insights
STRABAG Belgium: sterke groeier is experiencing hearty growth Uitdagingen voor de bouwsector Challenges for the construction sector
Bouwen voor de vergrijzing Building for an ageing population
UW PARTNER IN FUNDERINGS- EN BESCHOEIINGSTECHNIEKEN
Funderingen • • • • • •
Funderingsputten elke Ø tot 270cm Grondverdringende Schroefpaal Verbuisde Boorpaal Micropaal - Soilmix Boorpaal grote Ø Vibropaal
Beschoeiingtechnieken • • • •
Secans- en Tangenspalenwanden Berlinerwanden Damwanden Soilmixwand (CSM)
Diversen • • • • • •
Uitgraven boor-/buispalen Bovenleidingsmassieven voor trein & tram Gasontspanningsputten Onderschoeiingstechnieken Grondankers Verliesputten Lameire Funderingstechnieken NV Industrielaan 4 - BE-9900 Eeklo
T +32(0)9 379 72 77 F +32(0)9 379 72 78
Lameire goo.indd 1
www.lameireft.be info@lameireft.be
16-02-16 16:09
…BUILDING THE FUTURE…
abifa.construction@gmail.com Rue d’Enghien n°16 1080 Bruxelles Tlf. / fax: 02 522 60 26
Abifa goo.indd 1
21-03-16 12:10
Inhoud
Contents
2 STRABAG Belgium Sterke groeier 3 Is experiencing hearty growth
5 Stallo NV Steengoed in HVAC
7 Züblin, teams work
8 Vlaamse Confederatie Bouw Uitdagingen voor de bouwsector Challenges for the construction sector 9
12 Confederatie Bouw Meer vrouwen op de werven 13 More women on construction sites
15 15 17
Alulim aluminiumconstructies Staat voor kwaliteit, innovatie en veiligheid
Megaton Prefab Systems
engels Voor de professionals
18 Bouwen voor de vergrijzing Building for an ageing population 19
Inleiding
Foreword
Aan uitdagingen geen gebrek voor de bouwsector: buitenlandse concurrentie, besparende lokale besturen, een moeizame zoektocht naar technisch personeel (vrouwen!) … Toch zijn er bouwbedrijven die jaar na jaar groeien door slim te werken, PPS-projecten aan te gaan, te investeren in groeisectoren zoals scholen en woonzorgcentra, duurzaam te bouwen … Kortom, het zijn tijden waarin de kerels van de knapen worden gescheiden.
There is no lack of challenges for the construction sector: foreign competition, austerity measures by local authorities, and a laborious search for technical personnel (women!).... And yet, there are construction companies that continue to grow every year by working smartly, taking on PPP projects, investing in growth sectors, such as schools and residential care centres, sustainable construction practices, etc. In short, it’s times like these that separate the wheat from the chaff.
Die en andere ontwikkelingen zijn aanleiding voor het redactie team van Insights om de branche uitgebreid te belichten. Het resultaat leest u nu. Een informatieve uitgave, die inzicht geeft in een snel veranderende markt.
These and other developments are the impetus for the Insights editorial team to delve more deeply into the sector. This publication is the result of their efforts. An informative edition, which provides insight into a rapidly changing market.
1
Photo: Margrit Coppé
Patrick Deketele
Project De Rotterdam
STRABAG Belgium – sterke groeier Complexe projecten, korte bouwtermijnen, beperkte budgetten … Voor STRABAG Belgium zijn die uitdagingen dagelijkse realiteit. Sinds 1965 is de dochteronderneming van het Duitse Ed. Züblin AG uitgegroeid tot een grote speler in België. De lokale en internationale verankering is een van de belangrijkste troeven van de bouwfirma.
Groei De nieuwe CEO heeft het voorbije jaar de strategische en financiële krijtlijnen uitge tekend. “We moeten een stevige structuur opbouwen met vakbekwame medewerkers die ons innovatief karakter ondersteunen. In 2014 hadden we een omzet van twee honderd miljoen euro. Wij willen die omzet over een periode van drie jaar naar drie honderd miljoen euro brengen.” Momenteel wordt ongeveer zestig procent daarvan gerealiseerd door overheidsopdrachten. STRABAG neemt bijvoorbeeld deel aan ‘Scholen van Morgen’, een publiek-private samenwerking (PPS) tussen AG Real Estate en de Vlaamse overheid. “Van de geplande
De eerste werf in België werd vijftig jaar geleden gerealiseerd. In het kielzog van grote chemiebedrijven zoals BASF en Bayer vestigde de bouwfirma zich in de Antwerpse haven. Anno 2016 is STRABAG Belgium met zijn vierhonderd medewerkers in volle beweging. Het bedrijf zoekt actief nieuw talent en het hoofdkantoor in Antwerpen week recent uit naar het Ahlersgebouw aan de Noorderlaan. Vorig jaar kwam CEO Patrick Deketele aan het roer van de bouwonderneming: “We groeien volop, een reorganisatie van onze kantoren was nodig. De nieuwe kantoren spelen beter in op de huidige noden en bieden ruimte voor de toekomst.” Eerder verhuisde ook het kantoor in Luik naar een nieuwe locatie en later dit jaar is de vestiging in Gent aan de beurt. Door die decentrale structuur houdt STRABAG Belgium de vinger aan de pols van de lokale markt. De klanten komen zowel uit de publieke (UZ Gent, AG Vespa, Aquafin …) als uit de privé sector (Coca Cola, McArthurGlen …).
2
Photo: Luc Seresiat
STRABAG Belgium is experiencing hearty growth
Complex projects, tight deadlines, limited budgets… these challenges are an everyday reality for STRABAG Belgium. Established in 1965, this subsidiary company of the German firm Ed. Züblin AG has grown into a major player within Belgium. One of its greatest advantages is that it is firmly anchored, both locally and internationally.
must build a sturdy structure operated by skilled employees who can support our drive to innovate. We had a turnover of two hundred million euros in 2014. We want to increase this turnover to three hundred million euros over the next three years.” Government projects account for approximately 60% of our turnover. For example, STRABAG is participating in ‘Schools of Tomorrow’, a public-private partnership (PPP) between AG Real Estate and the Government of Flanders. “Twentytwo of the one hundred and sixty-five schools that are planned are in our portfolio,” says Deketele. “But we are also active in the hospital and residential care centre markets.”
The first site in Belgium was completed fifty years ago. Following large chemical companies like BASF and Bayer, the con struction company set up business in the Port of Antwerp. Now, in 2016, STRABAG Belgium has four hundred employees and business is booming. The company is actively looking for new talent and the headquarters in Antwerp recently moved to the Ahlers Complex at Noorderlaan. Last year, CEO Patrick Deketele took over leadership of the company: “We are growing fast, and needed to reorganise our offices. The new offices meet our current needs and will provide space in the future.” The offices in Liege also moved to a new location and later this year, it will be the Ghent branch’s turn. Its decentralised structure allows STRABAG Belgium to keep track of developments in the local market. They have clients in both the public sector (UZ Gent, AG Vespa, Aquafin, etc.) and the private sector (Coca Cola, McArthurGlen, etc.).
Extensive technical know-how STRABAG is based on the values of trust, solidarity and commitment. “Partnership is our core value, hence our slogan: TEAMS WORK. We constantly work to optimise our cooperation with all stakeholders.” In addition to PPP projects, STRABAG Belgium also specialises in complex construction projects, supported by the technical knowhow and healthy financial structure of
Growth During the past year, the new CEO defined strategic and financial frameworks. “We
3
the STRABAG SE group. “We have a large knowledge centre with five hundred engineers in Stuttgart. Not many of our competitors have this kind of advantage. This optimisation often yields significant savings. We have established a similar kind
165 scholen hebben wij er 22 in portefeuille,” zegt Deketele. “Maar we zijn ook sterk actief in de markt van ziekenhuizen en woonzorgcentra.”
Photo: Luca Beel
Grote technische knowhow STRABAG hanteert waarden zoals vertrouwen, solidariteit en engagement. “Partnerschap is onze kernwaarde, vandaar onze slogan: TEAMS WORK. We streven naar een steeds betere samenwerking met alle stakeholders.” Naast PPS-projecten focust de onderneming op complexe bouwwerken. Daarvoor kan STRABAG Belgium steunen op de technische knowhow en de gezonde financiële structuur van het concern STRABAG SE. “Zo hebben we in Stuttgart een groot kenniscentrum met vijfhonderd ingenieurs, een voordeel dat veel concurrenten niet hebben. Die optimalisatie levert vaak een flinke besparing op. In Antwerpen hebben we een soortgelijk kenniscentrum uitgebouwd. We kunnen alle bouw projecten aan, hoe moeilijk of hoe groot ook,” zegt Deketele vastberaden. Het Designer Outlet Center in het Canadese Vancouver is in dat verband een internationaal visitekaartje.
Scholen van Morgen Project KTA Zwijndrecht, Cenflumarin
Photo: STRABAG
of knowledge centre in Antwerp. We can take on all types of construction projects, no matter how large-scale or difficult,” says Deketele with determination in his voice. The Designer Outlet Centre in Vancouver, Canada, is an international advertisement for the company.
Engagement op lange termijn Ook in het BIM-verhaal (Building Information Modelling) neemt STRABAG het voortouw. BIM is een belangrijk instrument dat alle relevante informatie gedurende het hele bouwproces stockeert en beheert in een digitaal bouwmodel. Deketele: “Over BIM wordt veel gepraat, maar wij werken daar heel concreet mee. Wij verwerken alle informatie tijdens het ontwerp en de uitvoering waardoor een bouwproject transparanter en overzichtelijker wordt.” STRABAG Belgium probeert zich ook te onderscheiden door een betere nazorg. In het verleden werden gebouwen opgetrokken zonder het verbruik en onderhoud in rekening te nemen. Aan dat kortetermijndenken komt stilaan een eind. Deketele: “Duurzaam bouwen vertaalt zich niet alleen in de keuze van materialen of bouwtechnieken. We gaan naar een situatie waarin de bouwer de hele doorlooptijd in beschouwing neemt: van ontwerp en planning, over bouw en gebruik, tot eventueel de afbraak en recyclage. Voor ‘Scholen van Morgen’ zullen we het onderhoud dertig jaar lang opvolgen. Met die nazorg engageren we ons op lange termijn voor onze klanten.”
4
Long-term commitment STRABAG is also leading the field in Building Information Modelling (BIM). BIM is an important tool that inventories and manages all relevant information through out the entire construction process in a digital construction model. Deketele: “There’s a lot of talk about BIM, but we actually work with it. We process all the information during design and implementation to make our construction projects more transparent and easier to oversee.” STRABAG Belgium also strives to distinguish itself by provi ding better aftercare. In the past, buildings were constructed with no thought of how they would be used or maintained. This short-term thinking is gradually becoming a thing of the past. Deketele: “Sustainable construction is about more than just materials and construction techniques. We are moving towards a situation whereby builders consider the entire lifespan of the building, from design and planning, to construction and use, to demolition and recycling. In the ‘Schools of Tomorrow’ project, we will provide follow-up main tenance for thirty years. This aftercare entails a long-term commitment to our clients.”
Stallo NV
Steengoed in HVAC Uitermate vakkundig, kwaliteitsgericht en flexibel. Dat zijn de belangrijkste troeven van Stallo uit het Oost-Vlaamse Laarne. De kmo is gespecialiseerd in hightech HVACinstallaties voor grote projecten: industriële, commerciële of openbare gebouwen. Twee in het oog lopende werven waaraan Stallo op dit moment werkt, zijn de renovatie van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika en de constructie van de sluisgerelateerde gebouwen van de Deurganckdoksluis in Beveren.
Na de overname in 2004, bouwde Gedelegeerd Bestuurder Antoine Raman Stallo uit tot een uitmuntende HVAC-specialist met bijna vijftig medewerkers. “Wij zijn een familiaal bedrijf, geen onderdeel van een grote groep, en die onafhankelijkheid is een deel van onze sterkte. We kunnen kort op de bal spelen, snel beslissen, en als het nodig is, schakelen we meteen enkele versnellingen hoger. Mensen uit het vak weten dat te appreciëren.”
ook elektrische borden, wat samen met de uitstekende vakkennis van de ingenieurs en monteurs zorgt voor betrouwbare, zuinige en uitermate gebruiks- en onderhoudsvriendelijk HVAC-installaties.
Antoine Raman Stallo
Referenties Stallo kan het en doet het ook. De lijst van projecten waaraan Stallo heeft meegewerkt is indrukwekkend. Veel rusthuizen zoals Mayerhof (Mortsel), Parel der Kempen (Westerlo), en Ter Mote (Wevelgem). Maar ook sportcentra, ziekenhuizen scholen en culturele centra. Nog voorbeelden? De “Silvertoptorens” in Antwerpen en de kantoortorens Fred & Ginger in Mechelen. Een van de paradepaardjes is zeker het Forensisch Psychiatrisch Centrum in Gent, afgewerkt in 2015.
Sociaal Al dat technisch jargon mag niet doen vergeten dat een bedrijf in de eerste plaats nog altijd rond mensen draait. Antoine Raman: “In 2008 is onze economie in woelige vaarwaters geraakt. Velen in onze conjunctuurgevoelige bouwsector hebben kosten willen besparen door in te zetten op goedkope buitenlandse onderaannemers en arbeiders. Door de schaarste op de arbeidsmarkt zijn ook wij genoodzaakt de hulp in te roepen van buitenlanders, maar het verschil met sommige anderen is dat wij werken op een maatschappelijk en sociaal verantwoorde manier. Kortom, geen schijnzelfstandigen en geen constructies om de RSZ-bijdragen te ontlopen. Wij bieden een goed, eerlijk loon met correcte (extra) legale voordelen.”
Automatisering HVAC is een welomschreven en tegelijk heel breed vakgebied. De essentie blijft verwarming, ventilatie en airconditioning, maar het is ook zoveel meer. Met zijn doorgedreven kennis is Stallo erin geslaagd om bijvoorbeeld automatisering te tillen tot op een zeldzame hoogte. Zo kan het bedrijf uitpakken met een zelfontwikkeld computergestuurd regelsysteem Lintreg. Stallo ontwerpt en produceert daarnaast
Meer informatie: www.stallo-industrie.be
5
• stukadoorswerken • tegelwerken • wand- en plafondsystemen • CVK elementen w w w . wouters - afbouw . nl
• wandafwerking • anhydrietvloeren • zandcementvloeren • separatiewanden
W iekenWeg 35 • A mersfoort •
t
033 434 66 00 •
e info @ Wouters - AfbouW . nl
Wouters goo.indd 1
29-03-16 13:35
INTER-BETON, altijd dicht bij u In België staat INTER-BETON met maar liefst 32 betoncentrales voor u klaar. INTER-BETON levert een breed scala aan mortels, stortklaar beton en funderingsproducten aan aannemers, bouwbedrijven en particulieren. Doorheen de jarenlange samenwerking met onze klanten en onze permanente investering in technologie, hebben we talrijke innoverende producten ontwikkeld. Onze kwaliteitsingenieurs doen er nog een schepje bovenop en ontwerpen beton specifiek op maat. Op die manier slaagt INTER-BETON erin de toepassingsgrenzen van het stortklaar beton almaar te verleggen.
INTER-BETON Terhulpsesteenweg 185 B-1170 Brussel
Kwaliteitsbeton in functie van uw behoefte! Voor een centrale in uw buurt verwijzen we u graag naar onze website. U kan ons natuurlijk ook telefonisch contacteren op het nummer 02/678.33.00
Interbeton goo.indd 1
www.interbeton.be
23-03-16 08:00
Züblin, teams work Züblin, teams work
Züblin, voluit Ed. Züblin AG, is een Duitse bouwonderneming met hoofd kantoor in Stuttgart en vestigingen over de hele wereld waaronder België en Nederland.
Züblin (Ed. Züblin AG) is a German construction firm with headquarters in Stuttgart and branches all over the world, including in Belgium and the Netherlands.
Het verhaal van Züblin begint in Straats burg, in de Elzas. Daar richtte de Zwitserse ingenieur Eduard Züblin in 1898 een studiebureau op dat gaandeweg in de bouwonderneming veranderde zoals we die vandaag kennen, met wereldwijde vertakkingen en een omzet van 3,3 miljard euro (cijfer 2014).
Züblin started out in Strasbourg in the Alsace. In 1898, the Swiss engineer Eduard Züblin founded an engineering firm that gradually developed into the construction firm that we know today, with branches around the globe and a turnover of 3.3 billion euros (in 2014).
Züblin spitst zich toe op grote bouw projecten, daarin begrepen de bouw van bruggen, dammen en tunnels, alsook andere omvangrijke industriële en open bare projecten. De onderneming profileert zich als een bedrijf waarin samenwerking en vertrouwen vooropstaan, samengevat in het ‘Team concept’ en in de slogan ‘Teams work’.
Züblin focuses on large-scale construction projects, such as bridges, dams and tunnels, as well as other major industrial and public projects. Züblin’s priorities are cooperation and trust, and this is expressed by the ‘Team concept’ and the company slogan ‘Teams Work’. Züblin is a household name in some com panies, while the group is known under brand names, such as STRABAG, in others. In the Netherlands, the company mainly operates as Züblin Nederland BV (Vlaar dingen), while in Belgium it is known as STRABAG Belgium (Antwerp). With 15,000 employees more or less equally distributed between Germany and the rest of the world, Züblin is one of Germany’s top three construction firms. Ed. Züblin AG is part of STRABAG SE, a European technology group with over 73,000 employees.
In sommige landen is Züblin een begrip, in andere gebruikt het concern merken zoals STRABAG. In Nederland opereert het bedrijf vooral als Züblin Nederland BV (Vlaardingen), in België als STRABAG Belgium (Antwerpen). Met 15.000 medewerkers, ongeveer gelijk verdeeld tussen Duitsland en de rest van de wereld, hoort Züblin bij de top drie van Duitslands’ grootste bouw ondernemingen. Ed. Züblin AG maakt op zijn beurt deel uit van STRABAG SE, een Europese technologiegroep met meer dan 73.000 medewerkers.
7
Vlaamse Confederatie Bouw
Uitdagingen voor de bouwsector De afgelopen jaren heeft de economische crisis flink uitgehaald naar de bouwsector. Het aantal investeringen en gerealiseerde projecten daalde en er verdwenen heel wat jobs. “Toch is er ook positief nieuws te melden en zijn er ook wel remedies en mogelijkheden om uit de impasse te geraken,” stelt Marc Dillen, algemeen directeur van de Vlaamse Confederatie Bouw.
gaat achteruit. Voor appartementen is er wel een lichte toename met drie percent, maar dat is onvoldoende om het dalend aantal vergunningen voor nieuwe huizen te compenseren.” Nochtans zou de zeer lage hypothecaire rente de bouw van woningen moeten aanjagen. Maar het knelt bij de vereiste eigen financiële inbreng: wie niet over voldoende startkapitaal beschikt, krijgt vaak geen hypothecaire lening. Zonder steun van familie is het daarmee voor veel jonge gezinnen moeilijk om een nieuwe woning te kopen. De Vlaamse sociale lening kwam aan dat euvel tegemoet, maar Vlaams minister Liesbeth Homans heeft besloten om die niet meer toe te kennen voor de bouw van nieuwe woningen. Marc Dillen: “De Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) pleit voor een tussenkomst van de Vlaamse overheid in de eigen inbreng. Dat kan in de vorm van
Eerst het slechte nieuws: sinds eind 2011 gingen al 19.000 banen verloren en het gaat verder bergaf. Bouwbedrijven met eigen werknemers kunnen immers moeilijk concurreren met goed kopere buitenlandse arbeidskrachten. Midden vorig jaar hebben daarom de sociale partners van de bouw, samen met de overheid en de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD) een veertigpuntenplan voor eerlijke concurrentie uitgewerkt. Daarin staat onder meer dat ook onderaannemers erkend moeten zijn in lijn met de werken die ze uitvoeren. Een ander punt is de betere samenwerking tussen de SIOD en de diverse sociale inspectie diensten. De aanpak van de sociale dumping boekt nu al goede resultaten. Bij gerichte controles stellen de inspecteurs inbreuken vast bij bijna één op de twee gecontroleerde bouwbedrijven. Orderboek Hoe zit het met het orderboek? Na een forse achteruitgang in 2013 en 2014 was er in 2015 opnieuw een verhoging met elf percent van het aantal aanbestedingen voor infrastructuurwerken. Tot daar het goede nieuws. Marc Dillen: “Het aantal opdrachten in de weg- en infrastructuurwerken kan nog altijd veel beter. Vooral de lokale besturen laten het afweten. Ook de huizenbouw
8
Flemish Construction Confederation
Challenges for the construction sector The economic crisis has had a tremendous impact on the construction sector in recent years. The number of investments and projects has fallen and many jobs have been lost. “Despite this, there is positive news as well as measures and opportunities to find a way out of this impasse,” says Mark Dillen, General Manager of the Flemish Construction Confederation.
and the various social inspection services. The fight against social dumping is already getting good results. Inspectors conducting targeted checks are finding violations in almost one out of every two construction firms inspected.
But first the bad news: since late 2011, 19,000 jobs have been lost and things are not getting any better on this front. Con struction firms with their own employees are finding it difficult to compete with cheaper foreign labour. Therefore, the trade
Mark Dillen
Order book But what about the order book? After a drastic decline in 2013 and 2014, there was an 11% increase in the number of tenders for infrastructure works in 2015. That was the good news so far. Marc Dillen: “There is still a lot of room for improvement when it comes to the number of projects for roads and infrastructure.
unions and employer organisations in the construction sector, together with the government and the Social Security Intel ligence and Investigation Service (SIOD), came up with a 40-point plan for fair competition in mid-2015. This states that subcontractors must also be acknowledged according to the work they perform. Another point is better cooperation between SIOD
9
Biermans goo.indd 1
17-02-16 NensPower14:54 goo.indd 1
10-03-16 10:23
We move people.
Dynamically, reliably, with dedication. KONE is the innovative technology leader when it comes to modern elevators, escalators and automatic doors. Our commitment: highest efficiency, uncompromising environmental sustainability, demand and customer-oriented service. Initial planning, cost-effective modernization, time-saving installation, regular maintenance – as an experienced technology leader, we are locally available to you and your needs. KONE GmbH | Aufzüge · Rolltreppen · Automatiktüren Tobias Köffers | Key Account Management Service Vahrenwalder Strasse 317 | 30179 Hannover Fon +49 511 2148-245 | Mobil +49 162 2799483 tobias.koffers@kone.com | www.kone.com
Kone goo.indd 1
07-04-16 10:45
The local authorities in particular are failing to deliver. Housing construction is also declining. There was a slight 3% increase in the number of apartments built, but this is not enough to compensate for the declining number of permits for new houses.” The extremely low mortgage interest rate should actually be stimulating the construction of houses. The problem is the financial contribution required of would-be buyers: it you don’t have enough starting capital, you can’t get a loan for a mortgage. Without financial assistance from their families, it is very difficult for many young people to buy a new house. The Flemish social loan helped to solve that problem, but Flemish Minister Liesbeth Homans has decided to no longer grant it for the construction of
een waarborg of van een verzekering. De vraag is nu meer dan ooit actueel.” Sleutel op de deur “Voor wie het dan toch lukt om een eigen woonst te bekostigen, merken we dat meer en meer mensen in zee gaan met sleutel-op-de-deurbedrijven die op een onbebouwd terrein een nieuwe wijk ver kavelen, of met projectontwikkelaars die een bestaande stadswijk herontwikkelen. De redenen voor die evolutie zijn divers.
new houses. Marc Dillen: “The Flemish Construction Confederation (VCB) is in favour of the Government of Flanders’s intervention in the personal contribution for would-be buyers. They could do this by means of a guarantee or an insurance policy. Demand has never been so acute.”
Marc Dillen: “Er is een grotere noodzaak aan kennis en vakmanschap door de strengere reglementering op het vlak van energiebesparing. Professionele ontwik kelaars beschikken bovendien over de mogelijkheid om grotere stukken grond op te delen in kleinere percelen en dito wooneenheden die tegemoetkomen aan de vraag in de markt.”
Turn-key companies “We are observing that people who manage to finance their own home are turning more often to turn-key companies that parcel out new neighbourhoods on undeveloped sites or to property developers who redevelop an existing district.” There are several reasons for this change. Marc Dillen: “Stricter legislation on energy savings has led to a greater need for knowledge and craftsmanship. Professional developers are able to divide larger pieces of ground into smaller parcels and living units that meet market demand.”
Export Als er in eigen land minder werk is, groeit de belangstelling voor het buitenland. In een enquête van de VCB laten Vlaamse bedrijven weten vooral geïnteresseerd zijn in de uitvoering van werken in de buurlanden Frankrijk, Nederland en Luxemburg. Die keuze wordt wel bemoeilijkt door de regelgeving die in die landen even complex is als bij ons. Verder weg is dat minder een punt, maar slechts een handvol bouw bedrijven slaagt erin om buiten Europa aan de bak te komen. Bij de koplopers daarvan vinden we de baggerbedrijven DEME en Jan De Nul, maar ook Aertssen, Besix, CFE en Denys zetten in op buitenlandse expansie. Dat is misschien niet eenvoudig, maar toch het overwegen waard.
Export As work opportunities dwindle at home, people are looking further afield. A survey conducted by the VCB showed that Flemish companies were mainly interested in working in the neighbouring countries of France, the Netherlands and Luxembourg. This choice, however, is complicated by the fact that regulations in those countries are every bit as complex as in Belgium. This is not such a problem further afield, but only a handful of construction companies manage to find work outside of Europe. The leaders in this field are dredging firms DEME and Jan De Nul, but Aertssen, Besix, CFE and Denys are also trying to expand internationally. This option may not be simple, but it’s worth considering.
11
Confederatie Bouw
Meer vrouwen op de werven
De bouwsector heeft bekwame werk krachten nodig. En of die nu man of vrouw zijn, maakt niet uit. Alleen houden vrouwen niet van de bouw, zo lijkt het wel.
verenigingen. Het project richt zich vooral op vrouwen die als arbeidster aan de slag willen. Maar er bestaan nogal wat voor oordelen: zo zouden vrouwen niet sterk genoeg zijn, of terugdeinzen voor de onregelmatige werkuren. “Maar dat is
Agnès Marlier
larie. In de medische sector, schoonmaak bedrijven en de verkoop leveren vrouwen ook fysieke inspanningen. En moeten ze vaak ‘s avonds en in het weekend presteren. Toch zijn dat beroepen van vooral vrouwen,” argumenteert Agnès Marlier.
Mannen zijn oververtegenwoordigd in de bouwwereld en dat is zwak uitgedrukt. Slechts ongeveer vijf procent van de mede werkers in de Belgische bouw zijn vrouw, meestal in administratief-technische functies. Dat kan veel beter. Agnès Marlier van de Confederatie Bouw begeleidt vrouwen die willen werken in de sector. Ze lanceerde over de taalgrens het project ‘Femmes et Construction’, in samenwerking met opleidingsorganisaties en beroeps
De andere kant Is er dan geen probleem aan werkgevers zijde? Agnès Marlier: “In se zijn bedrijven geïnteresseerd in de competenties en de
12
Confederatie Bouw
More women on construction sites The construction sector needs skilled employees. It doesn’t matter whether they are men or women, but it looks as if women are not so keen on a job in the construction industry.
cleaning companies and sales. And they often have to work evenings and weekends. And yet these professions are still largely dominated by women,” argues Agnès Marlier.
Men are overrepresented in the con struction sector, to put it mildly. Only 5% of people employed in the Belgian con struction industry are women, most of whom work in administrative jobs. There’s a lot of room for improvement. Agnès Marlier, from the Confederatie Bouw, coaches women who want to work in the sector. Across the linguistic border, she initiated a project entitled ‘Femmes et Construction’ (Women and Construction), in collaboration with several training organisations and professional associations. The project mainly focuses on women who want to work as builders. There are still a lot of prejudices about women not being strong enough or unwilling to work irregular shifts. “This is nonsense. Women also do physical work in the medical sector,
The other side But can’t the problem also be attributed to employers? Agnès Marlier: “In principle, companies are interested in how skilled and dedicated someone is, not in their gender. However, this doesn’t change that fact that a company’s willingness to hire women also depends upon the manager’s vision.” So what does a manager in the construction industry who happens to be a woman think of all this? Claudia Marchetta is Managing Director of Thuis Best Woningbouw: “We are absolutely in
13
favour of having more women in the construction industry, but not necessarily on construction sites. At the end of the day, it’s all about productivity and there is still a physical difference between men and women. My sister Cerina and I both work in the construction industry and are regularity asked questions about this by the media. We always reply. I have the impression that more women are becoming open to the idea of a job in the construction sector.”
motivatie van een persoon, los van het geslacht. Wat niet wegneemt dat de bereid willigheid om vrouwen aan te nemen ook afhankelijk is van de visie van de bedrijfs leider.” Wat vindt zo’n bedrijfsleider uit de bouw, zelf een vrouw, van die kwestie? Claudia Marchetta is gedelegeerd bestuur der van ‘Thuis Best Woningbouw’: “Wij zijn absoluut voor meer vrouwen in de bouw, maar niet noodzakelijk op de werf.
Diversity is an advantage According to Agnès Marlier, when recruiting staff, technical skills are important, but so is punctuality, motivation and the ability to learn. She therefore advocates for promoting diversity within diverse teams.
Cerina (r) & Claudia (l) Marchetta
Uiteindelijk draait het om productiviteit en er is nog altijd een fysiek verschil tussen mannen en vrouwen. Mijn zus Cerina en ik zijn allebei actief in de bouwwereld en we krijgen geregeld aanvragen uit de media omtrent dat thema. We gaan daar altijd op in. Ik heb wel de indruk dat almaar meer vrouwen openstaan voor de bouwsector.” Diversiteit is een troef Bij de aanwerving zijn technische vaardig heden uiteraard belangrijk, maar ook punctualiteit, motivatie en leervermogen spelen mee, vindt Agnès Marlier. Zij pleit ervoor om teams te vormen op basis van diversiteit. “Er zijn verschillende bouwondernemingen die inzien dat com plementaire persoonlijkheden tot positieve resultaten leiden. Zowel vrouwen als mannen spelen daarin een rol.” Volgens de vrouwencoach is het ook belangrijk om meisjes en vrouwen te laten inzien dat een baan in de bouwsector veel voldoening geeft. “Je ziet meteen het resultaat van je werk. Er zijn bovendien heel wat carrièreen doorgroeimogelijkheden.”
“Many construction firms are realising that complementary personalities can produce positive results. Both women and men can contribute to this.” According to the women’s coach, it is also important to show girls and women that a job in the construction industry can be very satisfying. “You immediately see the results of your work and there are a lot of career options and opportunities for promotion.”
14
Megaton Prefab Systems Een volledig zelfstandig en onafhankelijk verkoop en studie/ tekenbureau gespecialiseerd in prefab voorgespannen en klassiek gewapende beton elementen gevestigd in het Belgische Ninove.
Megaton heeft de afgelopen jaren een groot aantal projecten mogen beleveren aan het jarige STRABAG, zegt commercieel directeur Richard Marijnissen. Afgelopen jaar nog bijvoorbeeld: het precieuze project Syntra X Berchem (Antwerpen) een onderdeel van het masterplan X-Antwerpen waarin een oud postsorteercentrum een multifunctionele nieuwe bestemming kreeg. Verder het project PIUS X, maar ook een aantal scholen in het landelijke project scholen van morgen. Alle met groot succes en in volledige samenwerking met STRABAG weten af te ronden.
Megaton Prefab Systems bekend door haar volledige service van a to z, advies en begeleiding van uw prefab beton projecten door de gehele BeNeLux feliciteert STRABAG en hoopt in de toekomst vele projecten samen te mogen afronden. Meer informatie: www.prefabsystems.be
Megaton goo.indd 1
29-02-16 13:14
op een hoogwaardige uitvoering. Ze moeten de passie voor het materiaal uitstralen. De vakmannen van Alulim Aluminiumcon structies zijn technisch sterk aangelegd en denken hierdoor bij elke projectrealisatie van A tot Z mee met de opdrachtgevers. Er wordt steeds gezocht naar een duurzame, innovatieve, technisch sterke en toch esthetische oplossing voor elke wens van de klant.
Alulim aluminiumconstructies
Staat voor kwaliteit, innovatie en veiligheid
Al onze werknemers worden continu bijgeschoold, zodat ze van de meest recente ontwikkelingen op de hoogte zijn en die in de praktijk kunnen toepassen. En die ontwikkelingen gaan razend snel. Vandaag hebben onze ramen een isolatiewaarde van 0,7. Wetende dat we van een waarde 5 komen is dit een sterke evolutie. Daarnaast zit er steeds meer domotica in onze ramen, deuren en rolluiken. Deuren die opengaan met een vingerscan, een touchscreen of zelfs met een IPhone behoren tot de meest recente mogelijkheden. Een recente realisatie waar we met trots op terugkijken zijn de garages van Infinity Luik, Aartselaar en Zaventem. Bij het plaatsen van de reclameportiek werkten we voor het eerst met diamantbeglazing, een uiterst doorzichtig en extra blank glas met een zeer neutrale kleur, hetgeen ons door de firma Glassolutions Boermans speciaal vanuit Oostenrijk voorzien werd.
Alulim aluminiumconstructies is een toonaangevende partner in de productie en plaatsing van aluminium constructies, ramen en deuren in de projectbouw en de particuliere woning. We kunnen dan ook een breed aanbod voorstellen. Van aluminium ramen en deuren, beglazing, aluminium gevelbekleding, raamgevels, glazen constructies tot veranda’s, rolluiken en allerhande vormen van zonwering. Alulim werkt met hoogwaardig aluminiumproducent Schüco en toont hiermee aan dat het een punt maakt van kwalitatieve realisaties. Er wordt veel energie gestoken in de details en de es thetische afwerking van de aangeboden producten. Alulim draagt de filosofie van Schüco, namelijk «doorgedreven engineering», hoog in het vaandel. Zo wordt steeds toegewerkt naar duurzame, vernieuwende en grensverleggende aluminiumconstructies.
Alulim en haar showroom in Opglabbeek kunnen op weekdagen bezocht worden van 9u – 17u. Alulim geeft vrijblijvend advies bij de plannen en ontwerpen van de klant. Deze krijgt een technisch degelijke uiteenzetting met respect voor de eigen stijl en de persoonlijke wensen.
Door de jaren heen hebben de vakmannen van Alulim Aluminium constructies een technisch sterke achtergrond ontwikkeld. De eigen productiehal en montageploegen zorgen voor een intensief toezicht
Meer informatie: www.alulim.be
15
metselwerken francois nievelstein & zn bv
Aannemersbedrijf François Nievelstein BV is gespecialiseerd in het metsel-, steiger- en lijmwerk in de woning- en utiliteitsbouw, zowel zakelijk als particulier. Onze activiteiten bestaan uit: • Metselwerk • Verlijmen van kalkzandsteen- blokken/-elementen • Voegwerk • Gevellijmwerk
Open de deur naar spraakmakende innovatie
François Nievelstein BV is een modern en VCA gecertificeerd bedrijf dat ‘ouderwets’ ambachtelijk vakmanschap hoog in het vaandel heeft. Daarnaast besteedt François Nievelstein BV veel aandacht aan scholing, en draagt zijn kennis en ervaring over op de leerlingen. Vinkerstraat 73 6464 GK kerkrade Nederland
• • • • •
Brandwerende deurgehelen Akoestische deurgehelen Veiligheidsdeurgehelen Metalen omlijstingen (alle concepten droog gemonteerd) Raamgehelen
Overhaamlaan 33 B- 3700 Tongeren Belgie
www.eribel.be
www.metselwerkennievelstein.nl
Nievelstein goo.indd 1
Bouwmaterialenhandel Wijckmans, een bedrijf met meer dan 75 jaar ervaring.
18-04-16 Eribel goo.indd 11:48 1
12-04-16 13:23
Naast groothandel in bouwmaterialen heeft de firma Wijckmans een betonfabriek voor de productie van diverse betonnen putten van 2000 tot 20.000 liter. Door rechtstreekse inport van vloer- & wandtegels, parket & laminaat krijgen bouwprofessionals in de prachtige showroom alle faciliteiten om hun klanten comfortabel te ontvangen en te begeleiden. Een team van ervaren mensen zorgt hierbij voor de nodige ondersteuning zodat elk project een waar succes wordt.
BOUWMATERIALEN · BETON · BOUWMARKT VLOER- & WANDTEGELS · PARKET
Zwartenhoekstraat 1 3945 HAm tel. 013 66 10 21 Fax 013 66 79 92 www.wijckmans.be
Wijckmans goo.indd 1 WIJCKMANS_Strabag90x124.indd 1
29-03-16 VandeWiel13:38 goo.indd 1 25/03/16 10:09
07-03-16 08:12
Uw partner voor een kwaliteitsvolle, flexibele en oplossingsgerichte dienstverlening
PRIVAAT BOUWRECHT
ANTWERPEN
OVERHEIDSOPDRACHTEN EN PPS
De Burburestraat, 6-8 B-2000 Antwerpen
ONDERNEMINGSRECHT ARBEIDSRECHT
BRUSSEL
VASTGOED & PROJECTONTWIKKELING
Louizalaan 240 B-1050 Brussel
OMGEVINGSRECHT VERZEKERINGSRECHT ARBITRAGE, BEMIDDELING & ADR
WWW.SCHOUPS.BE
t. +32 3 260 98 60 f. +32 3 260 98 61
SCHOUPS_ADVERTENTIE_2016-03-07_B.indd 1 Schoups goo.indd 1
8/03/16 09:43 08-03-16 15:13
engels
Voor de professionals engels is een succesvolle ramen-en-deurenonderneming uit het Oost-Vlaamse Lokeren die voor de particulier werkt, maar ook de professional bedient. Daarin zijn inbegrepen aannemers van (zeer) grote projecten waarvoor het bedrijf kan uitpakken met een gespecialiseerd team, inclusief eigen productie.
engels is een onderneming in de ramen-en-deurenbusiness die al sinds 1945 actief is. De engels-groep – 150 man sterk – werkt in hout, aluminium en pvc en heeft twee eigen, Belgische productievestigingen. Die zorgen voor een ongeziene flexibiliteit en maximale kwaliteitsbeheersing. Onder meer die troeven heeft engels toegelaten om ook op de markt van de grote spelers actief te zijn als ‘engels Projects’.
Didier Engels
bieden. We hebben bovendien een eigen studiebureau, en kunnen producten op maat ontwikkelen.” zo laat CEO Didier Engels weten. “Van ontwerp, calculatie tot werfopvolging, alles wordt uitgevoerd door gespecialiseerde vakmensen. Kortom, we combineren de flexibiliteit van een ambachtelijke schrijnwerkerij met de professionaliteit van een groot bedrijf.”
engels Projects “Met engels Projects hebben wij niet alleen de hoogkwalitatieve ramen en deuren van engels in huis. We beschikken ook over de mensen met de juiste knowhow en ervaring om tijdens elke stap van het project met de juiste focus een hoogstaande service te
Meer informatie: www.engelsnv.be
17
Bouwen voor de vergrijzing Het verhaal over de vergrijzing van de bevolking in onze contreien is genoegzaam bekend. Die evolutie in de richting van een ‘omgekeerde leeftijdspiramide’ wordt dan meestal in één adem vernoemd met de noodzaak om langer te werken, te zorgen voor extra pensioenopbouw en dies meer. Wat er ook bij hoort, is geschikte opvang voorzien voor een steeds groter wordende groep zorgbehoevende ouderen. En dan spreken we over de bouw van woonzorgcentra (WZC).
heel wat zorgcentra gebouwd of ingrijpend verbouwd. Luc Griep: “Dan doe je heel wat bouwtechnische kennis op, ondergebracht in het zusterbedrijf R&S Projects. Niet iedere architect of aannemer is immers vertrouwd met de vele normen en technische uitdagingen, eigen aan een WZC.”
Lode Van den Brande, ondernemer in de ouderenzorg: “Om tegemoet te komen aan de vergrijzing hebben we tot 2030 jaarlijks 3500 tot 3700 extra woongelegenheden nodig, in het overheidsjargon meestal bedden genoemd. Om een WZC te bouwen, heb je een vergunning nodig, maar om er een uit te baten moet je een erkenning hebben die omschrijft voor hoeveel bejaarden je subsidies krijgt. Door budgettaire beperkingen bij de Vlaamse Overheid verleent die momenteel onvoldoende erkenningen om te voldoen aan de geprojecteerde vraag. Dat kan op termijn voor lange wachtlijsten zorgen.”
Sterk gereglementeerd De zorgsector heeft inderdaad heel wat specifieke vereisten, niet in het minst door de strenge reglementering. Die wordt opgelegd door de Vlaamse overheid en omvat tal van voorschriften inzake comfort, gezondheid, veiligheid en hygiëne van de zorgbehoevende. Bouwtechnisch gezien handelt dat dan bijvoorbeeld over het mini mum aantal vierkante meter woonruimte voor de kamer en de gemeenschappelijke plaatsen, of de ontoelaatbaarheid van niveauverschillen op eenzelfde verdieping. Andere regels hebben met ergonomie te
WZC-bouwboom Toch worden er op dit moment heel wat nieuwe zorgcentra gebouwd. Luc Griep, regionaal verantwoordelijke R&S Projects: “Iedereen weet dat er een grote vraag naar rusthuisplaatsen is. De WZC-branche wordt dan ook als een sector met toekomst gezien”. Dank zij de overname van concurrent Soprim@,in 2015, is Armonea momenteel de grootste commerciële seniorenzorggroep in Vlaanderen, met tachtig zorgcentra en meer dan zesduizend personeelsleden. Bestuurslid Lode Van den Brande: “De voorloper van Armonea, groep Van den Brande, ging al in 1979 van start en zit dus bijna veertig jaar in de branche. In die periode hebben we
18
Building for an ageing population Everyone knows that the Belgian population is ageing. The progression towards a ‘reverse pyramid’ is often mentioned in the same breath as topics such as the necessity of working longer, accruing extra pension, etc. Another necessity is suitable housing for the ever-increasing group of elderly people in need of care. This means building residential care centres.
2015, Armonea is currently the largest commercial senior citizen care group in Flanders. It has eighty care centres and more than six thousand employees. Board member Lode Van den Brande: “Armonea’s predecessor, the Van den Brande group, was founded in 1979 and has been in the sector for nearly forty years. During that time, we have built or extensively renovated a great many care centres. Luc Griep: “We gained extensive construction knowledge, which we were able to bring to our sister company R&S Projects. Not all architects or contractors are familiar with the host of standards and technical challenges that apply specifically to residential care centres.
Lode Van den Brande, entrepreneur in elderly care: “To cope with the ageing population, we will need to build 3,500 to 3,700 extra residential units, known in government jargon as beds, between now and 2030. You need a permit to build a residential care centre, but to operate one, you need a licence that stipulates how many elderly people you are receiving subsidies for. Due to budgetary restrictions, the Government of Flanders is not issuing enough licences to meet estimated demand. This may eventually lead to long waiting lists.”
Lode Van den Brande
Strict regulations The care sector has many specific require ments, not in the least due to the strict regulations. These are imposed by the Government of Flanders and consist of a host of rules to ensure the comfort, health, safety and hygiene of the residents. From a builder’s perspective, this might involve aspects such as the minimum number of square metres of living space for the room and communal areas or the ban on level differences on the same floor. Other rules concern ergonomic aspects, such as acces sibility for moveable beds, and the width of doors and hallways. Fire safety is of the utmost importance and determines, for example, which building and interior materials may be used. Most of these regulations are obvious, but some are less so, such as the rule that smells from the main kitchen may not enter the residents’ rooms as these could confuse residents suffering from dementia.
Luc Griep
Residential Care Centre construction boom Despite this, many new residential care centres are currently being built. Luc Griep, regional manager at R&S Projects: “Every one knows that there is a high demand for rest home places. The residential care centre branch is also seen as a sector with good prospects for the future. Following a takeover by its competitor Soprim@ in
19
Specialists Luc Griep: “Obviously, all these rules require a great deal of attention from the architect, future proprietor and the contractor. Many major contractors have this knowledge, but it can be impossible for smaller companies to find their way through this maze of legislation. This is why specialists like R&S Projects are needed, who, without employing builders themselves, act as a coordinator/main contractor with access to specialised architects and techniques.”
maken zoals de toegankelijkheid voor verplaatsbare bedden, de breedte van de deuren en gangen, dat soort dingen. Ook de brandveiligheid heeft een grote invloed en bepaalt bijvoorbeeld welke bouw- en interieurmaterialen al dan niet kunnen. Dat zijn meestal voor de hand liggende voorschriften, maar andere zijn veel minder evident zoals de regel dat geuren afkomstig van de grootkeuken niet in de kamers van de gasten mogen geraken om te voorkomen dat die reuk bewoners met dementie in de war zou brengen. Specialisten Luc Griep: “Het spreekt voor zich dat al die regels heel wat aandacht vergen van architect, bouwheer en aannemer. Heel grote aannemers hebben die kennis in huis, maar voor kleinere spelers is het soms onbegonnen werk om de wetgeving te doorgronden. Daarom zie je dat er specia listen zoals R&S Projects nodig zijn die, zonder zelf bouwvakkers in dienst te hebben, optreden als coördinator/hoofd aannemer met toegang tot gespecialiseerde architecten en technieken.” Lode Van den Brande: “Die expertise zorgt er ook voor dat je tegemoet kunt komen aan misschien wel de grootste uitdaging van de bouw en inrichting van een WZC: het evenwicht vinden tussen efficiënt bouwen met inachtneming van milieunormen, energie prestatieregels, ergonomie, en dergelijke, inclusief alle wettelijke voorschriften ener zijds en anderzijds het gezellig-huiselijke dat de meeste oude mensen zoeken in een plek waar ze er hun laatste levensjaren komen doorbrengen. Dat is een hele uit daging.”
Lode Van den Brande: “This expertise ensures that you can overcome what is maybe the greatest challenge when buil ding and decorating a residential care centre: finding a balance between building efficiently in compliance with environmen tal standards, energy-saving regulations, ergonomics, etc. including all statutory regulations on the one hand, and creating the type of cosy, welcoming environment that most elderly people want from the place where they will be spending the final years of their life. This is an enormous challenge.”
De woonzorgsector in Vlaanderen Grosso modo is het landschap van de WZC-sector in Vlaanderen onder
The residential care sector in Flanders
te verdelen in drie groepen. De (1) grootste groep met 45 tot 50 percent van de markt zijn vzw’s, dikwijls lid
The residential care sector in Flanders can be roughly divided
van het katholieke Zorgnet Icuro,
into three groups. The (1) largest group, accounting for 45
gevolgd door (2) openbare zorg
to 50% of the market, consists of non-profit organisations,
centra, doorgaans gerund door een
usually members of the Catholic organisation Zorgnet Icuro,
OCMW en goed voor zowat 35
followed by (2) public care centres, usually run by a Public
percent. Ten slotte zijn er (3) de
Welfare Centre (OCMW), which have around 35% of the
commerciële woonzorgcentra met een
market. And lastly, there are (3) the commercial residential
marktaandeel van 15 tot 20 percent.
care centres, which account for the remaining 15 to 20%.
20
Alg. Bouwonderneming
ROSMEULEN tel/fax: 012/23.82.02 012/23.82.02 tel/fax: gsm:0476/59.76.44 0476/59.76.44 gsm: Henisstraat 3700 Tongeren Tongeren Putstraat140, 5, 3700
Deel uw visie
bouwwerken-rosmeulen@hotmail.com bouwwerken-rosmeulen@hotmail.com
Insights biedt inzicht in het bedrijfsleven, de zorg- en (semi-)publieke sector. In interviews, praktijkcases en achtergrondartikelen geven ondernemers, directeuren en managers hun visie op actuele bedrijfsontwikkelingen.
ALLE VERBOUWINGEN - NIEUWBOUW VLOEREN- & KLINKERWERKEN
Ook uw visie delen in Insights? Informatie: Peter Molenaar Bladmanager Insights T : +31 (0)71 70 70 187 E : redactie@goomedia.nl I : www.goomedia.nl
specialisatie: alle soorten van afbraakwerken met hulp van hydraulische handschaar van gewoon metselwerk tot gewapend beton geen stof en geen geluid zoals bij het gebruik van breekhamers referenties: ziekenhuizen (GZA Antwerpen)
Goo 1-4 IS adv.indd 1
12-03-15 Rosmeulen14:09 goo.indd 1
04-04-16 14:48
insights Insights is een uitgave van Insights is published by Goo Media T +32 (0)3 - 218 23 01 I www.goomedia.be Directie Director Ernst Delfos
Realisatie en coördinatie Realisation and coordination Mandy van Aerde Cristel van Laar Nima Larkani Peter Molenaar Willeke van de Ree Milco Sprink Udo de Vriend
Productie Production Renate Claassens Ellen van Vliet Vormgeving Design Rachelle de Boer Marinka Peeters Tekstproductie Editing FokZ Communications bvba Coverfoto Cover photo Luca Beel
STRABAG T +32 (0)3 - 540 45 00 I www.strabag.be © Goo Media 2016 Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel bij de samenstelling van deze uitgave de grootst mogelijke zorgvuldigheid wordt betracht kunnen uitgever en auteurs geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de gevolgen van eventuele onjuistheden of onvolledigheden. No part of this publication may be reproduced or publicised in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without written permission from the publisher. Whilst every care has been taken in compiling this publication to ensure the accuracy of the content, the publisher and authors cannot be held responsible for the consequences of any errors or omissions.
ISSN: 1570 - 9876 Deze uitgave is CO2 neutraal geproduceerd This publication is produced CO2 neutral
Deze uitgave kwam tot stand dankzij de medewerking van: This publication was realised with the cooperation of: ABIFACONSTRUCTION SPRL • Alulim aluminiumconstructies • Biermans • engels • François Nievelstein BV • Group Eribel nv • INTER-BETON • KONE GmbH • Lameire Funderingstechnieken nv • Megaton Prefab Systems • N.E.N.S. Power • Rosmeulen Bouwonderneming BVBA • SCHOUPS • Stallo NV • Van De Wiel Complete Afbouw B.V. • Wijckmans n.v. • Wouters Totaal Afbouw