J. Mastalski, Pokusy kapłańskie

◆ Diagnoza przedstawiona przez ks. Mastalskiego jest wnikliwa, nieraz bardzo surowa. Autor nie zatrzymuje się jednak na określeniu stanu rzeczy, lecz prowadzi dalej. Wskazuje środki terapeutyczne. Nawet bardzo trudna sytuacja znajduje rozwiązanie. Przy czym nie jest nim powrót do przeszłości (choćby najlepszej). Rozwiązanie stanowi jedną z dróg rozwoju.

Książka Pokusy kapłańskie inspiruje do refleksji, wysiłku, metanoi. Jeśli budzi ona niepokój, to przecież towarzyszy mu pewność, że zmiana na lepsze jest możliwa. (ks. prof. dr hab. Wojciech Misztal) ◆ Ks. prof. dr hab. Janusz Mastalski, kapłan archidiecezji krakowskiej, dziekan Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie oraz kierownik Katedry Pedagogiki Ogólnej na tym wydziale. Wykłada pedagogikę ogólną, teorię wychowania, dydaktykę oraz pedagogikę rodzinną.

Wygłosił wiele serii rekolekcji zarówno parafialnych, jak i dla alumnów, kapłanów oraz sióstr zakonnych. Przeprowadził wiele szkoleń i kursów dla nauczycieli i wychowawców w całej Polsce.

ISBN: 978-83-62579-07-5

9 788362 579075

www.HomoDei.com.pl

ks. Janusz Mastalski • Pokusy kapłańskie

W kapłańskim życiu, tak jak zresztą w każdym, pokusa odgrywa istotną rolę.

Jest wyzwaniem dla człowieka, który pragnie stawać się coraz bardziej wolny.

Pokusa zatem to okazja do tego, by „bardziej być”, do wzrostu duchowego. Nie należy lekceważyć potrzeby konfrontowania się z pokusami. Refleksja nad nimi może być dla duchownych pomocą nie tylko w odkrywaniu zagrożeń, z jakimi muszą się zmierzyć, ale również w lepszym zrozumieniu wiernych, dla których są pasterzami.

Książka rozwija treści wygłoszone podczas rekolekcji kapłańskich. Autor wybrał niektóre z pokus, mogące być autentycznym krzyżem dla kapłana: bylejakości, dwulicowości, obojętności, toksycznej wielkości, zazdrości i niewierności.

ks. Janusz Mastalski

Pokusy kapłańskie

ks. Janusz Mastalski

Pokusy kapłańskie

© 2011 Wydawnictwo Homo Dei Recenzja: ks. prof. dr hab. Wojciech Misztal Adiustacja: Paulina Lenar Korekta: Magdalena Dobosz Okładka, dtp, skład, design: Małgorzata A. Batko Nihil obstat: Ryszard Bożek CSsR, Prowincjał L.dz.: 10/01/11 Wydawnictwo Homo Dei ul. Zamojskiego 56, 30-523 Kraków tel. 12 656-29-88, fax 12 259-81-21 www.HomoDei.com.pl e-mail: dystrybucja@homodei.com.pl ISBN: 978-83-62579-07-5

Druk i oprawa: Drukarnia Ojców Pijarów

Spis treści

Wstęp ...................................................................................................... 7 Rozdział 1. Istota pokus kapłańskich ............................................... 11 1.1. Dylematy generowane przez pokusy ................................... 12 1.2. Anatomia pokusy .................................................................... 24 1.3. Skutki pokus kapłańskich ...................................................... 34 Rozdział 2. Geneza pokusy ................................................................ 39 2.1. Źródła pokus ........................................................................... 41 2.2. Okoliczności sprzyjające powstawaniu pokus ................... 50 2.3. Sposoby walki .......................................................................... 57 Rozdział 3. Pokusa bylejakości ......................................................... 65 3.1. Podatny grunt .......................................................................... 66 3.2. Dziesięć filarów bylejakości ................................................... 71 3.3. Sposoby walki .......................................................................... 85 Rozdział 4. Pokusa dwulicowości ..................................................... 95 4.1. Źródła dwulicowości .............................................................. 96 4.2. Dziesięć dróg do dwulicowości .......................................... 102 4.3. Drogi wyjścia ......................................................................... 116 Rozdział 5. Pokusa obojętności ...................................................... 125 5.1. Przyczyny obojętności kapłańskiej .................................... 126 5.2. Dziesięć tąpnięć generujących obojętność ....................... 131 5.3. Sposoby przeciwdziałania obojętności .............................. 146

Rozdział 6. Pokusa wielkości ........................................................... 155 6.1. Geneza pokusy ...................................................................... 156 6.2. Dziesięć chorób generujących „psychopatologię władzy” .................................................... 161 6.3. Środki odczulające ................................................................ 178 Rozdział 7. Pokusa zazdrości .......................................................... 187 7.1. Źródła zazdrości .................................................................... 188 7.2. Dziesięć upokarzających tendencji .................................... 195 7.3. Skuteczne antybiotyki .......................................................... 210 Rozdział 8. Pokusa niewierności .................................................... 217 8.1. Źródła niewierności kapłańskiej ........................................ 218 8.2. Syndrom braku wierności ................................................... 225 8.3. Drogowskazy na drodze ku wierności .............................. 241 Zakończenie ....................................................................................... 249 Bibliografia ......................................................................................... 255

Wstęp

Motywacji do napisania niniejszej książki należy szukać w ciekawej diagnozie Kościoła, jaką postawił u schyłku XX wieku Manfred Lütz.

Napisał, że „wprawdzie ksiądz może się ukrywać tak samo za koloratką, jak i w jeansie, jednak pokazywanie różnicy na zewnątrz nie oznacza dzisiaj już zapewne kastowości, lecz raczej odwagę i ośmielające innych wyznanie. W każdym razie święcenia zdają się tak znacząco burzyć smak w wyborze krawatów, że zawsze można rozpoznać nawet noszącego krawat księdza. Gdy kapłan stara się odsunąć na bok swoją różnicę i uczynić się bardziej atrakcyjnym jako, na przykład, specjalista od rozrywki, jest to więcej tego samego, co już się rozgrywa, i w takim porównaniu bez wątpienia kapłan przegra. Może on jednak przedłożyć coś nieporównywalnego, może on zgodnie z wiarą katolicką przynieść ludziom Boga – co nie jest w ten sam sposób możliwe dla kogoś, kto nie posiada święceń. Im bardziej żyje on tym powołaniem, rozumie siebie jako egzystencję duchową i działa duszpastersko, tym bardziej będzie on wyrazisty dla ludzi i tym bardziej samoświadome będzie jego kapłaństwo.

Bez wątpienia, potęga biurokracji przygniatająca dzisiaj kapłanów wiedzie do kryzysu ich egzystencji. Celibat za biurkiem nie funkcjonuje”1.

Jak widać, we współczesnym świecie bycie kapłanem to jeden wielki proces stawania się coraz bardziej zrozumiałym. Dzisiejsza cywilizacja nie rozumie do końca kapłaństwa z jego celibatem, ofiarnością i oddaniem. Liczy się przecież skuteczność, szybkość i konsumpcja. Co więcej,

1

M. Lütz, Obezwładniony olbrzym. Psycho-analiza Kościoła katolickiego, tłum. K. Tornecki, Bielsko-Biała 2003, s. 155–156.

7

także wielu współczesnych wierzących odrzuca Kościół jako instytucję.

Ksiądz reprezentujący tę wspólnotę często budzi niechęć lub obojętność.

A przecież – jak pisze Benito Goya – „wymóg relacyjny stał się palący, gdy okazało się, że miasta zamieszkane są coraz bardziej przez sąsiadów, którzy się nie znają, przez ludzi, którzy ze strachu czy egoizmu zamykają się w swoim małym mieszkaniu, bądź przez coraz bardziej złożoną mieszaninę ludzi i religii. Te zdepersonalizowane i depersonalizujące miasta oraz brak komunii ludzkiej w dzielnicach skłaniają do odkrycia na nowo wspólnoty jako miejsca akceptacji i współdzielenia się, i do uświadomienia sobie, że osoba osiągnęła punkt, w którym zdolna jest skutecznie pragnąć powszechnego braterstwa”2. Taką wspólnotą jest Kościół, w której kapłan w szczególny sposób ma być odpowiedzialny za to odkrycie. Najpierw jednak sam musi go dokonać. A nieraz się gubi, bowiem pokusy generowane przez dzisiejszą cywilizację są niezwykle ponętne i atrakcyjne.

Stąd też pomysł przekazania duchownym garści refleksji na temat istoty i działania pokus oraz form walki z nimi. I tak, pierwsze dwa rozdziały mają charakter wprowadzający. Pierwszy dostarcza najbardziej podstawowych wiadomości na temat pokus. Znaleźć w nim można opisy dylematów, jakie one generują, jak i swoistą charakterystykę „morfologii” pokusy. W sposób syntetyczny ukazano także skutki działania pokus w życiu kapłańskim.

Drugi rozdział dotyczy spraw związanych z genezą pokusy. Jest to psychopedagogiczna refleksja nad tworzeniem się owej niepokojącej rzeczywistości. W tej części opisano więc źródła pokus, okoliczności sprzyjające ich powstawaniu oraz ogólne metody walki z nimi.

Następne sześć rozdziałów to omówienie wybranych pokus kapłańskich, będących w wielu przypadkach krzyżem dla współczesnego duchownego. Są to pokusy: bylejakości, dwulicowości, obojętności, toksycznej wielkości, zazdrości i niewierności. Z pełną świadomością została pominięta pokusa nieczystości. Wydaje się, że w wielu przypadkach 2

8

B. Goya, Psychologia i życie konsekrowane, tłum. Z. Ziółkowski, Warszawa 2004, s. 169.

jest ona pochodną wymienionych powyżej. Ponadto za dużo mówi się o problemach natury seksualnej u księży, pomijając inne aspekty ich życia. Chodzi więc o oddemonizowanie tej sfery. Oczywiście, pokus nieczystych jest sporo, ale mają one swoje źródło w pokładach osobowości generujących inne pokusy. Można zatem wiele kwestii związanych z nieczystością znaleźć w rozdziale ósmym, dotyczącym pokusy niewierności.

Refleksje nad pokusami w życiu kapłańskim zostały przeprowadzone na podstawie literatury przedmiotu, własnych przemyśleń oraz bogatego archiwum autora z listami, zapytaniami oraz żalami księży piszących za pośrednictwem Internetu. Na opublikowanie niektórych fragmentów (oczywiście bez danych osobowych) nadawcy wyrazili zgodę.

Jednak przeglądając literaturę, trzeba stwierdzić, iż dopiero w Roku Kapłańskim, ogłoszonym przez Benedykta XVI, pojawiło się więcej książek dotykających problemów współczesnego księdza. Niniejsza publikacja ma być kolejnym głosem w dyskusji nad kondycją dzisiejszego duchowieństwa.

Avery Dulles SJ u schyłku XX wieku pisał: „Byłoby poważnym błędem ze strony kapłana polegać tylko na autorytecie urzędu i zaniedbywać charyzmaty potrzebne do właściwego sprawowania tego urzędu. Wśród charyzmatów najważniejszych dla funkcji pasterskiej znajdą się te odnoszące się do relacji międzyludzkich: umiejętność poznawania ludzi, wchodzenia z nimi w dialog oraz kierowania i organizowania.

Ze względu na złożoność większości współczesnych parafii obecnie bardziej niż kiedykolwiek ważne jest, by kapłan korzystał z czasu i umiejętności innych, w tym diakonów i osób świeckich posługujących w Kościele. Musi umieć rozpoznawać talenty i ograniczenia innych osób, pobudzić je do działania, dać pełnomocnictwa uzdolnionym oraz tworzyć skuteczne zespoły współpracowników, a jednocześnie wykazywać się konieczną czujnością w zapobieganiu nieporozumieniom”3.

3

A. Dulles, Posługa kapłańska w świecie współczesnym, tłum. B. Żak, Kraków 2005, s. 94.

9

Kapłan chcący wywiązać się z powyższych zadań musi pochylić się nad sobą w celu weryfikacji swojego postępowania wobec Boga, drugiego człowieka i siebie samego. Taką weryfikacją jest niewątpliwie odkrycie zakresu działania pokus w jego życiu. Niniejsza praca nie ma być jednak poradnikiem odpowiadającym na wszelkie nurtujące księży pytania. Stanowi raczej ewentualną pomoc dla duchownych w odkrywaniu niebezpiecznych przestrzeni, do których mogą zawitać.

Niech zachętą do przeczytania tej książki będą słowa Benedykta XVI, który mówił w czasie audiencji generalnej: „Nawrócenie oznacza więc, że musimy pokornie uczyć się w szkole Jezusa i posłusznie iść Jego śladami. (…) Gdy osiągnięcie sukcesu, żądza prestiżu i dążenie do wygód tak dalece pochłaniają człowieka, że wyklucza Boga ze swego życia, czy rzeczywiście dochodzi on do szczęścia? Czy może istnieć prawdziwe szczęście bez Boga? Doświadczenie pokazuje, że nie osiągamy szczęścia, gdy spełniają się nasze oczekiwania i zostają zaspokojone potrzeby materialne. Jedyna radość, która rzeczywiście zaspokaja ludzkie serce, to radość pochodząca od Boga: potrzebujemy bowiem radości nieskończonej. Ani codzienne troski, ani trudności życiowe nie potrafią zniszczyć radości rodzącej się z przyjaźni z Bogiem”4.

Oby zgłębianie tajników własnej osobowości kapłańskiej przynosiło radość i świadomość zbliżania się do Źródła, jakim jest Bóg.

4

Benedykt XVI, Katecheza środowa (6 lutego 2008), „L’Osservatore Romano” 2008, nr 3, s. 24.

Rozdział 1 Istota pokus kapłańskich

W kapłańskim życiu, tak jak zresztą w każdym, pokusa odgrywa istotną rolę. Jest ona bowiem wyzwaniem dla człowieka, który pragnie stawać się coraz bardziej wolny. W konsekwencji życie przeradza się w pole walki o lepszą jakość egzystencji, o pokój sumienia. Pokusa to zatem okazja do stawania się świadkiem wierności Mistrzowi z Nazaretu. Jednocześnie jest pewnym kłamstwem, bowiem niesie ze sobą miraż przyjemności, łatwego rozwiązania, „pójścia na skróty”. Trzeba pamiętać, iż pokusy nie przeżywa się tylko na płaszczyźnie moralnej.

Jest to także problem natury psychicznej, bowiem człowiek staje przed dylematem, często niełatwym do rozwiązania. Jednak nie należy zapominać, iż „pokusy są dla nas okazją nie tylko do zdobycia zasług, ale także do uświadomienia sobie prawdziwego dobra. Dzięki nim mogę sobie uświadomić na nowo, kim jestem i co wybieram. Mogę oprzeć się złu i umocnić siebie. Dlatego nie należy lekceważyć faktu konfrontowania się z pokusami”1.

Warto zatem na początek uświadomić sobie, czym jest pokusa, a także do czego prowadzi uleganie jej. Trzeba jednak zacząć od ukazania trudnej sytuacji człowieka mierzącego się z pokusami, bowiem to one są źródłem różnego rodzaju dylematów. Wprowadzeniem do zagadnienia niech będzie fragment listu Johna Ronalda Reuela Tolkiena do jego syna Michaela (1963).

1

P.J. Śliwiński, Grzechy w kratkę, Kraków 2008, s. 43.

11