Śląski zwierzyniec Niezależnie od tego, czy dzieci lub ich najbliżsi „godają”, warto aby wiedziały, że gwara śląska jest ważnym elementem tożsamości regionalnej i kultury Górnego Śląska. Uczestnicy zajęć odkryją, gdzie w Internecie można posłuchać nagrań wypowiedzi Ślązaków oraz poznają kilka śląskich słów.
8 – 10 LAT
45 MINUT
CELE Po zajęciach dzieci wiedzą, że gwara śląska jest regionalną odmianą języka polskiego. Rozpoznają jej brzmienie i potrafią wymienić kilka słów. Zajęcia wzmacniają poczucie tożsamości regionalnej, ukazują gwarę śląską jako ważny element kultury Górnego Śląska.
METODY asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja, samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda problemowa. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna.
CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ? Pluszowe zwierzaki (w miarę możliwości: prosię, jeż, królik, osioł, tygrys, szczur,
kura, kotek, niedźwiedź, sowa, papuga, małpa, lis). Komputer z dostępem do Internetu, rzutnik i ekran albo tablica multimedialna, Opis krowy, konia i świni z książki Stanisława Ligonia. Dostępnych jest kilka wydań, np.: Bery i bojki śląskie / Stanisław Ligoń. - Katowice : "PiK", 1994, s. 67-72. Duży worek, kosz lub plecak. Śląskie nazwy pluszowych zwierząt, które przygotowaliśmy – napisane na kartkach samoprzylepnych (albo na zwykłych, wtedy dodatkowo przygotowujemy taśmę samoklejącą). Kartki ze słowami ze śląskich bajek – załącznik.
PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od zadania dzieciom pytań: Czy w Polsce wszyscy mówimy tak samo? Używamy tych samych słów? Co to znaczy, że ktoś „godo”? Czy znacie jakieś śląskie słowa? Czy wy rozumiecie, co oznaczają słowa: tósz [pies], mizdra [mysz]? (kaszubski) Czy śląskie słowa są zrozumiałe dla mieszkańców innych regionów Polski? Odpowiedzi na pytania pomogą uzmysłowić uczestnikom zajęć, że mieszkańcy regionów Polski posługują się różnymi odmianami języka. Można pokazać dzieciom mapę gwar i dialektów polskich dostępną na stronie: http://www.genwolnosci.pl/publikacje/59-mapa-gwar-i-dialektow-polskich 2. Rozdajemy kartki ze śląskimi słowami i przybory do pisania. Prosimy dzieci o uważne wysłuchanie nagrania. Są to Bajki Ignacego Krasickiego po śląsku. Ich bohaterowie to zwierzęta, które podczas zajęć pojawią się wielokrotnie. Nagranie jest dostępne online w serwisie Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowym pod red. Haliny Karaś. http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=opis-dialektow&l2=dialektslaski&l3=slask-srodkowy&l5=kosztowy-tekst4 Zadaniem dzieci jest zakreślanie na kartkach tych słów, które usłyszą
w przygotowanych bajkach. Przy łontorzu w kościele miyszkoł szczurek mały, Ach dlo mnie te kadzidła, świycki i chorały, Tak sie asił, tak chwolił swym powożaniem, Aże go kot farorza zezar na śniaodanie. Ptok ptokowi godo: nie beyc, skońdż już ślimtanie, Dydź moż luksusowe we klotce mieszkanie, Dlo cia fajnie, boś stary i w klotce zrodzóny, Jo pamiyntóm, na co my ptoki skrzidła momy. Skuli tyj szkarupy na puklu żol mi cie, Że tyż poradzisz żółwiu mieszkać w takiej klicie, Na to żółw do myszy: lepszo swoja chałupecka, Niż wielgo, chodź ino lokatersko noreczka. 3. Sprawdzamy, ile słów udało się odnaleźć dzieciom. Następnie pytamy, o czym były kolejne utwory (można jeszcze raz każdy szybko przeczytać). Pytam też o ich treść, o to, jakie zwierzęta się w nich pojawiły. 4. Zapraszamy do zabawy, która pozwoli poznać kilkanaście śląskich słów. Najlepiej, aby dzieci usiadły w kole, pośrodku którego umieszczamy worek z pluszowymi zabawkami. Obok rozkładamy kartki/naklejki z wypisanymi nazwami zwierząt: prosiok igel trusia yjzel tiger rat kurzica kocik niydźwiydź ojla papagaj afa fuks
(prosię) (jeż) (królik) (osioł) (tygrys) (szczur) (kura) (kotek) (niedźwiedź) (sowa) (papuga) (małpa) (lis)
(na podstawie: Ślónsko godka : ilustrowany słownik dla hanysów i Goroli / Joanna Furgalińska. - Warszawa : Wydaw. Naukowe PWN, 2010.) Do zabawy można też wybrać inne słowa – dużo zależy od tego, jakie pluszowe zwierzaki jesteśmy w stanie przygotować.
Dzieci parami podchodzą do worka. Jedno z nich ma zawiązane oczy. Drugie podaje mu zabawkę. Pierwszym zadaniem jest rozpoznanie trzymanego w rękach pluszowego zwierzaka. Następnym, nad którym para zastanawia się już wspólnie (i bez zawiązanych oczu) – wybranie odpowiedniego śląskiego słowa. Jeśli wyrazy są napisane na naklejkach, przyklejamy je do pluszaków. Jeśli na kartkach – kładziemy obok zabawki. Zabawę kończymy, gdy wszystkie zwierzęta zostaną prawidłowo nazwane. 5. Humorystycznym zakończeniem zajęć będzie wysłuchanie przez dzieci opisów zwierząt autorstwa Stanisława Ligonia. Możemy najpierw przedstawić dzieciom sylwetkę autora, który był znakomitym artystą, radiowcem, działaczem niepodległościowym. Występował pod pseudonimem Karlik z Kocyndra. Od 1977 r. jest patronem Radia Katowice, na antenie którego prowadził audycje propagujące śląski folklor. W Katowicach można przysiąść obok Ligonia na ławeczce: http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1074360,StanislawLigon-%E2%80%93-patron-Radia-Katowice.
CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ? Poznanie śląskich słów znacznie ułatwi gra pamięciowa (memory). Typowo śląskie memo jest dostępne np. na stronie www.gryfnie.com (http://gryfnie.com/produkty/slaskie-memory/). Równie dobrze można jednak przygotować karty samodzielnie. Mogą one mieć dwojaką postać: talia składająca się z par takich samych, podpisanych obrazków, albo talia składająca się z par obrazek + słowo. W pierwszej wersji szukamy dwóch takich samych ilustracji, w drugiej obrazka i słowa go opisującego. Lubiącym buszować w Internecie możemy polecić śląską Wikipedię: https://szl.wikipedia.org/.