Podobnie także Duch przychodzi z pomocą naszej słabości. Gdy bowiem nie umiemy się modlić tak, jak trzeba, sam Duch przyczynia się za nami w błaganiach, których nie można wyrazić słowami (Rz 8, 26). Książka podejmuje kwestię tego, jak i dlaczego należy się modlić według Biblii, prowadząc czytelnika do najważniejszego „miejsca” relacji między człowiekiem a Bogiem: do Ducha Świętego. Odsłania także rzeczywistość bezpośredniego doświadczenia tego Ducha, który woła w nas Abba, stając się głosem najbardziej autentycznej modlitwy jako wyrazu naszego bycia „synami w Synu”.
ISBN: 978-83-62579-04-4
www.HomoDei.com.pl
Raniero Cantalamessa , Bruno Maggioni • Modliæ siê w Duchu i prawdzie
Biblia przytacza wiele modlitw, opowiada o modlących się ludziach i uczy modlitwy. Jej oryginalność polega jednak nie na modlitwach, jakie nam podsuwa, ale na byciu żywym świadectwem tego, „jak” i „dlaczego” należy się modlić. Można powiedzieć, że cała Biblia zrodziła się z modlitwy.
Raniero Cantalamessa OFMCap ks. Bruno Maggioni
Modliæ siê
w Duchu i prawdzie Modlitwa wed³ug Biblii
Modliæ siê w Duchu i prawdzie Modlitwa wed³ug Biblii
Raniero Cantalamessa OFMCap ks. Bruno Maggioni
Modliæ siê w Duchu i prawdzie Modlitwa wed³ug Biblii
T³umaczenie Krzysztof Stopa
Tytuł oryginału: Pregare in Spirito e verità. La preghiera secondo la Bibbia © EDIZIONI SAN PAOLO s.r.l. 2010 – Cinisello Balsamo (MI) © Wydawnictwo Homo Dei 2011 Adiustacja: Paulina Lenar Korekta: Magdalena Dobosz Okładka, dtp i design: Małgorzata A. Batko Fotografia na okładce: © Anyka – fotolia.com Nihil obstat: Ryszard Bożek CSsR, Prowincjał L.dz.: 553/12/10 Wydawnictwo Homo Dei ul. Zamojskiego 56, 30-523 Kraków tel. 12 656-29-88, fax 12 259-81-21 www.HomoDei.com.pl e-mail: dystrybucja@homodei.com.pl ISBN: 978-83-62579-04-4
Druk i oprawa: Drukarnia Ojców Pijarów
Spis treści Wprowadzenie ....................................................... 7 I. Oblicza modlitwy starotestamentowej ......... Modlitwa Abrahama ............................................. Modlitwa Mojżesza i pieśń wyzwolonych .......... Modlitwa proroka: Jeremiasz ............................... Modlitwa Hioba ..................................................... Modlitwa Psalmów ................................................
11 14 15 18 24 27
II. Od modlitwy Jezusa do modlitwy chrześcijanina ................................................. Modlitwa Jezusa ..................................................... Ojcze nasz ............................................................... Nauka Ewangelii .................................................... Modlitwa wspólnoty ............................................. Paweł i modlitwa w Duchu ..................................
33 35 42 49 51 53
III. Cechy modlitwy biblijnej ............................ Modlitwa „serca”, która wznosi się z samych korzeni człowieka .................................................. Modlitwa zdolna zaakceptować milczenie ......... Od błagania do uwielbienia ................................. Modlitwa „życiowa”, w Duchu i prawdzie ..........
–5 –
57 60 61 63 64
IV. Duch – moc z wysoka .................................... V. Podwójne działanie: charyzmatyczne i uświęcające ........................... Świadectwo synoptyków ....................................... Myśl Janowa ........................................................... Paweł, apostoł Ducha ............................................
69 77 81 83 88
VI. Charyzmaty, dary i owoce Ducha .............. 93 Charyzmaty ............................................................. 95 Siedem darów Ducha Świętego ............................ 98 Owoce Ducha ....................................................... 101 VII. Przyjdź, Duchu Stworzycielu! ................. 105 VIII. Duch Święty „osobą”? ............................. 113 Zakończenie ......................................................... 121 Bibliografia ........................................................... 123 Noty o autorach ................................................... 126
Wprowadzenie
B
iblia przytacza wiele modlitw, opowiada o modlących się ludziach i uczy modlitwy. Wszystko to jest normalne i należy do doświadczenia religijnego każdego ludu. Oryginalność Biblii polega nie na modlitwach, jakie nam podsuwa, ale w byciu żywym świadectwem tego, „jak” i „dlaczego” należy się modlić. Można powiedzieć, że cała Biblia zrodziła się z modlitwy, jest owocem słuchania Boga. W niej odpowiada się Bogu, rozprawia się z Bogiem, medytuje się w obecności Boga. Ona nie tyle mówi o Bogu, ile raczej mówi do Niego i medytuje w Jego obecności. Całe dzieje Izraela są naznaczone modlitwą, która wyłania się z każdego fragmentu opowiadania o nich. Jest zatem zrozumiałe, że w celu
–7 –
prześledzenia tego tematu trzeba przejść drogę całej Biblii, od jej początków do jej wypełnienia. W Nowym Testamencie drogę tę przecina znamienita postać: Duch Święty. Wyłania się On jako jedyny zdolny wprowadzić w ten wymiar synostwa, który każde modlitewne wołanie czyni autentycznym i skutecznym. Apostoł Paweł, zwracając się do braci w Rzymie, stwierdza: Albowiem wszyscy ci, których prowadzi Duch Boży, są synami Bożymi. 15 Nie otrzymaliście przecież ducha niewoli, by się znowu pogrążyć w bojaźni, ale otrzymaliście Ducha przybrania za synów, w którym możemy wołać: „Abba, Ojcze!”. 16 Sam Duch wspiera swym świadectwem naszego ducha, że jesteśmy dziećmi Bożymi. 17 Jeżeli zaś dziećmi, to i dziedzicami: dziedzicami Boga, a współdziedzicami Chrystusa; skoro wspólnie z Nim cierpimy, to po to, by wspólnie mieć udział w chwale (…). 26 Podobnie także Duch przychodzi z pomocą naszej słabości. Gdy bowiem nie umiemy się modlić tak, jak trzeba, sam Duch przyczynia się za nami w błaganiach, których nie można wyrazić słowami. 27 Ten zaś, który przenika serca, zna zamiar Ducha, [wie], że przyczynia się za świętymi zgodnie z wolą Bożą (Rz 8, 14–17.26–27)1. 14
1 Wszystkie cytaty biblijne pochodzą z Biblii Tysiąclecia, wyd. V, Poznań: Pallottinum 2002 (przyp. tłum.).
–8–
Niniejsza książka dzieli się na dwie części: pierwsza (rozdziały I–III), opracowana przez Bruna Maggioniego2, podejmuje kwestię tego, „jak” i „dlaczego” należy się modlić według Biblii, prowadząc czytelnika do najważniejszego „miejsca” relacji między człowiekiem a Bogiem: do Ducha Świętego. Druga część (rozdziały IV–VIII), sygnowana nazwiskiem ojca Raniera Cantalamessy3, odsłania rzeczywistość bezpośredniego doświadczenia tego Ducha, który woła w nas Abba, stając się głosem najbardziej autentycznej modlitwy jako wyrazu naszego bycia „synami w Synu”. Niech te stronice ubogacą drogę wiary i modlitwy każdego człowieka dobrej woli.
2 Tekst jest w całości przedrukiem hasła „Modlitwa” opracowanego przez autora do Nuovo Dizionario di Teologia Biblica, Cinisello B. (Mi): San Paolo 20058, s. 1216–1231. 3 Tekst jest w całości przedrukiem hasła „Duch Święty”, opracowanego przez autora do słownika Temi teologici della Bibbia, Cinisello B. (Mi): San Paolo 2010, s. 1333–1345.
I Oblicza modlitwy starotestamentowej
J
eśli chcemy odkryć łożysko, którym modlitwa płynie i w którym nabiera kształtów, a więc uchwycić jej oryginalność, musimy precyzyjnie określić obraz teologiczny i antropologiczny, jaki ona zakłada, to znaczy relacje między Bogiem, człowiekiem, narodem i światem. Oczywiście nie jesteśmy w stanie tego uczynić. Wiele trzeba będzie zakładać. Wystarczy wspomnieć – tytułem wstępu – że człowiek biblijny zwraca się do Boga, który z własnej woli stał się Bogiem Izraela i który uczynił z niego swój lud. Jednocześnie JHWH nie jest tylko Bogiem Izraela, ale jest jedynym prawdziwym Bogiem, Stwórcą całego świata. Elementy partykularny i uniwersalistyczny stają obok siebie: Panem świata jest właśnie Bóg Izraela. W Nowym Testamencie to połączenie pogłębia się i uniwersalizuje: Bóg świata staje się człowiekiem, a Kościół nie jest już jednym z wielu ludów, lecz ludem pochodzącym ze wszystkich narodów.
–13 –
Modlitwa Abrahama
P
ierwszym wielkim wzorem człowieka modlącego się jest Abraham. Zanosi on nade wszystko modlitwę posłuszeństwa. „Oto jestem” – to jego natychmiastowa odpowiedź na każdą interwencję Boga. Ale jest także modlitwa prośby i skargi: „O Panie, mój Boże, na cóż mi [Twoja nagroda], skoro zbliżam się do kresu mego życia, nie mając potomka; przyszłym zaś spadkobiercą mojej majętności jest Damasceńczyk Eliezer. (…) Ponieważ nie dałeś mi potomka, ten właśnie, zrodzony u mnie sługa mój, zostanie moim spadkobiercą” (Rdz 15, 2–3). Długa modlitwa wstawiennicza za Sodomę i Gomorę (Rdz 18, 23–32) rzuca wyjątkowo dużo światła na to, w jaki sposób człowiek biblijny staje przed Bogiem. Najbardziej uderza nas, że Bóg i człowiek są naprzeciw siebie jako dwie osoby: otwarcie ze sobą rozmawiają i rozprawiają. Żywy, prawdziwy człowiek spotyka Boga żywego i prawdziwego. Proch staje przed skałą; jednak poufałość jest silniejsza od lęku i przezwycięża dystans: „Spójrz, jak ośmielam się mówić do mego Pana – ja, który jestem pyłem i prochem”. Jeśli zapytamy, jakie jest źródło tej nietypowej modlitwy, pełnej respektu, a zarazem poufałości, musimy odpowiedzieć, że
– 14 –
Noty o autorach Raniero Cantalamessa,
kapucyn, uzyskał doktorat z teologii we Fryburgu (Szwajcaria) i z literatury klasycznej na Uniwersytecie Katolickim Sacro Cuore w Mediolanie, gdzie pozostał jako wykładowca historii początków chrześcijańskich i dyrektor Wydziału Nauk Religijnych. Od 1975 do 1981 roku był członkiem Międzynarodowej Komisji Teologicznej, a od 1980 roku jest Kaznodzieją Domu Papieskiego. Autor wielu książek, w Polsce ukazały się między innymi: Wsłuchani w Ducha Świętego, Kraków 1994, Zarzućcie sieci, Wrocław 2002, Wiara, która zwycięża świat, Kraków 2006, Życie w Chrystusie. Duchowe przesłanie Listu do Rzymian, Kraków 2006.
– 126 –
Bruno Maggioni, kapłan z diecezji Como,
jest wykładowcą egzegezy Nowego Testamentu na Wydziale Teologicznym Włoch Północnych oraz wprowadzenia do teologii na Uniwersytecie Katolickim Sacro Cuore w Mediolanie. Autor licznych publikacji i studiów biblijnych, jest pełnym pasji świadkiem relacji między słowem Bożym a życiem, zawsze wrażliwym na człowieka współczesnego i jego pytania. W Polsce ukazały się między innymi: Ewangeliczne opowieści o Zmartwychwstaniu, Kraków 2004, Świadkowie narodzin. Postacie Ewangelii dzieciństwa Jezusa, Kielce 2005, Wielbłąd i ucho igielne. Ewangeliczne paradoksy i człowieczeństwo Jezusa, Kielce 2008, Paweł: apostoł Chrystusa i sługa Ewangelii, Kielce 2009.