Metodološke upute za pisane radove na teološkim učilištima by Glas Koncila

Darko TOMAŠEVIĆ

METODOLOŠKE UPUTE ZA PISANE RADOVE NA TEOLOŠKIM UČILIŠTIMA

Niz: Urednik: Lektura: Korektura: Priprema za tisak: Recenzenti: Tisak: Naklada: Izdavač: Suizdavač:

Varia - 1 Darko Tomašević Marija Znika Ljubo Zelenika Darko Tomašević Marko Medved; Daniel Patafta i Slavko Slišković CPU Printing company d.o.o., Sarajevo 400 komada Katolički bogoslovni fakultet Univerziteta u Sarajevu

Glas Koncila, Kaptol 8, Zagreb Tel.: 01/4874 315; faks: 4874 319; e-pošta: prodaja@ glas-koncila.hr; www.glas-koncila.hr Za suizdavača: Ivan Miklenić ISBN 978-953-241-423-3 CIP zapis dostupan u računalnom katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 871058

CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 001.8:[378.096:27(075.8)

TOMAŠEVIĆ, Darko Metodološke upute za pisane radove na teološkim učilištima / Darko Tomašević. - Sarajevo : Katolički bogoslovni fakultet ; Zagreb : Glas Koncila, 2014. - 116 str. : graf. prikazi ; 21. - (Niz Varia ; 1 / Katolički bogoslovni fakultet) Bibliografija: str. 115.

ISBN 978-9958-747-39-7 COBISS.BH-ID 20946950

Darko TOMAŠEVIĆ

METODOLOŠKE UPUTE ZA PISANE RADOVE NA TEOLOŠKIM UČILIŠTIMA

Sarajevo: Katolički bogoslovni fakultet Zagreb: Glas Koncila

2014.

SADRŽAJ UVOD ...............................................................….........................….. 11 1. DIJELOVI PISANOG RADA ................................................. 15 Uvod ............................................................................................... 15 Uvodni dio .................................................................................. 16 Naslovna stranica .................................................................... 16 Prazna stranica ili stranica za „copyright“ ..................... 16 Sadržaj ......................................................................................... 16 Slike ............................................................................................... 18 Kratice ......................................................................................... 18 Rječnik ......................................................................................... 18 Glavni dio teksta ..................................................................... 19 Uvod .............................................................................................. 19 Poglavlja ..................................................................................... 19 Potpoglavlja ............................................................................... 20 Posljednji dio teksta ............................................................. 20 Dodatak ....................................................................................... 20 Literatura ................................................................................... 21

2. KRATICE .................................................................................... 22 Uvod ............................................................................................... 22 Kratice hrvatskih teoloških časopisa i vjerskih novina .... 22 Kratice biblijskih knjiga ......................................................... 26 Stari zavjet .............................................................................. 27 Novi zavjet .............................................................................. 29 Način citiranja biblijskih knjiga ......................................... 30 Transliteracija biblijskih tekstova ..................................... 32 Način citiranja djela crkvenih otaca ................................. 37 5

Brojevi .......................................................................................... 37 Temeljno pravilo ...................................................................... 37 Početak rečenice brojem ....................................................... 38 Datumi ......................................................................................... 38 Vrijeme ......................................................................................... 38 Brojevi stranica ....................................................................... 39 Obrojčavanje ............................................................................. 39

3. INTERPUNKCIJA .................................................................... 41 Točka ............................................................................................. 41 Korištenje crtice ..................................................................... 41 Zagrade ........................................................................................ 41 Zagrade unutar zagrada ( [ / / ] ) ...................... 42 Višestruka interpunkcija ................................................... 43

4. KORIŠTENJE VELIKIH SLOVA, KURZIVA I NAVODNIKA ............................................................................. 44 Veliko slovo nakon dvotočke ............................................ 44 Kurziv ........................................................................................... 44 Kurziv i navodnici pri citiranju ........................................... 44 Knjige i časopisi ........................................................................ 45 Nizovi i izdanja ......................................................................... 46 Disertacije .................................................................................. 46 Sveti spisi ..................................................................................... 46 Kazališni komadi i filmovi ..................................................... 46 Strane riječi i fraze ................................................................. 47 5. CITIRANJE ................................................................................. 48 Točnost ......................................................................................... 49 Proza ............................................................................................. 49 Citiranje u bilješkama ......................................................... 49 6

Direktno citiranje .................................................................. 50 Interpunkcija i navodnici .................................................. 50 Ispuštanja ................................................................................... 51 Blok-citiranje ........................................................................... 52 Interpolacije ............................................................................. 52 Naglašavanje kurzivom ....................................................... 53

6. PISANJE BILJEŽAKA ............................................................. 54 Korištenje bilježaka .............................................................. 54 Mjesto bilježaka ...................................................................... 55 Kratice u bilješkama ............................................................. 56 Bilješke kao referencije ...................................................... 57 Knjige ............................................................................................ 57 Ime autora .................................................................................. 59 Naslov djela ................................................................................ 62 Ime urednika, prevoditelja, sastavljača ili priređivača ..... 63 Ime autora predgovora ili uvoda ........................................ 65 Navođenje izdanja ................................................................... 65 Ime niza u kojoj se djelo izdaje ............................................ 67 Podaci o izdavanju .................................................................. 68 Navođenje stranica ................................................................. 71 Djela koja imaju više svezaka .............................................. 74 Naknadna citiranja istog autora i istog djela ................ 75 Periodika .................................................................................... 76 Časopisi ........................................................................................ 77 Magazini ..................................................................................... 80 Novine .......................................................................................... 82 Susljedna citiranja periodike ............................................... 82 Posebni oblici citiranja ....................................................... 83 Članci u enciklopedijama i rječnicima .............................. 83 Recenzije ..................................................................................... 84 7

Grčka i latinska klasična djela ............................................. 85 Ranokršćanska i srednjovjekovna djela ........................... 85 Dokumenti Drugog vatikanskog koncila ......................... 86 Nepublicirani materijal ......................................................... 87 Kompjutorski programi ......................................................... 88 Elektronički izvori ................................................................... 88 Citati preuzeti iz drugog izvora .......................................... 92

7. BIBLIOGRAFIJA ...................................................................... 93 Kako klasificirati bibliografiju ....................................... 93 Unos bibliografskih podataka uspoređen s podatcima iz podnožnih bilježaka ................................ 94 Abecedni popis imena ......................................................... 95 Djela istog autora ................................................................... 97

8. USPOREDBA UPORABE PODNOŽNIH BILJEŽAKA I BIBLIOGRAFIJE .......................................... 99 Knjige ............................................................................................ 99 Jedan autor ................................................................................. 99 Dva autora ................................................................................. 99 Tri autora .................................................................................... 99 Više od tri autora ................................................................... 100 Djelo bez autora ..................................................................... 100 Djelo bez autora, ali koji je naknadno utvrđen ........... 100 Institucija, društvo ili nešto slično kao „autor“ djela ....... 100 Urednik ili kompilator kao „autor“ .................................. 101 Autorovo djelo koje je preveo ili uredio netko drugi ........ 101 Autorovo djelo sabrano u jednom svesku ...................... 101 Izdanje kasnije od prvog ..................................................... 101 Reprint izdanje (pretisak) .................................................. 102 Naslov unutar naslova ......................................................... 102 8

Knjiga u kojoj se navodi pisac uvoda ili predgovora ....... 103 Rad jednog autora u djelu drugog autora .................... 104 Rad autora koji se nalazi u djelu istog autora ............. 104 Članci .......................................................................................... 104 Članci u časopisima .............................................................. 104 Članci u magazinima ........................................................... 105 „Online“ članci ........................................................................ 105 Članci u enciklopedijama i teološkim rječnicima. Nepotpisani članci ......................................... 106 Potpisani članci ...................................................................... 106 Recenzije .................................................................................. 107 Recenzije knjiga u časopisima .......................................... 107 Manuskripti (rukopisi) .................................................... 107 Doktorske disertacije ....................................................... 108 Arhivska građa ...................................................................... 108 Višestruko upućivanje unutar pojedine podnožne bilješke ............................................................... 109

9. FORMATI I POJEDINI PRIMJERI .................................. 110 Margine ..................................................................................... 110 Uvlačenje .................................................................................. 110 Prored ........................................................................................ 110 Paginacija ................................................................................ 110 Naslovi i podnaslovi ........................................................... 111 Podnaslovi ............................................................................... 111 Podnožne bilješke ............................................................... 112 Podnožne bilješke u „blok-citatima“ ......................... 112 ZAKLJUČAK ................................................................................ 114

LITERATURA KOJA MOŽE BITI OD POMOĆI .............. 115 9

UVOD Vjerujem da se svaki znanstvenik, ali još više student ili učenik, barem jednom u životu susreo s problemom bilježaka, tj. koju znanstvenu metodu slijediti u citiranju određene literature. Za bilo koji pisani rad, a njih je uvođenjem „bolonjskog procesa“ sve više, potrebno je u bilješkama citirati sve relevantne podatke važne za određeno djelo: točan naslov, podnaslov, niz u kojem je određeno djelo izašlo, mjesto izdavanja, izdavačku kuću, godinu izdavanja i ostale važne podatke. No kojim redom sve to donijeti, i u stvari koje podatke donijeti, mnogima nije jasno. Vrlo često nema točno donesenih pravila, nego se studenti „prilagođavaju“ profesoru kod kojeg pišu pisani rad. A s druge strane, ima „previše pravila“. To jest, skoro svaki znanstveni časopis, a vrlo često i svaki profesor, ima „svoja pravila“ koja treba slijediti. Pri znanstvenom citiranju, mnogi slijede krilaticu: „ni jedno znanstveno citiranje nema prednosti pred drugim“ ili „nije važno koji se način citiranja uzima, važno je biti konzistentan“. Jesu li ove krilatice opravdane? Ne bih htio ulaziti u raspravu i obrazlagati, no jedno je sigurno. Vrlo često od šume ne vidimo drveće. Što želim reći? Susrećući se s mnogim načinima citiranja, čovjek više ne zna kako treba citirati. Smatram da je puno bolje imati jedan prihvaćeni način citiranja i onda bi zbunjujućih situacija trebalo biti puno manje. Kao što rekoh, postoje razni načini citiranja: germanski, anglosaksonski, romanski, i mnogi drugi. I ljudi, koji su studirali u zemljama koje su pod utjecajem određenog govornog područja, ljubomorno čuvaju 11

naučene načine citiranja i smatraju da je upravo njihov način citiranja najbolji i najprikladniji. U osobne ukuse ne bih ulazio. Namjera mi je prije svega olakšati ljudima, u prvom redu studentima, rad na znanstvenom polju. A prvi znak znanstvenosti je pravilno korištenje znanstvene metodologije. Metodologija koju predlažem je uglavnom anglosaksonska, iako ne isključivo. Nastojao sam inkorporirati i pravila koja su uglavnom prihvaćena i na hrvatskom govornom području. Zašto anglosaksonska metodologija? Jedan od razloga je zasigurno i činjenica da je literatura na engleskom govornom području sve brojnija i brojnija. Uloga engleskog jezika i anglosaksonske kulture, a time i ekonomije neupitna je. Sve je to utjecalo da se i „njihova“ metodologija sve više uvlači „pod kožu“ mnogim ljudima. Iako će biti „prigovora“ zbog korištenja ovakve vrste metodologije, posebno što se tiče citiranja u podnožnim bilješkama (fusnotama), želim naglasiti da se ne radi o „amerikanizaciji“ teološkog citiranja na hrvatskom govornom području. Naime, način citiranja je općeprihvaćeni i službeni način klasificiranja knjižnih jedinica u bibliotekarstvu. Dovoljno je samo pogledati CIP-ove koje daju nacionalne i sveučilišne biblioteke, kao i ući u knjižnične baze podataka raznih institucija (recimo Knjižnicu Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu, ili Knjižnicu Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti). Dakle, način citiranja podnožnih bilježaka je općeprihvaćeni način u bibliotekarstvu, gdje se na temelju punktuacije može zaključiti o čemu se radi, bez obzira na to poznajemo li 12

dotični jezik ili ne. Kod citiranja, pojedini autori i danas na hrvatskom govornom području, prvo navode izdavačku kuću, pa onda mjesto izdavanja. Ali ako se to pri citiranju ne naglasi, teoretski bi moglo doći i do zabune, posebno kod onih koji nisu previše upućeni u izdavačke kuće i naseljena mjesta. S te strane, citirajući na način koji se ovdje predlaže (budući da je, kako rekoh, općeprihvaćeni kod citiranja bibliotečnih jedinica), svakome će biti jasno da, recimo Konjic, nije izdavačka kuća, nego mjesto izdavanja, ako bi se pri citiranju donio samo taj podatak. (Zašto bi netko u Indoneziji, recimo, morao znati je li Konjic izdavačka kuća, ili mjesto gdje je pojedino djelo izdano?) Pri pisanju ovog djela, uglavnom sam se koristio knjigom: Kate L. Turabian, A manual for writers of term papers, theses, and dissertations (Chicago – London: The University of Chicago Press, 61996.), ali i sedmim izdanjem ovog klasika znanstvene metodologije, koji je prodan u više od osam milijuna primjeraka. Velika zahvala ide gospođi Mariji Zniki za vrijedne pravopisne sugestije.

1. DIJELOVI PISANOG RADA Uvod 1.1.

1.2.

1.3. 1.4. 1.5.

Izraz „pisani rad“ ovdje se prije svega odnosi na pisane referate, pisani rad za master, te disertaciju (disertacija je pisani doktorski rad), kao i znanstvene radove koji se objavljuju u raznim znanstvenim časopisima. Tekstovi u disertaciji trebali bi biti pisani s „dvostrukim proredom“ (a moguće je pisati i s proredom 1,5, što je danas puno češća praksa, posebno što to računalni programi omogućavaju). Preporuka je da se i svi znanstveni radovi pišu s „dvostrukim proredom“. Unutar toga rada, veći odsjeci citiranog teksta (takozvani „blok-citati“), koji se nalaze u samom tekstu, trebaju se pisati s „jednostrukim proredom“. I tekst podnožnih bilježaka treba pisati s „jednostrukim proredom“. Pisani rad ima tri glavna dijela: uvodni dio, glavni dio teksta, posljednji dio (s popisom literature). Uvodni dio se može, ali ne mora (i uglavnom se ne preporuča), numerirati i rimskim brojkama, dok se ostatak teksta mora numerirati arapskim brojkama. Neke stranice u pisanom radu, ipak nemaju numeraciju, poput naslovne stranice. 15

ZAKLJUČAK U ovoj su knjizi donesena pravila i sugestije glede korištenja metodologije na teološkim učilištima. Svjestan sam da ovo nije konačno i jedino rješenje metodoloških pravila koja se koriste i koja će se koristiti na teološkim učilištima hrvatskog govornog područja. Knjiga koja je pred vama samo je pokušaj sistematizacije onoga što je već u upotrebi u svijetu ili kod nas. Standardizacija metodoloških uputa pomoći će svima onima koji pišu ili će pisati u hrvatskim teološkim časopisima. Ako ništa drugo, nadam se da će ova knjiga barem pomoći raspravi i standardiziranju metodoloških pravila kod nas. Bit ću zahvalan svakome za bilo koju sugestiju za poboljšanje ovog rada u, nadam se, nekim budućim izdanjima.

114

LITERATURA KOJA MOŽE BITI OD POMOĆI Ratko ZELENIKA, Metodologija i tehnologija izrade znanstvenog i stručnog djela (Rijeka: Ekonomski fakultet u Rijeci, 42000.). Jasna KNIEWALD, Metodika znanstvenog rada, Udžbenici Sveučilišta u Zagrebu (Zagreb: Multigraf, 1993.). Midhat ŠAMIĆ, Kako nastaje naučno djelo: uvođenje u metodologiju i tehniku naučnoistraživačkog rada – opći pristup (Sarajevo: Svjetlost, 92003.). Peter HENRICI, Guida pratica allo studio (Roma: Pontificia Università Gregoriana, 31992.). Jos JANSSENS, Note di metodologia: elenco bibliografico, nota bibliografica, stesura del testo (Roma: Pontificia Università Gregoriana, 51996.). Albert RAFFELT, Theologie studieren: Einführung ins wissenschaftliche Arbeiten, novo prošireno izdanje (Freiburg: Herder, 72008.). Raffaello FARINA, Metodologia: Avviamento alla tecnica del lavoro scientifico (Roma: LAS, 41996.). Kate L. TURABIAN, A Manual for Writers of Research Papers, Theses, and Dissertations: Chicago style for students and researchers (Chicago: University of Chicago Press, 72007.). Paul HAFFNER, A Methodology for term papers and thesis (Broughton Gifford, Wiltshire: Cromwell Press, 1996.).

115

116