. Κάθε έργο τέχνης είναι ένας συναισθηματικός κόσμος, τόσο για τον καλλιτέχνη, όσο και για το θεατή Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα Κορίτσια

Αγόρια

70

4. Η αγαπημένη μου μουσική με κάνει να αισθάνομαι καλύτερα Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα

Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ

Κορίτσια

Αγόρια

71

5. Τα χρώματα γύρω μου επηρεάζουν την ψυχολογία μου Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα

Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ

Κορίτσια

Αγόρια

72

6. Η διακόσμηση του δωματίου μου εκφράζει τον ψυχολογικό μου κόσμο Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα Κορίτσια

Αγόρια

73

7. Όταν βλέπω ένα έργο ζωγραφικής μένω αδιάφορος/δε νιώθω τίποτα Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα Κορίτσια

Αγόρια

74

8. Όταν διαβάζω ένα ποίημα/λογοτεχνικό βιβλίο μένω αδιάφορος/δε νιώθω τίποτα Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα Κορίτσια

Αγόρια

75

9. Το σενάριο και η ατμόσφαιρα μιας ταινίας ή μιας θεατρικής παράστασης επηρεάζουν την ψυχολογία μου Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα Κορίτσια

Αγόρια

76

10.Ο τρόπος που χορεύω εκφράζει την ψυχολογική μου διάθεση Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα

Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ

Κορίτσια

Αγόρια

77

11.Όταν τραγουδάω εκφράζομαι Α. Συμφωνώ απόλυτα Δ. Διαφωνώ

Β. Συμφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα

Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ

Κορίτσια

Αγόρια

78

12.Όταν παίζω μουσική εκφράζομαι Α. Συμφωνώ απόλυτα Β. Συμφωνώ Δ. Διαφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα

Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ

Κορίτσια

Αγόρια

79

13.Όταν ζωγραφίζω εκφράζομαι Α. Συμφωνώ απόλυτα Δ. Διαφωνώ

Β. Συμφωνώ Ε. Διαφωνώ απόλυτα

Γ. Δε γνωρίζω/δεν απαντώ

Κορίτσια

Αγόρια

14.Ποιά τέχνη πιστεύεις ότι εκφράζει περισσότερο το συναισθηματικό σου κόσμο; Α. Μουσική / τραγούδι Β. Ζωγραφική/κατασκευές Γ. Χορός Δ. Θέατρο Ε. Κινηματογράφος ΣΤ. Φωτογραφία Ζ. Ποίηση / λογοτεχνία (γραπτός λόγος γενικά) 80

Η. Διακόσμηση / μόδα / design Θ. Άλλο (σημειώστε τι): _______________________________________________ Κορίτσια

Αγόρια

81

2. Επίσκεψη-ομιλία της εργοθεραπεύτριας κ.Νατσιοπούλου Στην αρχή του project, καλέσαμε στο σχολείο την κ. Κωνσταντίνα Νατσιοπούλου, εργοθεραπεύτρια στο Ειδικό Σχολείο Καλαμάτας, η οποία μας μίλησε για την εργοθεραπεία και τη θεραπευτική χρήση διαφόρων μορφών τέχνης σε άτομα με ειδικές ανάγκες/ικανότητες. Μερικές φωτογραφίες από την παρουσίαση που μας έκανε στην τάξη:

82

3. Ζωγραφίζουμε τη μουσική Για να μπούμε κι εμείς σε μια πιο βιωματική διαδικασία, δοκιμάσαμε να αποτυπώσουμε ζωγραφικά τα συναισθήματα που μας προκαλεί η μουσική, ακούγοντας κλασικά κομμάτια στην τάξη. Μερικά παραδείγματα: Ακούγοντας το Μπολερό του Ραβέλ:

83

Ακούγοντας τις "4 εποχές" του Βιβάλντι:

84