KANONSKO PRAVO I MEDICINA by Glas Koncila

S T U D I A

C A N O N I C A

C R O A T I C A

1. Ništavost ženidbe: procesne i supstantivne teme, J. Šalković (ur.), Zagreb, 2009. 2. J. Šalković, Obveze i prava vjernika laika (kann. 224-231). Poslanje i djelovanje, Zagreb, 2010. 3. Posebni sudski postupci i postupanja, J. Šalković (ur.), Zagreb, 2010. 4. Vjernici, društva, pokreti, J.Šalković (ur.), Zagreb, 2011. 5. Strukturalne pretpostavke sudske vlasti u Crkvi, J. Šalković (ur.), Zagreb, 2012.

Kanonsko pravo i medicina

Izabrana pitanja

I SB N 9 7 8 -9 5 3 -2 4 1 -4 0 6 -6

www.glas-koncila.hr

Cijena: 280,00 kn

Kanonsko pravo i medicina Izabrana pitanja

Zbornik radova Glas Koncila

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA Zbornik radova VI. međunarodnog znanstvenog simpozija crkvenih pravnika u Dubrovniku, 26. – 27. listopada 2012.

Izdavači Glas Koncila, Kaptol 8, Zagreb Hrvatsko kanonističko društvo, Kaptol 31, Zagreb Nakladnik Glas Koncila, Kaptol 8, 10000 Zagreb www.glas-koncila.hr; tel.: 01/4874 326; faks: 01/4874 328; http://knjizara.glas-koncila.hr; e-pošta: web-izlog@glas-koncila.hr Za nakladnika Ivan Miklenić Biblioteka Studia canonica croatica. Sv. 6. Urednik Josip Šalković Uredničko vijeće Marko Petrak, Josip Šalković, Nikola Škalabrin Znanstveno vijeće Klara Ćavar (Ancona), Zdenko Ilić (Đakovo), Ivan Jakulj (Split), Marko Petrak (Zagreb), Pero Pranjić (Sarajevo), Andrej Saje (Ljubljana), Josip Šalković (Zagreb), Nikola Škalabrin (Đakovo), Slavko Zec (Rijeka) Recenzenti Matija Berljak Juraj Brkan Jezično uređivanje Josip Sinjeri Korektura Olja Barščevski Darinka Murić Grafičko oblikovanje Blaženka Matić Tisak Denona, Zagreb Tiskano u studenomu 2013.

ISBN 978-953-241-406-6 CIP zapis dostupan u računalnom katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 856967 Sva prava pridržana. Nijedan dio knjige se ne smije umnažati, fotokopirati, reproducirati ni prenositi u bilo kojem obliku (mehanički, elektronički i sl.) bez prethodne pismene suglasnosti nakladnika.

Kanonsko pravo i medicina Izabrana pitanja

ZBORNIK RADOVA VI. MEĐUNARODNOG ZNANSTVENOG SIMPOZIJA CRKVENIH PRAVNIKA U DUBROVNIKU, 26. – 27. LISTOPADA 2012.

Zagreb, 2013.

Program

VI. međunarodni znanstveni simpozij crkvenih pravnika

Kanonsko pravo i medicina Izabrana pitanja

26. – 27. LISTOPADA 2012. DUBROVNIK, HOTEL »PETKA«, OBALA STJEPANA RADIĆA 38

PROGRAM ¬¬PETAK, 26. LISTOPADA 2012. 900 – 1030 1030 – 1100 1100 – 1200

1200 – 1300

▪ Otvaranje simpozija ▫ Riječ Božja u sakramentima iscjeljenja: pomirenje i bolesničko pomazanje (mr. T. Barščevski, Lavov) ▫ Nastanak, definicija i svrha kanonske pravne medicine (dr. K. Ćavar, Ancona) ▫ Ženidbeni drugovi u kanonskoj medicini: nemoć za spolni čin (kan. 1084) (dr. Z. Ilić, Đakovo) ▪ Pauza ▫ Psiho-afektivna nezrelost i kanonska ženidba (kan. 1095, br. 2-3) (dr. S. Zec, Rijeka) ▫ Čimbenici zablude (kan. 1097) i prijevare (kan. 1098) u kanonskopravnoj medicini (mr. M. Živković, Đakovo; mr. M. Laković, Rim) ▫ Psihopatologija religioznog doživljaja i kanonska ženidba (dr. I. Štengl, Zagreb) ▪ Rasprava

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

VI. međunarodni znanstveni simpozij crkvenih pravnika

¬¬SUBOTA, 27. LISTOPADA 2012. 900 – 1020

▫ Pravne regule mater semper certa i pater est quem nuptiae demonstrant u suvremenom kontekstu (dr. M. Petrak, Zagreb) ▫ Medicinski i pravni izazovi metoda pomognute oplodnje (dr. med. M. Radan, spec. ginekologije i porodništva, Čakovec) ▫ Psiho-fizička sposobnost za sveti red i zavjete (dr. M. Mrše, Split) ▫ Pružanje duhovne i psihološke potpore maloljetnim žrtvama spolnog zlostavljanja tijekom i nakon kaznenog postupka (dr. A. Saje, Ljubljana)

1020 – 1045

▪ Pauza

1045 – 1200

▫ Civilna dokumentacija u kanonskom postupku (dr. I. Milotić, Zagreb) ▫ OKRUGLI STOL: Pravo na dobar glas i intimitet u parnicama ništavosti ženidbe: javnost i tajnost, pravila i iznimke (dr. I. Ivanković Radak, Subotica; mr. L. Babić, Zagreb; mr. N. Menalo, Mostar; mr. R. Ćibarić, Dubrovnik; mr. E. Svažić, Rijeka; dr. J. Šalković, Zagreb)

1200 – 1300

▪ Rasprava

ZBORNIK RADOVA

Riječ urednika

RIJEČ UREDNIKA Uputa Dostojanstvo ženidbe, koju treba obdržavati na biskupijskim i međubiskupijskim sudovima u vođenju parnica ništavosti ženidbe, nalaže službenicima pravde da se trebaju brinuti »da danomice usvajaju dublje poznavanje ženidbenog i postupničkog prava« (čl. 35, § 2). U tu je svrhu, u organizaciji Hrvatskoga kanonističkog društva, u suorganizaciji Dubrovačke biskupije i Katoličkoga bogoslovnog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu, pod sponzorstvom Hrvatske biskupske konferencije, održan u Dubrovniku 26. i 27. listopada 2012. godine VI. međunarodni simpozij crkvenih pravnika, na temu Kanonsko pravo i medicina. Izabrana pitanja. Svaki službenik pravde vršeći povjerenu službu na crkvenom sudu treba biti svjestan da osim toga što je službenik pravde vrši i ulogu liječnika, koji iscjeljuje i krijepi, traži izgubljenog, uči istinu, uspostavlja pravdu, pokazuje Božje putove, sudi po istini, a ne po prividu. Često bolne i teške životne situacije vjernika zahtijevaju interdisciplinarni pristup rješenju njihove situacije. Zakonik kanonskoga prava iz 1983. godine na više mjesta poziva službenike pravde da uvedu u sudski postupak stručnjaka (vještaka) psihologa, psihijatra, ginekologa, kao i druge medicinske stručnjake te da ispitivanje i mišljenje stručnjaka bude utemeljeno na pravilima struke i znanosti. U razumijevanju ljudske osobe, njenih različitih izričaja i očitovanja u kanonskom uređenju pomaže kanonskopravna medicina, koja se sve više razvija i dobiva na značenju ne samo u ženidbenom i procesnom pravu, nego i u drugim granama kanonskog prava. Kanonskopravna medicina bavi se pravno-medicinskim problemima koji proizlaze iz primjene pozitivnog kanonskog prava. Pojam kanonskopravna medicina govori o spoju dviju znanosti u jednoj, medicine i kanonskog prava. Taj proces interakcije i interdisciplinarnosti nije uvijek jednostavan i lak. Sve brži razvoj tehnologije, s kojim je povezan i razvoj medicinskih znanosti, pred medicinu i kanonsku znanost stavlja sve više izazova i pitanja. Izborom teme simpozija željela se istaknuti ispravna primjena sudske medicine u kanonskom pravu, odnosno pomoći službenicima pravde u primjeni kanonskopravne medicine, u rješavanju pravnomedicinske problematike u kanonskim postupcima. U razradi teme simpozija izložene su neke aktualne teme i pitanja koja se sve više po-

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

Josip ŠALKOVIĆ

javljuju u poslanju i djelovanju biskupijskih kurija, crkvenih sudova, ustanova posvećenog života… Prvog dana simpozija, 26. listopada, održana su izlaganja: »Riječ Božja u sakramentima iscjeljenja: pomirenje i bolesničko pomazanje« (mr. Taras Barščevski); »Nastanak, definicija i svrha kanonske pravne medicine« (dr. Klara Ćavar); »Ženidbeni drugovi u kanonskoj medicini: nemoć za spolni čin (kan. 1084)« (dr. Zdenko Ilić); »Psiho-afektivna nezrelost i kanonska ženidba (kan. 1095, br. 2-3)« (dr. Slavko Zec); »Čimbenici zablude (kan. 1097) i prijevare (kan. 1098) u kanonskopravnoj medicini« (mr. Marija Živković, mr. Martina Laković); »Psihopatologija religioznog doživljaja i kanonska ženidba« (dr. Ivan Štengl). Drugog dana simpozija, 27. listopada, održana su izlaganja: »Pravna regula mater semper certa, pater est quem nuptiae demonstrant u suvremenom kontekstu« (dr. Marko Petrak); »Medicinski i pravni izazovi metoda pomognute oplodnje« (dr. med. Mirjana Radan); »Psiho-fizička sposobnost za sveti red i zavjete« (dr. Marko Mrše); »Pružanje duhovne i psihološke potpore maloljetnim žrtvama spolnog zlostavljanja tijekom i nakon kaznenog postupka« (dr. Andrej Saje); »Civilna dokumentacija u kanonskom postupku« (dr. Ivan Milotić). Drugog dana simpozija također je održan okrugli stol na temu: »Pravo na dobar glas i intimitet u parnicama ništavosti ženidbe: javnost i tajnost, pravila i iznimke« (dr. Ivica Ivanković Radak, mr. Lucija Babić, mr. Nikola Menalo, mr. Robert Ćibarić, mr. Emil Svažić i dr. Josip Šalković). Nakon izlaganja uslijedila je živa i otvorena rasprava, u kojoj je poseban naglasak stavljen na otkrivanje psiho-afektivne nezrelosti prije sklapanja sakramenta ženidbe, psihopatologiju religioznog doživljaja kao mogućeg razloga ništavosti ženidbe, psiho-fizičku sposobnost kandidata za sveti red i zavjete, problematiku spolnog zlostavljanja maloljetnika od strane klerika te pribavljanja civilne dokumentacije u ženidbenim postupcima na crkvenim sudovima. Objavljivanjem zbornika radova u šestom broju pravna niza Studia canonica croatica, sve ono što je izlagano i rečeno na simpoziju sada može poslužiti kao dobra podloga za daljnja znanstvena promišljanja te pomoć u provedbi kanonskih odredbi. Svaki je znanstveni rad recenziran od strane kvalificiranih recenzenata. Kao takovi, znanstveni radovi jesu važan doprinos hrvatskoj kanonskoj znanosti te postaju korisna i nezaobilazna literatura u poučavanju i primjeni kanonskih odredbi.

ZBORNIK RADOVA

Riječ urednika

Zahvaljujem Hrvatskoj biskupskoj konferenciji na sponzorstvu, Dubrovačkoj biskupiji na domaćinstvu, a Katoličkomu bogoslovnom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu na suorganizaciji simpozija. Zahvaljujem autorima radova i priopćenja, recenzentima, svima onima koji su na bilo koji način sudjelovali u organizaciji simpozija i izdavanju šestog broja pravnog niza Studia canonica croatica. Nadam se da će i ovaj broj pravnog niza korisno poslužiti ordinarijima, službenicima pravde na crkvenim sudovima, djelatnicima biskupijskih kurija, studentima teoloških fakulteta i crkvenih instituta, kao i širem čitateljstvu koje zanimaju dodirne točke kanonskog prava i medicine. U Zagrebu, na svetkovinu sv. Petra i Pavla apostola, 29. lipnja 2013. Josip Šalković

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

Javnost i tajnost, pravila i iznimke u votumu i presudi

Priopćenje sa simpozija

JAVNOST I TAJNOST, PRAVILA I IZNIMKE U VOTUMU I PRESUDI Josip ŠALKOVIĆ Katolički bogoslovni fakultet Sveučilišta u Zagrebu Vlaška 38, HR – 10 001 Zagreb josip.salkovic@gmail.com

U parnicama proglašenja ništavosti ženidbe, nakon odluke o zaključenju dokaznog postupka (kan. 1599), postoje dva momenta koji savjetuju sucu razboritost i oprez, kako bi se izbjegla bilo kakva mogućnost povrede dobra glasa i intimiteta stranaka u postupku, svjedoka, sudaca i drugih službenika: 1. napisano mišljenje suca o bitnom predmetu parnice (votum) (kan. 1609, § 2; DC, čl. 248, § 2); 2. izrada, obrazloženje i objavljivanje presude (kan. 1610; DC, čl. 249). 1. Napisano mišljenje suca o bitnom predmetu parnice (votum). U kanonskom procesnom pravu vrijedi načelo tajnosti zaključaka i glasova pojedinih sudaca u donošenju odluke (usp. kan. 1609, § 2; DC, čl. 248, §§ 1 i 7).1 Ipak, postoji iznimka u slučaju kad se pojedini sudac ne želi prikloniti mišljenju drugih te može zahtijevati da se njegovo mišljenje, ali opet pod tajnom, pošalje višem sudu (kan. 1609, § 4).2 U praksi bi to značilo da sudac koji se ne želi prikloniti mišljenju drugih svoj votum predaje predsjedniku sudskog vijeća, koji je pak dužan votum zatvoriti, zapečatiti te ga zajedno s presudom (i uloženim prizivom) predati višem sudu. Zapečaćen votum mogao bi se otvoriti na raspravnoj

Vincenzo Turchi primjećuje da se u kanonskom pravu primjenjuje model ustroja civil law, a ne onaj iz common law, gdje vrijedi suprotno načelo javnosti mišljenja sudaca. Usp. Vincenzo TURCHI, Pubblicità e segretezza, u: RAZNI AUTORI, Il giudizio di nullità matrimoniale dopo l’Istruzione »Dignitas Connubii«. Parte prima: i principi, (a cura di P. A. BONNET – C. GULLO), Città del Vaticano, 2007., 309; Manuel J. ARROBA CONDE, Diritto processuale canonico, Roma, 2006., 526.

O izdvojenom mišljenju suca više vidi: Renato BACCARI, Una specie di »dissent« introdotta dal nuovo CIC, u: RAZNI AUTORI, Dilexit iustitiam. Studia in honorem Aurelii card Sabattani, Z. GROCHOLEWSKI – V. CARCEL ORTI (ur.), Città del Vaticano, 1984., 287-292.

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

327

Josip ŠALKOVić

sjednici višeg suda, ali tek nakon što svaki pojedini sudac višeg suda iznese svoje mišljenje. Naime, izdvojeno mišljenje suca samo je zaštita slobode i odgovornosti suca, a ne jamstvo prizivnom sudu s obzirom na bolje poznavanje parnice, jer bi to, čini se, bilo u suprotnosti sa sudskom tajnom (usp. kann. 1455, § 2, 1609, § 2), kao i sa zabranom da sudac prima obavijesti izvan sudskih spisa (kan. 1604, § 1).3 I u slučaju izdvojenog mišljenja ostaje na snazi tajnost sadržaja votuma u odnosu na stranke u postupku, svjedoke, odvjetnike, kao i u odnosu, po mome mišljenju, na sve ostale službenike pravde suda prvog stupnja i višeg suda koji nisu članovi sudskog vijeća. Votum suca dakle ne čini spis parnice, ne daje se na uvid strankama u postupku, niti sudu višeg stupnja, osim spomenute iznimke u kan. 1609, § 4.4 Pojedinačna mišljenja sudaca svakako treba »pripojiti« parničnim spisima, u zatvorenoj koverti i čuvati u tajnosti (DC, čl. 248, § 7).5 Tajnost zaključaka i glasova sudaca uvelike uklanja mogućnost povrede dobrog glasa i intimiteta stranaka u postupku i svjedoka, a kao jedinu mogućnost mogli bismo zamisliti slučaj povrede dobrog glasa suca iz sudskog vijeća ili drugih službenika pravde koji su sudjelovali u postupku i počinili povredu »posebnih obveza«.6 Izrada votuma, a posebno obrazloženje votuma, ostavlja sucu veću slobodu izražavanja i iznošenja činjeničnih razloga na temelju kojih je došao do zaključka (kan. 1609, § 2), nego što je to u slučaju izrade, obrazloženja i objavljivanja presude. Ipak, suci u izradi pojedinačnih obrazloženja votuma trebaju biti svjesni da je sudac izvjestitelj za obrazloženje presude, ili tko drugi od sudaca, dužan uzeti iz onoga što su

Usp. Manuel J. ARROBA CONDE, Diritto processuale canonico, 526.

S obzirom na pitanja glede prijenosa votuma na viši sud vidi: Otpis Apostolske signature Međubiskupijskome sudu prvog stupnja u Zagrebu, od 6. studenoga 2008. (Prot. N. 41942VT), u: Arhiv Međubiskupijskog suda prvog stupnja u Zagrebu, ur. broj. 117/2008.

Opći zakonodavac ne pojašnjava što u sudskoj praksi znači izričaj da se votum treba »pripojiti« parničnim spisima. Isto tako ne donosi vremenski rok za čuvanje votuma, niti kaže gdje votum treba čuvati. Smatram da se izričaj »pripojiti« parničnim spisima, kao i druge navedene pravne praznine mogu pojasniti i ispuniti u pravilniku suda. Tako se npr. u pravilniku suda može odrediti da urudžbeni broj arhiva votuma treba odgovarati urudžbenom broju arhiva parnica ili arhiva suda, da je sudski vikar dužan čuvati tajnost votuma te da se treba brinuti da nakon 10 godina uništi votume.

Povreda posebnih obveza službenika crkvenih sudova može se dogoditi od strane onoga tko sudi (usp. kann. 1457, 1470, § 2; DC, čl. 75) te od strane onoga tko zastupa i brani (usp. kann. 1488-1489; DC, čl. 110-111). Usp. Bruno Fabio PIGHIN, Diritto penale canonico, Venezia, 2008., 486-494. O kaznenoj odgovornosti suca, zastupnika i odvjetnika vidi: Manuel J. ARROBA CONDE, Diritto processuale canonico, 279-282; 303-304.

328

ZBORNIK RADOVA

Javnost i tajnost, pravila i iznimke u votumu i presudi

pojedinačno iznijeli u raspravi, osim ako većina sudaca odredi obrazloženja kojima treba dati prednost (kan. 1610, § 2; DC, 249, § 2). U vezi načela tajnosti zaključaka i glasova pojedinih sudaca treba spomenuti i odredbu kan. 1455, § 2, koja nalaže sucima da su »dužni također uvijek čuvati tajnu kako o raspravi koja se vodila među sucima sudskog vijeća prije donošenja presude tako i o različitim glasovanjima i mišljenjima ondje iznesenim, ne dirajući u propis kan. 1609, § 4«.7 2. Izrada, obrazloženje i objavljivanje presude. Osnovni je preduvjet kanonske presude – a to vrijedi za svaki procesni sustav koji se takvim smatra – objavljivanje presude (kann. 1614-1615).8 Riječ je o jednom od supstancijalnih procesnih elementa, koji se u kanonskom pravu izvodi neposredno iz naravnog, božanskog prava. Objavljivanje presude supstancijalno je povezano s pravom na obranu, naravno je pravo svake osobe da bude upoznata s istinom svog statusa, da sazna kako je i zašto utvrđena ili nije utvrđena ništavost ženidbe. Kako za zakon (kann. 7-8)9, tako je i za presudu nužno objavljivanje, prije kojeg spis nema nikakvu vrijednost.10

7 8

O odgovornosti suca glede čuvanja tajne vidi: Manuel J. ARROBA CONDE, Diritto processuale canonico, 525-526. »Objavljivanje se presude sastoji u njezinom priopćivanju, koje vrši sud, strankama na način propisan zakonom. Normativa je objavljivanja presude sljedeća: 1. Presuda se mora što prije objaviti u svom cjelovitom tekstu. 2. Presuda mora naznačiti načine na koje se ona može pobijati. To je nova odredba od velike praktične važnosti. 3. Presuda objavljivanjem postiže svoje učinke: obično priopćenje odredbenog dijela, makar bilo dano strankama s dopuštenjem suca, nema nikakvu pravnu snagu (kan. 1614), jer ima samo informativni karakter. 4. Objavljivanje ili priopćivanje presude biva predajom vjerodostojnog primjerka presude strankama ili njihovim zastupnicima: a) osobnom predajom zainteresiranima koji dođu na sud da je podignu ili javljanjem strankama da je presuda u sudskoj pisarni (kan. 1877 ZKP-1917.); b) dostavom putem pošte (preporučenom poštom uz potvrdu o primitku) ili na neki drugi siguran način, obdržavajući odredbu kan. 1509 (kan. 1615). Objavljivanjem presude počinje iskoristivo vrijeme koje pravo daje za njezino pobijanje: kan. 1621: ništovna žalba kad je presuda nepopravljivo ništava (10 godina); kan. 1623: ništovna žalba kad je presuda popravljivo ništava (3 godine); kan. 1630, § 1: priziv (15 dana); kan. 1682: slanje presude po službenoj dužnosti prizivnom sudu, kad je prvi put ženidba proglašena ništavom (20 dana).« Nikola ŠKALABRIN, Postupci, Đakovo, 2000., 206-207.

O objavljivanju kanonskog zakona vidi: Julio GARCÍA MARTÍN, Le norme generali del Codex Iuris Canonici, Roma, 2006., 68-77; Piero PELLEGRINO, La pubblicazione della legge nel diritto canonico, Milano, 1984.

Vincenzo Turchi smatra da se u slučaju izostalog objavljivanja presude čini primjerenijim koristiti pravnu kategoriju nepostojanja presude umjesto kategorije nepopravljive ništavosti presude. Usp. Vincenzo TURCHI, Pubblicità e segretezza, 310. Također vidi: Piero Antonio BONNET, Sentenza. IV. Sentenze ecclesiastiche, u: Enciclopedia giuridica, vol. XXVIII, Roma, 1992., 7.

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

329

Josip ŠALKOVić

U tom smislu kan. 1614 određuje: »Neka se presuda što prije objavi, i neka se naznače načini na koje se ona može pobijati; prije nego što se objavi nema nikakve snage, iako je odredbeni dio, sa sučevim dopuštenjem, priopćen strankama.« Uputa Dostojanstvo ženidbe u čl. 257, § 1 također određuje: »Neka se presuda što prije objavi; prije nego što se objavi nema nikakve snage, iako je odredbeni dio, sa sučevim dopuštenjem, priopćen strankama (usp. kan. 1614).« Vincenzo Turchi smatra da uz osiguranje jamstva istine i poznavanja pravnog stanja, pa čak i egzistencijalnog stanja neposredno zahvaćenih subjekata, javnost presude ima i svoju publicističku vrijednost, koja se tiče istinitosti i pouzdanosti odnosa među vjernicima.11 Konkretno objavljivanje ili priopćavanje presude provodi se predavanjem jednoga njenog primjerka strankama u postupku ili njihovim zastupnicima, ili posredovanjem poštanskih službi, odnosno na neki drugi potpuno siguran način (kan. 1615; DC, čl. 258, § 1). Kao što je poznato, ključno načelo cijelog kanonskog procesnog sustava je sučevo stjecanje moralne sigurnosti radi izricanja njegove konačne presude (kan. 1608, § 1; DC čl. 247, §§ 1 i 2). Ta mjera sigurnosti mora biti stečena ex actis et probatis (iz spisa i dokaza) (kan. 1608, § 2). Prije objave presude suci se susreću sa sadržajem spisa i dokaza, vrednovanjem dokaza, odnosno sa zadaćom obrazloženja presude. Nerijetko se nameće pitanje: Kako obrazložiti presudu kad se s činjenične strane ulazi u područje intimiteta, privatnosti, prava na vlastiti lik i dobar glas? Kako obrazložiti i objaviti presudu, a da se pritom tko ne uvrijedi ili povrijedi? Riječ je o pitanjima koja se odnose na sadržaj i stil obrazloženja presude. Dok se sucima s jedne strane nameću pitanja o sadržaju i stilu obrazloženja presude, s druge strane trebaju biti svjesni odredbe da je presuda bez obrazloženja popravljivo ništava (kan. 1622, br. 2; DC, čl. 271, br. 2). Zadatak je obrazloženja presude: 1) obavijestiti o subjektivnim i objektivnim elementima spora; 2) objasniti razloge zbog kojih je sud donio odluku navedenu u izreci presude. Tek pravilno i dobro sastavljeno obrazloženje otkriva istraživalačku aktivnost suda, njegove procesne metode, način i rezultate njegovog zaključivanja o relevantnim činjenicama i o pravu koje na njih treba primijeniti. Iscrpno i supstancirano obrazloženje o provedenim dokazima i o rezultatima dokazivanja naročito je značajno u sustavu slobodne ocjene

330

Usp. Vincenzo TURCHI, Pubblicità e segretezza, 310.

ZBORNIK RADOVA

Javnost i tajnost, pravila i iznimke u votumu i presudi

dokaza12, jer se pravilnost zaključaka suda o relevantnim činjenicama može u pravilu ispitati tek posredno, kritikom metoda koje je sud upotrijebio pri istraživanju i utvrđivanju činjeničnog stanja.13 Zakonik kanonskog prava u kan. 1611 i u kan. 1612 određuje što presuda treba sadržavati14, ali o opsegu i stilu obrazloženja jednostavno šuti. Djelomično rješenje donosi uputa Dostojanstvo ženidbe, koja u čl. 254, § 1 savjetuje najprije sucima da se klone toga da presuda bude pretjerano kratka i pretjerano opširna, a u § 2 određuje: »izlaganje pak činjenica, kako narav stvari zahtijeva, neka se učini razborito i oprezno, kloneći se svake uvrede stranaka, svjedoka, sudaca i drugih službenika.« Izričaji »razborito i oprezno« savjetuju sucima (napose sucu izvjestitelju) da u izradi presude o ništavosti ženidbe, kao i u svim drugim ženidbenim postupcima, koji za predmet spora imaju činjenice koje zadiru u intimitet ili otkrivaju nečiji »loš glas«, više koriste citiranje broja spisa, pitanja i odgovora, nego da »opširno citiraju tekst« koji npr. vrijeđa ili koji bi mogao biti predmetom velike sablazni, pogibelji, neprijateljstva...15

Usp. Manuel J. ARROBA CONDE, Diritto processuale canonico, 406-410.

Usp. Siniša TRIVA – Mihajlo DIKA, Građansko parnično procesno pravo, Zagreb, 72004., 170-171, 623.

Uputa Dostojanstvo ženidbe u čl. 250 određuje sadržaj presude, tj. presudom se mora: »1° presuditi pitanje vođeno pred sudom i dati prikladan odgovor na svaku pojedinačnu dvojbu; 2° iznijeti razloge ili obrazloženja, s pravne i s činjenične strane, na kojima se temelji odredbeni dio presude; 3° dodati, ako je potrebno, zabranu o kojoj se govori u čl. 251; 4° odrediti sudske troškove (usp. kan. 1611).« U čl. 253 donose se pak formalni elementi presude: »§ 1. Pošto se zazove božansko Ime, u presudi treba da se navede redom: tko je sudac ili koji je sud; tko su tužitelj, tužena stranka, zastupnik, naznačivši propisno imena i prebivališta dotičnika, tko su branitelj veze i promicatelj pravde, ako je sudjelovao u suđenju (usp. kan. 1612, § 1). § 2. Zatim se mora ukratko iznijeti činjenično stanje sa zaključcima stranaka i formula dvojbi (kan. 1612, § 2). § 3. Nakon toga slijedi odredbeni dio presude, pošto se prije toga izlože pravna i činjenična obrazloženja na kojima se ona temelji (usp. kan. 1612, § 3). § 4. Neka se zaključi naznakom mjesta, dana, mjeseca i godine njezina izricanja i potpisom svih sudaca ili suca pojedinca i bilježnika (usp. kan. 1612, § 4). § 5. Neka se osim toga dodaju podaci o tome može li se presuda odmah predati na izvršenje i o načinu na koji se ona može pobijati te, ako je potrebno, o slanju parnice po službenoj dužnosti prizivnomu sudu (usp. kann. 1614; 1682, § 1).« Kanonsko procesno pravo ne predviđa mogućnost, kao što to postoji npr. u uređenju Republike Hrvatske da se stranke nakon proglašenja presude odreknu prava na žalbu i obrazloženja presude, tada sudac samo naznači da su se stranke odrekle prava na žalbu i da zbog toga presuda nije obrazložena. Usp. Zakon o parničnom postupku, čl. 338, st. 5, u: NN, 53/91, 91/92, 112/99, 88/01, 117/03, 88/05, 02/07, 96/08, 84/08, 123/08, 57/11, 148/11 – pročišćeni tekst, 25/13; Siniša TRIVA – Mihajlo DIKA, Građansko parnično procesno pravo, 623.

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

331

Josip ŠALKOVić

Vincenzo Turchi na kraju svojih razmišljanja o javnosti presude i općenito procesnih spisa iznosi i zapažanja u svezi s nekim temeljnim normama koje se tiču sučeve odluke, a koje također ukazuju na bitnu i nadasve relevantnu disciplinu glede javnosti, kao što je to pitanje tzv. službene spoznaje suca i regulative notorne činjenice. Sucima nije dopušteno presudu temeljiti i obrazlagati na nečemu što spada u područje njegove osobne, odnosno privatne spoznaje, ili na nečemu što nije utvrđeno u procesnom kontekstu, točnije u raspravi među strankama u sporu. Rasprava je jedan od najvažnijih, klasičnih aspekata prava na obranu u procesu i kao takva zahtijeva primjenu načela javnosti (javnost među strankama). Isto tako apsolutno je zabranjeno strankama, njihovim odvjetnicima i drugima da sucu daju bilo kakve obavijesti koje bi ostale izvan sudskih spisa (kan. 1604, § 1; DC, čl. 241). Nadalje zbog istog tog razloga kanonsko procesno pravo (kao uostalom i državna uređenja16) uvrštava notornu činjenicu među malobrojne izuzetke od načela prilaganja i dokazivanja (iuxta alligata et probata). Upravo zbog toga što je notorna činjenica po definiciji javna i kao takva je u svakom trenutku provjerljiva u njenom postojanju i sadržaju, neovisno o tome je li ona po svojoj naravi aktualna ili povijesna. Prema odredbi kan. 1526, § 2, nije potrebno dokazivati sljedeće: 1. stvari koje sam zakon pretpostavlja. Dosljedno tome, »tko ima za sebe pravnu pretpostavku oslobađa se tereta dokazivanja koji prelazi na protivnu stranu« (kan. 1585)17; 2. činjenice koje je jedna od parničnih stranaka iznijela i druga prihvatila, osim ako pravo ili sudac unatoč tome traži dokazivanje. Suglasna izjava tužitelja i tužene stranke daje mjesto posebnoj pretpostavci o istinitosti iznesenih činjenica. Ali to očito može vrijediti s obzirom na činjenice privatnog karaktera, a ne s obzirom na činjenice koje se, izravno ili neizravno, tiču općeg dobra, kao što su parnice o ništavosti ženidbe ili parnice koje se odnose na neotuđiva prava.18

Npr. usp. Zakon o parničnom postupku, čl. 221, st. 5, u: NN, 53/91, 91/92, 112/99, 88/01, 117/03, 88/05, 02/07, 96/08, 84/08, 123/08, 57/11, 148/11 – pročišćeni tekst, 25/13; Siniša TRIVA – Mihajlo DIKA, Građansko parnično procesno pravo, 487.

Pravna je pretpostavka npr. pretpostavka određena u kan. 1101, § 1.

Prijašnji je Zakonik među činjenice koje nije potrebno dokazivati navodio i općepoznate činjenice (kan. 1747, br. 1). Studijska skupina zadužena za Postupke procijenila je da ih treba izostaviti, jer nisu sve činjenice koje se smatraju općepoznate i istinite. S druge pak strane, one se mogu ukinuti bez ikakve poteškoće, jer će, ako su činjenice općepoznate, lakše biti njihovo dokazivanje. Usp. Communicationes, 11 (1979.), 98.

332

ZBORNIK RADOVA

Javnost i tajnost, pravila i iznimke u votumu i presudi

Izraditi presudu kloneći se svake uvrede stranaka u postupku, svjedoka, djelo je mudrosti koja se stječe trajnom formacijom i sudskom praksom, napose suca izložitelja. U svakom slučaju, zbog konstatacije da rasprava živi u javnosti i od javnosti, čini se sasvim ispravnim zaključiti – što je suprotno mišljenju onih koji zagovaraju tajnost širokog područja diskrecije, koje je sucu dano važećim kanonskim procesnim zakonima – da je javnost pravilo, a tajnost izuzetak pa i u slučaju parnica ništavosti ženidbe.19

Usp. Vincenzo TURCHI, Pubblicità e segretezza, 311.

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

333

VI. međunarodni znanstveni simpozij crkvenih pravnika

SADRŽAJ

Riječ urednika......................................................................................................... 7 Taras BARŠČEVSKI: RIJEČ BOŽJA U SAKRAMENTIMA ISCJELJENJA: POMIRENJE I BOLESNIČKO POMAZANJE.............................................................. 11 Sažetak................................................................................................................ 11 Uvod.................................................................................................................... 12 1. Razlog patnje i smrti u Svetom pismu....................................................... 13 2. Smisao patnje i smrti u Svetom pismu....................................................... 14 3. Bolest u Svetom pismu................................................................................. 16 4. Očitovanje boli............................................................................................... 18 5. Novi zavjet..................................................................................................... 20 6. Sakramenti iscjeljenja.................................................................................... 22 Zaključak............................................................................................................ 25 Summary: The Word Of God In The Sacraments Of Healing: Reconciliation And Anointing Of The Sick . .................................. 27 Klara ĆAVAR: NASTANAK, DEFINICIJA I SVRHA KANONSKE PRAVNE MEDICINE......................... 29 Sažetak................................................................................................................ 29 Uvod.................................................................................................................... 29 1. Kanonskopravna medicina u povijesnom razvoju kanonskog prava................................................................................................................. 31 2. Kanoni važećeg Zakonika u nužnom odnosu s pravnom medicinom...................................................................................................... 34 2.1. Prikladnost za svećenički red............................................................... 34 2.2. Sakrament ženidbe................................................................................ 36 2.2.1. Kanon 1084 . ................................................................................. 37 2.2.2. Kanon 1095.................................................................................... 39 2.2.3. Kanon 1098 . ................................................................................. 41 2.2.4. Dokazivanje očinstva................................................................... 42 2.3. Kaznene mjere u Crkvi.......................................................................... 43 2.4. Postupci................................................................................................... 44 3. Vrednovanje izvješća stručnjaka ................................................................ 45 Zaključak............................................................................................................ 49 Summary: Emergence, Definition And Purpose Of Canonical Legal Medicine.................................................................................. 50

334

ZBORNIK RADOVA

Sadržaj

Zdenko ILIĆ: ŽENIDBENI DRUGOVI U KANONSKOJ MEDICINI: NEMOĆ ZA SPOLNI ČIN (kan. 1084)............................................................................................................. 51 Sažetak................................................................................................................ 51 Uvod . ................................................................................................................. 51 1. Razvoj pojma spolna nemoć u kanonskom pravu................................... 53 1.1. Kratki povijesni pregled....................................................................... 54 2. Anatomija i fiziologija spolnih organa....................................................... 60 2.1. Muškarac................................................................................................. 60 2.1.1. Vanjski spolni organi................................................................... 60 2.1.2. Unutarnji spolni organi............................................................... 62 2.2. Žena......................................................................................................... 63 2.2.1. Vanjski spolni organi................................................................... 63 2.2.2. Unutarnji spolni organi............................................................... 63 3. Organski i psihološki razlozi spolne nemoći............................................ 65 3.1. Muški seksualni poremećaji ................................................................ 65 3.1.1. Gubitak libida............................................................................... 65 3.1.2. Impotencija .................................................................................. 66 3.1.3. Prijevremena ejakulacija............................................................. 67 3.1.4. Zakašnjela ili odgođena ejakulacija........................................... 68 3.1.5. Produžena erekcija ili prijapizam.............................................. 68 3.1.6. Zakrivljenost penisa..................................................................... 69 3.1.7. Benigna hiperplazija prostate..................................................... 69 3.2. Ženski seksualni poremećaji ............................................................... 70 3.2.1. Anafrodizija.................................................................................. 70 3.2.2. Anorgazmija................................................................................. 71 3.2.3. Vaginizam..................................................................................... 71 3.2.4. Dispareunija.................................................................................. 72 4. Izvršenje kanonske ženidbe......................................................................... 72 5. Zapreka spolne nemoći ............................................................................... 74 5.1. Kanonski uzroci spolne nemoći kod muškarca................................. 76 5.1.1. Interseksualnost ili hermafroditizam........................................ 77 5.1.2. Transseksualizam . ...................................................................... 77 5.1.3. Homoseksualnost......................................................................... 79 5.2. Kanonski uzroci spolne nemoći kod žene.......................................... 79 5.3. Dvojba...................................................................................................... 80 5.4. Neplodnost............................................................................................. 81 Zaključak............................................................................................................ 83 Summary: Marriage Spouses In Canonical Medicine: Incapacity For Marital Intercourse (Can. 1084)................................................ 84 Slavko ZEC: PSIHO-AFEKTIVNA NEZRELOST I KANONSKA ŽENIDBA (KAN. 1095, BR. 2-3)....... 85 Sažetak................................................................................................................ 85 Uvod.................................................................................................................... 86

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

335

VI. međunarodni znanstveni simpozij crkvenih pravnika

1. Neka otvorena pitanja.................................................................................. 87 2. Različito poimanje termina: normalnost i zrelost........................................ 89 3. Glavne indicije psiho-afektivne nezrelosti................................................ 90 4. Psiho-afektivna nezrelost i teški manjak prosuđivanja (kan. 1095, br. 2)............................................................................................. 95 5. Psiho-afektivna nezrelost i nemogućnost preuzimanja bitnih ženidbenih obveza (kan. 1095, br. 3).......................................................... 99 Umjesto zaključka – neki kriteriji.................................................................. 103 Summary: Psycho-Affective Immaturity And Canonical Marriage (Can. 1095, Nos. 2-3)...................................................................... 106 Martina LAKOVIĆ – Marija ŽIVKOVIĆ: ČIMBENICI ZABLUDE I PRIJEVARE U KANONSKOPRAVNOJ MEDICINI (kann. 1097 i 1098) . ........................................................................................... 109 Sažetak.............................................................................................................. 109 Uvod.................................................................................................................. 110 1. Zabluda o psihičkoj osobini osobe kao razlog ništavosti ženidbe....... 110 1.1. Razlika između zablude u osobi i zablude o osobinama osobe.... 110 1.2. Osobine koje su objektivno i subjektivno važne............................. 114 1.3. Psihički poremećaj kao objekt zablude . .......................................... 115 1.4. Kako dokazati zabludu?..................................................................... 117 2. Fenomen zlonamjerne prijevare kao uzrok ništavosti ženidbe............ 118 2. 1. Pravno-povijesna važnost fenomena dolus.................................... 118 2.1.1. Razdoblje prije Zakonika kanonskog prava iz 1983.: error dolosus kao pravno irelevantan čimbenik unutar ženidbene materije . ..................................................... 118 2.1.2. Doprinos Zakonika iz 1983.: error dolosus kao mogući temelj proglašenja ništavosti ženidbe....................... 120 2.2. Analitički pristup kan. 1098............................................................... 122 2.2.1. Qui matrimonium init deceptus dolo..................................... 122 2.2.2. Ad obtinendum consensus....................................................... 123 2.2.3. Circa aliquam alterius partis qualitatem................................ 123 2.2.4. Suapte natura consortium vitae coniugalis graviter perturbare potest........................................................................ 124 2.3. Zlonamjerna ponašanja i disimulacija psihičkih smetnji............... 124 2.3.1. Razlozi poništavajućeg učinka zlonamjerne prijevare......... 124 2.3.2. Tipologija zlonamjernih ponašanja ........................................ 125 2.4. Obveza informiranja o (ne)postojanju traženih osobina . ............. 126 2.5. Disimulacija određene psihičke smetnje.......................................... 127 Zaključak.......................................................................................................... 128 Summary: Marital Spouses And Canonical Medicine (Can. 1097 & 1098) ....................................................................... 130

336

ZBORNIK RADOVA

Sadržaj

Ivan ŠTENGL: PSIHOPATOLOGIJA RELIGIOZNOG DOŽIVLJAJA I KANONSKA ŽENIDBA............ 131 Sažetak.............................................................................................................. 131 Uvod.................................................................................................................. 131 1. Kontekst interakcije dimenzija u propitivanju........................................ 133 2. Smjernice za propitivanje dimenzija u interakciji.................................. 138 3. Psihološki poremećaji s religioznim sadržajima..................................... 145 3.1. Zloporaba psiho-aktivnih tvari.......................................................... 146 3.2. Shizofrenija i srodni poremećaji iz spektra psihotičnih stanja...... 148 3.3. Jeruzalemski sindrom......................................................................... 152 3.4. Poremećaji raspoloženja..................................................................... 156 3.4.1. Depresivni poremećaji............................................................... 156 3.4.2. Bipolarni afektivni poremećaj (spektar)................................. 157 3.5. Anksiozni poremećaji.......................................................................... 158 3.6. Opsesivno-kompulzivni poremećaj.................................................. 161 3.7. Poremećaji uzimanja hrane i religioznost........................................ 164 3.8. Negativna procjena ukupne egzistencijalne situacije..................... 168 3.9. Religiozni ili duhovni problem.......................................................... 169 4. Prikaz hipotetskog slučaja.......................................................................... 172 Zaključne misli i poticaj.................................................................................. 175 Summary: Psycho-Pathology Of Religious Experience And Canonical Marriage................................................................ 178 Marko PETRAK: PRAVNE REGULE MATER SEMPER CERTA EST I PATER IS EST QUEM NUPTIAE DEMONSTRANT U SUVREMENOM KONTEKSTU.......................... 181 Sažetak.............................................................................................................. 181 1. Uvodne napomene...................................................................................... 182 2. Pravna regula pater is est quem nuptiae demonstrant u suvremenom kontekstu.......................................................................... 183 3. Pravna regula mater semper certa est u suvremenom kontekstu............ 184 4. Završne napomene...................................................................................... 188 Summary: The Legal Maxims ‘Mater Semper Certa Est’ And ‘Pater Is Est Quem Nuptiae Demonstrant’ In The Contemporary Context....... 188 Mirjana RADAN: MEDICINSKI I PRAVNI IZAZOVI METODA POMOGNUTE OPLODNJE (MPO)........ 191 Sažetak.............................................................................................................. 191 1. Opće razmatranje bioetike i MPO-a......................................................... 192 2. Medicina i MPO........................................................................................... 197 3. Pravo i MPO................................................................................................. 203 4. Zakonodavstvo Republike Hrvatske i MPO........................................... 208 Summary: Medical And Legal Challenges Of Methods Of Assisted Reproductive Tehnology (ART)...................................................... 212

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

337

VI. međunarodni znanstveni simpozij crkvenih pravnika

Marko MRŠE: PSIHO-FIZIČKA SPOSOBNOST ZA SVETI RED I REDOVNIŠTVO........................... 215 Sažetak...............................................................................................................215 Uvod...................................................................................................................215 1. Odgoj kandidata za svete redove i redovništvo......................................218 1.1. Odredbe koje se odnose na sveti red.................................................219 1.2. Tko može primiti ređenje?...................................................................220 1.3. Odredbe koje se odnose na redovništvo...........................................223 2. Fizičke i psihičke bolesti, mane i nedostatci . ..........................................224 2. 1. Fizički nedostatci i bolesti . ................................................................227 2.1.1. Slabost udova (debilitas membrorum)....................................227 2.1.2. Sakatost (mutilatio).....................................................................227 2.1.3. Sljepoća (coecitas)........................................................................228 2.1.4. Gluhoća (surditas).......................................................................229 2.1.5. Celijakija ......................................................................................229 2.2. Fizičke (tjelesne) mane.........................................................................232 2.2.1. Govorna mana (defectus loquelae) – nijemost........................232 2.2.2. Tjelesne deformacije (deformitas corporis).............................233 2.2.3. Dvospolnost – hermafroditizam...............................................234 3. Psihičke bolesti, mane i nedostatci............................................................234 3.1. Homoseksualnost.................................................................................236 3.2. Pedofilija.................................................................................................238 4. Doprinos stručnih mišljenja u procjeni psiho-fizičke sposobnosti........239 Zaključak...........................................................................................................245 Summary: Psycho-Physical Capacity For The Holy Order And Religious Life ..........................................................................246 Andrej SAJE: Pružanje duhovne i psihološke potpore Maloljetnim žrtvama spolnog zlostavljanja tijekom i nakon kaznenog postupka........ 247 Sažetak...............................................................................................................247 Uvod...................................................................................................................248 1. Određivanje problematike..........................................................................248 2. Za uspješnu pomoć potreban je cjelovit pristup......................................249 3. Što je spolno zlostavljanje?..........................................................................251 4. Crkvenopravno određenje spolnog zlostavljanja....................................251 5. Kriteriji po kojima se mogu prosuditi spolna zlostavljanja...................253 6. Posljedice spolnog nasilja nad maloljetnicima.........................................253 7. Cilj postupaka i pomoći...............................................................................254 8. Odgovornost biskupa i višega redovničkog poglavara..........................255 9. Konkretni koraci i oblici pomoći................................................................256 10. Preporuke....................................................................................................257 Zaključak...........................................................................................................258

338

ZBORNIK RADOVA

Sadržaj

Summary: Giving Spiritual And Psychological Support To Minor Victims Of Sexual Abuse During And After Criminal Proceedings.....................................................................................260 Ivan MILOTIĆ: ZNAČENJE TAJNI I OSOBNIH PODATAKA IZ CIVILNOPRAVNOG PODRUČJA U KANONSKOM POSTUPKU................................................................................ 263 Sažetak...............................................................................................................263 1. Uvod...............................................................................................................263 2. Problematika u svezi s civilnom dokumentacijom i drugim podacima u parnicama proglašenja ništavosti ženidbe..........................266 3. Civilnopravna ograničenja crkvenog suda za pribavljanje podataka........................................................................................................269 3.1. Ograničenja određena temeljnim propisima: Ustavom i Europskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda...............................................................................269 3.2. Ograničenja crkvenog suda glede prikupljanja medicinskih podataka osoba s duševnim smetnjama.....................270 3.3. Ograničenja crkvenog suda glede podataka obuhvaćenih profesionalnom tajnom........................................................................271 3.4. Ograničenja crkvenog suda glede osobnih podataka......................275 3.5. Ograničenja crkvenog suda u svezi s pravnim uređenjem službene tajne........................................................................................277 4. Tajnost podataka u kanonskom postupku...............................................279 5. Zaključak.......................................................................................................282 Summary: The Meaning Of Secret And Personal Data In Civil-Legal Matters In Canonical Proceedings ..................................................283 Okrugli stol: PRAVO NA DOBAR GLAS I INTIMITET U PARNICAMA NIŠTAVOSTI ŽENIDBE: JAVNOST I TAJNOST, PRAVILA I IZNIMKE, Dubrovnik, 27. listopada 2012............................................................................ 285 Ivica IVANKOVIĆ RADAK: PRAVO NA DOBAR GLAS I INTIMITET (kan. 220)........................................................... 287 Sažetak ..............................................................................................................287 Uvod . ................................................................................................................288 1. Pravo na dobar glas i intimitet...................................................................289 1.1. Pravo na očuvanje dobrog glasa.........................................................290 1.2. Pravo na nepovredivost intimiteta osobe..........................................292 2. Neki primjeri zaštite prava na dobar glas i intimitet..............................293 2.1. Dokument Kongregacije za katolički odgoj......................................293 2.2. Dokument Talijanske biskupske konferencije..................................297

KANONSKO PRAVO I MEDICINA. IZABRANA PITANJA

339

VI. međunarodni znanstveni simpozij crkvenih pravnika

Zaključna misao............................................................................................... 298 Summary: The Right To A Good Reputation And Privacy (Can. 220)....................................................................................... 299 Lucija BABIĆ: JAVNOST I TAJNOST POSTUPKA PROGLAŠENJA NIŠTAVOSTI ŽENIDBE.............. 301 Sažetak.............................................................................................................. 301 Uvod.................................................................................................................. 301 1. Načelo javnosti i tajnosti općenito............................................................ 302 2. Javnost i tajnost – u parnicama ništavosti ženidbe................................. 305 2.1. Javnost između stranaka..................................................................... 305 2.2. Javnost s obzirom na treće osobe....................................................... 307 Umjesto zaključka........................................................................................... 308 Summary: Publicity And Secrecy In Procedure To Declare The Nullity Of Marriage..................................................................................... 309 Nikola MENALO: JAVNOST I TAJNOST OBZIROM NA SUCE I DRUGE PROCESNE SUBJEKTE . ........ 311 Robert ĆIBARIĆ: JAVNOST I TAJNOST KOD POZIVA NA SUD, ISTRAŽIVANJA PARNICE I VJEŠTAČENJA..................................................................................................... 315 Emil SVAŽIĆ: JAVNOST I TAJNOST KOD OBJAVLJIVANJA SPISA............................................... 321 Josip ŠALKOVIĆ: JAVNOST I TAJNOST, PRAVILA I IZNIMKE U VOTUMU I PRESUDI......................... 327

340

ZBORNIK RADOVA

S T U D I A

C A N O N I C A

C R O A T I C A

Kanonsko pravo i medicina

Izabrana pitanja

I SB N 9 7 8 -9 5 3 -2 4 1 -4 0 6 -6

www.glas-koncila.hr

Cijena: 280,00 kn

Kanonsko pravo i medicina Izabrana pitanja

Zbornik radova Glas Koncila