M.Semeraro Kiedy Jezus mówi NIE

JEZUS

NIE!

podąża

za

różnymi

„NIE”

Jezusa

w uważnej lekturze Ewangelii, prowadząc nas do przewartościowania naszego często dość powierzchownego sposobu jej czytania. Jeśli rozważymy owe „NIE”

wskazane w książ-

ce, zdamy sobie sprawę, że chodzi o prawdziwe „TAK”, które są objawianiem się samego Jezusa: Syn Boży, Chrystus Jezus (…) nie był „tak” i „nie”, lecz dokonało się w Nim „tak” że są to „NIE” wobec perspektyw, jakie ludzie wyznaczają sobie począwszy od Adama, roszcząc sobie pretensje do stania się „jak Bóg” i zamykając się na prawdziwą wizję człowieczeństwa sa są zatem zaproszeniem do usunięcia wszelkich przeszkód uniemożliwiają-

ISBN: 978-83-62579-40-2

cych nam otwarcie się na miłość Boga i solidarną miłość wobec braci, aby nasze życie stanowiło „TAK”, które realizuje w ten sposób prawdziwą pełnię

www.HomoDei.com.pl

życia ludzkiego.

NIE!

stworzonego przez Boga. „NIE” Jezu-

Kiedy Jezus mówi

(2 Kor 1, 19). Autor próbuje dowieść,

SEMERARO

SEMERARO

MÓWI

Brat MichaelDavide

MichaelDavide

KIEDY

MichaelDavide

KIEDY

JEZUS MÓWI

NIE!

MichaelDavide

SEMERARO

K I E D Y J EZ US

MÓWI

NIE!

© 2012 Wydawnictwo Homo Dei © EDIZIONI SAN PAOLO s.r.l. 2011 – Cinisello Balsamo (MI) Tytuł oryginału: Quando Gesù dice «NO!» Tłumaczenie: Magdalena Jagiełło Janusz Serafin CSsR Adiustacja: Paulina A. Lenar Korekta: Magdalena A. Dobosz Projekt, skład, dtp: Małgorzata A. Batko Ilustracja na okładce i w środku: Paweł Kołodziejski Nihil obstat: Janusz Sok CSsR, Prowincjał L.dz.: 121/03/12

Wydawnictwo Homo Dei ul. Zamojskiego 56, 30-523 Kraków tel. 12 656-29-88, faks 12 259-81-21 www.HomoDei.com.pl e-mail: dystrybucja@homodei.com.pl

ISBN: 978-83-62579-40-2 Druk i oprawa: Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN

Mojej matce, utrudzonej straşniczce mojej wolności

Przedmowa

J

est to książka szczególna, autorstwa benedyktyńskiego mnicha MichaelDavidego, szczególna już przez swój tytuł, który ukazuje nam „nie” Jezusa w czasie, kiedy kontestuje się Kościół jako „Kościół na nie”, ponieważ widzi się go – a przez niego Jezusa – jako instytucję odrzucającą dzisiejsze „tak”, wrogą wobec dynamizmu ludzkości nastawionej na postęp i realizację własnej doskonałości.

Jednakże, jeśli przebiegniemy myślą rozwój refleksji na ten temat i rozważymy różne „nie” wskazane w tej książce, musimy zdać sobie sprawę, że chodzi o prawdziwe „tak”, które nie są niczym innym jak objawianiem się samego Jezusa, tak jak przedstawia Go nam św. Paweł (2 Kor 1, 19): Syn Boży, Chrystus Jezus (…) nie był „tak” i „nie”, lecz dokonało się w Nim „tak”. Chodzi więc o to, by ocenić, jakie są „nie” Jezusa.

Autor próbuje dowieść, że są to „nie” wobec perspektyw,

8 | Kiedy Jezus mówi NIE!

jakie ludzie wyznaczają sobie począwszy od Adama, prototypu ludzkości zamkniętej w samej sobie, która rości sobie pretensje do stania się „jak Bóg” (Rdz 3, 5), znając dobro i zło, to znaczy decydując, czym miałyby być dobro i zło, postawiwszy w centrum wszystkiego własne „ja”. Stąd wynika zamknięcie na prawdziwą wizję człowieczeństwa jako stworzonego przez Boga dla pełnego dobra ludzi, człowieczeństwa, które w Nim ma swój korzeń; zamknięcie, które prowadzi do patrzenia na inne istoty ludzkie jako na narzędzia i piedestał własnej chwały. Wobec tej głęboko zdeformowanej perspektywy Bóg – który jest Miłością – chce objawić, kim jest On i jaka powinna być ludzkość otwarta na Jego miłość, a zatem na miłość do innych istot ludzkich, i czyni to w pełni w Jezusie Chrystusie: Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał (…) nie (…) po to, aby świat potępił, ale po to, by świat został przez Niego zbawiony (J 3, 16–17). „Nie” Jezusa są zatem zaproszeniem do usunięcia wszystkich przeszkód uniemożliwiających nam otwarcie się na miłość Boga i miłość wobec braci, aby nasze życie – każdego z nas i całej ludzkości – stanowiło „tak”, które realizuje w ten sposób prawdziwą pełnię życia ludzkiego. Należy zauważyć, że nie chodzi przy tym o przyjęcie postawy „dialektyki”, która głosi wyłączenie „rozumu”1, lecz postawy „dialogu”, która wyraża wymiar „serca” (posługując się rozróżnieniami w duchu Pascala), odnoszący się nie do postaw czysto uczucio1

Przy założeniu pewnej określonej interpretacji dialektyki (przyp. tłum.).

Przedmowa

| 9

wych, lecz do najwyższego wymiaru naszego umysłu, jakim jest intuicja.

Brat MichaelDavide podąża za owymi „nie” w uważnej lekturze Ewangelii, prowadząc nas często do przewartościowania naszego dość powierzchownego sposobu jej czytania (pomyślmy o gniewie i zazdrości Boga, o pewnych twardych stwierdzeniach Jezusa i pewnych Jego bulwersujących odmowach) i pomagając nam widzieć „godzinę Jezusa”, godzinę krzyża i Zmartwychwstania, jako pełne objawienie miłości Boga oraz fundament i prawdziwe oblicze historii świata i każdego z nas. Nasz benedyktyński brat posługuje się refleksjami wnikliwych myślicieli (od Ojców pustyni po religie Wschodu, od wielkich filozofów po współczesnych pisarzy, również tych, do których Kościół podchodzi nieufnie), lecz przede wszystkim właśnie odczytuje bardzo uważnie Ewangelię, odnajdując w niej wymiar prawdziwie rewolucyjny.

Jest to książka do dwukrotnego przeczytania: pierwsza lektura robi wrażenie ze względu na jej oryginalność, druga służy uważnej medytacji, uświadamiając nam, że Ewangelia jest orędziem wielkiej wolności, prawdziwej wolności wewnętrznej, wolności od uwarunkowań, którym zbyt często pozwalamy się prowadzić, również dlatego, że zbyt często okazują się służyć naszemu zamykaniu się, indywidualnemu i społecznemu, niekiedy nawet kościelnemu. I w ten sposób ta książka może pomóc nam – jednostkom i wspólnotom – stawać się coraz bardziej jak Chrystus, stawać się „tak” dla miłości Ojca i szczerej, konkretnej solidarności ze wszystkimi braćmi

10 | Kiedy Jezus mówi NIE!

i siostrami. I tak jak Magdalena (J 20, 17) będziemy głosicielami Jezusa i Jego miłości; tak jak „dobry łotr” (Łk 23, 43) będziemy mogli „jeszcze dzisiaj” podprowadzić ten świat nieco bliżej do raju.

Luigi Bettazzi biskup emerytowany Ivrei i emerytowany przewodniczący stowarzyszenia Pax Christi

1 WIELKIE „NIE”

Wstęp

O

soba Jezusa z Nazaretu, którego głosimy i uznajemy jako Chrystusa i Pana, rozświetla drogi naszego życia i nadaje krokom naszej pielgrzymki rytm nadziei. Utkwić spojrzenie w Chrystusie znaczy dla nas odnajdywać stale drogę przylgnięcia do woli Ojca, która wymaga codziennego i zawsze niełatwego procesu rozeznawania. Wiąże się to ze zdolnością, a niekiedy z odwagą mówienia „tak”, lecz również „nie”.

Jeśli zazwyczaj mówienie „tak” zdaje się łatwiejsze i czasem wręcz przynosi radość, mówienie „nie” pociąga za sobą trud i stan ducha, które nierzadko nas paraliżują i powodują, że się wycofujemy. Na tych stronach chcemy prosić Pana Jezusa, by stał się naszym Nauczycielem zarówno w tym, jak pogodnie i odważnie stawiać czoła naszym „tak”, jak również w nieuniknionym i czasami tak koniecznym „nie”. Sam Pan Jezus w Kazaniu na górze wzywa uczniów do życia w bezpośredniej

14 | Kiedy Jezus mówi NIE!

szczerości: Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest, od Złego pochodzi (Mt 5, 37). Możemy i być może powinniśmy wejść w tę refleksję sub contrario, wspomagając się cytatem z Pawła Apostoła, przeciwstawiającym się na pierwszy rzut oka wprost tytułowi niniejszej książki: Syn Boży, Chrystus Jezus (…), nie był „tak” i „nie”, lecz dokonało się w Nim „tak” (2 Kor 1, 19). W ten sposób słowo Pańskie pomaga zrozumieć, że „tak” nie może być nigdy utożsamiane z postawą zgody dla uniknięcia konfliktu, lecz stanowi otwarcie na wyzwania życia przez przyjmowanie ciężaru mówienia „nie” w pewnych sytuacjach. Utwór Konstandinosa Kawafisa może pomóc nam odczuć całą konieczność identyfikowania „tak”, o którym mówi Paweł jako o czymś nierozerwalnie złączonym z Chrystusem, nie ze zwykłym i służalczym przyzwoleniem, lecz z nigdy niewyczerpanym dramatem zgody.

Tak oto pisze poeta Kawafis, odnosząc się do jednej z najbardziej poruszających stronic historii Kościoła, której już sam Dante nie mógł nie opisać wierszem: Dla niektórych ludzi przychodzi taka godzina, kiedy muszą powiedzieć wielkie Tak albo wielkie Nie. Od razu widać, kto z nich w sobie ma gotowe Tak. Wypowiedziawszy je, coraz wyżej się wspina.

Wzrasta i w ludzkiej czci, i w zaufaniu do samego siebie.

Ten, kto powiedział Nie – nie żałuje. Gdyby zapytali go, czy chce

1. Wielkie „NIE”

| 15

odwołać je, nie odwoła. Ale właśnie to Nie – to słuszne Nie – na całe życie go grzebie2.

Nawiązanie do Piotra z Morrone, papieża Celestyna V, którego Silone nazywa „biednym chrześcijaninem”3, przywołuje jeden z wymogów Ewangelii: zdolność przyjmowania rzeczywistości bez uciekania zarówno od własnej, osobistej złożoności i ambiwalencji, jak i od konieczności odmowy współudziału w tym, co zaakceptowałaby powierzchowna i wygodna zgoda. Taka postawa (współudziału) bowiem byłaby zdradą i wyparciem się, które towarzyszą, w nieunikniony niestety sposób, doświadczeniu Kościoła i każdego ucznia Jezusa. Jedną z ewidentnych postaci, pod jaką pokusa i diabelska namowa dosięgają serca, jest iluzja, że można żyć bez mówienia nigdy „Nie!”, w jakimś świecie nieokreśloności i łatwego „konkordyzmu”, w świecie, o którym zachowujemy żywą pamięć sięgającą doświadczenia raju i za którym głęboko tęsknimy. Nasi prarodzice zostali przekonani przez węża o tym, że mówienie „nie” nie było konieczne oraz że ich „tak” wobec niego nie równało się prawdziwemu „nie” wobec Stwórcy. Ich ulegnięcie tej namowie odpowiada, na znacznie głębszej płaszczyźnie, dramatycznemu „nie” wobec siebie 2

3

K. Kawafis, Che fece... il gran rifiuto, tłum. Z. Kubiak, w: tenże, Wiersze zebrane, Warszawa 1981, s. 66.

I. Silone, L’avventura di un povero cristiano, Milano 1968. [Aluzja do faktu, że Celestyn V – jako jedyny papież – abdykował oficjalnie, i to już po pięciu miesiącach od chwili wyboru na Stolicę Piotrową – przyp. tłum.].

16 | Kiedy Jezus mówi NIE!

samego w tajemnicy istnienia jako stworzenia wolnego, lecz nie niezależnego.

Na tych stronach jawi się podstawowy plan podążania za Chrystusem przez Jego Ewangelię: litania „nie” Pana Jezusa ma być dla każdego z nas okazją do reinterpretacji własnego sposobu rozumienia życia w odniesieniu do Boga, do innych, do siebie samych. Ograniczenia wydawnicze narzucone autorowi nie pozwoliły na przeanalizowanie wszystkich „nie”, mniej lub bardziej bezpośrednich, które możemy odnaleźć w słowach i gestach Pana, tak jak zostały przekazane przez Ewangelie.

Wybrane i przytaczane teksty mogą – to cel i pragnienie autora – dostarczyć czytelnikowi klucza interpretacyjnego do osobistej lektury Ewangelii w tym świetle, a tym samym do odczytania swojego życia z rzadko uwzględnianego punktu widzenia.

Każdy z nas przeżywa wewnętrzny dramat konieczności wybierania i reagowania na codzienne bodźce i sytuacje; nierzadko czuje się wręcz sparaliżowany przez pokusę niezajmowania żadnego stanowiska, aby nie musieć płacić ceny – niekiedy bardzo wysokiej – za swoją odmienność i sumienie, które potrafi się przeciwstawić, czasami zdecydowanie, lecz często też w sposób całkiem elegancki: Więc i Ja nie powiem wam, jakim prawem to czynię (Mk 11, 33).

Dyplomatyczne akrobacje faryzeuszy, tak jak podszept węża, unikają jasnego i wyraźnego przeciwstawienia między „tak” i „nie”, preferując łagodniejsze „jeśli…”, od którego zaczyna się każda pokusa, przedstawiając się w postaci łudząco niewinnej i rzekomo niezbyt znaczącej. Właśnie to „jeśli” Pan

1. Wielkie „NIE”

| 17

Jezus demaskuje od swojego pobytu na pustyni aż do krzyża, a nawet w promiennej tajemnicy swojego Zmartwychwstania. Słowom „Jeśli jesteś…” (Mt 4, 3) nieprzyjaciela Jezus przeciwstawia „nie” swojego „tak” na pełne przylgnięcie do rzeczywistości, w której się objawia i prosi, by stała się z miłością i skutecznie przyjętą voluntas Ojca. Jest zaś ona tym bardziej autentyczna, im bardziej zawiera w sobie noluntas4 Syna. Kto wie, czy w rzeczywistości, opowiadając jedną ze swoich przypowieści, Jezus w obliczu Męki nie utożsamiał siebie właśnie z drugim synem, o którym mówi pod osłoną symboli. Pytanie jest skierowane do osobistości narodu wybranego, lecz także do każdego z nas: Co myślicie? Pewien człowiek miał dwóch synów. Zwrócił się do pierwszego i rzekł: „Dziecko, idź dzisiaj i pracuj w winnicy!”. Ten odpowiedział: „Idę, panie!”, lecz nie poszedł. Zwrócił się do drugiego i to samo powiedział. Ten odparł: „Nie chcę”. Później jednak opamiętał się i poszedł (Mt 21, 28–30). Możemy przytoczyć wers w poetycki sposób streszczający epizod, którym Ewangelia Janowa (20, 11–18) zakończy się wyraźnym „nie” Zmartwychwstałego wobec Marii Magdaleny, nareszcie pocieszonej z powodu odnalezienia Go: „Nie, nie dotykaj Mnie, odpowiedział jej, lecz również to powiedzenie jest pewnym światłem”5.

4

5

M. Cacciari, Fede, laicità, monachesimo, Carmelo di Legnano 2005, s. 10–11. [Voluntas – wola, noluntas – niezgoda, odmowa – przyp. tłum.].

Y. Bonnefoy, Noli me tangere, w: Brucia invisibile fiamma, Bose 1998, s. 134. [Najwidoczniej autor należy do tych biblistów, którzy uważają, że 21 rozdział Ewangelii według św. Jana został dopisany później, już po faktycznym jej zakończeniu – przyp. tłum.].

2 „NIE” DLA UTOŻSAMIANIA

MICHAELDAVIDE SEMERARO, urodzony w Fasano (Brescia) w 1964 roku, jest mnichem benedyktyńskim w klasztorze w Germagno (Viterbo) od 1983 roku. Po pierwszych latach formacji zakonnej obronił doktorat z teologii duchowości na Uniwersytecie Gregorianum w Rzymie. Łącząc swoje doświadczenie życia klasztornego ze wsłuchiwaniem się w sprawy i potrzeby współczesnej rzeczywistości, współpracuje z kilkoma czasopismami oraz głosi konferencje i towarzyszy duchowo rekolektantom.

SPIS TREŚCI

PRZEDMOWA ........................................... 7 1. WIELKIE „NIE” ..................................... 11 Wstęp .............................................. 13 2. „NIE” DLA UTOŻSAMIANIA ....................... 19 Jezus w Świątyni ................................. 21 3. „NIE” DLA PRZYMUSZANIA ...................... 31 Wesele w Kanie ................................... 33 4. „NIE” DLA ŁATWEGO WSPÓŁCZUCIA ........... 47 Opętany i trędowaty ............................. 49 5. „NIE” DLA DE-PRESJI ............................ 63 Kananejka ......................................... 65 6. „NIE” DLA POŚPIECHU ........................... 77 Bogacz ............................................. 79

7. „NIE” DLA WYŁĄCZNOŚCI ....................... 93 Nie są z nas ....................................... 95 8. „NIE” DLA WYSTAWIANIA SIEBIE NA POKAZ ......................................... 109 Spotkanie na Kalwarii .......................... 111 9. „NIE” DLA ODWETU ............................. 127 Noli me tangere ................................. 129 10. UCZEŃ POTRAFI MÓWIĆ „NIE” ............... 145 Zakończenie ...................................... 147