OkOvana Crkva u HrvatskOj KOMENTARI GLASA KONCILA (1968. – 1974.)
1
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ
Komentari Glasa Koncila (1968. – 1974.) Svezak I.
Okovana Crkva u Hrvatskoj, Komentari Glasa Koncila (1968. – 1974.), Svezak I., Glas Koncila, Zagreb, 2013. Izdavač: Glas Koncila, Kaptol 8, Zagreb Za izdavača: Ivan Miklenić Biblioteka: Komentari Glasa Koncila Knjiga 1 – Svezak I. Urednik: Tomislav Vuković Usklađivanje teksta i korektura: Vlatka Plazzeriano i Irena Puljić Grafička priprema: Glas Koncila, Kaptol 8, Zagreb Računalna obrada: Siniša Kolar, Danijel Lončar i Dragica Šantić Oblikovanje naslovnice: Tomislav Kučko Tisak: Grafika Markulin, Lukavec Tiskano u rujnu 2013. ISBN 978-953-241-401-1 (cjelina) ISBN 978-953-241-397-7 (Sv. 1) CIP zapis dostupan u računalnome katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 852502.
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ Komentari Glasa Koncila (1968. – 1974.) Svezak I.
¤ Zagreb, 2013.
Predgovor Godina zlatnoga jubileja Glasa Koncila, od 4. listopada 2012. do 3. listopada 2013. godine, izniman je povod da izdavačka kuća Glas Koncila pokrene novu biblioteku »Komentari Glasa Koncila« u kojoj bi s vremenom svjetlo dana, ukoričeni, ponovno ugledali glasoviti tekstovi iz novinske rubrike »Komentar« katoličkog dvotjednika odnosno tjednika Glasa Koncila. Premda su svi brojevi katoličkih novina Glasa Koncila s gotovo svim svojim sadržajima značajni svjedok vremena, to posebno vrijedi za tekstove objavljene u rubrici »Komentar«. Ti su tekstovi sve do Uskrsa 2003. godine uglavnom bili nepotpisani, što je značilo da ne sadrže samo stav autora koji ih je pisao nego i čitave redakcije Glasa Koncila, a mnogi su ispravno razumjeli i neslužbeni stav Crkve. Ti tekstovi, pisani uvijek iz ljubavi prema općemu dobru Katoličke Crkve, hrvatskoga naroda i svih građana, bili su često osamljeno i hrabro svjetlo koje je unosilo jasnoću u mnoge odnose, nesporazume, manipulacije i nepravde u javnome životu. Ti tekstovi, baš zato što su bili izraz i osvrt na uvijek aktualna zbivanja u svim burnim povijesnim procesima od kasnih šezdesetih godina 20. stoljeća dosada, često su bili znak nade, svjetlo ohrabrenja i izvor vjere u pobjedu dobra, istine, pravde i slobode. Pedesetogodišnje kontinuirano izlaženje katoličkih novina Glas Koncila označeno je ipak specifičnim povijesnim razdobljima kroz koja je prolazio hrvatski narod, a s njime i Katolička Crkva utjelovljena u tom narodu. Nije teško kao prvo prepoznati razdoblje ideologiziranoga državnog poretka i neslobode Crkve, kao drugo razdoblje osamostaljenja Hrvatske, oslobađanje od agresije i njezina krhkog višestranačkog društvenog poretka pod vodstvom stranke hrvatskoga predznaka. Treće razdoblje nastupilo je preuzimanjem vlasti koalicije lijevoga političkog predznaka i završilo ulaskom Hrvatske u Europsku Uniju, kad je počelo novo razdoblje. Slijedeći ta prepoznata razdoblja iz recentne povijesti hrvatskoga naroda i Katoličke Crkve u njemu, izdavanje tekstova iz rubrike »Komentar« grupirali smo u tri dosada zaključena razdoblja: pod naslovom »Okovana Crkva u Hrvatskoj« sabrani su komentari iz razdoblja vladavine komunizma; pod naslov »Crkva i Hrvatska u izazovima slobode« pripadaju tekstovi iz razdoblja od preuzimanja vlasti nakon prvih višestranačkih izbora u Hrvatskoj do smrti prvoga hrvatskog predsjednika i dolaska na vlast koalicije lijevoga centra; pod naslov »Okovana Hrvatska« ulaze komentari iz razdoblja od početka 2000. godine do službenog ulaska Hrvatske u Europsku Uniju 1. srpnja 2013. U ovu knjigu u četiri sveska »Okovana Crkva u Hrvatskoj« sabrani su tekstovi iz rubrike »Komentar« u katoličkom dvotjedniku odnosno katoličkom Komentari Glasa Koncila
5
tjedniku Glas Koncila koji su u vrijeme kad se pojavljivali značili puno više od uobičajenih novinskih komentara. Ti tekstovi sadržajno, idejno, vokabularno, intencionalno bili su bitno drugačiji od onodobnih komentara u drugim medijima jer su ti mediji u to doba bili pod apsolutnom kontrolom Komunističke partije, pa su kao drugačiji glas privlačili pozornost i bili zanimljivi gotovo svima onima koji su bili na drugoj ideološkoj strani od one službene, partijske i režimske. Ti tekstovi iznimno su mnogo značili katoličkim vjernicima, ne samo zato što su u njima mogli doznavati aktualne crkvene stavove o brojnim životnim javnim i društvenim pitanjima ili dobivali novinarski komunikativno protumačene i aktualizirane temeljne vjerske sadržaje, nego i zato što su bili jamstvo i na neki način legalizacija bitno drugačijih svjetonazora i političkih pristupa od službenih i javnih. Ti tekstovi katkad su bili znak da usprkos svim nastojanjima Partije i svih njezinih instrumenata nisu uspjele ni ateizacija ni ideologizacija cjelokupnoga društva i da je komunistički totalitarizam ipak ograničen. Ti tekstovi mogli su se pojaviti, ali i opstati, samo u pukotini slobode koja se javljala u raskoraku između onoga što je ustavom bivše savezne države ili pojedinih republika bilo pravno zajamčeno i službenoga partijskog programa koji je svim sredstvima nametan cijelome društvu. U nemoći ustrajanja u vulgarno nasilnom progonu Crkve, crkvenih službenika i vjernika, kakvo je bilo u revolucionarno poratno doba, komunističke vlasti pribjegavale su evidentnom licemjerstvu: s jedne strane proklamirale su slobodu, demokraciju, ljudska i vjerska prava, a u praksi pokušavale za svoju ideologiju pridobiti što više ljudi, često svim pa i nedopuštenim i nedemokratskim sredstvima. Upravo činjenica toga evidentnog licemjerstva otvarala je kakav-takav prostor za javno djelovanje Crkve, a ono je, u medijskom svijetu, bilo najizraženije i najrječitije upravo kroz rubriku »Komentar« u Glasu Koncila. Premda sadržaji komentara nisu bili nikada antidržavni, nikada neprijateljski, rušilački ili dnevnopolitički, nailazili su na osporavanja, skrivena i javna; nailazili su na krivotvorenja, manipuliranja, podmetanja i izrugivanja. Baš ta činjenica dodavala im je na njihovoj važnosti u javnosti te je uvelike, zahvaljujući baš tim tekstovima Glas Koncila stekao reputaciju relevantnog i društvenog medija. Osim što su i vjernicima budili ponos i nadu u bolje sutra, osobno i hrvatskoga naroda, ti su tekstovi bili vrlo bitni za unutarnji crkveni život i unutarnji crkveni dijalog kojega je u to doba ipak u Katoličkoj Crkvi u Hrvatskoj bilo. Brojni tekstovi bili su ne samo tumači stavova II. vatikanskog koncila o teološkim naglascima ili suvremenim, koncilskim stavovima o brojnim društvenim stvarnostima i pitanjima, nego i promicatelji i branitelji suvremene, aktualne crkvene, koncilske misli koja je u pokoncilsko doba, što je razumljivo, nailazila i na osporavanja i u samoj Crkvi. Premda je Glas Koncila npr. sustavno 6
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ – I.
tumačio i promicao ekumenske stavove II. vatikanskog koncila, nije nasjedao manipulacijama službene politike koja je i ekumenizam željela istrumentalizirati za političke ciljeve: učvršćenje unutarnje povezanosti umjetno stvorene savezne države. Premda je u eri komunističke vladavine Katolička Crkva u Hrvatskoj, kao i u ostatku bivše savezne države, bila okovana Crkva, ipak je bila živa, djelatna i sposobna nositi se s tim okovima. Kao što se nosila podnoseći doslovne krvave žrtve, tako se nosila s nametnutim okovima tzv. »socijalizma s ljudskim licem«, te je zahvaljujući upornosti, hrabrosti i umješnosti mnogih crkvenih ljudi bila i uspješna – što potvrđuje i ne samo opstanak nego i razvitak Glasa Koncila. Katoličke novine, prepoznate kao prostor slobode i onog svijeta koji je bio prognan iz službene javnosti, dosegle su, zahvaljujući velikoj požrtvovnosti brojnih župnika, drugih svećenika i vjernika laika, zapanjujuće visoku nakladu te su stavovi koje su iznosile, osobito u komentarima, prodirali u najšire krugove vjernika i drugih građana i budili nadu. Respektirajući objektivnu snagu Glasa Koncila kao izdanka Katoličke Crkve u Hrvatskoj, režim je brzo odustao od zapljena lista i sudskih progona te je pribjegao medijskim osporavanjima, polemikama i etiketiranjima, a to je otvaralo uredništvu priliku za nove male korake osvajanja slobode. Izbjegavajući svjesno izravni, frontalni sukob s Partijom kao glavnim centrom moći a pribjegavajući metodi dijaloga, Glas Koncila je upravo kroz komentare upozoravao na rigidnosti i sektaštva pojedinih javnih djelatnika i njihovih stavova ili poteza, branio ljudsko dostojanstvo, osnovna ustavna prava i gotovo neopazice osvajao i stvarao nove pukotine slobode u društvu na štetu totalitarističkoga poretka. Glas Koncila je bio iznimno angažiran u velikom narodnom buđenju kojemu je poslužio jubilej »Trinaest stoljeća kršćanstva u Hrvata«, te je i na taj način pripremao katoličke vjernike i mnoge u hrvatskom narodu i za zbacivanje komunističkoga totalitarističkog jarma i za obnovu narodnoga ponosa koji se pokazao presudan za obranu u vrijeme agresije na Hrvatsku. Predajući javnosti ukoričene komentare Glasa Koncila iz razdoblja komunističke vladavine, iskazuje se zahvalnost dugogodišnjem glavnom uredniku Glasa Koncila i autoru najvećeg dijela komentara Živku Kustiću, kao i drugim autorima. Ujedno se ovim izdanjem ispravlja s jedne strane velika nepravda prema tim važnim tekstovima i njihovim autorima, a s druge strane suvremenim čitateljima i suvremenoj javnosti daje se uvid u plemenitu borbu uma i srca za boljitak i Crkve i hrvatskog naroda u vrijeme komunističkog režima u Hrvatskoj i bivšoj saveznoj državi. Mons. Ivan Miklenić
Komentari Glasa Koncila
7
Crkvene i društvene okolnosti komentara Glasa Koncila od 1968. do 1990. Glas Koncila, koji ove godine proslavlja pola stoljeća izlaženja, gotovo neprekinuto je objavljivao komentare u kojima je neumorno tumačio, objašnjavao, upozoravao, ponirao u ono što se na površini ne vidi, razobličavao i polemizirao, ali i, što mu daje posebnu vrijednost i važnost u novijoj hrvatskoj povijesti, ustrajno odgajao u bogoljublju, čovjekoljublju i rodoljublju, imajući uvijek pred očima isključivo - dobro Crkve i naroda. Okolnosti u kojima je započeo obavljati tu svoju zacrtanu misiju nisu mu bile nimalo sklone, kako na crkvenom tako i na društvenom području. Tih se godina, istina s velikim zanosom i oduševljenjem, ali i u mukama, dvojbama, nesnalaženjima, krizama i protivljenjima, pa i otpadima, rađala nova crkvena praksa i odnos prema svijetu, a komunistička je diktatura nemilosrdno gušila svaki pokušaj stvaranja i najmanjeg prostora slobode. Zato je bilo potrebno puno, ne samo hrabrosti nego i umješnosti pokretačima, djelatnicima i suradnicima Glasa Koncila da započeto djelo uspješno plovi između svih crkvenih i društvenih Scila i Haribda. Bitna je odlika komentara Glasa Koncila, koja ih razlikuje od svih drugih u onodobnome medijskom jugoslavenskom/hrvatskom prostoru u tome što je velika većina autora odrađivala zadani posao, provodila partijske direktive, dodvoravala se vlastima, kritički progovarala o negativnostima u društvu, ali samo do točno određene i dopuštene granice, ne mareći puno puta do poštivanja »svetih činjenica«, ljudskih prava, dostojanstva svake osobe, ukratko profesionalno i hladno, bez velikih moralnih dvojba, pisala komentare, autori Glasa Koncila pisali su iz ljubavi, i to je ono što ih čini potpuno drukčijim, posebnim i prepoznatljivim. Ljubav prema Crkvi, hrvatskome narodu, svakome građaninu ondašnje Jugoslavije/Hrvatske bez obzira na njegovu nacionalnu, političku, vjersku ili svjetonazorsku pripadnost, istini, povijesnim i aktualnim činjenicama, lako je osjetiti i prepoznati u doslovce svakom komentaru. A ljubav je nespojiva sa krivotvorinama, podmetanjima, manipulacijama, blaćenjima i slično. Komentar se u Glasu Koncilu kao stalna rubrika ustalio g. 1968. Istina, bilo je nekoliko tekstova i prije koji bi se, možda, mogli svrstati u taj novinarski žanr, ali se prvi broj te godine (br. 1/1968) s točno naslovljenom rubrikom »Naš Komentari Glasa Koncila
9
komentar« može smatrati prvim suvremeno ustaljenim komentarom. Riječ je o tekstu: »Hrvat promicatelj i čuvar pravovjerja Crkve« o imenovanju ondašnjega zagrebačkog nadbiskupa dr. Franje Šepera za pročelnika Kongregacije za nauk vjere. Naziv rubrike ispočetka nije bio strogo definiran jer se pojavljuje uz već spomenuti »Naš komentar« u varijantama: »Umjesto komentara«, »Komentar«, »Mjesto komentara« i »Posuđeni komentar«, ili je umjesto naziva stavljen nadnaslov, ili je jednostavno izostavljen naziv rubrike. No, najčešći i kasnije redoviti naziv »Komentar« započinje već 6. travnja 1969. u broju 7/1969. Ukupno je, držeći se vremenskoga okvira izlaženja Glasa Koncila pod komunističkim totalitarizmom, objavljeno 658 komentara. U tom razdoblju posljednji je objavljen 27. svibnja 1990. (br. 21/1990), tek nekoliko dana prije konstituiranja prvoga višestranačkog sabora u Republici Hrvatskoj 30. svibnja, čime je simbolički i stvarno označen pad komunizma. Naslovljen je: »Molitva za trijeznost«, a govori o »strepnji koja je prožela osobito Hrvatsku i Sloveniju« nakon nastupnoga govora novoga predsjednika Predsjedništva SFRJ iz kojega je očito da je nekim snagama u onodobnoj zajedničkoj državi demokraciju teško podnijeti. Godišnje je svake godine izlazilo 25 brojeva dvotjednika Glasa Koncila sve do g. 1984. kada je objavljeno 35 brojeva, jer je od 16. rujna iste godine, tj. broja 538, Glas Koncila iz dvotjednika prerastao u tjednik. Autori komentara u razdoblju Crkve u okovima ispočetka su se izmjenjivali, pisali su ga nepotpisani članovi uredništva: Živko Kustić i Vladimir Pavlinić, kasnije u manjem opsegu i dr. Josip Ladika te Mijo Gabrić, kao i potpisani suradnici: nadbiskup Franjo Kuharić, biskup Mijo Škvorc, dr. Tomislav ŠagiBunić (kraticom »TŠB«) i dr. Vjekoslav Bajsić. Pošteno je barem ukratko prisjetiti se tih pokojnih i živih stožera Glasa Koncila u novinama nepotpisanih komentara u razdoblju od početaka do svibnja 1990. godine: Živko Kustić (Split, 12. XII. 1930), grkokatolički svećenik, danas živi u umirovljeničkom domu u Zagrebu, autor je najvećeg broja komentara. Pisali su ih povremeno Kustićevoj u odsutnosti ili spriječenosti i Vlado Pavlinić (Dubrovčan, župa Velika Erpenja, 5. XI. 1929), glavni urednik prvih deset godina, danas kao umirovljenik živi u Londonu; zatim Josip Ladika (Kamanje, 21. VI. 1923. - Zagreb, 24. VI. 2001), dugogodišnji direktor Glasa Koncila, Mijo Gabrić (Radovanje, župa Oriovac, 25. IX. 1943), grafički urednik i novinar, danas dekan Zbora prebendara crkve zagrebačke. Sa svojim potpisom komentare su pisali: Franjo Kuharić (Gornji Pribić, 15. IV. 1919. - Zagreb, 11. III. 2002), pomoćni zagrebački biskup, kasnije nadbiskup i kardinal, odgovorni urednik, potpisan je pod komentare: »Riječ zagrebačkog nadbiskupa u povodu susreta Tito-Pavao Šesti« (br. 7/1971, od 4. travnja 1971), »Značenje i namjena biskupske poslanice ‘Trinaest stoljeća kršćanstva 10
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ – I.
u Hrvata’« (br. 6/1976, od 21. ožujka 1976) i »Ivan Pavao II. sve čitljiviji Božji znak vremena« (br. 21/1979, od 21. listopada 1979), Mijo Škvorc (Ruševec, župa Sveti Petar Čvrstec, 1. rujna 1919. - Zagreb, 15. veljače 1989), isusovac i pomoćni zagrebački biskup, napisao je komentar: »Mala ispovijed uz dvjestoti broj« (br. 5/1971, od 7. ožujka 1971), Đuro Kokša (Molve, 17. V. 1922. - Zagreb, 26. XI. 1998), pomoćni zagrebački biskup, potpisao je komentar: »Vjera u život - odluka za život« (br. 22/1980, od 9. studenoga 1980), Tomislav Janko Šagi-Bunić (Brodarovec, 2. II. 1923. - Zagreb, 21. VII. 1999) franjevac kapucin, profesor na Katoličkom bogoslovnom fakultetu u Zagrebu, potpisao je kraticom imena i prezimena komentar: »Koncilske perspektive nove metropolije riječke« (br. 10/1970, od 10. svibnja 1070), Vjekoslav Bajsić: (Čakovec, 1924. - Zagreb, 1994) svećenik, filozof i teolog, potpisao je komentar: »Okrugli stol, stara ploča, vatrogasci« (br. 22/1970, od 8. studenoga 1970). Za što bolje razumijevanje komentara Glasa Koncila nužno se u kratkim crtama podsjetiti na povijesni kontekst u kojima su oni pisani jer su oni izravno povezani. Naime, komentari su »plod« crkvene i društvene stvarnosti, hrvatske i svjetske, na koju su autori redovito reagirali, razumije se, s motrišta katoličkog nauka. Već je spomenuto kako je u onodobnoj Jugoslaviji/Hrvatskoj prevladavala i u teoriji i u praksi krajnje netolerantna komunistička ideologija kojoj su vjera, vjernici, Katolička Crkva, biskupi i svećenici bili neprijatelj broj jedan. To nije bio tek slučaj ili eksces, nego kontinuirani stav vlasti, o čemu govore komentari već u prvim godinama izlaženja (»Dijalog gluhih«, br. 24, od 1. prosinca 1968). Na unutarcrkvenom planu dogodila se tih godina reorganizacija crkvenih granica, čemu Glas Koncila daje primjerenu pozornost, i Druga biskupska sinoda u Vatikanu. U kontekstu povijesnih događanja u kojima su iznjedreni komentari Glasa Koncila, svakako je vrlo važan događaj, o kojemu Glas Koncila progovara smireno i argumentirano, bila uspostava diplomatskih odnosa između Svete Stolice i SFRJ 15. kolovoza 1970, koji su zbog vrlo napetih odnosa između Crkve i komunističkog režima bili prekinuti u prosincu 1952. Na tome je tragu i posjet jugoslavenskoga predsjednika Josipa Broza Tita Vatikanu i susret s papom Pavlom Šestim 29. ožujka 1971. O tome je susretu komentar napisao tadašnji zagrebački nadbiskup Franjo Kuharić. Onima koje budu zanimale teme o crkvenoj diplomaciji, odnosu SFRJ-Sveta Stolica, Crkvi u zemljama Istočne Europe u doba komunizma - svakako će komentari biti dragocjeno vrelo. Na unutarcrkvenome planu svakako je bio »zvjezdani trenutak u povijesti Crkve u hrvatskome narodu« - svečano proglašenje svetim prvoga Hrvata - sv. Nikole Tavelića 21. lipnja 1970. u Rimu. Komentari Glasa Koncila
11
Jedan od prijelomnih događaja novije hrvatske povijesti svakako je i slamanje Hrvatskoga proljeća, konkretno sjednica CK SKH o provedbi zaključaka 21. i 22. sjednice Predsjedništva SKJ na kojoj su vodeći hrvatski komunisti podnijeli ostavke na svoje dužnosti, nakon »glasovite« sjednice u Karađorđevu 1. i 2. prosinca 1971. pod predsjedanjem predsjednika Tita, nakon studentskih nemira i masovnih uhićenja u Hrvatskoj. Vodstvo Katoličke Crkve odmah je prozvano i povezano s »bujanjem hrvatskog nacionalizma i šovinizma«, zbog čega se Glas Koncila očitovao u komentaru (»Olake optužbe«, br. 2, od 23. siječnja 1971). Važno je bilo proglašenje novoga Ustava SFRJ na sjednici Vijeća naroda Savezne skupštine 21. veljače 1974, o kojemu su se očitovali i katolički biskupi još prije donošenja dajući prijedloge na vjerske slobode, koje je objavio Glas Koncila. Međutim, vjerojatno i očekivano, prijedlozi su krivo i netočno prikazani te odbačeni podmetanjem za nekakve »skrivene političke namjere«, na što je upozorio komentar Glasa Koncila. Jedan od njih je posvećen i dekretu od 25. lipnja 1975. kojim je Sveta Stolica željela riješiti bolan unutarcrkveni »hercegovački slučaj«, razdor između Mostarsko-duvanjske biskupije i franjevačkog reda u Hercegovini. Od ostalih crkvenih događanja posebno je važan početak Hrvatske marijanske godine u rujnu 1975, sa završetkom istoga mjeseca sljedeće godine u Solinu. Tim su povodom hrvatski biskupi obznanili poslanicu »Trinaest stoljeća kršćanstva u Hrvata« povodom, kako je to doslovce objavio Glas Koncila, »slavljenja tisućobljetnice prvog hrvatskog Marijina svetišta što ga na Otoku u Solinu podiže kraljica Jelena i povodom slavljenja trinaest stoljeća naših veza sa Svetom Stolicom i početaka pokrštavanja našega naroda«. Za Crkvu je od posebne važnosti bila i namjera da se u SR Hrvatskoj, po uzoru na sve druge republike, donese Zakon o pravnom položaju vjerskih zajednica. U započetim raspravama komentari Glasa Koncila argumentirano su pokazivali kako je on suvišan jer su sve aktivnosti i prava vjerskih zajednica na vjeronauk, izdavanje publikacija, odgoj svećeničkog pomlatka i slično već bili regulirani postojećim zakonima. Naime, autori su se s razlogom pribojavali da će zaseban zakon biti u funkciji administrativne represije i izravnog »stavljanja pod kontrolu«, no, kao i svi dotadašnji prijedlozi i mišljenja, i oni su bez velikog obrazloženja odbačeni. Zanimljivo je da je Glas Koncila u cilju što boljeg informiranja, ne samo vjernika nego i širih slojeva, javnosti objavio cjeloviti tekst prihvaćenog zakona u zasebnom prilogu u br. 8, od 23. travnja 1978. Od važnijih crkvenih događaja, na Petrovu je stolicu zasjeo papa Ivan Pavao I. kojega je jedan kardinal dojmljivo opisao: »Kad jedan papa govori tako da ga i djeca razumiju - kao Isus - onda je to papa koji nam je trebao«, a ubrzo nakon njega i Ivan Pavao II. kojega je komentator Glasa Koncila predstavio već u 12
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ – I.
naslovu: »Papa iz Krakova - znak vremena« (br. 22, od 5. studenoga 1978). Tih se godina slavila i 900. obljetnica crkve Svete Marije u Biskupiji kod Knina i »Branimirova godina« u Ninu u sklopu velike proslave »Trinaest stoljeća kršćanstva u Hrvata«, a Majka Terezija dobila je Nobelovu nagradu za mir. Da je Katolička Crkva komunističkim vlastima bila dežurni krivac za sva nepovoljna i krizna događanja u društvu, koje se željelo prikazati gotovo idealnim, poželjnim i naprednim, pokazali su i nemiri širih razmjera na Kosovu koji su započeli još g. 1968. i koji su brutalno ugušeni, a ponovno su dobili masovne razmjere g. 1981. Sve je nezadovoljstvo bilo sažeto u želji Albanaca na Kosovu za većom autonomijom od beogradskih vlasti, tj. zahtjevu da Kosovo bude samostalna republika, za što su ponovno dežurni »ribari ljudskih duša« optuživali relativno malobrojan katolički kler na tadašnjem jugoslavenskom jugu. Komentari Glasa Koncila pokazivali su neutemeljenost i apsurdnost takvih optužaba. Za Katoličku Crkvu u Hrvata u to se vrijeme dogodilo providnosno imenovanje 2. veljače 1983. zagrebačkog nadbiskupa Franje Kuharića za kardinala od pape Ivana Pavla II, Nacionalni euharistijski kongres 9. rujna 1984. u Mariji Bistrici, kojim je zaključena proslava »Trinaest stoljeća kršćanstva u Hrvata«, i središnja proslava Metodove godine u Đakovu 4. i 5. srpnja 1985. Komentari Glasa Koncila morali su se osvrnuti i na sve žešće otvorene izljeve velikosrpskog nacionalizma, koji je posebno bio usmjeren protiv hrvatskoga naroda i Katoličke Crkve. Pod krinkom rješavanja srpskog pitanja unutar SFRJ, skupina srpskih akademika objavila je smjernice za njegovo rješavanje pod nazivom »Memorandum«, koji je objavljen u dva nastavka u beogradskom dnevnom listu »Večernje novosti«, 24. i 25. rujna 1986, i otada je započela prava medijska protuhrvatska i protukatolička histerija s mnoštvom krivotvorina i manipulacija, na što je upozorio komentar Glasa Koncila znakovitog naslova: »Oružje iz ropotarnice«. Međunacionalni neriješeni odnosi na Kosovu ponovno su izbili na vidjelo u proljeće 1987, što je vješto iskoristio Slobodan Milošević učvrstivši položaj u najvišim komunističkim strukturama Srbije. Katolička je Crkva ponovno prozivana u javnosti da podupire »kontrarevoluciju« i šuti o nasilju u rješavanju međuljudskih i međunacionalnih odnosa. Komentar Glasa Koncila - »Šutimo li o Kosovu?« - ne podgrijava ionako »usijano« ozračje, zrači mirnoćom, jasnoćom i argumentiranošću: »Suvremena katolička svijest protivi se svakoj težnji za etnički čistim prostorima (bez obzira koji narod i u koje doba provodio takva ‘čišćenja’!), svakom dijeljenju ljudi prema podrijetlu ili dobu kad su im se pređi u taj kraj doselili« (br. 31, od 2. kolovoza 1987). U to je doba svakako vrijedan komentar, koji već u naslovu nosi općeprihvatljivu poruku: »Protiv krvavog Komentari Glasa Koncila
13
mita o ‘čistoj krvi’« (br. 35, od 28. kolovoza 1988) i »Na Kosovu nema vjerskog rata« (br. 16, od 16. travnja 1989). Na razorne posljedice srpskih masovnih okupljanja diljem Jugoslavije nazvanima »događanjem naroda« također je Glas Koncila upozorio u nekoliko komentara, npr. »Što nas čeka?« (br. 49, od 3. prosinca 1989). U životu Crkve u to je doba proslavljena 25. obljetnica biskupstva kardinala Franje Kuharića, po njegovoj želji samo jednim euharistijskim slavljem u katedrali, 150. obljetnica sinjske franjevačke gimnazije i spomen na 900. obljetnicu smrti hrvatskoga kralja Zvonimira u Biskupiji kod Knina. Posljednje dvije godine izlaženja Glasa Koncila pod komunističkim režimom obilježilo je rađanje višestranačja i političkog pluralizma, tj. osnivanje prve oporbene stranke Hrvatskoga socijalno-liberalnog saveza, kasnije preimenovanog u stranku (Hrvatska socijalno-liberalna stranka) 20. svibnja 1989. u Zagrebu i Hrvatske demokratske zajednice u prostorijama NK »Borac« u Zagrebu 17. lipnja iste godine. Osjećajući političko bilo hrvatskoga trenutka i smjer nadolazećih demokratskih procesa, komentari tim činjenicama posvećuje dužnu pozornost: »Odgoj za slobodne izbore«, »Tko to plaši birače?«, »U predizbornim mukama«, »Čega se treba bojati?«... Dogodili su se i prvi višestranački izbori u Hrvatskoj 22. i 23. travnja 1990. te drugi krug 6. i 7. svibnja iste godine, na koje se osvrnuo i Glas Koncila u komentaru: »Jasnoća plebiscita«. Odškrinuta su vrata toliko očekivane i željene slobode, ali se nad hrvatski narod nadvilo zlo, koje je predosjećao i Glas Koncila u komentaru: »Zloba je krvi žedna«. Nakon spomenutih nekih ključnih (društvenih i crkvenih) događanja u kojima su se rađali komentari Glasa Koncila i koji su utjecali na njih, potrebno je također istaknuti barem nekoliko tema koje se provlače kao konstanta kroz komentare Glasa Koncila u razdoblju komunističkog jednoumlja. Njih je popriličan broj i nije ih u uvodu moguće sve nabrojiti, ali dobro je spomenuti barem neke od njih. Budući da je Glas (s) Koncila izravni plod Drugoga vatikanskog koncila u hrvatskome katolištvu, posve je razumljivo da su komentari promišljali novu crkvenu i društvenu stvarnost s motrišta objavljenih koncilskih dogmatskih konstitucija, dekreta i deklaracija. Doista je širok spektar tema jer su oni zadirali u, doslovce, sve segmente crkvenoga i društvenoga života, tako da se nakon pročitanih komentara prilično jasno može dobiti slika o njihovu »bilu«: vjerskome životu katoličkih vjernika, njihovim poteškoćama u svagdašnjici, nastojanjima da što punije žive i svjedoče vlastiti vjerski i nacionalni identitet u prilično teškim »olovnim vremenima« tražeći svoje pripadajuće mjesto u novoj crkvenoj praksi i društvu. Budućim naraštajima koji će htjeti objektivno pisati o tom 14
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ – I.
razdoblju i okolnostima u kojima se našao hrvatski narod i Katolička Crkva bit će komentari Glasa Koncila nezaobilazno štivo. Na prvome mjestu komentari ističu važnost i povijesnu prekretnicu u životu Katoličke Crkve koji su se dogodili Drugim vatikanskim koncilom. Logički slijed iz te veće premise (praemissa maior) upućuje da je u samome središtu svih rasprava, teorija i promišljanja bila, očekivano, Crkva kojoj su komentari davali dužnu pozornost, posebice u onodobnoj društvenoj zbilji. Doista je fascinantna lakoća kojom su kolumne objašnjavale čitateljima ne samo teološke poruke Drugoga vatikanskog koncila nego i brojne druge dogme, teološke i filozofske teme i prijepore. Autori su, često teške, zamršene i običnome puku teško razumljive teološke poruke objašnjavali na njemu razumljiv, prihvatljiv i blizak način. Dovoljno je npr. samo pročitati kolumnu o Bezgrešnom začeću Blažene Djevice Marije, »što znači da Isusova Majka ni u kojem trenutku svoga postojanja nije bila dotaknuta ne samo osobnim nego ni istočnim grijehom« (»Što se krije u jednoj dogmi?«, br. 49, od 8. prosinca 1985), i jednostavno uživati u tekstu o razlozima i okolnostima proglašenja te bitnim porukama dogme, koju je 8. prosinca g. 1854. obznanio papa Pio IX. U tom kontekstu komentari o Majci Mariji prepuni su bogatih misli i poruka. Sakramenti kao »srce« Crkve, njezini vidljivi znakovi nevidljive milosti, ustanovljeni od Isusa Krista, važnost sakramentalnog života svakoga vjernika i vjerničke zajednice te pronalaženja novih putova u njihovu dijeljenju i prakticiranju - također su bitna odrednica komentara Glasa Koncila, o čemu govore tek neki od brojnih naslova: »Kada dijeliti svetu potvrdu?«, »Kome i kada uskratiti krštenje i vjenčanje?« i drugo. Puno je komentara posvećeno ekumenizmu kao bitnom dijaloškom naporu Crkve, i, budući da je riječ o katoličkome glasilu, o važnosti sredstava javnog priopćavanja, vodeći se, dakako, duhom Drugoga vatikanskog koncila. U nizu drugih tema, koje izravno zadiru u konkretnu svagdašnjicu, u brojnim se komentarima provlače teme o dijalogu, prigovoru savjesti, pobačaju, dostojanstvu žene u društvu i Crkvi i drugo. Autori komentara otvoreno su reagirali i na sve druge negativne pojave u društvu, što im je u ondašnjoj stvarnosti priskrbilo isključivo negativno obilježje »protunarodnih«, »antisocijalističkih«, »kontrarevolucionarnih«, »antisamoupravnih«, »kleronacionalističkih« i sličnih etiketa. No oni su unatoč tome upozoravali na nedopušten, neistinit, krivotvoriteljski, zlonamjeran i klevetnički tretman Crkve u medijima, o čemu govore primjeri iz gotovo svih godišta. Potrebno je reći da su medijske dezinformacije o Katoličkoj Crkvi, biskupima, svećenicima, vjernicima laicima, često prelazile svaku granicu dopuštenog, jer su neizravno pozivale na »krv«, tj. fizičku likvidaciju. Komentari Glasa Koncila
15
Posebno su zanimljivi komentari u kojima se polemizira s onodobnim »ideološkim čistuncima«, čuvarima onodobnoga društvenog poretka, koji su po partijskoj zadaći (bez obzira jesu li formalno pripadali svemoćnom Savezu komunista ili nisu) napadali Crkvu »iz svih vrsta oružja«, nimalo ne mareći za osnovna ljudska prava, ljudsko dostojanstvo, pluralizam mišljenja i uvjerenja, poštovanje različitosti, pa, u konačnici - i za demokratski način ponašanja, koji su i u današnjoj Hrvatskoj i dalje mjerodavni na spomenutim područjima ljudskoga života. Ti nekadašnji komentatori svojevrsno su zrcalo čak i današnje Hrvatske. Prilično je dug niz onih, pokojnih i živih, koji se i u današnjoj Hrvatskoj još uvijek smatraju »korifejima demokracije« i »progresivnih misli«, unatoč poltronskom odnosu prema komunističkim vlastima (koji je podrazumijevao točno određen odnos prema vjernicima i Crkvi), što samo po sebi govori o njihovu poimanju nekih univerzalnih moralnih vrijednosti, no dobro je spomenuti one koji se spominju u kolumnama Glasa Koncila: Igor Mandić, Inoslav Bešker, Nenad Ivanković, Goran Babić, Celestin Sardelić, Marko Lopušina, Ivica Mlivončić, Josip Vrhovec, Šime Pierotti, Vitomir Unković, Jug Grizelj, dr. Ivica Maštruko, Živko Vnuk, Ivan Lalić, Gojko Marinković, Stipe Šuvar, Davor Šošić, Vjekoslav Koprivnjak, Ivan Horvat, Đorđe Ličina, dr. Ivan Cvitković, Marinko Čulić i drugi. Govori predstavnika vlasti, nastupi vodećih političara, kao i pisanje dežurnih novinara samo je dio ozračja i stvarnosti u kojima su živjeli katolički vjernici. Komentari Glasa Koncila daju potpuniju i cjelovitiju sliku svagdašnjice jer su autori u njima reagirali na brojna kršenja njihovih osnovnih prava. Tomislav Vuković
16
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ – I.
1968. Glas Koncila
Glas Koncila (2) 14. siječnja 1968.
Hrvat promicatelj i čuvar pravovjerja Crkve
P
o prvi put u povijesti jedan Hrvat postaje prefektom jedne kongregacije Rimske Kurije, i to upravo najvažnije – Kongregacije za nauk Vjere, koja se prije zvala Sveti oficij. Imenovanjem za pročelnika te Kongregacije dr Franjo Šeper, nadbiskup zagrebački, postaje vrhovni čuvar i promicatelj katoličkog pravovjerja, najutjecajnija ličnost uz Svetoga Oca. Bio bi to značajan događaj i da nije riječ o narodu koji je do sada imao svega dva ili tri kardinala u svojoj povijesti, od kojih nijedan nije vršio funkciju u Rimskoj Kuriji. A to se događa upravo u trenutku sveopće obnove Katoličke Crkve, i posebno u trenutku kad Papa započinje provoditi reformu svih ureda svoje Kurije. To se događa kad Crkva traži, pronalazi i usmjerava se novim putevima u novoj povijesti, kad želi djelotvorno spojiti čuvanje riznice svojih vječnih istina sa snalaženjem u vremenu, kad se mora upustiti u rizik da stare istine izrazi novim riječima i na nov način, a da ih time ne osiromaši, nego još jače produbi i još korisnije predloži čovječanstvu. Dovoljno je prolistati nekoliko brojeva velikih svjetskih i domaćih novina i časopisa koji se svi s velikim zanimanjem bave razvitkom suvremene katoličke misli, dovoljno je malo se upoznati s mnoštvom nagađanja, proricanja, zluradosti i strepnji kojima svijet prati razvitak moderne katoličke teologije, pa da shvatimo koliko silna odgovornost pada na leđa čovjeka koji odsada mora u ime Crkve usmjeravati i kontrolirati sav taj bujni razvitak misli, nastojeći da ga ne ograniči niti umrtvi, nego da mu pomogne i da ga očuva od opasnih stranputica. Koliko smo puta već na stranicama naših popularnih časopisa pročitali članak o teolozima koji se navodno odriču stare vjere, koji govore o »mrtvome Bogu«, koji više ni sami ne znaju da li vjeruju. Govori se i piše kao da se pokrenula nezaustavljiva lavina koja bi mogla dovesti do odreknuća od svega nadnaravnog, koja bi vjeru mogla svesti na puku humanitarnost. Sada zagrebački nadbiskup postaje odgovoran za sva ta gibanja. Nije to više negdašnja Sveta Inkvizicija koja bi htjela i mogla nešto zabraniti, kazniti, onemogućiti. Zadatak je danas mnogo teži i kompleksniji. Ali mu dr Šeper pristupa s neobično mirnim povjerenjem. On je za cijelo vrijeme Koncila i Sinode bio optimista. Vjeruje u zdrave snage Crkve, u Duha koji je vodi; bez panike, gotovo je uvjeren da nikada neće morati posegnuti za mjerama osuđivanja. 18
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ – I.
Sadržaj Predgovor......................................................................................................................................................................................5 Crkvene i društvene okolnosti komentara »Glasa Koncila« od 1968. do 1990.........................................................................................................................................................9
1968. Hrvat promicatelj i čuvar pravovjerja Crkve........................................................................................18 I čudno i sasvim razumljivo....................................................................................................................................20 Muke naše ekumenske................................................................................................................................................ 21 Pravo na informaciju......................................................................................................................................................23 Ako Isus nije uskrsnuo .................................................................................................................................................25 Čehoslovačka iz naše perspektive.................................................................................................................... 27 Ne želimo se kititi tuđim perjem......................................................................................................................29 Nije to »unijaćenje«.......................................................................................................................................................30 Četiri smrti za život.......................................................................................................................................................... 32 Mjesto ograda - svjetlo................................................................................................................................................34 Kada dijeliti svetu potvrdu?.................................................................................................................................... 35 Protiv devalvacije ljubavi........................................................................................................................................... 37 Lakše bi bilo - osuditi.....................................................................................................................................................39 Miroljubiva upotreba svemira.............................................................................................................................40 Osuđivati ispade - požurivati reformu........................................................................................................41 »Klauzula savjesti« za »pobačene savjesti«.........................................................................................43 Govoriti ili šutjeti?.............................................................................................................................................................44 Za Holandiju opasno - za nas nužno............................................................................................................46 Dijalog gluhih.........................................................................................................................................................................48 Što je to »ispovijedanje vjere?«..........................................................................................................................50
Komentari Glasa Koncila
319
1969. Opasne izjave grupe mladih u »Vjesniku«............................................................................................54 A što sad?....................................................................................................................................................................................56 Pouka ovogodišnjeg Molitvenoga tjedna za kršćansko jedinstvo................................58 Prašina se sliježe, ali pitanje ostaje otvoreno.......................................................................................60 Za slobodnu Crkvu u slobodnoj državi..................................................................................................... 62 Kakve nam crkve trebaju?........................................................................................................................................64 Što govori izbor tih i takvih kardinala.........................................................................................................66 Papa Pavao se ne poriče.............................................................................................................................................67 Opasnost je unutra..........................................................................................................................................................69 Mladi sve više vjeruju a sve manje dolaze u crkvu........................................................................70 Zlo i dobro od televizije...............................................................................................................................................72 Falsificirani Papa.................................................................................................................................................................. 74 Nada i realizam.....................................................................................................................................................................76 Uzbuđenje oko »slavnog intervjua«............................................................................................................78 »Nismo izumitelji vjere, nego čuvari«.........................................................................................................79 Imaju li misije još smisla.............................................................................................................................................. 81 Crkva Hrvata u 5 nadbiskupija i 4 metropolije.................................................................................82 Gdje ima mjesta za pokolebane vjernike.................................................................................................84 Opasnost od desnih »osporavatelja«.........................................................................................................86 Neočekivani obrat............................................................................................................................................................88 Je li Sinoda uspjela?..........................................................................................................................................................90 Biskupi su izašli pred javnost.................................................................................................................................92 Treba upoznati Prvi vatikanski koncil...........................................................................................................94
320
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ – I.
1970. Mladi znaju iznenaditi..................................................................................................................................................98 Dvosjekli mač opreznosti.......................................................................................................................................100 Ipak želja da se kreće...................................................................................................................................................102 Tjeskoba i optimizam..................................................................................................................................................103 Crkveni problemi pred svjetovnom javnošću.................................................................................105 Šanse na vjetrometini................................................................................................................................................. 107 Glas Koncila u procijepu cenzura..................................................................................................................108 Korak naprijed naše Biskupske konferencije.....................................................................................110 Odjeci biskupske konferencije za štampu.............................................................................................112 Koncilske perspektive nove metropolije riječke............................................................................114 Crkva bez poslanja..........................................................................................................................................................117 Igor Mandić otkriva nešto ispod nečijega kaputa...................................................................... 119 Značenje Tavelićeve kanonizacije...................................................................................................................121 Vjernost u tjeskobi.........................................................................................................................................................123 »Biskupsko je ime za djelo, a ne za čast«.............................................................................................. 125 Između života i zakona............................................................................................................................................. 126 Crkvena diplomacija u službi slobode.....................................................................................................128 Apolitičnost i političnost Crkve......................................................................................................................130 Što ćemo s »katoličkim osporavanjima«?............................................................................................132 I opet – korak naprijed.............................................................................................................................................134 Ujedinjene Nacije – nada malenih...............................................................................................................136 Okrugli stol, stara ploča i vatrogasci.........................................................................................................138 Suvremeni tip sveca (u povodu smrti Ch. de Gaullea)...........................................................140 Papa neustrašivo ulazi u nov stil života Crkve................................................................................ 142
Komentari Glasa Koncila
321
1971. Hoće li 1971. biti godina slobodnije diskusije u Crkvi?...........................................................146 Nejasna opasnost klerikalizma.........................................................................................................................148 Nov izraz angažirane vjere naših svećenika.......................................................................................150 Revolucija ili objava?.....................................................................................................................................................152 Mala ispovijed uz dvjestoti broj......................................................................................................................154 Sudovi i protusudovi oko jednog dekreta............................................................................................157 Riječ zagrebačkog Nadbiskupa u povodu susreta Tito – Pavao Šesti................... 159 Između bontona i vjere............................................................................................................................................ 162 Župa ili misija?....................................................................................................................................................................164 Probleme ne moramo uvoziti...........................................................................................................................166 Što je zapravo u pitanju?.........................................................................................................................................168 Između obzira i klevete............................................................................................................................................170 Zorenje zajedničke svijesti..................................................................................................................................... 172 Dobra vijest iz Zadra....................................................................................................................................................174 Da se ne uspavamo...................................................................................................................................................... 176 Narod je odlučio..............................................................................................................................................................178 Što će svijet o nama misliti?.................................................................................................................................180 Crkva kvasac ili Crkva spomenik?................................................................................................................. 182 »Kafarnaumska kušnja«..........................................................................................................................................184 Sinoda – ozbiljan znak ozbiljna vremena..............................................................................................186
322
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ – I.
1972. Olake optužbe....................................................................................................................................................................190 Crkva se ne povlači u sebe.................................................................................................................................... 192 Novi prostori u Crkvi..................................................................................................................................................194 Jedno iščezavanje zanimanja..............................................................................................................................196 Čime nas tješi »Večernji list«.............................................................................................................................198 Kao u mraku.........................................................................................................................................................................200 Zašto razgovaramo s mladima koji nisu vjernici...........................................................................202 Doškolovanje starih za mlade...........................................................................................................................204 Istarski problem – zagrebački nesporazum.......................................................................................206 Bratske opomene iz Ljubljane...........................................................................................................................208 Što je pokazala Ljetna škola u Splitu..........................................................................................................210 Nevjerojatna »informacija vojvođanske vlade«.............................................................................212 »Samo je jedno potrebno«.................................................................................................................................. 214 Trenutak zabune...............................................................................................................................................................216 Dijaloški monolog..........................................................................................................................................................218 Neočekivana jasnoća..................................................................................................................................................222 Božićna samokritika.....................................................................................................................................................224
Komentari Glasa Koncila
323
1973. Zašto je na udaru zagrebački nadbiskup...............................................................................................228 Kad je jasno – nek je i dosljedno...................................................................................................................229 Molitvena i radna sloga u pravi trenutak............................................................................................. 231 Naš prilog diskusijama..............................................................................................................................................234 Jesmo li spremni staviti sve na kocku?.....................................................................................................236 Kompas u magnetskoj oluji.................................................................................................................................238 »... i što da kažem?«......................................................................................................................................................240 Nije to bio samo lijep san........................................................................................................................................241 Umjesto TV-emisije.......................................................................................................................................................242 »Blago onome tko se ne sablazni«............................................................................................................... 243 Kako se radujemo novom zakonu...............................................................................................................244 Nakon zabrane broja 12 GK................................................................................................................................246 Između Rima i Zagreba............................................................................................................................................248 Diplomacija znakova...................................................................................................................................................250 »Odluka« koja postaje pitanje..........................................................................................................................251 Komentar................................................................................................................................................................................253 Što to Papa očekuje od hrvatske Crkve?...............................................................................................256 U pravi čas.............................................................................................................................................................................. 257 Pitamo kao mala djeca.............................................................................................................................................259 Stane Dolanc i biskupski prijedlozi...............................................................................................................261 Kome trebaju dezinformacije............................................................................................................................263 Ali pitanja ipak postoje............................................................................................................................................265 Neshvatljive insinuacije............................................................................................................................................267 Žar pod pepelom............................................................................................................................................................269
324
OKOVANA CRKVA U HRVATSKOJ – I.
1974. Neugodno, a neizbježno razmišljanje.......................................................................................................272 Deset godina nakon proročanstva, koje se još nije ispunilo............................................ 274 Zar će naši sudovi štititi klerikalizam i konzervativizam u Crkvi?.............................. 276 Ekumenska hrabrost i iskrenost naših biskupa..............................................................................278 »Odlazi, sotono!«...........................................................................................................................................................280 Svjedok protiv krivovjernog unitarizma................................................................................................. 281 Kome treba Crkva kao protivnik?.................................................................................................................283 Svetogodišnji Vazam...................................................................................................................................................285 Fenomen Vazma 1974...............................................................................................................................................287 Deset godina ustrajnosti.........................................................................................................................................289 Neobičan proljetni sabor....................................................................................................................................... 291 Što će nam tolika slavlja?.........................................................................................................................................293 U zamkama nametnutih pseudoproblema.......................................................................................295 Važno je tvrditi da problema nema............................................................................................................ 297 Riječka smotra naše moći i nemoći............................................................................................................299 Pavao VI. i naša Vjeronaučna olimpijada..............................................................................................301 Znakovi na nebu i na zemlji.................................................................................................................................302 Golgota na Glavnom kolodvoru....................................................................................................................303 Nove zamke dijaloga...................................................................................................................................................305 San naš nedosanjani....................................................................................................................................................308 Sinoda iznenađenja.......................................................................................................................................................310 Papa je već progovorio..............................................................................................................................................312 Kome treba Crkva sluškinja?................................................................................................................................315 Sluganstvo ili služenje................................................................................................................................................ 316
Komentari Glasa Koncila
325
Biblioteka Komentari Glasa Koncila
Okovana Crkva u Hrvatskoj Svezak 1. 1968. – 1974. Svezak 2. 1975. – 1981. Svezak 3. 1982. – 1986. Svezak 4. 1987. – 1990.
KOMENTARI GLASA KONCILA (1968. – 1974.)
OkOvana Crkva u HrvatskOj
N
i kršćani ni marksisti ne mogu vjerovati u idole kao što su apsolutna država, apsolutna nacija, apsolutna rasa i slično. Prihvativši kao normu svih zakona dobro čovjeka, ni kršćani ni marksisti ne mogu vjerovati u apsolutno savršene ljudske zakone ni u apsolutno savršeno uređeno ljudsko društvo prije dalekog cilja povijesti. Zato bi moralo biti moguće da i surađuju u težnji za boljim oblicima društva, za savršenijim formulacijama zakona. Prihvaćajući konkretnu zajednicu kao nosioca – recimo čak: ovlaštenog predstavnika – idealnije budućnosti, jedni i drugi znaju da ih konkretni zakoni obvezuju po mjeri svoje sukladnosti s vrhovnim zakonom: osmišljenjem ljudskog postojanja, sve većim očovječenjem čovjeka. Dijaloški monolog Glas Koncila (23) 19. studenoga 1972.
ISBN 978-953-241-397-7
www.glas-koncila.hr
100 kuna