Gonzo (circus) #94

Over vernieuwende muziek en cultuur

Gratis-cd

e Gap Mind Th HO?!

UESS W G E L S LGID PLER FESTIVA M-SAM IS L E B A NETL KETS WIN TIC

NIEUWE SERIE: FEAR OF A HACKED PLANET 1. NETLABELISM & PIRATERIJ

Han Bennink

Pionier geïmproviseerde muziek

94 november december 2009 €8

MTG #81 Schlachthofbronx 01 Cloaks 02 Knalpot 03 Katadreuffe 04 Mount Eerie 05 Mokira 06 Mashta Uirtu 07 Jan-M. Iversen 08 Paul Glazier 09 Pick-Up 10 Jozef van Wissem 11 Ricky DeSire 12

I Got You On Tape

Weirde rock uit Denemarken

Head Of David

Grondleggers van metal anno 2009

Frans De Waard

25 jaar Kapotte Muziek

Knalpot

Struikelbeats uit Amsterdam 00911

The Big Pink Toddla T Mount Eerie Pauze: Field Recordings Room 40 Paul Glazier Jozef van Wissem europalia.China

50

De manier waarop we muziek en cultuur consumeren is de afgelopen vijftien jaar onherkenbaar veranderd. Maar dit is slechts het begin. Of dat goed of slecht nieuws is, hangt er grotendeels van af met wie je spreekt. De gevestigde industrie beeft op haar grondvesten, de nieuwkomers staan te popelen om het roer over te nemen. Soms zijn ze hun tijd zo ver

vooruit, dat wat ze doen eenvoudigweg als ‘illegaal’ wordt bestempeld. Wij nemen echter geen genoegen met halve waarheden. Gonzo (circus) buigt zich derhalve in de komende nummers over een aantal hete hangijzers in de discussie over de toekomst van onze cultuur. In deze aflevering: de vrije muziek van netlabels, en journalist Matt Mason over piraterij.

digitale cultuur

open source mp3

electronica

Obarski Ultimate Soundtracker Monotonik Creative Commons Netwaves

Trackerfiles

Lawrence Lessig

Trent Reznor netlabels

Het digitale geluid van een ‘free world’ Het fenomeen netlabels gedijt al zo’n vijftien jaar in de marge van het online muziekaanbod. Maar nu meer en meer muzikanten de beperkingen van de traditionele industrie beginnen te voelen, worden ze steeds belangrijker.

We schrijven 1987. De Duitser Karsten Obarski heeft al naam gemaakt als muziekprogrammeur op de Commodore Amiga, en denkt nu met zijn componeersoftware ‘Ultimate Soundtracker’ een gat in de markt te hebben gevonden. Niet dus, zo blijkt. Het programma verkoopt voor geen meter, en hij besluit de broncode dan maar gratis de wereld in te sturen.

Nu vindt het programma wel een publiek. Het wordt internationaal opgepikt door een groeiende groep thuiscodeerders, die het programma meteen voor eigen doeleinden aanpassen en verspreiden. De meest avontuurlijke van deze computerhobbyisten houden zich namelijk bezig met het kraken van commerciële software, die ze, voordat ze deze verder verspreiden, voorzien van hun eigen ‘tag’: een intropagina met geanimeerde logo’s, scrollteksten met credits en andere ongein, zoals bijvoorbeeld een catchy tune van een huismuzikant – voor wie het speeltje van Obarski natuurlijk gevonden vreten is.

Netlabels 0.0

Mettertijd worden de intro’s steeds ambitieuzer, en al gauw verschijnen ze losgekoppeld van de gekraakte software, als een proeve van kunnen voor de heftig concurrerende amateurhackers, die elkaar aftroeven met steeds mooiere graphics, vette muziek, en straffe staaltjes machinecode. De demoscene is geboren.

Tegen 1989 bestaat er in Noord-Europa een druk concurrerende ondergrond van wel honderden groepen die hun creaties uitwisselen via de post, op speciale conventies of via het opbloeiende netwerk van ‘Bulletin Board Systems’ (extreem simpel gesteld: een soort ‘proto-internet’).

Vanaf begin jaren 1990 wordt de muziek die eerst met Ultimate Soundtracker, en later met soortgelijke software (de afkorting ‘tracker’ werd een verzamelnaam) wordt gefabriceerd, aangeboden op floppy disks. Eerst bevatten die gewoon de composities in trackerformaat, maar alras komt er een audiospelertje bij, een playlist, en eventueel wat graphics of begeleidende tekst. Het brengt

Digitale Cultuur 1.1.

trackermuzikant hOI op een idee: waarom op deze manier de muziek niet op grotere schaal verspreiden, als een soort digitale lp? Hij neemt wat collega-muzikanten onder de arm en zet een samenwerkingsverband op om dit idee te verwezenlijken: Mono.

De technologische revolutie aan het eind van de eeuw doet de rest: het world-wide web wordt gesponnen en breekt de wereld open. Het voorbeeld van Mono (ondertussen zelf omgedoopt tot Monotonik) wordt enthousiast nagevolgd binnen de scene, en in de tweede helft van de jaren 1990 beleeft het fenomeen netlabels een eerste gouden periode, al wordt deze nog steeds gekenmerkt door een gesloten scene en de bijbehorende akkefietjes. Zo zorgt bijvoorbeeld de gestage opmars van mp3 als standaard voor digitale muziek voor heftige ideologische discussies: trackerfiles zijn immers open source en dus bewerkbaar door de gebruiker, mp3’s zijn dat (vooralsnog) niet. Desondanks zorgt de verspreiding van de mp3 er ook voor dat het model van netlabels door een tweede generatie wordt opgepikt. Deze heeft echter niet noodzakelijk voeling met de principes van de oorspronkelijke scene. Een verarming volgens sommigen, een verbreding volgens anderen.

Principes

Die uitbreiding heeft zich in de 21ste eeuw doorgezet.

Enkele van de originele labels zijn nog steeds actief, andere reeds lang vergaan, maar het aantal groeit nog steeds, en de principes uit de begintijd blijken voor de nieuwkomers ook nog steeds te werken. Eén van de voornaamste ideologieën blijft de onbaatzuchtige (ergo ‘gratis’) open creatiecultuur die voor alle deelnemers gelijk geldt, parallel met het ‘open source’ softwareprincipe. Vanuit de bredere ‘copyleft’-beweging is dit principe ondertussen uitgegroeid tot een concreet hanteerbaar alternatief voor het in hun ogen voorbijgestreefde auteursrecht: ‘Creative Commons’ (zie kaderstuk). Deze licentie wordt door de meeste netlabels dan ook dankbaar toegepast.

Voor alle duidelijkheid: een persoonlijke standaard

51

van kwaliteit blijft ook één van de handelsmerken, hoe subjectief die dan ook is. Dat onderscheidt de labels van andere online initiatieven waarop gratis muziek met een CC-licentie wordt aangeboden, zoals Magnatune of Jamendo. Deze komen wat grondstructuur betreft eigenlijk meer overeen met de traditionele major platenlabels, in die zin dat ze muziek aanbieden op basis van het platform dat ze artiesten verschaffen, zonder daar een esthetische filter aan vast te hangen. Daar houdt de vergelijking overigens op, want deze initiatieven experimenteren ook met alternatieve businessmodellen waarmee ze hun artiesten een eerlijke vergoeding voor hun werk hopen te verschaffen, en maken zelfs geen selectie in hun artiesten op basis van mogelijke verkoopbaarheid. Netlabels kunnen echter eerder vergeleken worden met échte independent labels, die vanuit een strikt persoonlijke muzikale visie, of vanuit een beperkt samenwerkingsverband tussen artiesten hun releases plannen.

Muzikaal Spectrum

Momenteel zijn er letterlijk duizenden labels actief, die samen een breed muzikaal spectrum vertegenwoordigen. Een zekere uniformiteit in muzikale (en tot op zekere hoogte ook visuele) stijl valt evenwel niet te miskennen, wat natuurlijk voor een deel te wijten is aan de digitale herkomst van de beweging.

Niet-commerciële elektronica voert de boventoon, al is die noemer natuurlijk nog breed genoeg om zowel de bastaardpop chiptunes van 8-Bit Peoples als de sferische technohouse op Tokyo Dawn te omvatten. Wie echter op zoek gaat naar netlabels die grossieren in, we zeggen maar wat: country of stoner rock, zal eerder van een kale reis terugkeren.

En toch valt er een kentering waar te nemen. Wie in de meest vooraanstaande archieven online gaat neuzen, botst al struinend op bescheiden initiatieven die volgens dezelfde principes als de ‘scenesters‘ muziek aanbieden van allerlei slag. Het gaat voorlopig nog steeds om muziek van de linkerkant – of het nu jazz of folk betreft, het zijn veelal de meer experimentele telgen die hun heil op een netlabel zoeken. Vlot in het oor liggende poptunes kwamen we hier niet tegen.

Inspiratie of bedreiging?

52

Inmiddels zijn we op een punt gekomen waar de underground stilaan wordt ingehaald door de mainstream. Het kernprobleem is genoegzaam bekend, en ondertussen al vaste prik in zelfs de algemene pers: de content-industrie verliest langzaam maar zeker zowel haar verkoopsmodellen als

haar juridische basisprincipes (het copyright) aan de openstaande kraan die het internet voor haar publiek is geworden. De driehoeksverhouding industrieartiest-consument begint voor alle betrokken partijen steeds ongemakkelijker te worden. En beschuldigende vingers noch draconische maatregelen brengen veel soelaas, wanneer de technologische ontwikkelingen de fundamenten onder je economisch model vandaan hebben getrokken. Ondertussen weet niemand nog van wat hout pijlen maken, en welk beestje of monster uit de chaos zal verrijzen wanneer de rook is opgeklaard, is voor eenieder een groot vraagteken.

De mogelijkheden liggen dus open, en de voornaamste principes die door netlabels worden gehanteerd, liggen meer in de lijn van wat we realistisch van de komende muziekindustrie mogen verwachten dan het krampachtige digitale keurslijf waar de huidige spelers zich momenteel proberen in te wringen. Om effectief vooruit te komen in het veranderde landschap, volstaat het immers niet om enkele oude beproefde tactieken naar het digitale tijdperk te herschrijven. Een radicaal nieuwe aanpak is vereist.

De traditionele labels hebben het netlabel-model vooralsnog niet opgepikt. Af en toe wordt er weleens een gratis mp3 aangeboden, maar consequente sites waar volledige platen van artiesten integraal ter download worden geserveerd, die zijn er bijna niet. Tot zover geen verrassing; de ‘gratis’-gedachte staat immers haaks op de economie waarop een label draait. Maar de platenmaatschappijen zijn voor artiesten stilaan geen noodzakelijk kwaad meer, en soms zelfs een blok aan het been. Zelf een alternatieve aanpak uitproberen, lijkt dus een logische optie.

Maar slechts weinig ‘gevestigde’ artiesten beschouwen deze manier om hun muziek te verspreiden als meer dan een gimmick. Radiohead stuntte ermee, voornamelijk om de aandacht op de hele downloadkwestie te vestigen (ze beschouwen hun eigen experiment overigens als weinig geslaagd). Wilco en Danger Mouse boden hun nieuwe plaat slechts aan als stream – de eerste na gelekte kopieën, de tweede als reactie op een dispuut met platenpief EMI. In feite is het alleen Trent Reznor van Nine Inch Nails die het aandurft om zijn nieuwe muziek als vrije download op het net aan te bieden, maar zelfs hij is voor een deel van zijn materiaal nog afhankelijk van zijn voormalige platenfirma’s. En daar schuilt waarschijnlijk een probleem voor de huidige generatie succesvolle artiesten: zelfs al zouden ze wíllen breken met de business die hen heeft grootgemaakt, hun succes bestaat ook maar binnen de wetmatigheden ván die business, met name de pers- en promotiemachine die hun luisteraars en optredens bezorgt. Of ze zonder dat alles hun publiek zouden behouden, is nog maar de vraag. De grote ommezwaai zal dus van buitenaf moeten komen, zo niet blijft alles nog lang een variatie op het oude deuntje.

Gonzo (circus)’ futiele netlabellist Waar te beginnen als je op onderzoek

uit wilt in de wondere wereld van de netlabels? Hieronder, puur ter illustratie, alvast een paar adresjes die wijzelf tijdens de research voor dit stuk spontaan in onze bookmarks staken:

THINNER hier kan men niet omheen.

Thinner is omstreden, maar zelfs zijn grootste critici binnen de scene erkennen de onberispelijke kwaliteit en onvermijdelijke invloed op de beweging, en stilaan ver daarbuiten. U vindt er voornamelijk experimentele techno en house. (www.thinner.cc)

8-BIT PEOPLES de bekendste leveranciers van misschien wel het meest rootsy genre dat bijna exclusief binnen netlabels lijkt te bestaan: chiptune.

Elektronica vervaardigd met gameboys, commodore 64 en speelgoedsynths.

De visuele huisstijl is overeenkomstig gepixeld. (www.8bitpeoples.com).

Kulturkampf

WM RECORDINGS een beetje een

buitenbeentje, met een vrij rudimentaire website en ondefinieerbare huisstijl.

Opereert als traditioneel platenlabel, maar geeft daarnaast een kloeke collectie eclectische downloads weg. Een goed voorbeeld van hoe niet-elektronica ook kan gedijen in een netlabel-omgeving. (www.wmrecordings.com)

SUTEMOS een schoolvoorbeeld van hoe een modern netlabel eruit mag zien, deze Litouwer. Zeer verzorgde site, tracks aangeboden in verschillende formaten, en elke release voorzien van uitgebreid digitaal artwork. Tevens gekoppeld aan een webzine waar vrij grote namen worden geïnterviewd, al staat dat blijkbaar al een tijdje op non-actief. (www.sutemos.net) SUNDAYS IN SPRING een charmant én

Belgisch netlabel, met een opvallend design en veelal lieflijke akoestische lofi folk, zij het met een hoekje eraf. Wim ‘Wixel’ Maesschalk releaste hier al onder de naam ‘Bloedrood’, maar ook de rest kan zeer de moeite zijn. (www.sundaysinspring.net)

Je zou kunnen zeggen: het uitgelezen moment is daar voor de netlabels om naar voren te treden. Maar is dat überhaupt wat ze willen?

Het is niet onbelangrijk de basisideologie van de hele netlabel-scene voor ogen te houden wanneer men haar toekomstperspectieven bekijkt. Een concreet voorbeeld: Thinner, één van de weinige labels die ook buiten de scene de nodige aandacht van publiek en pers krijgen, besloot eind vorig jaar om zijn aanbod uit te breiden met betaalde downloads. Labelbaas Sebastian Redenz verantwoordde deze stap voor de ‘core audience’ met een uitgebreide blogpost op zijn website: “Netlabels worden voornamelijk vanuit de slaapkamer beheerd, en als hobby is het leuk zolang het geen last wordt. Wat alle netlabels verbindt, is de overtuiging dat het projecten zijn die alleen kunnen bestaan door een verenigd enthousiasme om er werk in te steken. Als je bereid bent om gratis te werken, dan wil je dat het project en jijzelf evolueren, dan wil je nieuwe uitdagingen aangaan en ze uiteindelijk op een of andere manier de baas worden. (...) Er moet iéts veranderen, want anders zal het project vroeg of laat uiteen vallen, zoals jammer genoeg eerder al te zien was bij vele goeie netlabels.

Ik denk dat ze allemaal op een punt kwamen waar ze

Laat dit enkel als proevertje gelden, en begeef u dan naar de volgende sites om uw ontdekkingstocht pas écht aan te vangen:

THE INTERNET ARCHIVE deze non-profit online bibliotheek verschaft directe toegang tot alle releases van een ontieglijke hoop netlabels, te downloaden of te streamen. (www.archive.org/details/netlabels).

En voor wie zich bij zijn eerste stappen liever laat leiden door deskundigen:

NETWAVES de site van het

Leuvense radioprogramma (zie ook de downloadcompil!). Bevat ook een uitgebreide persoonlijke lijst met de voornaamste labels volgens eigen smaak. (www.netwaves.org/links/netlabels)

ROWOLO NETLABEL LIST

een handig overzichtje van labels, duidelijk volgens stijl van muziek ingedeeld. (www.rowolo.de/labels/index.php)

twee opties zagen: andere bezigheden opzoeken, óf verdergaan en nieuwe doelstellingen voorop stellen, en zo hun grenzen verleggen door de beperkingen waarmee Netlabels geconfronteerd worden, te overstijgen.”

Maar daar heeft de harde kern lak aan, zo blijkt uit diverse teleurgestelde en soms zelfs beschimpende commentaren onder de blogpost. Niet dat die criticasters bepalend zullen zijn voor de richting die voormalige netlabels zullen inslaan, natuurlijk. En al helemaal niet voor de lessen die muzikanten buiten de scene uit hun manier van werken zullen trekken. Dankzij zijn unieke positie buiten de traditionele muziekscene heeft het netlabel-circuit de digitale muziekdistributie op een verfrissend onorthodoxe wijze kunnen benaderen. De praktische bezwaren die sommige artiesten nog konden weerhouden van een carrière buiten de traditionele business, vallen langzaam weg. Het veld is momenteel nog té onoverzichtelijk en ongeorganiseerd om een hele generatie muzikanten definitief voor zich te winnen, maar dat lijkt slechts een kwestie van tijd. Misschien is het enkel nog wachten op een inspirerend succesverhaal dat de grenzen van de scene overschrijdt? En zelfs al zorgen de netlabels niet voor de revolutie van morgen: de drijvende kracht van hun bestaansfilosofie binnen dat verhaal staat nu al vast.

auteur

Dimitri Vossen

Beeld

Kimberley Spreeuwenberg

www

www.netlabels.org/ (de centrale hub van de netlabelgemeenschap) www.phlow-magazine. com/ (Duitstalig webzine rond netlabel-cultuur)

53

VRIJ IN DE ETHER! Een gratis Netlabel-downloadcompilatie De belangrijkste pleitbezorger voor netlabels in België is zonder twijfel het radioprogramma Netwaves op Radio Scorpio in Leuven. Er wordt enkel rechtenvrije en tóch kwalitatief goede muziek gedraaid. Daarnaast verzorgen de makers elke week een dj-avond in het plaatselijke muziekcafé Apéro (de ‘Sabamloze woensdagen’), en timmeren ze met allerhande iniatieven aan de weg voor de copyleftbeweging, zoals onlangs nog met het ‘Kopiefeest’ in samenwerking met de Leuvense stadsbibliotheek. Begin oktober mochten ze dan ook het land

Creative Commons de machtiging in eigen handen Wie tegenwoordig ‘copyright’ zegt, denkt daarbij meteen aan exclusiviteit en afscherming. Het auteursrecht werd meer dan een eeuw geleden ontworpen als een middel om de creativiteit van een maker te stimuleren door hem de mogelijkheid te bieden aanspraak te maken op zijn eigen creaties. Maar vele wettelijke herzieningen later is het een abstract en nodeloos ingewikkeld begrip geworden, dat artiesten, hun erven en (vooral) contentbedrijven in staat stelt hun werk uit het publieke domein te houden en fel op te treden tegen al wie in hun ogen de letter van de wet overtreedt. De ontwikkeling van het internet en open source software heeft echter bij een groeiend aantal mensen het gevoel gekweekt dat de draconische auteurswetten niet meer houdbaar zijn in een wereld die ongebreideld en in een oogwenk al die beschermde werken digitaal kan kopiëren en verdelen. Bovendien vreest men dat we met schier oneindige auteursbescherming de kans op een ‘wereldwijde cultuurbibliotheek die die van Alexandrië zou doen verbleken’,

54

vertegenwoordigen met een plek op het internationale Netaudio-evenement in Berlijn (zie www.netaudioberlin.de).

Michel Berghs is één van de bezielers van Netwaves, en daarmee uitstekend geplaatst om u met zachte doch besliste hand de wereld van netlabels binnen te loodsen. Hij selecteerde voor ons een compilatie van 20 tracks die u op onze website kunt downloaden. We laten hem zelf zijn keuze verantwoorden: “Ik heb de compilatie een beetje als een wereldreis opgevat. Dat is niet zo moeilijk als je met netlabels bezig bent, het is zelfs eigen aan het beestje. Het cliché wil dat internetmuziek vooral gemaakt wordt door eenzame slaapkamermuzikanten

zullen mislopen.

In het bijzonder professor in de rechten en ‘vrije cultuuractivist’ Lawrence Lessig pleitte voor een radicale modernisering van het copyright. Hij dokterde zelfs een pasklaar alternatief uit, dat rechthebbenden een aantal bijkomende licenties biedt: de zogenaamde ‘Creative Commons’. Hiermee kan men aangeven of het werk (naargelang de gekozen licentie) gedupliceerd, verdeeld, aangepast of gebruikt mag worden, al dan niet voor commerciële doeleinden.

Het oorspronkelijke project werd ontwikkeld voor het Amerikaanse rechtsysteem, maar gezien het groeiende succes is het ondertussen al vertaald en overgenomen in verschillende landen, waaronder Nederland. In België is het helaas voorlopig nog niet zo ver. Vele netlabels bieden hun muziek aan onder de vlag van Creative Commons. Het meest bekende initiatief dat met de licenties werkt is echter zonder twijfel Wikipedia.

Het sleutelwerk ‘Free Culture’ van Lawrence Lessig valt als gratis e-book te downloaden op de homepage http://free-culture.org/.

Voor meer info over Creative Commons, en een lijst van gelicentieerde werken: http:// creativecommons.org/

die dan allemaal mislukte techno zouden fabriceren. Die stelling wordt door de netlabelcultuur ontkracht. Hier gaat het vooral om de punkfilosofie: ‘DIY’! Dit idee wordt nu eenmaal makkelijker bereikt middels een computer dan met een volledig combo muzikanten. Daarom is er misschien meer elektronica dan gitaar te vinden, maar er zijn ook uitzonderingen.

Er worden geen beperkingen opgelegd door een management. En men hoeft al helemaal geen rekening te houden met verkoopcijfers, noch met modes. Dit onafhankelijke karakter zorgt voor leuke muzikale verrassingen. Oordeel vooral zelf!

Veel plezier met deze bloemlezing.” www.netwaves.org

matt mason

piraterij punk hiphop namaak

3d printer

muziekindustrie

Interview met Matt Mason Contentpiraten zijn populair én omstreden; ze zijn de rebelse rockers van deze tijd, ironisch genoeg doordat de voormalige rockindustrie hen als grote boeman aanwijst. Matt Mason weerlegt die stelling in zijn pas verschenen boek. Zijn argument: piraten zijn broodnodig!

Het is nu al jaren hetzelfde liedje. Een liedje waar niemand voor betaalt. Downloaden is fout, het sloopt de muziek- en filmindustrie, muzikanten vervallen bijkans tot de bedelstaf en illegale downloaders zouden veroordeeld moeten worden tot fikse geldboetes, celstraffen of zelfs een internetverbod moeten krijgen. Aldus de piratenbestrijders. De grote weerstand tegen deze internetpolitie komt van de downloadgemeenschap zelf. De kwestie vraagt duiding van een andere kant. Schrijver, journalist, econoom en voormalig piraten-dj Matt Mason onderzoekt de geschiedenis van de cultuurpiraten in zijn boek ‘Piraterij’ (originele titel: ‘The Pirate’s Dilemma’).

Hij zet de voordelen van deze piraterij op een rijtje, kwalificeert de kansen die ze biedt en toont in zijn boek zelfs het economische belang van downloaden.

In Amsterdam legde de in Amerika wonende Britse auteur ons uit wat er misloopt in de huidige strijd tegen de digitale piraten.

Ben je zelf gekant tegen het principe van auteursrecht?

MM: “Absoluut niet. Maar het auteursrecht zit op dit moment gewoon niet goed in elkaar, net als patentrecht en merkenrecht. Auteursrecht zou rekening moeten houden met hoe we informatie gebruiken en bewerken. Helaas loopt de wet altijd een beetje achter.

Auteursrecht wordt al eeuwen geschonden. Amerika heeft bijvoorbeeld een hoop uitvindingen van de industriële revolutie gestolen zonder enige rechten te betalen. Daardoor is het land ook zo snel gegroeid.

Al die grote Amerikaanse bedrijven die nu zo hard strijden tegen piraterij, hebben er in feite hun succes aan te danken. Kijk naar Walt Disney, hij heeft van alles gejat van de gebroeders Grimm. Hij heeft hun verhalen opnieuw verteld en er een bedrijf mee opgebouwd.

Maar als ik nu een mangaversie wil maken van ‘Finding Nemo’, dan mag dat niet. Charles Dickens haatte de Amerikanen, omdat ze zijn boeken kopieerden zonder

Digitale Cultuur 1.2.

royalties te betalen. Maar dat leidde vaak wel tot een stijging van de boekverkoop, dus vond menig schrijver die illegale kopieën helemaal niet zo erg. En dat is wat we nu weer zien. Piraterij is een verhaal van twee kanten, er zit maar een dun lijntje tussen.”

Uiteindelijk lijken de downloaders aan het kortste eind te trekken. Eerst was het Napster en nu dreigt The Pirate Bay ten onder te gaan. De torrent-site Mininova ligt ook al onder vuur en Frankrijk neemt een wet aan om illegale downloaders nog harder te kunnen straffen.

MM: “Ik denk dat The Pirate Bay zal zinken. Maar het is misleidend om dat als een overwinning te zien voor de entertainmentindustrie. Er zijn wel honderden andere plekken om gratis content te krijgen. Iedereen die hoorde dat The Pirate Bay verkocht ging worden of offline ging, heeft direct gezocht naar andere kanalen. Al die rechtszaken helpen dus helemaal niks.

De contentbedrijven kunnen beter gaan doen wat de piraten nu al doen. Het was ook al door de piraterij dat de industrie met digitale distributie is begonnen.

Je kunt het probleem bestrijden, maar dan wordt het net ‘Wack ’m All’, zo’n spelletje waarbij je poppetjes moet neerslaan die uit de grond komen. Je raakt er eentje, maar er staan al weer vier nieuwe op je te wachten. Om nog even terug te komen op The Pirate Bay: de valkuilen zijn duidelijk. De volgende grote filesharingsite zal het woord ‘pirate’ niet meer in zijn naam zetten, zal geen uitdagende retoriek meer gebruiken, geen politieke partij oprichten. Je zal niets te weten komen over de organisatie, het wordt een gezichtsloze structuur. Het wordt een soort Google, met een blanco scherm. Op de keper beschouwd ís Google al zo’n bedrijf. Voer er de naam van een film in, en de torrents verschijnen direct op je scherm. De enige reden dat Google niet wordt aangepakt, is dat ze niet de intentie hebben om illegale bestanden te verspreiden.”

55

Ivoor

In je boek ga je dieper in op het belang van authenticiteit, en hoe dat tussen de verschillende industrieën kan verschillen. Kun je uitleggen waarom een jongen met een thuis gebrande cd van Lil Wayne populairder is dan de jongen met nepnikes?

MM: “Soms is het van belang om het origineel te hebben, dan weer niet. Een schoen is een statussymbool, een cd is dat niet. Loop jij rond met een originele cd van Lil Wayne, dan krijg je echt de vrouwen niet achter je aan. Maar heb je de mooiste kleren én ze zijn origineel, dan wordt je status vergroot. Ik weet nog hoe het in de jaren negentig van belang was om Versace-spijkerbroeken en Ralph Lauren-shirts te dragen. Ik had een baantje als afwasser, ik kon dat niet betalen. Dus kocht ik nepkleding. Tot ik op een avond in een club stond en het Versace-logo van mijn broek viel. Dat was zo vernederend dat ik ben gaan sparen voor het origineel!”

“ Amerika is gebouwd op piraterij.”

56

“Authenticiteit verschilt dus per markt. De waarde van opgenomen muziek gaat achteruit, omdat het tegenwoordig zoveel makkelijker te verkrijgen is. De waarde van concerten gaat dan weer omhoog. Twintig jaar geleden zou niemand honderd euro neerleggen voor een concertkaartje, tegenwoordig is dat normaal.

Men waardeert nu dus meer die unieke beleving van de muziek. Maar als er in een markt een behoefte ontstaat die niet onmiddellijk naar behoren door de gevestigde industrie wordt ingevuld, dan komen de piraten om het gat te vullen. Piraterij is een daad van rebellie en een belangrijke graadmeter voor de markt. Let op: het valt niet altijd goed te praten. Zo vind ik het maar beter dat de ivoorhandel verboden is. Maar er bestaat nog steeds een zwarte markt voor, wat dan weer bewijst dat de vraag naar ivoor er nog steeds is. Goed of fout, dat is in feite een ander verhaal.”

Je beschrijft in het boek hoe kledingmerken vaak toleranter staan tegenover namaak van hun producten. Ze beschouwen het als concurrentie, en niet als een bedreiging voor hun business.

MM: “De mode-industrie is een aparte markt. De Nike Airforce One is in 1982 geïntroduceerd, en tot op

de dag van vandaag blijft het de populairste schoen.

Hij wordt continu vernieuwd en aangepast. In de jaren tachtig was hij wit en blanco, je kon hem zelf aanpassen. Nike heeft persoonlijke aanpassingen zelfs officieel uitgebracht. Dat men je product gaat namaken, is een bewijs dat jouw product bestaansrecht heeft.

Zo beschrijf ik in mijn boek ook het succes van games die door gebruikers aangepast kunnen worden. Laat gebruikers meedenken, dan wordt de levenscyclus van het product vanzelf langer.”

Een andere bezigheid die in gevaar dreigt te komen, is het schrijverschap. Het gratis nieuws online decimeert het belang van de kranten, en er worden steeds minder boeken verkocht. Valt daar iets aan te doen, denk je?

MM: “Wel, ook in mijn eigen beroep geldt de wet van de massa en de schaarste. De boeken zijn tegenwoordig de massa, of het nu gedrukte exemplaren zijn of de gratis downloads. Die zullen mij weinig opbrengen. Maar: als auteur ben ik zélf de schaarste. Mijn geld kan ik dus verdienen door lezingen te geven of door bedrijven te adviseren met mijn expertise. Nu, dat is natuurlijk geen goed model voor schrijvers van poëzie of fictie. Maar we hebben altijd grootheden gewaardeerd, dus daar zal vast ook nog wel een nieuw verdienmodel voor komen.”

“Ik ben mijn carrière als schrijver begonnen bij een magazine. De volgende generatie kent dat fenomeen al niet meer. Er zal altijd behoefte zijn aan journalistiek, de wereld heeft nog steeds nood aan duiding. Maar we moeten het idee laten varen dat je nieuws op papier drukt en dat mensen dat vervolgens gaan kopen. Mijn vrienden bij de New York Times hebben het op het moment erg moeilijk. Ik vind het jammer voor ze, maar ik ben het niet met ze eens als ze zeggen hoe erg het zal zijn als een krant als de New York Times stopt. Wat kan er gebeuren? Worden we dan onder valse voorwendselen een oorlog ingelokt? Nou, dat is evengoed gebeurd terwijl de New York Times er nog was.”

“Misschien moet er wel een krant komen zoals we ook de BBC hebben, met steun van de overheid. Ik woon nu in de Verenigde Staten en ik kijk nog steeds BBC, omdat ik die omroep vertrouw, meer nog dan CNN. Overheidssteun is een goede manier om journalistiek te financieren. Ik weet namelijk hoe advertenties en sponsoring het nieuws kunnen corrumperen. Op de Amerikaanse kabelzenders zie je overduidelijk de gevolgen ervan. Het is niet te geloven wat er daar moet doorgaan voor nieuws! Er zit een generatiekloof in de nieuwsconsumptie. De best bekeken nieuwsuitzending in Amerika is de Daily Show. Een show op Comedy

Central, vlak voor South Park! Daarnaast sprokkelen de meeste jonge mensen hun nieuws online bijeen uit veel verschillende bronnen. Zo blijken ze een gebalanceerd beeld te krijgen van het nieuws. Dat is toch anders wanneer je een abonnement neemt op een krant met een welbepaalde strekking. De moderne nieuwsconsumptie is misschien zelfs beter voor de democratie en de samenleving.”

Laten we even terugkomen op de muziekindustrie.

Men klaagt er steen en been, en gevestigde muzikanten dreigen het bijltje erbij neer te gooien. De labels zitten in de hoek waar de klappen vallen. En volgens hen valt dat allemaal te wijten aan de piraterij. Hoe sta jij daartegenover?

MM: “Als er wordt gezegd dat downloaden de muziek om zeep helpt, dan strookt dat gewoon niet met de feiten. Er zijn nu meer muzikanten actief dan ooit. En het is voor hen veel makkelijker om gehoord te worden. Misschien is het slechts door een publiek van vijf mensen, maar voorheen was er helemáál geen mogelijkheid om

Hoefijzers

gehoord te worden, tenzij je een platendeal had. Het klopt wel dat de muziekindustrie krimpt. Maar hoe de zaken lopen, hangt af van wie je die vraag stelt. De baas van een traditioneel label zal klagen dat het slecht gaat, dat hij mensen moet ontslaan en dat zijn bedrijf achteruit boert. Maar praat je met iemand van de online streaming service Spotify, dan zal die vertellen dat de zaken juist geweldig gaan. Ze groeien, en ze maken onderhand misschien zelfs winst.”

“Vergeet niet dat veel van de huidige labels allang niet meer de labels van vroeger zijn. Je zult op de voorpagina van de Financial Times niet lezen dat het zo’n ramp is dat Decca geen majorlabel meer is. Het ene bedrijf groeit en het andere krimpt; dat is gewoon kapitalisme.

Nieuwe ontwikkelingen kunnen markten verwoesten. Met de opkomst van de auto was het ook gedaan voor de fabrikanten van rijtuigen en hoefijzers. De oude industrie wordt gewoon vervangen door een nieuwe.”

Gesproken als een econoom! Je hebt zelf economie gestudeerd, maar in plaats van te kiezen voor het bedrijfsleven ging je werken bij een piratenzender.

“MM: Ik was erg geïnteresseerd in het economische belang van piratenradio.

William Gibson, de schrijver van ‘All Tomorrow’s Parties’, noemt jeugdcultuur een sociaal experiment waar nieuwe dingen kunnen worden uitgeprobeerd. En dat is precies wat er op een piratenradio gebeurt. Het grappige is dat de piraten de commerciële radio juist vooruit helpen.

Piratenradio werkt niet met playlists of ‘horizontale muziekprogrammering’.

En dat levert meer vernieuwing op.

Het is een soort experimenten- en ontwikkelingslaboratorium voor de officiële zenders. De populaire elementen stromen uiteindelijk door naar boven.

Vandaar dat de commerciëlen er wel blij mee zijn. En dan had je ook nog de politie die ons piraten probeerde af te sluiten.

Maar tegelijkertijd adverteerden ze bij ons, omdat we zo veel luisteraars hadden!”

In je boek sta je stil bij de ontstaansgeschiedenis van punk, disco en hiphop om je argumentatie kracht bij te zetten. Waarom precies die stijlen?

MM: “Bij punk ging het erom niet alleen consument te zijn, maar ook producent.

De punkgedachte luidt: het doel is belangrijker dan de winst. Dat werd nadien overgenomen door het bedrijfsleven. De marketing van BP gaat er tegenwoordig over hoe groen ze wel niet zijn. Hun

57

auteur

Alex van der Hulst

Beeld

Kimberley Spreeuwenberg

bibliogr afie

Matt Mason, Piraterij (Amsterdam: Lebowski, 2009)

www

www.thepiratesdilemma. com (homepage van het boek van Matt Mason) www.lebowskipublishers.nl/ titels/Matt-Mason-Piraterij. pdf (gratis download van het boek als e-book)

marketing is niet: ‘wij verkopen olie’, dat slikt niemand meer tegenwoordig. De hedendaagse maatschappij eist een andere instelling. Niet dat we de bedrijven zo ver krijgen dat ze allemaal ethisch en groen te werk gaan. Maar we hebben toch al bereikt dat ze tegen ons moeten liegen dat ze het wel doen. In de jaren 1970 begon je een punkband als je boos of verveeld was.

Nu beginnen drie jongens die verveeld zijn door het televisieaanbod met de videosite YouTube. En daarna verkopen ze die voor 1,6 miljard dollar aan Google. Ik zie daar wel een overeenkomst in met de Sex Pistols.

Het begon uit frustratie en werd een commerciële onderneming, met een tragisch einde.”

En wat dan met hiphop?

MM: “Dat is een unieke cultuur. In de twintigste eeuw kwam er elk decennium een nieuwe muziekstijl opduiken in de Amerikaanse gekleurde muziek. Je had rhythm & blues, rock & roll en disco. Wel: sinds hiphop is er niks nieuws meer gekomen. Grime in Londen of kwaito in Zuid-Afrika, het heeft allemaal hiphop als basis. Hiphop iseen soort open source, iedereen kan er naar believen uit lenen. Snoop Dogg werkt samen met Chase & Status, Punjabi MC met Jay-Z. Het lijkt aan de ene kant een soort van kolonialisme waarbij de Amerikanen alles controleren. Aan de andere kant kan hiphop in die andere landen ook op zichzelf bestaan.

Ik heb zelfs het idee dat Amerikaanse hiphop in een terugval zit op dit moment. Het is een gesimplificeerde versie van zichzelf geworden. Het is een slecht teken wanneer alle grote hits samen met een speciaal dansje worden gepresenteerd.”

Asbak

58

Volgens het boek gaat de toekomst gedomineerd worden door de 3D-printer, die van alles kan kopiëren. Hoe zie je dat?

MM: “De situatie valt te vergelijken met de opgang van de personal computer in de jaren 1970. 3D-printers worden nu vooral gebruikt om prototypes te maken.

De kostprijs van het printen wordt niet bepaald door het materiaal of door het toestel zelf, maar door de schaarste van de printers. De tijd om ze te gebruiken is duur. Dus als er meer worden gemaakt, zullen ze ook goedkoper worden. Toen ik begon met het schrijven van dit boek kostte een 3D-printer nog 30.000 dollar, toen ik het manuscript inleverde was dat al gezakt tot 1.800 dollar. Wacht maar, er komt een dag dat 3Dprinters de bestaande markt op de kop gaan zetten.

En ons hele idee van globalisering en fabricage zal veranderen. En natuurlijk, op dat moment zal ook daar de piraterij welig tieren! Het wordt op termijn mogelijk om ook in een bewolkt land als Engeland

met zonnecellen veel energie op te wekken. Het idee dat energie gratis wordt, is op zich al revolutionair.

Stel je voor dat je een zonnepaneel koopt en daarmee in je energiebehoefte kunt voorzien. En dat je dan een kapotte asbak in je 3D-printer stopt om er een nieuwe kopie van te maken. Dan ben je dus zo goed als zelfvoorzienend! Ik fantaseer nu maar wat hè, maar het zou kunnen.”

Er zit dus weer een revolutie aan te komen?

MM: “Na de komst van de platenspeler was er verwarring. Men verwachtte dat dit de muziekuitvoering om zeep zou helpen. Dat was niet zo, integendeel: het maakte uiteindelijk de muziekuitvoering kostbaarder. En zulke dingen zullen altijd blijven gebeuren. Als iets gratis wordt, komt er iets anders voor in de plaats. Alle gratis code op het internet heeft al miljardenbedrijven opgeleverd.

Dat hoort erbij, maar je moet inventief zijn. Mos Def heeft net zijn nieuwe album als T-shirt uitgebracht, met het artwork voorop, de tracklisting achterop, en een downloadcode op het etiket. Goed idee: door digitale muziek raken we het fysieke product kwijt?

Zet het op een shirt. De digitale muziek is gratis, voor het T-shirt wordt betaald. Hetzelfde geldt voor de boxset van Radiohead. Het album was gratis, maar honderdduizend mensen betaalden tachtig dollar voor die boxset. Dat is acht miljoen dollar die de band niet hoefde te delen met een platenlabel.”

De Nederlandse vertaling ‘Piraterij’ van Matt Masons boek is gratis te downloaden op de site van zijn uitgeverij.